Hitler, Οι αποκρυφιστικές ρίζες του Ναζισμού, μετάφραση Κωνσταντίνος ΜαντάςΠρόλογος του συγγραφέα στην έκδοση του 2004Καθώς γινόμαστε μάρτυρες στην αναγεννηθείσα ανάπτυξη της άκρας δεξιάς στην Ευρώπη, στην Αμερική και στο άλλοτε Ανατολικό Μπλόκ, Οι αποκρυφιστικές ρίζες του Ναζισμού μας βοηθούν να φωτίσουμε τις ιδεολογικές ρίζες της. Εξετάζοντας τις αποκρυφιστικές ιδέες που έπαιξαν μαιευτικό ρόλο στην γέννηση του κινήματος του Χίτλερ, της πιο καταστροφικής ακροδεξιάς ιδεολογίας στην ιστορία, μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα τις συνέπειες του κινήματος αυτού σήμεραΌταν το βιβλίο αυτό εμφανίστηκε για πρώτη φορά, η λαϊκή φιλολογία για την διασύνδεση ανάμεσα στον Χίτλερ, την Ναζιστική ιδεολογία, τον αποκρυφισμό και τα Θιβετιανά μυστήρια είχε αρχίσει να δίνει σχετικά έργα από την δεκαετία του 1960 και η Ναζιστική << μαύρη μαγεία>> εθεωρείτο ως θέμα κατάλληλο μόνον για συγγραφείς που αποζητούσαν μέσω του αισθησιασμού να επιτύχουν υψηλές πωλήσεις. Η ίδια η ύπαρξη αυτού του είδους φιλολογίας έτεινε να αποτρέπει την σοβαρή ιστορική έρευνα των θρησκευτικών και αποκρυφιστικών όψεων του Γερμανικού Εθνικοσοσιαλισμού.Πριν από την δεκαετία του 1980 μόνον λίγοι σοβαροί συγγραφείς, ανάμεσα τους ο Ραιημόν Αρόν, ο Αλμπέρ Καμύ, ο Ρομάνο Γκουαρντίνι, ο Ντένις ντε Ρουζεμόν , ο Έρικ Βέγγελιν, ο Τζώρτζ Μοσέ, ο Κλάους Βόντουνγκ, και ο Φρήντριχ Χέερ είχαν υπαινιχθεί τις θρησκευτικές πλευρές του Εθνικοσοσιαλισμού. Αυτή η παραμέληση προκαλεί μεγαλύτερη έκπληξη καθώς σχολιαστές κατά την διάρκεια του τρίτου Ράϊχ είχαν ήδη αναφερθεί στην αποκρυφιστική γοητεία του. Μια πλατύτερη κατανόηση της Ναζιστικής θρησκευτικότητας προϋπέθετε την εξέταση της προναζιστικής volkisch ιδεολογίας.Οι αποκρυφιστικές ρίζες του Ναζισμού τεκμηριώνουν τις ζωές, τα δόγματα και τις τελετουργικές δραστηριότητες των Αριοσοφιστών της Βιέννης και των διαδόχων τους στην Γερμανία, που συνδύασαν την volkisch Γερμανική ιδεολογία και τις Άριες φυλετικές θεωρίες με τον αποκρυφισμό. Διαμόρφωσαν μια αμυντική ιδεολογία της Γερμανικής ταυτότητας και του αντιφιλελευθερισμού, καθώς τους απασχολούσε ιδιαίτερα η πολιτική ανάδυση των υποτελών εθνικοτήτων της πολυεθνικής Αυστροουγγαρίας μετά το 1900. Δεδομένου ότι οι ιδέες τους σε σχέση με τις αρχαίες πατρίδες των Αρίων( Υπερβόρειοι και Ατλαντίδα), τα καταπιεσμένα παγανιστικά ιερατεία, την Γερμανική θρησκεία και την ρουνική σοφία αργότερα διαθλάστηκαν στην σκέψη του Χάινριχ Χίμλερ και στα ερευνητικά τμήματα των Ές-Ές, η Αριοσοφία προσφέρει ένα ιδανικό μοντέλο μελέτης της Ναζιστικής θρησκευτικότητας. Η συνέχιση της κυκλοφορίας τέτοιων ιδεών κατά την περίοδο του Τρίτου Ράϊχ, με την εσχατολογική άποψη για την γενοκτονία, απέδειξε ξεκάθαρα την αστοχία της Μαρξιστικής ανάλυσης, βασισμένης σε μια κριτική του καπιταλισμού, των οικονομικών παραγόντων και των ταξικών συμφερόντων. Μόνον οι θρησκευτικές απόψεις και η μυθολογία θα μπορούσαν να εξηγήσουν την επιτυχία μιας ιδεολογίας που την απασχολούσε η ειδική φυλετική και εσωτερική γνώση, η πίστη σε μια ανίερη, παγκόσμια συνομωσία πανούργων Εβραίων και άλλων φυλετικά κατώτερων εθνικών ομάδων, και η αποκαλυπτική υπόσχεση της ομαδικής σωτηρίας μέσα από την χιλιαστική αποθέωση του γερμανικού έθνους. Όλες αυτές οι αντιλήψεις προήλθαν από προορθολογικές και προνεωτεριστικές ιδέες. Η πρώτη δημοσίευση των Αποκρυφιστικών ριζών του Ναζισμού προκάλεσε μια πλατύτερη ακαδημαϊκή εκτίμηση των θρησκευτικών και τελετουργικών πλευρών του Εθνικοσοσιαλισμού. Αρκετά γερμανικά βιβλία δημοσιεύτηκαν στην συνέχεια με θέμα το voklisch κίνημα, με ειδική αναφορά πλέον στους Αριοσοφιστές.

1

Βρετανοί και Αμερικανοί ιστορικοί έδωσαν μεγαλύτερη προσοχή στην κεντρική θέση των θρησκευτικών και χιλιαστικών στοιχείων στην Ναζιστική ιδεολογία.Αλλά υπάρχει ένας ακόμα λόγος για τον οποίον οι Αποκρυφιστικές ρίζες του Ναζισμού συνεχώς αυξάνουν την αναγνωσιμότητα τους και γίνονται αντικείμενο προσοχής των ειδικών. Η πλατύτερη ακαδημαϊκή αναγνώριση και παρατήρηση του Ναζισμού ως πολιτικής θρησκείας είναι, κατά ένα μέρος, απάντηση στον αυξανόμενο ρόλο της θρησκείας στην σύγχρονη πολιτική ζωή. Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου οδήγησε επίσης στο τέλος των <<ιδεολογικών πολέμων>> του φασισμού, του φιλελευθερισμού και του κομμουνισμού. Οι ιδεαλιστικές θεωρήσεις της πολιτικής τάξης έχουν δώσει την θέση τους σε ιδεολογίες της πολιτιστικής ταυτότητας, όπου η θρησκεία παίζει σημαντικό ρόλο Η γρήγορη ανάπτυξη και επίδραση του Ισλαμικού μαχητικού κινήματος, ο Ινδουϊστικός εθνικισμός και ο χριστιανικός φονταμενταλισμός στην δεκαετία του 1990 υπενθύμισαν δραστικά το πόσο οι αντιλήψεις και οι μύθοι μπορούν να αποτελέσουν μια δυναμική και συχνά καταστροφική μορφή πολιτικής έκφρασης. Η επανεμφάνιση αυτών των μορφών πολιτικής θρησκευτικότητας διευκολύνει κατά πολύ την κατανόηση της εκπληκτικής απήχησης του μύθου, των θρησκευτικών απεικονίσεων και του πολιτικού ιδεαλισμού που εμψύχωσε τον Ναζισμό στην εποχή του.Εντωμεταξύ, η ίδια η ριζοσπαστική δεξιά έχει επανεμφανιστεί στις Δυτικές δημοκρατίες. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 και μετά., οι Δυτικές χώρες έγιναν μάρτυρες της ανόδου της ριζοσπαστικής δεξιάς, η οποία προσπάθησε με <<ωθήσεις>> να δημιουργήσει για τον εαυτό της μια θέση στις παρυφές της φιλελεύθερης κοινωνίας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, οι συνεχώς αυξανόμενοι αριθμοί και η πολιτική συνειδητοποίηση των μεταναστών και άλλων μειονοτήτων στις προηγμένες βιομηχανικές κοινωνίες, οδήγησαν τις Η.Π.Α, την Βρετανία και άλλα κράτη με, πλειοψηφούντα, ακόμα, λευκό πληθυσμό να ασπαστούν την ιδέα μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Το τέλος της Σοβιετικής αυτοκρατορίας και των αδιαπέραστων συνόρων της στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη στην συνέχεια, αποδέσμευσε ένα επιπλέον κύμα οικονομικών μεταναστών, προσφύγων και των αποκαλούμενων <<αναζητητών ασύλου>> από την Ασία. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 η Ευρώπη και η Βόρεια Αμερική είχαν γίνει οι περιζήτητοι προορισμοί για κύματα από μεταναστευτικούς πληθυσμούς από τον αναπτυσσόμενο κόσμο, που συχνά εναποθέτουν ένα ασήκωτο βάρος στις τοπικές υπηρεσίες στέγασης, εκπαίδευσης και υγείας. Αστρονομικοί αριθμοί μετανάστευσης, σε συνδυασμό με φιλελεύθερες απαιτήσεις για πολυπολιτισμικότητα, έχουν αναδημιουργήσει πολιτικές καταστάσεις παρόμοιες με εκείνες που οδήγησαν σε άνοδο σε ακροδεξιά , Ναζιστικά κόμματα στις ΗΠΑ και στην Βρετανία στην δεκαετία του 1960, ως απάντηση στην νομοθεσία των πολιτικών δικαιωμάτων για τις μειονότητες και της άρσης απαγόρευσης της μετανάστευσης εγχρώμων. Για μια ακόμη φορά, τα ακροδεξιά κόμματα έχουν εμφανιστεί ξανά στο προσκήνιο, με το Βρετανικό Εθνικό Κόμμα να κερδίζει έναν αριθμό εδρών σε δημοτικά συμβούλια σε αστικές περιοχές με εθνικά μικτό πληθυσμό.Παρόλα αυτά, η έκφραση της ακροδεξιάς ριζοσπαστικότητας δεν περιορίζεται μόνον στα λαϊκιστικά κόμματα τα οποία αναζητούν εκλογική επιτυχία στην Βρετανία, Γαλλία, Αυστρία, Γερμανία, Ολλανδία και Δανία. Ο φυλετικός εθνικισμός αναπτύσσεται μέσα σε πολυάριθμες εξωκοινοβουλευτικές πολιτικές ομάδες που επικοινωνούν διαμέσου μικρών περιοδικών διαθέσιμων μέσω ταχυδρομικών θυρίδων η του διαδικτύου, μουσικών συγκροτημάτων και ροκ συναυλιών που προπαγανδίζουν την <<λευκή δύναμη>>. Μέσα σε αυτό το<<τελετουργικό >> πολιτιστικό περιβάλλον ανακαλύπτει κανείς τους ιδεολογικούς κληρονόμους του προ-Ναζιστικού

2

volkisch κινήματος. Αυτό το περιβάλλον και οι μέντορες του αποτελούν το αντικείμενο μελέτης στο βιβλίο μου Μαύρη αμαρτία: Άριες λατρείες, Εσωτερικός Ναζισμός και οι πολιτικές της ταυτότητας. Αυτού του είδους οι εξωκοινοβουλευτικές πολιτικές ομάδες επινοούν εσωτερικά σύμβολα της υπεροχής των λευκών, διευκολύνουν συζητήσεις για αντίσταση στην εισβολή των εγχρώμων στον Δυτικό κόσμο, και ασπάζονται μια ποικιλόχρωμη πληθώρα από θεωρίες συνομωσίας και αποκρυφιστικές ιδέες που περιλαμβάνουν τον μυστικισμό του αίματος, θεωρίες για διασυνδέσεις ανάμεσα στους Ναζί και στο Θιβέτ ακόμα και για Αγνώστου ταυτότητος Ιπτάμενα Αντικείμενα (ΑΤΙΑ), που τα οδηγούσαν Ναζί. Τα ονόματα των Αριοσοφιστών, του Γκουίντο βαν Λίστ, του Γιόργκ Λάνζ βφον Λίεμπενφερλ, του Ρούντολφ Τζών Γκέρλσμπεν και του Κάρλ Μαρία Βίλιγκοτ( << ο Ρασπούτιν του Χίμλερ>>) είχαν γίνει κοινώς αποδεκτά σε αυτό το πολιτιστικό περιβάλλον, , υπογραμμίζοντας με αυτόν τον τρόπο την απευθείας γραμμή καταγωγής ανάμεσα στην Αριοσοφία στις δεκαετίες του 1920 και του 1930 και στην επανεμφάνιση της << τελετουργικού χαρακτήρα>> ακροδεξιάς στις ημέρες μας.Αυτή νέα έκδοση των Αποκρυφιστικών ριζών του Ναζισμού εμφανίζεται σε μια χρονική στιγμή που η <<τελετουργική>>άκρα δεξιά έχει επεκτείνει το βεληνεκές της και την επίδραση της με το να επικεντρώνεται στην αντίδραση ενάντια στις κυβερνήσεις και στην ανάπτυξη της ρυθμιστικής γραφειοκρατίας, στην καταφατική δράση και στην βιομηχανία των διαφυλετικών σχέσεων, και στην μαζική αύξηση της μαζικής μετανάστευσης από τον τρίτο κόσμο. Είναι πολύ σημαντικό το ότι η σύγχρονη πολυπολιτισμικότητα αναπαράγει τις ειδικές συνθήκες που επικρατούσαν στην πολυεθνική Αυστροουγγαρία πριν το 1914. Το παράδειγμα των Αριοσοφιστών εξαντλητικά μελετημένο σε αυτόν τον τόμο, αφήνει δυνατούς απόηχους και σήμερα στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, της μαζικής μετανάστευσης και του θρησκευτικού φανατισμού.

ΕισαγωγήΑυτή είναι μια ασυνήθιστη ιστορία. Μολονότι παρουσιάζει έναν απολογισμό παρελθόντων γεγονότων που σχετίζονται με την καταγωγή και την ιδεολογία του Εθνικοσοσιαλισμού στην Γερμανία, το κυρίως θέμα της δεν αφορά τα πολιτικά κόμματα και τους οργανισμούς διαμέσου των οποίων οι άνθρωποι ορθολογικά εκφράζουν τα ενδιαφέροντα τους σε ένα κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο.Μάλλον, είναι μια υπόγεια ιστορία, που ασχολείται με τους μύθους, τα σύμβολα και τις φαντασιώσεις που συνέβαλλαν στην ανάπτυξη αντιδραστικών, αυταρχικών και Ναζιστικών τρόπων σκέψης. Είναι επίσης μια περιθωριακή ιστορία , μιας και οι κύριοι χαρακτήρες της ήταν μυστικιστές, προφήτες και αιρετικοί που ελάχιστη σχέση είχαν με τις εξωτερικές όψεις της πραγματικότητας της πολιτικής και της διοίκησης . Αλλά οι άνδρες αυτού του είδους είχαν την φαντασία και την ευκαιρία να

3

περιγράψουν ένα ονειρικό κόσμο που συχνά υπογράμμιζε τα αισθήματα και την δράση άλλων ανθρώπων, πιο γήινων, που κατείχαν θέσεις εξουσίας και ευθύνης.Πραγματικά, οι σκοτεινές ιδέες τους και οι παράδοξες λατρείες τους προέβλεψαν τα πολιτικά δόγματα και τους θεσμούς του Τρίτου Ράϊχ.Για τους ιστορικούς που έχουν εκπαιδευθεί αποκλειστικά στην εκτίμηση συμπαγών γεγονότων, αιτιών, και ορθολογικών σκοπών, αυτός ο υποχθόνιος κόσμος της φαντασίας μπορεί να φαίνεται απατηλός. Θα έφερναν ως επιχείρημα ότι η πολιτική και η ιστορική αλλαγή προκαλούνται μόνον από πραγματικά, υλικά συμφέροντα.Παρόλα αυτά, οι φαντασιώσεις μπορούν να αποκτήσουν μια θέση αιτίας –αποτελέσματος, μόλις αποκρυσταλλωθούν θεσμικά σε πεποιθήσεις, αξίες, και πολιτιστικές ομάδες. Οι φαντασιώσεις αποτελούν επίσης σημαντικό σύμπτωμα επικείμενων πολιτιστικών αλλαγών και πολιτικής δράσης. Οι συγκεκριμένες φαντασιώσεις που θα μελετηθούν σε αυτό το βιβλίο γεννήθηκαν μέσα στους κόλπους ενός ακραίου δεξιού κινήματος που το απασχολούσε η δημιουργία μιας υπεράνθρωπης ελίτ, η εξόντωση των κατώτερων όντων, και η εγκαθίδρυση μιας νέας τάξης πραγμάτων. Η φύση αυτού του κινήματος το έχει τοποθετήσει μακριά από την κυρίαρχο ρεύμα της ορθολογιστικής πολιτικής στον 20ο αιώνα και απαιτεί απαντήσεις που σχετίζονται με την βαθύτερη του έμπνευση. Μια ανάλυση των φαντασιώσεων που υπογραμμίζουν ένα τέτοιο κίνημα μπορεί να δώσει νέες απαντήσεις σε παλιές ερωτήσεις. Η εργασία που ακολουθεί εντοπίζει τα ίχνη αυτών των φαντασιώσεων παρουσιάζοντας μια ιστορική έκθεση του βίου , των δογμάτων και των λατρευτικών δραστηριοτήτων των Αριοσοφιστών1, για την ακρίβεια του Γκουίντο φον Λίστ(1848-1919)και του Γιόργκ Λάνζ φον Λίεμπενφελς(1874-19540 και των οπαδών τους στην Αυστρία και στην Γερμανία. Οι Αριοσοφιστές, αρχικά ενεργοί στην Βιέννη πριν τον πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο, συνδύαζαν τον Γερμανικό volkisch εθνικισμό και τον ρατσισμό με αποκρυφιστικές ιδέες δανεισμένες από την Θεοσοφία της Έλενας Πετρόβνα Μπλαβάτσκυ, για να προφητέψουν και να διακηρύξουν την επερχόμενη εποχή της Γερμανικής παγκόσμιας κυριαρχίας. Τα κείμενα τους περιέγραψαν μια προϊστορική χρυσή εποχή, όπου σοφά, γνωστικά, ιερατεία ερμήνευαν αποκρυφιστικά-ρατσιστικά δόγματα και κυβερνούσαν μια ανώτερη και φυλετικά αγνή κοινωνία. Διακήρυτταν ότι μια σκοτεινή συνομωσία αντιγερμανικών συμφερόντων ( που την ταύτιζαν άλλοτε με εκείνη των μη Αρίων φυλών, των Εβραίων, ή ακόμα και της αρχαίας Εκκλησίας) είχε επιδιώξει να καταστρέψει τον ιδανικό Γερμανικό κόσμο χειραφετώντας τους μη Γερμανικούς κατώτερους λαούς στο όνομα μιας επίπλαστης ισότητας. Η φυλετική σύγχυση που επακολούθησε υποτίθεται ότι κληροδότησε στον ιστορικό κόσμο τους πολέμους, τις οικονομικές δυσκολίες, την πολιτική αβεβαιότητα και την παρεμπόδιση της Γερμανικής παγκόσμιας δύναμης. Για να αντισταθμίσουν αυτόν τον σύγχρονο κόσμο, οι Αριοσοφιστές ίδρυσαν μυστικές θρησκευτικές τάξεις αφιερωμένες στην αναβίωση της χαμένης εσωτερικής γνώσης και της φυλετικής αρετής των αρχαίων Γερμανών, και στην συνακόλουθη δημιουργία μιας νέας Παγγερμανικής αυτοκρατορίας.Οι Αριοσοφιστές ήταν πολιτισμικά πεσιμιστές. Υπήρχε μια προφανής σύνδεση ανάμεσα στις φαντασιώσεις και τα παράπονα των Γερμανών εθνικιστών στην Αυστροουγγρική αυτοκρατορία των Αψβούργων προς το τέλος του 19ου αιώνα. Παράγοντες όπως ο καθολικισμός, οι γρήγορες αστικές και βιομηχανικές αλλαγές 1 O όρος Αριοσοφία που σημαίνει αποκρυφιστική σοφία που αφορά τους Αρίους, χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Λάνζ φον Λίμπενφελ, το 1915,και έγινε η ετικέτα για το δόγμα του το 1920. Ο Λίστ στην πραγματικότητα ονόμαζε το δόγμα του<<¨Αρμαμισμ>>, ενώ ο Λάνζ χρησιμοποιούσε τους όρους << Θεοζωολογία>> και << Αριοχριστιανισμός>> πριν από τον Πρώτο παγκόσμιο Πόλεμο . Σε αυτό το βιβλίο ο όρος <<Αριοσοφία>> χρησιμοποιείται γενικά για να περιγράψει τις Άριες θεωρίες ,ρατσιστικού και αποκρυφιστικού χαρακτήρα< των δυο ανδρών και των οπαδών τους.

4

στην κοινωνία, η σύγκρουση των Σλαβικών και των Γερμανικών συμφερόντων σε ένα πολυεθνικό κράτος, η άνοδος του Αυστριακού Παγγερμανικού κινήματος υπό τον Γκέοργκ φον Σένερερ, και ο συρμός του Κοινωνικού Δαρβινισμού και των ρατσιστικών του ιδεών ήταν σημαντικοί παράγοντες επιρροής στην σκέψη τους.Ο ρόλος και η σπουδαιότητα του αποκρυφισμού στα δόγματα τους, εξηγείται, πρωταρχικά, ως μια ιερή μορφή νομιμοποίησης για την προφανή αντίδραση τους στο παρόν και για τις εξτρεμιστικές πολιτικές τους συμπεριφορές. Οι φαντασιώσεις των Αριοσοφιστών αφορούσαν τον ελιτισμό και την καθαρότητα, μια αίσθηση αποστολής απέναντι στις συνομωσίες, και χιλιαστικές ενοράσεις ενός ευτυχούς εθνικού μέλλοντος.Αυτή η εισαγωγή έχει ως σκοπό της να δημιουργήσει τον χώρο για μια λεπτομερή εξέταση της Αριοσοφίας. Το υπόβαθρο απέναντι στο οποίο η Αριοσοφία αναπτύχθηκε ήταν εκείνο των σύγχρονων( για τον 19ο αιώνα) ιδεών του ορθολογισμού, του αντιφιλελευθερισμού, του πολιτιστικού πεσιμισμού, και του ρατσισμού. Το σημείο από το οποίο θα ξεκινήσουμε είναι το κίνημα volkisch το οποίο συνέθετε αυτές τις αντιλήψεις σε ένα συμπαγές ιδεολογικό σύστημα. Στην μελέτη του σχετικά με την volkisch ιδεολογία, ο Τζώρτζ Λ. Μοσέ σχολίασε τα σημαινόμενα της λέξης ‘Volk’. Κατά την διάρκεια του 19ου αιώνα αυτός ο όρος είχε πλατύτερη σημασία από την συνηθισμένη του απόδοση(<<λαός>>) για τους τότε Γερμανούς: σήμαινε μάλλον την εθνική ενότητα εμπνευσμένη από μια κοινή δημιουργική ενέργεια , αισθήματα και μια αίσθηση ατομικότητας. Αυτή η μεταφυσική ποιότητα υποτίθεται ότι καθόριζε την μοναδική πολιτιστική ουσία του Γερμανικού λαού. Η ιδεολογική εμμονή σχετικά με το Volk εμφανίστηκε για δυο λόγους: πρώτον γιατί αυτός ο πολιτιστικός προσανατολισμός ήταν το αποτέλεσμα της καθυστερημένης πολιτικής ενοποίησης της Γερμανίας , δεύτερον, ήταν στενά δεμένος με μια διαδεδομένη ρομαντική αντίδραση στον μοντερνισμό2 .Η διαίρεση της Γερμανίας είχε απεικονιστεί γραφικά ως ένα μωσαϊκό από μικρά, απομωνοτικά, βασίλεια, πριγκιπάτα και δουκάτα τα οποία, μαζί με τα μεγαλύτερα κράτη της Πρωσίας και της Αυστρίας, αποτελούσαν την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους έως την επίσημη διάλυση της το 1806.Ύστερα από την ήττα του Ναπολέοντα αυτή η κατάσταση πραγμάτων ελάχιστα επηρεάστηκε από την δημιουργία μιας χαλαρής Γερμανικής ομοσπονδίας η οποία επέτρεπε στα κράτη-μέλη της να ακολουθούν ξεχωριστούς δρόμους. Εάν τα αποτελέσματα του Συνεδρίου της Βιέννης είχαν απογοητεύσει τους Γερμανούς εθνικιστές το 1815, οι ελπίδες τους διαψεύστηκαν ξανά μετά τις επαναστάσεις του 1848. Ως αποτέλεσμα αυτής της αργής προόδου προς την πολιτική ενοποίηση, οι Γερμανοί άρχισαν με αυξανόμενο ρυθμό να συλλαμβάνουν την εθνική ενότητα με πολιτιστικούς όρους. Αυτή η τάση είχε αρχίσει να αναπτύσσεται στα τέλη του 18ο αιώνα, όταν οι συγγραφείς του πρωταρχικά ρομαντικού κινήματος <<Θύελλα και ορμή>> είχαν εκφράσει την κοινή ταυτότητα των Γερμανών μέσα από φολκλορικά τραγούδια, έθιμα και φιλολογία. Η εξιδανικευμένη εικόνα της μεσαιωνικής Γερμανίας γινόταν αντικείμενο επίκλησης για να αποδειχθεί το δικαίωμα της για πνευματική ενότητα, ακόμα κι αν δεν είχε υπάρξει ποτέ πολιτική ενότητα. Αυτή η έμφαση στο παρελθόν και στις παραδόσεις παρείχε έναν ισχυρό μυθολογικό χαρακτήρα στην υπόθεση της ενοποίησης3.

