002. Descartes, Locke και Hume: περί μεθόδου και βεβαιότητας της...

Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Ο Α Ν Ο Ι Κ Τ Ο Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο

Σ χ ο λ ή Α ν θ ρ ω π ι σ τ ι κ ώ ν Σ π ο υ δ ώ ν

Τ μ ή μ α Ε υ ρ ω π α ϊ κ ο ύ Π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ

________________________________________________________

ΕΠΟ 22 Φιλοσοφία στην Ευρώπη

Τμήμα ΠΕΙ_2

Σύμβουλος Καθηγητής: κ. Κωνσταντίνος Γ. Αθανασόπουλος

2η Εργασία

του

Ευάγγελου Αλέξανδρου Φασόη

_________________________________________

Αίγινα

Φεβρουάριος 2005

Ευάγγελος Αλέξανδρος Φασόης

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Φεβρουάριος 2005

2

ΘΕΜΑ :

(α) Ξεκινώντας από μια συνοπτική παρουσίαση της σημασίας της

”μεθόδου” της γνώσης στη νεώτερη φιλοσοφία, αναλύσετε τον βηματισμό

στην επιχειρηματολογία του Descartes στους Στοχασμούς περί της

πρώτης φιλοσοφίας. [περιλαμβάνοντας εν συντομία και την σχέση ψυχής-

νου/σώματος]

(β) Παρουσιάστε συγκριτικά τις θέσεις των Descartes, Locke και

Hume ως προς τον βαθμό βεβαιότητας της γνώσης του εξωτερικού

κόσμου (αναφορικά με τους δύο πρώτους) και το είδος σκεπτικισμού που

ο τρίτος υποστηρίζει.



3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ :

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ......................................................................................................... σελ. 4

RENE DESCARTES.

Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΩΝ ΕΜΦΥΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ................................................................. σελ. 5

JOHN LOCKE.

ΑΙΣΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΣΤΟΧΑΣΜΟΣ …..…………..………...................................... σελ. 8

DAVID HUME.

ΜΕΤΑΒΑΛΛΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ ……………………….................. σελ. 11

ΕΠΙΛΟΓΟΣ …………………………….................................................……...... σελ. 13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ..................................................................................……...... σελ. 14



4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τα αποτελέσματα και οι ανανεωτικές τάσεις της πολιτισμικής

σύνθεσης του 17ου αιώνα, στην Ευρώπη, επιφέρουν μια καθοριστική

τομή στο φιλοσοφικό σκέπτεσθαι του επερχόμενου 18ου αιώνα με πολλές

επιδράσεις και επιρροές. Η αναβαθμισμένη προβληματική της εποχής

του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού που αναπτύσσεται, αποκτά ένα διπλό

προσανατολισμό. Αφ’ ενός, αντιπαρέρχεται τη μεσαιωνική αντίληψη των

εξ αποκαλύψεως αληθειών και στρέφεται οριστικά, πλέον, ενάντια στην

αυθεντία των εκκλησιαστικών αρχών και, αφ’ ετέρου, αντιτίθεται στη

σχολαστική παραδοχή της αρχαιότητας, καθώς επανεξετάζει το σύνολο

των κατευθύνσεων του πολιτισμού. Πρόκειται, αναμφίβολα, για μια διττή

επίθεση στο κύρος της δογματικής αυθεντίας.

Θα επιχειρήσουμε μια συνοπτική παρουσίαση της σημασίας της

”μεθόδου” της γνώσης στη νεώτερη φιλοσοφία. Αρχικά, επικεντρώνοντας

την προσοχή μας στην ανάπτυξη της επιχειρηματολογίας του Descartes

στους Στοχασμούς περί της πρώτης φιλοσοφίας θα προσεγγίσουμε τον

καρτεσιανό συσχετισμό ψυχής και σώματος, όπως εκφράζεται μέσα από

τον απόλυτο διαχωρισμό πνευματικού και υλικού κόσμου. Τέλος,

παρουσιάζοντας συγκριτικά τις θέσεις των Descartes, Locke και Hume θα

εντοπίσουμε τις δομικές γνωσιολογικές διαφορές των δύο κυρίαρχων

ρευμάτων της φιλοσοφικής σκέψης, του ορθολογισμού και του

εμπειρισμού, ως προς τον τρόπο απόκτησης της γνώσης του εξωτερικού

κόσμου, αλλά και τις μεταφυσικές εκλεκτικές συγγένειες των Descartes

και Locke, ως προς το βαθμό βεβαιότητας αυτής της γνώσης, σε

αντιδιαστολή με το είδος του σκεπτικισμού που ο Hume υποστηρίζει

εδραιώνοντας τις θέσεις του ακραίου ψυχολογικού εμπειρισμού.

