© ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗΑΘΗΝΑ ISBN 978-960-476-209-5

Ἠλεκτρονικὴ ἐπανέκδοση τῆς πρώτης ἔκδοσης,ποὺ εἶχε πραγματοποιηθεῖ τὸ 1991

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ(10ος - 16ος αἰ.)

MUSÉE BENAKIINSTITUT DE RECHERCHE ET D’HISTOIRE DES TEXTES (C.N.R.S.)

EYRYDICE LAPPA - ZIZICAMATOULA RIZOU - COUROUPOU

CATALOGUE DES MANUSCRITS GRECSDU MUSÉE BENAKI

(10e - 16e s.)

ATHÈNES 2017

ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗINSTITUT DE RECHERCHE ET D’HISTOIRE DES TEXTES (C.N.R.S.)

ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΛΑΠΠΑ - ΖΙΖΗΚΑΜΑΤΟΥΛΑ ΡΙΖΟΥ - ΚΟΥΡΟΥΠΟΥ

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ

(10ος - 16ος αἰ.)

ΑΘΗΝΑ 2017

Ἡ πρώτη ἔκδοση τοῦ βιβλίου (1991) πραγματοποιήθηκε χάρη στὴ συνεργασίατῆς Section Grecque τοῦ Institut de Recherche et d’Histoire des Textes καὶ στὴ γενναία

οἰκονομικὴ ἐνίσχυση τοῦ Ἱδρύματος Ἰωάννη Φ. Κωστοπούλου.

Εἰς μνήμην

Marcel RichardΕὐγενίας Χατζηδάκη

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Γιὰ τὸ ἱστορικὸ τῆς ἔκδοσης τοῦ Καταλόγου τῶν Βυζαντινῶν Χειρoγράφων καθὼς καὶ γιὰ τὴν ἀνεκτίμητη προσφορὰ τῶν συντελεστῶν της, ὅσα μὲ εὔ-γλωττη λιτότητα καταγράφει ἡ Εἰσαγωγὴ τῆς Εὐρυδίκης Λάππα-Ζίζηκα μοῦ ἐπιτρέπουν νὰ παρακάμψω τὸν παραδεδεγμένο τύπο τῶν εὐχαριστιῶν. Ἡ εὐγνωμοσύνη τοῦ Μουσείου Μπενάκη δύσκολα θὰ μποροῦσε ἄλλωστε νὰ ἀποδοθεῖ μὲ λόγια. Αὐτὸ μοῦ δίνει τὴν εὐκαιρία νὰ ἀφεθῶ σὲ κάποιες φαινο-μενικὰ ἄσχετες σκέψεις γύρω ἀπ’ ὅ,τι θεωρῶ πρωταρχικὸ ἀλλὰ καὶ ἐπεῖγονχρέος τῆς ἑλληνικῆς ἐπιστήμης στοὺς σημερινοὺς δύσκολους καιροὺς τῶν εὐρω- παϊκῶν της προοπτικῶν.

Σ’ ἕναν τόπο ὅπου τὰ κατάλοιπα τοῦ ἱστορικοῦ βίου καὶ τῆς πολιτιστικῆς παράδοσης ἐξακολουθοῦν νὰ παραμένουν ἀσύνταχτα –δηλαδὴ ἀνενεργὰ τόσο ὡς ἐρεθίσματα ἐρευνητικῆς περιέργειας ὅσο καὶ ὡς συστατικὰ αὐτογνωσίας– ἡ ἔκδοση ἑνὸς ἐπιστημονικοῦ καταλόγου μόνον ὡς «ὕβρις» δὲν θὰ μποροῦσε νὰ θεωρηθεῖ. Θὰ πρέπει κάποτε νὰ ὁμολογήσουμε μὲ παρρησία ὅτι ἀπὸ τὶς μαρτυρίες ποὺ καταγράφουν τὴν ἱστορικὴ διαδρομὴ τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἀκόμα καὶ οἱ σχετικὲς μὲ τὸ κλέος τῆς ἀρχαιότητας, ἀσφυκτιοῦν ἀπρόσιτες πάντο- τε, κατὰ τὸ μεγαλύτερο μέρος τους, μέσα στὰ ἀδιαπέραστα σκοτάδια τῶν μουσειακῶν ἀποθηκῶν ἢ δεσμευμένες ἀπὸ τὶς ἰδιοκτησιακὲς δουλεῖες τοῦ παρελθόντος. Εἶναι μάλιστα ἐνδεικτικὸ ὅτι ὅσοι κατάλογοι μεγάλων ἑνοτή-των ὑλικοῦ, ὅσα corpora εἶδαν ὣς τώρα τὸ φῶς τῆς δημοσιότητας ὀφείλονται κατὰ κανόνα στὴ συνειδησιακὴ ἐγρήγορση ἄλλων, παρωχημένων ἐποχῶν ἢ στὴ συναίσθηση ἀλλοδαπῶν κυρίως συναδέλφων. Ἀλλὰ καὶ ἡ κατάσταση ποὺ ἐπικρατεῖ ἀπ’ αὐτὴν τὴν ἄποψη στὸν τομέα τῆς ἔρευνας τοῦ βυζαντινοῦ πο-λιτισμοῦ, δύσκολα θὰ μποροῦσε νὰ διεκδικήσει τὴν ἐπιβράβευση τῆς ἐξαίρε-σης, ἐνῶ ὁ νεοελληνικὸς πολιτισμὸς τῶν χρόνων τῆς Τουρκοκρατίας γίνεται ἀντικείμενο ἐπιλεκτικῶν κατὰ κανόνα προσεγγίσεων χάρη σὲ ἐκεῖνα μόνο τὰ ὑλικά του κατάλοιπα, ποὺ συμπτωματικὰ ἑλκύουν τὸ προσωπικὸ ἐνδιαφέρον.

Γιὰ τὴ μακαριότητα ποὺ ἐπικρατεῖ στὴν ἐκπλήρωση τοῦ κάτ’ ἐξοχὴν ἐπι-στημονικοῦ αὐτοῦ χρέους, ἔχει ἐπανειλημμένα τονιστεῖ ἡ εὐθύνη τῶν μουσεια- κῶν καὶ τῶν ἄλλων πνευματικῶν ἱδρυμάτων, ἡ ὁποία δὲν μειώνει βέβαια κα- θόλου τὰ ποσοστὰ τῆς ἀδιαφορίας ποὺ ἀναλογοῦν στὴν Πολιτεία καὶ στὴν παντελῆ ἀπουσία μιᾶς κεντρικῆς κατευθυντήριας πολιτικῆς. Θὰ ἦταν ἔτσι παράλειψη νὰ μὴν ἀποτίσει κανεὶς τὸν πρέποντα φόρο τιμῆς στὴν ἔγνοια τοῦ Ἀντώνη Μπενάκη γιὰ τὴ σταδιακὴ ἔκδοση τῶν ἐπιμέρους συλλογῶν τοῦ δικοῦ του Μουσείου, μιὰν ἔγνοια εὐδιάκριτη στοὺς Καταλόγους τῶν Βυζαντινῶν

10 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

καὶ Μεταβυζαντινῶν Εἰκόνων (1937), τῶν Ἑλληνικῶν Χρυσῶν Κοσμημάτων (1938), τῆς Κινέζικης Κεραμεικῆς καὶ Πορσελάνης (1939) καθὼς καὶ στὸ μνη-μειακὸ Λεύκωμα τῶν Ἐθνικῶν Ἐνδυμασιῶν (1948, 1954). Τὴν ἴδια παράδοση συνέχισαν οἱ Κατάλογοι τῶν ἐξ Αἰγύπτου Ὀστέινων Ἀντικειμένων (1976), τῆς Ἑλληνικῆς καὶ Ἰσλαμικῆς Ὑαλουργίας (1977) καὶ τῆς Πρώιμης Ἰσλαμικῆς Κε-ραμεικῆς (1980), ἐνῶ σὲ διαφορετικοὺς βαθμοὺς ὁλοκλήρωσης βρίσκεται ἕνα εὐρύτερο ἐκδοτικὸ πρόγραμμα ποὺ θὰ καλύψει συνολικὰ τὶς συλλογὲς τῆς Πρώιμης καὶ τῆς Ἐφυαλωμὲνης Βυζαντινῆς Κεραμεικῆς, τῶν Πήλινων Ἑλληνι-στικῶν καὶ Ρωμαϊκῶν Εἰδωλίων, τῆς Μεταβυζαντινῆς Ἀργυροχοΐας, τῆς Κερα-μεικῆς τοῦ Νεοελληνικοῦ Σπιτιοῦ, τῶν Κεντημάτων τῆς Σκύρου, τῆς Ἠπείρου καὶ τῆς Κρήτης, τῶν Λίθινων καὶ Μαρμάρινων Γλυπτῶν καὶ τῆς Νεοελληνικῆς Ξυλογλυπτικῆς.

Τὸ ἐκδοτικὸ πρόγραμμα τοῦ Μουσείου Μπενάκη, συμβάλλοντας στὴν πλη-ρέστερη γνώση τῆς ἑλληνικῆς παρακαταθήκης, πραγματοποιεῖται χάρη στὴ συνεργασία μιᾶς πλειάδας ἀπὸ Ἕλληνες καὶ ξένους εἰδικοὺς ἀλλὰ καὶ στὴν ἀποφασιστικὴ συμπαράσταση πολλῶν ἑλληνικῶν καὶ ξένων ἱδρυμάτων. Τὸ παράδειγμα τῆς Section Grecque τοῦ Institut de Recherche et d’Histoire des Textes καὶ ἡ ὑποδειγματική του ἐφαρμογὴ στὴν Περίπτωση τοῦ Καταλόγου τῶν Βυζαντινῶν Χειρογράφων φωτίζει ἐνθαρρυντικὰ τόσο τοὺς στόχους τῆς κεντρικῆς σύλληψης, ὅσο καὶ τὴν αἰσιοδοξία ποὺ στηρίζει τὶς μελλοντικές του προεκτάσεις. Ὅπως φαίνεται ἄλλωστε μὲ πραγματικὰ συγκινητικὴ ἀμεσό-τητα καὶ ἀπὸ τὸ προλογικὸ σημείωμα τοῦ Joseph Paramelle, δὲν χρειάζεται νὰ εἶναι κανεὶς γεννημένος στὴν Ἑλλάδα γιὰ νὰ αἰσθάνεται ἑλληνικά. Ὅταν ἡ σημασία μιᾶς πολιτιστικῆς προσφορᾶς ξεπερνᾶ τὰ περιοριστικὰ σύνορα τῆς ταλαντευόμενης σήμερα γεωγραφικῆς πραγματικότητας, ἡ διάκριση τῆς «ἐθνικότητας» χάνει πολὺ ἀπὸ τὸ ὅποιο εἰδικό της βάρος.

ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΕΛΗΒΟΡΡΙΑΣ

PRÉFACE

À celui qui avait eu l’initiative de ce Catalogue, il revenait d’en saluer au-jourd’hui l’achèvement. Mais voici quinze ans que l’Abbé Marcel Richard nous a quittés. C’est pourquoi l’un de ses collaborateurs, son successeur à la tête de la Section Grecque de l’Institut de Recherche et d’Histoire des Textes, cédant aux amicales instances des deux auteurs, ses collègues, a aujourd’hui le plaisir de présenter au public ce grand et beau travail.

Sur l’histoire de ce projet et les étapes de sa réalisation, le lecteur trouvera ci-dessous l’essentiel dans la Εἰσαγωγή de Madame E. Lappa-Zizicas. II ne m’appartient pas d’anticiper le jugement des critiques et des utilisateurs en soulignant les mérites de l’ouvrage. S’agissant de manuscrits presque entière-ment inconnus, il est certain que bien des chercheurs qui s’intéressent aux do-maines les plus variés de la littérature grecque et de l’histoire du peuple grec, depuis les éditeurs d’Ésope jusqu’aux historiens des institutions municipales à Athènes sous la domination turque, tireront le plus grand profit des documents mis au jour dans ce volume. Qu’il me soit permis d’évoquer l’exemple qui me touche de plus près: le même recueil, τῶν Ἀνταλλαξίμων 72, où Madame Lappa-Zizicas avait découvert un texte totalement inconnu d’Évagre le Pon-tique ou de ses disciples, contient également un Florilège ascétique qui avait de quoi piquer la curiosité: or, de fil en aiguille, examinant le second témoin de ce Florilège, un manuscrit d’Oxford curieusement négligé par les érudits, jai eu la bonne surprise d’y remarquer quelques textes hermétiques, l’un jusqu’ à présent seulement connu en arménien, l’autre tout à fait nouveau.

Mais dans quelle bibliothèque au monde une tranche de cent et quelques manuscrits grecs non encore décrits ne réserverait-elle pas au chercheur de semblables trouvailles, et peut-être de plus belles? Aussi, plutôt que d’énumé-rer les textes rares, les textes nouveaux, que ce Catalogue met maintenant à la disposition des savants, j’aimerais évoquer en quelque sorte la physionomie propre de cette collection. Avant de se trouver juxtaposés sur les rayons du même Musée, dans les pages du même Catalogue, ces livres disparates ont fait ensemble, si j’ose dire, un bout de chemin; et, à la mémoire et au coeur d’un grec − mais je ne saurais parler en son nom −, a la culture et à la curiosité d’un philhellène en tout cas, c’est une longue histoire qu’ils évoquent, par le seul fait de leur réunion.