2 Τζ. Μοσέ, Η κρίση της Γερμανικής ιδεολογίας, Ν. Υόρκη,1964,σελ.1-10.3 Η κινητοποίηση του Γερμανικού εθνικού αισθήματος μέσω <<μνημείων, χορωδιών, γυμναστικής και σκοποβολής> και άλλων εθνικών γιορτών περιγράφεται από τον Τζ, Μοσέ, στην Εθνικοποίηση των μαζών, Ν. Υόρκη, 1975.

5

Όταν ο Βίσμαρκ ανακήρυξε τον Πρώσο βασιλιά Γερμανό αυτοκράτορα ενός νέου Δεύτερου Ράϊχ στα 1871, φάνηκε ότι η εθνική ενοποίηση είχε επιτέλους επιτευχθεί. Αλλά το νέο κράτος απογοήτευσε πολλούς Γερμανούς. Η ιδεαλιστική προσδοκία της ενότητας είχε θρέψει ουτοπικές και μεσσιανικές προσδοκίες, οι οποίες δεν μπορούσαν να υλοποιηθούν μέσα από την πεζή πραγματικότητα της δημόσιας διοίκησης.Ημι-θρησκευτικά συναισθήματα δεν μπορούσαν να βρουν διέξοδο στις συνηθισμένες εργασίες της κυβέρνησης και της διπλωματίας. Είχε γίνει πλατιά κατανοητό ότι η πολιτική ενοποίηση υπό την Πρωσία δεν είχε φέρει μαζί της την εξυψωμένη αίσθηση της εθνικής αυτοεκτίμησης που ήταν έμμεση στην έκφραση της. Ακόμα περισσότερο, το νέο Ράϊχ, ήταν πυρετωδώς απασχολημένο με την οικοδόμηση της βιομηχανίας και των πόλεων, μια διαδικασία η οποία φαινόταν να είναι απλώς υλιστική και η οποία κατέστρεφε την παλιά, αγροτική, Γερμανία, που αποτελούσε μια απαραίτητη ειδυλλιακή εικόνα για την ρομαντική δοξολογία της Γερμανικής ταυτότητας. Ο ψευτομεσαιωνικός Κάιζερ(αυτοκράτορας), τα σύγχρονα πολεμικά του πλοία, και η σύγχρονη Grunrestil αρχιτεκτονική, όλα αυτά έχουν αναφερθεί ως σύμβολα της έντασης ανάμεσα στο παλιό και στο καινούργιο στο Δεύτερο Ράϊχ. Πίσω από την υπερβολή της βασιλικής επίδειξης και της πομπώδους όψης των δρόμων κρύβονται οι λαϊκές πραγματικότητες μιας γρήγορης βιομηχανικής επανάστασης.Ο αποκλεισμός της Αυστρίας από το νέο, κυριαρχούμενο από την Πρωσσία, Ράϊχ, είχε απογοητεύσει τους εθνικιστές και στις δυο χώρες. Οι ελπίδες για μια Μεγαλύτερη Γερμανία είχαν διαψευσθεί από το 1866, όταν ο Βίσμαρκ στερέωσε την άνοδο της Πρωσίας διαμέσου της στρατιωτικής ήττας της Αυστρίας, υποχρεώνοντας την να αποσυρθεί από τις Γερμανικές υποθέσεις. Η θέση των Γερμανών εθνικιστών στην Αυστροουγγαρία έγινε από τότε προβληματική. Το 1867 παραχωρήθηκε στους Ούγγρους πολιτική ανεξαρτησία στα πλαίσια ενός δυαδικού κράτους. Η ανάπτυξη του Παγγερμανικού κινήματος στην Αυστρία στις επόμενες δεκαετίες αντανακλούσαν το δίλημμα των Αυστριακών γερμανικής καταγωγής μέσα σε ένα κράτος μικτών, Γερμανικών και Σλαβικών, εθνοτήτων Το πρόγραμμα τους πρότεινε την απόσχιση περιοχών της Αυστρίας όπου ήταν εγκατεστημένοι γερμανικοί πληθυσμοί, από την πολύγλωσση αυτοκρατορία των Αψβούργων και την ενοποίηση τους με το νέο Δεύτερο Ράϊχ, στην άλλη πλευρά των συνόρων. Ένας διακανονισμός αυτού του είδους πραγματοποιήθηκε τελικά με το Άνσλους(=ένωση) της Αυστρίας με το Τρίτο Ράϊχ το 1938.Η volkisch ιδεολογία ασπάστηκε, επίσης, μια γενική αντίδραση στον εκσυγχρονισμό. Και η Γερμανία και η Αυστροουγγαρία υπήρξαν καθυστερημένες στην πορεία προς τον εκσυγχρονισμό, σε σχέση με τις δυτικές οικονομίες. Η επιβίωση προκαπιταλιστικών συμπεριφορών και θεσμών σε αυτές τις χώρες σήμαινε ότι ο εκσυγχρονισμός έβαζε σε δοκιμασία τα άτομα που ακόμα ταυτίζονταν με μια παραδοσιακή, αγροτική, κοινωνική τάξη. Πολλοί άνθρωποι απεχθάνονταν τον εκσυγχρονισμό επειδή οι αναπτυσσόμενες πόλεις και οι βιομηχανίες που ξεφύτρωναν σαν μανιτάρια ξερίζωναν κοινότητες και διατάραζαν την αίσθηση της ασφάλειας και της καθεστηκυίας τάξης τους. Ο φιλελευθερισμός και ο ορθολογισμός απορρίπτονταν, επίσης, γιατί έτειναν να απομυστικοποιούν προαιώνιους θεσμούς και να απαξιώνουν καθιερωμένες αξίες και αρχές. Αυτή η αντιεκσυγχρονιστική δυσαρέσκεια έχει αναλυθεί στα κείμενα τριών σημαντικών γερμανών εθνικών προφητών: του Πώλ ντε Λαγκάρντ, του Τζούλιους Λάνγκμπεν, και του Μύλλερ βαν ντε Μπρούκ4.

4 Φρίτς Στέρν, οι πολιτικές της πολιτιστικής απελπισίας, Μπέρκλεϋ, Καλιφόρνια, 1961.

6

Ο ρατσισμός και ο ελιτισμός είχαν επίσης την θέση τους στην volkisch ιδεολογία. Το θέμα των φυλετικών διαφορών έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης για να δώσει αξία σε διεκδικήσεις εθνικής διάκρισης και υπεροχής. Μόλις η ανθρωπολογία και η γλωσσολογία προσέφεραν εμπειρικά δεδομένα για την κατηγοριοποίηση των φυλών, αυτές έγιναν μια σταθερά στις volkisch δοξολογίες της γερμανικής φυλής. Μια σειρά από εσωτερικές ηθικές ποιότητες συσχετίσθηκαν με τα εξωτερικά χαρακτηριστικά των φυλετικών τύπων: ενώ οι Άριοι ( και επομένως και οι Γερμανοί) ήταν γαλανομάτηδες, ξανθοί, ψηλοί και καλοφτιαγμένοι, ήταν επίσης ευγενείς, τίμιοι, και θαρραλέοι. Η δαρβινική θεωρία της εξέλιξης, διαμέσου της πάλης των έμβιων όντων, υιοθετήθηκε επίσης για να αποδείξει ότι οι ανώτερες, αγνές, φυλές θα επικρατούσαν επί των αναμειγμένων, κατώτερων. Η ρατσιστική σκέψη διευκόλυνε την άνοδο του πολιτικού αντισημιτισμό, που ο ίδιος ήταν συνδεδεμένος με τις εντάσεις που προκάλεσε ο εκσυγχρονισμός. Αισθήματα συντηρητικής οργής για τις οικονομικές συνέπειες των οικονομικών αλλαγών μπορούσαν να βρουν διέξοδο στην δαιμονοποίηση των Εβραίων, οι οποίοι κατηγορούνταν για την κατάρρευση των παραδοσιακών αξιών και θεσμών. Ο ρατσισμός υπονοούσε ότι οι Εβραίοι δεν ήταν μόνον μια θρησκευτική κοινότητα αλλά ότι ήταν διαφορετικοί βιολογικά από τις άλλες φυλές5 . Οι Αριοσοφιστές είχαν τις πολιτικές τους ρίζες στην volkisch ιδεολογία του τέλους του 19ου αιώνα αλλά και στο Παγγερμανικό κίνημα στην Αυστρία. Η αντιδραστική τους απάντηση στο πρόβλημα της εθνικότητας και του εκσυγχρονισμού τους οδήγησε στο όραμα μιας Παγγερμανικής αυτοκρατορίας, στην οποία οι μη Γερμανικές εθνότητες και οι κατώτερες τάξεις θα στερούνταν κάθε δικαίωμα στην χειραφέτηση και την εκπροσώπηση. Οι θεωρίες της Αριογερμανικής φυλετικής υπεροχής , του αντιφιλελεθερισμού , και της αγωνίας για τις κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές συμβολίζουν τα ενδιαφέροντα τους για την volkisch ιδεολογία, αλλά ο αποκρυφισμός τους ήταν μια πρωτότυπη συνεισφορά. Ο αποκρυφισμός χρησιμοποιήθηκε για να επικυρώσει την μακρόχρονη ισχύ μιας απαρχαιωμένης κοινωνικής τάξης. Οι ιδέες και τα σύμβολα των αρχαίων θεοκρατικών κρατών, των μυστικών κοινωνιών και οι μυστικές γνώσεις των Ροδόσταυρων, των Καββαλιστών και των Ελευθεροτεκτόνων είχαν συνυφανθεί με την volkisch ιδεολογία, για να αποδείξουν ότι ο σύγχρονος κόσμος ήταν βασισμένος σε λανθασμένες και σκοτεινές αρχές και για να περιγράψουν τις αξίες και τους θεσμούς του ιδανικού κόσμου. Αυτή η εξάρτηση από ημι- θρησκευτικές θέσεις για την νομιμοποίηση τους απέδειξε την ανάγκη των Αριοσοφιστών για απόλυτες ιδέες σχετικά με τον σωστό διακανονισμό της ανθρώπινης κοινωνίας: αποτελούσε επίσης ένα δείκτη για την ολοφάνερη δυσαρέσκεια τους για τον σύγχρονο κόσμο.Ως ρομαντικοί αντιδραστικοί και χιλιαστές, οι Αριοσοφιστές παρέμειναν στο περιθώριο της ενεργούς πολιτικής, αλλά οι ιδέες τους και τα σύμβολα τους διαθλάστηκαν σε διάφορες αντισημιτικές και εθνικιστικές ομάδες στην Γερμανία των τελευταίων χρόνων της Βιλελμιανής Γερμανίας, στην οποία το Ναζιστικό κόμμα έκανε την εμφάνιση του στο Μόναχο μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο. Αυτή η μελέτη εντοπίζει την επιβίωση της Αριοσοφίας διαμέσου προσωπικών επαφών και φιλολογικών επιρροών. Η πιθανότητα ο Λίστ και ο Λάνζ φον Λίεμπενφελ μπορεί να είχαν ήδη ασκήσει κάποια επιρροή στον Αδόλφο Χίτλερ στις προπολεμικές ημέρες του στην Βιέννη γίνεται επίσης αντικείμενο έρευνας. Η Αριοσοφία συνέχισε να υποθάλπεται στην δεκαετία του 1920 από μικρές ομάδες που προπαγάνδιζαν ρατσιστικές, μυστηριακές θρησκείες κατά την περίοδο της δημοκρατίας της

5 Π. Σούλτζερ, Η άνοδος του πολιτικού αντισημιτισμού στην Γερμανία και στην Αυστρία, Ν. Υόρκη, 1964.

7

Βαϊμάρης με την ελπίδα μιας εθνικής αναβίωσης. Τουλάχιστον δυο Αριοσοφιστές είχαν αναμιχθεί στενά με τον Ραίχφύρερ Χάινριχ Χίμλερ στην δεκαετία του 1930, συμβάλλοντας στα σχέδια του για την προϊστορία, τις τελετές των Ες-Ες και ακόμα σε εκείνα τα φαντασιακά σχέδια του για μια Ευρύτερη Γερμανική αυτοκρατορία στην τρίτη χιλιετία Σε αυτήν την αναλυτική περιγραφή της διαδοχής τους, αποδεικνύεται πως οι φαντασιώσεις της Αριοσοφίας εκτός από το ότι ήταν συμπτώματα μιας αγωνίας και μιας πολιτιστικής νοσταλγίας, διαφωτίζουν τον έσχατο, ονειρικό κόσμο του Τρίτου Ράϊχ.

Μέρος πρώτο

1Το Παγγερμανικό όραμα Το Αυστριακό κράτος στο οποίο και ο Λίστ και ο Λάνζ ενηλικιώθηκαν και για πρώτη φορά έδωσαν μορφή στις ιδέες τους ήταν προϊόν τριών μεγάλων πολιτικών αλλαγών στα τέλη της δεκαετίας του 1860. Αυτές οι αλλαγές ήταν ο αποκλεισμός της Αυστρίας από την Γερμανική Ομοσπονδία, ο διοικητικός χωρισμός της Ουγγαρίας από την Αυστρία, και η εγκαθίδρυση μιας συνταγματικής μοναρχίας στο <<Αυστριακό>> ή << Δυτικό>> τμήμα της αυτοκρατορίας. Οι καθεστωτικές μεταβολές του 1867 επέφεραν το τέλος της απολυταρχίας και εισήγαγαν την αντιπροσωπευτική δημοκρατία και ικανοποίησαν τις απαιτήσεις των κλασικών φιλελευθέρων, και από εκείνο το χρονικό σημείο ο αυτοκράτορας μοιραζόταν πλέον την δύναμη του με ένα κοινοβούλιο που περιλάμβανε δυο τμήματα(Άνω και Κάτω Βουλή, που εκλεγόταν από ένα περιορισμένο, τεσσάρων τάξεων, ελεκτοράτο, στο οποίο συμμετείχε περίπου το 6% του πληθυσμού. Επειδή ο φιλελευθερισμός ενθάρρυνε την ελεύθερη σκέψη και μια συμπεριφορά αμφισβήτησης των θεσμών , η δημοκρατική θεωρία του φιλελευθερισμού, συνεχώς αμφισβητούσε την αρχική ολιγαρχική μορφή του. Το μέτρο της ελκυστικότητας του φαίνεται από την παρακμή της κοινοβουλευτικής δύναμης των κομμάτων που υποστήριζαν τον παραδοσιακό φιλελευθερισμό και η άνοδος των κομμάτων που υποστήριζαν τις αρχές της

8

ριζοσπαστικής δημοκρατίας και του εθνικισμού, μια τάση η οποία δυναμώθηκε ακόμα περισσότερο από την διεύρυνση του ελεκτοράτου με μια πέμπτη τάξη ψηφοφόρων στα 1896. Αυτή η εξέλιξη σίγουρα ευνόησε την εμφάνιση του Παγγερμανισμού ως μιας ακραίας κοινοβουλευτικής δύναμης. Οι άλλες πολιτικές αλλαγές στην Αυστρία αφορούσαν την εθνική και εδαφική της σύνθεση. Χωρισμένη και από την Γερμανία και από την Ουγγαρία, οι χώρες του Αυστριακού μισού της αυτοκρατορίας αποτελούσαν μια περιοχή σε σχήμα μισοφέγγαρου που εκτεινόταν από την Δαλματία στην ακτή της Αδριατικής διαμέσου των κληρονομικών εδαφών των Αψβούργων( Καρνιόλα, Καρινθία, Στύρια, Αυστρία, Βοημία, και Μοραβία) ως τις ανατολικές επαρχίες της Γαλικίας και της Μπουκοβίνας. Αυτοί οι, ως ένα βαθμό, άτοποι εδαφικοί διακανονισμοί αυτής της περιοχής χειροτέρεψαν λόγω της εγκατάστασης δέκα διαφορετικών εθνοτήτων μέσα στα όρια της. Η εθνικότητα στην Αυστρία καθοριζόταν από την γλώσσα που προτιμούσε το άτομο. Οι περισσότεροι από τους γερμανούς- γύρω στα δέκα εκατομμύρια το 1919- ζούσαν στις δυτικές επαρχίες του κράτους και αποτελούσαν περίπου το 35% των είκοσι οκτώ εκατομμυρίων κατοίκων . Εκτός από τους Γερμανούς, η Αυστρία περιλάμβανε 6.400.000 Τσέχους, ( 23% του πληθυσμού), 5.000.000 Πολωνούς, ( 18% του πληθυσμού), 3.500.000 Ρουθηνούς ή Ουκρανούς,(13% του πληθυσμού), 1.200.000 Σλοβένους,( 5% του πληθυσμού), 780.000 Σερβοκροάτες(3%), 770.000 Ιταλούς( 3%), και 275.000 Ρουμάνους( 1%).Ο πληθυσμιακοί και εθνοτικοί αριθμοί στατιστικών για τις επαρχίες του κράτους υποδηλώνουν δραματικά το πόσο σύνθετες ήταν οι σχέσεις μεταξύ εθνοτήτων: όχι μόνον η σχετική πληθυσμιακή δύναμη των λαών διαφοροποιούνταν από την μια επαρχία στην άλλη, αλλά μέσα στα όρια κάποιων επαρχιών οι Γερμανοί αποτελούσαν την πλειονότητα, ενώ σε άλλες έβρισκαν τους εαυτούς τους μια πλειοψηφούσα εθνότητα ή ακόμα , σε κάποιες άλλες αποτελούσαν, απλά, μια εθνότητα ανάμεσα σε πολλές6.Μετά τον Πρωσοαυστριακό πόλεμο του 1866, οι γερμανόφωνοι Αυστριακοί αποκλείστηκαν από την ένωση με τους συμπατριώτες τους και υποχρεώθηκαν να ζουν ως ένας λαός ανάμεσα σε πολλούς στην αυτοκρατορία των Αψβούργων. Ενάντια στο υπόβαθρο του εκδημοκρατισμού, ορισμένοι γερμανόφωνοι Αυστριακοί άρχισαν να φοβούνται ότι η υπεροχή της γερμανικής γλώσσας και κουλτούρας στην αυτοκρατορία, μια κληρονομιά ορθολογιστικών διαδικασιών από τα τέλη του 18ου αιώνα , θα μπορούσε να αμφισβητηθεί από τις μη-γερμανικές εθνότητες του κράτους. Αυτή η σύγκρουση νομιμοφροσύνης ανάμεσα στην γερμανική εθνικότητα και στην Αυστριακή ιδιότητα του πολίτη, η οποία συχνά γινόταν πιο έντονη τοπικά λόγω της ανησυχίας απέναντι στην ανάδυση των Σλάβων ή των Λατίνων, οδήγησε στην εμφάνιση δυο ξεχωριστών, αν και πρακτικά συνδεδεμένων μεταξύ τους, ρευμάτων του Γερμανικού εθνικισμού.

6 R obert A. Kann, Das National itatenproblem der Havsbugermonarchie 2η έκδοση, 2 τόμοι, (Γκράζ/Κολωνία,1964),ΙΙ, σελ. 387-94. Ο πληθυσμός και η εθνικότητα είχε διανεμηθεί στις Αυστριακές επαρχίες, σύμφωνα με τον Κάν, ως εξής: Κάτω Αυστρία ,συμπεριλαμβανομένης της Βιέννης,(πληθ. 3.500.000): Γερμανοί, 95%, Τσέχοι, 4%, . ¨Ανω Αυστρία,( πληθ. 850.000) :Γερμανοί, 99.7%. Σάλτσουμπουργκ (πληθ. 215.000), Γερμανοί, 99.7%. Τυρόλο(πληθ. 950.000): Γερμανοί, 57%, Ιταλοί,42%. Στυρία(πληθ.1.440.000):Γερμανοί,71%, Σλοβένοι,29%. Καρινθία(πληθ. 400.000):Γερμανοί ,79%,Σλοβένοι,21%.Καρνιόλα (πληθ.525.000): Γερμανοί5%, Σλοβένοι 95%.Βοημία και Μοραβία(πληθ. 9.400.000):Γερμανοί ,34%, Τσέχοι, 66%. Σιλεσία( πληθ.760.000): Γερμανοί, 43.9%, Πολωνοί, 32%, τσέχοι, 24%. Γαλικία( πληθ. 8.000.000):Γερμανοί,1%, Πολωνοί, 59%, Ρουθηνοί, 40%..Μπουκοβίνα(πληθ. 800.000):Γερμανοί, 21%, Ρουθηνοί, 38%,Ρουμάνοι, 34%,Πολωνοί,5%,Ούγγροι,1%. Δαλματία (πληθ. 650.000): Γερμανοί, 0.5%, Σερβοκροάτες, 97%, Ιταλοί, 3%. Κούνστερλαντ(Ιστρία,Τριέστη ,Γκορίζια) ( πληθ. 915.000): Γερμανοί, 4%, Ιταλοί, 44%,Σερβοκροάτες, 20%, Σλοβένοι,32%.

9

Ο volkisch-πολιτιστικός εθνικισμός ασχολήθηκε με την καλλιέργεια της εθνικής συνείδησης ανάμεσα στους Γερμανούς, ιδίως στις μεγάλες περιοχές και επαρχίες όπου ζούσαν διάφορες εθνότητες, διαμέσου της ίδρυσης εκπαιδευτικών και αμυντικών ενώσεων για να υποθάλψουν την γερμανική κουλτούρα και ταυτότητα μέσα στην αυτοκρατορία. Ο Παγγερμανισμός ήταν φανερά πολιτικός, απασχολημένος περισσότερο με την μεταμόρφωση του πολιτικού πλαισίου , παρά με την υπεράσπιση των Γερμανικών ενδιαφερόντων. Ξεκίνησε ως το πιστεύω μιας μικρής μειονότητας Γερμανών στην Αυστρία που αρνήθηκαν να αποδεχθούν ως μόνιμο τον χωρισμό της Αυστρίας από την υπόλοιπη Γερμανία μετά το 1866, και οι οποίοι ήταν αποφασισμένοι να επιδιορθώσουν το ρήγμα της Γερμανικής ενότητας με το μόνο διαθέσιμο μέσον μετά την αποφασιστική στρατιωτική νίκη του Βίσμαρκ απέναντι στην Γαλλία το 1870: το Άνσλους(= Ένωση ) αυτού που ονόμαζαν ΓερμανοΑυστρία – εκείνες οι επαρχίες οι οποίες είχαν αποτελέσει τμήμα της Γερμανικής ομοσπονδίας από το1815 ως το 1866-με το Ράϊχ του Βίσμαρκ, ακόμα και αν η ένωση σήμαινε την καταστροφή της Αψβουργιανής μοναρχίας. Αυτή η ιδέα της δημιουργίας της Γερμανοαυστρίας ως επαρχίας του Γερμανικού Ράϊχ ονομαζόταν <<Μικρός Γερμανικός>> εθνικισμός, σε αντίθεση με την Μεγαλύτερη Γερμανική ενότητα υπό την Βιέννη, μια ιδεολογική σύλληψη η οποία είχε απωλέσει την αξιοπιστία της μετά το1866. Ως το 1885 ένας ικανός αριθμός από volkisch-πολιτιστικές Vereine λειτουργούσε στις επαρχίες και στην Βιέννη. Αυτές απασχολούνταν με την συζήτηση και τον εορτασμό μορφών και γεγονότων της Γερμανικής ιστορίας, λογοτεχνίας και μυθολογίας, ενώ επένδυαν τέτοιου είδους ομαδικές εκδηλώσεις όπως το τραγούδι, τα σπόρ και η ορειβασία με volkisch τελετουργικό. Το 1886 μια ομοσπονδία αυτών των Verein, η Germanenbund, ιδρύθηκε στο Σάλτσμπουργκ από τον Άντον Λανγκάσνερ.Οι Vereine-μέλη της ομοσπονδίας γιόρταζαν Γερμανικά φεστιβάλ, ίδρυσαν ένα Γερμανικό ημερολόγιο, και απευθύνονταν σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, με σκοπό να συνενωθούν σε μια κοινή Γερμανική εθνότητα. Την πρωταρχική κοινωνική βάση τους την αποτελούσαν η επαρχιακή ιντελιγκέτσια και η νεολαία. Η κυβέρνηση έβλεπε με ανησυχία αυτού του είδους τον εθνικισμό και για αυτό διέλυσε την Germanenbund to 1889: αργότερα επανιδρύθηκε το 1891 ως η Bund de Germanen.Το 1900 πάνω από 160 Vereine αυτού του είδους που ανήκαν στην ομοσπονδία, ήταν διασκορπισμένες στην Βιέννη, την Κάτω Αυστρία, την Στυρία και την Καρινθία, την Βοημία και την Μοραβία7. Δεδομένου του ότι υπήρχε ένας ισοδύναμος αριθμός από Vereine, που δεν ήταν μέλη της ομοσπονδίας, είναι πιθανόν ότι ένας αριθμός από 100.000 ως 150.000 άτομα επηρεάστηκαν από την προπαγάνδα τους8. Ο Λίστ διαμόρφωσε τις ιδέες και την πολιτική του στάση ,σχεδόν αποκλειστικά, μέσα σε αυτό το Volkisch πολιτιστικό περιβάλλον. Κατά την διάρκεια των δεκαετιών του 1870 και 1880 έγραφε για τα περιοδικά του κινήματος: παρακολουθούσε την Vereine <<Deutsche Geschichte>, το <<Deutscher Turverein>>, την λέσχη κωπηλασίας Donauhort στην Βιέννη, και την Verein <<Deutsches Haus’>>στο Μπρνό. Και ήταν ενεργά ανεμειγμένος στις γιορτές του Bund der Germanen στην δεκαετία του 1890. Εξαιτίας αυτής της συνεχούς προόδου της αποστολή των volkisch-πολιτιστικών Verein στις τελευταίες δεκαετίες του αιώνα μπορεί κανείς να κατανοήσει την έμπνευση και την γοητεία των εθνικιστικών μυθιστορημάτων και θεατρικών του έργων στην προαποκρυφιστική φάση της λογοτεχνικής του παραγωγής του, ανάμεσα στο1880 και το 1900.

