15Min Scientist 001-002 GR HEO B.indd 1 1/9/19 1:10 PM

ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑΕΙΣΑΓΩΓΉΓιατί είναι σημαντική η επιστήμη; . . . . . . . . . . . . . . .4ΚΕΦΑΛΑΙΌ 1Είναι οι άνθρωποι το αποκορύφωμα της εξελικτικής διαδικασίας; . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12ΚΕΦΑΛΑΙΌ 2Γιατί δεν κάνουμε όλα τα αυτοκίνητα να κινούνται με νερό; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28ΚΕΦΑΛΑΙΌ 3Πώς δημιουργείται το ουράνιο τόξο; . . . . . . . . . . 38ΚΕΦΑΛΑΙΌ 4Πώς καταφέρνουν οι γάτες να προσγειώνονται πάντα στα πόδια τους; . . . . . . . 46ΚΕΦΑΛΑΙΌ 5Γιατί έχει το χώμα καφέ χρώμα; . . . . . . . . . . . . . . . 54ΚΕΦΑΛΑΙΌ 6Γιατί δεν πηγαίνουμε στον Άρη; . . . . . . . . . . . . . . 62ΚΕΦΑΛΑΙΌ 7Θα μπορούσαμε να αναβιώσουμε τους δεινόσαυρους; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78ΚΕΦΑΛΑΙΌ 8Μπορεί ένα υπερηφαίστειο να μας αφανίσει; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90ΚΕΦΑΛΑΙΌ 9Θα μπορούσαμε να ζήσουμε χίλια χρόνια; . . . 108ΚΕΦΑΛΑΙΌ 10Γιατί δεν πέφτουν οι δορυφόροι; . . . . . . . . . . . . 124ΚΕΦΑΛΑΙΌ 11Τι θα συνέβαινε αν πέφτατε σε μαύρη τρύπα; . 136ΚΕΦΑΛΑΙΌ 12Γιατί ένα βραστό αυγό δεν μπορεί να ξαναγίνει ωμό; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

ΚΕΦΑΛΑΙΌ 13Μιλάμε όντως με τα ζώα; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150ΚΕΦΑΛΑΙΌ 14Τι συμβαίνει με το κλίμα; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166ΚΕΦΑΛΑΙΌ 15Ήρθε το τέλος των αντιβιοτικών; . . . . . . . . . . . . 182ΚΕΦΑΛΑΙΌ 16Είναι τα βλαστοκύτταρα το μέλλον της ιατρικής; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190ΚΕΦΑΛΑΙΌ 17Πώς μετατρέπεται μια κάμπια σε πεταλούδα; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204ΚΕΦΑΛΑΙΌ 18Ποιος είναι ο οικονομικότερος τρόπος οδήγησης; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210ΚΕΦΑΛΑΙΌ 19Γιατί βρίσκουμε απολιθώματα από θαλάσσια όστρακα στα βουνά; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222ΚΕΦΑΛΑΙΌ 20Νιώθουν πόνο τα φυτά; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232ΚΕΦΑΛΑΙΌ 21Βλέπουμε όλοι τα ίδια χρώματα; . . . . . . . . . . . . . 250ΚΕΦΑΛΑΙΌ 22Θα ανακαλύψουμε ποτέ τη θεραπεία για τον καρκίνο; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260ΚΕΦΑΛΑΙΌ 23Θα μπορούσαν οι ευφυείς μηχανές να κατακτήσουν τον κόσμο; . . . . . . . . . . . . . . . . . 272ΚΕΦΑΛΑΙΌ 24Ποια είναι η διαφορά μεταξύ ενός ανθρώπου και ενός μαρουλιού; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284ΚΕΦΑΛΑΙΌ 25Πώς θα καταστραφεί το σύμπαν; . . . . . . . . . . . . 290

15Min Scientist 003-045 GR HEO Β.indd 3 1/8/19 4:14 PM

4 Εισαγωγή

Γιατί είναι σημαντική η επιστήμη;Επιστημονική γνώση σημαίνει να γνωρίζετε καλά τον κόσμο γύρω σας –ή και μέσα σας– και πώς ακριβώς λειτουργεί. Είναι κάτι πολύ ευρύτερο από τις θετικές επιστή-μες που μαθαίνουμε στο σχολείο. Μάλιστα, η λέξη «επιστήμη» προέρχεται από το αρχαίο ρήμα «ἐπίσταμαι», που σημαίνει «γνωρίζω καλά». Η πραγματική έννοια της επιστήμης δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένα αντικείμενα, αλλά περιλαμβάνει το σύνολο της γνώσης.

