ΜΑΘΗΜΑ ΕΒΔΟΜΟ

Οι επιπτώσεις των ρυθμίσεων του ν.3900/2010 επί των δικαστικών

εγγυήσεων του κράτους δικαίου και της αρχής της νομιμότητας:

Η συρρίκνωση του ανακριτικού συστήματος

Εισαγωγή

Η διοικητική δίκη μεταξύ πολιτικής και ποινικής δίκης.

Α. Πολιτική δίκη: Ο οιονεί μεσολαβητικός ρόλος του δικαστή.

1. Από την «Ασπίδα του Αχιλλέα» στην Ιλιάδα…

2. Στο ρόλο του σύγχρονου πολιτικού δικαστή ως οργάνου επίλυσης

διαφορών, μεταξύ ιδιωτών:

α) Το διακύβευμα αμιγώς ιδιωτικών συμφερόντων.

β) Η κατ’ ακολουθία τούτου ελεύθερη διάθεση του αντικειμένου της

δίκης.

γ) Ο πολιτικός δικαστής δικάζει, συνακόλουθα, secundum allegata et

probata. Άρα ne eat ultra petita patrium.

3. Τα ως άνω χαρακτηριστικά συνθέτουν:

α) Το συζητικό σύστημα.

β) Άρα την «αποστέωση» της αυτεπάγγελτης επέμβασης του πολιτικού

δικαστή.

Β. Ποινική δίκη: Ο παρεμβατικός ρόλος του ποινικού δικαστή.

1. Ο ρόλος του κράτους ως υπερασπιστή της έννομης τάξης και της

κοινωνικής συνοχής.

2. Ο ρόλος του ποινικού δικαστή και του εισαγγελικού λειτουργού εντός του

ως άνω πλαισίου.

3. Ο εξοπλισμός του με τα μέσα του, lato sensu, ανακριτικού συστήματος.

Γ. Διοικητική δίκη: Ένα προπύργιο του κράτους δικαίου και της αρχής της

νομιμότητας;

1. Η εμφάνιση και εξέλιξη της διοικητικής δικαιοσύνης ως χωριστού κλάδου

της δικαιοσύνης.

α) Διεθνώς, και ιδίως στη Γαλλία.

1

β) Στην Ελλάδα

β1) Οι απαρχές.

β2) Η μεταγενέστερη εξέλιξη.

2. Η σταδιακή διάπλαση του σύγχρονου χαρακτήρα της διοικητικής δίκης.

α) Ο πρώιμος διαπλαστικός χαρακτήρας της νομολογίας.

β) Οι κωδικοποιήσεις.

γ) Οι επιπτώσεις της σύγχρονης βαθειάς οικονομικής κρίσης.

I. Πως το σύγχρονο καθεστώς του δημοκρατικού κράτους δικαίου

προσδιορίζει το ρόλο του διοικητικού δικαστή και, συνακόλουθα, τη

φυσιογνωμία της διοικητικής δίκης.

Α. Το κράτος δικαίου συνεπάγεται και την αρχή της νομιμότητας της διοικητικής

δράσης. Άρα:

1. Την θεσμοθέτηση κανόνων δικαίου ως προς την αρμοδιότητα των

διοικητικών οργάνων.

α) Δέσμια αρμοδιότητα.

β) Διακριτική ευχέρεια.

2. Την θεσμοθέτηση και λειτουργία εγγυήσεων εφαρμογής της αρχής της

νομιμότητας.

α) Οι εγγυήσεις.

β) Ο θεμελιώδης ρόλος των δικαστικών εγγυήσεων.

β1) Γιατί απέτυχε ο θεσμός της ενιαίας δικαιοδοσίας.

β2) Πως προέκυψε ο θεσμός της διοικητικής δικαιοσύνης.

Β. Τα επακόλουθα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της διοικητικής δικαιοσύνης.

1. Ο ρόλος του διοικητικού δικαστή.

α) Jura novit curia.

β) Η ιδιόμορφη υποκατάσταση του διοικητικού δικαστή, με τις

εγγυήσεις της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, στο ρόλο του

διοικητικού οργάνου κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων του.

Τούτο αποδεικνύεται και από το ότι:

β1) Επί δέσμιας αρμοδιότητας υπάρχει πλήρης υποκατάσταση.