7 Εduard Pichl, Georg Schonerer und die Entwicklung desAlldeutschtums in der Ostmark, 3η έκδοση, 6 τόμοι(Όλνερμπουργκ/Βερολίνο,1938), τ.6, σελ.168-72.8 Andrew Gladding Whiteside, O σοσιαλισμός των ηλιθίων, (Μπέρκλεϋ,1975), σελ.269.

10

Το Παγγερμανικό κίνημα ξεκίνησε ως έκφραση νεανικών ιδεών που κυκλοφορούσαν ανάμεσα στις φοιτητικές αδελφότητες της Βιέννης, του Γκράζ, και της Πράγας, κατά την δεκαετία του 1860. Αρχικά διαμορφωμένες στην δεκαετία του 1840, αυτές οι Αυστριακές αδελφότητες είχαν ως μοντέλο τους τις γερμανικές φοιτητικές ενώσεις της Vormaz περιόδου(μιας συντηρητικής περιόδου ανάμεσα στο 1815 και στην αστική φιλελεύθερη επανάσταση του Μαρτίου του 1848), οι οποίες είχαν αναπτύξει μια παράδοση ριζοσπαστικού εθνικισμού, ρομαντικής τελετουργικότητας και μυστικότητας, ενώ αντλούσαν έμπνευση από τις διδασκαλίες του Φρήντριχ Λούνβιχ Γιάν(1778-1850), του volkisch προφήτη της εμμονής με τον αθλητισμό, της γερμανικής ταυτότητας, και της εθνικής ένωσης. Ορισμένες αδελφότητες, ανήσυχες από το πρόβλημα της γερμανικής εθνικότητας στο Αυστριακό κράτος μετά το1866, άρχισαν να υπερασπίζονται τον Kleindeutsch εθνικισμό : δηλαδή, την ενσωμάτωση της Αυστρογερμανίας στο Γερμανικό Ράϊχ. Δοξολογούσαν τον Βίσμαρκ, επαινούσαν τον πρωσικό στρατό και τον Κάιζερ Βίλελμ Ι, φορούσαν γαλάζια κύανους,( που υποτίθεται ότι ήταν το αγαπημένο άνθος του Βίσμαρκ) και τραγουδούσαν <<Die Wacht am Rhein>>στις επιτραπέζιες συγκεντρώσεις τους και στα συμπόσια τους.Αυτή η μανία της Πρωσοφιλίας οδήγησε στην λατρεία της δύναμης και στην περιφρόνηση για τον ανθρωπιστικό νόμο και την δικαιοσύνη. Ο Τζώρτζ φον Σένερερ(1842-19210 για πρώτη φορά συνέδεσε τον εαυτό του με το κίνημα όταν έγινε μέλος μιας ομοσπονδίας kleindeutsch αδελφοτήτων το 1876 στην Βιέννη9. Χωρίς την ηγεσία του Σένερερ, ο Παγγερμανισμός θα είχε παραμείνει μια άμορφη τάση ανάμεσα σε πολιτικά αφελείς φοιτητές, volkisch, και σε ομάδες της εργατικής τάξης. Οι ιδέες του , το ταμπεραμέντο του, και το ταλέντο του ως αγκιτάτορας, διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα και το πεπρωμένο του Αυστριακού Παγγερμανικού κινήματος, δημιουργώντας έτσι ένα επαναστατικό κίνημα που ασπαζόταν τις ιδέες του λαϊκιστικού αντικαπιταλισμού, του αντιφιλελευθερισμού, του αντισημιτισμού και του πρωσόφιλου Γερμανικού εθνικισμού.¨ Έχοντας αρχικά εξασφαλίσει την εκλογή του στην Βουλή, το 1873, ο Σένερερ ακολούθησε μια ριζοσπαστική, δημοκρατική, πολιτική γραμμή από κοινού με άλλους προοδευτικούς της Αριστεράς έως περίπου το 1878. ¨Εως τότε απαιτούσε την οικονομική και πολιτική ένωση της γερμανικής Αυστρίας με το Γερμανικό Ράϊχ, και από το 1883 εξέδωσε μια δηλητηριωδώς εθνικιστική εφημερίδα με τίτλο, Αταλάντευτοι Γερμανικοί Λόγοι, για να αναδείξει τις απόψεις του. Η ουσία του Παγγερμανισμού του Σέρενερ δεν βρισκόταν στην απαίτηση του για εθνική ενότητα , πολιτική δημοκρατία, και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις (όψεις του προγράμματος που μοιραζόταν με τους συμβατικούς ριζοσπαστικούς εθνικιστές στο κοινοβούλιο), αλλά στον ρατσισμό –δηλαδή, στην ιδέα ότι το αίμα ήταν το μοναδικό κριτήριο για όλα τα πολιτικά δικαιώματα. Το Παγγερμανικό κίνημα είχε καταστεί μια μικρή δύναμη στην Αυστριακή πολιτική στα μέσα της δεκαετίας του 1880 αλλά στην συνέχεια μαράθηκε μετά από την καταδίκη του Σέρενερ το 1888, για επίθεση. Έχοντας στερηθεί τα πολιτικά του δικαιώματα για μια πενταετία, εκ των πραγμάτων απομακρύνθηκε από την κοινοβουλευτική δράση. Ο Παγγερμανισμός δεν μπόρεσε να αποκτήσει ξανά την θέση του ως λαϊκό κίνημα που ανταποκρινόταν σε ορισμένες επιπλέον αμφισβητήσεις των Γερμανικών συμφερόντων μέσα στην αυτοκρατορία πριν από τα τέλη της δεκαετίας του 1890. Το γεγονός ότι η κυβέρνηση όρισε το 1895 ότι μαθήματα στα σλοβένικα μπορούσαν να εισαχθούν σε αποκλειστικά γερμανικά σχολεία στο Σέζε, στην Καρνιόλα, προκάλεσε σοκ σε όσους θεωρούσαν ως δεδομένη την Γερμανική

9 Στο ίδιο, σελ.43-63.

11

πολιτιστική υπεροχή. Αυτή η, ήσσονος σημασίας, αντίθεση απέκτησε συμβολική σημασία ανάμεσα στους γερμανούς εθνικιστές, μολονότι σε τοπικό επίπεδο η σημασία του επεισοδίου αυτού ήταν ασήμαντη. Έτσι όταν τον Απρίλιο του 1897, ο Αυστριακός πρωθυπουργός, κόμης Καζιμίρ Μπάντεν, εισήγαγε τα αμφιλεγόμενα διατάγματα του για την γλώσσα, που όριζαν ότι όλοι οι αξιωματούχοι στην Βοημία και στην Μοραβία, θα έπρεπε να μπορούν να μιλούν τόσο Τσέχικα όσο και Γερμανικά, το γεγονός δημιουργούσε σαφώς διακρίσεις σε βάρος των Γερμανών. Αυτά τα διατάγματα προκάλεσαν μια εθνικιστική αναταραχή στην αυτοκρατορία. Τα δημοκρατικά Γερμανικά κόμματα και τα Παγγερμανικά, μη μπορώντας να υποχρεώσουν την κυβέρνηση να ακυρώσει την γλωσσική νομοθεσία, παρεμπόδισαν κάθε κοινοβουλευτική εργασία, μια πρακτική που συνεχίστηκε ως το 1900. Όταν διαδοχικοί πρωθυπουργοί προσέφυγαν στην διακυβέρνηση μέσω διαταγμάτων, η αναταραχή ξεχείλισε από το κοινοβούλιο στους δρόμους των μεγάλων πόλεων. Κατά το καλοκαίρι του 1897 αιματηρές συγκρούσεις ανάμεσα στον εξεγερμένο όχλο και στην αστυνομία ,ακόμα και στον στρατό, απείλησαν να βυθίσουν την χώρα σε εμφύλιο πόλεμο. Εκατοντάδες Γερμανικές Vereine διαλύθηκαν από την αστυνομία ως απειλή για την δημόσια τάξη. Μέσα σε αυτό το υπόβαθρο των γεγονότων που περιελάμβαναν την κατάρρευση του κοινοβουλίου, την δημόσια αναταραχή, τον υπερχειλίζοντα γερμανικό σωβινισμό, και τα εκλογικά κέρδη των Παγγερμανιστών το 1901, μπορεί κανείς να ανιχνεύσει τις ρίζες μιας νέας, μνησίκακης, εθνικιστικής διάθεσης ανάμεσα στους Γερμανούς στην δεκαετία που εμφανίστηκε η Αριοσοφία10. Το θέμα που υπογράμμιζε όλα αυτές τις ποικίλες πολιτικές διαμαρτυρίες ήταν η προσπάθεια από την πλευρά πολλών γερμανόφωνων Αυστριακών να πολεμήσουν σε ένα πόλεμο οπισθοφυλακής ενάντια στις Σλαβικές διεκδικήσεις για πολιτική και εθνική έκφραση και ενότητα μέσα στα όρια της ολοένα και πιο αναχρονιστικής πολυεθνικής αυτοκρατορίας των Αψβούργων. Δεν επιθυμούσαν όλοι οι ψηφοφόροι του Παγγερμανικού κόμματος την οικονομική και πολιτική ενοποίηση της Αυστρίας με το Γερμανικό Ράϊχ, με τον τρόπο που την πρότεινε το πρόγραμμα του Σέρενερ. Οι λόγοι για την υποστήριξη τους στο κόμμα αυτό συχνά περιοριζόνταν στην επιθυμία τους, ούτε λίγο ούτε πολύ, μέσω της εκλογικής τους έκφρασης τους να υποστηρίξουν τα γερμανικά εθνικά συμφέροντα μέσα στην αυτοκρατορία, από κοινού με μυριάδες volkisch πολιτιστικές Vereine. Όπου κι αν έστρεφαν το βλέμμα τους στο διάστημα της τελευταίας δεκαετίας οι γερμανόφωνοι Αυστριακοί μπορούσαν να δουν μια συνεχώς αυξανόμενη Σλαβική αμφισβήτηση στην παραδοσιακή, υπεροχή των γερμανικών πολιτιστικών και πολιτικών συμφερόντων: η αντίθεση γύρω από το σχολείο στο Σέζε, το κυβερνητικό διάταγμα για τις γλωσσικές οδηγίες, και οι απειλητικές επιπτώσεις της οικουμενικής, ανδρικής, ψήφου, (που τελικά καθιερώθηκε το 1907) αντιπροσώπευαν διάφορες κλιμακώσεις σε αυτό το συνεχές και άλυτο πρόβλημα. Πολλοί γερμανόφωνοι Αυστριακοί θεωρούσαν αυτήν την πολιτική αμφισβήτηση ως μια απειλή για τον δικό τους σημαντικό ιδιοκτησιακό, φορολογικό και επενδυτικό ρόλο στην οικονομία και το θέμα της γερμανικής τάξης ιδιοκτητών στην αυτοκρατορία ήταν επίμαχο στην στροφή του αιώνα. Άρθρα της πρώτης περιόδου της κυκλοφορίας της εφημερίδας Οstara και άρθρα άλλων εφημερίδων, έθιξαν το πρόβλημα της οικουμενικής ψήφου και της τάξης των ιδιοκτητών. Τόσο ο Λίστ και ο Λάνζ καταδίκασαν όλες τις κοινοβουλευτικές πολιτικές και πρότειναν την υποταγή όλων των εθνοτήτων της αυτοκρατορίας στην Γερμανική εξουσία. Τα ενδιαφέροντα της Αριοσοφίας ήταν

10 Μια πλήρης ανάλυση των ταραχών που ακολούθησαν τα γλωσσικά διατάγματα μπορεί να βρεθεί στον Whiteside,σελ. 160-87.

12

ξεκάθαρα συνδεδεμένα με αυτήν την Γερμανοσλαβική σύγκρουση στην Αυστρία του τέλους του 19ου αιώνα. Ο οξύς αντικαθολικισμός της Αριοσοφίας μπορεί να εξηγηθεί από την επιρροή του Παγγερμανικού κινήματος. Αν και προδιατεθειμένος ευνοϊκά προς τον volkisch παγανισμό του Germanenbund, ο Σέρενερ είχε αρχίσει από το 1890 να επεξεργάζεται μια δογματική πολιτική με την οποία θα μπορούσε να αντεπιτεθεί στην Καθολική εκκλησία, την οποία θεωρούσε ξένη προς την έννοια της γερμανικότητας και ως μια ισχυρή, αντίπαλη, εκλογική δύναμη. Το σώμα των επισκόπων συμβούλευε τον αυτοκράτορα, και οι ενοριακοί ιερείς διαμόρφωναν ένα δίκτυο αποτελεσματικών προπαγανδιστών στην ύπαιθρο, και το Χριστιανοκοινωνικό κόμμα τον είχε αποστερήσει τα εκλογικά προπύργια του στους αγροτικούς και ημιαστικούς πληθυσμούς της κάτω Αυστρίας και της Βιέννης.Πίστευε ότι ένα κίνημα προσηλυτισμών στον Προτεσταντισμό θα μπορούσε να τον βοηθήσει να δώσει έμφαση στο να συνδέσει ο γερμανικός λαός τον Σλαβισμό,- που μετά το 1897 είχε γίνει αντικείμενο του μίσους και του φόβου πολλών- με την δυναστεία, τον καθολικισμό, και το Αυστριακό κράτος. Οι συντηρητικές, σλαβόφιλες, κυβερνήσεις από το 1897, με τις πράξεις τους είχαν καταστήσει μια λαϊκιστική και αντικαθολική, γερμανική αντίδραση αναπόφευκτη. Πολλοί Γερμανοί πίστευαν ότι η Καθολική ιεραρχία είχε υιοθετήσει αντιγερμανική στάση, και στην Βοημία υπήρχε δυσφορία για τον μεγάλο αριθμό Τσέχων ιερέων στους οποίους είχαν δοθεί Γερμανικές ενορίες. Για να εκμεταλλευτεί αυτά τα αισθήματα, ο Σένερερ εγκαινίασε την εκστρατεία του με τίτλο << ρήξη με την Ρώμη>> το 189811. Έχοντας έρθει σε επαφή με Προτεσταντικές ιεραποστολικές ενώσεις στην Γερμανία, ο Σένερερ συνέδεσε δημόσια το Παγγερμανικό κόμμα με ένα νέο Λουθηρανικό κίνημα, το οποίο ήταν υπεύθυνο για 30.000 περίπου προσηλυτισμούς στην Βοημία, Στυρία, Καρινθία και Βιέννη κατά την περίοδο 1898-1910. Η συμμαχία, όμως, παρέμεινε ασταθής : οι περισσότερες volkisch ενώσεις εξέφρασαν έντονη αντίθεση απέναντι στο προτεσταντικό κίνημα, ενώ οι άλλες Παγγερμανικές ενώσεις απέρριψαν την καμπάνια <<ρήξη με την Ρώμη>>ως μια μορφή του παλιού κληρικαλισμού.Από την πλευρά τους, οι Προτεστάντες ιεραπόστολοι παραπονιόνταν ότι οι πολιτικές διαστάσεις του προσηλυτισμού αποξένωναν πολλούς θρησκευόμενους που αναζητούσαν μια νέα μορφή χριστιανικής πίστης, ενώ εκείνοι που παρακινήθηκαν από πολιτικά αίτια δεν ενδιαφέρονταν πραγματικά για την θρησκεία. Ο δείκτης των ετησίων προσηλυτισμών άρχισε να πέφτει το 1902, και ως το 1910 είχε πέσει στα επίπεδα της εποχής πριν από το κίνημα του προσηλυτισμού του Σένερερ .Αν και ήταν ένα κίνημα των εθνικών συνόρων, οι κοινωνικές του βάσεις είχαν καθορισθεί από τις επαγγελματικές και εμπορικές μεσαίες τάξεις. Η μεγαλύτερη επιτυχία του αντικαθολικού κινήματος, επομένως, ταυτίστηκε χρονολογικά και γεωγραφικά με την απήχησητου Παγγερμανικού κόμματος: η εκστρατεία ούτε μεγάλωσε την δύναμη του παγγερμανισμού ούτε μείωσε σημαντικά την δύναμη της Καθολικής εκκλησίας12.Μολονότι η <<ρήξη με την Ρώμη>>> ήταν τελικά μια πολιτική αποτυχία, υπογραμμίζει όμως τα αντικαθολικά αισθήματα που επικρατούσαν ανάμεσα σε πολλούς γερμανόφωνους Αυστριακούς κατά την δεκαετία του 1900. Αυτή η διάθεση ήταν ένα σημαντικό στοιχείο της Αριοσοφίας. Ο Λίστ τοποθετούσε την καθολική εκκλησία στον ρόλο του πρωταρχικού ανταγωνιστή στην αφήγηση του για την

11 Whitwside, σελ. 209. Το υπόβαθρο αυτής της αντικληρικαλιστικής αντίδρασης περιγράφεται από τον William A.Jenks, η Αυστρία μέσα στο σιδερένιο δακτυλίδι 1879-1893( Σάρλοβιτς,1965).12 Η καμπάνια<<ρήξη με την Ρώμη>>, εξετάζεται ενδελεχώς από τον Whiteside, σελ.243-62.

13

Αρμανιστική ευεργεσία στο μυθολογικό Γερμανικό παρελθόν13. Επίσης παρουσίασε τον κληρικαλισμό, τον συντηρητισμό και τα Σλαβικά ενδιαφέροντα της Αυστριακής κυβέρνησης από το 1879 σε ένα ενιαίο σύνολο, ως τον μισητό ανταγωνισμό της ιδέας Γερμανικότητας: δηλαδή το Μεγάλο Διεθνές κόμμα Αυτή η εντελώς φανταστική οργάνωση θεωρήθηκε υπεύθυνη για όλες τις πολιτικές εξελίξεις που ήταν αντίθετες στα γερμανικά εθνικά συμφέροντα στην Αυστρία και αμφισβητήθηκε ως μια Καθολική συνομωσία14. Ο Λάνζ επίσης εμφανίζεται να έχει εγκλωβιστεί σε αυτό το ρεύμα σκέψης. Εγκατέλειψε την δοκιμαστική περίοδο της θητείας του ως Κιστερκιανός μοναχός με μια ολοφάνερα αντικαθολική διάθεση το 1899, έγινε μέλος του Παγγερμανικού κινήματος, και λέγεται ότι, για ένα σύντομο διάστημα προσηλυτίσθηκε στον προτεσταντισμό15. Μολονότι πηγαίνοντας <<ενάντια στην Ρώμη>> δεν ήταν παρά ένα σύντομο ενδιάμεσο στάδιο, στην εξέλιξη του προς την δική του λατρεία της φυλής, της Αριοσοφίας, αυτό το βήμα αποδεικνύει την καταφανή σημασία του Παγγερμανισμού στην ιδεολογική του ανάπτυξη. Ο ρατσισμός ήταν ένα ζωτικό στοιχείο στην Αριοσοφιστική αφήγηση της εθνικής σύγκρουσης και της αρετής των γερμανών. ¨Ένα πρώιμο κλασικό έργο πάνω στην ανωτερότητα της Βόρειας Άριας φυλής και μια απαισιόδοξη πρόβλεψη για την καταστροφή της από τους μη-άριους λαούς ήταν το δοκίμιο του Άρθουρ ντε Γκομπινώ16. Αν και αυτό το έργο δεν είχε άμεση ανταπόκριση, οι ιδέες του αντήχησαν και τα συμπεράσματα του αντιστράφηκαν στα έργα πολλών προπαγανδιστών της ιδέας της γερμανικής ανωτερότητας προς το τέλος του19ου αιώνα.Όταν οι Κοινωνικοί Δαρβινιστές διακήρυξαν το αναπόφευκτο της βιολογικής πάλης των όντων στην ανθρώπινη ζωή, προτάθηκε ότι οι Άριοι( ή στην πραγματικότητα οι Γερμανοί), δεν έπρεπε να υποκύψουν στο πεπρωμένο της παρακμής, αλλά ότι μπορούσαν να επικρατήσουν ενάντια στις απειλές της παρακμής και της φυλετικής μόλυνσης, διατηρώντας την φυλετική τους καθαρότητα. Αυτή η αδιατάρακτη προστακτική για αδίστακτο αγώνα ανάμεσα στις φυλές και για μεταρρυθμίσεις ευγονικού χαρακτήρα βρήκε πλατιά απήχηση στη Γερμανία προς την στροφή του αιώνα : τα ουσιώδη έργα του Έρνστ Κράουζ, του Όττο Άμμον, του Λούντβιχ Βίλσερ, και του Λούντβιχ Γουόλτμαν, που όλοι τους ήταν Κοινωνικό δαρβινιστές, εκδόθηκαν ανάμεσα στις αρχές της δεκαετίας του 1890 και στα 191017.Ο Έρνστ Χέκελ, ο επιφανής ζωολόγος, προειδοποίησε επανειλημμένα ενάντια στην ανάμειξη των φυλών και ίδρυσε την Μονιστική Ένωση το 1906 για να εκλαϊκεύσει αυτήν την ρατσιστική εκδοχή του Κοινωνικού Δαρβινισμού ανάμεσα στους Γερμανούς18. Αυτές οι επιστημονικές διατυπώσεις του ρατσισμού στα πλαίσια της φυσικής ανθρωπολογίας και ζωολογίας προσέφεραν ιδέες για να διαμορφώσουν οι volkisch ενώσεις εθνικιστικές προκαταλήψεις τόσο στην Γερμανία όσο και στην Αυστρία. Ο Λίστ δανείστηκε βασικές ρατσιστικές ιδέες από αυτό το κίνημα, ενώ ο Λάνζ συνεργάστηκε με τον Ελεύθερο Λόγο ( έτος ίδρυσης 1901), ένα ημιεπίσημο περιοδικό της Μονιστικής Ένωσης, και με την Πολιτική/ ανθρωπολογική επιθεώρηση

13 Αυτόθι, σελ.68κ.ε.14 GLB, 2α,(1911), σελ.25-7.15 Ostara ,ΙΙΙ, 1(1930), σελ.{ν}.16 Α. de Gobineau, Δοκίμιο για την ανισότητα των φυλών, Παρίσι, 1853-5.17 Μια λεπτομερής ιστορία των εκδόσεων και των ενώσεων των Κοινωνικών δαρβινιστών στην Γερμανία μπορεί να βρεθεί στον Hans-Gunther Zmarzlik, << Der Sozialdarwinismus in Deutscland ais geschichtliches Problem>>, Vierteljahreshefte fur Zeitgeschichte, 11 ,(1965), σελ.245-73.18 Η επιρροή του Ernst Haeckel (1834-1919)και της Μονιστικής Ένωσης στην εξάπλωση του εκλεκευμένου κοινωνικού δαρβινισμού είναι το θέμα του Daniel Gasman,Οι Επιστημονικές αρχές του Εθνικοσοσιαλισμο(Λονδίνο, 1971).

14

που εξέδωσε ο Γουόλτμαν το 1902. Η κεντρική σημασία του <<Άριου>>ρατσισμού στην Αριοσοφία, αν και συγχωνευμένη με αποκρυφιστικές ιδέες που προέρχονταν από την θεοσοφία, μπορεί να εξηγηθεί από τα ρατσιστικά ενδιαφέροντα του Κοινωνικού Δαρβινισμού στην Γερμανία.

Αν ορισμένες όψεις της Αριοσοφίας μπορούν να συνδεθούν με τα προβλήματα του γερμανικού εθνικισμού στην πολυεθνική αυτοκρατορία των Αψβούργων στα τέλη του 19ου αιώνα, κάποιες άλλες πηγάζουν από καθαρά τοπικά προβλήματα της Βιέννης. Αντίθετα με τις περιοχές των εθνικών συνόρων η Βιέννη ήταν παραδοσιακά μια Γερμανική πόλη, το εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο του Αυστριακού κράτους.Παρόλα αυτά, κατά το 1900, η ταχεία αστικοποίηση των περιχώρων της , από κοινού με την μετανάστευση μη γερμανικών λαών, άρχισε να μεταβάλλει την φυσική της εμφάνιση και, σε ορισμένες κεντρικές της περιφέρειες, την εθνική της σύνθεση. Παλιές φωτογραφίες παρέχουν μια εύγλωττη μαρτυρία για την ταχεία μεταμόρφωση του παραδοσιακού προσώπου της Βιέννης στα τέλη του 19ου αιώνα. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1850 τα παλιά σε σχήμα αστεριού κτίρια του πρίγκιπα Eυγένιου κατεδαφίστηκαν για να δημιουργηθεί χώρος για την νέα Ringstrasse, με τα υπέροχα νέα παλάτια και τα δημόσια κτίρια. Μια σύγκριση της όψης της πόλης, πριν και μετά την ανάπτυξη, αποδεικνύει την απώλεια της φιλικής, αισθητικής ατμόσφαιρας της βασιλικής οικίας ανάμεσα σε μια ευρύχωρη ζώνη πάρκων, προς όφελος ενός φανταχτερού και μνημειακού μητροπολιτισμού. Είναι πιθανόν ο Λίστ να απέρριπτε την αστική κουλτούρα και να δόξαζε τα αγροτικά –μεσαιωνικά ειδύλλια ως αντίδραση σε αυτήν την νέα Βιέννη. Ανάμεσα στα 1860 και στα 1900 ο πληθυσμός της πόλης είχε σχεδόν τριπλασιαστεί, με αποτέλεσμα την δημιουργία ενός σοβαρού στεγαστικού προβλήματος. Ως το 1900 περίπου το 43% του πληθυσμού ζούσε σε οικήματα των δυο ή ενός δωματίων, ενώ το πρόβλημα των αστέγων και της φτώχειας ήταν έντονο19. Παράλληλα με αυτήν την διαδικασία του υπερπληθυσμού και της δημιουργίας άθλιων εργατικών συνοικιών, έλαβε χώρα μια μεγάλη μετανάστευση Εβραίων από την Γαλικία . Το 1857 μόνον 6.000 Εβραίοι ζούσαν στην πρωτεύουσα, αλλά το 1910 αυτός ο αριθμός είχε αυξηθεί σε 175.000, αριθμός που αντιπροσώπευε περισσότερο από το 8% του συνολικού πληθυσμού της πόλης : σε κάποιες περιφέρειες οι Εβραίοι αναλογούσαν στο 20% του τοπικού πληθυσμού20.Αυτοί οι Εβραίοι, από την ανατολική Ευρώπη, φορούσαν παραδοσιακές ενδυμασίες και κέρδιζαν τα προς το ζην ως φτωχοί έμποροι και πλανόδιοι μικροπωλητές. Οι Γερμανοί με volkisch συμπεριφορά θα είχαν σίγουρα θεωρήσει την νέα αυτήν εισροή Εβραίων ως μια σοβαρή απειλή στον εθνικό χαρακτήρα της πρωτεύουσας . Ένα παράδειγμα αυτής της αντίδρασης βρίσκεται στην περιγραφή από τον Χίτλερ, της πρώτης του επαφής με Εβραίους στο κέντρο της πόλης21 . Δεδομένης της ανησυχίας των Αριοσοφιστών σχετικά με την αυξανόμενη υπεροχή των μη γερμανικών εθνοτήτων, στην Αυστρία, τέτοιες τοπικές αλλαγές θα μπορούσαν να δώσουν χειροπιαστές αποδείξεις της έκτασης του προβλήματος. Απομένει να τεθεί το ερώτημα αν η ενσωμάτωση των αποκρυφιστικών ιδεών που προέκυπταν από την θεοσοφία, στην Αριοσοφία, προερχόταν από την Βιέννη. Αν και μια Θεοσοφική εταιρεία είχε ιδρυθεί εκεί το 1886, καμία γερμανική μετάφραση του πρωταρχικού κειμένου του θεοσοφικού κινήματος, δηλαδή του <<Μυστικού

19 William A.Jenks, Η Βιέννη και ο νεαρός Χίτλερ, (Ν. Υόρκη, 1960), σελ.37-9.20 Στο ίδιο σελ.118.21 Αdolf Hitler, Ο Αγών μου, (Μόναχο, 1934), σελ.59 κ.ε.

