Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ.pdf

7/21/2019 Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/-pdf56d6bd731a28ab30168e0c46 1/255



Υ πάρχουν άγνω οιες πιυχές σιη ζω ή ιου Μ εγάλου Α λεξάνδρου;

Ο ιοω ζόμ ενες πηγές άφ ησαν κενά σ ιη γνώ ση μας για ιο βίο και

ιη ν πολιτεία ιου, ια οποία σ ύνιομα κάλυψ ε η λαϊκή μυθοπλα -

σία και έισι ο Α λέξανδρος σχοινοβαιεί μειαξύ ισιορικής ιιραγ

μ αιικόιηιας και μύθου.

Ο ι συγγραφ είς ιου βιβλίου προσπαθούν να ρίξουν φ ω ς σια κομ

μάιια εκείνα ιης ζω ής ιου όιιω ς:

• οιθρύλοι ιη ς γέννησ ής ιου

• οι σχέσεις ιου με ιον Φ ίλιππο και ιον Α ρισιοιέλη

• ο πρόω ρος θάναιός ιου

• ιο μυσιήριο που καλύπιει ιον ιάφ ο ιου

• η σιραιηγική ιου και οι ιεχνικές μάχης• ιο εξερευνηιικό έργο ιου

• η λαιρεία που α ναπιύχθηκε γύρω από ιο πρόσ ω πό ιου

• η κληρονομ ιά που άφ ησε σιους διαδόχους ιου και σ ιην

ανθρω πόιηχα

• ο Ψ ευδοκαλλιοθένης και Δ ι ή γ η σ η τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ

• ο θρύλος ιου Δ ικέραιου

• η σύνδεσή ιου με ιην Κ ιβω ιό ιης Δ ιαθήκης• ο Σ είριος και ιο Α σιέρι ιη ς Β εργίνας

Π ιυχές που η επίσημη Ισιορία άφ ησε σιη σκιά και ο ορθολογι-

σμός ιη ς εποχή ς μας αγνόησε επιδεικιικά.

Υ πήρξε ο ιελευιαίος ήρω ας ιης Α ρχαιόιηιας! Μ ια προσω πικόιη

ια με διεθνή εμβέλεια και κύρος! Έ νας άνθρω πος που σφ ράγισε

ιην εποχή ιου και με ιο έργο ιου άλλαξε ιο ρου ιης Ιοιορίας!

Ι Κ Ο Σ Κ Α Α Κ Α Ρ Η Σ · Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Ζ . Κ Ω Σ Τ Α Σ

Σ Τ Ε Λ Ι Α Μ Α Ρ Γ Α Ρ Γ Π Δ Ο Υ · Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο Σ X. Μ Η Τ Σ Ι Ο Υ

Χ Α Σ Α Μ Π Α Τ Α Ο Υ Η · Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Τ Ι Κ Μ Π Α Σ Α Η Σ

Φ Ω Τ Ε Ι Η Τ Ζ Ι Κ Ο Υ · Ι Κ Ο Σ Τ Σ Ι Γ Α Ρ Ι Δ Α Σ · Π Ω Ρ Γ Ο Σ Χ Α Τ Ζ Η Δ Α Κ Η Σ



Τ ο Συλλογικό βιβλίο

Ο Α ΓΝ Ω ΣΤΟ Σ Μ ΕΓΑ Σ Α Λ ΕΞΑΝ ΔΡΟ Σ

εκδόθηκε σιη Θ εσσαλονίκη

ιον Ιούνιο ίου 2004

για λογαριασμό ίω ν εκδόσεω ν

A f)< E T Y ^

© Ε Κ Δ Ο ΣΕ ΙΣ Α ΡΧ Ε Τ Υ Π Ο /Μ Ε ΤΑ Ε Κ Δ Ο Τ ΙΚ Η Α .Ε .

ΣΕΙΡΑ

Α ΓΝ Ω ΣΤΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Φ ΙΛ Μ Ο ΓΡΑ Φ Η ΣΗXL Graphics

ΕΚ ΤΥ Π Ω ΣΗ Β ΙΒ Λ ΙΟ ΔΕ ΣΙΑΦ ΙΛ ΙΠ Π Ο Σ



ο Λ Γ « < α « ί

ΕΚΑΟ ΣΕΙΣ



[ 1 < M < W M < A A

Χ Α ΡΤ Η Σ ........................................................................................................... 6

Ε ΙΣΑ ΓΩ ΓΗ ......................................................................................................8

Χ ΡΟ Ν Ο Λ Ο ΓΙΟ ..............................................................................................13

ΓΙΩ ΡΓ Ο Σ Χ Α Τ ΖΗ Δ Α Κ Η ΣΗ Γ Ε Η Σ Η Τ Ο Υ Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο Υ

Α ν ά μ ε σ α σ ι η ν ισ τ ο ρ ί α κ α ι σ τ ο υ ς μ ύ θ ο υ ς ..............................................15

ΓΙΩ ΡΓ Ο Σ Χ Α Τ ΖΗ Δ Α Κ Η ΣΦ Ι Λ Ι Π Π Ο Σ Κ Α Ι Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο Σ ............. ....................... .. ........................32

Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Σ X. Μ Η Τ ΣΙΟ Υ

Α Ρ Ι Σ Τ Ο Τ Ε Λ Η Σ Κ Α Ι Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο Σ ........................................................ 39

Α Λ ΕΞ Α Ν Δ ΡΟ Σ Μ Η ΤΣΙΟ Υ

Τ Ο Τ Έ Λ Ο Σ Τ Ο Υ Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο Υ ..............................................................53

ΣΤΕΛ ΙΝ Α Μ Α ΡΓΑ ΡΙΤΙΔΟ Υ

Π Ο Υ Β Ρ ΙΣ Κ Ε Τ Α Ι Ο Τ Α Φ Ο Σ

Τ Ο Υ Μ Ε Γ Α Λ Ο Υ Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο Υ ; ..............................................................71

Ν ΙΚ Ο Σ Τ ΣΙΓΑ ΡΙΔ Α Σ

Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ ΙΚ Η , Τ Ε Χ Ι Κ Ε Σ Μ Α Χ Η Σ Κ Α Ι Ε Α Ο Π Λ Α ........................ 87

f Χ ΡΗ Σ ΤΟ Σ Ζ . Κ Ω Ν ΣΤΑ ΣΤ Ο Ε Ξ Ε Ρ Ε Υ Η Τ Ι Κ Ο Ε Ρ Γ Ο

Τ Ο Υ Μ Ε Γ Α Λ Ο Υ Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο Υ ...........................................................106

Χ ΡΗ ΣΤ Ο Σ Ν ΤΙΚ Μ Π Α Σ Α Ν Η Σ

Η Θ Ε Ϊ Κ Ο Τ Η Τ Α Τ Ο Υ Μ Ε Γ Α Λ Ο Υ Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο Υ

Η λ α τ ρ ε ία τ ο υ σ τ ρ α τ η λ ά τ η κ α ι ο ι θ ε ϊ κ ο ί Ε π ί γ ο ν ο ι ........................... 119

4



Χ ΡΗ ΣΤ Ο Σ Ν Τ ΙΚ Μ Π Α ΣΑ Ν Η ΣΚ Λ Η Ρ Ο Ο Μ Ω Τ Α Σ Τ Ο Σ Τ Ρ Α Τ Η Λ Α Τ Η Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο ................ 137

Ν ΙΚ Ο Σ ΤΣΙΓΑ ΡΙΔ Α ΣΗ Ε Λ Λ Η Ι Σ Τ Ι Κ Η Β Α Κ Τ Ρ Ι Α Η Κ Α Ι Ι Δ Ι Α

Μ Ε Γ Α Τ Ο Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο ......................................................................153

Ν ΙΚ Ο Σ Κ Α Ν Α Κ Α ΡΗ ΣΨ Ε Υ Δ Ο Κ Α Λ Λ Ι Σ Θ Ε Η Σ

Η δ ιή γ η σ η ίο υ Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ ................................................................... 163

Χ Α ΣΑ Ν Μ Π Α Ν ΤΑ Ο Υ ΗΑ Λ -Ι Σ Κ Α Τ Α Ρ Α Λ -Α Κ Μ Π Α Ρ

jj&i jjJiuyi

Ο Μ έ γ α ς Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς σ τ ο υ ς Ά ρ α β ε ς Ι σ τ ο ρ ικ ο ύ ς ................................ 181

Χ ΡΗ Σ ΤΟ Σ Ζ . Κ Ω Ν Σ ΤΑ ΣΟ Μ Ε Γ Α Σ Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο Σ

Κ Α Ι Η Χ Α Μ Ε Η Κ Ι Β Ω Τ Ο Σ ...................................................................201

Χ ΡΗ Σ ΤΟ Σ Ζ . Κ Ω Ν ΣΤΑ Σ

Σ Ε Ι Ρ Ι Ο Σ Κ Α Ι Μ Α Κ Ε Δ Ο Ε Σ

Μ ια π α ρ ά ξ ε ν η σ χ έ σ η ..............................................................................214

Φ Ω Τ Ε ΙΝ Η Τ Ζ ΙΚ Ο Υ

Η Π Ρ Ο Σ Ω Π Ι Κ Ο Τ Η Τ Α Τ Ο Υ Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο Υ ........................................ 226

Ν ΙΚ Ο Σ Τ ΣΙΓΑ ΡΙΔ Α Σ

Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο Σ : Ε Κ Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Η Σ Ή Σ Φ Α Γ Ε Α Σ ; ................................ 242

Λ Ι Γ Α Λ Ο Γ Ι Α Π Α Τ Ο Υ Σ Σ Υ Γ Γ Ρ Α Φ Ε Ι Σ ................................................ 252

5



ΙΛΛΥΡΙΑ

ΤριβαλΑοί

ΦιλιππούποληΠελλίον

' Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν Ι Α , Μαύρη ΘάλασσαΘΡΑΚΗ

^μφίποληΣυνώπη

7*7*" · · ····■·■· V 333 < .

Η ν^Β ύβ λ)ίς/ΘάΨακ0{: \ \Μεσόγειος Θάλασσα Κύπρος ,J j *

Σιδώνα J T , νΤύρος : j£ * V Δαμασκός

<< .·.. * :■ // ΣΥΡΙΑ

·" . .. . . Λ ' · Ιερουσαλήμ

Α λε ξά ν δ ρ ε ια ' ^ \ ^ 5 ^ 5 ^ ? * Γά ζ α

·— Μέμφις ϋ^Ηλιούπολη Πέτρα

Αλεξάνδρεια

Δούναβηςποταμός

λ; * ι

ΛΑ ° \ ^ λλλ Ν> λ

“ \ , Φ ώ ~ ΠΑΦΛΑΓΟΝΙΑ·-};

· ;$ Γ Ι < Κ % ,. Τρ οίαίΓ Vρανικός ΒΙΘΥΝΙΑΏ Τ / 334 Γόρδιο %

oC % n„ f I 333 . ^ ΑΥ™Ρ° “V::■] Αθηναίο . \ Οί-

M p rn |^ « ,έ& Εφ εσ ος / φρυγία \ Λ?-

^ Α λ , κ ^ ρ ν α ο σ ό ς ^ ^ Ν T B S ? | . , 0ο ^ ° °

ι* \ . Ο Ρ °° ε'? Ταρσός ,

# <Ρ ό δ ο ς ^ ί Κ ΐΛ 4 Κ Ι£ μ ^ ή > Ισ σ ό ςΓ

Kpfiifr^' ' "'"■'.'.L :* 3?. >

ΑΡΜΕΝΙΑ

*-> Γαυγάμηλά

Λ, \ \ \ 331

. ^ ) ι Εκβάτανα

% V Ώπις « Ν^ Ύ \ \ν Η Α Σ Σ Υ Ρ ΙΑ ^

W Λ,% Λ.Λ ιν. * \

Βαβυλώνα\ Vnii/rnV Ι .

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

6



7



Υ Π Α ΡΧ Ε Ι Α ΡΑ ΓΕ Κ Α Ν ΕΙΣ που να μ η γνω ρίζει to όνομ ά του;

Υ πάρχει κά ποιος που να μ η ν ξέρει έστω πέντε πρά γματα γι’

αυτόν; Α μφ ιβάλλω ! Για την ακρίβεια είμαι σίγουρη για το αντί-

θετο. Ό λοι, μ α όλοι, έχουμ ε ακούσει πολύ περισσότερα για το

μ εγάλο αυτόν Μ ακεδόνα βασιλιά. Ο Α λέξανδρος ο Μ έγας π έ-

τυχε κάτι πολύ σπάνιο στην Ιστορία. Κ ατάφ ερε από απλός

θνητός να γίνει μύθος. Έ ζησ ε μόνο 33 χρόνια. Κ αισ’ αυτά κ α -

τάφ ερε τόσα, που άλλοι δεν τα κα ταφ έρνουν σε εκατό ζω ές.

Β έβαια α πό την άλλη μπορεί να ισχύειο ισχυρισμός πω ς ακρι-

βώ ς γι’ αυτό έγινε θρύλος. Ε πειδή έζησε τόσο που κατάφ ερε

να γλιτώ νει α π ’ τη μεγάλη κα τάρα της παρα κμ ής. Έ τσι έμεινε

αλώ βητος να κα λπάζει ατρόμητα στα όνειρά μ ας, καβάλα στοΒ ουκεφ άλα.

Έ γινε βασιλιάς της Μ ακεδονίας και στρατηγός όλω ν τω ν

Ε λλήνω ν π λη ν τω ν Λ ακεδαιμονίω ν σε ηλικία είκοσι ετώ ν.

Ε ίχε ήδη καταπλή ξει τους συγχρόνους του μ ε τις στρατηγικές

ικανότητές του, πολεμ ώ ντας στο πλάι του πατέρα του Φ ίλιπ-

που του Β '. Κ ληρονομώ ντας έναν εξαιρετικά οργανω μένο

στρατό κι ένα α κμαίο βασίλειο, μ ε υποταγμένους σχεδόν το

σύνολο τω ν Ε λλήνω ν, ξεκίνησ ε να πραγμα τοποίηση το μ εγά-

λο του όνειρο; να κατακτήσ ει την Π ερσ ική Α υτοκρατορία.

