ΕΠΟ 11 - 1η Γραπτή Εργασία ΘΕΜΑ: Αναφέρατε τα κυριότερα χαρακτηριστικά των ιστοριογραφικών προσεγγίσεων τονίζοντας παράλληλα τις διαφορές τους. Χρησιµοποιείστε ως βοήθηµα την εισαγωγή από το βιβλίο του Georg G. Iggers, Η Ιστοριογραφία στον 20ο αιώνα. Πρόλογος Η ιστορία γεννήθηκε από την ανάγκη των ανθρώπων ν’ ανακοινώσουν στους συγχρόνους τους και να κληροδοτήσουν στους µεταγενέστερους ό,τι θεωρούσαν αξιοµνηµόνευτο. Καλλιεργήθηκε απ’ όλους τους λαούς που ανάπτυξαν αξιόλογο πολιτισµό. Η ιστορία ως επιστήµη συγκροτήθηκε το 19ο αιώνα. (σ.σ. 7-8, Γιαννόπουλου Γ. – Οικονοµόπουλου Ξ. – Κατσουλάκου Θ. «Εισαγωγή στις ιστορικές σπουδές», ΟΕ∆Β, 1987) Κύριο Θέµα Όλοι οι ιστορικοί δεν αντιλήφθηκαν την αποστολή τους κι αυτό γιατί εξαρτάται από το πώς πλησιάζει ο καθένας το ιστορικό του αντικείµενο. Έτσι δηµιουργήθηκαν διαφορετικές ιστοριογραφικές προσεγγίσεις. α) Η παλαιότερη είναι η αφηγηµατική ιστορία: αρκείται στην απλή έκθεση αξιοµνηµόνευτων γεγονότων. (σ.σ. 19-20 Καραγιαννόπουλος Ι. «Εισαγωγή στην Επιστήµη της Ιστορίας», εκδ. Βάνιας, Θεσ/νίκη 1989) β) Η πραγµατική ιστορία: κυριαρχεί η προσωπικότητα και τα προσωπικά κίνητρα ως φορέας γεγονότων. (σ.σ. 20-21 Καραγιαννόπουλος Ι.) Πρώτος εκπρόσωπος θεωρείται ο Θουκυδίδης, που διέκρινε την πραγµατικότητα από το µύθο ενώ συνέχιζε την κλασική ιστοριογραφική παράδοση δεχόµενος τον αφηγηµατικό χαρακτήρα της ιστορίας. Το πρόβληµα της πραγµατικής ιστορίας είναι ότι έχει ανάγκη τη φαντασία. Οπότε σε κάθε ιστορικό έργο συνυπάρχει ιστορία και µύθος. (σ. 14, Iggers G., «Η ιστοριογραφία στον εικοστό αιώνα») γ) Η γενετική ιστορία: κυριαρχεί από το 19ο αιώνα και εξετάζει την αιτιώδη αλληλουχία των γεγονότων. Κύριος εκπρόσωπος ήταν ο Φον Ράνκε. ∆ιατυπώθηκαν νόµοι, όπως και στις θετικές επιστήµες, γενικοί και αφηρηµένοι, µε τους οποίους ερµήνευαν ενιαία και ολικά τα γεγονότα. (σ.21, Καραγιαννόπουλος Ι.) Με την ύπαρξη της γενετικής ιστορίας δεν καταργήθηκαν προηγούµενες ιστοριογραφικές µορφές καθώς γίνονταν δεκτές οι αρχές της πραγµατικής ιστορίας, χρέος του ιστορικού ήταν να κατανοήσει τις ανθρώπινες πράξεις για να οικοδοµήσει ένα ιστορικό αφήγηµα και

υπήρχε η άποψη της διαχρονικής αντίληψης του χρόνου σύµφωνα µε την οποία τα µεταγενέστερα γεγονότα ακολουθούν τα προγενέστερα. (σ. 15, Iggers G.)

Ο Ράνκε έδινε έµφαση στην πολιτική ιστορία αποκοµµένη από οικονοµικές και κοινωνικές δυνάµεις και στηριζόταν στα επίσηµα κρατικά έγγραφα. (σ. 15, Iggers G.)