15

δόγματος>> δεν είχε κυκλοφορήσει ως το 1901. Η δεκαετία του 1900, στην συνέχεια, ήταν η εποχή που παρατηρήθηκε ένα κύμα θεοσοφικών δημοσιεύσεων. Αλλά ενώ η χρονολογία των αριοσοφικών κειμένων ( από το 1907και εξής ) σχετίζεται με την σύγχρονη μόδα του θεοσοφικού κινήματος στην κεντρική Ευρώπη, δεν είναι εύκολο να αποδώσει κανείς μια ιδιαίτερη Αυστριακή χροιά στο volkisch-θεοσοφικό κίνημα. Μυστικιστικές και θρησκευτικές θεωρίες προωθήθηκαν μαζί με ημιεπιστημονικές μορφές ιδεολογίας( π. χ Κοινωνικός δαρβινισμός, Μονισμός), στην Γερμανία. Επίσης, είναι ακόμα πιο σημαντικό το γεγονός ότι ορισμένοι σημαντικοί Αριοσοφιστές συγγραφείς και πολλοί υποστηρικτές της Ένωσης του Λίστ ζούσαν έξω από τα όρια της Αυστρίας22. Είναι επομένως σωστό να θεωρηθεί ότι, ενώ ο vilkisch ρατσισμός, ο αντι-καθολικισμός, και ο αντι-μοντερνισμός της Αριοσοφίας συσχετίζονται με συγκεκριμένους Αυστριακούς παράγοντες , η ανάμειξη του με την θεοσοφία υπαινίσσεται ότι ήταν ένα γενικότερο φαινόμενο. Δεδομένου του μεγάλου αριθμού των volkisch ενώσεων στην Βιέννη , δεν είναι και τόσο αξιοσημείωτο το ότι μια μικρή κλίκα μπορούσε να έχει εκμεταλλευτεί το υλικό ενός νέου αιρετικού δόγματος ως νωπή <<απόδειξη>> για τις θεωρίες της περί Αριογερμανικής υπεροχής. Η συγκεκριμένη οικειοποίηση της θεοσοφίας για μια διακήρυξη του ελιτισμού και του ρατσισμού θα συζητηθεί αργότερα23 . Για να συνοψίσουμε: οι απαρχές της Αριοσοφίας στην Βιέννη μπορεί να σχετίζονται με τα προβλήματα του εκσυγχρονισμού και του εθνικισμού στην αυτοκρατορία των Αψβούργων στις αρχές του 20ου αιώνα . Μολονότι , ήταν εξωτερικά, λαμπερή και εύπορη, η Βιέννη παρέμενε προσκολημμένη στο παρελθόν.Στην διαδικασία του εκσυγχρονισμού, αυτή η<< παλιά, κοσμοπολίτικη, φεουδαρχική και αγροτική Ευρώπη>>-η οποία είχε αναχρονιστικά επιβιώσει στην περιοχή της αυτοκρατορίας- εξαφανιζόταν γρήγορα. Μερικοί αστοί και, ιδίως, μικροαστοί, αισθάνονταν ότι απειλούνται από την πρόοδο, την ανώμαλη ανάπτυξη στις πόλεις, και από τον οικονομικό συγκεντρωτισμό. Αυτές οι ανησυχίες αναμείχθηκαν με τα συνεχώς πικρά παράπονα ανάμεσα στα έθνη της αυτοκρατορίας , τα οποία , με την σειρά τους διάβρωσαν την αβέβαιη ισορροπία του πολυεθνικού κράτους. Αυτοί οι φόβοι οδήγησαν στην άνοδο αμυντικών ιδεολογιών, που τις προσέφεραν οι συνήγοροι τους, ως πανάκεια σε έναν απειλούμενο κόσμο. Το ότι κάποια άτομα αναζήτησαν μια αίσθηση τιμής και ασφάλειας σε δόγματα της Γερμανικής ταυτότητας και της φυλετικής αρετής μπορεί να ιδωθεί ως αντίδραση στην ανάμειξη των εθνοτήτων στην καρδιά της αυτοκρατορίας. Γράφοντας για τα αισθήματα του για τους μη Γερμανούς στην σύγχρονη του Βιέννη ο Χίτλερ ανάφερε:<< Βρίσκω το φυλετικό κράμα της αυτοκρατορίας αηδιαστικό, όλη αυτή η ανάμειξη Τσέχων, πολωνών, Ούγγρων, Ρουθηνών, Σέρβων και Κροατών ήταν αηδιαστική….Η πόλη έμοιαζε η ενσάρκωση της φυλετικής ατιμίας>>24 . Αποτελεί ένα τραγικό παράδοξο, το ότι η ποικιλία των λαών στην αυτοκρατορία των Αψβούργων, μια απευθείας κληρονομιά της υπερεθνικού παρελθόντος της δυναστείας, θα έθρεφε το ρίζωμα των ρατσιστικών δογμάτων που ωθούσαν στην γενοκτονία, σε μια νέα εποχή εθνικισμού και κοινωνικής αλλαγής.

22 ο Eugene Diederichs, ο γερμανός εκδότης της Ιένας ,που ασκούσε μεγάλη επιρροή, ασπαζόταν volkisch ιδέες από το1896, μαζί με ένα νέο θρησκευτικό μυστικισμό, ο οποίος αντλούσε από τις πηγές του ανορθολογισμού, του πανθεϊσμού, του γνωστικισμού και της θεοσοφίας. Ο Gary D.Stark, Μεσάζοντες της Ιδεολογίας, (Τσάπελ Χίλ, 1981), σελ. 69-76. Επιφανείς Αριοσοφιστές πριν από τον Πρώτο παγκόσμιο πόλεμο ήταν ο Γκράβελ(Χαίδελβέργη), οι Σέμπαλτ και Στάφ(Βερολίνο). Πάνω από το ένα τρίτο των μελών της Ένωσης του Λίστ κατοικούσαν στην Γερμανία όταν ιδρύθηκε το 1908.23 Βλ. παρακάτω, κεφάλαια 2 και 4.24 Adolf Hitler, σελ.135.

16

2

Η Σύγχρονη γερμανική Αποκρυφιστική αναβίωση Ο αποκρυφισμός έχει ως βάση του ένα θρησκευτικό τρόπο σκέψης, οι ρίζες του οποίου ανάγονται πίσω στην αρχαιότητα και ο οποίος μπορεί να περιγραφεί ως Δυτική εσωτερική παράδοση. Ως βασικά της συστατικά έχουν αναγνωριστεί ο γνωστικισμός, οι ερμητικές διατριβές για την αλχημεία και την μαγεία, ο Νεοπλατωνισμός, και η Καββάλα, που όλα τους προέρχονται από την ανατολική περιοχή της Μεσογείου, κατά την διάρκεια των πρώτων αιώνων μ. Χ. Ο Γνωστικισμός αναφέρεται σε πεποιθήσεις συγκεκριμένων αιρετικών ομάδων ανάμεσα στους πρώτους χριστιανούς, οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι κατέχουν την γνώση, ή την ειδική εσωτερική γνώση των πνευματικών θεμάτων. Μολονότι τα διάφορα δόγματα διέφεραν από πολλές απόψεις, υπάρχουν δυο συνηθισμένα γνωστικά θέματα: πρώτον, ένας ανατολικός (περσικός) δυϊσμός, σύμφωνα με τον οποίον οι δυο σφαίρες , του Καλού και του Κακού, του φωτός και του Σκότους, της Τάξης και του χάους, θεωρούνται ως ανεξάρτητες, μαχόμενες, πρωτογενείς αρχές . Και δεύτερον, η πεποίθηση ότι αυτός ο υλικός κόσμος είναι εντελώς σατανικός, κι έτσι ο άνθρωπος μπορεί να σωθεί μόνον αποκτώντας την γνώση της ανώτερης σφαίρας. Οι Γνωστικές ομάδες εξαφανίστηκαν τον 4ο μ. Χ αιώνα ,αλλά οι ιδέες τους ενέπνευσαν την δυϊστική μανιχαϊκή θρησκεία του δεύτερου αιώνα και επίσης τα ερμητικά. Αυτά τα ελληνικά κείμενα γράφηκαν στην Αίγυπτο ανάμεσα στον 3ο και στον 5ο μ. Χ αιώνα και ανέπτυξαν μια σύνθεση των Γνωστικών ιδεών, του Νεοπλατωνισμού και της Καββαλιστικής θεοσοφίας. Από τότε που αυτά τα μυστικά δόγματα αναπτύχθηκαν σε αντίθεση με ένα υπόβαθρο πολιτιστικής και κοινωνικής αλλαγής, έχει επισημανθεί μια σύνδεση ανάμεσα στην ανάπτυξη των αιρετικών ομάδων και της κατάρρευσης της σταθερής αγροτικής τάξης της ύστερης Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας25. Όταν οι βασικές αντιλήψεις του μεσαιωνικού κόσμου συνταράχτηκαν από τους νέους τρόπους έρευνας και τις γεωγραφικές ανακαλύψεις του 15ου αιώνα, οι Γνωστικές και οι ερμητικές ιδέες απήλαυσαν μια σύντομη αναβίωση. Εξέχοντες ανθρωπιστές και μάγοι με ακαδημαϊκές γνώσεις εξέδωσαν τα παλιά, κλασικά, κείμενα κατά την Αναγέννηση και έτσι δημιούργησαν ένα σύγχρονο κόρους αποκρυφιστικής θεωρίας. Αλλά ύστερα από τον θρίαμβο του Εμπειρισμού της επιστημονικής επανάστασης τον 17ο αιώνα, τέτοιες ιδέες έγιναν το καταφύγιο των αρχαιοδιφών και των μυστικιστών. Κατά τον 18ο αιώνα αυτά τα ανορθόδοξα θρησκευτικά και φιλοσοφικά ενδιαφέροντα προσδιορίστηκαν ως αποκρυφιστικά καθόσον βρίσκονταν στην πιο μακρινή γωνία των κατεστημένων μορφών γνώσης και λόγου. Παρόλα αυτά , μια αντίδραση στον ορθολογιστικό διαφωτισμό, που πήρε την μορφή ενός γρήγορου, ρομαντικού, ρυθμού, ενός ενδιαφέροντος για τον Μεσαίωνα και μια επιθυμία για μυστήριο, ενθάρρυνε μια αναβίωση του αποκρυφισμού γύρω στα 1770.Η Γερμανία υπερηφανευόταν για ορισμένους εξέχοντες μάγους με ακαδημαϊκές γνώσεις κατά την Αναγέννηση, και ένας αριθμός από μυστικές κοινωνίες αφοσιωμένες στον ροδοσταυρισμό στην θεοσοφία και την αλχημεία άνθησε εκεί από τον 17ο ως τον 19ο αιώνα. Παρόλα αυτά, η ορμή για την νεορομαντική αποκρυφιστική αναβίωση του 19ου αιώνα δεν έκανε την εμφάνιση της στην Γερμανία.

25 Richard Cavendish, Μια ιστορία της μαγείας, (Λονδίνο, 1977), σελ.9 κ.ε, 162 κ.ε.

17

Αυτή η ορμή αποδίδεται περισσότερο στην αντίδραση ενάντια στην βασιλεάι των υλιστικών, ορθολογιστικών και θετικιστικών ιδεών στις χρησιμοθηρικές και βιομηχανικές κουλτούρες της Αμερικής και της Αγγλίας. Η σύγχρονη Γερμανική αποκρυφιστική αναβίωση οφείλει την απαρχή της στην δημοτικότητα της θεοσοφίας στον Αγγλοσαξωνικό κόσμο κατά τη δεκαετία του 1880. Σε αυτόν, η θεοσοφία ερμηνεύεται ως το διεθνές, αιρεσιοκρατικό κίνημα που προήλθε από τις δραστηριότητες και τα κείμενα της Ρωσίδας τυχοδιώκτριας και αποκρυφίστριας Έλενας Πετρόβνα Μπλαβάτσκι(1831-1891).Η περιπετειώδης ζωή της και τα ταξίδια της κατά τις δεκαετίες του 1850 και 1860., οι ικανότητες της ως μέντιουμ και η κλίση της προς τα υπερφυσικά φαινόμενα, το ενδιαφέρον της για τον αμερικανικό πνευματισμό κατά την δεκαετία του 1870, που αργότερα ακολουθήθηκαν από την ίδρυση της θεοσοφικής εταιρείας το 1875 και από την μεταφορά των δραστηριοτήτων της στην Ινδία ανάμεσα στο 1879 και στο 1885, όλα αυτά έχουν πλήρως τεκμηριωθεί σε διάφορες βιογραφίες26. Στο σημείο αυτό οι βασικές αρχές της θεοσοφίας ως δόγματος θα συνοψιστούν πριν ανιχνευθεί η διείσδυση της στην κεντρική Ευρώπη.Το πρώτο βιβλίο της Μαντάμ Μπλαβάτσκι, Η Ίσις αποκαλυμμένη (1877) ήταν λιγότερο το περίγραμμα της νέας θρησκείας της και περισσότερο ένα φλύαρο υβρεολόγιο ενάντια στην ορθολογιστική και υλιστική κουλτούρα του σύγχρονου δυτικού κόσμου. Η χρήση των παραδοσιακών πηγών του εσωτερισμού για να ανασκευάσει τις σύγχρονες της αντιλήψεις έδειξε πόσο πολύ προτιμούσε τις αρχαίες θρησκευτικές αλήθειες σε αντίθεση με το σύγχρονο αγνωστικισμό και την σύγχρονη επιστήμη. Σε αυτό της το εγχείρημα στράφηκε προς μια σειρά από δευτερεύουσες πηγές που ανέλυαν την παγανιστική μυθολογία και τις μυστηριακές θρησκείες, τον Γνωστικισμό, τα Ερμητικά, και τις αποκρυφιστικές γνώσεις των ακαδημαϊκών της Αναγέννησης, των ροδόσταυρων και άλλων μυστικών αδελφοτήτων. Ο W. E. Coleman, έχει αποδείξει ότι η εργασία της αποτελείται από συστηματική και συχνή λογοκλοπή από εκατό, περίπου, σύγχρονα κείμενα, που αναφέρονται, κυρίως, σε αρχαίες και εξωτικές θρησκείες, στην δαιμονολογία, τον ελευθεροτεκτονισμό, και στην περίπτωση του πνευματισμού27. Πίσω από αυτές τις ποικίλου είδους παραδόσεις η Μαντάμ Μπλαβάτσκυ διέκρινε ολοκάθαρα την ξεχωριστή πηγή της έμπνευσης τους : την αποκρυφιστική κληρονομιά της Αιγύπτου. Η έλξη της για την Αίγυπτο ως αρχή κάθε σοφίας προήλθε από την ενθουσιώδη μελέτη των βιβλίων του Άγγλου συγγραφέα σερ Έντουαρντ Μπούλγουερ-Λύττον. Το μυθιστόρημα του , Οι τελευταίες ημέρες της Πομπηίας( 1834)είχε συλληφθεί ως μια αφήγηση της επίδρασης της λατρεάις της Ίσιδας στην Ρώμη κατά τον 1ο μ. Χ αιώνα. τα μετέπειτα έργα του, Ζανόνι( 1842), Μια Παράξενη Ιστορία(1862), και Η επερχόμενη φυλή(1871), επίσης στηρίζονατι στην μύηση στον εσωτερισμό και στις μυστικές αδελφότητες που ήταν αφοσιωμένες στην αποκρυφιστική γνώση με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασκούν μια απίθανη έλξη στο ρομαντικό πνεύμα του 19ου αιώνα. Αποτελεί ειρωνεία το γεγονός ότι η πρώιμη θεοσοφία είχε βρει την έμπνευση της στην Αγγλική αποκρυφιστική λογοτεχνία, το γεγονός αυτό, τεκμηριώθηκε πολλαπλώς από τις συγκριτικές διακειμενικές μελέτες του Λίλιγκρεν28 .

26 Για την ζωή της H. P. Blavatsky, βλ. Vsevolod Soloviev, Μια σύγχρονη ιέρεια της Ίσιδας, (Λονδίνο, 1895), Gertrude Marvin Williams, Ιέρεια του αποκρυφισμού,(Μαντάμ Μπλαβάτσκυ),(Ν. Υόρκη,1946), Howard Myrphet, Όταν έρχεται το φως της Ημέρας,(Γουίτον, Ιλλινόις, 1975).27 William Emmette Coleman, << Η πηγή των κειμένων της Μαντάμ Μπλαβάτσκυ>>στο Vsevolod Soloviev, Μια Σύγχρονη ιέρεια της Ίσιδας,(Λονδίνο, 1895), σελ.353 66.28 B. Liljegren, <<Ορισμένα αγγλικά μυθιστορήματα. Πρωταρχικές πηγές για μια σύγχρονη θρησκεία>>στο Fernand baldensperger, (επιμ.)Melanges d’ histoire litterairegenerale,(Παρίσι, 1930) ΙΙ, σελ. 60-77, και Τα μυθιστορήματα του Μπούλγουερ-Λύττον και η Αποκαλυμμένη Ίσιιδα(Ουψάλα,

18

Μόνον μετά την μετακίνηση της Μαντάμ Μπλαβάτσκυ και των οπαδών της στην Ινδία το 1879 η θεοσοφία έλαβε μια πιο συστηματική διαμόρφωση. Στην νέα διεύθυνση των κεντρικών γραφείων της θεοσοφικής εταιρεία, στο Μαντράς, η μαντάμ Μπλαβάτσκυ έγραψε το Μυστικό δόγμα(1888). Αυτή η εργασία πρόδωσε για μια ακόμα φορά την τάση της για λογοκλοπή αλλά αυτήν την φορά οι πηγές της ήταν, κυρίως, σύγχρονες εργασίες με θέμα τον Ινδουϊσμό και την σύγχρονη επιστήμη29. Το νέο της βιβλίο παρουσιάστηκε ως σχολιασμός σε ένα αρχαίο κείμενο με τίτλο << Στίχοι του Ντζυάν>>, το οποίο ισχυριζόταν ότι το είχε δει σε ένα υπόγειο μοναστήρι στα Ιμαλάια. Αυτό το καινοφανές ενδιαφέρον της για την Ινδική παράδοση μπορεί να αντανακλά την ευαισθησία της στις αλλαγές κατεύθυνσης της ακαδημαϊκής έρευνας: τότε δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στην Σανσκριτική γλώσσα ως βάση για την συγκριτική μελέτη των αποκαλούμενων <<Ινδοευρωπαϊκών>>γλωσσών από τον Φράνζ Μπόπ και τον Μάξ Μύλλερ. Τώρα περισσότερο η Ανατολή παρά η Αίγυπτος αντιμετωπιζόταν ως η πηγή της αρχαίας σοφίας. Οι κατοπινές θεοσοφικές θεωρίες επομένως επιδεικνύουν μια ξεκάθαρη ομοιότητα με τις θρησκευτικές αρχές του Ινδουϊσμού. Το Μυστικό δόγμα, υποστήριζε ότι περιγράφει τις δραστηριότητες του θεού από την αρχή μιας περιόδου της παγκόσμιας δημιουργίας ως το τέλος της, μια κυκλική διαδικασία που συνεχίζει την πορεία της, χωρίς να τελειώνει ποτέ. Το κείμενο αυτό αφηγείται το πώς γεννήθηκε το παρόν σύμπαν, από πού προήλθε, ποιες δυνάμεις το διαπλάθουν, το αν βρίσκεται σε διαδικασία προόδου και ποιο είναι το νόημα σε όλα αυτά . Ο 1ος τόμος(Κοσμογένεση), σκιαγραφεί το σχέδιο σύμφωνα με το οποίο, η αρχέγονη ενότητα ενός αόρατου θεϊκού όντος, διαχέεται μέσα σε ένα πολύμορφο σύνολο από συνειδητά ανελισσόμενα όντα, που σταδιακά γεμίζουν το σύμπαν . Το θεϊκό αυτό όν φανερώνει τον εαυτό του, αρχικά διαμέσου μιας εκπόρευσης και τριών διαδοχικών Λόγων: αυτές οι κοσμικές φάσεις δημιούργησαν τον Χρόνο, το Διάστημα και την Ύλη, και συμβολίζονται από μια σειρά ιερών Ινδουϊστικών συμβόλων. Όλες οι μετέπειτα δημιουργίες έλαβαν χώρα σε συμφωνία με το θεϊκό σχέδιο, αφού πέρασαν από 7 <<γύρους>>ή εξελικτικούς κύκλους. Στον 1ο κύκλο, το σύμπαν χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία της φωτιάς, στον 2ο από την κυριαρχία του αέρα, στον 3ο του νερού, στον 4ο από εκείνη της γης και στους άλλους από την κυριαρχία του αιθέρα. Αυτή η συνέχεια, αντανακλούσε την κυκλική πορεία της πτώσης του σύμπαντος από την θεϊκή χάρη στους 4 πρώτους κύκλους και στους επόμενους 3, ακολουθούσε η επανόρθωση του, πριν το κάθε τι ξαναγυρίσει για μια ακόμα φορά στο σημείο της αρχέγονης ενότητας για να επακολουθήσει ένας νέος κύκλος. Η Μαντάμ Μπλαβάτσκυ εικονογράφησε τα στάδια του κοσμικού κύκλου με μια ποικιλία συμβόλων του εσωτερισμού που περιλάμβαναν τρίγωνα, τρισκέλια και σβάστικες . Τόσο εκτεταμένη ήταν η χρήση του τελευταίου αυτού ανατολικού συμβόλου της τύχης και της γονιμότητας, που η Μαντάμ Μπλαβάτσκυ το περιέλαβε στο σχέδιο της σφραγίδας της Θεοσοφικής εταιρείας. Ο εκτελεστικός πράκτορας ολόκληρου της κοσμικής επιχείρησης ονομαζόταν Φοάτ<<ένας παγκόσμιος πράκτορας που τον είχαν προσλάβει οι Γιοί του Θεού για να δημιουργήσει και να υποστηρίξει το σύμπαν>>. Οι μορφές εμφάνισης αυτού του όντος, σύμφωνα με την Μπλαβάτσκυ, ήταν ο ηλεκτρισμός και η ηλιακή ενέργεια και <<αντικειμενοποιημένη σκέψη των θεών>>. Αυτή η ηλεκτρο-πνευματική δύναμη ήταν σε συντονισμό με την σύγχρονη βιταλιστική και επιστημονική σκέψη. Ο δεύτερος τόμος( ανθρωπογένεση) προσπάθησε να συσχετίσει τον άνθρωπο με αυτό το όραμα του κόσμου. Όχι μόνον εκχωρήθηκε στην ανθρωπότητα μια ηλικία

1957).29 Coleman, σελ. 358.