Ή ταν εξαιρετικά φιλόδοξος από μ ικρός. Λ έγεται πω ς κάθε

φ ορά που έφ τανε η είδησ η ότι ο πα τέρας του νίκη σ ε ακόμ η

έναν αντίπαλο δυσανασχετούσε και γκρίνιαζε πω ς στο τέλος ο

Φ ίλιππος δεν θα αφ ήσει τίποτα για να κατακτήσει ο ίδιος. Π ρο-

φ ανώ ς τότε δεν γνώ ριζε ακόμ α πόσ ο μ εγάλος είναι ο κόσ μος,

8



ΕΙΣΑ ΓΩ ΓΗ

8α το μ άθα ινε όμ ω ς σύντομα και μάλιστα 8α γινόταν ο ίδιος

μάρτυρας της απεραντοσύνης του.Ε ίχε σαν πρότυπό του τους ομηρικούς ήρω ες ιδιαίτερα τον

Α χιλλέα και κουβαλούσε ένα αντίτυπο της Ι λ ι ά δ α ς πάντα μαζί

του. Μ άλιστα λέγεται ότιτο φ υλούσε κάτω από το στρώ μα του.

Σαν χαρακτήρας ήταν παρορμητικός και πα ρά φ ορος, κ λη -

ρονομιά από τη μ άνα του, την Ο λυμπιάδα, με έντονα πά δη

και εκρήξεις. Σ ύντομα όμ ω ς και μ ε την επίβλεψ η και την κα -

θοδήγηση του Α ριστοτέλη έμαθε να τα τιθασεύει. Π ροσω ρινά

όμ ω ς, γιατί το περιβάλλον της περσ ικής Α υλής, της οποίας,

αφ ού την κατέκτησε, υιοθέτησε τους τρόπους και το τυπικό,

δεν τον βοήθησε ιδιαίτερα. Η έλλειψ η του μέτρου τον οδήγη -

σε σε συμ περιφ ορές που δεν δικαιολογούνται εύκολα, παρ

όλη την κα λή διάθεση εκ μέρους μας και εκ μέρους το σ που-

δαιότερο τω ν συγχρόνω ν του.Μ εγαλώ νοντας στα βασιλικά ανάκτορα της Π έλλας, περι-

στοιχισμένος από ετεροθαλείς αδελφ ούς, μ ια και ο Φ ίλιππος

πάντα έβρισκε ευκαιρία, α νάμεσα στους διάφ ορους πολέμους

που διεξήγαγε, να ερω τεύεται, να παντρεύεται και να «σπέρ-

νει» παιδιά και με μ ά να την Ο λυμπιάδα η οποία ή ταν κόρη

του βασιλιά της Η πείρου, η θέση του ήταν επισφ αλής. Ή ταν

βέβαια ο πρω τότοκος και κατά συνέπεια ο διάδοχος, αλλά φ αί-

νεται πω ς η μακεδονική Α υλή δεν υστερούσ ε σε τίποτα από

άλλες σε συνω μοσ ίες και ίντριγκες. Έ τσι χρειάστηκε να εξο-

ντω θεί κάθε πιθανός αντεκδικητής του για το θρόνο. Σ ίγουρα

οι ενέργειες αυτές οργανώ θηκα ν ή υποκινήθη κα ν από την

Ο λυμ πιάδα μ ε πιθανή συμμετοχή και του Α λέξανδρου. Ο ι

ιστορικοί σ’ αυτό το θέμα διαφ ω νούν.

Α φ ού εξόντω σε κά θε πιθανό αντίπαλο, ανέβηκε στο μα κε-

δονικό θρόνο το 336, σε ηλικία 20 ετώ ν, μετά τη δολοφ ονία

του πατέρα του. Α υτό είναι ένα άλλο σκοτεινό σημείο στη ζω ή

του Α λέξανδρου, αλλά και πά λι οι ιστορικοί διαφ ω νούν ω ς

προς τη συμμετοχή του στην απεχθή αυτήν ενέργεια. Ο ίδιος,

για να διαλύσει κά 8ε υποψ ία, κυνήγησ ε κα ι τιμώ ρησε τους

δολοφ όνους. Τ ο έκα νε από ιερή αγανά κτησ η ή για να ρίξειστάχτη στα μάτια; Δ εν 8α το μάθουμ ε ποτέ. Π άντω ς φαίνεται

9



την κυριαρχία του σ ιην Ε λλάδα και αφ ού ια κα τάφ ερε, ξεκί-

νησ ε από ιη Μ ακεδονία, την άνοιξη του 334 π.Χ ., να π ολε-

μήσ ει την Π ερσική Α υτοκρατορία. Π έρασε τον Ε λλήσποντο,

το φ υσικό σύνορο Ε υρ ώ πης και Α σίας, και ξεκίνησε την κα -

τάκτηση της Α σίας, που κράτησε έντεκα χρόνια, μ έχρι το θά -

νατό του, το 323 π.Χ . Δ εν ξέρουμε μέχρι που δα έφτανε αν

δεν πέδαινε τόσο νω ρίς. Β έβαια λίγοπολύ τα σχέδιά του ήταν

γνω στά. Τ ον ενδιέφ ερε να μάδει τι βρισκόταν πέρα από τον

Ινδό ποταμό, η Α φρική δεν του ήταν αδιάφ ορη, αλλά και η

Δ ύσ η τον γοήτευε. Θ α κα τάφ ερνε να κατακτήσ ει τον κόσμο

τελικά; Ε νάντια σε κάδε νόμο της λογικής κι επειδή οι μύδοι

και οιήρω ες μας γοητεύουν απα ντούμε ανεπιφ ύλακτα ναι!

Π εδαίνοντας, άφ ησε κλη ρονομιά μια τεράσ τια αυτοκρατο-

ρία κα ι πολλούς επίδοξους κληρονόμ ους. Ο γιος που η Β α-

κτριανή γυναίκα του Ρ ω ξάνη γέννησ ε μετά το δάνατό του

ήταν βρέφ ος κι επιπλέον κατά το ήμ ισυ Μ ακεδόνας. Τ α ετε

ροδαλή αδέλφ ια του είχαν εξοντω δεί στους αγώ νες για τη δια-

δοχή του δρόνου του Φ ίλιππου ένα διανοητικά καθυσ τερη -

μένο αδελφ ό που έμενε εν ζω ή, τον Φ ίλιππο Α ρριδαίο, οι

διεκδικητές του δρόνου τον ενέπλεξαν στο μεταξύ τους αντα-γω νισμό και αργότερα τον σκότω σαν. Σ τα χρόνια που α κο-

λούθησαν το δάνατο του Α λέξανδρου, εκτός από τον ετερο-

θαλή αδελφ ό που αναφ έραμ ε, δολοφ ονήθηκα ν όλοι οι σ υγ-

γενείς του: η μητέρα του, η σύζυγός του, ο γιος του, η αμ φ ι-

θαλής αδελφ ή του, οι δύο ετεροθαλείς αδελφ ές του και όλοι

οι υπόλοιποι.

Η αναταρα χή που α κολούδησε οφ είλεται στις διαρκείς συ-γκρούσ εις μεταξύ τω ν διεκδικητώ ν του θρόνου και οδήγησε

στη δημιουργία τριώ ν ξεχω ριστώ ν βασιλείω ν, τα οποία, αφ ού

άντεξαν για κάποιους αιώ νες, εξασθενημένα από τις διαρκείς

μεταξύ τους συγκρούσεις, υποτάχτηκαν τελικά στην αυξανό-

μενη ισχύ της Ρ ώ μης, η οποία δημιούργησε μια αυτοκρατορία

μακροβιότερη εκείνης του Α λέξανδρου.

ίο



ΕΙΣΑ ΓΩ ΓΗ

Τ α πα ρα πά νω είναι λιγότερο ή περισσότερο γνω σ τά σε

όλους. Ε μείς δα ασχοληθούμ ε μ ε πτυχές της ζω ής του και

του έργου που έμειναν στη σκιά της Ιστορίας και δεν φ ω τί-

στηκαν αρκετά.Θ α α σχολη δούμ ε με τους δρύλους που συνοδεύουν τη γέν-

νησ ή του. Θ α ερευνή σουμ ε τις σχέσεις του μ ε τον πα τέρα του,

Φ ίλιππο, και το δάσκαλό του, τον Α ριστοτέλη, που δεν ήταν

πάντα τόσο αρμ ονικές. Θ α εξετάσουμε και τις διάφ ορες εικα-σίες τις σχετικές μ ε το δάνατό του, όπω ς και το μυστήριο που

καλύπτει τον τάφ ο του. Ο ιαπόψ εις για το πού πραγματικά βρί-

σκεται είναι αντικρουόμενες.

Θ α κάνουμε εκτενείς αναφ ορές στη στρατηγική και τα

όπ λα π ου χρησ ιμοποίησε στην προσ πά δειά του να κα τακτή-

σειτην Α σία, καδώ ς και στο εξερευνητικό του έργο, που πολ-

λοί ισχυρίζονται ότιείναι ισάξιο μ ε το κατακτητικό. Θ α ανα λύ-σουμ ε το πα ρα σκή νιο πίσω από την απαίτησή του να λατρεύ-

εται ω ς δεός, καδώ ς και την κλη ρονομιά που ά φ ησ ε στους

διαδόχους του, αλλά και τις εξελίξεις στην απέραντη αυτοκρα-

τορία που κληροδότησ ε στους συνεχιστές του. Θ α μ ελετήσ ου-

μ ε την επιρροή που άσκη σε στους λαούς που κα τάκτησε και

πιο ειδικά τις εξελίξεις στα ανατολικά σύνορα της αυτοκρατο-

ρίας, στη Β ακτριανή και στην Ινδία.

Στη σ υνέχεια δα ασχοληδούμ ε με πιο εξειδικευμένα θέμα-

τα, όπω ς τη Δ ι ή γ η σ η τ ο υ Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ , έτσι όπω ς διασ ώ θηκε

από τον Ψ ευδικαλλισθένη, τον τρόπο που ο Α λέξανδρος εμ -

φ ανίζεται στην πα ρά δοσ η του αραβοϊσλαμ ικού κόσμου, θα

συνδέσουμ ε τον Α λέξανδρο με τη χαμ ένη Κ ιβω τό της Δ ιαθή-

κη ς και θα αναζητήσουμε τη σ χέση του Σείριου με τους Μ α-κεδόνες και το Α στέρι της Β εργίνας.

Στο τέλος θα επιχειρή σουμε να κάνουμε μια αποτίμηση του

έργου και της προσ ω πικότητάς του.

Η προσπάθειά μας δεν έχει ω ς στόχο να απομ υθοποιήσει το

μεγάλο Μ ακεδόνα στρατηλάτη. Σ κοπός μας είναι να κατα-

νοή σουμε, όσο γίνεται βέβαια, τον πολυσχιδή χαρακτήρα του

Α λέξανδρου, ενταγμένο μέσα στο κοινω νικοπολιτιστικό πλαί-σιο της εποχή ς του. Μ ιας εποχή ς μεταβατικής, στην εξέλιξη

11



Ο Α ΓΝ Ω ΣΤ Ο Σ Μ Ε ΓΑ Σ Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Σ

και μετάλλαξη της οποίας ο Α λέξανδρος συνεισέφ ερε όσο κ α -νείς άλλος.

Ο θρύλος που τον συνοδεύει παρέμεινε αναλλοίω τος στο

χρόνο. Η λα ϊκή παράδοση τον έκα νε ήρω ά της και συνέβαλε

αποφ ασιστικά στη μυθοποίησή του. Κ ανείς δεν μπορεί να τον

αγγίξει τώ ρα πια. Έ χει περάσει αιώ νες τώ ρα στο απυρόβλητο.

Α λλά εμείς, τέκνα της ορθολογιστικής εποχή μας, προσ παθού-

μ ε να εκλογικεύσουμ ε τα πάντα. Ό μω ς μ ε κά θε προσ πά θειά

μας απλά προσ θέτουμε μια ακόμ η παράγραφ ο στο παρα μύθι

που πρω τακούσ τηκε πριν 2.360 χρόνια στη Μ ακεδονία.

Φ ω τ ε ιν ή Τ ζ ίκ ο υ

Α π ρ ίλ ι ο ς 2004

12



W O A O A O N O

356 π .Χ . Γ έννηση ιου Α λέξανδρου σιην Π έλλα.

343-2 π .Χ Ο Α ριστοτέλης αναλα μβάνει για ιρία χρόνια την

εκπαίδευσ η του Α λέξανδρου.

338 π .Χ . Στη Χ αιρώ νεια της Μ αντινείας ο βασιλιάς της Μ ακε-

δονίας Φ ίλιππος ο Β ' νικάει τις συνασπισμένες ελληνικές δυ-νάμεις. Ο Α λέξανδρος ηγείται της επίθεσ ης του ιππικού, που

παίζει αποφ ασιστικό ρόλο στη νίκη.

336 π .Χ Ε μπροσ θοφ υλακή τω ν μ ακεδονικώ ν δυνάμ εω ν ει-

σβάλλει στη Μ ικρά Α σία. Δ ολοφ ονείται στις Α ιγές ο Φ ίλιππος

σε ηλικία 47 ετώ ν. Ο Α λέξανδρος αναγνω ρίζεται από τη συ-

νέλευση του στρατού ω ς νόμ ιμος βασιλεύς και τιμω ρείτους δο-

λοφ όνους του πα τέρα του. Ο Δ αρείος Γ ' καταλαμβά νει τον

περσ ικό θρόνο.

335 π .Χ . Ε κσ τρατείες του Α λέξανδρου στη Θ ράκη εναντίον

τω ν Τ ριβαλλώ ν και στην Ιλλυρία. Ε ξέγερση τω ν Θ ηβαίω ν κ α -

τά της μακεδονικής φρουράς κα ι παραδειγματική τιμω ρία της

πόλης με την πλήρη καταστροφή της.

334 π .Χ . Τ ην άνοιξη ο Α λέξανδρος, επικεφ αλή ς του στρατούτου, π ερνά τον Ε λλήσ ποντο. Ν ίκη στη μ άχη του Γρανικού π ο -

ταμ ού εναντίον τω ν Π ερσ ώ ν σατραπώ ν. Π ολιορκία της Μ ιλή-

του και της Α λικαρνασ σού.

334-3 π .Χ Κ ατάκτηση της βόρειας Μ ικράς Α σίας. Ε πίσκεψ η

στο Γ όρδιον κοντά στη σημερινή Ά γκυρα της Τ ουρκίας.

