ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ 2012-2013 (Διδασκ. Ε. Καραμαλέγκου)M. T. CICERONIS Pro Marcello

ΙΙΙ. ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ (1)

Α΄. Ο ΛΟΓΟΣ

Ο πρώτος από τους τρεις Καισαρικούς Λόγους (Orationes Caesarianae): Pro Marcello (46 π.Χ.) Pro Ligario (46 π.Χ.) Pro rege Deiotaro (45 π.Χ.)

B΄. ΕΚΦΩΝΗΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Χρόνος : Σεπτέμβριος του 46 π.Χ.Τόπος : Ρωμαϊκή ΣύγκλητοςΑφορμή: η απονομή χάρης από τον Καίσαρα στον σκληρό πολιτικό αντίπαλό του Μάρκελλο, ο οποίος, μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου με νικητή τον Καίσαρα, βρίσκεται αυτοεξόριστος στη Μυτιλήνη. Σκοπός: σε πρώτο επίπεδο ανάγνωσης, ευχαριστήριος λόγος του συγκλητικού Κικέρωνα προς τον Καίσαρα για την πράξη της απονομής χάρης προς τον Μάρκελλο. Στην ουσία: προσπάθεια του ρήτορα να συμβουλεύσει τον ισχυρό Καίσαρα για τη σωστή διακυβέρνηση της Ρώμης. Σχέση ρήτορα και Μαρκέλλου: φίλοι με κοινά πνευματικά ενδιαφέροντα και κοινές πολιτικές πεποιθήσεις, οπαδοί του Πομπηίου, υποστηρικτές του παραδοσιακού δημοκρατικού πολιτεύματος της «ελεύθερης πολιτείας» (Res Publica)Σχέση ρήτορα και Καίσαρα: Αντίπαλοι στον εμφύλιο πόλεμο, μετά το τέλος του οποίου, με ένα είδος συγχώρεσης εκ μέρους του Καίσαρα, ο Κικέρων αποκαθίσταται στο συγκλητικό του αξίωμα. Το υψηλό πνευματικό επίπεδο και των δύο δημιουργεί προϋποθέσεις επικοινωνίας και προοπτικές συνεννόησης για τα θέματα της πολιτείας.Ακροατήριο: Συγκλητικοί (παλαιοί συγκλητικοί φίλοι και αντίπαλοι του Καίσαρα, νέοι συγκλητικοί [κάποιοι φανατικοί οπαδοί του Καίσαρα]) και Ιούλιος Καίσαρ. Η σύνθεση του ακροατηρίου επηρεάζει τον ρήτορα, ο οποίος διαμορφώνει κατάλληλα:

το ύφος του λόγου την επιλογή των επιχειρημάτων τη χρήση του κατάλληλου λεξιλογίου

καθώς προσπαθεί να γίνει κατανοητός και αποδεκτός από το σύνολο του ακροατηρίου

Γ΄. ΠΡΟΟΙΜΙΟ (exordium) 1- 4

Στην αρχή: «τυπικό» (προσφώνηση Συγκλητικών), όπως ορίζει το ρητορικό «πρωτόκολλο» των λόγων, οι οποίοι εκφωνούνται ενώπιον της Συγκλήτου Συνέχεια: «μη τυπική» ex abrupto αναγγελία του εγκωμίου της clementia Caesaris, η οποία διατηρείται ως κύριο χαρακτηριστικό και κυρίαρχη αρετή

1

του Καίσαρα σε ολόκληρο τον λόγο. Θεωρείται όχι μόνο πολιτική αλλά και φιλοσοφική αρετή συνδέεται στενά με άλλες αρετές, οι οποίες την πλαισιώνουν και εξυμνούνται επίσης ως αρετές του Καίσαρα. Επομένως, ήδη από το προοίμιο στη laudatio Caesaris περιλαμβάνονται υπερτονισμένες οι εξής αρετές:

clementia (tam inusitatam inauditamque) mansuetudo (tantam) modus (in summa potestate rerum omnium) sapientia (incredibilem ac paene divinam)

Το στωικό λεξιλόγιο του ρήτορα και η λειτουργία του στην εξύμνηση του Καίσαρα.Συγχρόνως από την αρχή του προοιμίου εξαίρονται:

η ιδιαίτερη σημασία της ημέρας κατά την οποία πραγματοποιείται και ο ευρύτερος αντίκτυπος, τον οποίο έχει

αυτή η σπουδαία και πολυσήμαντη πράξη, καθώς δεν αφορά μόνο τον Μάρκελλο, ενδιαφέρει εξίσου όλη τη Σύγκλητο αλλά έχει άμεση επίδραση και στον φίλο του Μαρκέλλου, τον ρήτορα και

πολιτικό Κικέρωνα. Ο τελευταίος ακριβώς αυτή την ώρα και ειδικώς λόγω αυτού του σπουδαίου γεγονότος αποφασίζει να λύσει τη μακροχρόνια σιωπή του και να εκφωνήσει τον λόγο.Η laudatio Marcelli στηρίζει και αιτιολογεί την απόφαση του Κικέρωνα.Επομένως, στο προοίμιο του λόγου, διακρίνουμε τους εξής Άξονες

hodiernus dies clementia Caesaris Marcellus/Cicero/Senatus

Αναδεικνύονται από την αρχή τα θέματα: της ευνοϊκής αποδοχής του λόγου από τον Καίσαρα και το σύνθετο

ακροατήριο του είδους του λόγου (θα γίνει εκτενής αναφορά στο ΣΤ΄) της διαφοροποίησης του Pro Marcello από τους παλαιότερους λόγους

του ρήτορα ως προς τις σχέσεις ρητορικής – φιλοσοφίας της σχέσης του λόγου με έργα του Κικέρωνα που γράφτηκαν την ίδια

περίοδο και δεν είναι ρητορικοί λόγοι (Brutus, Orator, Paradoxa Stoïcorum). Καλύπτουν το θεωρητικό μέρος της ιδιαίτερης σχέσης μεταξύ ρητορικής και φιλοσοφίας, την πρακτική εφαρμογή της οποίας αναγνωρίζουμε στον Pro Marcello.

Εισαγωγή στο θέμα της σύγκρισης των πολεμικών κατορθωμάτων με τα ηθικά επιτεύγματα του Καίσαρα.

2