_________________________________________________________



5

RENE DESCARTES.

Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΩΝ ΕΜΦΥΤΩΝ ΙΔΕΩΝ.

Τον 17ο αιώνα, σε αντιδιαστολή με τον άκρατο επαγωγισμό1 του

Άγγλου Φράνσις Μπέικον, αναπτύχθηκε ένα εναλλακτικό μεθοδολογικό

πρόγραμμα με άξονα τις ιδέες του Γάλλου μαθηματικού και φιλόσοφου

Καρτέσιου (René Descartes, 1596-1650). Είχε ως αφετηρία του την

παραδοχή ότι τα περιεχόμενα της εμπειρίας δεν μπορούν να

αποτελέσουν το θεμέλιο για τη θεωρητική κατανόηση των φυσικών

νομοτελειών. Τα αισθητήρια όργανα είναι αναξιόπιστοι μάρτυρες όσον

αφορά την υποκειμενική δομή της πραγματικότητας. Με αναφορά στην

εμπειρία και μόνο δεν πετυχαίνουμε τίποτα παραπάνω από μια

πιθανολογική περιγραφή των όντων και των φαινομένων. Βασιζόμενοι

στις αισθήσεις μας είναι αδύνατον να υπερβούμε την αμφιβολία για το

πως είναι πράγματι ο κόσμος.2 Η σταθερότητα και η βεβαιότητα

θεμελιώνονται στις πρώτες αρχές που συλλαμβάνει η νόηση, η οποία

διακρίνεται σε ενόραση και απαγωγή. Μοντέλο-πρότυπο της γνώσης

είναι τα μαθηματικά. Οι αισθήσεις και η φαντασία είναι κατώτερες

γνωστικές δυνάμεις τις οποίες δεν μπορούμε να εμπιστευόμαστε με την

ίδια βεβαιότητα. Η γνώση για οτιδήποτε υπάρχει στον εξωτερικό μας

κόσμο βασίζεται σε ιδέες και οι ιδέες είναι προϊόντα της νόησης.

Προκρίνεται η ριζική αμφιβολία ως μέσο για να φτάσει ο άνθρωπος σε μια

βεβαιότητα. Μπορώ να αμφιβάλλω για όλα τα πράγματα που με

περιβάλλουν και για όλα όσα σκέφτομαι. Για ένα όμως σε καμιά

περίπτωση δεν μπορώ να αμφιβάλλω, δηλαδή για το ότι αμφιβάλλω.

Αυτή η καθολική αμφιβολία δημιούργησε μια νέα βεβαιότητα. Εγώ που

1 Γνωστική μέθοδος η οποία ταυτίζεται με τη συστηματική παρατήρηση. Πρόκειται για την μέθοδο της εμπειρικής επαγωγής, η οποία χτίζει το γενικό (δηλαδή την αιτιακή εξήγηση μιας ολόκληρης κατηγορίας φαινομένων) πάνω σε ένα υπόβαθρο συγκεκριμένων και επιμέρους παρατηρήσεων. Είναι τρόπος με τον οποίο παράγονται οι γενικές έννοιες από την εμπειρία. Βλ. Βαλλιάνος Π., Οι Επιστήμες της Φύσης και του Ανθρώπου στην Ευρώπη, Τόμος Β, «Η Επιστημονική και η Φιλοσοφική Θεωρία της Επιστήμης. Ακμή και Υπέρβαση του Θετικισμού», ΕΑΠ, Πάτρα, 2001, σ. 94. 2 Στο ίδιο, σ. 99.