333 π .Χ . Μ άχη της Ισσού, νίκη του Α λέξανδρου, α ιχμα λω σία

τω ν γυναικείω ν μ ελώ ν της περσ ικής βασιλικής οικογένειας.332 π .Χ Π ολιορκία και άλω ση της Τ ύρου και της Γάζας.

13



Ο Α Γ Ν Ω ΣΤ Ο Σ Μ Ε ΓΑ Σ Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Σ

3321 π.Χ . Κ ατάκτηση της Α ιγύπτου, που τελούσε υπό π ερ-

σική κατοχή . Ο Α λέξανδρος ιδρύει την Α λεξάνδρεια και επι-σκέπτεται το μαντείο του Α μμω να στην όαση της Σίβα.

331 π .Χ . Τ ην άνοιξη φ εύγει από την Α ίγυπτο για να εισβάλλει

στο εσω τερικό της Α σίας. Μ άχη στα Γαυγάμηλα .

331-30 π .Χ . Ο Α λέξανδρος καταλαμβάνει τη Β αβυλώ να, τα

Σ ούσα και την Π ερσ έπολη, στην οποία πυρπολεί τα ανάκτορα

τω ν Α χαιμενιδώ ν, της περσ ικής δυναστείας.

330 π .Χ Στα Ε κβάτανα απολύει, αφ ού δίνειπλούσια δώ ρα, τα

στρατιω τικά τμήματα από τη νότια Ε λλάδα. Α υτό σήμαινε ότιη

πανελλήνια εκδικητική εκστρατεία είχε τελειώ σει. Θ άνατος του

Δ αρείου Γ '. Φ όνος του Φ ιλώ τα και του πατέρα του Π αρμ ενίω -

να. Π έρασμα στην Α ρεία, τη Δ ραγγιανή και την Α ραχω σία ω ς

τους νότιους πρόποδες του Ινδουκούς (Ινδικός Κ αύκασος).

329-7 π .Χ Ε κστρατείες και κατάλη ψ η της Β ακτριανής και της

Σ ογδιανής. Σ ύλληψ η και εκτέλεση του Β ήσ σου. Δ ολοφ ονία

του Κ λείτου. «Σ υνω μοσία τω ν Β ασιλικώ ν Π αίδω ν». Σ ύλληψ η

και θανάτω ση του Κ αλλισθένη.

327 Π .Χ Ο Α λέξανδρος παντρεύεται τη Ρ ω ξάνη, κόρη του

ηγεμόνα της Β ακτριανής. Ε ισβολή στην Ινδία.

326-5 Π .Χ Μ άχη και νίκη στον Υ δάσπη ποταμό εναντίον του

βασιλιά Π ώ ρου. Ε ξέγερση στον ποταμ ό Ύ φ ασ η του στρατούτου και άρνηση συνέχισης της πορείας. Κ ατάπλους του Ινδού

ποταμού. Μ άχες εναντίον τω ν Μ αλλώ ν. Δ ιέλευση από την

έρη μο της Γ εδρω σίας (Β ελουχιστάν). Έ λευση στην Κ αρμανία.

324 Π .Χ Ο μαδικός γάμ ος στα Σούσα Μ ακεδόνω ν με Π ερσί-

δες. Ο Α λέξανδρος νυμ φ εύτηκε την Κ όρη του Δ αρείου Στάτει-

ρα ω ς δεύτερη σύζυγο. Στάση τω ν Μ ακεδόνω ν στην Ώ πη , που

κατέληξε σε συμφ ιλίω ση. Θ άνατος του Η φ αιστίω να.323 π .Χ . Υ ποταγή τω ν Κ οσσαίω ν της οροσειράς του Ζ άγρου.

Θ άνατος του Α λέξανδρου τον Ιούνιο, στη Β αβυλώ να, σε ηλι-

κία 33 εί ώ ν.

14



Γ Ι Ω Ρ Γ Ο Σ Χ Α Τ Ζ Η Δ Α Κ Η ^

Η Γ < Μ Η ( Ηt o y λ α <5 A y v A i > o y

Α νάμεσα σιην ιστορία και στους μύδους

Δ Ε Ν Θ Α ΕΙΝ Α Ι Υ Π ΕΡΒ Ο Λ Η αν πούμε πω ς η γέννηση ίου

Α λέξανδρου συνοδεύτηκε από σ ημ εία και τέρατα. Η ευα ίσ θη-

τη φ αντασία τω ν ανθρώ πω ν του καιρού εκείνου, η αγαθότητα

της συνείδη σής τους, η ευπιστία τους, μ αζί μ ε την κλίση τους

προς το υπερφ υσ ικό συνυφ άνανε μ ε το γεγονός της άφιξης

του νεαρού γόνου του Φ ίλιππου ταυτόχρονα περιστατικά, σαννα σημ άδευα ν οι θεοί, η μοίρα ή το πεπρω μ ένο τη ζω ή του

νεογέννητου μ ε χάρα ξη ιδιαίτερη. Έ τσι την ίδια ημ έρα κάη κε

ο ναός της Α ρτέμιδος στην Έ φ εσο, ενώ ταυτόχρονα δύο νικη -

τήρια αγγέλμ ατα έφ τασαν στον ευτυχή πατέρα: ο Π αρμ ενίω -

να ς κατατρόπω σε τους Ιλλυριούς και το άλογο του βασιλιά νί-

κησ ε στους Ο λυμπιακούς Α γώ νες.

Ό σο για το «ταυτόχρονα» οι αμφ ιβολίες τω ν ιστορικώ ν είναι

ισχυρές. Π ώ ς είναι δυνατόν να πιστοποιηθεί ο σ υγκερα σμός

κα ι η χρονική σύμ πτω ση μεταξύ γεγονότω ν με τα μέσ α επι-

κοινω νίας της εποχής; Κ άλ\ιστα θα μπορούσ αν να α πέχουν το

ένα α π ’ το άλλο πέντε και δέκα μ έρες, οπότε το σ ήμ α της μοί-

ρας δεν θα ήταν ούτε σήμα ούτε μοιραίο. Ω στόσο η ανάγκη

τω ν λα ώ ν να πιστέψ ουν κα ι να αποδεχθούν το υπερβατικόήταν ισχυρή όπω ς και είναι και οποιοσδήποτε ορθολογισμός

δεν έβρισκε έδα φ ος να ριζώ σει.

15



Ο Α Γ Ν Ω ΣΤ Ο Σ Μ Ε ΓΑ Σ Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Σ

Δ ιαβάζοντας τον Η ρόδοτο ή τον Δ ιόδω ρο τον Σικελιώ τη, ερ-χόμαστε σ ’ επα φ ή μ ’ έναν κόσμο προλήψ εω ν και δεισιδαιμο-

νιώ ν, χρησ μ ώ ν, προφ ητειώ ν και ονείρω ν, «σημαδιώ ν» και

προειδοποιήσεω ν, δυσ οίω νω ν ή ευοίω νω ν ανάλογα με τους

φ όβους, τις ελπίδες και τις προσδοκίες του α πλού ανθρώ που.

Π άνω σ’ αυτήν την απλοϊκότητα και την ευπιστία στήριζαν

την ισχύ και την εξουσία τους τα ιερατεία και μ ε πολλούς τρό-

πους τη συντηρούσ αν και την κα λλιεργούσαν. Τ α έπη του

Ο μήρου, η Κ οσμογονία του Η σίοδου και όλα τα κείμ ενα ω ς

τις εσχατιές του α ρχαίου κόσμου βρίθουν από όνειρα , μ α γεί-

ες, μαγγανείες και αλλεπά λλη λες συμ πλέξεις του φ ανταστι-

κού μ ε το πρα γματικό. Κ αι μόνο στα Α ρ γ ο ν α υ τ ικ ά του Α πολ-

λώ νιου Ρόδιου, το 2ο μ .Χ . αιώ να, και στα Δ ι ο ν υ σ ια κ ά του

Ν όννου, τον 5ο αιώ να, να περιοριστούμε, τα «σημαδιακά»όνειρα π ου αναφ έρονται στις σελίδες τους, στεριώ νουν μια ιδι-

αίτερη κουλτούρα ονειροσκοπίας.

Μ ε πολλά είδη οιω νώ ν έραναν τη ζω ή τω ν ανθρώ πω ν οι

υπέρτατες δυνάμεις, μ α τα όνειρα ήταν ο προσφ ιλέστερος απ’ τα

χρόνια τα δυσδιάκριτα της προϊστορίας. Μ ε την εξήγηση τω ν

ονείρω ν ασ χολή θηκε και η λογοτεχνία. Ο Α ρτεμίδω ρος έγραψ ε

τα Ο ν ε ιρ ο κ ρ ιτ ικ ά το 2ο μ.Χ . αιώ να και στις σελίδες του βρί-

σκουμε πολλά απαξιω τικά για τσαρλατάνους της ερμηνείας τω ν

ονείρω ν κι αυτό μας επιτρέπει να συμ περάνουμε πόση διάδοση

είχε η ονειρομαντεία. Η καλλιεργημένη γλώ σσα που μεταχειρί-

ζεταιο Α ρτεμίδω ρος και η προσ εγμένη γραφ ή του αποκα λύπτει

πω ς και το μορφ ω μένο κοινό εξίσου με το λαϊκό είχε βαθιά πί-

στη στην απόκρυφ η σημασία τω ν ονείρω ν. Δ εν αποτελεί συνε-πώ ς τίποτα το παράδοξο που η γέννησ η του Α λέξανδρου προα-

ναγγέλθηκε σαν κοσ μοϊστορικό γεγονός, αναγγελία ενός ιδιαί-

τερου πεπρω μένου, δια της συχνότητας τω ν ονείρω ν.

Στη γέννησ η του Α λέξανδρου μια πληθώ ρα οιω νώ ν κατακά

λυψ ε το γεγονός, αλλά την προτεραιότητα την είχαν τα όνει-ρα. Π ρώ τη ονειρεύτηκε η Ο λυμπιάδα. Ό πω ς αναφ έρει ο

Π λούταρχος, λίγο μ ετά το γάμ ο της η νεαρή νεόνυμ φ η είδε

στον ύπ νο της πω ς ακούσ τηκε δυνατή βροντή και κεραυνός

16



έπεσε πά νω σχην κοιλιά χης. Α π’ την πλη γή που ανοίχχηκε

ξετχεχάχχηκαν φ λόγες κι αμέσω ς φ ω χιά μεγάλη απλώ θη κε

παντού. Α ν αυχό ήχαν ένα επινόημ α σκοπιμόχηχας, για να

σφ ραγισχεί προκαχαβολικά χο παιδί που 8α ερχόχαν μ ε υπερ-

φ υσική προέλευσ η, ο εμπνευσχής χου δεν 8έλησε να δυσ κο-

λέψ ει κα θόλου χην κα χανόη ση χου ονείρου.

Α ν κρίνουμε από χο δεύτερο όνειρο που καχά χον Ιουσχίνο

είδε η βασίλισσα, η 8εϊκή προειδοποίηση για χο παιδί είναικαχηγορημαχική. Ο ι δράκονχες αποτελούν αναμ φ ισβήχηχα

σύμβολα θεϊκού ενδιαφ έροντος. Τ η νύχτα που συνέλαβε τον

Α λέξανδρο, η Ο λυμπιάδα είδε πω ς ένα τεράστιο φ ίδι τυλίχθη

κε γύρω στο σ ώ μα της. Σ χετικά όνειρα είχαν ιδείκι άλλες μ η -

τέρες της Α ρχαιότητας που γέννησ αν παιδιά υψ ηλώ ν π ροδια-

γραφ ώ ν. Ν α θυμη θούμ ε τη μ ητέρα του Π ερικλή που ονειρεύ-τηκε πω ς θα γεννούσε ένα λιοντάρι.

Π ρομ ήνυμα ήρθε και στον ύπνο του Φ ίλιππου, ενώ η Ο λυ-

μ πιάδα εγκυμ ονούσε. Ε ίδε λοιπόν, όπ ω ς μας λέει ο Π λούταρ-

χος, πω ς σφ ράγισε την κοιλιά της γυναίκας του με σφ ραγίδα

που εικόνιζε ένα λιοντάρι. Π ολλοί ειδικοί και αρμόδιοι έσ πευ-

σαν να το εξηγήσουν, αν και καμιά ιδιαίτερη φ αντασία ή οξυ-

δέρκεια δεν χρειαζόταν. Κ ιόμω ς μερικοί α π ’ τους ονειροκρίτεςπου κλή θη καν να αναζητήσουν τη μυστική έννοια του απλού-

στατου ονείρου, ακολουθώ ντας πρ ώ ιμα κάποιο φ ροϋδικό μ ο-

νοπάτι, συνέστησαν στον Φ ίλιππο να προσέχει περισσότερο το

γάμ ο του, σημειώ νει ο Π λούταρχος. Μ ε άλλα λόγια, να επα

γρυπνεί όσον αφ ορά την εμπιστοσύνη του προς την Ο λυμ πιά-

δα. Ο Α ρίσταρχος από την Τ αλμησό, φ ημισμένος ειδικός στατω ν ονείρω ν όχι μόνο διέγνω σε την εγκυμ οσ ύνη , με το σ κε-

πτικό πω ς η σφ ρα γίδα δεν μπαίνει ποτέ σε κάτι άδειο, αλλά

προφ ήτεψ ε πω ς το παιδί που θα γεννηθεί θα είναι τολμηρό και

μ ε χα ρακτήρα λιονταριού.