β2) Επί διακριτικής ευχέρειας μόνον έλεγχος της υπέρβασης

των ακραίων ορίων της. Και πάλιν όμως υπό όρους:

- Χρηστή διοίκηση.

- Προστασία της εμπιστοσύνης του διοικουμένου.

2

γ) Η συνακόλουθη διάκριση των διοικητικών διαφορών σε

ακυρωτικές διαφορές και διαφορές ουσίας.

γ1) Τα αντίστοιχα ένδικα βοηθήματα: π.χ. Αίτηση ακυρώσεως,

προσφυγή, ανακοπή, αγωγή.

γ2) Η έκταση του δικαστικού ελέγχου και η κοινή συνισταμένη

των λόγω ακυρώσεως.

2. Οι επιπτώσεις ως προς τι συνιστώσες της διοικητικής δίκης.

α) Η αποκατάσταση της αρχής της νομιμότητας.

β) Ο κυρίαρχος ρόλος του δημόσιου συμφέροντος.

γ) Η αναίρεση του πλήρως ισότιμου ρόλου των διαδίκων.

γ1) Το δημόσιο δεν έχει το «δικαίωμα» ελεύθερης διάθεσης του

αντικειμένου της δίκης.

γ2) Συνεπώς, στη διοικητική δίκη δεν ισχύει ο κανόνας του

δικάζειν «secundum allegata et probata».

δ) Η «απουσία» της ανακοπής ερημοδικίας και η σημασία της.

Γ. Η ιδιομορφία της διοικητικής δίκης και του διοικητικού δικαστή μέσα από τις

θεμελιώδεις αρχές της διοικητικής δικονομίας (άρθρα 33-43 του Κώδικα

Διοικητικής Δικονομίας, τα οποία κατ’ αναλογία ισχύουν και ως προς τη δίκη

ενώπιον του ΣτΕ, αφού οι ως άνω αρχές προέκυψαν κυρίως μέσα από τη

νομολογία του): Τα δεδομένα του, lato sensu, ανακριτικού συστήματος.

1. Το δημόσιο δεν έχει τη δυνατότητα ελεύθερης διάθεσης του

αντικειμένου της δίκης.

2. Η αρχή της πρωτοβουλίας του δικαστηρίου για την πρόοδο της δίκης.

α) Οι επιδόσεις.

α1) του ένδικου βοηθήματος.

α2) του ένδικου μέσου (πλην αναίρεσης, ως έκτακτου ένδικου

μέσου).

β) Ο ρόλος του εισηγητή.

β1) Η συγκέντρωση των στοιχείων.

β2) Η εισήγηση μέχρι την ψήφιση του ν.3900/2010.

γ) Οι διατάξεις ως προς το «τεκμήριο ομολογίας» εφόσον δεν

αποσταλεί ο φάκελος.

3. Ο διοικητικός δικαστής, αντιθέτως προς τον πολιτικό δικαστή, ως ένα

σημείο «eat ultra petita partium», κυρίως μέσω του αυτεπάγγελτου

ελέγχου.

α) Οι προϋποθέσεις του παραδεκτού.

3

β) Οι προϋποθέσεις του βασίμου. Οι λόγοι ακυρώσεως.

4. Η αρχή όχι της έγγραφης αλλά της προφορικής διαδικασίας στο

ακροατήριο.

5. Η μερική εφαρμογή της αρχής της ισότητας των διαδίκων. Γιατί

αποβαίνει τελικώς υπέρ του δημοσίου.

6. Εν τέλει εν αρχή ην το ανακριτικό σύστημα.

α) Jura novit curia.

β) Η υπέρβαση ακόμη και της αρχής «quod non est in actis non est

in mundo» (στοιχεία του φακέλου) μέσα από τον δικαστικό

ακτιβισμό.

β1) Νομολογία για το παράβολο.

β2) Νομολογία για την οικονομική κρίση (ΣτΕ 668/2012).

Δ. Η ιδιομορφία της διοικητικής δίκης επί αγωγής.

1. Ο παρεμπίπτων, και μόνον, έλεγχος της διοικητικής πράξης,

παράλειψης ή υλικής ενέργειας.

2. Η δικαιοδοσία του διοικητικού δικαστή.

II. Η συρρίκνωση του, lato sensu, ανακριτικού συστήματος μέσω των

διατάξεων του ν.3900/2012 και οι επιπτώσεις επί του κράτους δικαίου

και της αρχής της νομιμότητας.