δ) Μοντέρνα Ιστοριογραφία: Τον εικοστό αιώνα διακρίνονται δύο διαφορετικές κατευθύνσεις ιστορικής σκέψης, οι οποίες διαπίστωσαν ότι η ιστορία δεν συµβαίνει µε την

αλληλουχία γεγονότων και δεν καλύπτει το βάθος των εξελίξεων. (σ.σ. 21-23 Καραγιαννόπουλος Ι.) i) Η πρώτη σχετίζεται µε τον µετασχηµατισµό της γενετικής ιστορίας σε κοινωνικο-επιστηµονική: εκτείνεται από την σχολή των Annales ως την µαρξιστική ταξική ανάλυση. Αµφισβήτησε το ρόλο των ατόµων και έδωσε έµφαση στις κοινωνικές δοµές και στις διαδικασίες κοινωνικών αλλαγών. Οι παλαιότερες ιστορικές έρευνες επικεντρώνονταν υπερβολικά στα άτοµα και ιδιαίτερα στους «µεγάλους άνδρες» ενώ παραµελούσαν το πλαίσιο στο οποίο δρούσαν. Γι’ αυτό οι κοινωνικο-επιστηµονικές προσεγγίσεις αντιπροσώπευαν την ένταξη µέρους του πληθυσµού στην κοινωνία και άνοιγµα της ιστορικής οπτικής σκέψης προς την κοινωνία. ∆ιατύπωσαν νόµους γενικής ισχύος ερµηνεύοντας τα γεγονότα ενιαία και ολικά όπως οι φυσικοί επιστήµονες σε αντίθεση µε την αφηγηµατική ιστορία η οποία ασχολείται µε το συγκεκριµένο. Στόχος της αφηγηµατικής ιστορίας είναι η κατανόηση των γεγονότων ενώ της κοινωνικο-επιστηµονικής είναι η εξήγηση. ∆εχόταν ότι η ιστορία αναφέρεται σε πραγµατικά γεγονότα τα οποία προσπαθεί να δείξει καθώς και την γραµµική αντίληψη του χρόνου που δείχνει τη συνέχεια της ιστορίας. (σ.σ. 15-16, Iggers G.) ii) Τον εικοστό αιώνα άρχιζε να ασκείται κριτική στο παράδειγµα του Ράνκε και να φτιάχνουν µια ιστορία που α) θα στηριζόταν σε οικονοµικούς και κοινωνικούς παράγοντες εγκαταλείποντας την επικέντρωση σε γεγονότα, β) θα λάµβανε υπόψη της το ρόλο και τις συνθήκες ζωής ευρύτερων τµηµάτων του πληθυσµού, γ) θα υιοθετούσε αντιλήψεις κοινωνικής επιστήµης ενώ κυριαρχούσαν ακόµα µορφές διπλωµατικής και πολιτικής ιστορίας. (σ. 18, Iggers G.) Στη δεκαετία του 1960 υπήρξε έντονη η συνειδητοποίηση της κρίσης της σύγχρονης κοινωνίας και κουλτούρας. Σ΄ αυτό συνέβαλε το πέρασµα από τη βιοµηχανική κοινωνία στην κοινωνία της πληροφόρησης. Επίσης έγιναν γνωστές οι αρνητικές πλευρές της οικονοµικής ανάπτυξης και οι απειλές για την περιβαλλοντική ισορροπία. Έτσι: 1) τέθηκε τέλος στην αφηγηµατική ιστορία που στηριζόταν στη διαδοχή των γεγονότων σε µια συγκεκριµένη χρονική περίοδο καθώς ο χρόνος αλλάζει ανάλογα µε το αντικείµενο της µελέτης µε διαφορετικό ρυθµό. 2) Εµφανίζονται νέες κοινωνικές οµάδες µε τις οποίες ασχολείται η ιστορία κι έτσι αµφισβητούνται οι κοινωνικο – επιστηµονικές προσεγγίσεις, οι οποίες τοποθετούσαν στο κέντρο της ιστορίας µεγάλες απρόσωπες δοµές, χωρίς να θέτουν το θέµα των πραγµατικών σχέσεων εξουσίας. 3) Στρέφεται στη µελέτη της κουλτούρας αποδίδοντας έµφαση στις συνθήκες της καθηµερινής ζωής. (σ.σ. 19-21, Iggers G.) 4) Αµφισβητήθηκε η αντικειµενική ιστορική έρευνα και η εφαρµογή ποσοτικών αρχών λόγω απογοήτευσης από το σύγχρονο δυτικό πολιτισµό κι έτσι ταυτίστηκε η ιστορία µε τη λογοτεχνία. Οι απόψεις του Νίτσε ότι το αντικείµενο της έρευνας καθοριζόταν από τα συµφέροντα και τις προκαταλήψεις του ιστορικού και ότι δεν υπάρχει αντικειµενική αλήθεια οδήγησε περισσότερους ιστορικούς να θεωρήσουν ότι η ιστορία ταυτίζεται µε τη λογοτεχνία. Έτσι ο Μπαρτ τόνισε το λογοτεχνικό χαρακτήρα των ιστορικών κειµένων και ότι περιέχουν στοιχεία µύθου. (σ.σ. 22-23, Iggers G.) Αυτές οι απόψεις αποµάκρυναν την ιστορική έρευνα από την πραγµατική ιστορία και την έστρεψαν προς τη λογοτεχνία και την κουλτούρα µέσα σ’ ένα ιστορικό πλαίσιο, το οποίο προσέγγιζαν µέσα από µια λογοτεχνική παραγωγή. Αµφισβητούν την αυτονοµία των κειµένων και τ’ αντιµετωπίζουν ως µέρος σύνθετων συµβολικών διαπραγµατεύσεων, οι