Ή μακρά ιστορία της επιστήμηςΗ επιστήμη είναι ένα εγχείρημα που ξεκίνησε από πολύ παλιά –τουλάχιστον από την εποχή των αρχαίων Ελλήνων και, σε κάποιες μορφές της, από τη Μεσοποταμία, πριν από 4.000 χρόνια. Ωστόσο, η πορεία της κάθε άλλο παρά ομαλή ήταν. Σε ορισμένα μέρη του κόσμου υπήρξαν μεγάλες περίοδοι που η επιστήμη είχε τεθεί στο περιθώ-


Γιατί είναι σημαντική η επιστήμη; 5

ριο ή είχε απαγορευτεί εξολοκλήρου. Εκείνες τις περιόδους, οι άνθρωποι επέλεγαν άλλες αρχές για να οργανώσουν τη γνώση και, μεταξύ άλλων, έδιναν θρησκευτικές και μυστικιστικές εξηγήσεις στα φυσικά φαινόμενα. Υπήρξαν φορές που η αντίληψη ότι θα πρέπει να επιδιώκονται μόνο συγκεκριμένα είδη γνώσης κατέστειλε το πνεύ-μα της επιστημονικής αναζήτησης.

Στις μέρες μας, η επιστήμη χαρακτηρίζεται από έναν συγκεκριμένο τρόπο οργά-νωσης της γνώσης που αναπτύχθηκε κατά τον 17ο και 18ο αιώνα, όταν οι άνθρωποι άρχισαν να αναζητούν τους φυσικούς νόμους που διέπουν τη συμπεριφορά του υλικού σύμπαντος.


6 Εισαγωγή

Ή επιστημονική μέθοδοςΗ επιστημονική μέθοδος που βρίσκεται στην καρδιά της σύγχρονης επιστήμης αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του Διαφωτισμού, τότε που αναθερμάνθηκε το εν-διαφέρον και η πίστη στη διερεύνηση του φυσικού και υλικού κόσμου. Η μέθοδος αυτή βασίζεται στον εμπειρισμό –δηλαδή, σε αυτό που μπορεί να παρατηρηθεί και να ελεγχθεί αντικειμενικά και όχι σε ό,τι μπορεί να προσεγγιστεί αποκλειστικά και μόνο μέσω της λογικής.

Μια ιδέα –μια θεωρία ή επιστημονική υπόθεση– προκύπτει από την άμεση παρα-τήρηση του κόσμου και από σκέψεις που προσπαθούν να εξηγήσουν γιατί έχει τη συγκεκριμένη μορφή. Ίσως κάποιος παρατήρησε ότι τα φυτά αναπτύσσονται καλύ-τερα στο ηλιόλουστο παρά στο σκιερό άκρο του χωραφιού και έτσι διατύπωσε την



ΜΙΑ ΕΠΙΣΤΉΜΌΝΙΚΉ ΥΠΌΘΕΣΉ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ «ΔΙΑΨΕΥΣΙΜΉ»Μπορεί να ακούγεται παράξενο, αλλά το κατά πόσο μια επιστημονική υπόθεση είναι έγκυρη εξαρτάται από το αν μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι λανθασμένη. Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να διαψεύσουμε μια υπόθεση ότι όλοι οι σκύλοι είναι ψηλότεροι από 5 cm απλώς και μόνο βρίσκοντας έναν κοντύτερο σκύλο, αλλά δεν μπορούμε να την επαληθεύ-σουμε –θα έπρεπε να εξετάσουμε όλους τους σκύλους που έζησαν ή θα ζήσουν ποτέ.