Η αφ έλεια τω ν ονείρω ν Φ ίλιππου και Ο λυμ πιάδας και η

πασιφ άνεια του νοήματος τους μας επιτρέπουν να υποθέσου-

με πω ς ίσω ς η γονική μέριμνα επινόησε αυτό το επικοινω νια

κό τρικ για να εξασφ αλίσει από νω ρίς στον Α λέξανδρο το θρύ-

λο του, όπω ς και όλα όσα ταυτίσθηκαν με τη γέννησ ή του. Η

Η ΓΕ Ν Ν Η Σ Η Τ Ο Υ Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ

17



πανίσ χυρη μυθοπλασία όμ ω ς του λαού, το υπερρεαλιστικό

ελατήριο, δείχνει προς άλλη κατεύθυνση. Π ρόξενος τω ν ονεί-

ρω ν εμφ ανίζεται πρό σω πο μυθιστορηματικό, αναμφ ισβήτητα

όμω ς κα ι ιστορικό, μ άγος, ιερέας του Α μμω να κα ι φ αραώ της

Α ίγυπτου, προφ ήτης συν τοις άλλοις, ο Ν τεκτανεβώ ς, ή Ν τε

κτενεβώ ή Ε κτενεβώ . Ω στόσο, πριν μας απα σχολή σει ο δαι-

μόνιος και μυσ τηριώ δης αυτός Α ιγύπτιος, ας γνω ριστούμ ε κ α -

λύτερα μ ε το ζεύγος τω ν γονέω ν του Α λέξανδρου.Μ έσα σε κλίμα μ υστικισμού, στα πλαίσια ιερώ ν και α πό-

κρ υφ ω ν μ υήσ εω ν έγινε η σύλληψ η του Α λέξανδρου. Δ ιάφ ορα

έχουν γρα φ τεί για τα Κ αβείρια Μ υστήρια της Σ αμοθράκη ς,

υποθέσεις πολλές και αναφ ορές αόριστες μας παρέχουν π λη -

ροφ ορίες, τίποτα όμω ς συγκεκριμένο για το τελετουργικό της

μύη σης. Τ ο βέβαιο είναιπω ς τα Κ αβείρια ήταν φ ημ ισ μ ένα και

πω ς ασκούσ αν ιδιαίτερη έλξη σε νεαρά ά τομ α που χα ρα κτη-ρίζονταν α πό μ υσ τικοπάθεια, πνεύμ α ανήσυχο και ερευνητι-

κό, όπ ω ς η δεκαεξάχρονη κόρη του Ν εοπτόλεμου, του βασι-

λιά τω ν Μ ολοσσώ ν. Τ ην εποχή εκείνη τη νεαρή πριγκίπισσα

την έλεγαν Μ υρτάλη (Ιουστίνος), πιθανόν όμω ς να είχε και τα

ονόματα Π ολυξένη και Σ τρατονίκη.

Α πό νω ρίτερα είχε μια πνευματική έπαρσ η και μια εξημ μένη

διάθεση. Τ ην απασχολούσε πολύ η καταγω γή της και καυχιό-

ταν πω ς ο οίκος τω ν Α ιακιδώ ν ή Π υρριδώ ν, α π’ τον οποίο κατα-

γόταν, ερχόταν κατευθείαν από το γιο του Α χιλλέα α π’ τη μια κι

α π ’ τον Έ λενο, γιο του Π ρίαμου, α π’ την άλλη. Φ αίνεται φυσικό

αυτή η έξαψ η, η ιδιαίτερη μοίρα που πίστευε πω ς καθόριζε τη

ζω ή της να την έστρεψ αν σε δοξασίες και συμμετοχή σε λα-

τρευτικές πράξεις ανώ τερω ν προσ εγγίσεω ν. Π αρόμοιες ανησυ-χίες τής γέννησαν την ισχυρή επιθυμία να μυηθεί στα Κ αβείρια.

Σ’ αυτό το ταξίδι της πείσ θηκε να τη συνοδεύσει ο θείος

χης*, αντιβασιλιάς Α ρύββας. Ο ι πη γές δεν αναφ έρουν λεπτο-

μέρειες για τη γνω ριμία της μ ε τον Φ ίλιππο. Μ όνο ότι συνα-

ντήθη κα ν στη Σ αμ οθράκη και πω ς ο Φ ίλιππος θαμ πώ θηκε

α π ’ την ομ ορφ ιά της κα ι την ερω τεύθηκε. Ο γάμος τους έγινε

* (Σ.τ.Ε.) 0 Αρύββας, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ήταν αδελφός της Ολυμπιάδας.


18



Η ΓΕ Ν Ν Η ΣΗ ΤΟ Υ Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ

εκεί, σιο ιερό νησί και στα περιθώ ρια τω ν λατρευτικώ ν ιερο-πραξιώ ν. Α νάμεσα στα άλλα του τυπικού της μύη σης, σαν μια

βαθμίδα προς την ολοκλήρω ση, ήταν και η ιερογαμία. Σ υνευ-

ρίσκονταν δηλαδή θνητή κα ι θεός, ή εκπρόσ ω πός του, μ έσα

στο μυστηριακό πλαίσιο της λατρείας και της μύησης.

Έ χει εκφ ραστεί η άποψ η πω ς η συνάντησ η τω ν γονέω ν

του Α λέξανδρου στη Σ αμοθράκη δεν ήταν τυχαία και πω ς στον

επικείμενο γάμο εξυπηρετούνταν κα ι πολιτικές σκοπιμότητες.Φ αίνεται περίεργη σε μερικούς ιστορικούς η σύμ πτω ση η πρι

γκίπισσα του γειτονικού βασιλείου, που μόλις πριν α πό λίγο ο

θρόνος έχει μείνει άδειος, μ ετά το θάνατο του πατέρα της Ν ε-

οπτόλεμου, να συναντηθεί με το βασιλιά της Μ ακεδονίας και

ο γάμος τους να τελεσθεί επί τόπου. Ο Ιουστίνος, που υιοθετεί

την άποψ η του εσκεμμένου, προσθέτει στα επιχειρή ματά του

την πα ρουσ ία του Α ρύββα, του μοναδικού της κηδεμόνα . Α ν

είναι έτσι, μ πορούμε να υποθέσουμ ε πω ς ο Φ ίλιππος, π αντρε-

μένος δύο φ ορές ήδη , θέλειένα θεϊκό χρίσμα για τον τρίτο του

γάμ ο. Ε ίναι λοιπόν πιθανό να ενώ νεται με τη Μ υρτάλη στο σ ε-

νάριο της ιερογαμίας ω ς αντιπρόσω πος θεού, γι’ αυτό και μ ε-

τά το γάμο τους της δίνει το όνομα Ο λυμπιάδα.

Η απόστασ η τω ν χρόνω ν και η διαφ οροποίησ η αυτού που

λέμε αντίληψ η περί του θείου δεν μας επιτρέπουν σήμερα να

πλη σιάσουμε το γάμο εκείνον. Τ ο βέβαιο είναι πω ς και η δυο

σύζυγοι είχαν μια έφ εση προς το μεταφ υσ ικό και μια υπερ-

φ ίαλη αντίληψ η για το άτομό τους, πασχίζοντας να αχθούν

πάνω α π’ την ανθρώ πινη μοίρα.

Η χρονολογία του γάμου αμφισβητείται. Κ ατ’ άλλους έγινε

το μήνα που τελούνταν τα Κ αβείρια το έτος 361 π.Χ . Κ ατ’ άλ-λους όμω ς έγινε το 357 τον ίδιο μήνα. Τ ο βέβαιο είναι πω ς ο

Α λέξανδρος γεννήθη κε το 356 π.Χ . την έκτη του Ε κατομβαι

ώ να. που αντιστοιχεί στο δικό μας Ιούλιο. Η αβεβαιότητα για

το γάμο τω ν γονιώ ν του αφ ήνει μια αοριστία ω ς προς τους διά-

φ ορους ισχυρισμούς και διαδόσεις για τις συνθήκες και τη φ ύ

ΐΤΊζ σύλληψ ής του. Ε άν ο γάμος Φ ίλιππου και Ο λυμ πιάδας

έγινε το 357, ένα χρόνο δηλαδή ττριν γεννηθεί ο Α λέξανδρος,όλα ακολουθούν μια φ υσ ική σειρά και πουθενά δεν χω ρά ει τί-

19




ποτα α π ’ όσα η μ υθοπλα σία επινόησ ε. Α ν όμ ω ς η σύλληψ ή

του καθυστέρη σε πέντε χρόνια, τότε θα πρέπει να δώ σουμεπερισσότερη προσ οχή σ’ όσ α χώ ρεσαν α π’ τους βυσ σοδομού

ντες μυθιστοριογράφ ους σ’ αυτό το διάστημα.

Ω στόσο, α π ’ όσ α οι επίσημοι ιστοριογράφ οι αναφ έρουν,

όσον αφ ορά τις ιδιαίτερες σχέσεις τω ν δυο συζύγω ν, μπορεί να

διατυπω θεί μια άλλη άποψ η , π ου δίνει στην Ο λυμ πιάδα ένα

διαφ ορετικό ρόλο. «Κ λεισμένη στον εαυτό της (εσω στρεφ ή και

μυσ τικοπαθή) όμ ορφ η, κατακαιόμενη από φ λογερά πά θη μ έ-

σα της, δοσ μένη και έκδοτη στη μανιακή λατρεία του Ο ρφ έα

και του Β άκχου, στις σκοτεινές μ αγγανείες τω ν γυναικώ ν της

Θ ράκης! Τ ην έβλεπα ν, λεν, στα νυχτερινά εκείνα όργια, πρώ -

τη α π ’ όλες να ορμάει στα βουνά κα ι τα όρη ξέφ ρενη, πά λλο

ντας άγρια θύρσο και φίδι...». Ο ιγραμμ ές είναι α π ’ την Ι σ τ ο ρ ί α

τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ του Johann Gustav Droysen, συ-

νεχίζει δε με μια πιο κατηγορηματική φ ράση «... τα όνειρά της

ανα δίπλω να ν τις φ αντασιώ σεις που και ξύπνια τη δαιμόνιζαν».

Ο ιπεριγραφ ές δεν συνάδουν με την εικόνα ενός δεκα εξάχρο

νου κοριτσιού που διατηρεί μια απλή περιέργεια για τα μ υ

στηριακά δρώ μ ενα της Σ αμοθρά κη ς και που , όταν φ θάνει

εκεί, ερω τεύεται και ακαριαία παντρεύεται.

Υ πάρχει σίγουρα, αν όχι ένα σχέδιο, οπω σδήποτε μια π ρό-θεση. Η Ο λυμπιάδα , που δεν ταιριάζεινα ήταν 16 χρονώ ν αλ-

λά μάλλον μεγαλύτερη από 20, φ αίνεται πω ς ακολουθεί, κ α -

τά τις πεποιθήσεις της, μια διαδικασία προς τη θέω σή της και

τη θεογονία. Π ηγαίνει στα Κ αβείρια, π ου είναι θρησκευτική

γιορτή, πελα σγική, καθιερω μένη α π ’ τις Α μαζόνες που πρω

τοήρθαν στη Σ αμοθράκη ακόλουθες του Δ ιόνυσου, από ιερή

μανία κυριαρχούμ ενες, θυγατέρες του Ά ρη κα ι της Α ρμονίας ήτης Α φ ροδίτης ή της Α ρτέμιδας κι οιτρεις θεές συνδέονται με

τη Σ αμ οθράκη, όπω ς εξάλλου και με τη Λ ήμνο. Μ ην πα ρα

λείψ ουμ ε να αναφ έρουμ ε πω ς η λέξη μ α ν ί α κατά μ ια ά ποψ η

προέρχεται α π ’ το πα ραισθησιογόνο μανιτάρι μ ε το οποίο οι

Μ αινάδες έπεφ ταν σε ιερή μανία. Κ ιεδώ ας επαναλά βουμε τη

φ ρά ση του D roysen πω ς «... τα όνειρά της αναδίπλω ναν τις

φ αντασιώ σεις της που και ξύπνια τη δαιμόνιζαν...»

20



Η ΓΕ Ν Ν Η ΣΗ Τ Ο Υ Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ

Ο Π λούταρχος μας προσ θέτει ένα α κόμα στοιχείο ισχυρό

προς την άποψ η πω ς η Ο λυμ πιάδα μετερχόταν διάφ ορες μ α -γικές πρα κτικές που 8α συντελούσ αν στη σύλληψ η παιδιού, ή

8α επηρέαζαν κά πω ς την κύη σ η . Κ οιμόταν μ ’ ένα φίδι. Ιδού

πώ ς περιγράφ ει το περιστατικό ο ιστορικός: «Ε ίχαν δει, μια φ ο

ρά, ένα μ εγάλο φίδι να είναι ξαπλω μένο και τεντω μένο δίπλα

στην Ο λυμπιάδα που κοιμόταν...» Η νεαρή βασίλισσα κα ταγι-

νόταν μ ε περίεργες ιερουργίες και τελετές μ ε φ ίδια. Τ ο α πό-σ πα σ μ α «η δ’ Ο λυμπίάς μάλλον ετέρω ν ζηλώ σασ α τας κατο

χάς, και τους ενθουσ ιασμούς εξάγουσα βαρβαρικώ τερον, όφ εις

μεγάλους χειροήθεις εφ είλκετο τοις θιάσοις, οιπολλάκις εκ του

κιττού και τω ν μυσ τικώ ν λίκνω ν παραναδυόμενοι και περιλιτ

τόμ ενοι τοις θύρσοις τω ν γυνα ικώ ν και τοις στεφ άνοις, εξέ

πληττον τους άνδρας». Ε ίναι σαφ ές α π ’ το απόσ πασ μ α του

Π λούταρχου πω ς η βασίλισσα της Μ ακεδονίας διοργάνω νε

βακχικές συναντήσεις κα ι μετά το γάμ ο της, ασφ αλώ ς και κ α -

τά την εγκυμοσ ύνη της στον Α λέξανδρο.

Α ν όλα αυτά δεν κατόρθω σαν να προσελκύσ ουν στη μ ήτρα

της τη θεία χά ρη , φ αίνεται βέβαιο πω ς αυτό επιδίω ξε να πι-

στευτεί. Ίσω ς το φίδι στο κρεβάτι της κι όσα ά λλα έκανε να

ήταν εσκεμμένα, με σκοπό να διαδοθεί πω ς ο γιος της είχεπιασ τεί από θεϊκή επέμβαση. Κ ι στη φ αντασία του λαού μια

σπίθα χρειάζεται για να θεριέψ ει πυρκαγιά μ εγάλη κι αυτό που

μ νημ ονεύει ο Π λούταρχος είναι πολύ παρα πάνω από σπίθα.

Α φ ότου ο Φ ίλιππος είδε ένα ερπετό να κοιμάται δίπλα της φ ο-

βόταν να την πλησιάσει και απόφ ευγε να κοιμηθεί μαζί της,

για τα μ άγια κα ι τα δηλητήρια που χρησιμοποιούσε, αλλά και

γιατί πίστευε πω ς η γυναίκα του ήταν σύντροφ ος ενός θεού.