“Benaki”, c’est le nom d’une de ces dynasties de négociants grecs − grecs d’Alexandrie en l’espèce − cultivés, patriotes, entreprenants: un de ces noms

12 PRÉFACE

liés depuis plus d’un siècle au maintien de la culture grecque sur tout le pour-tour de la Mer Egée et à la conservation de son patrimoine, aussi bien qu’a l’histoire politique de la Grèce indépendante. Et la tradition cultivée par ces familles, celle dont témoigne justement ce Musée, avec les collections multiples qu’il abrite, ne rejoint-elle pas − au sein de conditions sociales si profondément, si tragiquement transformées que bien d’autres peuples y auraient perdu leur âme, leur langue, leur nom − la tradition de l’évergétisme antique, celle même grâce à quoi mainte cité grecque, même sans Ptolémées et sans Eumènes, pou-vait s’enorgueillir, entre son gymnase et son théâtre, d’une bibliothèque?

Mais, à côté des 38 manuscrits dont le Musée est redevable à Antonis Be-nakis − sans compter celui qu’il doit à la donation de Damianos Kyriazis −, la principale richesse de ce Catalogue, pour le philologue, ce sont bien sûr les 75 τῶν Ἀνταλλαξίμων, épaves précieuses, pathétiques, de la catastrophe qui, deux géné-rations avant nous, a englouti l’Hellénisme d’Asie Mineure et de la Thrace Orien-tale. Pauvres trésors sauvés par les rescapés, ces populations «échangées” à la suite du traité de Lausanne − puis regroupés dans une Fondation spéciale qui les a confiés au Musée. L’historien et le géographe, le folkloriste, le linguiste, recueil-lera dans les notes de possession, les éphémérides, les mentions d’anniversaires familiaux, les notices de toute espèce qui occupent leurs marges ou leurs pages de garde, des témoignages bruts d’un monde disparu. Mais l’éditeur d’Ésope, du Corpus Hermétique ou d’Évagre − pour revenir encore sur l’exemple déjà cité −, en collationnant ce témoin venu, qui sait? de Cappadoce ou du Pont, tout comme il ferait d’un manuscrit de l’Athos, de Jérusalem ou du Sinaï, ne peut s’empêcher de rêver une minute, quand il recopie cette simple mention, τῶν Ἀνταλλαξίμων, à l’histoire plusieurs fois millénaire qui est venue se briser sur cette rive.

Peuple acharné, non à vivre seulement, mais à parler, et à parler sa langue, et à l’écrire, à garder mémoire et porter témoignage de son histoire. Réunis à la suite de quels hasards, ces 114 codices ne comprennent sans doute ni un Homère, ni un manuscrit insigne comme par exemple cet «Octateuque de Smyrne” disparu, le 1er septembre 1922, dans l’incendie de la ville natale du Poète... En revanche, rien qu’à feuilleter ce Catalogue, le lecteur le plus distrait sera sans doute frappé par la place importante qu’y tiennent, à la fois par le nombre des témoins et par la longueur des descriptions, deux catégories de manuscrits, qui ne sont certes pas parmi les plus attractifs: les Nomocanons et les Synaxaires. Peut-être même, a parcourir ces pages arides, son admiration pour l’acribie sans égale (même parmi les Catalogues les plus soigneux) dont ont fait preuve mes collègues, se nuancera-t-elle d’un peu d’étonnement, voire de lassitude... Qu’il songe alors que ces grimoires ingrats, parfois presque in-formes, sont les humbles témoins, irrécusables, de ce qu’un peuple, envers et contre tout, est restés fidèles à un certain idéal de vie en société, et à la liturgie qui exprimait sa foi et son identité.

PRÉFACE 13

Que les derniers mots soient ceux d’un “copiste” du XXe siècle, tracés en grec à la fin du Tétraévangile arménien, τῶν Ἀνταλλαξίμων Προθήκη 30,8.

“Le vendredi 29 mai 1915, les Turcs ont égorgé dans la ville d’Erzengian tous les Arméniens de la ville et de la campagne... Les Turcs ont brûle la bi-bliothèque de l’église de Sournissian. Un soldat a pris la croix comme butin et a caché le livre sous son manteau et l’a apporté à la boulangerie... et il a laissé le livre et il est parti.

En 1922, quand a commencé la persécution des Grecs, beaucoup ont fui, moi je suis resté jusqu’au jeudi 18 mai 1924, je suis parti d’Erzengian pour Thessalonique. Je suis arrivé à Thessalonique le 19 juin. Le boulanger d’Erzen-gian, Nicolas P. Kalogeridis”.

JOSEPH PARAMELLΕ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ὅταν ὁ Abbé Marcel Richard, διευθυντὴς τῆς Section Grecque τοῦ Institut de Rercherche et d’Histoire des Textes, μὲ τὴν ἔγκριση τοῦ Διοικητικοῦ Συμβου-λίου τοῦ Μουσείου Μπενάκη μοῦ ἀνέθεσε νὰ συντάξω μιὰ σύντομη καταγρα-φὴ (inventaire) τῶν χειρογράφων τοῦ Μουσείου, ἑτοίμασα μέσα σ’ ἕνα μήνα ἕναν Κατάλογο-Εὑρετήριο γιὰ ὅλα τὰ χειρόγραφα χωρὶς χρονολογικὰ ὅρια. Τὸν ἑπόμενο χρόνο ὁ Abbé Richard μοῦ ἀνέθεσε τὴ σύνταξη λεπτομεροῦς καταλόγου τῶν μέχρι τοῦ ἔτους 1500 χρονολογουμένων χειρογράφων. Μὲ τὴν ἔγκριση τοῦ Δ.Σ. τοῦ Μουσείου ἀρχίσαμε μὲ τὴν Εὐγενία Χατζηδάκη νὰ συν- τάσσουμε τὶς λεπτομερεῖς περιγραφές. Τὰ χρόνια πέρασαν καὶ οὔτε ὁ Abbé Richard οὔτε ἡ Εὐγενία Χατζηδάκη, ἀγαπητοὶ καὶ ἄξιοι καὶ οἱ δύο, θά δοῦνε τὴν ἔκδοση τοῦ Καταλόγου. Θεωρῶ ἐλάχιστο φόρο τιμῆς νὰ ἀφιερώσουμε τὸν Κατάλογο σ’ αὐτούς.

Ὀφείλω νὰ ὁμολογήσω ὅτι ὁ Κατάλογος δὲν θὰ τελείωνε καὶ δὲν θὰ ἔφτα-νε στὸ πιεστήριο ἂν δὲν συνεργαζόταν ἡ Ματούλα Κουρουποῦ. Οἱ δυσκολίες ἦταν ἄπειρες. Τὰ χειρόγραφα στὴν Ἀθήνα, ἡ περισσότερη βιβλιογραφία στὸ Παρίσι. Τὰ προβλήματα πάμπολλα καὶ χρειαζόταν τὸ πήγαινε-ἔλα Ἑλλά-δα-Γαλλία γιὰ νὰ λυθοῦν, ὅσα τουλάχιστον λύθηκαν.

Ἔπειτα ἀπὸ τόσα χρόνια, μονάχα τώρα στὸ τέλος μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι ἔχουμε μυηθεῖ στὴ μέθοδο δουλειᾶς γιὰ τὴ σύνταξη ἑνὸς Καταλόγου καὶ νὰ καταλήξουμε στὸ συμπέρασμα ὅτι ἦταν ὕβρις ἐκ μέρους μας νὰ ἀναλάβουμε τὸ ἔργο αὐτό. Ἔργο ποὺ χρειάζεται ὁμάδα ἐπιστημόνων μὲ εἰδικὲς γνώσεις καὶ προϋποθέσεις δουλειᾶς, ὅπως αὐτὲς τῆς Βατικανῆς Βιβλιοθήκης ἢ τῆς Ἐθνικῆς τοῦ Παρίσιοῦ ἢ ἄλλων μεγάλων βιβλιοθηκῶν –ὅλα τὰ παραπάνω σὰν δικαιολογίες γιὰ τὶς ἀτέλειες τοῦ Καταλόγου.

Μὲ τὴ Ματούλα Κουρουποῦ ἀποφασίσαμε νὰ περιληφθοῦν ὅλα τὰ προ-γενέστερα τοῦ 1600 χειρόγραφα, δηλαδὴ ἕνα σύνολο ἀπὸ 114 χειρόγραφα, μεταξὺ τῶν ὁποίων τὸ ἀρχαιότερο εἶναι τοῦ 10ου αἰώνα. Τὰ χειρόγραφα τοῦ Μουσείου Μπενάκη ἔχουν τριπλὴ προέλευση: 1) Συλλογὴ Μπενάκη ἀπὸ ἀγορὲς τῆς οἰκογένειας Μπενάκη καὶ τοῦ Μουσείου ἢ ἀπὸ δωρεὲς πρὸς τὸ Μουσεῖο (38 χειρόγραφα). 2) Συλλογὴ Δαμιανοῦ Κυριαζῆ (1 χειρόγραφο). 3) Συλλογὴ τοῦ Ταμείου Ἀνταλλαξίμων, ποὺ κατατέθηκαν στὸ Μουσεῖο ἀπὸ τὸ παραπάνω Ταμεῖο (75 χειρόγραφα). Τὰ χειρόγραφα εἶναι ποικίλου περι-εχομένου: λειτουργικά, Παλαιὰ καὶ Καινὴ Διαθήκη, χρονογράφοι, συναξάρια, μουσικά, νομοκάνονες, ἀρχαῖοι συγγραφεῖς κ.ἄ.*

Στὸν παρόντα Κατάλογο τὰ χειρόγραφα φέρουν διπλὴ ἀρίθμηση: τὸν αὔ-

16 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ξοντα ἀριθμὸ τοῦ Καταλόγου καὶ σὲ παρένθεση τὸν ἀριθμὸ τῆς κάθε συλλο-γῆς. Οἱ περιγραφὲς τῶν χειρογράφων εἶναι περισσότερο ἢ λιγότερο ἐκτενεῖς ἀνάλογα μὲ τὸ ἐνδιαφέρον ποὺ παρουσιάζει κάθε χειρόγραφο. Χειρόγραφα μὲ περιεχόμενο ἤδη γνωστὸ ἔχουν περιγραφεῖ συντομότερα. Ἀντίθετα, γιὰ ἄλλα χειρόγραφα, ὅπως λειτουργικά, νομοκάνονες καὶ συναξάρια, οἱ περιγρα-φὲς ἔγιναν λεπτομερέστερες ἢ ἀκόμη καὶ λεπτομερέστατες. Οἱ τίτλοι τῶν ἔρ-γων δίνονται ἀκριβῶς ὅπως ἀναφέρονται στὰ χειρόγραφα. Τὰ ὀνόματα καὶ οἱ τίτλοι ποὺ δὲν περιέχονται στὸ χειρόγραφο μπαίνουν σὲ ὀρθογώνιες ἀγκύλες, ὅπως καὶ οἱ συμπληρώσεις τοῦ κειμένου. Οἱ παραπομπὲς σὲ ἐκδόσεις ἀνα-φέρονται στὴν πιὸ προσιτὴ ἢ στὴν πιὸ πρόσφατη ἔκδοση –στὸ βαθμὸ βέβαια ποὺ γνωρίζουμε. Στὴν περίπτωση ποὺ δὲν ἐντοπίσαμε ἔκδοση, δώσαμε τὴν ἀρχοτέλεια τοῦ κειμένου. Ἡ ἀρχοτέλεια ἀναγράφεται ἐπίσης, ὅταν πρόκειται γιὰ ἀποσπάσματα. Τὰ σημεῖα A΄, Β΄, Γ΄ ἀναφέρονται ἀντίστοιχα σέ: Α΄ κυρίως παλαιογραφικὴ περιγραφή, Β΄ κωδικογραφικὰ καὶ κτητορικὰ σημειώματα, Γ΄ ἐνθυμήσεις καὶ σημειώματα διάφορα.

Ὁ Κατάλογος περιέχει τὰ ἑξῆς εὑρετήρια: 1) ἀρχὴ κειμένων ἢ ἀποσπα-σμάτων ἀνεκδότων ἢ ἐκδεδομένων σὲ δυσεύρετες πηγές, 2) γενικὸ εὑρετήριο, 3) BHG, 4) GPG, 5) ἀντιστοιχία τοῦ ἀριθμοῦ κατάταξης τοῦ Μουσείου μὲ τὸν ἀριθμὸ τοῦ Καταλόγου, 6) ὑδατόσημα καὶ χαράξεις, 7) φωτογραφίες χειρο-γράφων.

Ἡ ἔκδοση αὐτὴ δὲν θὰ ἦταν δυνατὴ χωρὶς τὴ συνεργασία καὶ τὴ βοήθεια τοῦ Μουσείου Μπενάκη. Εὐχαριστοῦμε θερμὰ τὸ διοικητικὸ Συμβούλιο τοῦ Μουσείου, καθὼς καὶ τοὺς κατὰ διαδοχὴ διευθυντές του, τὸν κ. Μανώλη Χατ- ζηδάκη καὶ τὸν κ. Ἄγγελο Δεληβορριᾶ, τὴ βιβλιοθηκάριο Πίτσα Τσάκωνα, τῆς ὁποίας ἡ συμβολὴ ἦταν καθοριστική· τὶς κυρίες Ἀγγελικὴ Μηνιάτη, Ἠλέκτρα Γεωργούλα, Γιούλα Ρίσκα γιὰ τὴν οὐσιαστικὴ βοήθεια ποὺ μᾶς προσέφεραν.