8 Εισαγωγή

υπόθεση ότι το ηλιακό φως βοηθά στην ανάπτυξη των φυτών. Έπειτα η υπόθεση μπορεί να ελεγχθεί μέσω του πειραματισμού ή μέσω συστηματικών παρατηρήσεων, και τα αποτελέσματα να εξεταστούν αμερόληπτα και αντικειμενικά για να προσδιο-ριστεί αν στηρίζουν την αρχική υπόθεση ή όχι. Οι περισσότεροι έχουμε γνωρίσει τη συγκεκριμένη μέθοδο στα απλά επιστημονικά πειράματα που κάναμε στο σχολείο. Για παράδειγμα, η αρχική υπόθεση μπορεί να ήταν ότι η ζάχαρη διαλύεται γρηγορό-τερα στο ζεστό νερό απ’ ό,τι στο κρύο, ή ότι ένα φορτηγό θα κινείται γρηγορότερα σε μια κατηφόρα με απότομη κλίση παρά σε μια με πιο ήπια κλίση. Ωστόσο στα μα-θήματα θετικών επιστημών του σχολείου, ο δάσκαλος και το εγχειρίδιο (και συχνά ο μαθητής) έχουν ήδη την απάντηση. Γενικά, στην πραγματική επιστήμη, η απάντηση δεν είναι γνωστή. Ορισμένες υποθέσεις είναι εντελώς διερευνητικές και αποδεικνύ-



ονται λανθασμένες. Άλλες φαίνονται αρκετά προφανείς, αλλά πρέπει να ελεγχθούν προτού θεωρηθεί ότι αντιπροσωπεύουν με ακρίβεια τα δεδομένα.

Είναι απολύτως πιθανό να βγάλει κανείς λάθος συμπέρασμα για τη φύση των πραγμάτων απλά παρατηρώντας τα. Πριν την ανακάλυψη του μικροσκοπίου, γύρω στο 1600, οι άνθρωποι εύλογα υπέθεταν ότι τα μικρότερα έμβια όντα ήταν τα έντομα, όπως οι ψύλλοι. Τώρα γνωρίζουμε ότι τα περισσότερα έμβια όντα στον κόσμο είναι πολύ μικρότερα και μπορούν να παρατηρηθούν μόνο με τη βοήθεια μικροσκοπίου, εξ’ ου και ο χαρακτηρισμός «μικροσκοπικά». Ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο και τα λογικά συμπεράσματα που εξάγουμε γι’ αυτόν άλλαξαν άρδην μετά την ανακάλυψη του μικροσκοπίου.

Γιατί να μάθω για την επιστήμη;Παραδόξως, στα τέλη του 20ου αιώνα ήταν της μόδας να υποστηρίζει κανείς ότι δεν γνώριζε τίποτα για τις επιστήμες και τα μαθηματικά. Υπήρχε μια διαδεδομένη πεποίθηση ότι η επιστημονική γνώση ερχόταν με κάποιον τρόπο σε αντίθεση με την πνευματική καλλιέργεια, όταν στην πραγματικότητα αποτελεί βασικό μέρος της. Το 1959, ο Άγγλος επιστήμονας και μυθιστοριογράφος Τσαρλς Πέρσι Σνό-ου (Charles Percy Snow) έδωσε μια διάσημη ομιλία στην οποία μίλησε για την απόσταση –ακόμη και έχθρα– που υπάρχει μεταξύ των «δύο πολιτισμών», των θετικών επιστημών από τη μία και των ελευθέριων ή ανθρωπιστικών επιστημών από την άλλη. Ο Σνόου θεωρούσε πως αυτό το βαθύ σχίσμα στην πνευματική ζωή εμπόδιζε την ανθρώπινη πρόοδο. Τις ακόλουθες δεκαετίες το χάσμα παρέμεινε και μάλιστα μεγάλωσε. Πλέον ίσως έχει αρχίσει να μειώνεται, αλλά απέχουμε πολύ ακόμη από το να εξαλειφθεί.


10 Εισαγωγή

Παρ’ όλα αυτά, οι περισσότεροι αναγνωρίζουν πλέον ότι οι επιστημονικές γνώσεις δεν αποτελούν ένδειξη φιλισταϊσμού, αλλά ακριβώς το αντίθετο. Επειδή έχουμε μια εμπεριστατωμένη εκτίμηση του κόσμου που μας περιβάλλει, των νόμων που τον δι-έπουν και των τρόπων που μπορούμε να τους ανακαλύψουμε, είμαστε σε καλύτερη θέση να αξιοποιήσουμε στο έπακρο την προσωπική μας ζωή και τους πόρους που μας προσφέρει ο πλανήτης συλλογικά ως είδος. Το να θρηνούμε για την εξαφάνιση των αγριότοπων, όπως έκαναν ο Γουόρντσγουορθ (William Wordsworth) ή ο Θόρο (Henry David Thoreau), δεν συμβάλλει στην εύρεση τρόπων για να ανανεώσουμε



και να προστατέψουμε το περιβάλ-λον. Το αίσθημα μεταμέλειας για όσα έχουμε κάνει στον πλανήτη, το οποίο ξυπνούν πολλές φορές οι τέχνες, μπορεί να μεταφραστεί σε επωφελείς δράσεις μέσω της χρήσης της επιστήμης και της επιστημονικής κατανόησης.