Για να ξεκαθαρίσει το ζήτημ α, ο Φ ίλιππος, πάντα σ ύμ φ ω να

μ ε τον Π λούταρχο, έστειλε στους Δ ελφ ούς τον Χ είρω να τον

Μ εγαλοπολίτη και ο χρησ μός πο υ του έφ ερε ήταν κα τηγορη-

ματικός κα ι δεν χω ρούσ ε αμφ ιβολίες. Ν α θυσιάζειστον Ά μμω -

να και να τον σέβεται περισσότερο α π ’ όλους, ήταν η εντολή

α π’ τους Δ ελφ ούς κι η απά ντηση στα ερω τήματά του. Κ αιμιαπροφ ητεία προειδοποιητική. Θ α χάσει το μάτι του εκείνο που

έβαλε στη χαραμ άδα της πόρτας κα ι είδε το 8εό μ ε τη μορφ ή

21




φιδιού να συνευρίσκεται με τη γυνα ίκα του. Ό πω ς και το έχα -

σε. Π ώ ς να ερμ ηνευθούν όλα αυτά μ ε τη σημερινή α ντίληψ η;

Μ άλλον σα ν μια σ κευω ρία της Ο λυμπιάδας με τη συνέργιατου ιερατείου, για να δημιουργηθεί η υποδομ ή της θεϊκής

προέλευσ ης του γιου της;

Ο Ε ρα τοσ θένης προσ φ έρει ένα στοιχείο επιπλέον. Ό ταν η

Ο λυμπιάδα αποχαιρετούσ ε τον Α λέξανδρο στην εκκίνηση της

μ εγάλη ς του εκστρατείας, του α ποκάλυψ ε το μυστικό της γέν-

νησ ής του κα ι τον συμβούλευσε να μ ην παρα λείπει να ενερ-

γεί σαν γιος θεού. Ο Π λούταρχος ανασκευάζει τα του Ε ρα το-

σθένη, αναφ έροντας πω ς η βασίλισσα τα αποκή ρυσ σ ε όλα αυ-

τά και μ ε τη φ ρά ση «ου παύσ αταί με διαβάλλω ν Α λέξανδρος

προς την Ή ραν;» αποδίδει δη λαδή στο γιο της τις φ ήμες, α νη -

συχώ ντας μη και η θεά της συζυγικής πίστης σχηματίσει γΓ

αυτήν εντύπω ση μοιχαλίδας.

Η θεϊκή προέλευση του μεγάλου Μ ακεδόνα στρατηλάτηεδραιώ θηκε αδιάσειστα στη λαϊκή μυθολογία, είτε ο ίδιος είτε η

μητέρα του το επιδίω ξαν. Ω στόσο αν οι αρχικές διαδόσεις (που

μπορεί και εκ τω ν υστέρω ν να επινοήθηκαν) δεν υποστηρίζο-

νταν α π’ τα μεγάλα, τα υπερά νθρω πα έργα που γέμισαν το σύ-

ντομο βίο του, τίποτα α π’ όσ α φ ημολογήθη καν για την πατρό

ιητά του δεν θα παρέμενε στη μνήμ η τω ν ανθρώ πω ν.

Η μυθιστορία για τον Α λέξανδρο τον Μ έγα συνυφ αίνεται σε

πολλά σημ εία μ ε την Ιστορία, αναμιγνύοντας και διάφ ορες

διηγήσεις από προσω πικές εντυπώ σεις κι όταν εν τέλει αρχίζει

να σχηματίζεται ένα αφ ηγημ ατικό μ όρφ ω μα, εν όλω ή εν μ έ-

ρει, παρεισφ ρέουν και στοιχεία από άλλους προγενέστερους

μυθολογικούς κύκλους θρησκευτικώ ν δοξασιώ ν και ανάλογαμ ε τους λαούς τοπικώ ν ηθώ ν, α ναγκώ ν ή επιδιώ ξεω ν.

Μ ια αρχική κα ταγρα φ ή, αφ ού προφ ορικά σμιλεύτηκε και

συντέθηκε επί τέσσερις αιώ νες, η μ όνη γνω στή ω ς σ ήμερα

είναι η σ υγγραφ ή ενός έργου μ ε τίτλο Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Β ιο ς . Α πο-

δίδεται σε κά ποιον ά γνω στό μας συγγρα φ έα, που του δόθη -

κε το όνομ α Ψ ευδοκα λλισθένης, σαν αντιδιασ τολή προς τον

Κ αλλισθένη τον επίσημο ιστορικό του Α λέξανδρου (βλ. και

22



Η ΓΕ Ν Ν Η Σ Η Τ Ο Υ Α Λ ΕΞ Α Ν Δ ΡΟ Υ

κεφ . «Ψ ευδοκαλλισθένης η Δ ιήγηση χου Α λέξανδρου» σελ.

163) Α π’ αυχό χο κείμενο αντλούν οι αλλεπά λληλες συνοπχικές εκδοχές, που μεχά χην εφ αρμ ογή χης χυπογραφ ίας μ ε χον

χίχλο Φ υ λ λ ά δ α τ ο υ Μ ε γ α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ , α νακυκλώ νουν χο μύθο.

Ε ξαιρείται ένας χειρόγραφ ος κώ δικας με πλούσ ια μικρογρα

φ ική εικονογράφ ηση βυζαντινού ύφ ους, που χρονολογείχαι

από χον 11ο αιώ να που κι αυτός ω σχόσο φ αίνεχαι πω ς κατά

γεχαι α π ’ χον Ψ ευδοκα λλισθένη. Α ς δούμε λοιπόν χι μας με

χαφ έρει ο άγνω σχος καταγραφ έας για τη γενεαλογική προέ-

λευση του Α λέξανδρου.

Δ ιαβάζουμ ε στον Ψ ευδοκαλλισθένη: «Ο ι περισσότεροι άν-

θρω ποι απατώ νται όταν λένε ότι ήταν γιος του βασιλιά Φ ίλιπ-

που. Δ εν είναι αλήθεια. Γιατί, όπω ς αναφ έρουν οι σοφότατοι

τω ν Α ιγυπτίω ν, δεν ήταν γιος του Φ ίλιππου αλλά του Ν εκτα-

νεβώ , όταν εκείνος εξέπεσε του βασιλικού του αξιώ ματος...»Δ εινότατος μάγος ο Ν εκτανεβώ , όταν ακόμα ήταν φ αρα ώ στην

Α ίγυπτο, προέβλεψ ε ότι θα ηττηθεί από εχθρούς που θα εκ-

στράτευαν ενάντια στη χώ ρα του και κατάλαβε πω ς έφθα σε το

τέλος της βασιλείας του «... κι αφ ού υπεξαίρεσε πολύ χρυσό

και ξύρισε το κεφ άλι και τα γένια του και μεταμφ ιέσθη κε κι

έγινε άλλος άνθρω πος, έφ υγε α π ’ το λιμάνι του Π ηλουσ ίου κι

έφ θασε με πλοίο στην Π έλλα της Μ ακεδονίας, εγκα ταστάθη-κε εκεί σε κάποιον τόπο κι έκανε το γιατροσοφ ιστή και χον

ασχρολόγο ω ς Α ιγύπχιος προφ ήχης».

Ο Ν εκχανεβώ ς είναι πρόσω πο ιστορικό και είναι πράγματι

ο τελευταίος Α ιγύπτιος βασιλιάς και όσα γράφ ει γι’ αυτόν ο

Ψ ευδοκαλλισθένης είναι γεγονότα. Τ ο 343 π.Χ ., οι Π έρσες

επιτέθηκαν στην Α ίγυπτο και στη μ οναδική μ άχη που έγινε

στο Π ηλούσιο ο Α ρταξέρξης ο Γ ' νίκησε το στρατό τω ν Α ιγυ-

πτίω ν κα ι κατέλαβε όλη τη χώ ρα . Η επίσημη Ιστορία σημειώ -

νει πω ς ο φ αρα ώ Ν εχταρεμπέ (Ν εκχανεβώ ς), χελευταίος κρί-

κος χης 30ής δυνασχείας, που είχε ανέβει σχο θρόνο με χη

βοήθεια χου ιεραχείου, μεχά χην ήχχα εγκατέλειψ ε την Α ίγυπτο

κα ι κατέφυγε στη Ν ουβία.

Α ς ξαναγυρίζουμε τώ ρα στις εκδοχές του μύθου. Ο ι Α ιγύ-πτιοι ανησ ύχησαν α π ’ την εξαφ άνιση του βασιλιά τους και

23




προσ έφ υγαν στα μαντεία για να μάθουν για την τύχη του. Κ αι

τότε οι θεοί απάντησαν με τον εξής χρησμό α π ’ τα άδυτα τουΣ εραπείου, μας λέει ο Ψ ευδοκαλλισθένης: «Ο ύτος ο φ υγώ ν βα-

σιλεύς ήξειπάλιν εν Α ιγύπτω , ου γηράσ κω ν, αλλά νεάζω ν, και

τους εχθρούς η μ ώ ν Π έρσ ας υποτάξει». Ο ι Α ιγύπτιοι πίστεψ αν

στο χρησ μ ό ή δεν τον κατάλαβαν, οπω σδήποτε όμ ω ς τον

έγρα ψ αν «επί την βάσιν του ανδριάντος Ν εκτανεβώ ».

Α κόμ α και τα επισημότερα ιστορικά κείμ ενα αποδέχονται

τις αμφ ιβολίες για την πατρότητα του Φ ίλιππου, ανεξήγητο μ έ-νει όμ ω ς πώ ς οιφ ήμ ες ενέπλεξαν τον αυτοεξόριστο φ αρα ώ . Η

ανάμιξη του Ά μμω να οπω σ δήποτε προέρχεται α π’ το χρησ μό

τω ν Δ ελφ ώ ν. Η λα ϊκή φ αντασ ία α κόμ α και στην τολμη ρότε-

ρη μυθοπλαστική της στιγμή δεν θα μπορούσ ε να διαλέξει τον

Ν τεκτανεβώ ω ς μεσολαβη τή για το μακεδονικό «... ο κύριος

μ ετά σου!». Ο ι ιστορικοί αναλυτές, ενήμεροι για τις δολοπλο-

κίες και τις μ ηχανορραφ ίες τω ν σκοτεινώ ν ανακτορικώ ν δια-

δρομ ώ ν, διακρίνουν πίσω α π ’ όλα αυτά τη μορφ ή της Ο λυ-

μπιάδας. Ε κτός εάν πράγματι ο Α ιγύπτιος, τυχαία ή σκόπιμα,

βρισκόταν λίγο πριν τη γέννησ η του Α λέξανδρου, στη Μ ακε-

δονία, αλλά αυτό είναι ιστορικά αδύνατο, αφ ού η εξαφ άνιση

του τελευταίου φ αραώ συνέβη το 34 3 π.Χ . και ο Α λέξανδρος

γεννήθη κε το 357, δηλαδή δεκατρία χρόνια νω ρίτερα. Μ ήπω ςόμω ς δεν πρόκειται για τον τελευταίο Ν τεκτενεβώ , μ α για το

συνονόμ ατο θείο του, ιδρυτή της 30ής Δ υναστείας που, κά τω

από αδιευκρίνιστες συνθήκες, το 363 αφ ήνει το θρόνο στο γιο

του Τ αχώ ; Π ολλοί φ υγάδες ηγεμ όνες κα τέφ ευγαν στη Σ αμ ο-

θράκη, στο ναό τω ν Κ άβειρω ν ή κα ι σε βασιλικές αυλές. Σ την

αυλή της Π έλλας την ίδια επο χή είχαν καταφ ύγει ο Π έρσ ης

φ υγά ς Α ρτάβαζος κα ι ο κουνιάδος του Μ έμνω ν ο Ρ όδιος.Π ολλά δα ιμονικά και μυσ τηριώ δη αποδίδονται α π ’ το μύθο

σ’ αυτόν τον Α ιγύπτιο άρχοντα φ ανταστικό ή πραγματικό,

όποιος κι αν ήταν.Ε ν τω μεταξύ ο Ν εκτανεβώ ς έγινε γνω στός σ’ όλη τη Μ α-

κεδονία μ ε τις προφ ητείες και τα μάγια, έμαθε γι αυτόν και η

Ο λυμπιάδα και φ ύσ ει επιρρεπή ς στα τοιαύτα τον κάλεσ ε στο

παλάτι. «Ο δε Ν εκτανεβώ ς θεασάμενος αυτήν πάνυ ω ραίαν

24



Η ΓΕ Ν Ν Η ΣΗ Τ Ο Υ Α Λ ΕΞ Α Ν Δ ΡΟ Υ

ούσ αν επιθυμ ίαν έσχε του κάλλους αϋτής. Κ αι προτείνας την

χείραν αυτού έφ η “Χ αίροις Μ ακεδόνω ν βασίλισσα . Α υτό το«χαίρε» από το στόμ α του «αγγέλου», όπω ς παρουσ ιάζεται από

τον Ψ ευδοκαλλισθένη ο μάγος φ αρα ώ , π ου απευθύνεται στην

«πάνυ ω ραίαν» δηλα δή «κεχαριτω μένην» Ο λυμ πιάδα, τη μέλ

λουσ α να γίνει η εκλεκτή του Ά μμω να, κάτι μας θυμίζει;

Μ εγάλη δρασ τηριότητα αναπτύσσει, κ ατά το μύθο, ο Ν ε

κτανεβώ ς για να κερδίσει την εμπιστοσύνη της βασίλισσας καινα μ πορέσ ει να ικα νοποιήσει τον πόθο που του ενέπνευσ ε η

ομορφ ιά της. Ο Φ ίλιππος έλειπε σ’ εκστρατεία, λέει ο μύθος,

κι η Ο λυμ πιάδα είχε κάποιες υποψ ίες και γι’ αυτό κάλεσε μ υ-

στικά τον Α ιγύπτιο. «Π ροφ ήτη», του είπε, «συγκέντρω σε τη

δύναμ η της σ κέψ εώ ς σου στην ημ ερομ η νία γεννήσ εω ς του

Φ ίλιππου κ α ι τη δική μου. Γιατί κυκλοφ ορεί η φ ήμ η ότι, μ ό-

λις επιστρέψ ει α π ’ τον πόλεμο, θα με διώ ξει για να πα ντρευ-τεί άλλη!» Ο Ν εκτανεβώ ς είδε την ευκαιρία και έσπευσ ε να

διαβεβαιώ σει την ανήσ υχη βασίλισσα πω ς ξέρει τον τρόπο να

αποτρέψ ει τους φ όβους της. «Π ρέπεινα κοιμηθείς μ ’ έναν επ ί-

γειο θεό, κι α π ’ αυτόν να συλλάβεις και θα γεννή σεις γιο. Ε σύ

θα τον αναθρέψ εις κι αυτός θα πάρει εκδίκησ η για όσ ες απι-

στίες σού έχει κάνει ο Φ ίλιππος. Μ ε ποιον θεό να κοιμηθώ ;

Μ ε τον Ά μμ ω να της Α ιβύης!» Στις γρα μμ ές του Ψ ευδοκαλλι

σθένη ο Ν εκτανεβώ ς εμφ ανίζεται άλλα να υπ όσ χεται τη μια

κι άλλα την άλλη.