Α. Πέραν του ν.3900/2010 πρέπει να επισημανθεί και η σταδιακή περιχαράκωση

του αυτεπάγγελτου ελέγχου της συνταγματικότητας, ιδίως από τα διοικητικά

δικαστήρια.

1. Ο συνδυασμός των διατάξεων των άρθρων 87 παρ. 1 και 93 παρ. 4 του

Συντάγματος.

2. Ο «πληθωρισμός» των ενστάσεων αντισυνταγματικότητας.

3. Η οικονομική κρίση και τα φαινόμενα διστακτικότητας του διοικητικού

δικαστή.

4. Ο ιδιότυπος περιορισμός του διάχυτου ελέγχου της συνταγματικότητας

των νόμων μέσω των διατάξεων του άρθρου 2 του ν.3900/2010.

4

Β. Η κατά τις διατάξεις του άρθρου 6 του ν.3900/2010 συρρίκνωση του ρόλου

του Εισηγητή στις δίκες ενώπιον του ΣτΕ.

1. Ο κατά την προγενέστερη νομοθεσία καίριος ρόλος του Εισηγητή στις

δίκες ενώπιον του ΣτΕ.

α) Η καταγωγή: Ο θεσμός του Commissaire du Gouvernement ενώπιον του

Conseil d’ Etat.

β) Ο προ του ν.3900/2010 ρόλος του Εισηγητή:

β1) Ενώπιον του ΣτΕ.

- Η εισήγηση.

- Οι δικονομικές της συνέπειες.

β2) Οι λόγοι περιθωριοποίησης του θεσμού ενώπιον των τακτικών

διοικητικών δικαστηρίων ακόμη και επί αιτήσεως ακυρώσεως.

β3) Η ιδιομορφία της διοικητικής δίκης επί αγωγής.

2. Οι αιτιάσεις κατά του θεσμού του Εισηγητή.

α) Η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του

Ανθρώπου: Οι αποφάσεις Kress κατά Γαλλίας (7/6/2001) και Martinie

κατά Γαλλίας (12/4/2006).

α1) Η εισήγηση του Commissaire du Gouvernement.

α2) Η εισήγηση του Εισηγητή στο ΣτΕ: Η κοινοποίηση της εισήγησης

στους διαδίκους.

β) Ο ρόλος του ΣτΕ και η επιβράδυνση απονομής της δικαιοσύνης.

3. Οι επιταγές του άρθρου 6 του ν.3900/2010.

α) Από την «εμπεριστατωμένη» στη «συνοπτική» εισήγηση.

α1) Το περιεχόμενο.

α2) Οι διαφορές.

β) Οι δικονομικές συνέπειες.

β1) Η «ωριμότητα» της υπόθεσης προς συζήτηση.

β2) Η κατάθεση της υπόθεσης στο φάκελο.

β3) Οι δικονομικές συνέπειες των παραλείψεων.

Γ. Κατά το άρθρο 20 παρ. 1 του ν. 3900/2010 πλέον και στη διοικητική δίκη

«Judex ne eat ultra petita partium».

1. Ο περιορισμός ως προς την εσωτερική νομιμότητα: Το δεδικασμένο.

2. Ο περιορισμός ως προς την εξωτερική νομιμότητα.

α) Ο τύπος και η διαδικασία.

5

β) Ο μοχλός του έννομου συμφέροντος.

3. Το αντίβαρο της υποκατάστασης του διοικητικού δικαστή στις

αρμοδιότητες του διοικητικού οργάνου.

α) Η επιμέτρηση της κύρωσης.

β) Η παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας.

Επίλογος

Η αποδυνάμωση του ανακριτικού συστήματος στη διοικητική δίκη οδηγεί και σε

υποβάθμιση του κράτους δικαίου και της αρχής της νομιμότητας. Εν τέλει δε

αποβαίνει σε βάρος του μεγάλου κύρους του διοικητικού δικαστή και ιδίως του

Συμβουλίου της Επικρατείας, το οποίο κατακτήθηκε μέσα από τον τρόπο

άσκησης της δικαιοδοσίας του από το 1929 ως σήμερα. Πρωτίστως δε σε

περιόδους δημοκρατικών εκτροπών.

6