19

πολύ μεγαλύτερη από εκείνη που αποδεχόταν η επιστήμη, αλλά ενσωματώθηκε επίσης στο σχέδιο της κοσμικής , της φυσικής και της πνευματικής εξέλιξης. Αυτές οι θεωρίες προέρχονταν, κατά ένα μέρος από την ακαδημαϊκή έρευνα στα τέλη του 19ου αιώνα στους τομείς της παλαιοντολογίας, καθόσον η Μπλαβάτσκυ υιοθέτησε μια φυλετική θεωρία της ανθρώπινης εξέλιξης. Επίσης, επέκτεινε το δόγμα της των κύκλων με την διαβεβαίωση ότι κάθε κύκλος γινόταν μάρτυρας της ανόδου και της πτώσης κάθε μιας από τις επτά αλληλοδιαδοχικές αρχικές-φυλές, οι οποίες κατέβαιναν την κλίμακα της πνευματικής ανάπτυξης από τον 1ο ως τον 4ο κύκλο, αναμιγνυόμενες όλο και περισσότερο με τον υλικό κόσμο( πρόκειται για την Γνωστική αντίληψη της Πτώσης από το Φως στο Σκοτάδι που ήταν έτσι εμφανής στο κείμενο , πριν να αρχίσουν την άνοδο, διαμέσου ανώτερων αρχικών-φυλών από το 5ο στον 7ο κύκλο. Σύμφωνα με την Μπλαβάτσκυ, η σύγχρονη της ανθρωπότητα, αποτελούσε την πέμπτη αρχική-φυλή, που ήταν επάνω σε ένα πλανήτη που περνούσε από τον τέταρτο κοσμικό κύκλο, επομένως το ανθρώπινο είδος βρισκόταν εμπρός σε μια διαδικασία πνευματικής ανέλιξης. Η πέμπτη αρχική-φυλή ονομαζόταν Άρια και είχε προηγηθεί αυτής η τέταρτη, η φυλή των Ατλάντων, η οποία είχε εξαφανιστεί κυρίως λόγω ενός κατακλυσμού που καταβύθισε την μεσοΑτλαντική ήπειρο τους.Οι Άτλαντες κατείχαν ψυχικές δυνάμεις, τις οποίες δεν κατέχει η δική μας φυλή, ο γιγαντισμός τους, τους επέτρεψε να οικοδομήσουν κυκλώπειες κατασκευές, και επίσης κατείχαν μια ανώτερη τεχνολογία βασισμένη επάνω στην επιτυχή εκμετάλλευση από μέρους τους του Φοάτ. Οι τρεις προηγούμενες φυλές του παρόντος πλανητικού κύκλου ήταν πρωτο-ανθρώπινες, αποτελούμενες από τις πρώτες αστρικές αρχικές –φυλές οι οποίες εμφανίστηκαν σε μια αόρατη, άφθαρτη και ιερή γη και από την δεύτερη Υπερβόρεια φυλή η οποία είχε κατοικήσει σε έναν εξαφανισμένη ήπειρο στον Β.πόλο. Η τρίτη, η Λεμούρια, αναπτύχθηκε σε μια ήπειρο η οποία βρισκόταν στον Ινδικό Ωκεανό. Ήταν, προφανώς, εξαιτίας της θέσης αυτής της φυλής κοντά στο πνευματικό ναδίρ του εξελικτικού φυλετικού κύκλου, που η Μπλαβάτσκυ, χρέωσε στους Λεμούριους με φυλετική ανάμειξη που περιλάμβανε ένα είδος Πτώσης και γέννησης τεράτων30. Ένα ακόμα σημαντικότερο αξίωμα της θεοσοφίας ήταν η πίστη στην μετεμψύχωση και στο κάρμα, που είχε την προέλευση τους στον Ινδουϊσμό. Το ατομικό, ανθρώπινο εγώ εθεωρείτο ως ένα μικροσκοπικό κομματάκι του θεϊκού όντος. Διαμέσου της μετεμψύχωσης, κάθε εγώ ακολουθούσε ένα κοσμικό ταξίδι στους κύκλους και στις αρχικές –φυλές το οποίο το οδηγούσε προς την επανένωση με το θεϊκό όν από όπου είχε αρχικά προέλθει. Αυτό το μονοπάτι των αναρίθμητων αναγεννήσεων, επίσης κατέγραφε την ιστορία μιας κυκλικής απολύτρωσης:η αρχική διαφθορά του εγώ ακολουθείτο από την σταδιακή του ανύψωση στο σημείο της ταύτισης με τον Θεό. Η διαδικασία της μετεμψύχωσης πραγματοποιείτο σύμφωνα με την αρχή του κάρμα: όπου οι καλές πράξεις κέρδιζαν για τον εκτελεστή τους μια ανώτερη μετεμψύχωση και οι κακές πράξεις οδηγούσαν σε μια κατώτερη μετεμψύχωση. Αυτή η πεποίθηση όχι μόνον προνοούσε για την συμμετοχή του καθενός στους φανταστικούς κόσμους της απόμακρης προϊστορίας μέσα στο σχέδιο των αρχικών φυλών, αλλά επίσης επέτρεπε στον καθένα να συλλάβει την σωτηρία στις έσχατες αρχικές-φυλές οι οποίες αντιπροσωπεύουν την ανώτατη στάδιο της πνευματικής εξέλιξης: << Εμείς οι άνθρωποι στο μέλλον θα λάβουμε την θέση μας στους ουρανούς ως Κύριοι των πλανητών, Αντιβασιλείς των γαλαξιών και κάτοχοι της φωτιάς(φοάτ)>>. Αυτό το

30 Helena Petrovna Blavatsky, Μυστική δόγμα, 2η έκδοση, 2τόμοι( Λονδίνο, 1888),ΙΙ, σελ.6-12, 300 κ.ε, 433-6. Ο μύθος της φυλετικής ανάμειξης των Λεμούριων γίνεται αντικείμενο συζήτησης επίσης άνωθι ,ΙΙ, σελ.184, 266, κ.ε., και ίσως να έχει εμπνεύσει τον Λάνζ φον Λίεμνεφελ στην διαμόρφωση της ημιγνωστικής θεωρίας της Πτώσης.

20

χιλιαστικό όραμα υποβοήθησε την ψυχολογική γοητεία του να ανήκεις σε μια αχανή κοσμική τάξη31. Εκτός από την έμφαση στην φυλή, η Θεοσοφία επίσης τόνισε την αρχή του ελιτισμού και την αξία της ιεραρχίας. Η Μπλαβάτσκυ ισχυριζόταν ότι έλαβε την μύηση της στα δόγματα από δυο εξυψωθέντες μαχάτμας, ή <<κυρίους>> που ονομάζονταν Μόρια και Κούτ Χούμι, οι οποίοι κατοικούσαν σε ένα απομακρυσμένο και μυστικό οχυρό, στα Ιμαλάια Αυτοί οι ειδήμονες δεν ήταν θεοί, αλλά μάλλον ήταν προωθημένα μέλη του δικού μας γκρούπ εξέλιξης, που είχαν αποφασίσει να μεταδώσουν την σοφία τους στο υπόλοιπο τμήμα της Άριας ανθρωπότητας, διαμέσου της επιλεγμένης αντιπροσώπου του, της Μαντάμ Μπλαβάτσκυ. Όπως οι δάσκαλοι της, η ίδια επίσης διεκδικούσε την αποκλειστική εξουσία βασισμένη στην αποκρυφιστική της γνώση. Η εκδοχή της για την προϊστορία, συχνά, έκανε επίκληση της καθαγιασμένης εξουσίας των ελίτ ιερατείων, ανάμεσα στις αρχικές φυλές του παρελθόντος. Όταν οι Λεμούριοι είχαν περιπέσει στην ανομία και στην αμαρτία, μόνον μια ιεραρχία των εκλεκτών παρέμεινε αγνή στο πνεύμα. Αυτό το απομεινάρι έγινε η Λεμουρο ατλαντική δυναστεία των βασιλέων-ιερέων που έλαβαν ως κατοικία το θρυλικό νησί του Σαμπαλά στην έρημο Γκόμπι. Αυτοί οι ηγέτες ήταν συνδεδεμένοι με τους δασκάλους της Μπλαβάτσκυ, που ήταν οι καθοδηγητές της πέμπτης ¨Αριας αρχικής -φυλής32. Παρά τα βασανιστικά του επιχειρήματα και τις συγκρούσεις που προέκυπταν από την πληθώρα των ψευτο-επιστημονικών αναφορών σε όλη την έκταση της εργασίας, Το Μυστικό δόγμα, μπορεί να συνοψιστεί με τους όρους τριών βασικών αρχών. Πρώτα από όλα, του θεού που είναι πανταχού παρών, αιώνιας, χωρίς όρια, χωρίς μεταβολή. Όργανο αυτής της θεότητας είναι ο Φοάτ, μια ηλεκτροπνευματική δύναμη η οποία έχει θετική επίδραση επάνω στο θεϊκό σχέδιο της κοσμικής ουσίας ως <<νόμος της φύσης>> .Δεύτερον, η δύναμη της περιοδικότητας, έτσι ώστε όλη η δημιουργία να υπόκειται σε έναν ατέλειωτο κύκλο καταστροφής και αναγέννησης. Αυτοί οι κύκλοι πάντα τελειώνουν σε ένα επίπεδο πνευματικά ανώτερο από το σημείο που ξεκίνησαν. Τρίτον, υπάρχει μια θεμελιώδης ενότητα ανάμεσα στις ψυχές όλων των ατόμων και στο θείο, ανάμεσα στον μικρόκοσμο και στον μακρόκοσμο33. Αλλά δεν ήταν αυτή η απλή θεολογία, το στοιχείο που εγγυήθηκε την επιτυχία της θεοσοφίας . Μόνον η ομιχλώδης υπόσχεση της αποκρυφιστικής μύησης που αχνοφέγγει ανάμεσα στις αναρίθμητες αναφορές παρμένες από αρχαίες αντιλήψεις, χαμένα αποκρυφιστικά κείμενα, και την παραδοσιακές Γνωστικές και Ερμητικές πηγές της εσωτερικής σοφίας, μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνη για της επιτυχία του δόγματος της και το μέγεθος της διείσδυσης της στις μορφωμένες κοινωνικές τάξεις πολλών χωρών. Πως μπορεί κανείς να εξηγήσει την ενθουσιώδη αποδοχή των ιδεών της Μπλαβάτσκυ από μεγάλο αριθμό Ευρωπαίων και Αμερικανών από την δεκαετία του 1889 και μετά; Η θεοσοφία πρόσφερε μια γοητευτική μίξη αρχαίων θρησκευτικών ιδεών και νέων ιδεών δανεισμένων από την Δαρβινική θεωρία της εξέλιξης και από την σύγχρονη επιστήμη. Αυτή η συγκριτική πίστη επομένως κατείχε την δύναμη να παρηγορεί κάποια άτομα των οποίων η στάση απέναντι στην ζωή είχε αναστατωθεί από την ζημιά που προκλήθηκε στην παραδοσιακή θρησκεία, από την πρόοδο της επιστήμης που ορθολογικοποιούσε και απομάγευε τον κόσμο και από πολιτιστικά καταστροφική επίδραση των γρήγορων κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών τον 19ο αιώνα. Ο Τζώρτζ Λ. Μοσέ έχει παρατηρήσει ότι η θεοσοφία αντιπροσωπεύει το κύμα του αντι-θετικισμού που σάρωσε την Ευρώπη στο τέλος του 19ου αιώνα και

31 Alvin Boyd Kuhn, Θεοσοφία. Μια Σύγχρονη αναβίωση της αρχαίας σοφίας,(Ν.Υόρκη, 1930), σελ.206 κ.ε, 232-52.32 Blavatsky,, άνωθι, σελ.318 κ.ε.33 Kuhn, σελ.199 κ.ε.

21

παρατήρησε επίσης ότι οι παρωχημένες ιδέες τη άφησαν βαθύτερα ίχνη στην Γερμανία παρά σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες34. Μολονότι ήταν ένα ξένο υβρίδιο που συνδύαζε την αναβίωση της Αιγυπτιακής θρησκείας, με τον αμερικανικό πνευματισμό και τις ινδουϊστικές αντιλήψεις, η θεοσοφία είχε μεγάλη απήχηση στην Γερμανία και στην Αυστρία. Η άφιξη της στο πνευματικό πεδίο μπορεί να κατανοηθεί καλύτερα μέσα στα πλαίσια του νεορομαντικού κινήματος διαμαρτυρίας στην Βιλελμιανή Γερμανία, γνωστού ως <<μορφή ζωής>>. Μια ποικιλία εναλλακτικών τρόπων ζωής-που περιλάμβαναν την βοτανοθεραπεία και την εναλλακτική ιατρική, την χορτοφαγία, τον γυμνισμό και αυτάρκη αγροτικά κοινόβια- υιοθετήθηκαν από μικρές ομάδες ατόμων που ήλπιζαν να εγκλιματίσου τους εαυτούς τους σε μια αγροτική διαβίωση. Η πολιτική ατμόσφαιρα του κινήματος ήταν φαινομενικά φιλελεύθερη και αριστερή με το ενδιαφέρον της για την μεταρρύθμιση στο καθεστώς ιδιοκτησίας της γης, αλλά υπήρχαν πολλά κοινά σημεία με το volkisch κίνημα . Μαρξιστές κριτικοί το ερμήνευσαν ως μια προσπάθεια της αστικής τάξης να αποδράσει από τις συνέπειες του καπιταλισμού35 . Η θεοσοφία ήταν κατάλληλη για την διάθεση του κινήματος<<μορφή ζωής>> και πρόσφερε μια λογική βάση για ορισμένες από τις ομάδες του. Toν Ιούλιο του 1884 οι πρώτη Θεοσοφική Εταιρεία εδραιώθηκε υπό την προεδρία του Βίλελμ Χάμπε-Σλέιντεν (1846-1916) στο Έλμπερφελντ, όπου η Μπλαβάτσκυ και ο βασικός της συνεργάτης , ο Χένρυ Στήλ Όλκοτ, έμεναν με τους θεοσοφιστές φίλους του, τους Γκέμπναρντς. Αυτήν την εποχή ο Χάμε-Σλέντεν εργαζόταν ως ανώτερος δημόσιος υπάλληλος στο Αποικιακό Γραφείο στο Αμβούργο. Είχε ταξιδέψει πλατιά, κάποτε διεύθυνε ένα κτήμα στην Δυτική Αφρική και ήταν μια εξέχουσα φυσιογνωμία στο πολιτικό λόμπυ που επεδίωκε την εξάπλωση της Γερμανικής αυτοκρατορίας στο εξωτερικό. Ο Όλκοττ και ο Χάμπε-Σλέντεν ταξίδεψαν στο Μόναχο και στην Δρέσδη, για να έρθουν σε επαφή με διασκορπισμένους θεοσοφιστές και έτσι να θέσουν τις βάσεις ενός Γερμανικού οργανισμού. Έχει προταθεί ότι αυτή η βιαστική προσπάθεια να ιδρυθεί ένα Γερμανικό κίνημα που προέκυψε από την επιθυμία της Μπλαβάτσκυ για ένα νέο κέντρο δραστηριοτήτων της θεοσοφίας, ύστερα από ένα σκάνδαλο στο Μαντράς που περιλάμβανε κατηγορίες τσαρλατανισμού ενάντια στους θεοσοφιστές του Μαντράς το 1884. Οι μέθοδοι της Μπλαβάτσκυ να παράγει αποκρυφιστικά φαινόμενα και μηνύματα από τους δασκάλους της προκάλεσε υποψίες στην ακολουθία της και οδήγησε τελικά σε μια έρευνα και σε μια έκθεση, αρνητική για τις δραστηριότητες, που την συνέταξε η Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών του Λονδίνου.Ατυχώς για τον Χάμπε-Σσλέιντεν , η προεδρία του κατέρρευσε όταν ο επίσημος Γερμανικός οργανισμός διαλύθηκε, αφού το σκάνδαλο απέκτησε πλατύτερες διαστάσεις δημοσιότητας μετά την έξοδο των θεοσοφιστών από την Ινδία τον Απρίλιο του 188536. Από τότε η Μπλαβάτσκυ έζησε στην Βικτωριανή Αγγλία, όπου βρήκε πρόθυμους μαθητές ανάμεσα στις ανώτερες τάξεις της χώρας. Το 1886 ο Χαάμπε-Σλέιντεν ξεκίνησε μια πιο σοβαρή προσπάθεια διάδοσης του αποκρυφισμού στην Γερμανία διαμέσου της έκδοσης ενός μηνιαίου, ακαδημαϊκού χαρακτήρα, περιοδικού, της Σφίγγας, το οποίο εστίαζε την προσοχή του στην συζήτηση του πνευματισμού, της ψυχικής έρευνας, και των παραφυσικών

34 G. L. Mosse, << Οι μυστικιστικές απαρχές του Ναζισμού>>, στο Journal of the history of Ideas, 22(1961),seσελ. 81-9635 Janos Frecot, Johan Friedrich Geist and Diethart Kerbs, FIDUS,1868-1948: Zur asthetischen Praxis burgerliigher Fluchtbewegungen,(Mόναχο, 1972),σελ.15-58.36 Λεπτομέρειες για τον Β. Χάμπε-Σλέιντεν και την 1η θεοσοφική του απόπειρα στην Γερμανία, μπορεί να βρεθούν στο Emil Bock,Rudolf Steiner. Studien zu seinem Lebensgang und lebenwerk,2η έκδοση,(Στουτγάρδη, 1961), σελ. 170-90.

22

φαινομένων, από μια, όμως, επιστημονική σκοπιά. Οι κύριοι συνεργάτες ήταν εξέχοντες ψυχολόγοι, φιλόσοφοι και ιστορικοί. Εδώ ο Μάξ Ντεσουάρ εξηγούσε τον υπνωτισμό, ενώ ο Εντουάρ φον Χάρτμαν ανέπτυσσε μια φιλοσοφία <<ατομισμού>>, σύμφωνα με την οποία το εγώ επιζεί του θανάτου ως μια ασώματη οντότητα, ενάντια σε ένα υπόβαθρο Καντιανής σκέψης, Χριστιανικής θεολογίας, και πνευματιστικών υποθέσεων. Ο Κάρλ ντυ Πρέλ, ο ψυχικός ερευνητής , και ο συνάδελφος του, ο Λάζαρ φον Χέλλενμπαχ, ο οποίος είχε παραστεί σε συναντήσεις με το διάσημο μέντιουμ της Αμερικής, τον Χένρυ Σλέιντ,στην Βιέννη, και οι δυο συνεργάστηκαν με άρθρα, στο ίδιο στυλ. Άλλο ένα σημαντικό μέλος της Σφίγγας, ήταν ο Κάρλ Κίεσεβερ, του οποίου οι μελέτες με θέμα την μεταναγεννησική εσωτερική παράδοση έκανε γνωστούς τους μάγους ακαδημαϊκών γνώσεων, τους πρώιμους αλχημιστές της νεώτερης εποχής και τον σύγχρονο αποκρυφισμό σε πλατύτερο κοινό. Αν και δεν ήταν θεοσοφικό, το περιοδικό του Χάμπε-Σλέιντεν, ήταν ένα ισχυρό στοιχείο στην Γερμανική αποκρυφιστική αναβίωση έως ότου έπαψε να εκδίδεται το 1895. Εκτός από αυτήν το επιστημονικό ρεύμα του αποκρυφισμού, αναπτύχθηκε στην δεκαετία του 1890, ένα πλατύτερο θεοσοφικό κίνημα, που προήλθε κυρίως από τις εκλαϊκευτικές προσπάθειες του Φράνζ Χάρτμαν (1838-1912). Ο Χάρτμαν είχε γεννηθεί στο Ντόναγουερθ και μεγάλωσε στο Κέμπτεν, όπου ο πατέρας του είχε το αξίωμα του γιατρού της αυλής. Μετά από την εκπλήρωση της στρατιωτικής του θητείας σε μια μονάδα πυροβολικού στην Βαυαρία, ο Χάρτμαν άρχισε τις ιατρικές σπουδές του, στο πανεπιστήμιο του Μονάχου. Ενώ βρισκόταν σε διακοπές στην Γαλλία το 1865, ανέλαβε την θέση του γιατρού σε ένα πλοίο που θα ταξίδευε για τις ΗΠΑ., όπου πέρασε τα επόμενα δεκαοχτώ χρόνια της ζωής του. Αφού συνέχισε την εκπαίδευση του στο Σαίντ Λιούις, άνοιξε μια οφθαλμολογική κλινική και εργάστηκε εκει ως το 1870. Στην συνέχεια ταξίδεψε στο Μεξικό, εγκαταστάθηκε για λίγο στην Ν. Ορλεάνη, πριν συνεχίσει στο Τέξας το 1873, και το 1878 πήγε στην Τζώρτζταουν στο Κολοράντο, όπου έγινε ιατροδικαστής το 1882. Εκτός από την εξάσκηση του ιατρικού επαγγέλματος ισχυριζόταν ότι είχε ένα ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον στην ανεύρεση χρυσού και ασημιού. Στις αρχές της δεκαετίας του 1870, είχε αρχίσει να ενδιαφέρεται και για τον Αμερικανικό πνευματισμό, παρακολουθώντας τις συναντήσεις των σημαντικών προσώπων του κινήματος, όπως της κας Ράις-Χόλμς και της Κέιτ Γουέντγουρθ, ενώ παράλληλα, ασχολήθηκε συστηματικά με τα κείμενα του δικαστή Έντμοντς και του ¨Αντριου Τζάκσον Ντέηβις. Παρόλα αυτά, αφού ανακάλυψε την Ίσιδα αποκαλυμμένη, η θεοσοφία αντικατέστησε τον πνευματισμό ως πρωταρχική του ενασχόληση. Αποφάσισε να επισκεφτεί τους θεοσοφιστές στο Μαντράς, ταξιδεύοντας εκεί μέσω Καλιφόρνιας, Ιαπωνίας, και ΝΔ Ασίας στα τέλη του 1883. Ενώ η Μπλαβάτσκυ και ο Όλκοττ επισκέπτονταν την Ευρώπη στις αρχές του 1884, ο Χάρτμαν είχε οριστεί ως προσωρινός πρόεδρος της Εταιρείας κατά την διάρκεια της απουσίας τους. Παρέμεινε στα κεντρικά γραφεία της Εταιρείας ως την έξοδο των θεοσοφιστών από την Ινδία τον Απρίλιο του 188537. Οι εργασίες του Χάρτμαν ήταν, αρχικά, αφιερωμένες στους μυηθέντες στον Ροδοσταυρισμό, τον Παράκελσο, τον Γιάκομπ Μπαίμε και σε άλλα πεδία της Δυτικής εσωτερικής παράδοσης , και δημοσιεύτηκαν στην Αμερική και στην Αγγλία ανάμεσα στο 1884 και στο 1891. Παρόλα αυτά , μόλις ανέλαβε την διεύθυνση ενός Λέμπενσφορμ σανατόριου στο Χάλλεν κοντά στο Σάλτσουμπουργκ, μόλις γύρισε στην Ευρώπη το 1885, ο Χάρτμαν άρχισε να διαδίδει την νέα σοφία της Ανατολής στους συμπατριώτες του. Το 1889 ίδρυσε, μαζί με τον Αλφρέντο Πιόντα και την

37 Βιογραφικές λεπτομέρειες για τον Φράνζ Χάρτμαν μπορούν να βρεθούν στο έργο του HugoGoring ,Dr Franz Hartmann, ein Vorkampferder theosophie,( Μπρούνβικ, 1894) και του ίδιου του Hartmann, Denkwurdige erinnerungen(Λειψία, 1898).

23

κόμησσα Βάιτσμεστερ, στενή φίλη της Μπλαβάτσκυ, ένα θεοσοφιστικό, κοσμικό, μοναστήρι στην Ασκόνα, μια περιοχή γνωστή για τα πολλά, αναρχικά πειράματα της38. Από το 1892 μεταφράσεις των ινδικών, ιερών, κειμένων και εκείνων της Μπλαβάτσκυ, άρχισαν να τυπώνονται στο περιοδικό του ( Άνθη του Λωτού: 1892-1900), το οποίο ήταν η πρώτη γερμανική έκδοση που έβαλε την σβάστικα επάνω στο εξώφυλλο της. Στο δεύτερο ήμισυ της αυτής δεκαετίας , έλαβε χώρα η πρώτη κορύφωση της γερμανικής θεοσοφικής δραστηριότητας. Ο Βίλελμ Φρήντριχ της Λειψίας, οι εκδότες του περιοδικού του Χάρτμαν , εξέδωσε μια σειρά βιβλίων σε δώδεκα τόμους, την Βιβλιοθήκη των Εσωτερικών Γραπτών,(1898-1900), ενώ ο Χιούγκο Γκέρινγκ, ένας θεοσοφιστής στην Βαϊμάρη, εξέδωσε μια σειρά τριάντα τόμων , τα Θεοσοφικά Κείμενα(1894-96). Και οι δυο σειρές αποτελούνταν από γερμανικές μεταφράσεις από κείμενα των διαδόχων της Μπλαβάτσκυ στην Αγγλία, την Άννι Μπέζαντ και τον Τσάρλς Λιντμπίτερ, μαζί με πρωτότυπες μελέτες του Χα΄ρτμαν και του Χάμπε- Σλέιντεν. Το βασικό ενδιαφέρον αυτών των μικρών βιβλίων ήταν η δυσκολονόητη κοσμολογία, το κάρμα, ο πνευματισμός και η πραγματικότητα της ύπαρξης των κρυμμένων μαχάτμα. Επιπρόσθετα σε αυτήν την παραγωγή πρέπει να αναφερθούν οι μεταφράσεις και των Μπαγκαβάτ γκίτα, των Ταό –τέ-κινγκ και των Τάτβα Μπόντα από τον Χάρτμαν, μαζί με τις δικές του μονογραφίες με θέματα τον βουδισμό, τον Χριστιανικό μυστικισμό και τον Παράκελσο. Μόλις ο Χάρτμαν προμήθευσε το αρχικό ενθαρρυντικό παράδειγμα, ένα άλλο σημαντικό περιοδικό έκανε την εμφάνιση του. Το 1896 ο Πώλ Ζίλμαν ίδρυσε την Μεταφυσική Επιθεώρηση, ένα μηνιαίο περιοδικό το οποίο ασχολούνταν με πολλές πλευρές της εσωτερικής παράδοσης, ενώ ασπαζόταν, επίσης, την νέα παραψυχολογική έρευνα, ως διάδοχος της Σφίγγας. Ο Ζόλμαν, που έζησε στο Γκρος- Λίχτερφιλντ, κοντά στο Βερολίνο, ήταν μέλος της εκτελεστικής επιτροπής μιας νέας γερμανικής Θεοσοφικής Εταιρείας, που ιδρύθηκε υπό την προεδρία του Χάρτμαν στο Βερολίνο, τον Αύγουστο του 1896, όταν οι Αμερικανοί θεοσοφιστές Κάθριν Τίνγκλευ, Ε.Τ. Χάργκρουβ και Σ. Φ. Ράϊτ ταξίδευαν στην Ευρώπη για να προσελκύσουν διεθνή υποστήριξη για το κίνημα τους39. Οι μελέτες του ίδιου του Ζίλμαν και τα άρθρα στο περιοδικό του υποδήλωναν έναν υπερτονισμένο εκλεκτικισμό: επρόκειτο για δημοσιεύσεις για την γιόγκα, την φρενολογία, την αστρολογία, τον ζωϊκό μαγνητισμό και τον υπνωτισμό ανακατεμένα μαζί με επαναδημοσιεύσεις μεσαιωνικών γερμανικών μυστικών, μια ροδοσταυρική-αλχημιστική πραγματεία του τέλους του 18ου αιώνα, και τα έργα του σύγχρονου Γάλλου αποκρυφιστή Ζεράρ Ένχαουζ( Πάπος). Ο Χάρτμαν παρουσίασε μια πλαστή ιστορία για την υποτιθέμενη ανακάλυψη από τον ίδιο ενός μυστικού Ροδοσταυρικού μοναστηριού στις βαυαρικές Άλπεις, η οποία γέμισε τα μυαλά των αναγνωστών με ρομαντικές ιδέες για ειδήμονες στην μέση της σύγχρονης Ευρώπης40. Ο Ζίλμαν είχε εμπνευστεί τόσο πολύ από τον μυστικιστική των αρχών του 19ου αιώνα Εκαρχάουζεν και από τις ιδέες του για μια μυστική σχολή φωτισμένων που ίδρυσε μια στέγη

38 Walter Schonenberger,<< Ο κόσμος της αλήθειας και η Ιδέα της θεοσοφίας>> στο H. Szeemann(επιμ.) Monte Verita: Berg der Wahreit,( Μιλάνο,1980, σελ. 65-79. 39 Scwabe, <<Protokloo uber die I. Nationalkonvention der Theosophischen Gesellscgaft’in Europa(Deutscland)>, Metapdysische Rundschau1(1896), sel.279-83. Οι απαρχές της αμερικανικής θεοσοφίας τεκμηριώνονται στο Emmett A. Grenwalt, Ουτοπία στην Καλιφόρνια: Λόμα πόιντ 1897-1942( Σαν Ντιέγκο, 1978).40 Franz Hartmann, < Ein Abenteuer unter den Rosen kreuzen>>, Neue Metaphysiche Rundschau 1(1898),σελ.156-67, 232-43,333-41, 386-9, 429-34, στο ίδιο,2(1899), σελ. 18-22, 46-51, 93-105, 241-54,273-81, 305-14,337-46. Η πρώτη έκδοση είχε παρουσιαστεί στα αγγλικά ως Μια περιπέτεια ανάμεσα στους ροδόσταυρους, ( Βοστώνη, 1887).