Έστε έτοιμοιΗ καλύτερη κατανόηση της επιστήμης μας βοηθά να λάβουμε τεκμηριωμένες απο-φάσεις και μας προστατεύει από τις παραπλανητικές πρακτικές που ακολουθούν οι μεγάλες εταιρείες, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι εθνικές κυβερνήσεις έναντι του απληροφόρητου κοινού. Μερικές απλές γνώσεις μπορούν να σας προστατέ-ψουν από κινδυνολογίες και απάτες και να αυξήσουν το ενδιαφέρον και τον θαυμα-σμό σας για τον κόσμο γύρω σας.

Φυσικά, αυτό το βιβλίο δεν θα μπορούσε να καλύψει όλες τις πτυχές της επιστή-μης που ενδεχομένως θα σας βοηθούσαν να κατανοήσετε τι κρύβεται πίσω από κάθε είδηση της επικαιρότητας ή κάθε τοπικό ζήτημα. Ωστόσο, θα σας βοηθήσει να σκέφτεστε προσεκτικότερα για τις ιστορίες που ακούτε και για τον φυσικό κόσμο. Και θα σας κάνει να αναπτύξετε μια διερευνητική, φιλοπερίεργη ή, αν θέλετε, «επι-στημονική» στάση, καθώς και σεβασμό για την πειθαρχημένη οργάνωση της γνώ-σης που συνιστά το υπόβαθρο του σύγχρονου κόσμου.

«Έτσι ανεγείρεται το σπουδαίο οικοδόμημα της σύγχρονης φυσικής και η πλειονότητα των ευφυέστερων ανθρώπων στον δυτικό κόσμο γνωρίζουν γι’ αυτό σχεδόν όσα γνώριζαν και οι Νεολιθικοί τους πρόγονοι.»Σ. Π. Σνόου

15Min Scientist 003-045 GR HEO Β.indd 11 1/9/19 11:57 AM

Είναι οι άνθρωποι το αποκορύφωμα της εξελικτικής διαδικασίας;

Θέλουμε να πιστεύουμε ότι βρισκόμαστε στην κορυφή του εξελικτικού δένδρου –όμως ισχύει κάτι τέτοιο;

Μήπως δεν υπάρχει καν δένδρο για να ανέβουμε στην κορυφή του;

Κεφάλαιο 1


Είναι οι άνθρωποι το αποκορύφωμα της εξελικτικής διαδικασίας; 13

Κλίμακα, αλυσίδα ή δένδρο;Πριν από δύο χιλιάδες και πλέον χρόνια, ο Αριστοτέλης έγραψε για τη Φυσική Κλίμακα (Scala Naturae). Κατέταξε τους οργανισμούς (τα έμβια όντα) ιεραρχικά, από τα κατώτερα –τα απλά φυτά– μέχρι τα πιο εξελιγμένα –τους ανθρώπους. Η κατάταξη αυτή δεν βασιζόταν μόνο στο αίσθημα ανωτερότητας έναντι των μανι-ταριών και των πλατύψαρων. Ο Αριστο-τέλης πρότεινε ότι οι οργανισμοί έχουν διαφορετικά είδη ψυχής ανάλογα με τη φύση και τις ανάγκες τους. Η ψυχή, υποστήριξε, δίνει στη φυσική ύλη του σώματος τις ικανότητές της.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η ψυχή ενός φυτού του δίνει απλώς την ικανότητα να αναπτύσσεται και να διατηρεί-ται στη ζωή, αλλά η ψυχή ενός ζώου του δίνει την ικανότητα να αναπτύσσε-ται, να διατηρείται στη ζωή και να κινείται. Ο άνθρωπος είναι ακόμη καλύτε-ρος αφού διαθέτει όλες τις προηγούμενες ικανότητες, καθώς και εκείνη της λογικής σκέψης. Για τους αρχαίους Έλληνες, η έλλογη ψυχή τοποθετούσε τους ανθρώπους στην κορυφή της κλίμακας.