Ο λα ϊκός επιμελη τής στη Φ υ λ λ ά δ α στρώ νει την ιστορία κ α -

λύτερα. Ο λόγος πο υ η Ο λυμ πιάδα κάλεσε τον Α ιγύπτιο ήταν

γιατί δεν έμενε έγκυος α π ’ τον Φ ίλιππο και σ’ αυτό ο πο θο-

πλα νταγμένος Ν εκτανεβώ ς προθυμοποιείται να τη βοηθήσει.Α υτή η εκδοχή είναι μια βάση, αν δεχθούμε πω ς ο Φ ίλιππος

δεν την πλησίαζε φ οβούμ ενος το θεό και πω ς η Ο λυμ πιάδα άρ-

γησ ε να μείνει έγκυος. Α ς δούμε όμω ς πώ ς έγινε ο πλαστός ευ-

αγγελισμός. Μ εταμ ορφ ώ νεται ο μάγος και πα ίρνει τη μορφ ή

του θεού και «αντ’ αυτού» επισκέπτεται νύχτα τη βασίλισσα. Μ ε-

τά την ένω σή τους ο Ν εκτανεβώ ς σκηνοθετεί ένα όνειρο και η

Ο λυμπιάδα πείθεται πω ς κοιμήθη κε με το θεό. «Ε ίδον το όνει

ρον, και ον ειπές μοι θεόν Ά μμ ω να· αλλ’ αιτούμαι σε, προ φ ή

25




τα, πάλιν συναναμιγήναι αυτώ και μελησάτω σοι πότε μέλλει

συνεισελθείν μοι, ίνα κα γώ ετοιμοτέρα τω νυμ φ ίω φανώ ». Ζ η -τάει επανάλη ψ η η βασίλισσα α π ’ το μά γο και του υπόσ χεται

πω ς, αν συλλάβει α π ’ το θεό, θα τιμήσει το μεσολαβητή «...

μέλλω σε τιμήσαι ω ς βασίλισσα και χρήσ ομαι σοι ω ς πα τέρα

του παιδιού τυγχάνοντι». Για τα παρακάτω ας στρα φ ούμ ε σε μια

έμμετρη νεοελληνική απόδοση με τίτλο Γ έ ν ν η σ ις , Κ α τ ο ρ θ ώ -

μ α τ α κ α ί Θ ά ν α τ ο ς Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ τ ο υ Μ α κ ε δ ό ν ο ς .

... Κ α ι τ ό τ ε ς η Ο λ υ μ π ίά ς τ ο υ Κ τ ε ν α β ώ ν ο ς λ έ γ ε ι

ε β ο ύ ρ κ ω σ α ν τ α μ ά τ ια τ η ς , α υ τ ή ο μ π ρ ό ς τ ο υ κ λ α ί

γ ε ι. «Μ ή π ω ς κ ’ έ λ θ η ο ά ν δ ρ α ς μ ο υ κ α ι β ρ η μ ε

γ κ α σ τ ρ ω μ έ ν η κ α ι τ ο ύ τ ο π ο υ ε γ ίν ε τ ο α υ τ ό ς δ ε ν τ ο

π ο μ έ ν ε ι». Κ ι α π ι λ ο γ ή θ η Κ τ ε ν ε β ό ς «Ά φ η σ ’ μ ε ν α

’ δ ιν ι ά σ ω κ α ι τ ο υ α ν δ ρ ό ς σ ο υ τ ο ν θ υ μ ό ν ε γ ώ ν α τ ο ν ε π α ύ σ ω ". Γ ε ρ ά κ ι π ιά ν ε ι Κ τ ε ν α β ό ς κ α ι κ ά ν ε ι

τ η ν μ α γ ε ία τ ο υ , γ ια ν α τ ο δ η ο Φ ίλ ιπ π ο ς σ τ η ν

υ π ν ο φ α ν τ α σ ί α τ ο υ . Φ ίλ ιπ π ο ς ε ίδ ε ν ό ν ε ιρ ο ν , κ ι

α υ τ ό ς τ ο ε ίδ ε μ ό ν ε , Ο λ υ μ π ιά δ α β ρ ί σ κ ο ν τ α ν μ ε

τ ο ν θ ε ό ν Α μ μ ώ ν ε .

κ ’ ε δ ι ά β η κ ε σ τ ο σ π ίτ ι τ ο υ μ έ σ α σ τ η ν κ α τ ο ικ ι ά τ ο υ .

Ε κ ’ η ύ ρ ε τ η ν Ο λ υ μ π ίά , π ο λ λ ά ’τ ο ν λ υ π η μ έ ν η ,

κ ι α υ τ ε ίν ο ς τ η ν π α ρ η γ ο ρ ά ν α μ η ε ίν α ι φ ο β ισ μ έ ν η .

«Ά μ α θ ε ο ί τ ο θ έ λ ο υ σ ι δ ε ν έ χ ω τι ν α π ο ίσ ω ' α υ

τ ε ίν ο ι γ α ρ π ρ ο β λ έ π ο υ σ ι τ α μ π ρ ο ς κ α ι τ α ο π ισ ω .

Α υ τ ε ίν ο ι μ α ς ο ρ ί ζ ο υ σ ι κ ’ έ χ ο υ ν τ η ν ε ξ ο υ σ ιά μ α ς .

Μ η τ ο λ υ π ά τ α ι τ ο λ ο ι π ό ν ε τ ο ύ τ ο η κ α ρ δ ι ά μ α ς ».

Ω ς τ ο ’ κ ο υ σ ε ν Ο λ υ μ π ίά ς ό λ η ε θ α ρ α π ά η τ ο π ω ς

τ η ς ε ί π ε Φ ίλ ιπ π ο ς , μ ε τ ο ν θ ε ό ν α π ά ε ι.

Ω ς τ ο ’ κ ο υ σ ε Ν ε κ τ ε ν ε β ό ς τ ό τ ε μ ε τ α μ ο ρ φ ώ θ η ε γ ί

ν η δ ρ ά κ ο ς φ ο β ε ρ ό ς , σ τ η ν μ έ σ η τ ο υ ς ε υ ρ έ θ η π ο υ

κ ά θ ε τ ο ν ο Φ ίλ ιπ π ο ς μ ’ ό λ η τ ο υ τ η ν α ρ μ ά δ α ε ί-

χ α ν ε κ ε ί σ τ η μ έ σ η τ ο υ ς κ α ι τ η ν Ο λ υ μ π ιά δ α . λ θ ε ω ς δ ρ ά κ ο ς φ ο β ε ρ ό ς κ ’ ε κ ε ί κ λ ω θ ο γ υ ρ ί ζ ε ι ε σ έ β η ν

26



Η ΓΕ Ν Ν Η ΣΗ Τ Ο Υ Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ

ε ις τ η ν μ έ σ η τ ο υ ς κ α ι δ υ ν α τ ά σ ο υ ρ ίζ ε ι. Κ ε δ έ η κ ι α γ κ α λ ιά σ θ η κ ε τ ό τ ε τ η ν Ο λ υ μ π ιά δ α ο π ο ύ κ α θ ό -

τ α ν Φ ίλ ιπ π ο ς μ ’ ό λ η ν τ ο υ τ η ν ο μ ά δ α . Α π ή τ ις τ η ν

ε φ ί λ η σ ε ο δ ρ ά κ ο ν τ α ς ε κ ε ί ν η π ά λ ι μ ε τ α μ ο ρ φ ώ -

θ η κ ε κ ι ω σ ά ν γ ε ρ ά κ ι γ ίν η · κ α ι ό λ ο ι δ ’ ε φ ο β ή θ η

σ α ν , ά ρ χ ο ν τ ε ς κ α ι ο ι δ ο ύ λ ο ι κ α ι π ά λ ι ε θ α υ μ ά

σ θ η σ α ν σ ’ ε κ ε ί ν ο π ο υ ’ α ν ο ύ λ ο ι . Α π ό τ ο ν φ ό β ο ν Φ ίλ ιπ π ο ς ή τ ο ν ε τ ρ ο μ α σ μ έ ν ο ς ε ζ ά ρ ω σ ε ο τ α π ε ιν ό ς

κ α ι σ τ έ κ ε ι φ ο β ισ μ έ ν ο ς . Α π ι λ ο γ ή θ η Φ ίλ ιπ π ο ς μ ε

τ η ν π ο λ λ ή ν τ ρ ο μ ά ρ α ν . «Ο ρ γ ίσ θ η σ ά ν μ ο υ ο ι θ ε ο ι

μ ’ ό λ η τ ο υ ς τ η ν κ α τ ά ρ α ν ». Κ α ι ε ίπ ε · «Τ η ν Ο λ υ μ π ία

α λ ή θ ε ια β ο η θ ο ύ σ ι, σ ’ α υ τ ε ίν η έ ρ χ ο ν τ α ι θ ε ο ί π ά ν τ α

κ α ι δ ε ν α ρ γ ο ύ σ ι»

Ή λ θ ε ν η ώ ρ α κ α ι κ α ιρ ό ς α υ τ ε ίν η ν α γ ε ν ν ή σ η ,

α υ τ ε ίν ο λ έ γ ω τ ο π α ιδ ί, π ο υ κ ό σ μ ο ν θ έ λ ε ι ο ρ ί σ ε ι·

κ ι α υ τ ή ε β ιά σ θ η δ υ ν α τ ά κ α ι τ ο π α ιδ ί ε χ ύ θ η τ ό τ ε

φ ω ν ή ν ε φ ώ ν α ξ ε κ α ι τ ό τ ε ς ε γ ε ν ν ή θ η . Β ρ ο ν τ έ ς

ε κ ά μ α ν μ ε σ ε ισ μ ό ν κ ’ ή ρ θ ε κ ο ν τ ά τ η ς ζ ά λ η , π ά

ρ α υ τ α ε φ ο β ή θ η σ α ν μ ικ ρ ο ί τ ε κ α ι μ ε γ ά λ ο ι. Τ ο

π ω ς τ ο δ ώ σ α ν ο ι θ ε ο ί τ ό σ η μ ε γ ά λ η χ ά ρ η σ α ν

ε γ ε ν ν ή θ ’ Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , ο Φ ίλ ιπ π ο ς ε χ ά ρ η . Κ α ι

ό ρ ι σ ε σ τ ε ς χ ώ ρ ε ς τ ο υ ό λ ο ι χ α ρ έ ς ν α κ ά μ ο υ ν κ α ι

γ ια τ η ν γ έ ν ν α τ ο υ π α ιδ ιο ύ ν α τ η ν α ν α θ ιβ ά ν ο υ ν .

Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ε θ ρ έ φ ε τ ο ν σ ε η λ ικ ία κ ι α ξ α ί ν ε ι, ο υ δ έ

τ η ς μ ά ν α ς έ μ ο ια ζ ε , ο υ δ έ π α τ ρ ό ς τ ω γ έ ν ε ι.

Σ’ αυτό το παλαιότατο κείμενο, το τχολΰ λίγο γνω στό, ττου οι

ερευνητές του ’δω σαν τον τίτλο Ρ ιμ ά δ α τ ο υ Μ ε γ α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ 1,

1. Εμμετρη αφήγηση 2.944 στίχων και επιπλέον 58 του επιλόγου, που γράφτηκε

το 1490 κατά την εκτίμηση των μελετητών. Η παράδοση το ονόμασε Ριμάδα του Με- γαλέξανδρου (από τη λέξη ρίμα, δηλαδή ομοιοκατάληκτο) και σε αντιδιαστολή με το

πεζό αφήγημα που ονομάστηκε Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου. Το κείμενο της Ριμά-

δας συνδέθηκε με το Ζακυνθινό Δημήτριο Ζήνο, ο οποίος όμως είχε μόνο τη φροντί

δα της αναζήτησης του χειρόγραφου και της έκδοσής του. Το κείμενο της Ριμάδας

σώζεται σ' ένα μοναδικό χειρόγραφο και σε μια σειρά από 14 βενετικές εκδόσεις.

27




ο άγνω στος λά ίκός στιχουργός σημειώ νει πω ς ο Α λέξανδρος

καθώ ς μεγάλω νε δεν έμοιαζε ούτε στη μ άνα του, ούτε στο σόι

του πατέρα του. Κ ι ακόμα βάζειτον ίδιο τον Φ ίλιππο «μ’ όλην

του την ομάδα» να είναι αυτόπτες μάρτυρες στη συνεύρεση

του μάγου με την Ο λυμπιάδα. Α υτή είναι η λα ϊκή πεποίθησ η,

όπω ς καταγράφ εται (που ασ φ αλώ ς προϋπή ρχε ω ς προφ ορική

παρά δοση) τον 3ο αιώ να που χρονολογείται ο Ψ ευδσκαλλι

σθένης και ω ς το 10ο που αρχίζουν οι διάφ ορες παραλλαγές

που κυκλοφ ορούν ω ς Φ υ λ λ ά δ α ή ω ς Ρ ιμ ά δ α .

Ε ίναι αναμφ ισβήτητο πω ς οι αντιλήψ εις αυτές, π ω ς ο Α λέ-

ξανδρος ήταν από σπορά θεϊκή, ήταν σύγχρονες με τη γέννη -

σή του. Σ’ αυτό το συμ πέρα σμα μας οδη γούν τα όνειρα, οια νη -

συχίες του Φ ίλιππου και ο χρησμός τω ν Δ ελφ ώ ν. Τις φ ήμες τις

καλλιέργησ ε η Ο λυμπιάδα για να εξασφαλίσει στο γιο της ένα

μύθο, λένε οιιστορικοί. Π ιο ρεαλιστικό μοιάζειω στόσο η θεϊκήεπέμβα ση να επινοήθηκε για να καλυφ θεί κάτι ασυγκάλυπτο.