Ἡ στήριξη τῆς ἐργασίας μας ἀπὸ τοὺς διευθυντὲς τοῦ Institut de Recherche et d᾽Histoire des Textes Jean Glénisson καὶ Louis Holtz, σὲ ὅλη τὴ διάρκεια τῶν ἐργασιῶν, ἦταν ἀποφασιστικῆς σημασίας. Ἡ γνώση καὶ ἡ πείρα τοῦ διευθυντῆ τῆς Section Grecque τοῦ Institut de Recherche et d’Histoire des Textes Père Joseph Paramelle ἦταν πολύτιμη. Ο Père Paramelle μὲ σοφὴ καθοδήγηση καὶ συγκινητικὴ προθυμία ἔδωσε λύση σὲ κάθε πρόβλημα ποὺ ἀντιμετωπίσαμε. Ἡ συμπαράσταση ὅλων τῶν συναδέλφων μας τῆς Section Grecque διευκόλυνε σημαντικὰ τὸ ἔργο μας.

Σημαντικὴ ἦταν ἐπίσης ἡ βοήθεια τοῦ Κέντρου Μικρασιατικῶν Σπουδῶν, ἰδιαίτερα σὲ πρακτικῆς φύσεως ζητήματα.

Θὰ ἦταν παράλειψη νὰ μὴν ἀναφέρουμε τὴν κυρία Στέλλα Παπαδάκη- Oekland, ἡ ὁποία εἶχε τὴ γενναιοδωρία νὰ ἐμπλουτίσει τὴν ἐργασία μας μὲ τὴ μελέτη της γιὰ τὰ εἰκονογραφημένα βυζαντινὰ χειρόγραφα τοῦ Μουσείου.

Ὀφείλουμε ἐπίσης πολλὰ στὴν πείρα τοῦ Στέφανου Στεφάνου ποὺ ἐπι-μελήθηκε τὴν ἔκδοση καὶ στὴν τέχνη καὶ ὑπομονὴ τοῦ τυπογράφου Σπύρου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 17

Λένη καὶ τῶν συνεργατῶν του. Ἡ Λίκα Φλώρου ἐπιμελήθηκε τὰ ὑδατόσημα καὶ τὶς φωτογραφίες τῶν χειρογράφων, ὁ Νίκος Κωστόπουλος φιλοτέχνησε τὸ ἐξώφυλλο καὶ ὁ Κώστας Μανώλης φωτογράφησε τὰ χειρόγραφα.

Σέ ὅλους τοὺς παραπάνω ἐκφράζουμε τὴν εἰλικρινή μας εὐγνωμοσύνη.

ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΛΑΠΠΑ-ΖΙΖΗΚΑ

* Μιὰ προηγούμενη ἐργασία μου, ποὺ ἀφοροῦσε σύνολο χειρογράφων ὅμοιου περι-εχομένου, ἦταν ὁ σύντομος Κατάλογος τῶν κωδίκων τῆς Καινῆς Διαθήκης. Ὁ Κατά-λογος αὐτὸς ἐστάλη στὸν κ. Κ. Aland, ὁ ὁποῖος τὸν δημοσίευσε μὴ θεωρώντας ἀπα-ραίτητο νὰ ἀναφέρει τὸ ὄνομα τοῦ συντάκτη τῶν περιγραφῶν (Κ. Aland, Kurzgefasste Liste der griechischen Handschriften des Neuen Testaments, I. Gesamtübersicht (Arbeiten zur neutestamentlichen Textforschung, 1), Βερολίνο 1963).

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

AHG Analecta hymnica graeca e codicibus eruta Italiae inferioris, Joseph Schirò concilio et ductu edita, τ. I-XIII, Ρώμη 1966-1983.

Aland, Kurzgefasste K. Aland, Kurzgefasste Liste der griechischen Handschriften des Neuen Testaments, I. Gesamtübersicht (Arbeiten zur neutestament-lichen Textforschung, 1), Βερολίνο 1963.

Aland, Materialien K. Aland, Die griechischen Handschriften des Neuen Testaments, Materialien zur neutestamentlichen Handschriftenkunde (Arbeiten zur neutestamentlichen Textforschung, 3), Βερολίνο 1969.

Aldama J.A. de Aldama, Repertorium pseudochrysostomicum (Documents, études et répertoires publiés par l’Institut de Recherche et d’Histoire des Textes, X), Παρίσι 1965.

Anal. Boll. Analecta Bollandiana, Βρυξέλλες 1882 κ.ἑ. Assemani Sancti patris nostri Ephraem Syri Opera omnia quae exstant graece...,

opera et studio Josephi Assemani, τ. I-III, Ρώμη 1732-1746.BHG F. Halkin, Bibliotheca Hagiographica Graeca, τ. I-III (Subsidia hagi-

ographica, 8 a), Βρυξέλλες 31957.BHGa, BHGn F. Halkin, Novum Auctarium (Subsidia hagiographica 65),

Βρυξέλλες 1984. (BHGn: νέα κείμενα ποὺ δὲν ἀναφέρονται στὴν BHG. BHGa: κείμενα ποὺ ἀναφέρονται στὴν BHG, ἀλλὰ προκύπτουν

νέα στοιχεῖα ἀπὸ τὸ Novum Auctarium.)BZ Byzantinische Zeitschrift, Λιψία/Μόναχο 1892 κ.ἑ.Catal. Cod. Astrol. Catalogus Codicum Astrologorum Graecorum, τ. I-XII, Βρυξέλλες

1898-1936.CPG Clavis Patrum Graecorum, cura e studio H. Geerard: τ. I Patres antenicaeni, Turnhout 1983 (Corpus Christianorum), τ. II Ab Athanasio ad Chrysostomum, Turnhout 1974 (Corpus

Christianοrum), τ. IΙΙ A Cyrillo Alexandrino ad Johannem Damascenum, Turnhout

1979 (Corpus Christianorum), τ. IV Concilia, Catenae, Turnhout 1980 (Corpus Christianorum).ΕΕΒΣ Ἐπετηρὶς Ἑταιρείας Βυζαντινῶν Σπουδῶν, Ἀθήνα 1924 κ.ἑ.Ehrhard, Überlieferung A. Ehrhard, Überlieferung und Bestand der hagiographischen und

homiletischen Literatur der griechischen Kirche von den Anfängen bis zum Ende des 16. Jahrhunderts, τ. I-III (Texte und Untersuchun-gen zur Geschichte der altchristlichen Literatur, 50-52), Λιψία 1937-1952.

ΕΦΣΚ Ὁ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἑλληνικὸς Φιλολογικὸς Σύλλογος, Κωνσταντινούπολη 1863 κ.ἑ.

Εὐχ. A. Εὐχολόγιον τὸ μέγα, Ἀθήνα 1970.

20 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Εὐχ. P. Εὐχολόγιον τὸ μέγα, Ρώμη 1873.Goar J. Goar, Εὐχολόγιον sive rituale Graecorum, Βενετία 21730, Graz

1960.Gregory C. R. Gregory, Textkritik des Neuen Testaments, τ. I-III (συνεχὴς

ἀρίθμηση), Λιψία 1900-1902-1909.Halkin, «Christ Church» F. Halkin, «Le synaxaire grec de Christ Church à Oxford», Anal.

Boll. 66 (1948), 59-90 = Variorum Reprints, XXI, Λονδίνο 1973.Halkin, «Distiques» F. Halkin, «Distiques et notices propres au synaxaire de Chif-

flet», Anal. Boll. 66 (1948), 5-32 = Variorum Reprints, XXIII, Λονδίνο 1973.

Lake K. and S. Lake, Dated Greek Minuscule Manuscripts to the Year 1200, τ. I-XII, Boston, Massachusetts 1934-1945.

Lappa-Zizicas, Scriptorium E. Lappa-Zizicas, «Les manuscrits du Fonds des échangeables du Musée Benaki d’Athènes: Provenance et identification», Scriptorium 31, Gand 1977, p. 297-298.

Legrand (XVe-XVIe s.) E. Legrand, Bibliographic hellenique... aux XVe et XVle siècles, 4 τόμοι, Παρίσι 1885-1906.

Legrand (XVIIe s.) E. Legrand, Bibliographic hellenique... au XVIIes., 5 τόμοι, Παρίσι 1894-1903.

Leroy J. Leroy, Les types de réglure des manuscrits grecs (Institut de Recherche et d’Histoire des Textes. Bibliographies, colloques, travaux préparatoires), Παρίσι 1976.

Μην. P. Μηναῖα τοῦ ὅλου ἐνιαυτοῦ, τ. I-VI, Ρώμη 1888-1901.Μην. Σεπτ. - Μην. Αὐγ. Μηναῖον Σεπτεμβρίου - Μηναῖον Αὐγούστου, τ. 1-12, Ἀθήνα

1959-1980.NE Νέος Ἑλληνομνήμων, Ἀθήνα 1904 κ.έ.Ὡρολ. A. Ὡρολόγιον τὸ μέγα, Ἀθήνα 1963.Ὡρολ. P. Ὡρολόγιον τὸ μέγα, Ρώμη 1876.Παρακλητικὴ A. Παρακλητικὴ ἤτοι Ὀκτώηχος ἡ μεγάλη, Ἀθήνα 1976.Παρακλητικὴ P. Παρακλητικὴ ἤτοι Ὀκτώηχος ἡ μεγάλη, Ρώμη 1885.Patr. Or. Patrologia Orientalis, Παρίσι 1907 κ.ἑ.Pavlov, Μόσχα A. Pavlov, Nomokanon pri bol’som trebnike, Μόσχα 21897.Pavlov, Ὀδησσὸς A. Pavlov, Nomokanon pri bol’som trebnike, Ὀδησσὸς 1872.PG J.P. Migne, Patrologiae cursus completus, series graeca, τ. 1-161,

Παρίσι 1857-1866.Ράλλης – Ποτλῆς Σύνταγμα τῶν θείων και ἱερῶν κανόνων..., ὑπὸ Γ.Α. Ράλλη καὶ

Μ. Ποτλῆ, τ. 1-6, Ἀθήνα 1852-1859.REB Revue des Études byzantines, Βουκουρέστι, Παρίσι 1943 κ.ἑ. (τ.

1-3, 1943-1945 Études byzantines, REB, τ. 4, 1946 κ.ἑ.).Richard, Répertoire Μ. Richard, Répertoire des Bibliothèques et des Catalogues de ma-

nuscrits grecs (Publications de l’Institut de Recherche et d’His-toire des Textes, I), Παρίσι 21958.

Richard, Supplément M. Richard, Répertoire des Bibliothèques et des Catalogues de ma-nuscrits grecs, Supplément I (1958-1963). (Documents, études et répertoires publiés par l’Institut de Recherche et d’Histoire des Textes, IX), Παρίσι 1964.

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 21

Soden H. von Soden, Die Schriften des Neuen Testaments in ihrer ältesten erreichbaren Textgestalt..., I, 1, Βερολίνο 1902.

Syn. Const. H. Delehaye, Synaxarium Ecclesiae Constantinopolitanae, Βρυξέλλες 1902.

Τριῴδιον A. Τριῴδιον κατανυκτικόν, περιέχον ἅπασαν τὴν ἀνήκουσαν αὐ- τῷ ἀκολουθίαν τῆς ἁγίας καὶ μεγάλης τεσσαρακοστῆς, Ἀθήνα 1975.

Τριῴδιον Ρ. Τριῴδιον κατανυκτικόν, περιέχον ἅπασαν τὴν ἀνήκουσαν αὐ- τῷ ἀκολουθίαν τῆς ἁγίας καὶ μεγάλης τεσσαρακοστῆς, Ρώμη 1879.

Τρωιάνος Σπ. Τρωιάνος, «Νομοκάνων “πάνυ ὠφέλιμον καὶ πλουσιώτα-τον” ὁ ὑπ’ ἀριθμὸν 8 κῶδιξ τῆς Λίνδου», Ἀρχεῖον ἐκκλησιαστι-κοῦ καὶ κανονικοῦ δικαίου, ἔτ. ΚΓ´ (1968), τεῦχος 1, σ. 38-59, τεῦχος 2, σ. 97-118, τεῦχος 3, σ. 162-176. Ἔτ. ΚΔ´ (1969), τεύχη 1-2, σ. 35-55.

Τσελίκας Α. Τσελίκας, Δέκα αἰῶνες ἑλληνικῆς γραφῆς (9ος-19ος αἰ.), Μουσεῖο Μπενάκη, Ἀθήνα 1977.

Ζέπος, JGR Ι. καὶ Π. Ζέπος, Jus Graecoromanum, τ. 1-8, Ἀθήνα 1931 κ.ἑ.ZL C.Ε. Zachariae von Lingenthal, Die Handbücher des geistlichen

Rechts aus den Zeiten des untergehenden byzantinischen Reichs und der türkischen Herrschaft, Mémoires de l’Académie des sciences de St. Petersburg, VII, 28, 7 (1881), 26-40.

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ

1 (Μπ. 1)αἰ. 16ος, χαρτί, χιλ. 188 × 140, φφ. 338, στ. 25-26

(φφ. 1-19 δίστηλο, στ. 25)

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΙΣΙΔΗΣ, ΙΩΣΗΦ ΒΡΥΕΝΝΙΟΣ

1. φφ. 1-19 ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΙΣΙΔΟΥ, Ἑξαήμερον (PG 92, 1425-1434 στ. 76, 1435 στ. 81-1455 στ. 272, 1457 στ. 295-1541 στ. 1403, 1542 στ. 1430-1578 στ. 1910· CPG 7834).