24

αποκρυφισμού στις αρχές του 1897. Αυτή η <<στέγη του δάσους>>είχε οργανωθεί σε τρείς ημι μασονικούς βαθμούς μύησης41 . Στην ακολουθία του Ζίλμαν εκεί δούλευε ο αποκρυφιστής Φερντινάντ Μάακ, αφοσιωμένος στην μελέτη των άρτι ανακαλυφθέντων ακτινών στα πλαίσια της δικής του <<δυναμοσοφικής>>επιστήμης και σε μια έκδοση των παραδοσιακών ροδοσταυρικών κειμένων, ο αστρολόγος Άλμπερτ Νίεπεφ, Ινδοί θεοσοφιστές, και διάφοροι συγγραφείς επάνω στα θέματα της χριστιανικής Επιστήμης και της νέας Σκέψης. Με την ιδιότητα του ως εκδότης, ο Πώλ Ζίλμαν αποτέλεσε έναν σημαντικό συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην γερμανική αποκρυφιστική υποκουλτούρα και στους Αριοσοφιστές της Βιέννης, των οποίων τις εργασίες εξέδωσε κάτω από την δική του αιγίδα ανάμεσα στα 1906 και 1908. Η Γερμανική θεοσοφική εταιρεία είχε ιδρυθεί τον Αύγουστο του 1896 ως ένας εθνικός τομέας της Διεθνούς Θεοσοφικής αδελφότητας, που ιδρύθηκε από τους Αμερικανούς θεοσοφιστές γύρω από τον Γουίλλιαμ Κουάν Τζατζ και την Κάθριν Κίνγκλεϋ. Η θεοσοφία παρέμεινε μια αιρετική υπόθεση στην Γερμανία που την αντιπροσώπευαν μικρές και, συχνά ανταγωνιστικές μεταξύ τους, τοπικές ομάδες.Στα τέλη του 1900 ο εκδότης της Νέας Μεταφυσικής Επιθεώρησης έλαβε ετήσιες αναφορές από κλάδους της εταιρείας στο Βερολίνο, το Κότμπους, την Δρέσδη , την Έσση, το Γκράζ και την Λειψία και θρηνολογούσε για την φανερή έλλειψη αμοιβαίας συναδέλφωσης τους 42. Παρόλα αυτά, ως το 1902, το κίνημα επέδειξε μεγαλύτερη συνοχή με δυο κέντρα στο Βερολίνο και στην Λειψία, υποστηριζόμενα από δέκα ακόμη τοπικές θεοσοφικές ενώσεις και από περίπου τριάντα μικρούς κοινωνικούς κύκλους στην Γερμανία και στην Αυστρία. Ο Πώλ Ράατζ, εκδότης του περιοδικού Θεοσοφική ζωή( έτος ίδρυσης 1898), άνοιξε ένα θεοσοφικό κέντρο στην πρωτεύουσα, ,ενώ στην Λειψία υπήρχε ένα άλλο κέντρο συνδεδεμένο με τον Άρθουρ Βέμπερ, τον Έρμαν Ρούντολφ, και τον ¨Εντουιν Μπαίμε43. Ο Βέμπερ είχε εκδώσει το δικό του περιοδικό, τον Θεοσοφικό Οδοδείκτη, το 1898, ενώ από το νεοϊδρυθέν Θεοσοφικό Κεντρικό βιβλιοπωλείο εξέδωσε μια σειρά από βιβλία, τις Αποκρυφιστικές Διαλέξεις(1902-07), για τις οποίες ο Ρούντολφ και ο Μπαίμε είχαν συνεισφέρει πολλούς τίτλους. Ενώ αυτές οι δραστηριότητες παρέμειναν κατά κύριο λόγο κάτω από τις διαταγές του Φράνζ Χάρτμαν και του Πώλ Ζίλμαν, πρέπει να γίνει αναφορά μιας άλλης θεοσοφικής τάσης στην Γερμανία. Στα 1902 ο Ρούντολφ Στάινερ, ένας νέος με ακαδημαϊκές περγαμηνές ο οποίος είχε σπουδάσει στην Βιέννη πριν συνθέσει μια μελέτη για τα επιστημονικά κείμενα του Γκαίτε, διορίστηκε γενικός γραμματέας της Γερμανικής Θεοσοφικής Εταιρείας στο Βερολίνο, που είχε ιδρυθεί από Λονδρέζους θεοσοφιστές . Ο Σταίνερ εξέδιδε ένα περιοδικό, τον Λούσιφερ, στο Βερολίνο από το 1903 ως το 1908. Παρόλα αυτά, τα μυστικιστικά Χριστιανικά ενδιαφέροντα του, βαθμιαία τον αποξένωσαν από τους θεοσοφιστές υπό την ηγεσία της Άννι Μπέζαντ, που ήταν βαθιά επηρεασμένη από τον Ινδουϊσμό, κι έτσι τελικά αποχώρησε για να ιδρύσει την δική του Ανθρωπο σοφική Εταιρεία το 191244 . Πιθανώς ήταν η επιθυμία αντίδρασης προς την επίδραση του Στάινερ στην αποκρυφιστική υποκουλτούρα, που οδήγησε τον Χάρτμαν να ενθαρρύνει την έκδοση αρκετών, νέων, περιοδικών. Στα 1906 ιδρύθηκε ένας θεοσοφικός εκδοτικός οίκος στην Λειψία από τον νεαρό

41 P. Zillman, <,Die Wald –Lodge und Akademie fur okkulte wissen schaften>>,Neue MetaphysischeRundschau, 1(1898),σελ. 226-8 και Die Wald-Lodge ( Gross-Lichterfelde,1912).42 Paul Zillmann, <<Theosophische Bewegung>>,NeuMetaphysische Rundschau 4(1901), σελ. 187-8.43 Paul zillmann, << Unmassgebliches zum theosophischen kongress1902>>, New Metaphysiche Rundschau 5(1902), σελ.168-72.44 Για μια πρόσφατη βιογραφία του Ρούντολφ Στάινερ και μια ανάλυση της σκέψης του βλ. Geoffrey Ahern, Ήλιος τα μεσάνυχτα: Το κίνημα του Ρούντολφ Σταίνερ και η Δυτική εσωτερική παράδοση, (Γουέλινμπορο, 1984).

25

προστατευόμενο του, τον Χιούγκο Βόλραθ45. Υπό την εκδοτική του σφραγίδα εμφανίστηκε ένα κύμα αποκρυφιστικών περιοδικών, που περιλάμβαναν τον Εξερευνητή( 1906-08), που εκδότης του ήταν ο Άρθουρ Βέμπερ, την Πράνα( 1909-19), που εκδόθηκε αρχικά από τον αστρολόγο Κάρλ Μπράντλερ-Πράτ, και αργότερα από τον Γιοχάνες Μπάλζλι, γραμματέα της Θεοσοφικής εταιρείας της Λειψίας. Και την Θεοσοφία (ιδρύθηκε το 1910), που εκδόθηκε από τον Χιούγκο Βόλραθ. Αστρολογικά περιοδικά και μια συναφής σειρά βιβλίων ( Αστρολογική επιθεώρηση)και η Αστρολογική βιβλιοθήκη , άρχισαν να εκδίδονται εκεί από το 1910. Το παλιό περιοδικό του Χάρτμαν, αναβίωσε το 1908 υπό τον τίτλο Νέος Λωτός στον εκδοτικό οίκο Τζάγκερ, ο οποίος ταυτόχρονα άρχισε την έκδοση του Όσιρη, μιας μακράς σειράς βιβλίων, οι οποίες εισήγαγαν νέους αποκρυφιστές στο γερμανικό κοινό. Εντωμεταξύ, άλλοι εκδότες είχαν αρχίσει να εισδύουν στο χώρο. Ο Κάρκ Ρέμ, ο οποίος είχε επισκεφθεί τους ¨Αγγλους θεοσοφιστές στο Λονδίνο στα τέλη της δεκαετίας του 1890, ίδρυσε έναν εκδοτικό οίκο στην Βυρτεμβέργη στις αρχές του 20 ου αιώνα. Οι εκδόσεις του περιλάμβαναν επανεκδόσεις των έργων του Μπαίμε, του Χάμαν, του Γιούνγκ-Στίλλινγκ, και του Άλφρεντ Μάρτιν Όπελ, μεταφράσεςι των μυθιστορημάτων του Έντουαρντ Μπούλγουερ-Λύττον και των εργασιών σύγχρονων αποκρυφιστών46. Οι εκδόσεις Νέα Σκέψη του Γιοχάνες Μπάουμ, εμφανίστηκαν το 1912 και μεταφέρθηκαν στο Πφέλινγκεν το 1919 Αν και, αρχικά, το ενδιαφέρον του οίκου αυτού αφορούσε μεταφράσεις αμερικανικού υλικού, αυτή η φίρμα επρόκειτο να παίξει ζωτικό ρόλο στην πορεία του γερμανικού εκδοτικού χώρου που αφορούσε τον εσωτερισμό στην δεκαετία του 192047 . Σε ανταγωνισμό με τους θεοσοφιστές της Λειψίας βρισκόταν η φίρμα του Μάξ ¨Αλτμαν, η οποία είχε αρχίσει να τις αποκρυφιστικές εκδόσεις το 1905. τον Ιούλιο του 1907 ο Άλτμαν άρχισε να εκδίδει το λαϊκό Zentralblatt fur Okkultismus, που την επιμέλεια έκδοσης του είχε ο Ντ. Γκεόργκιεβιτζ-Βάιτσερ, που έγραψε τις δικές του εργασίες για τους σύγχρονους Ροδόσταυρους, την αλχημεία, και την αποκρυφιστική ιατρική με το ψευδώνυμο, ΤΖ. Ντ. Σούρια. Ο βιβλιοπώλης από την Λειψία , ο Χάινριχ Τρένκερ εξέδωσε μια σειρά αποκρυφιστικών βιβλίων ανάμεσα στο 1910 και το 1912, τα οποία περιλάμβαναν τα έργα του Κάρλ Χέλμουτ και του Κάρλ Χέισε. Από το 1913 ο Αντώνιος φον ντερ Λίντεν άρχισε ένα φιλόδοξο σειρά βιβλίων, τις Μυστικές επιστήμες(1913-1920), οι οποίες αποτελούνταν από επανεκδόσεις εσωτερικών κειμένων από τον σοφό της Αναγέννησης Αγρίππα φον Νέτερσαιμ, τους Ροδόσταυρους και τους αλχημιστές του 18ου αιώνα, μαζί με σχόλια και πρωτότυπα κείμενα σύγχρονων αποκρυφιστών. Από αυτήν την σύντομη έρευνα προκύπτει ότι η γερμανική αποκρυφιστική εκδοτική δραστηριότητα έφθασε στην δεύτερη κορύφωση της, μεταξύ των ετών 1906 και 191248. Αν η Γερμανική αποκρυφιστική υποκουλτούρα ήταν καλά αναπτυγμένη, πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Βιέννη μπορούσε επίσης να κυττάζει πίσω σε μια ώριμη παράδοση αποκρυφιστικού χαρακτήρα . Η ιστορία αυτής της παράδοσης συνδέεται με τον Φρήντριχ ¨Εκσταιν (1861-1939).Ο προσωπικός γραμματέας του συνθέτη Άντον Μπρούκνε, αυτός ο λαμπρός, πολυμαθής, άνδρας καλλιέργησε ένα

45 Βιογραφικές λεπτομέρειες του Χιούγκο Βόλραθ μπορούν να βρεθούν στο Ellie Howe, Η Αστρολογία και το τρίτο Ράϊχ, ( που είχε εκδοθεί αρχικά ως τα παιδιά της Ουρανίας, Γουέλινγκμπορο , 1984), σελ. 79 κ.ε.46 Elizabeth Kumpf –Rohm(Bopfingen),σε επιστολή της προς τον συγγραφέα με ημερομηνία 23 Οκτωβρίου 1979/47 Για μια ιστορία του κινήματος της Νέας Σκέψης στην Γερμανία, βλ. Charles S, Braden, Πνεύματα σε επανάσταση,( Ντάλλας, 19630, σελ.468-80.48 Βλ. βιβλιογραφία για κατάλογο αυτών των βιβλίων και περιοδικών.

26

πλατύ κύκλο γνωριμιών ανάμεσα στους εξέχοντες στοχαστές , συγγραφείς και μουσικούς της Βιέννης. Η κλίση του προς τον αποκρυφισμό έγινε για πρώτη φορά φανερή, όταν ως μέλος του κινήματος Λέμπενσφορμ, ασκήθηκε στην χορτοφαγία και συζήτησε τα δόγματα των Πυθαγορείων και των νεωπλατωνιστών στην Βιέννη στα τέλη της δεκαετίας του 1870. Τα εσωτερικά ενδιαφέροντα του αργότερα επεκτάθηκαν στον Γερμανικό και Ισπανικό Μυστικισμό, τους θρύλους γύρω από τους Ναίτες και τους Μασόνους, την Βαγκνερική μυθολογία, και τις ανατολικές θρησκείες. Το 1880 έγινε φίλος με τον Βιεννέζο μαθηματικό Όσκαρ Σίμονι, ο οποίος είχε εντυπωσιαστεί από τις μεταφυσικές θεωρίες του καθηγητή Φρήντριχ Ζέλνερ από την Λειψία. Ο Ζέλνερ είχε υποθέσει ότι τα πνευματιστικά φαινόμενα επιβεβαίωναν την τέταρτη διάσταση. Ο Έκσταιν και ο Σίμονι είχαν σχετιστεί επίσης με τον Αυστριακό ψυχικό ερευνητή , Λάζαρ φον Χέλενμπαχ, ο οποίος διεξήγαγε επιστημονικά πειράματα με μέντιουμ σε κατάσταση έκστασης και συνεργαζόταν με την Σφίγγα. Την φιλική του συνάντηση με την Μπλαβάτσκυ το 1886 την ακολούθησε η συγκέντρωση γύρω του μιας ομάδας θεοσοφιστών στην Βιέννη. Στα τελευταία χρόνια της δεκαετίας του 1880 τόσο ο Φράνζ Χάρτμαν όσο και ο νεαρός ρούντολφ Στάινερ ανήκαν στον κύκλο του Έκσταϊν. Ο τελευταίος συνδέθηκε επίσης με την μυστικιστική ομάδα γύρω από τον αναλφάβητο Χριστιανό ιερέα , τον Αλόις Μειλάντερ,(1844-1905), ο οποίος είχε τύχει εξαιρετικής περιποίησης, ως εξέχουσα προσωπικότητα ,στο Κέμπτεν και αργότερα στο Ντάρμσταντ από πολλούς θεοσοφιστές, ανάμεσα στους οποίους ήταν ο Χάρτμαν και ο Χάμπε –Σλέιντεν.Ο Εκστάιν αλληλογραφούσε με τον Γκούσταβ Μέιρινκ, ιδρυτή της θεοσοφιστικής στέγης <<Γαλάζιο αστέρι >>, στην Πράγα το 1891, ο οποίος αργότερα απέκτησε φήμη ως συγγραφέας αποκρυφιστικών μυθιστορημάτων πριν τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο. Το 1887ιδρύθυκε η Θεοσοφική Εταιρεία της Βιέννης με τον Εκστάιν ως πρόεδρο και την κόμη Κάρλ του Λέινεγκεν- Μπίλιγαιμ ως γραμματέα. Νέες ομάδες αφοσιωμένες στον αποκρυφισμό εμφανίστηκαν στην Βιέννη στις αρχές του 20ου αιώνα. Εκεί υπήρχε μια ¨Ενωση Αποκρυφισμού , η οποία διατηρούσε μια δανειστική βιβλιοθήκη όπου τα μέλη της μπορούσαν αν συμβουλευτούν τα έργα του Ζέλνερ, του Χέλλενμπαχ και του ντυ Πρέλ. Η Ένωση ήταν κοντά στον Φίλιπ Μακλόφσκυ , ο οποίος άρχισε να εκδίδει το εσωτερικό περιοδικό Η Γένεση, από το 1903. Το περιοδικό αυτό, αργότερα αγοράστηκε από τους θεοσοφιστές του Βερολίνου που το συγχώνευσαν με τον Λούσιφερ του Ρούντολφ Στάινερ49. Τον Δεκέμβριο του 1907 η Λέσχη Ανάγνωσης Σφίγγα, ένα παρόμοιο αποκρυφιστικό γκρούπ μελε΄της , ιδρύθηκε από τον Φράνζ Χέρντλ, ο οποίος έγραψε δυο αποκρυφιστικές νουβέλες και ήταν εξέχων μέλος της Εταιρείας του Λίστ50.Η αστρολογία και άλλες αποκρυφιστικές επιστήμες έμελλε επίσης να εκπροσωπηθούν στην Αυστριακή πρωτεύουσα. Κατά την επιστροφή του από τις ΗΠΑ, στην γενέθλια πόλη του, ο Κάρλ Μπράντλερ-Πράζτ, ίδρυσε την 1η Βιεννέζικη Αστρολογική Εταιρεία το 190751. Σύμφωνα με την αφήγηση της νεανικής ηλικίας του Χίτλερ στην Βιέννη από τον Τζόζεφ Γκρέινερ, συναντήσεις και διαλέξεις με θέματα την αστρολογία, τον υπνωτισμό και άλλες μορφές μαντείας ήταν πολύ συνηθισμένες στην πρωτεύουσα πριν από το ξέσπασμα του πολέμου52. Δεδομένου ότι υπήρχε αυτό η αποκρυφιστική υποκουλτούρα στην Βιέννη, μπορεί κανείς να κατανοήσει καλύτερα το υπόβαθρο των κινημάτων γύρω από τον Γκουίντο φον Λίστ και τον Λάνζ φον

49 Η Ένωση και η βιβλιοθήκη της διαφημίστηκαν στην Γνώση1(Σεπτέμβριος, 1903).50 Σημειώσεις σο Zentralblatt fur Okkultismus1(1908),σελ. 385,530.51 Ellie Howe, άνωθι, σελ.81 κ.ε.52 Τζόζεφ Γκρέινερ, Το τέλος του μύθου του Χίτλερ, (Ζυρίχη, 1947), σελ. 88 κ.ε.

27

Λίεμπενφελς, των οποίων τα ρατσιστικά κείμενα μετά το 1906 όφειλαν τόσα πολλά στην σύγχρονη αποκρυφιστική αναβίωση στην κεντρική Ευρώπη.

Αν και ο σύγχρονος αποκρυφισμός αντιπροσωπεύτηκε από πολλές, διαφορετικές μορφές η λειτουργία του παρουσιάζεται ως σχετικά ομοιόμορφη. Πίσω από τα μαντικά συστήματα της αστρολογίας, της φρενολογίας και της χειρομαντικής, κι ακόμα λιγότερο πίσω από τα δόγματα της θεοσοφίας, τις <<ημι-επιστήμες>> της <<δυναμοσοφίας>>, τον ζωϊκό μαγνητισμό και τον υπνωτισμό και από μια φιλολογική αρχαιολατρεία που αφορούσε την εσωτερική λογοτεχνία των παραδοσιακών καββαλιστών, των Ροδόσταυρων , και των αλχημιστών, εκεί διαφαίνεται μια επιθυμία να συμβιβαστούν οι ανακαλύψεις της σύγχρονης φυσικής επιστήμης με μια θρησκευτική άποψη που μπορούσε να αποκαταστήσει τον άνθρωπο σε μια θέση κεντρικότητας και σεβασμού στο σύμπαν. Η αποκρυφιστική επιστήμη έτεινε να τονίζει την στενή και γεμάτη νόημα σχέση του ανθρώπου με το κοσμικό σύμπαν σε σχέση <<αποκαλυμμένης>> επικοινωνίας μεταξύ του μικρόκοσμου και του μακρόκοσμου, και πάλεψε ενάντια στην υλιστική επιστήμη, με έμφαση επάνω στα απτά και μετρήσιμα φαινόμενα και στην παραμέληση εκ μέρους της τελευταίας των αόρατων ποιοτήτων του πνεύματος και των αισθήσεων . Αυτές οι νέες <<μεταφυσικές >> επιστήμες53έδωσαν στα άτομα μια ολιστική άποψη του εαυτού τους και του κόσμου όπου στον οποίο έζησαν. Αυτή η άποψη παρείχε τόσο μια αίσθηση της συμμετοχής σε μια γεμάτη νόημα τάξη όσο και, διαμέσου της μαντείας, ένα μέσον σχεδιασμού των προσωπικών υποθέσεων σε σχέση με αυτήν την τάξη. Η γοητεία αυτού τη θεώρησης του κόσμου έχει προσδιοριστεί στην αρχή αυτού του κεφαλαίου. Ο αποκρυφισμός είχε ανθήσει σε σύμπτωση με την παρακμή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και ξανά στην παρακμή του Μεσαίωνα.Άσκησε μια ανανεωθείσα έλξη σε εκείνους που έβρισκαν τον κόσμο ξένο λόγω γρήγορων κοινωνικών και ιδεολογικών αλλαγών στο τέλος του 19ου αιώνα. Συγκεκριμένα άτομα, των οποίων τα συναισθήματα και η εκπαίδευση έκλινε προς μια ιδεαλιστική και ρομαντική προοπτική , στράφηκαν προς την σύγχρονη αποκρυφιστική αναβίωση για να βρουν εκείνη την αίσθηση της τάξης, η οποία είχε διασαλευτεί από την διάλυση των συμβατικών ιδεών και πεποιθήσεων. Δεδομένου ότι η Αριοσοφία προήλθε από την Βιέννη, ως απάντηση στα προβλήματα της Γερμανικής εθνικότητας και του μητροπολιτισμού , πρέπει κανείς να σκεφτεί το συγκεκριμένο είδος θεοσοφίας το οποίο η Αριοσοφία έφερε στα μέτρα των δικών της , volkisch ιδεών. Μια θεοσοφική ομάδα είχε υπάρξει ενεργός στην πόλη από το 1887, αλλά τα μέλη της αρχικά έκλιναν προς μια Biedermeir παράδοση ευσεβούς <<εσωτερικότητας>> και αυτό-καλλιέργειας κάτω από την αιγίδα της Μαρί Λάνγκ. Ο Ρούντολφ Στάινερ ήταν ένα μέλος αυτής της ομάδας και η έκθεση των ενδιαφερόντων της αποδεικνύει ότι υπήρχε ελάχιστη συμπάθεια ανάμεσα στην << πραγματική >> Βουδιστικη θεοσοφία του Φράνζ Χάρτμαν , η οποία , επίσης, βρισκόταν σε υπηρεσία, και την πιο πνευματική , σκεπτικιστική, συμπεριφορά από τον υπόλοιπο κύκλο54. Κατά την δεκαετία του 1890 η Βιεννέζικη θεοσοφία εμφανιζόταν να αντανακλά την προτίμηση των μορφωμένων τάξεων για την ευσέβεια, τον υποκειμενισμό, και την λατρεία των συναισθημάτων , μια διάθεση η οποία ανταποκρινόταν στον σύγχρονο συρμό τουfeuilleton και στον λογοτεχνικό ιμπρεσσιονισμό στις τέχνες. Ο Σκόρσε έχει προσπαθήσει να συσχετίσει την

53 Ο Πώλ Ζίλμαν χρησιμοποίησε το επίθετο <<μεταφυσικός>> για να περιγράψει όλη την γκάμα των θεμάτων στην σύγχρονη αποκρυφιστική αναβίωση . Nue Metaphysische rundschau 1(1898), ii.54 Ρούντολφ Στάινερ, Μια ιαυτοβιογραφία, 2η έκδοση, (Ν.Υόρκη, 1980), σελ. 141-4.