Α ν ο Φ ίλιππος ήταν εν γνώ σει, όπω ς το θέλουν οι διάφ ορες

μαρτυρίες, ή εξαπατήθηκε από μ ια σειρά τεχνασμάτω ν ή υπερ-

βατικώ ν εξηγήσ εω ν, αυτό δεν θα το μά θουμ ε ποτέ.

Μ πορεί όλες αυτές οιφ ήμ ες να είναι αποκυή μ ατα της φ α -

ντασίας ενός φιλόδοξου νεαρού που πιστεύει στο μ εγάλο προ-

ορισμό του; Α πό μικρός είχε πρότυπό του τον Α χιλλέα, α νη -συχούσε για τις νίκες του πατέρα του, μ ήπω ς και δεν μ είνει

γι’ αυτόν τίποτα σπουδαίο να πραγματοποιήσει. Α πό μικρός ο

Α λέξανδρος στόχευε ψ ηλά και είχε την πεποίθη σ η ενός μ ε-

γαλειώ δους πεπρω μ ένου. Μ εθοδευμένα, για την προώ θησ η

του μ ύθου του ή παρορμητικά από βαθιά πίστη στην ιδιαίτε-

ρη μοίρα του, την υπερά νθρω πη, είναι δυνατόν ο ίδιος ο Α λέ-

ξανδρος να ευνόη σε τις φ ήμ ες για τη θεϊκή του καταγω γή. Τ α

ιστορικά δεδομ ένα πάντω ς μας πείθουν π ω ς την πίστευε

ακράδα ντα. Ιδού τι διατηρεί η Ιστορία στις σελίδες της, που

κατά τον S to nem an προέρχεται από μια μίξη κειμένω ν του

8ου αιώ να.

Μ ετά ξεκίνησε και διέσχισε ολόκληρη τη Λ ιβύη

μέχρι που έφ τασε στο ιερό του Α μμω να (...). Ο

28



Η ΓΕ Ν Ν Η Σ Η Τ Ο Υ Α Λ ΕΞ Α Ν Δ ΡΟ Υ

ίδιος πή γε να κάνει 8υσ ία στον Ά μμω να, λόγω τουότι ήχαν ο γιος του θεού. Π ροσ ευχήθη κε και είτχε

«Π ατέρα Ά μμω να, αν είναι αλήθεια αυτό πο υ μου

είτχε η μηχέρα μ ου, δώ σε μου ένα σημάδι», και ο

Α λέξανδρος είδε χόχε ένα όραμα · χον Ά μμω να να

αγκαλιάζει χη μ ηχέρα χου Ο λυμπιάδα και να χου

λέει, «Π αιδίμου Α λέξανδρε, γεννή θη κες από δικό

μου σπέρμα». Ό χαν ο Α λέξανδρος βεβαιώ θηκε απ

χον ίδιο χο θεό για χη γέννη σ ή χου επισ κεύασε χο

ιερό χου και επιχρύσω σε χο ξύλινο αγα λμ ά χου,

αφ ιερώ νονχας χο μ ε χην εξής επιγραφ ή: «Ο Α λέ-

ξανδρος αφ ιερώ νει σχον παχέρα χου, χο θεό

Ά μμω να».

Σχον Ψ ευδοκαλλισθένη ο απεσχαλμένος χω ν Α ιγυπχίω ν συνα

νχά χον Α λέξανδρο και καλω σορίζονχάς χον χου λέει:

Ω ς δε χοις βασιλείοις εισήει ο Α λέξανδρος, χο χου

Ν εκχανεβώ ομ οίω μα προ χω ν θυρώ ν ίσχαχο. Κ αι

ην εσχοιχειω μένον σχέφανον έχον εν χη δεξιά χει

ρί, χη δε εχέρα σφ αιροειδές χιπροδεικνύον, εν αυ

χώ δε η συμ πασα χης οικουμ ένης περιεγέγραπχο

κχίσις, εν δε χω σχήθει της εικόνος τάδε ην γε

γραμ μ ένα “Ω ς αν χοις εμοίς εφ έρπει δρόμ οις [και

ώ ] τόδε το στέφ ος θήσομ αι τη αυτού κεφ αλή , τού-

τον παίδα εμόν πάντες είναι νοείταιτην δε ά πασαν

αυτός νοστήσει γα ία ν τούδε τούνομα δοθή πόλειτήδε». Ά με δε την πύλην Α λέξανδρος εισέδυ και το

εμφ ερόμενον στέφ ος διατίθησιν η εικώ ν προ της

κεφ αλή ς αυτού. Π εριστροφ ής δε το συμβάν ω ς θε

άσηται, και την χείραν εκτετακώ ς περί του εν τη

κεφ αλή αυτού τεθέντα ήδη στέφ ανου, κάτω κατε

χομ ένη τη λαιά χειρί το σφ αιροειδές εκείνο τίθησιν

η εικώ ν εν τη χειρί αυτού, ώ στε θαυμ άσαι το γε-γονός πάντας τους εντυγχάνοντας.

29



ο Α Γ Ν Ω ΣΤ Ο Σ Μ Ε ΓΑ Σ Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Σ

Α ρεσκειαι βέβαια η συνολική συνείδησ η τω ν λα ώ ν να α ποδέ-

χεται τη θεϊκή κ αταγω γή του Α λέξανδρου, η παρέμβασ η του

Ν εκτανεβώ όμ ω ς νοθεύει την κα θαρότητα της δυναστείας και

εκτρέπει, έστω κα ι προς το θείον, τη συνέχεια της Ο Ψ ευδο

κα λλισθένης προλαβαίνει την ιστορική ανά γκη με μια α ναδί-

πλω σ η του Α λέξανδρου. Ο άγνω στος μυθογράφ ος βάζει το

στρατηλάτη να σβήσει τα λόγια που ήταν γρα μ μ ένα πά νω στο

ξόανο του Ν εκτανεβώ , διότι «ουκ ήθελε γαρ Α λέξανδρος Ν ε-

κτανεβώ πα ις λογίζεσθαι αλλά Φ ίλιππου μ εν, εκ θεώ ν δε...»

Ιστορικός συμβιβασμός.Γ νω ρίζοντας τη δυναμ ική της μυθοπλα σίας και την α συ-

γκράτητη τάσ η τω ν λα ώ ν να δίνουν δικές διαστάσεις, ερ μ η -

νείες κα ισυμπερά σματα στα ιστορικά γεγονότα, ιδίω ς όταν π ε-

ριβάλλουν ένα άτομο που ξεπέρασε τα συνήθη ανθρώ πινα

όρια, είναι φ ρονιμότερο να αμφ ισβη τήσουμε όλα τα περί θεϊ-

κώ ν τάχα παρ εμβά σ εω ν στη γέννησ η του Α λέξανδρου του

Μ ακεδόνα.

Μ πορούμε εξάλλου να διακρίνουμε σε όλη αυτήν τη φ η -

μολογία τις κατασκευασμένες σκοπιμότητες που είχαν, πιθα -

νόν, όπω ς πολλοί ιστορικοί επισημαίνουν, αφ ετηρία τους τα

δώ ματα της βασίλισσας, που έτρεφ ε φιλοδοξίες για το γιο της.

Μ πορεί επίσης να υιοθετήθη καν όλα αυτά, όπ ω ς πολλοί άλλοι

επίσ ης πιστεύουν, κα ι από τον ίδιο τον Α λέξανδρο π ου η θεϊ-

κή του κα ταγω γή θα του εξασφάλιζε ένα ισχυρότερο κύρος και

ένα ευρύτερο επιβάλλον. Μ ε λίγα λόγια, είναι αφ έλεια να πι-

στέψ ουμ ε εμείς σήμερα π ω ς κάτιεξω ανθρώ πινο συνέβαλε στη

σύλληψ η του μεγάλου Μ ακεδόνα. Κ ι έτσι είμασ τε υπ οχρεω -

μένοι να δώ σουμ ε μία λογική εξήγησ η σ’ ένα ιστορικό περι-

στατικό Σ’ αυτό το σημείο αντιγράφ ω από ένα παλαιότερα δη -

μοσ ίευμ ά μ ου μια περικοπή που κλείνει μ ε ερω τημ ατικό:

Ο μελετητής Χ άρης Τ ζάλας σ’ ένα κείμενό του μ ετίτλο ο Τ ά φ ο ς τ ο υ ε γ α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ αναφ ερει πω ς

κα τά το 18ο αιώ να πολλοί προσ κυνητές θεω ρού-

σαν ω ς τάφ ο του Α λέξανδρου ένα μ ικρό κτισμα

στον περίβολο του τζαμιού Α τταρίν, όπου βρίσκο

30



Η ΓΕ Ν Ν Η ΣΗ ΤΟ Υ Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ

χαν μια φ αραω νική σα ρκοφ άγος. Το 1803 η σαρ-κοφ άγος αυχή μ εταφ έρθηκε σχο Β ρεχανικό Μ ου-

σείο κι όχαν αποκρυπτογραφ ήθηκ ε η επιγραφ ή

χης διαπιστώ θηκε πω ς αφ ορούσ ε χον Ν εκχανεμπώ

χο Β ', χον χελευχαίο φ αραώ χης Α ιγύπχου. Κ αι ο

Τ ζάλας διερω χάχαι: π ώ ς βρέδηκε σχην Α λεξάν-

δρεια η βαρεία και ογκώ δη ς σαρκοφ άγος χου χε

λευχαίου φ αρα ώ που κα ιά to θρύλο εξαφ ανίσχηκε

μεχά τη μ άχη που έδω σε και έχασ ε μ ε τους Π έρ-

σες; Ό ταν πέθανε ο Ν εκτανεμπώ Β ', η Α λεξάν-

δρεια δεν υπήρχε και στη θέση της βρισκόταν ένα

ψ αροχώ ρι, η Ραχώ τιδα. Π ότε και από πού μ ετα-

φ έρθηκε η σαρκοφ άγος στην Α λεξάνδρεια και π ό-

τε και γιατί βρέθηκε στο τζαμί Α τταρίν, που πρω -τύτερα ήταν πρω τοχριστιανικός ναός του Α γίου

Α θανασίου; Γιατί ο τάφ ος αποδόθηκε στον Α λέ-

ξανδρο; Κ αι το τελικό ερώ τημα: πρόκειται για σύ-

μπτω ση και παρεξηγήσεις ή τα όσα γράφ ει η Φ υ λ -

λ ά δ α σχετικά μ ε τον «Ε υαγγελισμό» της Ο λυμπιά-

δας και τη γέννησ η του Α λέξανδρου δεν ήταν γεν-

νήματα του μύθου;

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

• Γ αρουφ αλιάς Ε . Π έτρος, Ο λ υ μ π ί ά ς , Π ρ ιγ κ ή τ τ ισ σ α τ ω ν Μ ο λ ο σ σ ώ ν ,

Β α σ ί λ ισ σ α τ ω ν Μ α κ ε δ ό ν ω ν , Μ η τ έ ρ α τ ο υ Μ . Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ ,

Μ ουσικοφ ιλολογικός Σ ύλλογος Α ρτης «Ο Σ κουφάς», Α θήνα 1980• Ψ ε υ δ ο κ α λ λ ισ β έ ν η ς Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Β ίο ς το Π ρ ώ τ ο Μ υ θ ι σ τ ό ρ η μ α

τ η ς Π α γ κ ό σ μ ι α ς Λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς , Ε ισαγω γήα πόδοσ η Α λέξανδρουΑ σω νίτη, Ε κδόσεις Π αιάκ η, Α 8ήνα 1999

• Droysen, Jo h an n Gustav, Ι σ τ ο ρ ί α τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ ,

μτφ ρ. Ρ ένου Α ποστολίδη, Ε κδόσεις Ε λευθεροτυπία, Α θήνα 1993

• Stonem an, Richard, Μ έ γ α ς Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Θ ρ ύ λ ο ς Μ ύ θ ο ς Ι σ τ ο ρ ία , Ε κδόσεις Α .Α . Λ ιβάνη, Α θήνα 1993

31



Γ Ι Ω Ρ Γ Ο Σ Χ Α Τ Ζ Η Δ Α Κ Η Σ

Φ Ι Λ Ι Π Π Ο ΙΚ Α Ι A A t f A A A W

Π Ο ΙΑ Η ΤΑ Ν Η ΣΧ Ε ΣΗ του Φ ίλιππου με τον Α λέξανδρο μ ε μια

λέξη; Α νταγω νιστική! Κ ιεπειδή ήταν κα ι οιδυο άντρες μ ε προ-

σω πικότητα δυνατή και ιδιοσ υγκρα σία εξουσιαστική, ο αντα-

γω νισμός τους είχε ξεσπάσματα άγρια και θυελλώ δη κι α π ’ τις

δυο μεριές, που τους οδηγούσε στα άκρα . Ο ι βιογράφ οι του

Α λέξανδρου τον περιγράφ ουν πιο σ υγκροτημ ένο α π ’ τον π α -

τέρα του. Π ανούργος («ξεπέρναγε τους Έ λληνες σε πανουργίακαι δόλο» γράφ ει ο Ν τρόυζεν) και τραχύς περιγράφ εται ο Φ ί-

λιππος κι ακόμ α φ ιλήδονος κι ασυγκράτητος στις ορμές του,

κα τακα ιόμ ενος απ ’ τα πάθη του, άγρυπνος κα ι ψ υχρός για την

πραγματοπ οίηση τω ν στόχω ν του. Στη σ χέση του με τον Α λέ-

ξανδρο ο Π λούταρχος πιστεύει πω ς η συμ περιφ ορά του μετα-

βαλλόταν «καθώ ς έβλεπε πω ς ο χαρακτήρας του γιου του ήτανδύσκολος και πω ς δεν υποχω ρούσ ε στη βία, α λλά πω ς η λο-

γική τον οδη γούσ ε σ’ αυτό που έπρ επε μ ’ ευκολία, προσ πα -

θούσε να τον πείθει παρά να τον διατάξει...»