2. φφ. 23-338 ΙΩΣΗΦ ΒΡΥΕΝΝΙΟΥ, Λόγοι (φφ. 20-22v Πίνακας λόγων Ἰω-σὴφ Βρυεννίου μὲ τίτλο, ἀρχὴ καὶ παραπομπὴ στὴ σελίδα):1φφ. 23-167v Περὶ τῆς ἁγίας τριάδος, λόγοι α΄-κα΄ (ἔκδ. Ε. Βούλγαρις, Ἰω- σὴφ μοναχοῦ τοῦ Βρυεννίου. Τὰ εὑρεθέντα, Λιψία 1768, τ. 1, σ. 1-406): φφ. 23-29v Λόγος α΄. φφ. 29v-35v Λόγος β ΄ (μὲ σχήματα). φφ. 36-43v Λόγος γ ΄. φφ. 43v-52 Λόγος δ΄. φφ. 52-57 Λόγος ε΄. φφ. 57-64v Λόγος ϛ΄. φφ. 64v-71 Λόγος ζ ΄. φφ. 71-78v Λόγος η΄. φφ. 78v-85v Λόγος θ ΄. φφ. 85v-93 Λόγος ι ΄. φφ. 93-101 Λόγος ια΄. φφ. 101-108 Λόγος ιβ ΄. φφ. 108-115 Λόγος ιγ ΄. φφ. 115-121 Λόγος ιδ΄. φφ. 121-128ν Λόγος ιε΄. φφ. 128v-135 Λόγος ιϛ΄. φφ. 135-141v Λό-γος ιζ ΄. φφ. 141v-148 Λόγος ιη΄. φφ. 148-154v Λόγος ιθ ΄, τ έ λ . ὃν μιμούμενοι καὶ ἡμεῖς καὶ ὑπὲρ πάντων εὐχαριστοῦμεν καὶ διὰ πάντων εὐαρεστῶμεν τῷ κτίσαντι, ᾧ καὶ δι’ ἔργων καὶ διὰ λόγων καὶ διὰ τῶν νοημάτων δόξα πρέπει τιμὴ καὶ προσκύνησις παρὰ πάντων ἀμὴν (ἀπὸ τὴν ἔκδοση: Βούλγαρις, ὅ.π., σ. 351-367, 168, στ. 22-169, στ. 23, ἐκτενέστερο). φφ. 154v-161 Λόγος κ΄. φφ. 161-167v Λόγος κα΄.2φφ. 167v-188 Περὶ τῆς τοῦ ἁγίου πνεύματος ἐκπορεύσεως, διαλέξεις α΄-γ ΄: φφ. 167v-173 Διάλεξις α΄. φφ. 173-179v Διάλεξις β ΄. φφ. 179v-188 Διάλεξις γ ΄ (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 1, σ. 407-468· βλ. R.J. Loenertz, «Pour la chronologie des oeuvres de Joseph Bryennios», REB 7 (1949), 30· βλ. G. Mercati, «Notizie di Procoro e Demetrio Cidone, Manuele Caleca e Teodoro Meliteniota ed altri ap- punti per la storia della teologia e della letteratura bizantina del secolo XIV», Studi e Testi 56 (1931), 102).

26 1 (Μπ. 1)

3φφ. 188-197v Μελέτη περὶ τῆς τῶν Κυπρίων ἐκκλησίας ἑνώσεως (ἔκδ. Βούλ-γαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 1-25).4φφ. 197v-205v Περὶ τῆς ἡμῶν πίστεως (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 26-47). 5φφ. 205v-212 Εἰς τὸν Εὐαγγελισμόν, λόγος πρῶτος (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 48-65· BHG 1092i· βλ. Loenertz, ὅ.π., σ. 27-28).6φφ. 212-221 Εἰς τὴν σωτήριον Σταύρωσιν, λόγος πρῶτος (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 66-91· BHG 1099y· βλ. Loenertz, ὅ.π., σ. 28).7φφ. 221-227v Περὶ τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 92-111).8φφ. 227v-236v Περὶ τῆς θείας ἐνεργείας (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 112-140).9φφ. 236v-242v Εἰς τὸν Εὐαγγελισμόν, λόγος δεύτερος (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 141-160· BHG 1116s· βλ. Loenertz, ὅ.π., σ. 28).10φφ. 242v-251v Εἰς τὴν σωτήριον Σταύρωσιν, λόγος δεύτερος (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 161-189· βλ. Loenertz, ὅ.π., σ. 28).11φφ. 251v-257v Περὶ συντελείας, λόγος πρῶτος (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 190-207).12φφ. 257v-263 Περὶ συντελείας, λόγος δεύτερος (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 208-226).13φφ. 263-268v Εἰς τὸν Εὐαγγελισμόν, λόγος τρίτος (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 227-243· BHG 1099k· βλ. Loenertz, ὅ.π., σ. 28).14φφ. 268v-278 Εἰς τὴν Σταύρωσιν, λόγος τρίτος (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 244-272· βλ. Loenertz, ὅ.π., σ. 28).15φφ. 278-281 Δημηγορία περὶ τοῦ τῆς πόλεως ἀνακτίσματος (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 273-282).16φφ. 281-283v Ὑπόμνησις περὶ ματαιότητος (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 283-290).17φφ. 284-286 Παραμυθία πρὸς τὸν αὐτοκράτορα (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 291-298).18φφ. 286-293v Εἰς τὴν Σταύρωσιν, λόγος τέταρτος (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 299-321· BHGn 444n).19φφ. 293v-299v Ὑπόμνημα περὶ νοὸς (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 322-343).

1 (Μπ. 1) 27

20φφ. 299v-305 Εἰς τὰ Θεοφάνεια (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 344-360· BHG 1936i).21φφ. 305-313 Περὶ τῆς μελλούσης κρίσεως, λόγος πρῶτος (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 361-384).22φφ. 313v-319v Περὶ τῆς μελλούσης κρίσεως, λόγος δεύτερος (ἔκδ. Βούλγα-ρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 385-404). 23φφ. 319v-322 Εἰς τὴν Θεοτόκον, λόγος εὐχαριστήριος (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 405-413· BHG 1102q).24φφ. 322-328 Περὶ καρτερίας (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 2, σ. 414-432).25φφ. 328-338 Περὶ τῆς ἑνώσεως τῶν ἐκκλησιῶν, λόγος συμβουλευτικὸς (ἔκδ. Βούλγαρις, ὅ.π., τ. 1, σ. 469-500).

Α. Τεύχη 2912 ἀριθμημένα στὴν τελευταία σελίδα κάτω δεξιὰ ἢ στὴ μέση ὡς ἑξῆς: [α΄]-ιδ΄ (φφ. 23-188v): χέρι1, α΄-[ιγ΄] (φφ. 189-338v): χέρι2. Τὰ δύο πρῶτα τεύχη φφ. 1-22 χωρὶς ἀρίθμηση, χέρι1. Τεύχη 110 (φφ. 1-10), ιδ΄10 (φφ. 179-188), ϛ΄11 (φφ. 249- 259), [ιγ΄]7 (φφ. 332-338) χωρὶς χάσματα. Τὸ χέρι1 ἀρίθμησε τὸ χειρόγραφο κατὰ φύλλα: α΄-τιθ΄ (φφ. 23-338). Τὰ φφ. 32, 33 καὶ 166αr-v φέρουν γεωμετρικὰ σχήματα σχετικὰ μὲ τὴν τριάδα. Τὸ φ. 166αr-v δὲν ἀποτελεῖ μέρος τοῦ τετραδίου, ἔχει προστεθεῖ στὸ τέλος ἀπὸ χέρι1. φ. 19v Λευκό. Γραφὴ ὄρθια, ἐπιμελημένη, μικροῦ μεγέθους, δυσ- ανάγνωστη, μὲ πολλὲς συντομογραφίες καὶ πολλά, ὀρθογραφικὰ λάθη. Μελάνι μαῦ- ρο. φφ. 1-188v, 334-338 Χέρι1 16ου αἰ. φφ. 189-334 Χέρι2 16ου αἰ. Γραμμένη ἐπιφά-νεια: φφ. 1-19 δίστηλο: χιλ. 126 × 34/33, φφ. 20-338: χιλ. 126 × 84. Ἐρυθρογραφία: τίτλοι, ἀρχικά, ἀρχικὰ λόγων. Ὑδατόσημα: ancre (ἄγκυρα) = Β 568 (1591-3)· ange (ἄγγελος), βλ. Β 664 (1590), βλ. Β 666 (1594)· arbalète (βαλλιστρὶς) = Β 733 (1595)· fleur de lis (κρίνο) = Β 7129 (1590-6)· lettres (γράμματα) ἀταύτιστα. Ἀστάχωτο. Κα- τάσταση ἄριστη.

Β. φ. 1 Μονοκονδυλιὰ κτήτορα, μελάνι καστανό: «†μεγάλου πρωτονοταρίου Θεσ-σαλονίκης καὶ τώδε».

Γ. φ. 71v Ἀριστερὰ στὸ κάτω περιθώριο σημείωμα ἔτ. 1615: «´αυκ΄ (1420) τότε,

´αχιε΄ (1615) εἰσὶ νῦν, ὥστε συνάγετ(αι) ρϞ΄ (190) ἔτη εἶναι ἐξ οὗ ταυτὶ ἔλεγεν ὁ πα- ρὼν διδάσκαλος». Ἡ ἀφαίρεση εἶναι λανθασμένη. Ἡ σημείωση ἔχει γραφεῖ στὸ περι- θώριο τοῦ κειμένου τοῦ Βρυεννίου, ὅπου ἀναφέρεται ἡ τότε χρονολογία: «ὅτι ἰδοὺ ἀπὸ τῆς τοῦ κ(υρίο)υ ἐναν(θρωπ)ήσεως εἴκοσι πρὸς τοῖς τετρακοσίοις (καὶ)

´α ἔτη

παρῆλθον…».

Στὰ περιθώρια σχόλια στὸ κείμενο ἀπὸ χέρι 17ου αἰ.

Προέλευση ἄγνωστη.

Βιβλιογραφία: Τσελίκας, ἀρ. 45, σ. 53-54.

28 2 (Μπ. 2)

2 (Μπ. 2)αἰ. 12ος, περγαμηνή, χιλ. 193 × 135, φφ. 129, στ. 32-33, ἀκέφ. κολ.

Τὰ τέσσερα Εὐαγγέλια

1. φφ. 1-44v Τὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιον, ἀ κ έ φ . Ἀβιοὺδ δὲ] ἐγέννησε τὸν Ἐλιακεὶμ… (1, 13). φ. 8v κ ο λ . τοῖς ὀφειλέ[ταις… (6, 12). φ. 9 ἀ κ έ φ . Καὶ] ἐγένετο ὅτε… (11, 1).

2. φφ. 45-75v Τὸ κατὰ Μάρκον Εὐαγγέλιον, ἀ κ έ φ . ὑπὸ τοῦ σατανᾶ] καὶ ἦν μετὰ τῶν θηρίων… (1, 13). φ. 50v κ ο λ . ὅταν σπαρῇ [ἀναβαίνει… (4, 32). φ. 51 ἀ κ έ φ . ἐξελ]θόντα τὰ πνεύματα… (5, 13).

3. φφ. 77-129v Τὸ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγέλιον. φ. 121v κ ο λ . οὗτος [ἐγενή-θη… (20, 17). φ. 122 ἀ κ έ φ . καλῶς] εἶπας… (20, 39). φ. 123v κ ο λ . ἀκούειν αὐτοῦ. [Ἤγγιζε δὲ… (21, 38). φ. 124 ἀ κ έ φ . τῶν ἐθνῶν] κατακυριεύουσιν… (22, 25). φ. 129v κ ο λ . καιομένη ἦν ἐν ἡμῖν ὡς ἐ[λάλει… (24, 32).

Α. Τεύχη 188 χωρὶς ἀρίθμηση. Τεύχη 64, 76, 112, 177, 186. Χάσματα μετὰ ἀπὸ φφ. 8v (ἑνὸς τεύχους), 44v (1 φ.), 50v (1 φ.), 121v (1 φ.), 123v (1 φ.). φ. 1 Σχισμένο, δὲν σώζε- ται παρὰ μόνο ἡ γραμμὴ τοῦ ἀρχικοῦ Β[ίβλος. φ. 76 Λευκό. φφ. 9, 129 Ἔχει ἀποκο-πεῖ τὸ ἐξωτερικὸ περιθώριο. Γραφὴ ἐπιμελημένη, ὄρθια, στρογγυλή. Μελάνι μαῦρο. Γραμμένη ἐπιφάνεια: χιλ. 133 × 80. Χρυσογραφία: τίτλοι, ἀρχικά, τίτλοι καὶ ἀρίθμη-ση κεφαλαίων καὶ παραγράφων. Ἐρυθρογραφία: (φ. 2) ἡ ὁριζόντια κεραία ἐπάνω ἀπὸ τὰ κύρια ὀνόματα, (φ. 77) ὁλόκληρες οἱ σειρὲς 1, 3, 5, 7. φ. 77 Μεγάλο ἐπίτιτλο διακοσμημένο, ἔγχρωμο, στὴ μέση σὲ προτομὴ ὁ εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς. Χαράξεις = Lake I, 33a = Leroy 42C1. Κατάσταση καλή. Ἀστάχωτο.