6

σκέφτομαι ότι όλα είναι ψεύτικα πρέπει να είμαι κάτι. Για να μπορώ να

στοχάζομαι –έστω και αμφιβάλλοντας– για την ύπαρξή μου, θα πει ότι

υπάρχω, σκέφτομαι, άρα υπάρχω (cogito, ergo sum). Η βεβαιότητα

έρχεται εκ των υστέρων. Με αυτό τον τρόπο η γνώση του εαυτού μας ως

σκεπτόμενου υποκειμένου προηγείται της γνώσης του εξωτερικού

κόσμου.3

Θεμελιώδους σημασίας διάκριση κάνει ο Καρτέσιος μεταξύ ψυχής

και σώματος ή πνεύματος και ύλης (δυαρχία / διϋσμός). Ο ψυχικός

κόσμος περιλαμβάνει οτιδήποτε δεν καταλαμβάνει έκσταση στον χώρο,

ενώ αντίθετα το στοιχείο που χαρακτηρίζει την ύλη είναι η έκταση. Κάθε

υλικό σώμα είναι εκτατό στον χώρο. Πώς όμως γίνεται η επικοινωνία των

δύο αυτών κόσμων; Τι μας εγγυάται ότι τα πράγματα είναι όπως τα

αντιλαμβάνεται το πνεύμα μας και ότι δεν βρισκόμαστε σε ένα θέατρο

παραισθήσεων, όπου κάποιος κακός δαίμονας μόνιμα μας παραπλανά;

Ο Καρτέσιος απαντάει ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συμβαίνει γιατί

υπάρχει Θεός που δεν θα επέτρεπε ως τέλειο ον κάτι τέτοιο. Η γνώση

του κόσμου σε τελική ανάλυση συναρτάται με τη βεβαιότητα ύπαρξης του

Θεού.4 Στην ψυχή μας υπάρχουν τρεις κατηγορίες ιδεών: ιδέες που τις

αποκτήσαμε παρατηρώντας τα διάφορα πράγματα γύρω μας, ιδέες που

τις δημιουργήσαμε μόνοι μας, και ιδέες έμφυτες που δεν σχηματίστηκαν

ύστερα από επαφή μας με τα διάφορα πράγματα, αλλά υπήρχαν από

πριν – είναι αγέννητες. Στις έμφυτες ιδέες είναι και η ιδέα της τελειότητας

που παραπέμπει αναγκαστικά σε ένα τέλειο ον. Τέλειο ον, εξ ορισμού

είναι ο Θεός. Ο Θεός για τον Καρτέσιο υπάρχει κατά λογική

αναγκαιότητα, όπως κατά λογική αναγκαιότητα ένα τρίγωνο έχει τρεις

γωνίες.5 Η καρτεσιανή μεταφυσική αναγνωρίζει ότι το κριτήριο αν μια ιδέα

είναι έμφυτη ή όχι έγκειται στην άμεση προφάνειά της. 6

3 Βλ. Μολύβας Γ., Φιλοσοφία στην Ευρώπη, ΤΟΜΟΣ Β, «Η εποχή του Διαφωτισμού (17ος -18ος αιώνας)», ΕΑΠ, Πάτρα, 2000, σσ. 34-35. 4 Βλ. Στο ίδιο, σ. 37. 5 Βλ. Windelband W.-Heimsoeth H., ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ, Β’ ΤΟΜΟΣ, μτφρ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος, Γ’ ΕΚΔΟΣΗ, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1995., σ. 163. 6 Βλ. Στο ίδιο, σ. 231.



7

Ο Καρτέσιος πίστευε ότι ο κόσμος του πνεύματος διέπεται από

ελευθερία, αλλά είχε μια μηχανιστική αντίληψη για το σύμπαν, το σύνολο

δηλαδή των εκτατών σωμάτων στον χώρο. Αυτό διέπεται από αδήριτους

φυσικούς νόμους. Η δυνατότητα της αναγωγής του εξωτερικού κόσμου

σε μαθηματικές σχέσεις καθιστά εφικτή τη βεβαιότητα της γνώσης του.7

Αυτή η μηχανιστική αντίληψη της φύσης δεσπόζει τον 17ο αιώνα και σ’

αυτό το σημείο, διαμέσου ποικίλων μεθοδολογικών προσεγγίσεων,

συγκλίνουν στοχαστές πολύ διαφορετικοί από τον Καρτέσιο, όπως ο

Γαλιλαίος και ο Χομπς.