Ο Αριστοτέλης προέβη σε επιμέρους διαχωρισμούς εντός των γενικών κατηγοριών φυτό/ζώο/άνθρωπος. Θεωρούσε τα δένδρα ανώτερα από τα μικρότερα φυτά, και τα έναιµα ζώα (όπως οι λύκοι) ανώτερα από τα άναιµα


14 Κεφάλαιο 1

(όπως οι αράχνες). Ο διαχωρισμός έναιµα/άναιµα συμπίπτει με τον σύγχρονο διαχωρισμό σπονδυλωτά/ασπόνδυλα (ζώα με ή χωρίς σπονδυλική στήλη).

Τον 3ο αιώνα μ.Χ., ο Πλωτίνος, φιλόσοφος των ρωμαϊκών ετών γεννημέ-νος στην Αίγυπτο, πρόσθεσε στην κορυφή της κλίμακας τους θεούς. Με τον ερχομό του Χριστιανισμού, οι θεωρίες των αρχαίων Ελλήνων αφομοιώθηκαν στη χριστιανική σκέψη –όπου κάτι τέτοιο ήταν δυνατόν. Η κλίμακα της φύσης μετατράπηκε στη «Μεγάλη Αλυσίδα της Ύπαρξης». Οι θεοί του παγανιστικού κόσμου αντικαταστάθηκαν στην κορυφή από διαφορετικά τάγματα αγγέλων και αρχαγγέλων με τον χριστιανικό Θεό στην κορυφή. Όπως ακριβώς το μοντέλο του Αριστοτέλη τοποθετούσε τους οργανισμούς σε διαφορετικούς αναβαθμούς, από τους κατώτερους στους ανώτερους, έτσι και η αλυσίδα είχε διακριτούς κρίκους. Και παρότι μια αλυσίδα μπορεί να κείτεται μπερδε-

μένη σε έναν σωρό στο πάτωμα, δεν ίσχυε το ίδιο με την αλυσίδα της ύπαρξης. Εκτεινόταν κάθετα, με τους αγγέλους στην κορυφή και τους κατώτερους οργανισμούς –τα φύκια, ίσως– στη βάση.

Την εποχή του Μεσαίωνα υπήρ-χαν πολλοί περισσότεροι γνωστοί οργανισμοί απ’ ό,τι την εποχή του Αριστοτέλη. τους αιώνες που ακο-λούθησαν, ο αριθμός τους συνέχισε να αυξάνεται καθώς οι Ευρωπαίοι εξερευνητές και κατακτητές έφτα-



ναν όλο και πιο μακριά. Η Αμερική, η Ασία, τα νησιά του Ειρηνικού και η Αυ-στραλασία είχαν νέα όντα που έπρεπε να ενταχθούν στην αλυσίδα. Η επικρα-τούσα αντίληψη ήταν ότι η Κτίση ήταν τέλεια –ο Θεός είχε δημιουργήσει έναν τέλειο κόσμο στον οποίο κάθε οργανισμός κατείχε μια θέση και δεν υπήρχαν καθόλου κενά, παρότι οι άνθρωποι μπορεί να μην είχαν ανακαλύψει ακόμη όλους τους οργανισμούς.

Σε μια αλυσίδα όλα συνδέονται. Αντί να ανεβαίνει κανείς από τα φυτά στα ζώα, όπως σε μια κλίμακα, το μοντέλο της αλυσίδας υποστήριζε την ύπαρξη ενδιάμεσων συνδέ-σμων. Οι σύνδεσμοι αυτοί αντιπροσωπεύ-ονταν από οργανισμούς που θεωρούνταν ότι μοιράζονταν χαρακτηριστικά και από τις δύο κατηγορίες –έτσι τα οστρακόδερμα ή οι σπόγγοι που δεν κινούνται βρίσκονται στο μεταίχμιο μεταξύ φυτών και ζώων. Ωστόσο περιγράφονταν και πιο παράξενα υβρίδια όπως η λευκοπρόσωπη χήνα, που θεωρούνταν ότι γεννιόταν στα δένδρα.