Γ. φ. 76v Χέρι 18ου αἰ. ἔγραψε δύο συναξάρια: 1) «Τὸ αὐτὸ μηνὶ δευταίρα. Του αγίου μάρτιρως Μάμαντος, ἀ ρ χ . Οὔτος εἴτον ἄπο τι Γάγραν χώραν τῶν Παφλάγο-νον…, τ έ λ . ἀποδιμῶ ἀπο τούτην τὴν ζωήν». 2) «Τη αὐτί ἡμέρα μνίμυ τοῦ ἔν αγίεις πατριάρχου Κονσταντίνουπόλεος Ἰω(άννου) τοῦ νιστευτοῦ, ἀ ρ χ . Ὁ ἐν ἁγίεις π(α- τ)ηρ ἰμõν Ἰοάνις ἴτον ε/ις τὸν (και)ρόν τις βασιλιας Ἰουστιναν[οῦ] (καὶ) Τοιβερίου…, τ έ λ . εἰς τιν σάρτα εἰς τὸ δεξιὸν μέρος».φ. 90v Στὸ ἐπάνω περιθώριο ὑπογραφή, χέρι 18ου-19ου αἰ.: «Μακάρηος ἱερω(μό)- ν(α)χος (καὶ) Χ(ριστο)ῦ δοῦλος καὶ ὑπιραίτις του».φ. 90v Στὸ κάτω περιθώριο, χέρι 18ου-19ου αἰ.: «μάξημος ἰερωμώναχος».

Προέλευση ἄγνωστη.

Βιβλιογραφία: Aland, Kurzgefasste, ἀρ. 2557, σ. 196· Τσελίκας, ἀρ. 11, σ. 23.

3 (Μπ. 4) - 4 (Μπ. 5) 29

3 (Μπ. 4)αἰ. 14ος, χαρτί, χιλ. 221 × 150, φφ. 39, στ. 30-34

ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ ΚΑΙΣΑΡΕΥΣ

φφ. 1-38v ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΕΩΣ, Περὶ κτισμάτων. Προηγεῖται πίνακας κε- φαλαίων α΄-ς΄: Προκοπίου ῥήτορος, Περὶ τῶν τοῦ δεσπότου Ἰουστινιανοῦ κτι- σμάτων, λόγος α΄. Περὶ τοῦ κάστρου Δάρας, ὃ ἐπώνυμον ἀπὸ Δαρείου, λό- γος β ΄. Περὶ τῆς ἀρχῆθεν Πάρθων τε καὶ Ἀρμενίων γενεᾶς, λόγος γ ΄. Ὅσα περὶ Εὐρώπην και Ἴστρον ποταμὸν Ἰουστινιανὸς ἐρύματα καὶ πόλεις κα-τεσκεύασε, λόγος δ΄. Περὶ τῆς Ἐφεσίων χώρας καὶ ναοῦ τοῦ θεολόγου Ἰω-άννου, λόγος ε΄. Περὶ Ἀλεξανδρείας καὶ Αἰγύπτου, λόγος ϛ΄ (ἔκδ. G. Din- dort, Procopius, De aedificiis, Βόννη 1838, τ. 3, σ. 170-344· ἔκδ. J. Haury, Procopii Caesariensis, Opera omnia, Λιψία 1913, τ. Ill 2, σ. 5-186).

A. Τεύχη 58. Τεῦχος 57. φ. 39 Λευκό. Γραφὴ δεξιοκλινής, ἄτεχνη. Μελάνι καστανό. Γραμμένη ἐπιφάνεια: χιλ. 177 × 114. Ὑδατόσημα: lettre (γράμμα) S = B 9013 (1322)· lettres assemblées (σύμπλεγμα γραμμάτων) D S ἀταύτιστα. Κατάσταση καλή. Ἀστάχωτο.

Γ. φ. 39v Δοκίμια κονδυλίου.

Προέλευση ἄγνωστη.

Βιβλιογραφία: Τσελίκας, ἀρ. 24, σ. 32-33.

4 (Μπ. 5)ἔτ. 1060, χαρτί, χιλ. 215 × 175, φφ. 11, στ. 28

Ψαλμοὶ Σολομῶντος α΄-ιη΄

φ. 1 α΄ [Ψαλμὸς τῷ Σαλομῶν], ἀ ρ χ . Ἐβόησα πρὸς κύριον…, τ έ λ . ἐν βεβη- λώσει. φφ. 1-2 β΄ Ψαλμὸς τῷ Σαλομῶν περὶ Ἱερουσαλήμ, ἀ ρ χ . Ἐν τῷ ὑπερ- ηφανεύεσθαι…, τ έ λ . δούλων αὐτοῦ. φ. 2v γ΄ Ψαλμὸς τῷ Σαλομῶν περὶ δικαίων, ἀ ρ χ . Ἵνα τί ὑπνοῖς…, τ έ λ . οὐκ ἐκλείψει ἔτι. φφ. 2v-3v δ΄ Διαλογὴ τοῦ Σαλομῶν τοῖς ἀνθρωπαρέσκοις, ἀ ρ χ . Ἵνα τί σὺ κάθησαι…, τ έ λ . Τοὺς ἀγαπῶντάς σε. φφ. 3v-4 ε΄ Ψαλμὸς Σολομῶν, ἀ ρ χ . Κύριε ὁ θεὸς…, τ έ λ . βα-σιλεὺς ἡμῶν. φ. 4r-v ϛ΄ Ἐν ἐλπίδι τῷ Σαλομῶν, ἀ ρ χ . Μακάριος ἀνὴρ…, τ έ λ . ἐν ἀληθείᾳ. φ. 4v ζ ΄ Τῷ Σαλομῶν ἐπιστροφῆς, ἀ ρ χ . Μὴ ἀποσκηνώσῃς…,

30 4 (Μπ. 5) - 5 (Μπ. 7)

τ έ λ . ἐπηγγείλω αὐτοῖς. φφ. 4v-6 η΄ Τῷ Σαλομῶν εἰς νῖκος, ἀ ρ χ . Θλῖψιν καὶ φωνὴν…, τ έ λ . εἰς τὸν αἰῶνα. φ. 6r-v θ΄ Τῷ Σαλομῶν εἰς ἔλεγχον, ἀ ρ χ . Ἐν τῷ ἀπαχθῆναι…, τ έ λ . εἰς τὸν αἰῶνα καὶ ἔτι. φ. 6v ι ΄ Ὕμνος τῷ Σαλομῶν, ἀ ρ χ . Μακάριος ἀνὴρ…, τ έ λ . αἰώνιον. φ. 7 ια ΄ Τῷ Σαλομῶν εἰς προσδοκίαν, ἀ ρ χ . Σαλπίσατε ἐν Σιὼν…, τ έ λ . εἰς τὸν αἰῶνα καὶ ἔτι. φ. 7r-v ιβ΄ Τῷ Σαλο-μῶν ἐν γλώσσῃ παρανόμων, ἀ ρ χ . Κύριε ῥῦσαι…, τ έ λ . ἐπαγγελίας κυρίου. φ. 7v ιγ ΄ Τῷ Σαλομῶν παράκλησις τῶν δικαίων, ἀ ρ χ . Δεξιὰ κυρίου…, τ έ λ . τὸ ἔλεος αὐτοῦ. φ. 8 ιδ ΄ Ὕμνος τῷ Σαλομῶν, ἀ ρ χ . Πιστὸς κύριος…, τ έ λ . ἐν εὐφροσύνῃ. φ. 8r-v ιε ΄ Ψαλμὸς Σαλομῶν, ἀ ρ χ . Ἐν τῷ θλίβεσθαί με…, τ έ λ . εἰς τὸν αἰῶνα χρόνον. φφ. 8v-9 ιϛ ΄ Ὕμνος τῷ Σαλομῶν εἰς ἀντίληψιν ὁσίοις, ἀ ρ χ . Ἐν τῷ νυστάξαι…, τ έ λ . ὑπὸ κυρίου. φφ. 9-11 ιζ ΄ Ψαλμὸς τῷ Σαλο-μῶν μετ᾽ ᾠδῆς τῷ βασιλεῖ, ἀ ρ χ . Κύριε σὺ αὐτὸς…, τ έ λ . εἰς τὸν αἰῶνα καὶ ἔτι. φ. 11r-v ιη΄ Ψαλμὸς τῷ Σαλομῶν ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ κυρίου, ἀ ρ χ . Κύριε τὸ ἔλεός σου…, τ έ λ . δούλων αὐτοῦ. φ. 11v Ψαλμοὶ Σολομῶνος ιη΄ (ἔκδ. Η.Β. Swete, The Old Testament in Greek, Cambridge 1930, τ. 3, σ. 765-787).

A. Τεῦχος 18 καὶ 3 φύλλα. Τὰ φύλλα αὐτὰ ἀποτελοῦν μέρος τοῦ χειρογράφου Λαύρα Θ 70 κατὰ ταύτιση τοῦ Marcel Richard. Στὰ φύλλα 3-11 σώζεται παλαιὰ ἀρί- θμηση 296-304. Στὰ φύλλα 1-2 ἡ παλαιὰ ἀρίθμηση (φφ. 294-295) ἔχει ἀποκοπεῖ. Γραφὴ γωνιώδης, ἐπιμελημένη, συρτή. Μελάνι μαῦρο. Ὑπογεγραμμένη συχνὰ δίπλα στὸ φωνῆεν. Ἡ λέξη Ἰσραὴλ συχνὰ βραχυγραφεῖται ἰλΗ~ (βλ. φφ. 5v, 6r-v, κ.ἑ.). Γραμ-μένη ἐπιφάνεια: χιλ. 172 × 140. Χαράξεις = Lake I, 2c = Leroy 20C1. Κατάσταση μέτρια, τιλφόβρωτο στὰ περιθώρια. Ἀστάχωτο.

Β. Ὁ κώδικας Λαύρα Θ 70 στὸ φ. 285v φέρει χρονολογικὸ σημείωμα: «ἐτελειώθη μηνὶ νοεμβρίῳ ιε΄ ἰνδι(κτιῶνος) τεσσαρεσκαιδεκάτησι ἔτους

´ϛφξθ΄» (= 15 Νοεμβρίου

1060) (βλ. J.Μ. Olivier, Diodori Tarsensis, Commentarii in Psalmos, τ. 1, Louvain 1980, σ. xxi-xxii (Corpus Christianorum Graecorum, Series Graeca 6).

Προέλευση: ἀγορὰ ἀπὸ τὸν Σωφρόνιο Εὐστρατιάδη, 3 Σεπτεμβρίου 1923.

Βιβλιογραφία: A. Rahlfs, Verzeichnis der griechischen Handschriften des Alten Testa-ments, Βερολίνο 1914, σ. 20· Τσελίκας, ἀρ. 4, σ. 18· Ο. von Gebhardt, «Die Psalmen Solomo’s…», Texte und Untersuchungen 13, 1895, 2, σ. 29 (Μπ. 5 = L).

5 (Μπ. 7)αἰ. 12ος/13ος, περγαμηνή, χιλ. 240 × 185, φφ. 293, στ. 25, ἀκέφ.

ΘΕΟΔΩΡΗΤΟΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΥΡΟΥ

1. φ. 1-292v ΘΕΟΔΩΡΗΤΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΥΡΟΥ: 1φ. Εἰς τὰ ἄπορα τῆς θείας Γραφῆς, Εἰς τὴν Γένεσιν, ἀπόσπασμα: ἀ κ έ φ . ὑποδείκνυσι] τὰ ὁρώμενα καὶ

5 (Μπ. 7) 31

τὸν τούτων ποιητὴν… κ ο λ . Ὥσπερ οὖν τὸ σῶμα τὸ ἡμέτερον [οὐσία… (PG 80, 88A12-C5· ἔκδ. Ν.F. Marcos – A. Saenz-Badillos, Theodoreti Cyrensis Quaestiones in Octateuchum, Μαδρίτη 1979, σ. 111-19).2φφ. 1v-189v [Εἰς τὰ ἄπορα τῆς θείας Γραφῆς], Εἰς τὴν Γένεσιν - Εἰς τοὺς Κρι- τὰς (PG 80, 76…517· ἔκδ. Marcos – Saenz-Badillos, ὅ.π., σ. 3-311· CPG 6200). Πίνακες κεφαλαίων: φφ. 1v-3v (Εἰς τὴν Γένεσιν, κεφ. α΄-ρια΄. φφ. 66-68v Εἰς τὴν Ἔξοδον, κεφ. α΄-οβ΄. φφ. 101-102 Εἰς τὸ Λευιτικόν, κεφ. α΄-λη΄. Τὰ ἀπο-σπάσματα τῶν Πατέρων ἔχουν παραλειφθεῖ.3φφ. 190-292v Περὶ προνοίας, λόγοι δέκα (PG 83, 556-773· CPG 6211).

2. φ. 293 Συνταγή, Ἁλάτιον κατασκευασθὲν ὑπὸ τοῦ ἁγίου ἀποστόλου Λουκᾶ τοῦ εὐαγγελιστοῦ ἔχον ἐνεργείας ὑποτεταγμένων κεφαλαίων, διὸ καὶ δωδεκάθεον λέγεται, ἀ ρ χ . Ὅρασιν τηρεῖ μέχρι γήρους ἐσχάτου…, τ έ λ . ἐμ- βάπτων ἐν αὐτῷ τὰς τροφὰς πάσας (βλ. I. Σακκελίων, Πατμιακὴ Βιβλιοθήκη, Ἀθήνα 1890, σ. 67).

Α. Τεύχη 378 ἀριθμημένα μὲ μελάνι καστανὸ στὴν πρώτη σελίδα ἐπάνω δεξιά. Σώζεται ἡ ἀρίθμηση στὰ τεύχη ιζ΄, ιη΄, ιθ΄, κ[β΄], κγ΄, κδ΄. Τεῦχος κδ΄5 χωρὶς χάσμα. Γραφὴ στρογγυλή, ὄρθια, ἔμπειρου γραφέα. Γραμμένη ἐπιφάνεια: χιλ. 156 × 110. Με-λάνι μαῦρο. Ἐρυθρογραφία: ἐπίτιτλα, τίτλοι, ἀρχικά. Ὑπογεγραμμένη συχνὰ κάτω ἀπὸ τὸ φωνῆεν ἢ κάτω καὶ δεξιὰ ἀπὸ τὸ φωνῆεν. φ. 293 χέρι2 σύγχρονο τοῦ γραφέα. Χαράξεις = Lake I, 25b = Leroy 31C1b. Κατάσταση ἄριστη. Στάχωση 19ου αἰ.