7 Βλ. Μολύβας Γ., ό.π., σ. 38.



8

JOHN LOCKE.

ΑΙΣΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΣΤΟΧΑΣΜΟΣ.

Ο εμπειρισμός διαμορφώνεται σε συστηματική επιστημολογία από

τον Τζων Λοκ (John Locke, 1632-1704), ο οποίος έθεσε ως στόχο την

ανάλυση των δραστηριοτήτων της ανθρώπινης νόησης και όχι τη

σύλληψη της ουσίας της και των απώτερων αιτιών της ύπαρξής της.

Προσπάθησε να καταγράψει τη φυσική ιστορία του νου, δηλαδή να

περιγράψει τις απαρχές, την ανάπτυξη και τον τρόπο λειτουργίας των

ιδεών του.8 Είναι αρχηγέτης του αγγλικού Διαφωτισμού, «…ο οποίος

έκανε μια εκλαϊκευμένη εμπειρική -ψυχολογική περιγραφή του γενικού

πλαισίου της καρτεσιανής κοσμοαντίληψης,…».9

Εισηγητής της θεωρίας του εμπειρικού ιδεαλισμού, φιλοσοφικού

ρεύματος το οποίο εξαρτά τη γνώση από την εμπειρία.10 Η κεντρική

παραδοχή του Λοκ είναι ότι τα όρια της γνώσης συμπίπτουν με τα όρια

της εμπειρίας και είναι εξ ορισμού μη-γνωστό αυτό που ξεπερνάει την

εμπειρία ή δεν μπορεί να συσχετισθεί με αυτήν. Εάν μέσω των

αισθήσεων ο ανθρώπινος νους δεν αποκτούσε πληροφορίες (εμπειρίες)

τότε θα παρέμενε απολύτως κενός (tabulas rasas - άγραφη πλάκα)11,

καθώς όμως επιδρούν δύο διαφορετικές πηγές γνώσης, η εξωτερική και

η εσωτερική αντίληψη, η αίσθηση και ο διαστοχασμός, ο νους γεμίζει με

«απλές ιδέες», οι οποίες διαπλέκονται σε «σύνθετες ιδέες» με τρόπο

ώστε να συντελούνται όλες οι διεργασίες της νόησης. 12 Η γνώση είναι

επίκτητη. Δεν υπάρχουν έμφυτες ιδέες, γιατί όπως τονίζει, θα ήταν

εμφανώς παρούσες στη συνείδηση του κάθε ανθρώπου. Κάτι τέτοιο

όμως δεν ισχύει για τα παιδιά. Μέσω των αισθήσεών μας αποκτούμε

8 Βλ. Μολύβας, ό.π., σσ. 50-51. 9 Βλ. Windelband W.-Heimsoeth H., ό.π., σσ. 218-219. 10 Βλ. Μολύβας, ό.π., σ. 51. 11 Βλ. Βαλλιάνος Π., ό.π., σ. 111. 12 Βλ. Windelband W.-Heimsoeth H., ό.π., σ. 232.



9

ιδέες που αντιστοιχούν στα γεγονότα του εξωτερικού κόσμου. Οι ιδέες

αυτές είναι τα αντικείμενα της νόησης όταν ο άνθρωπος σκέπτεται.13

Στο Δοκίμιο για την Ανθρώπινη Νόηση14 διαμόρφωσε τη

γνωσιολογία του εμπειρισμού και καταπιάνεται με δύο κύρια ερωτήματα:

α) πώς γνωρίζουμε τον κόσμο και β) ποια είναι τα όρια της γνώσης μας.15

Σκοπός του είναι να ερευνήσει την καταγωγή, τη βεβαιότητα και την

έκταση της ανθρώπινης γνώσης, και προωθεί την πρόταση ότι θα πρέπει

να εξετάσουμε την ικανότητά μας για γνώση. Αυτό που η εμπειρία

παρέχει αρχικά και άμεσα δεν είναι ολοκληρωμένη γνώση, αλλά «τα

υλικά της γνώσης», οι αποκαλούμενες ιδέες. Η εμπειρία δεν είναι η ίδια η

γνώση αλλά οι ιδέες που διαμορφώνουν την υλική βάση της γνώσης. Η

εμπειρία αποτελεί στην πραγματικότητα διττή πηγή ιδεών. Κάποιες

προέρχονται από την «αίσθηση» (π.χ. με τις αισθήσεις μας αποκτούμε τις

ιδέες των χρωμάτων, κίτρινο, λευκό, κλπ.), ενώ κάποιες άλλες, όπως οι

ιδέες της αντίληψης, της βούλησης, της αμφιβολίας, προέρχονται από τη

διανοητική παρατήρηση (reflection), από την «αντίληψη» των λειτουργιών

του νου μας, ο οποίος μέσω της αίσθησης χρησιμοποιεί τις ιδέες που

έχουμε ήδη αποκτήσει.16

Το κύρος των ιδεών εξαρτάται από την αντιστοιχία τους με τις

ποιότητες των πραγμάτων. Οι ποιότητες αυτές βρίσκονται έξω από μας,

συγκροτούν την εσωτερική δομή, τα συστατικά χαρακτηριστικά των

πραγμάτων του υλικού κόσμου και καθρεφτίζονται μέσα μας μόνο με τις

ιδέες. Οι ποιότητες είναι πρωτεύουσες, όταν ένα πράγμα δεν μπορεί να

νοηθεί χωρίς αυτές (π.χ. η μορφή ενός τριγώνου), ή είναι δευτερεύουσες,

όταν μπορεί να νοηθεί (π.χ. το χρώμα του τριγώνου).17 Σε κάθε

περίπτωση όμως, είτε πρόκειται για πρωτεύουσες είτε για δευτερεύουσες

13 Βλ. Μολύβας, ό.π., σσ. 51-52. 14 Βλ. Woolhouse R.S., Φιλοσοφία της Επιστήμης, «Β’: Οι Εμπειριστές», εκδ. Στάχυ, Αθήνα, 2000, σσ. 120-121. 15 Βλ. Μολύβας Γ., ό.π., σ. 51. 16 Στο ίδιο, σ. 127-128. 17 Βλ. Μολύβας Γ., ό.π., σ. 53.



10

ιδέες, οι οποίες υπάρχουν μέσα στην ψυχή μας, αποτελούν συστατικά

γνωρίσματα των πραγμάτων που υπάρχουν έξω από μας. Παρόλη την

αμεσότητα των απόψεων του Λοκ, η γνωσιοθεωρία του εμπεριέχει ένα

συνονθύλευμα πολλαπλών ρευμάτων σκέψης σχετικά με την υλική

υπόσταση των πραγμάτων και έρχεται σε αντίφαση με την ιδεαλιστική

του άποψη, καθώς «…η φαινομενικά εύκολη και σαφής διδασκαλία του,

μια νοθευμένη μορφή καρτεσιανισμού, παρασύρεται από τη δίνη που

έρχεται στην επιφάνεια από τα βάθη των ιστορικών προϋποθέσεών

της…».18

18 Βλ. Windelband W.-Heimsoeth H., ό.π., σ. 254.



11

DAVID HUME.

ΜΕΤΑΒΑΛΛΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ.