28

καλλιέργεια του εαυτού με την κοινωνική κατάσταση της Βιεννέζικης αστικής τάξης στο τέλος του αιώνα. Προτείνει ότι αυτή η τάξη είχε αρχίσει υποστηρίζοντας τον ναό της τέχνης ως μια μορφή υποκατάστατου της ενσωμάτωσης της στην αριστοκρατία αλλά, τελείωσε βρίσκοντας στην τέχνη μια μορφή απόδρασης , ένα καταφύγιο από την κατάρρευση του φιλελευθερισμού και την εμφάνιση χυδαίων, μαζικών κινημάτων55 . Φαίνεται εύλογο να εντοπίσει κανείς την άνοδο της Βιεννέζικης θεοσοφίας μέσα σε αυτό το πολιτιστικό πλαίσιο . ‘Όταν η θεοσοφία είχε διαφημιστεί πλατύτερα διαμέσου των Γερμανικών εκδοτικών οίκων στις αρχές του 20ου αιώνα, οι ιδέες της έφθασαν σε ένα μεγαλύτερο κοινό. Έως τότε η θεοσοφία αντιπροσώπευε ένα λεπτομερειακό σώμα διδασκαλιών, όπως είχαν διατυπωθεί στην μόλις τότε διαθέσιμη μετάφραση της σημαντικής εργασίας της Μπλαβάτσκυ, Το ιερό δόγμα( 1897-1901 ) και στις ευάριθμες συντομευμένες εκδόσεις και στα σχόλια του Φράνζ Χάρτμαν, του Χέρμαν Ρούντολφ, του Έντουιν Μπαίμε και άλλων. Ενώ το πρώιμο αυστριακό θεοσοφικό κίνημα είχε προσδιοριστεί από τον μυστικιστικό Χριστιανισμό και τον προσωπικό Γνωστικισμό καλλιεργημένων προσώπων, οι μετέπειτα εκδηλώσεις του στην Βιέννη ανταποκρίνονταν σε μια απομάγευση της Καθολικής εκκλησίας μαζί με την εκλαϊκευση της μυθολογίας, του φολκλόρ και της συγκριτικής φιλολογίας. Η ώθηση ήρθε αργότερα από την Γερμανία, και τόσο ο Λίστ όσο και ο Λάνζ άντλησαν τις θεοσοφικές γνώσεις τους από γερμανικές πηγές. Ο Λίστ ήταν πνευματικά υπόχρεος στον Βερολινέζο θεοσοφιστή Μάξ φον Σέμπαλντ και αριθμούσε τον Φράνζ Χάρτμαν, τον Χιούγκο Γκέρινγκ και τον Πώλ Ζίλμαν ανάμεσα στους υποστηρικτές του. Ο Ζίλμαν ήταν ο πρώτος που εξέδωσε έργα με εσωτερική θεματολογία των Λίστ και Λάνζ . Η θεοσοφία στην Βιέννη μετά το 1900 φαίνεται ότι ήταν ένα ημι- διανοουμενίστικο, αιρετικό, θρησκευτικό δόγμα γερμανικής εισαγωγής, ένα ρεύμα τρέχον ανάμεσα σε πρόσωπα αμφιταλαντευόμενα στην θρησκευτική τους ορθοδοξία αλλά που είχαν θρησκευτική προδιάθεση και κλίση. Η έλξη της θεοσοφίας για τον Λίστ, τον Λάνζ και τους οπαδούς τους βρισκόταν στον εκλεκτικισμό με σεβασμό προς την εξωτική θρησκεία , μυθολογία, και εσωτερική παράδοση, οι οποίες πρόσδιδαν μια παγκόσμια και μη-χριστιανική προοπτική στον κόσμο και στις απαρχές της ανθρωπότητας, ενάντια στις οποίες οι πηγές των Τευτονικών παραδόσεων, εθίμων και της τευτονικής ταυτότητας , που ήταν συγγενικές με την volkisch θεωρία, μπορούσαν να εντοπιστούν. Δεδομένης της αντιπάθειας προς τον Καθολικισμό ανάμεσα στους volkisch εθνικιστές και στους Παγγερμανιστές στην Αυστρία στις αρχές του 20ου αιώνα , η θεοσοφία συνιστούσε τον εαυτό της ως ένα σχέδιο θρησκευτικών πεποιθήσεων που αγνοούσε τον χριστιανισμό προς όφελος ενός συνδυασμού μυθικών παραδόσεων και ψευτο-επιστημονικών υποθέσεων ομόφωνων προς την σύγχρονη ανθρωπολογία, την ετυμολογία και την ιστορία των αρχαίων πολιτισμών, Ακόμα περισσότερο η ίδια η δομή της θεοσοφικής σκέψης την οδήγησε στην υιοθέτηση της από το volkisch κίνημα. Ο έμμεσος ελιτισμός των κρυμμένων μαχάτμας με την υπεράνθρωπη σοφία βρισκόταν σε αρμονική συσχέτιση με την επιθυμία για μια ιεραρχική κοινωνική τάξη βασισμένη στον ρατσιστικό μυστικισμό του Volk. Η ιδέα μιας αποκρυφιστικής γνώσης στην θεοσοφία, σημαντικά αφημένη στο σκοτάδι λόγω της τοποθέτησης εκ των άνω μιας ξένης χριστιανικής πίστης, και η αναβίωση της απο τους ελάχιστους εκλεκτούς, επίσης βρισκόταν σε συμφωνία με την προσπάθεια να αποδοθεί μια μακρόχρονη γενεαλογία στον volkisch εθνικισμό, ιδιαίτερα, αν σκεφτεί κανείς πόσο σύγχρονες ήταν στην πραγματικότητα οι απαρχές του. Στα πλαίσια της ανάπτυξης

55 Carl E. Scorske, Fin-de-Siecle Vienna, (Cambridge, 1981)σελ. 5-10.

29

του γερμανικού εθνικισμού στην Αυστρία από το 1886, μπορούμε να δούμε πόσο η θεοσοφία , η οποία αλλιώτικα μόνον αραιή σχέση είχε με την volkisch σκέψη διαμέσου των ιδεών της φυλής και της φυλετικής ανάπτυξης, μπόρεσε να δανείσει τόσο έναν θρησκευτικό μυστικισμό όσο και μια παγκόσμια αιτιολογία σε πολιτικές συμπεριφορές μιας μικρής μειονότητας.

Μέρος 2ο : Οι Αριοσοφιστές της Βιέννης

3

Γκουίντο φον Λίστ

Ο Γκουίντι φον Λίστ ήταν ο πρώτος δημοφιλής συγγραφέας που συνέδεσε την volkisch ιδεολογία με τον αποκρυφισμό και την θεοσοφία . Επίσης εμφανιζόταν ως μια εξαιρετική φιγούρα ανάμεσα στους volkisch εκδότες στην Γερμανία πριν το 1914. Πρώτα από όλα, ήταν γέννημα –θρέμμα της Βιέννης, της πρωτεύουσας της Αψβουργικής Αυστρίας, η οποία στις αρχές του 20ου αιώνα βρέθηκε εκτός των ορίων της γερμανικής εθνικής ανάπτυξης, όπως αυτή προσδιορίσθηκε από την αυτοκρατορική Γερμανία του Βίσμαρκ, για πάνω από τρεις δεκαετίες. Ο Λίστ, επί πλέον ανήκε σε μια παλαιότερη γενιά από ότι οι περισσότεροι από τους προπολεμικούς ομοϊδεάτες του και έτσι έγινε μια σεβάσμια φιγούρα στην ανατολική πλευρά του Γερμανικού κόσμου. Εθεωρείτο από τους αναγνώστες και τους οπαδούς του ως ένας γενειοφόρος, ηλικιωμένος, πατριάρχης και ένας μυστικιστής, εθνικιστής γκουρού, του οποίου το προφητικό βλέμμα είχε φέρει το ένδοξο ¨Αριο και γερμανικό παρελθόν της Αυστρίας σε πλήρη θέα, βοηθώντας το να αναδυθεί μέσα από τα ερείπια των ξένων επιρροών και της χριστιανικής κουλτούρας. Στα βιβλία και στις διαλέξεις του ο Λίστ προσκαλούσε τους αληθινούς Γερμανούς να ανακαλύψουν τα ευδιάκριτα απομεινάρια του υπέροχου θεοκρατικού Αριογερμανικού κράτους, που το κυβερνούσαν με σοφία ιερείς-βασιλιάδες και Γνωστικοί μυημένοι, στην αρχαιολογία, στο φολκλόρ και το τοπίο της πατρίδα του. Αφιέρωσε τον εαυτό του στις καββαλιστικές και αστρολογικές μελέτες και επίσης ισχυριζόταν ότι ήταν ο τελευταίος από τους Αρμανιστές μάγους, που σε περασμένες εποχές ασκούσαν εξουσία στον παλιό Άριο κόσμο. Ο Γκουίντο Κάρλ Άντον Λίστ γεννήθηκε στην Βιέννη στις 5 Οκτωβρίου 1848,ο μεγαλύτερος γιος ενός ευκατάστατου εμπόρου της μεσαίας τάξης . Και οι δυο γονείς

30

του κατάγονταν από εμπορικές οικογένειες οι οποίες είχαν εγκατασταθεί στην πρωτεύουσα πριν από δυο, τουλάχιστον, γενεές . Η Μαρία Λίστ, η μητέρα του Γκουίντο , ήταν η κόρη ενός εμπόρου οικοδομών, του Φράνζ ¨Αντον Κίλλιαν,ο οποίος είχε υπηρετήσει ως αρχηγός της Πρώτης Μονάδας Πολιτικής Άμυνας της Βιέννης κατά την αντιμοναρχική επανάσταση του1848.Ο πατέρας του, ο Κάρλ Άντον Λίστ, ήταν ένας έμπορος δερμάτινων ειδών, ο οποίος πωλούσε σέλες και άλλα επεξεργασμένα είδη, ενώ ο παππούς του, ο Κάρλ Λίστ, υπήρξε πανδοχέας και έμπορος κρασιού. Ο προπάππους του, επίσης, ήταν ταβερνιάρης56. Ο Γκουίντο Λίστ ανατράφηκε στην δεύτερη Bezirk της πόλης η οποία βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του παλιού καναλιού του Δούναβη. Διάφορες αφηγήσεις βεβαιώνουν ότι ο Λίστ ήταν ένα ευτυχισμένο παιδί σε ένα ασφαλές σπιτικό. Στα 1851 ο Άντον φον Άνρέιτερ ζωγράφισε με νερομπογιά ένα πορτραίτο του57 .Αυτή η ανάθεση υπονοεί ότι η οικογένεια ήταν ευκατάστατη όσο και ταυτισμένη με τα ιδανικά της Βιεννέζικης αστικής τάξης. Ο νεαρός Λίστ απολάμβανε καλές σχέσεις με τους γονείς του. Οι Λίστ αρέσκονταν να πηγαίνουν με τα παιδια΄τους εκδρομές στην εξοχή γύρω από την πρωτεύουσα και από αυτές τις εκδρομές φαίνεται ότι ο Λίστ άρχισε να αγαπάει την φύση και το αγροτικό τοπίο. Ο Λίστ επίσης επέδειξε ένα καλλιτεχνικό ταλέντο καθόσον προσπαθούσε να αποδώσει αυτά τα συναισθήματα τόσο με εικόνες όσο και με λέξεις, προσπάθειες οι οποίες ενθαρρύνονταν από τις οδηγίες του πατέρα του στο σχέδιο και στην ζωγραφική. Τα σχέδια του Λίστ που επέζησαν χρονολογούνται από το 1863 και απεικονίζουν κάστρα, προϊστορικά μνημεία, και το φυσικό τοπίο της Κάτω Αυστρίας και της Μοραβίας58. Όπως οι περισσότεροι Αυστριακοί, η οικογένεια Λίστ ήταν Ρωμαιοκαθολική, και ο Λίστ είχε βαπτιστεί επίσημα στην ναό του Αγίου Πέτρου στην Βιέννη. Παρόλα αυτά , το 1862, συνέβει ένα επεισόδιο που φανέρωσε την έλλειψη ενδιαφέροντος του Λίστ για την καθιερωμένη θρησκεία. Όταν ο πατέρας του και οι φίλοι του σχεδίαζαν να επισκεφτούν τις κατακόμβες στον καθεδρικό ναό του Αγίου Στεφάνου, ο Λίστ ήταν αποφασισμένος να συνοδεύσει τους ενήλικες. Οι σκοτεινές και στενές κρύπτες άσκησαν μια δυνατή επίδραση επάνω του. Αργότερα ισχυρίστηκε ότι είχε γονατίσει μπροστά σε ένα ερειπωμένο βωμό στην κρύπτη και ορίστηκε να κτίσει ένα ναό προς τιμή του Βόταν μόλις μεγάλωνε. Προφανώς, θεώρησε ότι ο λαβύρινθος κάτω από τον καθεδρικό ήταν ένα προχριστιανικό ιερό αφιερωμένο σε μια παγανιστική θεότητα.Ο Λίστ αργότερα ισχυρίστηκε ότι η προσχώρηση του στον παγανισμό ξεκίνησε απο εκείνη την αποκάλυψη 59. Ο Λίστ ήθελε να γίνει καλλιτέχνης και ακαδημαϊκός, έτσι όπως εννοούσε ο ίδιος τον τελευταίο όρο, δηλαδή, ήθελε να γίνει ένας ρομαντικός ιστορικός που θα μπορούσε να διαβάσει το παρελθόν μέσα από το φολκλόρ και το τοπίο. Αυτή η φιλοδοξία τον έφερε σε σύγκρουση με τον πατέρα του που ήθελε να τον έχει να εργάζεται στην οικογενειακή επιχείρηση δερμάτινων υλικών, καθώς ήταν ο μεγαλύτερος γιος και κληρονόμος. Ο Λίστ συμβιβάστηκε με αυτές τις πατρικές προσδοκίες και περιορίστηκε σε μια εμπορικού τύπου εκπαίδευση, αλλά η υποταγή του στις απαιτήσεις της εργασίας δεν ήταν με κανένα τρόπο ολοκληρωτική. Από τότε μοίρασε τον χρόνο του ανάμεσα στις απαιτήσεις του εμπορίου και σε ένα ιδιωτικό κόσμο τέχνης, φαντασίας και λατρείας της φύσης. Κατά την διάρκεια των ωρών εργασίας βοηθούσε τον πατέρα του, αλλά αφιέρωνε όλον τον ελεύθερο χρόνο του με 56 Osterreichisches Staats archiv( Allgemeinea Verwaltungsarchiv, ) Βιέννη, ΖΙ 12.263/7157 Το πορτραίτο ,σε φωτογραφική αναπαραγωγή υπάρχει στο Johannes Balzli, Guido v. List. Der Wiederentdecker uralter arischer Weischeit( Λειψία/Βιέννη,1913), εικόνα σελ.5.58 Guido von List, Deutsch –Mythologische Landschaftsbilder, 2η έκδοση, 2τόμοι( Λειψία, /Βιέννη, 1913), ΙΙ, σελ.641, από εδώ και στο εξης η εργασία αυτή θα αναφέρεται ως D-ML59Γκουίντο Λίστ, D-ML, II, σελ. 592.

31

περιπλανήσεις ή ιππασία στην εξοχή σε κάθε είδους καιρικές συνθήκες, ενώ έκανε σχέδια των σκηνών και κατέγραφε τις εντυπώσεις του60 . Αυτές οι αγροτικές εκδρομές είχαν αποκτήσει στόχο και κατεύθυνση διαμέσου των ενδιαφερόντων του για τον αλπινισμό και την κωπηλασία. Ήταν πολύ ικανός και στα δυο αυτά αθλήματα, έχοντας γίνει εξέχων μέλος του Βιεννέζικου κλάμπ κωπηλασίας Donauhort, και γραμματέας της Αυστριακής Αλπινικής Ένωσης το 1871. Είναι σημαντικό το ότι το πρώτο δημοσιευμένο έργο του εμφανίστηκε στο ετήσιο περιοδικό της Αλπινικής Ένωσης . Τα αθλήματα είχαν προφανώς αναλάβει τον ρόλο της επαφής με τις στοιχειακές σφαίρες των ποταμών και των βουνών61. Η αγάπη του Λίστ για την φύση ήταν εμπνευσμένη από την επιθυμία του για μοναξιά και απόδραση από τον κόσμο της εργασίας. Ήταν πανευτυχής αν μπορούσε να πηγαίνει μόνος του στις εκδρομές του. Αν και δεν ήταν αντίθετος στην παρέα με φίλους, συχνά έβλεπε τους άλλους ως εμπόδιο στην απόλαυση της εσώτερης ύπαρξης του62 . Περιγραφές των εκδρομών του όταν είχε παρέα , που έχουν επιζήσει ως σήμερα υποδηλώνουν την απομόνωση του από την ομάδα και μια τάση να ξεκινάει για μια ιδιωτική περιπέτεια. Η απόδοση τελετουργικού χαρακτήρα αυτών των περιπετειών έκανε ακόμα πιο κλειστό αυτόν τον ιδιωτικό κόσμο του και του χάρισε την φήμη του μοναχικού λύκου και του μυστικιστή. Τέτοιες τελετές έλαβαν χώρα στις κατασκηνώσεις του κατά την περίοδο της θερινής ισημερίας. Ύστερα από μια μακριά διαδρομή στην περιοχή του Μάρτσφιλντ, ο Λίστ και οι φίλοι του βρέθηκαν σε κάποια ταβέρνα. ¨Όταν μια καταιγίδα υποχρέωσε την ομάδα να να μείνει εκέι το βράδυ, ο Λίστ έφυγε για αν γιορτάσει την ισημερία με το να κοιμηθεί μόνος του στην ύπαιθρο στον χώρο του οχυρού στον λόφο του Γκέιλσμπεργκ63. Ξανά, στις 24 Ιουνίου του 1875 έπεισε τέσσερις φίλους του να φύγουν από την δουλειά τους για το απόγευμα και να κωπηλατήσουν μαζί του στον Δούναβη. Λίγο πιο κάτω βρέθηκαν μπροστά στα ερείπια της ρωμαϊκής πόλης του Καρνούντουμ, όπου η ομάδα κατασκήνωσε και ξεφάντωσε την νύχτα. Για τους φίλους του αυτό ήταν ένα πολύ ευχάριστο βράδυ. Για τον Λίστ, όμως, χαμένο στην ονειροπόληση , ήταν η 1500η επέτειος της νίκης των Γερμανικών φύλών επί των Ρωμαίων, εκείνη που γιορτάστηκε με μια φωτιά και τον ενταφιασμό οκτώ μπουκαλιών κρασιού σε σχήμα σβάστικας κάτω από την αψίδα της Πύλης των Παγανιστών64. Στα επόμενα χρόνια ο Λίστ εξήγησε ξεκάθαρα την έλξη του για την φύση ως αντίδραση στον σύγχρονο κόσμο των μεγάλων δρόμων, καταστημάτων και εργοστασίων. Συχνά εξέφρασε την απαρέσκεια του για την μητροπολιτική Βιέννη :όποτε άφηνε την πόλη για την ύπαιθρο αισθανόταν ότι είχε δραπετεύσει από το << ομιχλώδες σάβανο της μητρόπολης>>και τις << φοβερές σκηνές της άγριας αναζήτησης του κέρδους>>. Η σύγχρονη οικονομία είχε, σύμφωνα με τον Λίστ αποπλανήσει τους ανθρώπους με το μοτίβο του ατομικισμού με κύριο χαρακτηριστικό του την αυτοαναζήτηση65. Ο άνθρωπος πρέπει να φεύγει από εκείνα τα μέρη που σφύζουν από ζωή και πρέπει να αναζητά μοναχικά σημεία που δεν τα έχει αγγίξει ανθρώπινο χέρι για να μπορέσει να σηκώσει το μαγικό βέλο της φύσης66.

60 Balzli, άνωθι, σελ. 15-17.61 Balzli, άνωθι, σελ.18. Guido List, <<Nejuar 1870 in den Alpen >>, Jarbuch des Osterreichischen Alpen vereins 7(1871).62 Guido von List, D-ML,ΙΙ,σελ.642.63 Στο ίδιο , τ.Ι, σελ. 117-37.64 Στο ίδιο τ.ΙΙ, σελ. 562-91.65 Στο ίδιο, τ.ΙΙ, σελ.438.66 Στο ίδιο τ.Ι,σελ.125.

32

Η φυγή του στην ήπια και ήρεμη επικράτεια της φύσης ήταν μια απόδραση από την σύγχρονη εποχή, την οποία μπορεί να είχε συνδέσει με την πατρική πίεση προς μια εμπορική σταδιοδρομία. Ενώ ο πατέρας του συνέχισε να διευθύνει την επιχείρηση δερμάτινων, ο Λίστ ελεύθερα απολάμβανε την διάθεση του για μοναξιά, άθληση, και για μακράς διαρκείας εκδρομές. Αλλά μετά τον θάνατο του Κάρλ ¨Αντον το 1877, ο Λίστ υποχρεώθηκε να συντηρεί πια μόνος του τον εαυτό του. Όντας ακατάλληλος για το εμπόριο, γρήγορα αποσύρθηκε από την επιχείρηση και παντρεύτηκε την πρώτη του γυναίκα την Έλεν Φέρστερ- Πήτερς, την 25η Σεπτεμβρίου του 1878. θυμόταν την επόμενη δεκαετία ως μια περίοδο μεγάλων δυσκολιών67, καθώς το ζευγάρι ζούσε πολύ μετρημένα από μικρά, ατομικά, εισοδήματα και από την δημοσιογραφία του Λίστ68. Με την επιχειρηματική του σταδιοδρομία τελειωμένη, ο Λίστ ήταν τώρα ικανός να ασχοληθεί με τα λογοτεχνικά και ιστορικά ενδιαφέροντα του σε βάση πλήρους απασχόλησης. Από το 1877 ως το 1887 δημοσίευσε πλήθος άρθρων σχετικά με την Αυστριακή εξοχή και τα έθιμα των κατοίκων της στις εφημερίδες Heimat, Deutsche Zeitung και Neue Welt , όλες γνωστές για τα εθνικιστικά αισθήματα τους. Οι σπουδές τοπίου που έκανε, χρωματίζονταν από μια παγανιστική ερμηνεία των κατά τόπους ονομασιών , των εθίμων και των λαϊκών μύθων. Ένα τυπικό, πρώιμο ειδύλλιο για μια ομάδα μεσαιωνικών κάστρων κοντά στο Μέλκ, εκδόθηκε στην Νέα Γερμανική εφημερίδα των αλπινιστών το 187769. Επειδή η Αυστριακή Ένωση Αλπινιστών είχε αποκτήσει από το 1874 μια πανεθνική διάσταση, αγνοώντας έτσι τα Γερμανοαυστριακά σύνορα των συνθηκών του 1867 και 1871, ο Λίστ βρισκόταν σε επαφή με τα μέλη της Ένωσης, που είχαν παγγερμανικές τάσεις , τόσο στην Αυστρία όσο και στην Γερμανία. Ο Λίστ τώρα πανηγύριζε για το ότι το τοπίο ήταν εθνικό. Οι Άλπεις και ο Δούναβης ήταν αντικείμενα σεβασμού για την αξία τους ως σύμβολα εθνικής ταυτότητας: ρυάκια, χωράφια και λόφοι είχαν προσωποποιηθεί ως πνεύματα επιλεγμένα από την Τευτονική μυθολογία και το φολκλόρ. Αυτά τα πρώιμα άρθρα ξεχώριζαν από τα πρωτόλεια από το ιδιαίτερη volkisch και εθνικιστική σφραγίδα. Σε αυτήν την χρονική περίοδο, ο Λίστ εργαζόταν για την συγγραφή του πρώτου μυθιστορήματος του με τίτλο Καρνούτουμ, εμπνευσμένο από το εκείνη την αξέχαστη εμπειρία του στον εορτασμό της θερινής ισημερίας του 1875. Το 1881 εξέδωσε μια σύντομη αφήγηση των συναρπαστικών εμπειριών του κατά την διάρκεια εκείνου του επεισοδίου. Γοητευμένος από το genius loci ο Λίστ είχε διεισδύσει με το βλέμμα του στο μακρινό παρελθόν του Καρνούτουμ. Οι δρόμοι και τα υπέροχα κτίρια της ερειπωμένης πόλης ανυψώνονταν γύρω του , οι αιθέριες φιγούρες των παλιών κατοίκων περνούσαν από τα μάτια της ψυχής του, και τότε έγινε μάρτυρας της μοιραίας μάχης ανάμεσα στους Γερμανούς και τους Ρωμαίους , η οποία είχ εοδηγήσει στην πτώση του οχυρού το 375. Κατά την γνώμη του αυτή η επίθεση των φυλών Κουάντων και των Μαρκομάνων ήταν η αρχή των Γερμανικών μεταναστεύσεων που, ενδεχομένως, επέφεραν την πτώση της Ρώμης το 410 μ. Χ και την κατάρρευση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Για τον Λίστ, η ίδια η λέξη Καρνούτουμ, έφερνε στην μνήμη μια ομιχλώδη αύρα της αρχαίας γερμανικής ανδρείας, ένα έξοχο γνωμικό που επανέφερε στην ζώσα μνήμη το γεγονός που τοποθέτησε τους αρχαίους Γερμανούς

67 Στο ίδιο, τ.Ι, σελ. 642 κ.ε.68 Ο Λίστ μπορεί να είχε δώσει στον Λάνζ την εντύπωση ότι η μητέρα του είχε κατασπαταλήσει την περιουσία του μακαρίτη συζύγου της, για να περιορίσει την δική του αποτυχία στις επιχειρήσεις. Σύμφωνα με τον Λάνζ, ο Λίστ έχασε τα λεφτά του, εξαιτίας της μητέρας του καθώς και<<κακών συμβολαίων, διαθηκών και γυναικών>>, Τζ. Λάνζ φον Λίεμπεφιλς,<<,Guido von List>> στο zeitschrift fur Menschenkenntnis und schickalsforschung 291927),σελ. 74-78.69 Γκουίντο Λίστ, D-ML,II, σελ. 328-45.