Β. φφ. 1, 66 Χέρι 18ου/19ου αἰ., πιθανῶς τοῦ κτήτορα, σημείωσε: «Μισαὴλ μο-ναχοῦ».

Γ. Σχόλια, προσθῆκες, διορθώσεις ἀπὸ διάφορα χέρια σύγχρονα τοῦ γραφέα. φ. 200 Στὸ κάτω περιθώριο, σχόλιο στὸ κείμενο, ἔτ. 1464: «Οὔτε μὴν ἡμεῖς τῶν οὕ- τως ἐν(αν)τίων τ(ῆς) προνοί(ας) οὔτε ’σόμεθα Χ(ριστο)ῦ χάρ(ι)τ(ι). Γρηγόριος

´αυξδ΄

μηνὶ Ἰανν(ου)αρίῳ ιθ΄».φ. 293v Στίχοι ἔτ. 1312: «οἱ τῶν δὲ [±7 τ]οῦ [Θεο]δωρ[ήτου] θείαν βίβλον / μέλλητε χερσὶν ταῖς θείαις ταύτην φέρειν / εὔχεσθαι κα. ὶ. μοί τῶ παντλίμωνι τάχα / μοναχω κἀν πέφυκα ἔκτρωμα πάντ(ων) / (καὶ) γὰρ νοῦν ἠμαύρωσα (καὶ) σώμα χράνας / τὸν μὲν λογισμοῖς αἰσχροῖς τῷ δὲ ταῖς μίξεις / ταῖς μισαραταῖς Γερμανῶ παρα φύσειν: ἔτους

´ϛωκ.».

Προέλευση ἄγνωστη.

Βιβλιογραφία: Τσελίκας, ἀρ. 14, σ. 25.

32 6 (Μπ. 8)

6 (Μπ. 8)αἰ. 14ος, χαρτί, χιλ. 247 × 174, φφ. IV, 310, στ. 26, ἀκέφ.

ΘΕΟΦΥΛΑΚΤΟΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ

1. φ. 2. ΕΥΘΑΛΙΟΥ ΔΙΑΚΟΝΟΥ, Ὑπόθεσις πρώτης πρὸς Ῥωμαίους Ἐπιστολῆς, ἀ κ έ φ . θανάτου] καὶ ὥσπερ δι’ ἑνὸς ἀνθρώπου… (PG 85, 749B9-C3· CPG 3642).

2. φφ. 2-7v, 1r-v, 8-176v ΘΕΟΦΥΛΑΚΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ: 1φφ. 2-7v, 1r-v, 8-40 Ἐξήγησις τῆς πρὸς Ῥωμαίους Ἐπιστολῆς (PG 124, 336 Α13 …560).2φφ. 40-79 Ἐξήγησις τῆς πρὸς Κορινθίους πρώτης Ἐπιστολῆς (PG 124, 560-561Α, 564…793).3φφ. 79-109v Ἐξήγησις τῆς πρὸς Κορινθίους δευτέρας Ἐπιστολῆς (PG 124, 796…952).4φφ. 109v-129v Ἐξήγησις τῆς πρὸς Γαλάτας Ἐπιστολῆς (PG 124, 952-1032).5φφ. 130-150 Ἐξήγησις τῆς πρὸς Ἐφεσίους Ἐπιστολῆς (PG 124, 1032…1137C7).6φφ. 150-162 Ἐξήγησις τῆς πρὸς Φιλιππησίους Ἐπιστολῆς (PG 124, 1140…1204).7φφ. 162-176v Ἐξήγησις τῆς πρὸς Κολοσσαεῖς Ἐπιστολῆς (PG 124, 1205…1277).

3. φφ. 176v-177 [ΕΥΘΑΛΙΟΥ ΔΙΑΚΟΝΟΥ], Ὑπόθεσις τῆς πρὸς Θεσσαλονικεῖς πρώτης Ἐπιστολῆς (PG 85, 769· CPG 3642).

4. φφ. 177-308v ΘΕΟΦΥΛΑΚΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ:1φφ. 177-187 Ἐξήγησις τῆς πρὸς Θεσσαλονικεῖς πρώτης Ἐπιστολῆς (PG 124, 1280…1325). 2φφ. 187-193 Ἐξήγησις τῆς πρὸς Θεσσαλονικεῖς δευτέρας Ἐπιστολῆς (PG 124, 1328…1357).3φφ. 193-208 Ἐξήγησις τῆς πρὸς Τιμόθεον πρώτης Ἐπιστολῆς (PG 125, 9…88).4φφ. 208-217v Ἐξήγησις τῆς πρὸς Τιμόθεον δευτέρας Ἐπιστολῆς (PG 125, 88 …140).5φφ. 217v-224 Ἐξήγησις τῆς πρὸς Τίτον Ἐπιστολῆς (PG 125, 141…172).6φφ. 224-226v Ἐξήγησις τῆς πρὸς Φιλήμονα Ἐπιστολῆς (PG 125, 172…184).7φφ. 226v-308v Ἐξήγησις τῆς πρὸς Ἑβραίους Ἐπιστολῆς (PG 125, 185…404).

6 (Μπ. 8) - 7 (Μπ. 10) 33

Α. Τεύχη 398 χωρὶς ἀρίθμηση. Τεύχη 17, 157, 395 χωρὶς χάσματα. Ἡ σειρὰ τῶν φύλλων: 2-7v, 1r-v, 8-310. φφ. I, III-IV, 309-310 Λευκά, παράφυλλα. Γραφὴ συρτή, ἄνετη. Μελάνι καστανό. Γραμμένη ἐπιφάνεια: χιλ. 200 × 123. Ἐρυθρογραφία: τὸ κεί- μενο τῶν ἐπιστολῶν, τίτλοι, σχόλια καὶ προσθῆκες, ἡμέρες ἀνάγνωσης τῶν περικο-πῶν, «τέλος», καὶ κάποτε «ἀρχὴ». Τὰ σχόλια, τὰ ὁποῖα στὸ χειρόγραφο βρίσκον- ται στὸ περιθώριο, στὴν Πατρολογία ἔχουν ἐκδοθεῖ μέσα στὸ κείμενο. Ὑδατόσημα: coupe (κύπελλο) βλ. Hr. coupe 3 (15ος/16ος αἰ.)· lettres assemblées (σύμπλεγμα γραμμάτων) Ν Ο ἀταύτιστα. Κατάσταση καλή. Στὰ περιθώρια τιλφόβρωτο. Στά-χωση 20οῦ αἰ.

Γ. Τὸ παράφυλλο ΙΙr-v εἶναι μισὸ φύλλο ἀπὸ χειρόγραφο 17ου/18ου αἰ. δίστηλο. Μελάνι μαῦρο: φφ. II, ΙΙv ΚΛΗΜΕΝΤΟΣ ΡΩΜΗΣ (ΨΕΥΔΟ-), Ἐπιτομή, ἀπόσπασμα: φ. II ἀ κ έ φ . τοὺς δαιμονῶντας] καὶ νόσοις τισὶ κατειλημμένους αὐτῷ προσφέ-ρεσθαι· προσενεχθεῖσι… χρὴ σωφρο[νεῖν… καθαίρων, πρὸς] ἀνθρώπων ἔπαινον ἀφορῶν τοῦτο ποιεῖ, παρὰ δὲ τῷ θεῷ… κ ο λ . καὶ τοῦ υἱοῦ [καὶ τοῦ ἁγίου πνεύ-ματος… φ. ΙΙv ἀ κ έ φ . ἁρμονίας] συλλαλήσας τῷ ἐπισκόπῳ… ἀπήραμεν [εἰς Ἀντα-ράδον… πρά]ττειν, διὰ τὸ ὑπὸ σοῦ προστετάχθαι… κ ο λ . οὐκ ἀντιλέγομεν. Ταῦτα [εἰπόντες… (PG 2, 517C11-D4, 520Α7-Α13, 520B11-C4, 520D3-D9· BHG 345· CPG 1015(7)).

Προέλευση ἄγνωστη.

Βιβλιογραφία: Aland, Materialien, ἀρ. 2659 pk., σ. 25· Τσελίκας, ἀρ. 23, σ. 32.

7 (Μπ. 10)αἰ. 10ος, περγαμηνή, χιλ. 255 × 164, φφ. 263, στ. 31, ἀκέφ. κολ.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ, ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ

1. φφ. 1-236v ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ: 1φφ. 1-29 Εἰς τοὺς Μακαρισμούς, ὁμι-λίαι δ΄-η΄, ἀ κ έ φ . διὰ τοῦ πρὸς τοὺς λί]θους βλέπειν ἀντὶ τῆς νενομισμένης… φ. 15v κ ο λ . τῷ γὰρ ἀγαθῷ [ὅμοιον, ἀγαθὸν… φ. 16 ἀ κ έ φ . τεθλιμ]μένην καὶ διὰ στενοῦ… (PG 44, 1240Β2-1272Β3, 1273Β5-1301· CPG 3161).2φφ. 29-63v Εἰς τὴν Προσευχὴν (PG 44, 1120-1193· CPG 3160): φφ. 29-36v Πρό-λογος εἰς τὸ Πάτερ ἡμῶν, ὁμιλία α΄. φφ. 37-42 Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρα- νοῖς, ὁμιλία β ΄. φφ. 42v-48 Ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου, ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου, ὁμιλία γ ΄. φφ. 48-56 Γενηθήτω τὸ θέλημά σου, ὁμιλία δ΄. φφ. 56-63v Ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα… ὀφειλέταις ἡμῶν, ὁμιλία ε΄.3φφ. 63v-109 Περὶ παρθενίας (μὲ πίνακα κεφαλαίων) (PG 46, 317-416· ἔκδ. J.P. Cavarnos, Gregorii Nysseni opera VIII, I. Opera ascetica, Leiden 1952, σ. 247-343·

34 7 (Μπ. 10)

ἔκδ. M. Aubineau, Grégoire de Nysse, Traité de la virginité, Sources Chrétiennes 119, Παρίσι 1966, σ. 246-560· CPG 3165).4φφ. 109-130 Εἰς τὸν βίον τῆς ὁσίας Μακρίνης (PG 46, 960-1000· ἔκδ. P. Ma-raval, Grégoire de Nysse, Vie de Sainte Macrine, Sources Chrétiennes 178, Παρίσι 1971, σ. 136-266· ἔκδ. V. Woods Callahan, Gregorii Nysseni opera VIII, I. Opera ascetica, Leiden 1952, σ. 370-414· BHGa 1012· CPG 3166).5φφ. 130-147 Πρὸς Ὀλύμπιον ἀσκητὴν… (PG 46, 252-285· ἔκδ. W. Jaeger, Gregorii Nysseni opera VIII, I. Opera ascetica, Leiden 1952, σ. 173-214· CPG 3164).6φφ. 147-195 Λόγος κατηχητικός, τ έ λ . αἰωνίαν ἀντίδοσιν (PG 45, 9-105Β3· CPG 3150).7φφ. 195-226 Ἀπολογία περὶ τῆς ἑξαημέρου (PG 44, 61-124· CPG 3153).8φφ. 226v-236v Λόγος περὶ θεότητος υἱοῦ καὶ πνεύματος καὶ εἰς τὸν Ἀβραὰμ (PG 46, 553-576· CPG 3192).

2. φφ. 236v-263v ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Εἰς τὸν μακάριον Βαβύλαν καὶ κατὰ [Ἰουλιανοῦ καὶ] Ἑλλήνων, κ ο λ . εὗρέ σου μᾶλλον [συσκιάσαι τὴν ἧτ-ταν… (PG 50, 533-5583· BHG 208· CPG 4348).

Α. Τεύχη 338 ἀριθμημένα [δ΄]-λϛ΄ στὴν πρώτη σελίδα κάτω ἀριστερά. Τεῦχος ε΄7. Χάσμα μετὰ ἀπὸ φ. 15v (1 φ.). Γραφὴ ἄνετη ἔμπειρου γραφέα, ἐλαφρὰ δεξιοκλινής, συχνὰ στὴ γραμμή. Μελάνι καστανό. Σχόλια καὶ προσθῆκες στὸ περιθώριο χέρι1 τοῦ γραφέα. Ἡ ὑπογεγραμμένη δίπλα στὸ φωνῆεν. Γραμμένη ἐπιφάνεια: χιλ. 190 × 115. Χαράξεις = Lake I, 2c = Leroy 20C1. Κατάσταση ἄριστη. Τὰ φφ. 1, 263 εἶναι κατε-στραμμένα, ἀλλὰ μπορεῖ κανεὶς νὰ διαγνώσει τὸ κείμενο. Στάχωση 20οῦ αἰ.

Γ. φ. 1 Σπαράγματα ἀπὸ χειρόγραφο 15ου αἰ. κολλημένα στὴν σελίδα αὐτὴ ἀπὸ τὴν ὠδὴ δ΄ κάποιου κανόνα.

Σχόλια, συμπληρώσεις καὶ διορθώσεις στὸ περιθώριο ἀπὸ διάφορα χέρια 15ου, 16ου καὶ 17ου αἰ.

Προέλευση ἄγνωστη.