Την αντίφαση στην οποία οδηγήθηκαν ο Λοκ και οι εμπειριστές

επιχείρησε να αντιμετωπίσει κατά τρόπο ριζικό, ένας άλλος ιδεαλιστής

φιλόσοφος από τη Σκωτία, ο Ντέιβιντ Χιουμ (David Hume, 1711-1776). Ο

Χιουμ ανέπτυξε τις ιδέες του μένοντας συνεπής προς την αρχή του

εμπειρικού ιδεαλισμού, σύμφωνα με την οποία για τίποτα δεν μπορεί να

αποφανθεί κανείς παρεκτός μόνο για τις ιδέες του, τις εμπειρίες του, για

ό,τι μπορούν να του προσφέρουν οι αισθήσεις του. Ο Χιουμ υποστήριζε

ότι ο Καρτέσιος είχε λάθος να θεωρεί ότι έχουμε έμφυτες ιδέες για το

πνεύμα, τον Θεό, το σώμα και τον κόσμο. Οι εντυπώσεις των αισθήσεων

είναι η μοναδική πηγή γνώσης της πραγματικότητας. Δεν υπάρχει τίποτα

στη διάνοιά μας που να μην ήταν πρώτα στις αισθήσεις μας.19

Ο Χιουμ διέκρινε τις εμπειρίες σε δύο κατηγορίες: στις εντυπώσεις

και τις ιδέες. Οι εντυπώσεις είναι οι παραστάσεις που σχηματίζουμε μέσα

μας για τα πράγματα των αισθήσεών μας, ενώ οι ιδέες είναι οι εικόνες

των εντυπώσεων. Τόσο οι εντυπώσεις όσο και οι ιδέες διακρίνονται σε

απλές και σε σύνθετες. Όλες οι απλές ιδέες προέρχονται από αντίστοιχες

απλές εντυπώσεις τις οποίες αναπαριστούν επακριβώς. Με βάση αυτή τη

διατύπωση, η χρήση των ιδεών είναι νόμιμη εάν και μόνον εάν

αντιστοιχούν τελικά σε εντυπώσεις, σε παραστάσεις. Όλη η γνώση των

πραγμάτων και των γεγονότων του κόσμου μέσα στον οποίο ζούμε

«…περιορίζεται στην εξακρίβωση των εντυπώσεων και στις αμοιβαίες

σχέσεις αυτών των παραστάσεων... Η ύπαρξη του εξωτερικού κόσμου

δεν είναι δυνατόν να αποδειχθεί λογικά...».20

19 Βλ. Losee John, Φιλοσοφία της Επιστήμης. «Μια ιστορική εισαγωγή», εκδ. ΒΑΝΙΑΣ,

Θεσσαλονίκη, 1993, σ. 149-150. 20 Βλ. Windelband W.-Heimsoeth H., ό.π., σ. 260.



12

Η γνώση που έχουμε για τα πράγματα και τα γεγονότα του κόσμου

στηρίζεται στη σχέση αιτίας και αποτελέσματος. Και η επιστημονική

γνώση στηρίζεται στη σχέση αιτίας και αποτελέσματος. Οι νόμοι της

φύσης ως συμπυκνωμένες ιστορίες ενός γεγονότος που προκλήθηκε

κατά τρόπο αιτιώδη, έχουν ισχύ για το παρελθόν, για ό,τι έχει

παρατηρηθεί ως τη στιγμή που διατυπώνονται. Αυτό σημαίνει ότι οι νόμοι

της φύσης δεν είναι αναγκαστικά αληθείς και είναι ενδεχόμενο ανά πάσα

στιγμή να ανατραπούν. Αν οι νόμοι της φύσης στους οποίους στηρίζεται

η γνώση μας είναι επισφαλείς, τότε για τίποτα από όσα υπάρχουν και

συμβαίνουν γύρω μας δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι. «...Δεν υπάρχει

γνώση σχετικά με το τί είναι τα πράγματα και πώς επενεργούν: μπορούμε

μόνο να πούμε τί αισθανόμαστε γι’ αυτά, ποίες σχέσεις ομοιότητας των

πραγμάτων και ποιά κατά χώρο ή κατά χρόνο διάταξή τους βιώνουμε.». 21

Η μεταφυσική των πραγμάτων υποχωρεί μπροστά στη μεταφυσική

της γνώσης, καθώς οι βασικές έννοιες της ουσίας και της αιτιότητας, αλλά

και τα μεθοδολογικά εργαλεία του επιστημονικού στοχασμού

εκμηδενίζονται σχεδόν, μέσα σε αυτή τη διδασκαλία του απόλυτα

συνεπούς και γνήσιου εμπειρισμού. Ο σκεπτικισμός του Χιουμ

αναγνωρίζοντας μόνο τη σχετική πεποίθηση μιας συναισθηματικής

πρόσληψης / διεπαφής, καταλαγιάζει τη διαμάχη των μεθόδων και

εμπιστεύεται μια φυσική πίστη (belief) ως μόνη ηθική συμπεριφορά που

αναδύεται από τα βάθη της φιλοσοφικής σκέψης και χειρίζεται με

κατανόηση τις ανάγκες της ζωής. Η μεταφυσική του κοινού νου έχει

διαγράψει μια πλήρη τροχιά και ετοιμάζεται για την περιπέτεια των

νεώτερων χρόνων.