Απουσία μεταβολώνΤα μοντέλα της κλίμακας και της αλυσίδας περιγράφουν μια στατική κατάτα-ξη. Οι αβρααμικές θρησκείες εκφράζουν ρητά τη σταθερότητα της φύσης. Σύμφωνα με την περιγραφή της Δημιουργίας που δίνεται στη Γένεση, ο Θεός δημιούργησε πρώτα τα φυτά, ύστερα τα ζώα και, τέλος, τους ανθρώπους. Οι άλλοι οργανισμοί δημιουργήθηκαν με μόνο σκοπό να υπηρετούν το αν-



ΛΕΥΚΌΠΡΌΣΩΠΕΣ ΧΉΝΕΣ – ΕΚΚΌΛΑΠΤΌΝΤΑΝ ΑΠΌ ΒΑΛΑΝΌΣΤΡΑΚΑ ΚΑΙ ΓΕΝΝΙΌΥΝΤΑΝ ΣΤΑ ΔΕΝΤΡΑΠώς μπορούσε μια κοινωνία που δεν είχε ιδέα περί αποδημητικών πουλιών να εξηγή-σει το γεγονός ότι δεν έβλεπαν ποτέ νεαρές χήνες ή ενήλικες χήνες να κάθονται στη φωλιά τους; Έτσι, οι άνθρωποι συμπέραναν ότι οι χήνες εκκολάπτονταν από βαλα-νόστρακα. Τα βαλανόστρακα αναπτύσσονται σε ξύλα που έχουν πέσει στη θάλασσα. «Προφανώς» το ξύλο έπεφτε στη θάλασσα ενώ τα βαλανό-στρακα βρίσκονταν ακόμη υπό ανάπτυξη. Ίσως να δημιουργού-νταν από τον χυμό του ξύλου. Τα βαλανόστρακα κρέμονταν από τα ξύλα κατά εκατοντάδες και –όταν δεν κοιτούσε κανείς– ωρίμαζαν, οπότε οι χήνες που έβγαιναν από μέσα πετού-σαν μακριά ή έπεφταν στη θάλασσα και έφευγαν κολυμπώντας. Τώρα γνωρίζουμε ότι οι χήνες εκκολάπτονται από αυγά, όπως όλα τα άλλα πτηνά.

θρώπινο είδος, που επομένως είναι ανώτερό τους. Το ίδιο σημαντική με την ανωτερότητα των ανθρώπων είναι η ιδέα ότι όλοι οι οργανισμοί υπήρχαν εξαρχής. Η Δημιουργία ήταν πλήρης και τέλεια: Ο κόσμος δεν μεταβαλλόταν ούτε είχε μεταβληθεί ποτέ. Πώς θα μπορούσε άλλωστε να γίνει κάτι τέτοιο αν ο Θεός είχε δημιουργήσει έναν τέλειο κόσμο;



Αλλά, για κοίτα…Η ανακάλυψη των απολιθωμάτων έθεσε υπό αμφισβήτηση τη συγκεκριμένη αντίληψη. Απολιθώματα θαλάσσιων όντων ανακα-

λύφθηκαν βαθιά στην ενδοχώρα, ακόμη και επάνω σε λόφους και βουνά. Και τότε –ιδιαίτερα μετά τις αρχές του 19ου αιώνα–, οι άνθρωποι άρχισαν να ανακαλύπτουν απολιθώματα ζώων που διέφε-

ραν κατά πολύ απ’ όσα ζούσαν την εποχή τους. Πρώτα ανακαλύφθηκαν τα απολιθώματα του πλησιόσαυρου και του ιχθυόσαυρου, ύστερα του ιγκουανόδοντα και του αδρόσαυρου. Το

συμπέρασμα ότι τεράστια, άγνωστα μέχρι τότε ζώα περπατούσαν (και κολυμπούσαν) κάποτε στον πλανήτη έγινε αναπόδραστο για πολλούς επιστήμονες, παρότι άλλοι αρνούνταν να απαρνηθούν τη θεωρία της Δημι-ουργίας και προσπάθησαν να δώσουν μια συμβατή με αυτή εξήγηση για τα απολι-θώματα. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και στα πρώτα χρόνια του 20ου, ανακα-λύφθηκαν οι μεγάλοι δεινόσαυροι –απατόσαυρος, τυραννόσαυρος, στεγόσαυρος, τρικεράτωψ– και η ανθρώπινη αντίληψη για το παρελθόν άλλαξε για πάντα.