Βιβλιογραφία: Μ. Aubineau, Grégoire de Nysse, Traité de la virginité, ὅ.π., σ. 222-223, 244 κ.ἑ. (Μπ. 10 = Β)· P. Maraval, Grégoire de Nysse, Vie de Sainte Macrine, ὅ.π., σ. 127, 133 (Μπ. 10 = B)· Τσελίκας, ἀρ. 2, σ. 16-17.

8 (Μπ. 11) 35

8 (Μπ. 11)αἰ. 16ος, χαρτί, χιλ. 299 × 209, φφ. II, 124, στ. 32

ΠΡΟΧΟΡΟΣ ΚΥΔΩΝΗΣ,ΙΩΑΝΝΗΣ ϛ΄ ΚΑΝΤΑΚΟΥΖΗΝΟΣ

1. φφ. 1-11 ΠΡΟΧΟΡΟΥ ΚΥΔΩΝΗ, [Περὶ οὐσίας καὶ ἐνεργείας, βιβλ. ϛ΄, περὶ τοῦ φωτὸς], Προοίμιον εἰς τὸ περὶ τοῦ φωτὸς ζήτημα Προχόρου τοῦ Κυδώ-νη, ἀ ρ χ . Περὶ μὲν οὖν τῶν τῆς ἐνεργείας τοῦ θεοῦ εἰδῶν…, τ έ λ . τὴν ἀλή- θειαν θεοῦ συναιρουμένην συστήσομεν. Ὅτι τὸ ἐν τῷ Θαβωρίῳ φῶς κτιστόν, ἀ ρ χ . Ζητητέον τοίνυν πότερον…, τ έ λ . ὥσπερ ὁ θεὸς πάντων τῶν κτισμάτων (ἔκδ. Μ. Candal, «Εl libro VI de Procoro Cidonio (Sobre la luz taborica)», Orien-talia Christiana Periodica 20, Ρώμη 1954, 258-26219, 28425-2964, 26220-28424· βλ. G. Mercati, «Notizie di Procoro…», Studi et Testi 56 (1931), 6-7, 13-14· βλ. Α. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, Ἱεροσολυμιτικὴ Βιβλιοθήκη, τ. 4, Πετρούπολη 1899/Βρυξέλλες 1963, σ. 115· βλ. Vat. gr. 673. φφ. 1-19).

2. φφ. 12-59v ΙΩΑΝΝΟΥ ϛ΄ ΚΑΝΤΑΚΟΥΖΗΝΟΥ, Ἀντιρρητικὰ [I] κατὰ τοῦ Προ- χόρου τοῦ Κυδώνη γράψαντος κατὰ τοῦ ἐν τῷ Θαβωρίῳ λάμψαντος φωτὸς ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ κτίσμα τοῦτο καλοῦν- τος (ἔκδ. Ε. Voordeckers – F. Tinnefeld, Johannis Cantacuzeni Refutationes duae Prochori Cydonii et Disputatio cum Paulo Patriarcha Latino Epistulis septem tradita, Corpus Christianorum 16, Brepols/Turnhout 1987, σ. 3-105):

φφ. 12-13 Πρόλογος, ἀ ρ χ . Λόγοι ἀνόμων ὑπερδυνάμωσαν ἡμᾶς…, τ έ λ . Εἴθε ἱκανότης ἡμῖν ἐκ θεοῦ δωρηθείη (ἔκδ. Voordeckers – Tinnefeld, ὅ.π., σ. 3-5).

φ. 14 [ΠΡΟΧΟΡΟΥ ΚΥΔΩΝΗ], Προοίμιον, ἀ ρ χ . Περὶ μὲν οὖν τῶν τῆς ἐνεργεί-ας…, τ έ λ . τὴν ἀλήθειαν θεοῦ συναιρουμένην συστήσομεν (ἔκδ. Voordeckers – Tinnefeld, ὅ.π., σ. 6).

φ. 14r-v Ἰδοὺ καὶ τὸ ἕτερον ὃ προεῖπε προοίμιον, ἀ ρ χ . Τοὺς περὶ οὐσίας καὶ ἐνεργείας διαλεχθέντας…, τ έ λ . τὸν πόνον ἄχρηστον τὸ παράπαν ἀποφήναν- τος. Ἔχει δὲ οὕτως (ἔκδ. Voordeckers – Tinnefeld, ὅ.π., σ. 6-7).

φφ. 14v-59v [ΙΩΑΝΝΟΥ ϛ΄ ΚΑΝΤΑΚΟΥΖΗΝΟΥ, Ἀντιρρητικὰ I], ἀ ρ χ . Θαυμάζειν ἐπιεικῶς ἔπεισί μοι, πῶς ὁ τὴν ἀπλανῆ τρίβον…, τ έ λ . πόσῳ μᾶλλον ὃ τοῦ ἡλί-ου ποιητής τε καὶ κύριος. Ἀναφέρονται: Γρηγόριος Νύσσης, Θωμᾶς Ἀκυϊνάτης, Βαρνάβας, Διονύσιος Ἀρεοπαγίτης, Ἰωάννης Χρυσόστομος, Κύριλλος Ἀλεξαν-δρείας, Ἰουστῖνος, Αὐγουστῖνος, Βασίλειος Καισαρείας, Θεόδωρος Γραπτός, Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Ἀθανάσιος Ἀλεξανδρείας, Ἀνδρέας Κρήτης, Ἰωάννης Δαμασκηνὸς καὶ ἄλλοι (ἔκδ. Voordeckers – Tinnefeld, ὅ.π., σ. 7-105).

36 8 (Μπ. 11)

3. φφ. 60-87v ΙΩΑΝΝΟΥ ϛ΄ ΚΑΝΤΑΚΟΥΖΗΝΟΥ, [Ἀντιρρητικὰ II], Τοῦ αὐτοῦ ἱερομονάχου Προχόρου προάγοντος ῥητὰ θεολόγων ἁγίων ὡς δῆθεν φάσκον- τα ὅτι τὸ αὐτό ἐστιν οὐσία καὶ ἐνέργεια ἐπὶ θεοῦ, ἅτινα καὶ ἀντιλέγων βα-σιλεὺς ὁ Καντακουζηνὸς δείκνυσιν ὅτι οἱ μὲν ἅγιοι ὀρθῶς καὶ ἀληθῶς θεολο- γοῦσιν, ὁ δὲ καὶ οἱ μετ’ αὐτοῦ ἀλλὰ δὴ καὶ οἱ πρὸ τούτου αὐτοῦ διδάσκαλοι βλασφήμως τὰ τῶν θεολόγων ῥητὰ ἐξελάβοντο (ἔκδ. Voordeckers – Tinne- feld, ὅ.π., σ. 109-172):

φφ. 60-62 [ΠΡΟΧΟΡΟΥ ΚΥΔΩΝΗ], Ἀποσπάσματα: α΄ Ὅτι ἡ γέννησις ἐνέργεια οὖσα, ἔστιν αὐθυπόστατος… ἐν τῇ οὐσίᾳ τὸ ὑφεστάναι ἔχει, ἀλλ’ ἄτοπον. ιδ΄ Ὅτι δὲ ἀνάπαλιν δόξα ἦν τῶν Ἀρειανῶν… ἀλλὰ ἄλλως γεννᾷ καὶ ἄλλως κτίζει (ἔκδ. Voordeckers – Tinnefeld, ὅ.π., σ. 109-112).

φφ. 62-87v Τοῦ βασιλέως, ἀ ρ χ . Ὅλως μὲν οὐκ ἔδει, ὦ οὗτος, ἀπολογήσασθαί με…, τ έ λ . εἰ δ’ οὖν καὶ οὕτω δόξα αὐτῷ, ὃς καὶ δώῃ πᾶσιν ἡμῖν σωτηρίαν τρόποις οἷς οἶδε μόνος αὐτός. Ἀναφέρονται: Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Ἰωάννης Χρυσόστομος, Πρακτικὰ Συνόδων, Ἰωάννης Δαμασκηνός, Διονύσιος Ἀρεοπα-γίτης, Μάξιμος Ὁμολογητής, Ἀθανάσιος Ἀλεξανδρείας, Κύριλλος Ἀλεξανδρεί-ας, Ἰουστῖνος, Ἱερόθεος (ἔκδ. Voordeckers – Tinnefeld, ὅ.π., σ. 112-172).

4. φ. 89 Προοίμιον, ποὺ ἀφορᾶ τὴν ἑπόμενη ἐπιστολὴ τοῦ Ἰωάννου ϛ΄ Καντα-κουζηνοῦ, ἀ ρ χ . Ἔτους ἐνεστηκότος ἑβδόμου καὶ ἑβδομηκοστοῦ ἐπὶ τοῖς ὀκτακο- σίοις καὶ ἑξακισχιλίοις ἧκεν ἐξ Ἰταλίας…, τ έ λ . περὶ πάντων ἀποδεικνῦσαι τῶν ζητουμένων κεφαλαίων ἐφεξῆς (ἔκδ. Voordeckers – Tinnefeld, ὅ.π., σ. 175).

5. φφ. 89-122v ΙΩΑΝΝΟΥ ϛ΄ ΚΑΝΤΑΚΟΥΖΗΝΟΥ, Τῷ τιμιωτάτῳ καὶ αἰδεσιμω- τάτῳ ἀρχιερεῖ κυρῷ Παύλῳ, ἀ ρ χ . Εἰρήνης οὐδὲν χρησιμώτερον οὐδὲ ἀναγκαιό- τερον ἐν τῷ βίῳ…, τ έ λ . εὑρήσουσιν ἡμᾶς οὐδὲν καινοτομοῦντας (ἐπιχειρήματα Παύλου καὶ Καντακουζηνοῦ μὲ τοὺς τίτλους Τοῦ ἀρχιερέως πρὸς τὸν βασιλέα, Τοῦ βασιλέως πρὸς τὸν ἀρχιερέα) (ἔκδ. Voordeckers – Tinnefeld, ὅ.π., σ. 176-239).

Α. Τεύχη 158 ἀριθμημένα κάτω στὴ μέση. Ἡ ἀρίθμηση σώζεται μόνο στὰ τεύχη ε΄, ϛ΄, καὶ η΄. Τεῦχος [ιε΄]10. Λευκά: φφ. Ι-Ιv (παράφυλλα), 11v, 13v, 88r-v, 123-124v (παρά-φυλλα). Γραφὴ στρογγυλή, ὄρθια, ἐπιμελημένη. Μελάνι μαῦρο. Γραμμένη ἐπιφάνεια: χιλ. 210 × 142. Ἐρυθρογραφία: τίτλοι, ἀρχικά, ἀρίθμηση κεφαλαίων. Ὑδατόσημα: ancre (ἄγκυρα), βλ. Β 481 (1510-14), 489 (1505-1508), 544 (1532), 577 (1508), 589 (1519), βλ. Hr. ancre 31, 32 (1561, 1505). Κατάσταση ἄριστη. Στάχωση 20οῦ αἰ.

Γ. φφ. 15v, 60v, 79, 96 Σχόλια καὶ συμπληρώσεις ἀπὸ χέρι 18ου/19ου αἰ.φ. 82 Συμπλήρωση τοῦ κειμένου ἀπὸ τὸ χέρι τοῦ γραφέα.

Προέλευση ἄγνωστη.

9 (Μπ. 14) 37

9 (Μπ. 14)αἰ. 11ος, περγαμηνή, χιλ. 96 × 80, φφ. 189, στ. 15, κολ.

Ψαλμοὶ καὶ ᾨδαὶ

1. φφ. 1-170v Ψαλμοὶ α΄-κ΄, λ΄-μη΄, οζ΄-ρν΄: φ. 40v κ ο λ . τοὺς πόδας μου [ἐπί- βλεψον… (24, 15). φ. 41 ἀ κ έ φ . τοῦ προσώπου σου] ἀπὸ ταραχῆς ἀνθρώ-πων… (30, 21). φ. 45v κ ο λ . ἐπὶ δικαίους [καὶ ὦτα… (33, 16). φ. 46 ἀ κ έ φ . σάκκον] καὶ ἐταπείνουν ἐν νηστείᾳ… (34, 13). φ. 69v κ ο λ . τῆς ψυχῆς αὐτοῦ [καὶ ἐκόπασεν… (48, 9). φ. 70 ἀ κ έ φ . τῇ ἀκρίδι] καὶ ἀπέκτεινεν… (77, 47) (ἔκδ. A. Rahlfs, Psalmi cum Odis, Göttingen 1931/1967, σ. 81…340).

2. φφ. 171-189v ᾨδαὶ α΄-θ΄: φφ. 171-173 ᾨδὴ α΄ Μωϋσέως ἐν τῇ Ἐξόδῳ (Ἔξ. 15, 1-19). φφ. 173-178 ᾨδὴ β΄ Μωϋσέως ἐν τῷ Δευτερονομίῳ (Δευτ. 32, 1-43). φφ. 178-179 ᾨδὴ γ΄ Προσευχὴ Ἄννης μητρὸς Σαμουὴλ (Α΄ Βασ. 2, 1-10). φφ. 179-181v ᾨδὴ δ ΄ Προσευχὴ Ἀμβακοὺμ τοῦ προφήτου (Ἀμβ. 3, 2-19). φφ. 181v-183 ᾨδὴ ε΄ Προσευχὴ Ἠσαΐου τοῦ προφήτου (Ἠσ. 26, 9-19). φ. 183 ᾨδὴ ϛ΄ Προσευχὴ Ἰωνᾶ τοῦ προφήτου (Ἰων. 2, 3-10). φφ. 183v-187 ᾨδὴ ζ ΄ Προσευχὴ τῶν ἁγίων τριῶν παίδων καὶ ὕμνος (Δαν. 3, 26-56). φφ. 187v-188 ᾨδὴ η΄ Ὕμνος τῶν ἁγίων τριῶν παίδων (ἀπὸ τὴν ἔκδ. Δαν. 3, 57…88 συντομότερο) καὶ συνεχίζει: Εὐλογεῖτε ἀπόστολοι, προφῆται καὶ μάρτυρες κυρίου τὸν κύριον. Εὐλογοῦμεν πατέρα καὶ υἱὸν καὶ ἅγιον πνεῦμα τὸν κύριον καὶ νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. φφ. 188v-189 ᾨδὴ θ ΄ ᾨδὴ τῆς θεοτόκου ἐκ τοῦ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγελίου (Λουκ. 1, 46-55). φ. 189r-v Προσ- ευχὴ Ζαχαρίου πατρὸς τοῦ Προδρόμου, κ ο λ . τοῦ δοῦναι γνῶσιν σωτηρίας τῷ [λαῷ… (Λουκ. 1, 68-77) (ἔκδ. Rahlfs, ὅ.π., σ. 341-359).