21 Βλ. Windelband W.-Heimsoeth H., ό.π., σσ. 262-263.



13

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η δυτικοευρωπαϊκή σκέψη επιχειρεί να οριοθετήσει τη φύση, να

κατανοήσει τους εγγενείς της νόμους και να ελέγξει τη γνώση και τις

καταβολές της. Στην προσπάθειά της αυτή βασίζεται στην ανάπτυξη της

μαθηματικής φυσικής επιστήμης, την ανάλυση και την παρατήρηση των

φυσικών φαινομένων και των ιδιοτήτων της ύλης. Η φιλοσοφία, ωστόσο,

παραμένει στο επίκεντρο των προβληματισμών, καθώς προσαρμόζεται

στα νέα πρότυπα της επιστημονικότητας.

Το μεθοδολογικό πρόγραμμα του Καρτέσιου, αποτελεί αφετηριακό

σημείο της συστηματικής γνωσιολογικής θεώρησης. Ο άνθρωπος, μέσα

από την νόησή του, επιβεβαιώνει και σταθεροποιεί την εν-νόησή του, τη

δυνατότητα να αντιλαμβάνεται και να οριοθετεί την ύπαρξή του. Τα

μαθηματικά είναι πρότυπο γνώσης. Ο καρτεσιανός άνθρωπος με τη

στοχαστική του ικανότητα, αντιπαρέρχεται τη δυαρχία του φυσικού

κόσμου. Η λογική αναγκαιότητα τον οδηγεί στην αγαθή φύση του Θεού. Η

γνώση ακολουθεί τη συνθετική οδό για να ολοκληρώσει την ενορατική της

σύλληψη. Ο εμπειρικός ιδεαλισμός του Λοκ και ο ακραίος εμπειρισμός

του Χιουμ οριστικοποιούν το μεθοδολογικό εργαλείο της νέας εποχής.

Ο κόσμος εννοείται ως υποκειμενική κατασκευή. Το άτομο

αναλαμβάνει την ευθύνη της διαμόρφωσης και της υλοποίησής του.

Συμμετέχει με την ενορατική και αισθητηριακή του νόηση.

Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός, η σύνθεση της επιστημονικής

περιέργειας και του υλικού εκλεκτισμού, αποδεικνύεται ισχυρό διανοητικό

εργαλείο για οποιοδήποτε περιεχόμενο σκέψης και δράσης, και

εφαρμόζεται στο σύνολο των πραγματικοτήτων της κοινωνίας.

_________________________________________________________



14

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Βαλλιάνος Π., Οι Επιστήμες της Φύσης και του Ανθρώπου στην

Ευρώπη, Τόμος Β, «Η Επιστημονική και η Φιλοσοφική Θεωρία της

Επιστήμης. Ακμή και Υπέρβαση του Θετικισμού», ΕΑΠ, Πάτρα,

2001.

2. Μολύβας Γ., Φιλοσοφία στην Ευρώπη, ΤΟΜΟΣ Β, «Η εποχή του

Διαφωτισμού (17ος -18ος αιώνας)», ΕΑΠ, Πάτρα, 2000.

3. Cottingham John, Φιλοσοφία της Επιστήμης, «Α’: Οι

Ορθολογιστές», εκδ. Πολύτροπον, Αθήνα, 2000.

4. Losee John, Φιλοσοφία της Επιστήμης. «Μια ιστορική εισαγωγή»,

εκδ. ΒΑΝΙΑΣ, Θεσσαλονίκη, 1993.

5. Windelband W.-Heimsoeth H., ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ, Β’ ΤΟΜΟΣ, μτφρ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος, Γ’

ΕΚΔΟΣΗ, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1995.

6. Woolhouse R.S., Φιλοσοφία της Επιστήμης, «Β’: Οι Εμπειριστές»,

εκδ. Στάχυ, Αθήνα, 2000.

002. Descartes, Locke και Hume: περί μεθόδου και βεβαιότητας της...

Documents

Transcript of 002. Descartes, Locke και Hume: περί μεθόδου και βεβαιότητας της...