Ή εξέλιξη της εξελικτικής θεωρίαςΗ θεωρία της εξέλιξης δεν εμφανίστηκε από το πουθενά ούτε ξεπήδησε πλήρως διαμορφωμένη από τον νου του Δαρβίνου στα μέσα του 19ου αιώνα. Το αντίθετο: Ήταν αποτέλεσμα μακροχρόνιων θεωρητικών ζυμώσεων.

Ακόμη και πριν τον Αριστοτέλη ορισμένοι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι είχαν πρω-τοεξελικτικές ιδέες.



Ο Αναξίμανδρος (περ. 611-547 π.Χ.) υποστήριξε ότι τα πρώτα ζώα δημι-ουργήθηκαν από κοχλάζουσα λάσπη. Αρχικά ζούσαν στο νερό, αλλά καθώς, με την πάροδο του χρόνου, η ξηρά διαχωρίστηκε από το νερό, κάποια από αυτά προσαρμόστηκαν στη ζωή στην ξηρά. Πίστευε ότι ακόμη και οι άνθρωποι είχαν αναπτυχθεί από προ-γενέστερα, ιχθυόμορφα ζώα. Ωστόσο, μετά από αυτή την πολλά υποσχόμε-νη αρχή, η δυτική σκέψη παγιδεύτηκε στη θεωρία της Δημιουργίας που δεν αναγνώριζε καμία μεταβολή. Οι εξελι-

κτικές ιδέες θα επανεμφανίζονταν στη Δύση μετά από περίπου 2.000 χρόνια.Ήδη από τον 18ο αιώνα, τα στοιχεία ότι οι οργανισμοί υφίστανται μεταβολές είχαν

αρχίσει να συσσωρεύονται. Το αυξανόμενο ενδιαφέρον στην ταξινομία, ιδιαίτερα μετά το έργο του Σουηδού φυσιογνώστη Κάρολου Λινναίου (Carl Linnaeus, 1707-78), έδειξε ότι υπήρχαν σαφείς ομοιότητες μεταξύ ορισμένων ειδών που τα χώριζε μεγάλη γεωγραφική απόσταση. Οι καμήλες και τα λάμα έμοιαζαν μεταξύ τους, το ίδιο συνέβαινε με τους ιαγουάρους και τις λεοπαρδάλεις, ωστόσο οι περιοχές όπου ζουν αυτά τα ζώα χωρίζονται κυριολεκτικά από ωκεανούς.

Αρχικά οι επιστήμονες προσπάθησαν να εξηγήσουν αυτά τα μυστήρια εντός του πλαισίου της παραδοσιακής χριστιανικής σκέψης. Ίσως αρχικά οι οργανισμοί



να ήταν τέλειοι, αλλά να εκφυλίστηκαν με τον καιρό. Ή αν είχαν ξεκινήσει όλοι από τα βόρεια και είχαν μετακινηθεί νότια, αυτό θα εξηγούσε γιατί τα ζώα του Νέου και του Παλαιού Κόσμου έμοιαζαν μεταξύ τους –τόσο τα λάμα όσο και οι καμήλες θα μπορούσαν να προέρχονται από ένα πρωτόγονο καμηλοειδές που εκφυλίστηκε με το πέρασμα του χρόνου και με την εξάπλωσή του σε διαφορετικές περιοχές. Κατά κάποιον τρόπο η Γένεση δεν απέκλειε την έννοια του εκφυλισμού, αφού η Πτώση του Ανθρώπου είχε σπιλώσει την Πλάση. Η ανθρωπότητα μπορούσε να παραμείνει στην κορυφή του σωρού με τα «μη αγγελικά» πλάσματα ακόμη και αν οι χαμηλότε-ροι αναβαθμοί ή σύνδεσμοι είχαν υποστεί μικρές μεταβολές.

Ομοιότητες ειδών: Οι καμήλες είναι ζώα του Παλαιού Κόσμου που ζουν στη Βόρεια Αφρική, στη Μέση Ανατολή και στη Μογγολία. Τα λάμα αποτελούν την αντίστοιχη εκδοχή του Νέου Κόσμου, και τα συναντάμε στη Νότια Αμερική.


15Min Scientist 001-002 GR HEO B.indd 1 1/9/19 1:10 PM · Τον 3ο αιώνα μ.Χ., ο...

Documents

Transcript of 15Min Scientist 001-002 GR HEO B.indd 1 1/9/19 1:10 PM · Τον 3ο αιώνα μ.Χ., ο...