33

πίσω στην σκηνή της παγκόσμιας ιστορίας70. Το Καρνούτουμ, που εκδόθηκε σε δυο τόμους το 1888, περιέγραφε ένα ρομάντζο που η δράση του λάβαινε χώρα ενάντια σε αυτό το φαντασιώδες υπόβαθρο.

Αυτή η ευλογοφανής ιστορία ήταν διπλά ελκυστική για τους Γερμανούς εθνικιστές στην Αυστρία. Πρώτα από όλα ο Λίστ τοποθέτησε φυλές που ήταν εγκατεστημένες στην Αυστρία στην εμπροσθοφυλακή της επίθεσης ενάντια στην Ρώμη. Στην συνέχεια, η αφήγηση του υπέθετε ότι αυτές οι φυλές της προ-ρωμαϊκής Αυστρίας και των μεταρωμαϊκών , βαρβαρικών βασιλείων των Σκοτεινών Αιώνων αποτελούσαν μια συνεχή ιθαγενή παρουσία στην πατρίδα. Ο υψηλός πολιτισμός τους, για να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία του Λίστ, είχε διακοπεί μόνον δυο φορές σε ολόκληρη την ιστορία τους: πρώτα από τον ρωμαϊκό αποικισμό της Παννονίας που διήρκεσε περίπου από το 100 ως το 375 μ.Χ και δεύτερον με την έλευση του χριστιανισμού, ή , αλλιώς, της <<άλλης Ρώμης>>71. Αυτή η αφήγηση αντανακλούσε την απέχθεια του Λίστ για το σύγχρονο του, Καθολικό κατεστημένο της Αυστρίας.Η παρούσα πολιτική τάξη και η κύρια θρησκευτική ομολογία παρουσιάζονταν να είναι παράνομες, προερχόμενες από ένα ξενικό ζυγό και από την καταπίεση της γερμανικής κουλτούρας πριν από πολλούς αιώνες. Αυτή η μυθολογία έγινε αντικείμενο προσοχής των Γερμανών εθνικιστών που ήταν σε αναζήτηση μέσων νομιμοποίησης της απογοήτευσης τους από το εθνικό Αυστριακό κράτος. Η πολύ άμεση αναγνώριση του μυθιστορήματος του αποδείχτηκε πολύ χρήσιμη για τον Λίστ. Το 1888 είχε επίσης εμφανιστεί μια ιστορική εργασία με τον τίτλο Η αρχαία γερμανική φυλή των Κουάντι, του Χάινριχ Κίρτσμαιρ. Ο εκδότης ήταν η Verein ‘ Deutsche s Haus’ στο Μπρνό, στην οποία πρόεδρος ήταν ο βιομήχανος Φρήντριχ Βάινεκ, διευθυντής της Εταιρείας Σιδήρου της Πράγας, και της Πρώτης Μηχανολογικής εταιρείας του Μπρνό, που και οι δυο ήταν μεγάλοι παραγωγοί πρωταρχικών προϊόντων στην αυτοκρατορία των Αψβούργων. Η Verein “Deutshes Haus’, ήταν μια εθνικιστική οργάνωση για τους Γερμανούς κατοίκους του Μπρνό που αισθάνονταν περικυκλωμένοι από την συντριπτικά Τσέχικη ως προς την σύνθεση της πλειοψηφία του πληθυσμού της Νότιας Μοραβίας.Ο Βάνιεκ είχε εντυπωσιαστεί από τις ομοιότητες ανάμεσα στην αποκρυφιστική αφήγηση του Λίστ για τους Κουάντι και στο ακαδημαϊκό έργο του Κίρκμαιρ.Ανάμεσα στον Βάνιεκ και στον Λίστ αναπτύχθηκε μια τακτική αλληλογραφία που έθεσε τις βάσεις για μια μακρόχρονη φιλία. Η Verein Deytsches Haus αργότερα εξέδωσε τρία έργα του Λίστ στην σειρά των βιβλίων εθνικιστικής ιστορίας και λογοτεχνίας,ενώ η γενναιοδωρία του Βάνιεκ ενδεχομένως οδήγησε στην ίδρυση της Εταιρείας Λίστ είκοσι χρόνια αργότερα72. Εκτός από την απήχηση του σε αυτόν τον volkisch κύκλο στο Μπρνό, το Καρνούτουμ, βοήθησε στο να καθιερωθεί ο Λίστ ως μια γνώριμη φιγούρα στο Αυστριακό Παγγερμανικό κίνημα που συνδεόταν με ονόματα όπως του Ρίττερ Τζώρτζ φον Σένερερ και του Κάρλ Γούλφ. Ο Σένερερ είχε πρώτα σιγουρέψει την εκλογή του στην Αυστριακή βουλή το 1873 και έγινε ο απροκάλυπτος πρωταγωνιστής του Αντισημιτισμού και του εθνικισμού ανάμεσα στους Γερμανικής εθνικότητας πολίτες της αυτοκρατορίας των Αψβούργων. Εκφώνησε τον πρώτο αντισημιτικό λόγο του ενώπιον του κοινοβουλίου το 1878 και απαίτησε την

70 το συγκεκριμένο δοκίμιο δημοσιεύτηκε στο D-ML, σελ. 592-91.71 Στο ίδιο, ΙΙ, σελ. 587.72 Η πρώτη αναφορά στην ένωση χρονολογείται το 1887, αλλά δεν είχε εγκαταστάσεις στο Μπρνό ως το 1891. Για μια ιστορία της Ένωσης και μια έρευνα των εκδόσεων της βλ. Blatter von Deutschen Haus , 27 τόμοι,( Μπρνό, 1887-1913).

34

οικονομική και πολιτική ένωση της Αυστρίας με το Γερμανικό Ράϊχ στην εκλογική του προσφώνηση. Από το 1883 και μετά εξέδωσε μια δηλητηριωδώς εθνικιστική εφημερίδα , την Unverfalschte Deutsche Worte, η οποία τόνιζε την Γερμανική ταυτότητα των γερμανόφωνων Αυστριακών και πρότεινε την απόσχιση των γερμανικών περιοχών από την υπόλοιπη πολυεθνική αυτοκρατορία των Αψβούργων.Κατά την διάρκεια αυτής της δεκαετίας ο Σένερερ πέτυχε να εξασφαλίσει μια μέτρια υποστήριξη σε πολλές επαρχιακές ομάδες, πολιτιστικές ενώσεις και αθλητικές λέσχες με παρόμοιες τάσεις. Όλες αυτές οι ευάριθμες ενώσεις ενδιαφέρονταν για την άνοδο της εθνικιστικής συνείδησης ανάμεσα στους γερμανόφωνους Αυστριακούς μέσω μιας ποικιλίας τρόπων: επετειακούς εορτασμούς για την γερμανική βασιλική οικογένεια καιγια πολιτιστικούς ήρωες όπως ο Πρώσος Κάιζερ, ο Βίσμαρκ, ο Μόλτκε, και ο Βάγκνερ; φεστιβάλ για την ισημερία του μεσοκαλόκαιρου και των Χριστουγέννων σύμφωνα, όμως, με τα αρχαία έθιμα: και ομάδες μελέτης για την εκτίμηση της Γερμανικής ιστορίας και λογοτεχνίας. Ο Λίστ τώρα άφηνε την δική του σφραγίδα στο πολιτιστικό περιβάλλον κατά την δεκαετία του 1890. Το 1890 ο Κάρλ Γούλφ , ένας κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του Παγγερμανισμού, είχε αρχίσει να εκδίδει την εβδομαδιαία Ανατολικογερμανική Επιθεώρηση, η πολιτική πορεία της οποίας ήταν μόλις λιγότερο εθνικιστική από την εφημερίδα του Σένερερ. Ο Λίστ έγινε τακτικός αρθρογράφος της εφημερίδας.Το 1891 η εφημερίδα εξέδωσε αποσπάσματα από το πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο Γερμανικά μυθολογικά τοπ ία (1891), το οποίο αποτελούσε μια ανθολογία από τα άρθρα που είχε δημοσιεύσει στα πλαίσια της φολκλοριστικής δημοσιογραφίας του, της προηγούμενης δεκαετίας. Οι τίτλοι των άρθρων του τα επόμενα χρόνια μαρτυρούν το ακούραστο ενδιαφέρον του για τοα αρχαίο εθνικό παρελθόν της Αυστρίας: το 1893 εξέδωσε τo Gotterdammerung και το Allerseelen und der vorchristeliche Totenkult des deutschen Volkes στην εφημερίδα του Γούλφ73.Το 1894 ακολούθησε ένα μεγάλο άρθρο που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες με τίτλο Η γερμανική μυθολογία στο Ράμεν, και με την τυπική volkisch πινελιά αγροτικού ρομαντισμού το Der kohlen Brenner , ein nieder –osterreichische Volks type74.Η εξύμνηση των εθνικών τεχνών ήταν πιο γενική στο άρθρο του Die Blutezeit des deutschen Handwerkers im Mittelalter του 189575.Μελέτες του μαγικού φολκλόρ παρουσιάστηκαν στα άρθρα Der deutsche Zauberglaube im Bauwesen και Mephistopheles76. Στα μέσα της δεκαετίας τα εθνικιστικά αισθήματα του Λίστ συμπεριλάμβαναν τον αντισημιτισμό, όπως μαρτυρεί το αποτρεπτικό του άρθρο Die Juden als Staat und Nation77.Επίσης έγραψε στο Waldviertel Herald του Αουρέλιους Πόλζερ (έτος ίδρυσης : 1878) και στο Kyffhausen (έτος ίδρυσης: 1887), έντυπα τα οποία είχαν σηκώσει την Παγγερμανική σημαία στο Χόρν και στο Σάλτζπμουργκ. Τα θέματα του ήταν η εραλδική και τα λαϊκά έθιμα που αφορούσαν το βάπτισμα, τον γάμο και την ταφή. Κατά την γνώμη του αυτοί οι παραδοσιακοί θεσμοί όλοι αντανακλούσαν αρχαϊκές Τευτονικές πρακτικές78. Η απόδοση εθνικιστικών διαστάσεων στην τοπική ιστορία και αρχαιολογία από τον Λίστ συνεχίστηκε από τον Φράνζ Κίεσλινγκ, συγγραφέα πολλών βιβλίων με θέμα την τοπογραφία, τα αρχαία μνημεία και τα έθιμα στην

73Ανατολικογερμανική επιθεώρηση,1Οκτώβριος 1893, σελ. 1-3στο ίδιο, 31 Οκτωβρίου 1893.σελ. 10-11.74 Στο ίδιο, 1894.75 Ανατολικογερμανική επιθεώρηση ,13 και 14,Φεβρουάριος 1895, σελ.1-3.76 Στο ίδιο, 25 και 26 Σεπτεμβρίου 1895,σελ. 1-2 και 28 και 31 Δεκεμβρίου 1895, σελ. 1-3.77 Στο ίδιο ,12 Φεβρουαρίου 1896, σελ. 1-2.78 Βλ. βιβλιογραφία για την επισκόπηση της αρθρογραφίας του Λίστ.

35

Κάτω Αυστρία. Οι δυο άνδρες γνωρίστηκαν και, χωρίς αμφιβολία, επηρέασαν ο ένας τον άλλο. Η δημοσιογραφία με κανέναν τρόπο δεν εξάντλησε την υποστήριξη του Λίστ προς την υπόθεση του Παγγερμανισμού, γιατί υπήρξε ενεργός στο κίνημα εκφωνώντας λόγους και γράφοντας θεατρικά έργα. Στις 24 Φεβρουαρίου 1893 εκφώνησε έναν λόγο στην εθνικιστική Verein Deutsche Geschichte με θέμα την αρχαία, αγία, ιεροσύνη της λατρείας του θεού Βόταν. Ο Λίστ ισχυριζόταν ότι αυτή η πίστη που είχε εξαφανιστεί ήταν η εθνική θρησκεία των Τευτόνων . Ακόμα περισσότερο, ήταν ένα θέμα αγαπητό στον Λίστ, , μιας και είχε αποτελέσει το θέμα μιας παλιότερης διάλεξης που είχε εκφωνηθεί ενώπιον των μελών της ένωσης του Βάνιεκ , στο Μπρνό, το 1892. Με το πλήρωμα του χρόνου αυτή η φαντασιακή ιεροσύνη θα γινόταν η κεντρική ιδέα της πολιτικής του μυθολογίας 79. Είχε επίσης συνδεθεί με το Bund der Germanen , την Verein, που επανιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1894 από τον Κάρλ Γούλφ και τον Κάρλ Ίρο, τον εκδότη της εφημερίδας του Σένερερ. Στις 3 Δεκεμβρίου 1894 αυτή η ένωση παρουσίασε ένα Γερμανικό βραδινό φεστιβάλ , του οποίου οι διασκεδάσεις περιλάμβαναν μια χορωδία, μουσική και την πρεμιέρα του μυθολογικού έργου του Λίστ, Η αφύπνιση του Βάλα, ακολουθούμενα από έναν λόγο με θέμα την αποστολή του γερμανικού έθνους. Το φεστιβάλ απευθυνόταν αποκλειστικά στους εθνικιστές και επάνω στο εισιτήριο εισόδου είχε αναγραφεί η φράση << δεν ισχύει για Εβραίους>>80. Ως μέλος της ισχυρά εθνικιστικής γερμανικής Γυμναστικής Ένωσης, (έτος ίδρυσης: 1885), ο Λίστ μνημόνευσε το χριστουγεννιάτικο φεστιβάλ του κλάδου του Λεοπόλνστατ με έναν ρητορικό λόγο εξέγερσης με τίτλο Deutsche Treue, ο οποίος δημοσιεύτηκε αργότερα στο Der Hammer(έτος ίδρυσης:1894), το μηνιαίο περιοδικό της Ένωσης των Γερμανών Εθνικιστών Εργατών, που εμφανιζόταν ως συμπλήρωμα στην Ανατολικογερμανική Επιθεώρηση. Ο Λίστ συνέχισε να δημοσιεύει τις δικές του λογοτεχνικές εργασίες σε όλη την δεκαετία του 1890. Το 1893 είχε ιδρύσει, μαζί με την Φάνυ Βσιάνσκυ, μια λογοτεχνική εταιρεία με σκοπό να προωθήσει τηννεορομαντική και εθνικιστική λογοτεχνία στην Βιέννη. Αυτή η Λογοτεχνική Εταιρεία του Δούναβη, όπως ονομαζόταν, είχε διαμορφωθεί με μοντέλο την litteraria sodalita Danubiana του Βιεννέζου ουμανιστή του 15ου αιώνα Κόνραντ Κέλτε(1459-1508), του οποίου μια σύντομη βιογραφία δημοσίευσε ο Λίστ το 1893. η επιτυχία του πρώτου μυθιστορήματος του( Καρνούτουμ) επαναλήφθηκε με δυο ακόμα ιστορικά ρομάντζα τοποθετημένα χρονικά στην περίοδο της φυλετικής Γερμανίας. Η επιστροφή του νεαρού Ντίθερ διηγήθηκε την ιστορία ενός νεαρού Τεύτονα που είχε προσηλυτισθεί με την βία στον χριστιανισμό τον 5ο μ. Χ αιώνα. Το μυθιστόρημα κλείνει με την ευτυχή επιστροφή του αποστάτη στην αρχική του θρησκεία, εκείνη της ηλιολατρείας. Το ίδιο μελοδραματική ήταν η σάγκα Πιπάρα (1895), ένα μυθιστόρημα σε δυο τόμους, το οποίο διηγήθηκε την αισθησιακή σταδιοδρομία της Πιπάρα, μιας παρθένας από την φυλή των Κουάντι στο Εμπουροντούνουμ(Μπρνό), η οποία ανυψώθηκε από την αιχμαλωσία στα χέρια των Ρωμαίων στο αξίωμα της αυτοκράτειρας. Οι αντιπρόσωποι του Παγγερμανικού κινήματος, ήταν ενθουσιώδεις στον έπαινο τους για την μυθοπλασία του Λίστ. Η Πιπάρα, έλαβε ενθουσιώδεις κριτικές στις εφημερίδες του Σένερερ και του Γούλφ. Στις 9 Απριλίου 1895 η 79 Η διάλεξη του 1892 περιγράφεται από τον Bazli, σελ. 30. Η διάλεξη του 1893 είχε ανακοινωθεί στην Ανατολικογερμανική Επιθεώρηση , στις 24 Φεβρουαρίου 1893,σελ.3 και δημοσιεύθηκε ως άρθρο με τίτλο<< Η γερμανική ιεροσύνη της λατρείας του Βόταν>>, στο Das Zwanzigste Jahrhundert 5, (18930, σελ. 119-26, 242-51,343-52, 442-51.80 Μια αναφορά στο φεστιβάλ παρουσιάστηκε στην Ανατολικογερμανική Επιθεώρηση , 3 και 4 Δεκεμβρίου1894, σελ.2-3, 5. Το έργο δημοσιεύτηκε με την μορφή φυλλαδίου.

36

εκδοτική επιτροπή της Ανατολικογερμανικής Επιθεώρησης οργάνωσε μια βραδιά προς τιμην του Λίστ. Υπήρξαν απαγγελίες ποιημάτων και διαλέξεις από τον Όττοκαρ Στάουφ φον ντερ Μαρκ, εκδότη της Tiroler Wochenschrift, και από τον Κάρλ Πτακ, ένα άλλο εκδότη στην εφημερίδα του Γούλφ. Ο Λίστ επίσης συνέθεσε λυρικά κομμάτια σε ένα μυθολογικό και εθνικιστικό ιδίωμα. Μετά από την Μύηση των Βαλκυριών(1895)που είχε εκδοθεί από την εταιρεία του Βάνιεκ στο Μπρνό, το 1896, η Λέσχη τραγουδιστών Βίεντεν στην νότια Βιέννη, έδωσε ένα ανοιξιάτικο ρεσιτάλ στις 6 Ιουνίου , όπου τραγουδήθηκε το ποίημα του Ostara’s Einzug. Η ίδια χορωδιακή εταιρεία οργάνωσε ένα φεστιβάλ Λίστ για να εορτάσει την αργυρή επέτειο της λογοτεχνικής προσπάθειας τουστις 7 Απριλίου 1897. Έως τότε ο Λίστ είχε γίνει μια διασημότητα ανάμεσα στις Παγγερμανικές ομάδες της Αυστρίας81. Η έρευνα του Λίστ για την αρχαία θρησκεία της χώρας του τον οδήγησε προς τον παγανιστικό θεϊσμό όπως αποδεικνύει η κατήχηση του, με τίτλο, Ο ανίκητος (1898).Στις 6 Ιανουαρίου 1898 τον επισκέφθηκε ο παλιός καθολικός επίσκοπος της Βοημίας, Νίττελ φον Γουάρσοφ, ο οποίος τον συνεχάρει θερμά για την εγκαινίαση μιας<<νέας εποχής στην ιστορία της θρησκείας>>82. Σε μια κατοπινή περίσταση, στον δεύτερο γάμο του Λίστ με την Άννα Βίττεκ από το Στέκυ της Βοημίας , η τελετή του γάμου έγινε στην ευαγγελική, προτεσταντική εκκλησία 83. Ο Λουθηρανισμός της γυναίκας του, αντανακλά τις πνευματικές αμφιταλαντεύσεις πολλών Αυστριακών Παγγερμανιστών, που ήθελαν να εκφράσουν την αηδία τους για την πολυεθνική αυτοκρατορία με την απόρριψη της κοινής καθολικής πίστης. Ο Αουρέλιους Πόλζερ είχε προσχωρήσει επίσημα στον προτεσταντισμό το 1885. Ο Σένερερ τον ακολούθησε κατά πόδας το 1900. Αυτή η τάση έγινε ιδιαίτερα ισχυρή μετά το 1898 στις παραμεθόριες περιοχές όπου υπήρχαν εγκατεστημένοι Γερμανικοί πληθυσμοί, όπου οι Αυστριακοί Παγγερμανιστές ενθαρρύνονταν από τον καμπάνια του Σένερερ<<ρήξη με την Ρώμη>> να ξεχωρίσουν τους εαυτούς τους από τους Τσέχους και τους Σλοβένους γείτονες τους με μια σειρά από Πρωσικές ιερές αρχές. ¨Έχει υπολογιστεί ότι υπήρξαν δέκα χιλιάδες προσήλυτοι στην Αυστρία ως το 1900, και ότι από αυτούς, οι μισοί και πάνω, ζούσαν στην Βοημία84. Παρόλα αυτά, η volkisch προκατάληψη του Λίστ υπέρ του παγανισμού απέκλειε κάθε επίσημη ανάμειξη του με μια εναλλακτική χριστιανική ομολογία. Η Άννα Βίττεκ ήταν η ηθοποιός που έπαιξε την Βάλα στο βραδινό φεστιβάλ του 1894. Επίσης, είχε αποδώσει σε δραματικό στυλ απαγγελίες της ποίησης του Λίστ.Το πορτραίτο της την παρουσιάζει ως μια χαριτωμένη, νέα γυναίκα που ανέδινε το άρωμα του fin –de-siecle μυστηρίου και της φυσικής γοητείας85. Σε αυτήν ο Λίστ είχε βρεί έναν εμπνευσμένο ερμηνευτή που με την σειρά του τον ενέπνεε για την παρουσίαση του αισθηματολογικού, εθνικού, παρελθόντος86. Μετά τον γάμο τους, ο Λίστ αφοσιώθηκε αποκλειστικά στην δραματουργία. Τα έργα του Βασιλιάς Βάννιου(1899), Καλοκαίρι /ισημερία φωτιά/ μαγεία( 1901), το Χρυσό νόμισμα(1903), είχαν ως θέμα τους, αντίστοιχα, βασιλικές τραγωδίες, φεστιβάλ ισημερίας, και μια ερωτική ιστορία της παλαιάς εποχής. Ένα ενδιαφέρον προϊόν αυτής της χρήσης της

81 Η βραδιά του Γκουίντο Λίστ ανακοινώθηκε στην Ανατολικογερμανική επιθεώρηση , στις 9Απριλίου 1895,σελ. 3. Τα προγράμματα της βιεννέζικης χορωδίας βρίσκονται στην συλλογή του Βόλφανγκ Χάνιριχ(Λίνζ).82 Αυτό το επεισόδιο περιγράφεται στον Balzli, σελ.33.83 Osterreiches Staatsarchiv(Allgemeines Verwaltungsachiv), Βιέννη, ΖΙ, 12. 263/71.84 Herwig( ψευδώνυμο του Eduard Pichl,), Georg Schonerer und die entwicklungdes Alldeutschtumes in der Ostmark , 4 τόμοι,(Βιέννη, 19120-13), ΙΙ, σελ.426-8. Πίτερ Πούιζερ, Η άνοδος του πολιτικού αντισημιτισμού στην Γερμανία και Αυστρία( Ν, Υόρκη 1964), σελ.207.85 Το πορτραίτο της υπάρχει στο Γκουίντο Λίστ, D-ML, στην σελίδα 208.86 Balzli, σελ. 33.

37

θεατρικής σκηνής ως οχήματος για τις ιδέες του ήταν το προγραμματικό φυλλάδιο (Η ανοικοδόμηση του Καρνούτουμ, 1900). Σε αυτό ο Λίστ επικαλούνταν την ιδέα της ανοικοδόμησης του ρωμαϊκού αμφιθεάτρου για να χρησιμοποιηθεί ως ανοιχτό θέατρο όπου θα ανέβαιναν σενάρια που θα περιλάμβαναν την εξής θεματολογία: σφαγή δράκων, λεμβοδρομίες, αγώνες βάρδων και ετήσιες γερμανικές συγκεντρώσεις, οι οποίες θα μπορούσαν όλες να μεταφέρουν τον συμβολισμό της θρησκείας του Βόταν σε ένα ακόμα πλατύτερο κοινό των Παγγερμανιστών στην Αυστρία. Ο Λίστ έδωσε στο εγχείρημα την ονομασία <<Νέο Καρνούτουμ >>ή ένα <<Γερμανοαυστριακό Μπαιρόιτ>>και ήταν πραγματικά ξεκάθαρο το ότι το παράδειγμα του Ρίχαρντ Βάγκνερ του είχε χρησιμεύσει ως παράδειγμα87. Στις αρχές του 20ου αιώνα ο Λίστ είχε πετύχει μια ικανοποιητική επιτυχία ως συγγραφέας στο ιδίωμα των σύγχρονων νεορομαντικών και εθνικιστικών ειδών.Αυτά τα κείμενα εστίαζαν την προσοχή τους στο ηρωϊκό παρελθόν και στην θρησκευτική μυθολογία της γενέθλιας χώρας του. Το έτος 1902 παρατηρήθηκε μια θεμελιακή αλλαγή στον χαρακτήρα των ιδεών του: αποκρυφιστικές ιδέες μπήκαν πλέον στην φαντασία του για την αρχαία Γερμανική πίστη. Ύστερα από μια εγχείριση στα μάτια για την θεραπεία καταρράκτη το 1902, ο Λίστ ήταν τυφλός για έντεκα μήνες. Κατά την διάρκεια μιας μακρόχρονης και ανήσυχης περιόδου υποχρεωτικής ανάπαυσης, βρήκε παρηγοριά αναζητώντας τις απαρχές της ρουνικής γραφής και γλώσσας88.

87 Γκουίντο Λίστ, Der wiederaufbaum von Carnutum,(Βιέννη, 1900),σελ. 16-31.88 Balzli, σελ.35.

38