Α. Τεύχη 248 χωρὶς ἀρίθμηση. Τεῦχος 66. Χάσματα μετὰ ἀπὸ φφ. 40v (8 φφ.), 45v (2 φφ.), 69v (32 φφ.). Γραφὴ στρογγυλή, δεξιοκλινής, ἐπιμελημένη. Μελάνι καστανό. Γραμμένη ἐπιφάνεια: χιλ. 71 × 50. Χέρι1 φφ. 1-149v, 157v-189v. Χέρι2 φφ. 150, 151, 152, 153-154v, 155v-157. Χέρι3 φφ. 150v, 151v, 152v, 155. Πιθανῶς τὸ χέρι2 ξαναπέρασε μὲ μελάνι τὰ σβησμένα τμήματα τοῦ κειμένου καὶ πρόσθεσε ἢ συμπλήρωσε παραλεί-ψεις. Ἐρυθρογραφία: τίτλοι, ἀρχικά, ἐνδείξεις μέσα στὸ κείμενο καὶ στὸ περιθώριο, ἐπίτιτλο γραμμικό. Χαράξεις = Lake I, 2e = Leroy 20Α1. Κατάσταση: κατεστραμμέ-νο στὴν ἄκρη τῶν φύλλων. Στάχωση σύγχρονη τοῦ χειρογράφου, ξύλινες πινακίδες μὲ δερμάτινη ἐπένδυση. Σώζονται οἱ τρύπες τῶν γόμφων καὶ τοῦ κλεισίματος.

Γ. φ. 170v Σημείωμα τοῦ γραφέα: «Τῶ σύντελεστῆ τῶν καλῶν θ(ε)ῶ χάρις».Στὴν ἐπάνω πινακίδα κατὰ τὴ στάχωση ἔχει κολληθεῖ ἀπόσπασμα περγαμηνῆς ἀπὸ

λατινικὸ ἔγγραφο. Στὴν ἴδια πινακίδα μεταγενέστερο χέρι ἔγραψε κανόνες τονισμοῦ.

Προέλευση ἄγνωστη.

38 10 (Μπ. 16) - 11 (Μπ. 19)

10 (Μπ. 16)αἰ. 16ος, χαρτί, χιλ. 200 × 146, φφ. III, 101, στ. 15

Οἱ τρεῖς λειτουργίες

φφ. 1-32v ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Ἡ θεία λειτουργία (CPG 4686).

φφ. 33-76 ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ, Ἡ θεία λειτουργία (CPG 2905).

φφ. 81-97v Ἡ θεία λειτουργία τῶν προηγιασμένων.

Α. Τεύχη 138 χωρὶς ἀρίθμηση. Τεῦχος 134. Λευκά: φφ. 76v, 77-80v, 98-99v, Ι-ΙΙΙ (πα- ράφυλλα), 100-101 (παράφυλλα). Γραφὴ στρογγυλή, ὄρθια, εὐμεγέθης. Μελάνι μαῦρο ξέθωρο. Ἐρυθρογραφία: τίτλοι, ἀρχικά. Ἐπίτιτλα μὲ φυτικὴ διακόσμηση. Ὑδατόση- μα: ancre (ἄγκυρα), βλ. Β 567 (1588), 568 (1591-3)· lettres (γράμματα) I Β, βλ. Β 8039 (1570-4). Κατάσταση ἄριστη. Στάχωση νεωτερική, χαρτόνι ντυμένο μὲ δέρμα, διακό-σμηση ἐγχάρακτη, χρυσή.

Γ. φ. 97v Χέρι2 μεταγενέστερο ἄτεχνο σημείωσε: «εἶτα ἐξερχετ(αι) ο ιερε(ὺς) (καὶ) στὰς ἐν τω συνηθει τόπω διδωσι το ἀντιδερον (καὶ) μετὰ τοῦτο ποιει απόλυσιν».

Προέλευση ἄγνωστη.

11 (Μπ. 19)αἰ. 16ος, 18ος, χαρτί, χιλ. 205 × 150, 206 × 153, 192 × 147, 200 × 150, 205 × 144, φφ. 428

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΚΑΡΛΑΤΟΣ ΚΑΡΑΤΖΑΣ, ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΦΡΑΝΤΖΗΣ, ΓΕΝΝΑΔΙΟΣ ΣΧΟΛΑΡΙΟΣ,

ΙΩΣΗΦ ΒΡΥΕΝΝΙΟΣ, ΔΟΥΚΑΣ ΚΑΤΑΒΟΛΑΝΟΣ,ΜΑΡΚΟΣ ΕΥΓΕΝΙΚΟΣ κ.ἄ.

1. φφ. 1-4v [ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΣΚΑΡΛΑΤΟΥ ΚΑΡΑΤΖΑ]: 1φφ. 1-2 Περὶ τοῦ συγγραφέως. Ἐκ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας Μελετίου τοῦ Ἀθηνῶν, βιβλ. ιε΄, ἀ ρ χ . Γεώργιος ὁ Φραντζῆς ὁ πρωτοβεστιαρίτης ὡς αὐτὸς μαρτυρεῖ…, τ έ λ . περὶ ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως τῇ προτρο-πῇ τῶν Κερκυραίων. Ἀποσημειώσεις ἐκ τῆς ἱστορίας τοῦ αὐτοῦ, ἀ ρ χ . Ἐπὶ τῆς βασιλείας λοιπὸν τοῦδε τοῦ αὐτοκράτορος κὺρ Μανουὴλ…, τ έ λ . τῇ δὲ κϛ΄

11 (Μπ. 19) 39

τοῦ Ἰουλίου μηνός, τῷ ´ϛϡπ΄ ἔτει, περιέπεσα ἐν τοσαύτῃ ἀσθενείᾳ, ὥστε καὶ

ἐγεγόνειν τέλειος μοναχὸς τοῦ μεγάλου σχήματος μὴ ἐννοήσας τὸ τυχόν.2φφ. 2v-4v Πίναξ τοῦ παρόντος χρονολογικοῦ (τοῦ Γεωργίου Φραντζῆ), κεφ. α΄ Περὶ τῶν αἰτιῶν τῶν Παλαιολόγων βασιλείας… κεφ. κγ΄ (χωρὶς τίτλο).

2. φφ. 6-145v, 155-229v ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΦΡΑΝΤΖΗ, Χρονικὸν (χωρὶς πρόλογο καὶ ἐπίλογο), ἀ ρ χ . [Ὁ] τῆς ἀρχῆς ἐπιβήτωρ Ἀλέξιος Ἄγγελος ὁ Κομνηνὸς…, τ έ λ . οὔτε κατὰ τῆς ἁγίας Μαύρας ἦλθεν, ἄλλ’ ὑπέστρεψεν ἄπρακτος (ἔκδ. Imm. Bekker, Georgius Phrantzes, Ioannes Cananus, Ioannes Anagnostes, Βόννη 1838, σ. 6-45220· ἔκδ. J.Β. Papadopoulos, Georgii Phranzae Chronicon, Λιψία 1935/1954, σ. xiv, 9-201 (βιβλ. A΄-B΄): φ. 145 Tὸ Χρονικὸν τοῦ Φραντζῆ μετὰ ἀπό: ἵνα συγ- καθίσῃ μετ’ αὐτοῦ καὶ ἀριστῆσαι καὶ ὁμιλῆσαι (ἔκδ. Bekker, ὅ.π., σ. 30614) συνεχίζει: καὶ πολλὰ ἐπυνθάνετο περὶ τῆς πίστεως τοῦ Χριστοῦ ἃ καταλε-πτῶς διηγησόμεθα, πῶς ὁ πατριάρχης ἐν συνόψει τὴν τῆς πίστεως ὁμολογίαν ἐν κεφαλαίῳ αὐτῷ διεσάφησεν, ἤγουν τὸ ἐπίτευγμα οὕτως ἔχει (ἔκδ. Bekker, ὅ.π., σ. 306, κριτικὸ ὑπόμνημα).

3. φφ. 145v-155 ΓΕΝΝΑΔΙΟΥ ΣΧΟΛΑΡΙΟΥ ΠΑΤΡ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ, Ὁμιλίαι ῥηθεῖσαι περὶ τῆς ὀρθῆς καὶ ἀμωμήτου πίστεως τῶν χριστιανῶν, ἐρω- τηθεὶς παρὰ τοῦ ἀμηρᾶ σουλτάνου Μεχμέτη, ἀ ρ χ . Ὁ ἀμηρᾶς εἶπε τάδε. Τί πιστεύετε ὑμεῖς οἱ χριστιανοί; Ἀποκριθεὶς ὁ πατριάρχης…, τ έ λ . ταμὰν ὀλατὶ (PG 160, 333-352· ἔκδ. L. Petit – X.A. Sideridès – Μ. Jugie, Oeuvres complètes de Gennade Scholarios, Παρίσι 1930, τ. 3, σ. 453-458).

4. φφ. 230-231 ΙΩΣΗΦ ΒΡΥΕΝΝΙΟΥ, [Δημηγορία περὶ τοῦ τῆς πόλεως ἀνα-κτίσματος], Περιγραφὴ τῆς Μεγαλοπόλεως, ἀπόσπασμα: ἀ ρ χ . Ἡ Μεγαλόπο- λις αὕτη καὶ πόλις πασῶν τῶν ὑπὸ τὸν ἥλιον πόλεων…, τ έ λ . ἄδυτα πέπηγεν ἄστρα καὶ τὸ καλὸν ὑπερλάμποντα τῶν σεβασμίων μονῶν καὶ τῶν ναῶν ἡ πληθύς, τοιαύτη ἡμῖν ἡ πόλις (ἔκδ. Ε. Βούλγαρις, Ἰωσὴφ μοναχοῦ τοῦ Βρυεν- νίου. Τὰ εὑρεθέντα, Λιψία 1768, τ. 2, σ. 27321-27625).

5. 231v-232 Περὶ ματαιότητος ἐκ τῶν τοῦ Βασιλείου παρὰ Βρυεννίῳ, ἀ ρ χ . Τὰ τερπνὰ ἡμῖν, ὦ ἄνθρωποι, τοῖς λυπηροῖς ἀναμέμικται…, τ έ λ . βλέπε πῶς πλέεις, μὴ ὑπεξώκειλον ποίησῃς τὸ σκάφος ἢ τῷ ἐξ ἀδικιῶν πλούτῳ ἢ τῷ ἐκ τῶν παθῶν φόρτῳ (βλ. PG 31, 541Β6…544C-549A).

6. φ. 232 Γνωμικὰ ἕξι: 1) Τάφος καὶ φθορὰ καὶ κόνις τὸ τῆς βιωτικῆς εὐη-μερίας συμπέρασμα. 2) Ἀπουσία ποιμένος πρόφασιν ἐφόδου τοῖς λύκοις κατὰ τῆς ἀγέλης παρέχει. 3) Οὐδὲ γὰρ ὅλως μυστήριον τὸ εἰς δημώδη καὶ εἰκαίαν ἀκοὴν ἔκφορον. 4) Ὁ ἀναλώσας τὰ παρόντα πρὸς ἃ μὴ δεῖ οὐκ εὐπορήσει τῶν

40 11 (Μπ. 19)

ἀπόντων πρὸς ἅ γε δεῖ. 5) Ὁ δ’ ἐπιχαιρέκακος τοσοῦτον ἀπέχει τοῦ λυπεῖ- σθαι ὥστε καὶ χαίρειν. 6) Ὁπόσα ἀγνοίᾳ πράττουσιν ἄνθρωποι, πάντα ἐγὼ ταῦ- τα ἀκούσια εἶναι νομίζω.

7. φφ. 233-260v [ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΣΚΑΡΛΑΤΟΥ ΚΑΡΑΤΖΑ], Συλλογὴ κειμένων ποὺ ἀναφέρονται στὴ σύνοδο τῆς Φλωρεντίας:

φ. 233 Ἱστορικὸν τῆς ἐν Φλωρεντίᾳ συνόδου· περί τε τοῦ πάπα Εὐγενίου καὶ τῶν λογάδων Γραικῶν καὶ Λατίνων καὶ τῶν δυστήνων Παλαιολόγων καὶ τῶν μετ’ αὐτὴν τὴν σύνοδον καὶ ἅλωσιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως πατριαρ-χῶν· ἐν ᾧ περιέχονται συγγραφεῖς οἱ ὑποτεταγμένοι: Σιλβέστρου τοῦ Συρο- πούλου Ἀπομνημονεύματα, Γενναδίου τοῦ Σχολαρίου Πρακτικά, Μάρκου τοῦ Εὐγενικοῦ Δήλωσις τῆς συνόδου, Ἀνωνύμου Ἐνθύμησις περὶ τῆς σ