οποίες ανακλούν σχέσεις εξουσίας και εκφράζουν τον πολιτισµό της εποχής. (σ.σ. 25-26, Iggers G.) ε) Μεταµοντέρνα ιστοριογραφία: 1) Βασίζεται στο µεταφορικό χαρακτήρα κάθε ιστορικού κειµένου, στοχεύει στην ανάπλαση του παρελθόντος που πράγµατι υπήρξε και διαφωνεί µε τη µοντέρνα ιστορία. (σ.σ. 26-27, Iggers G.) 2) Εργάζεται κριτικά µε τις πηγές προσπαθώντας να διερευνήσει το ορθολογικό από το ανορθολογικό. 3) Εκφράζει δυσαρέσκεια για τις αλλοτριωτικές όψεις του σύγχρονου πολιτισµού και χρησιµοποιεί την πρόσφατη γλωσσολογική και ιστορική σκέψη. 4) Αµφισβητεί τον ορθολογισµό του ∆ιαφωτισµού ως µέσο ελευθέρωσης των ανθρώπων αλλά και ως µέσο ελέγχου και χειραγώγησης. (σ. 28, Iggers G.) 5) Αµφισβητεί την ενιαία ιστορία, η οποία χαρακτηρίζεται από ασυνέχεια και ρήξεις. 6) Επισηµαίνουν τον ιδεολογικό προσανατολισµό της ιστορίας και αµφισβητούν την αυθεντία των ειδικών. Καταργούν τα όρια µεταξύ ιστορίας και µύθου, ιστορίας – λογοτεχνίας και επιστηµονικής δουλείας – προπαγάνδας. (σ.29, Iggers G.) 7) Χωρίς να διαρρήξει τις συνέχειες µε παλαιότερες αντιλήψεις προβάλλει µια κοινωνία και µια κουλτούρα υπό µετασχηµατισµό. Με κλονισµένη βεβαιότητα για τη βιοµηχανική ανάπτυξη. 8) ∆ίνει έµφαση στην κουλτούρα της καθηµερινής ζωής φέρνοντας έτσι σ’ επαφή την ιστορία µε την ανθρωπολογία. Σύγκριση µε Ράνκε Ράνκε: Αντικείµενο της ιστορίας είναι η προσωπικότητα στα πλαίσια µεγάλων πολιτικών θεσµών. Η ιστορία είναι θετική επιστήµη. Μεταµοντέρνα: Ανύπαρκτοι οι θεσµοί του κράτους, της εκκλησίας και της παγκόσµιας αγοράς. Το νόηµα των κειµένων δεν είναι διάφανο. (σ. σ.30-31, Iggers G.) Έτσι ταυτίστηκαν απόλυτα η ιστορία µε τη λογοτεχνία. Αντιµετωπίζουν το παρελθόν ως πραγµατικό γιατί χρειάζεται ερευνητική λογική για να το προσεγγίσουν. Αµφισβήτηση της αυθεντίας του επαγγελµατία επιστήµονα αλλά επαγγελµατισµός των ιστορικών. Έγινε κατανοητή η σηµασία της κουλτούρας για την κατανόηση της κοινωνικής και πολιτικής συµπεριφοράς. Χρησιµοποίησαν εµπειρικά ευρήµατα για να τεκµηριώσουν την ερµηνευτική ανάπλαση όπως και παλιά. (σ.σ.31-33, Iggers G.) Επίλογος Συνάγεται ότι η ιστοριογραφία αναγνώρισε την ανάγκη να προστρέξει σε καλύτερη διεξαγωγή ερευνών γι’ αυτό είναι απαραίτητο να υπάρχει µια πλατιά ιστορική προσέγγιση που να έχει υπόψη της πολιτισµικές και θεσµικές πλευρές, να γίνει αναθεώρηση της ιστορικής σκέψης και της κριτικής. Έτσι απαιτείται συµµόρφωση του ιστορικού σε µια ερευνητική λογική κοινά αποδεκτή, επεξεργασία δεδοµένων των πηγών, και να την αντιµετωπίζουµε µέσα από κοινωνικό, πολιτισµικό και πολιτικό πλαίσιο. (σ.σ.33-36, Iggers G.και Καραγιαννόπουλος σ.26)