Θ α μ πορούσ αμε να διακρίνουμ ε μια μ ετριοπάθεια στις π α -

ραπάνω γραμ μ ές του ιστορικού, γιατί κι α π’ το έργο του ίδιου

μάς πα ραδίδονται σ κηνές συγκρούσ εω ν μεταξύ πατέρα κα ι γι-

ου, που κά θε άλλο πα ρά συνετές θα μπορούσ αν να χαρα κτη -

ριστούν. Γ ια το χαρακτήρα του Α λέξανδρου ο Ν τρόυζεν μας

γράφ ει: «Μ ε τη μ ά να του στενότερα δεμένος πα ρά μ ε τον π α -

32



Φ ΙΛ ΙΠ Π Ο Σ Κ Α Ι Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ Ρ Ο Σ

τέρα του, κι α π ’ τη μανική φ ύσ η εκείνης προικισμένος, από

δαύτη ο δαιμονικός ενθουσιασμός κι η πρω τογονική δύνα μη

του θυμικού του...»Ω στόσο καθόλου απα ρα ίτητα δεν μας είναι όλα αυτά. Ε ίναι

απλές μαρτυρίες, που μαζί με αλλα κείμενα, επιβεβαιώ νουν

απ λώ ς αυτό που εύκολα θα μπορούσ αμ ε να σ υμ περάνουμ ε

για τη σχέση Φ ίλιππου και Α λέξανδρου, αν λάβουμ ε υπ όψ η

μας ω ς δεδομ ένα π ω ς οιαμφ ιβολίες του πρώ του σχετικά με τηνπατρότητα του γιου του ποτέ δεν κατασιγάστηκαν κι ακόμα

πω ς ο βασιλιάς έβλεπε στο πρόσω πο του διαδόχου του το διεκ-

δικητή της εξουσίας του. Κ αι μόνα τους αυτά τα δύο στοιχεία

αρκούν για να υπονομεύουν διαρκώ ς τη σ χέση τους. Α ν μάλι-

στα προσ θέσουμ ε τα φ ροϋδικά συμ περάσματα περί του δε-

σμού του γιου μ ε τη μ άνα και την εχθρότητα προς τον πα τέρα,

δεν θα χρειαστεί πολύ να προβληματιστούμε για τα αισθήματαπου έτρεφαν Φ ίλιππος καιΑ λέξανδρος προς αλλήλους.

Κ αι για να σταθεροποιήσουμε την πεποίθησή μας, ας προ-

σθέσουμε το στοιχείο πω ς η Ο λυμ πιάδα, με σταθερή εναντίω ση

προς το σύζυγό της, υποδαύλιζε αδιάκοπα την εχθρότητα του γι-

ου προς τον πατέρα. Ο σάκις ο Φ ίλιππος έκα νε κά ποια ενέργεια

που διαφ αινόταν ο κίνδυνος να παραμεριστεί ο Α λέξανδρος απ’

τη διαδοχή του θρόνου ή να μειω θεί η ισχύς της ίδιας, η Ο λυ-

μπιάδα ενεργοποιούσε την αντίδραση του γιου της, προκαλώ -

ντας την οργή του κατά του βασιλιά καιαπό κοινού μάνα καιγιος

πετύχαιναν την ανατροπή τω ν σχεδίω ν του Φ ίλιππου.

Τ ο πάθος της εξουσίας, ανάμ ικτο με ζήλια, μίσος, καχυποψ ία

και αποστροφ ή του ενός για τον άλλον, φ αίνεται πω ς κυριαρ-

χούσ ε και σ υχνά ξεσπούσ ε μανιασμένα α νάμ εσ α σ ’ αυτούςτους τρεις θυελλώ δεις χαρα κτήρες. Ή ταν τόσο σφ οδρά τα ξε-

σπάσματα που μ ας περιγράφ ουν οιιστορικοί, τόσο α βυσσαλέο

το μίσος που ξεχύνεται α π’ τα γεγονότα, που δεν προκαλεί

πολλές αντιρρήσεις η υπόνοια πω ς η αποκλή ρω ση, η συζυγο

κτονία και η πατροκτονία είναιμ έσ α στις πιθα νές συνέπειες.

Α ς γνω ρίσουμ ε ένα περιστατικό πολύ κατατοπιστικό μ έσα

α π ’ τις σελίδες του Π λούταρχου.

«Η ταρα γμένη ατμόσφ αιρα μ έσ α στο παλά τι ήταν συνεχής

33




εξαιτίας τω ν ερώ τω ν του Φ ιλίππου και τω ν προθέσ εώ ν του για

παντρειές, ο γυναικω νίτης ήταν ανάσ τατος και κατ’ επέκτασηολόκληρο το βασίλειο βρισκόταν σε άσ χημ η κα τάσταση. Ε ίναι

φ υσ ικό να δημιουργούνται συγκρούσ εις και να εκτοξεύονται

κατηγορίες, τω ν οποίω ν την οξύτητα προκα λούσ ε η Ο λυμπιά-

δα, γυνα ίκα ζηλιάρα, που βρισκόταν διαρκώ ς εχθρικά διατε-

θειμένη (έναντι του Φ ιλίππου) και επη ρέαζε τον Α λέξανδρο

εντείνοντας τον εκνευρισμό του κι έτσι μ εγάλω νε το κακό.

Α φ ορμή για μια οξύτατη σύγκρουση έδω σε ο Ά τταλος στουςγάμ ους του Φ ιλίππου με την Κ λεοπάτρα, μια κοπέλα πολύ μι

κρότερή του που την ερω τεύθηκε. Ο Ά τταλος, λοιπόν, που

ήταν θείος της νύφ ης, μ εθυσ μένος α π ’ το γαμήλιο φ αγοπότι,

προέτρεψ ε τους Μ ακεδόνες να π αρα κα λέσουν τους θεούς να

γεννηθεί α π ’ τον Φ ίλιππο και την Κ λεοπάτρα γνήσ ιος διάδοχος

του θρόνου. Ο Α λέξανδρος οργίστηκε και πετάγοντας ένα π ο-

τήρι εναντίον του φ ώ ναξε, “Κ αι μ ένα με θεω ρείς νόθο, κακοκέφ αλε!”. Ο Φ ίλιππος έγινε έξαλλος και όρμησε εναντίον του

γιου του μ ε το σπα θί στο χέρι. Κ αθώ ς όμ ω ς ήταν μεθυσμένος,

παρα πάτησ ε κι έπεσε. Ο Α λέξανδρος τον χλεύα σε, λέγοντας

“Α υτός είναι, ω Μ ακεδόνες, που ετοιμάζεται να περάσει α π’

την Ε υρώ πη στην Α σία και πέφτει κα θώ ς πά ει να περάσει α π’

το ένα κρεβάτιστο άλλο”. Έ πειτα α π ’ αυτό, ο γιος πή ρε τη μ η -

τέρα του κι εγκατέλειψ αν τη Μ ακεδονία, την εγκατέστησεστην Ή πειρο κι αυτός έμεινε με τους Ιλλυριούς».

Π ολλές ψ υχαναλυτικές προεκτάσεις είναι δυνατόν να προ-

κύψ ουν α π’ αυτό κα ι μόνο το γεγονός, εμείς όμ ω ς ας σταθού-

με στο υπονοούμενο που ο μεθυσ μένος Ά τταλος εκστομίζει

περί γνησιότητας του Α λέξανδρου ω ς τέκνο του Φ ίλιππου. Μ ια

ερμ ηνεία δίνει την εξήγηση πω ς η έννοια του χαρακτηρισμού

έχει να κάνει μ ε την καταγω γή της Ο λυμ πιάδας, που ήτανΗ πειρώ τισσα, ενώ η νεαρή σύζυγος του Φ ίλιππου ήταν α π’ τη

Μ ακεδονία κι έτσι η ευχή αφ ορούσ ε διάδοχο με αίμα μ α κε-

δονικό κι α π’ τους δυο γονείς. Θ α μπορούσ ε όμω ς η αμφ ι-

σβήτηση της γνησιότητας του Α λέξανδρου ω ς νομ ίμου τέκνου

να αφ ορά τις φ ήμ ες που πλανιόνταν α κόμ α και πριν τη γέν-

νησ ή του και που κα λύπτονταν από θεϊκή , τάχα, μεσολάβη

3 4



Φ ΙΛ ΙΠ Π Ο Σ Κ Α Ι Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Σ

ση. Ν α σημ ειώ σουμ ε ακόμα κάτι, α π ’ όσα μας μεταφ έρουν οι

ιστορικοί, που δείχνει πω ς από νω ρίς ο γιος εποφ θαλμιά την

εξουσία του πατέρα και αδη μονεί να περιέλθει σ αυτόν. Ιδοΰ

απόσ πα σ μα α π ’ το έργο του Π λουτάρχου: «Κ άθε φ ορά που

μαθευόταν μια νίκη του Φ ίλιππου, ο Α λέξανδρος δυσανασχε-

τούσε κι έλεγε στους φ ίλους του, “Π αιδιά, όλα τα σ πουδα ία θα

προλάβει να τα κάνει ο πατέρα ς μου και για μ ένα δεν θα μ εί-

νει τίποτα σ ημαντικό να κα ταφ έρω ...”» Κ αι συμ πλη ρώ νει ο

αρχαίος ιστορικός: «Γιατί περισσότερο από η δονές και πλούτηεπιθυμούσε την αρετή κα ι τη δόξα και δεν ήθελε να την π α -

ραλάβει α π’ τον πατέρα του αλλά να την πετύχει ο ίδιος».

Τ ο περιστατικό με το Β ουκεφ άλα δείχνει τις αδυναμίες και

της άλλης πλευράς. Κ αι ο πατέρας ανταγω νιζόταν το γιο του,

αμφ ισβητώ ντας τον. Δ ιέταξε ο Φ ίλιππος με θυμό τον Θ εσσαλό

Φ ιλόνικο να αποσύρει το άλογο που του ’φ ερε να του πουλή-

σει, επειδή ήταν άγριο και τότε ο Α λέξανδρος φ ώ ναξε προ-

κλητικά: «Τι άλογο χάνω εξαιτίας της ανικανότητας, της μαλ

θακότητας και της δειλίας τους!» Ο πατέρας του π ροσπάθη σ ε

να συγκρατηθεί και ψ ύχραιμα επιτίμησε το γιο του: «Π ρο-

σβάλλεις απερίσκεπτα τους μεγαλύτερούς σου, επειδή νομίζεις

ότιεσύ είσαιικανότερος να καβαλήσεις αυτό το άλογο». Ο Α λέ-

ξανδρος απάντησε: «Α υτό το άλογο θα μ πορούσ α εγώ να τοχειριστώ καλύτερα α πό κάθε άλλον». «Κιαν δεν το καταφ έρεις

ποια τιμω ρία ταιριάζει στη θρασύτητά σου;». «Θ α πληρώ σ ω

εγώ το άλογο». Μ ια στιχομυθία α νάμεσα σε πατέρα κα ι γιο

σαν σπα θομ αχία ανάμ εσα σε μονομά χους. Α ν πα ρα μερίσ ου-

μ ε την εξυμνητική πρόθεση του χρονογράφ ου, που εξαίρειτην

πρώ ιμη ανδρεία του νεαρού πρίγκιπα, εύκολα διακρίνουμε

κάτω α π ’ τα λόγια που διασταυρώ νουν πα τέρα ς και γιος τα κο

χλάζοντα αισθήματα του ενός για τον άλλον.

Τ ο οξύτερο επεισόδιο ω στόσο με τη μοιραία κατάληξη είναι

αυτό που ξεκίνησ ε με το συνοικέσιο που πρότεινε ο Π ιξώ δαρος,

σατράπη ς της Κ αρίας, που έβαλε κατά νου να παντρέψ ει την

κόρη του με τον Α ρριδαίο, νόθο γιο του Φ ίλιππου, στην προ-

σπάθειά του να σ υμ μαχήσει με το Μ ακεδόνα βασιλιά. Ο Α λέ-ξανδρος ανησύχησε και πολλοί δικοί του, οπω σδήποτε κι η

35



Ο Α Γ Ν Ω ΣΤ Ο Σ Μ ΕΓΑ Σ Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Σ

Ο λυμπιάδα με ιη συνεχή υποδαύλισή της, συντελέσανε στην

ανησυχία του και τον παρότρυναν να κινηθεί για ν’ αποτρέψ ειτο συνοικέσιο. Ο Φ ίλιππος πληροφ ορήθηκε τις ενέργειες και

εξεμάνη. Τ ον επιτίμησε δημόσια και τον αποκάλεσ ε αναξιο-

πρεπή και ανάξιο της καταγω γής του κι έδιω ξε όλους τους φί-

λους του όχιμόνο α π ’ την αυλή μ α κι από όλη τη Μ ακεδονία.

Α π όσα περιστατικά μεταφ έραμε α π ’ τις σελίδες τω ν ιστορι-

κώ ν, άνετα μπορούμ ε να σ υμπεράνουμε τη σχέση πατέρα και

γιου, τα ψ υχολογικά τους κίνητρα και το ρόλο της Ο λυμπιάδαςσ’ όλα αυτά. Έ χουμε όμω ς και μαρτυρίες πατρικής και υϊκής

στοργής και περηφ άνιας, που οι ιστορικοί δεν μας τις αρνού-

νται. Κ αιπρώ ταπρώ τα η επιλογή του Α ριστοτέλη δείχνει πόσο

ο Φ ίλιππος ενδιαφ ερόταν για τη μόρφ ω ση του γιου του. Γ ράφ ει

σχετικά ο Ν τρόυζεν: «Κ αιδεν είναι βέβαια μικρότερης σημασίας

ότιο Α ριστοτέλης, ο μέγιστος φιλόσοφ ος της αρχαιότητας, ήτανδάσκαλός του. Λ έγεται πω ς ο Φ ίλιππος ευθύς μόλις γεννή θη κε

ο γιος του τον γύρεψ ε γι’ αυτό, γράφ οντάς του: Μ άθε πω ς από

χτησ α γιο και πιο πολλή χρω στάω χάρη στους θεούς που γεν-

νήθη κε στα χρόνια σου, γιατίσ κέφ τομαι πω ς κα θώ ς εσύ θα τον

μορφ ώ σεις και θα τον διδάξεις, άξιος θα μου γίνει και ικανός

διάδοχος». Τ α αισθήματα κα ι οισκέψ εις που αποκαλύπτει αυ-

τό το γράμμ α δεν έχουν καμιά σχέση με τις υπόνοιες και τα ορ-

γίλα ξεσπάσματα, ούτε με την αρνητική προκατάλη ψ η που

αποδώ σαμε στον Φ ίλιππο ω ς τώ ρα. Α ν και το περιεχόμενο της

επιστολής κρίνεται ω ς πεποιημένο, το γεγονός της επιλογής

του Α ριστοτέλη δεν αναιρείται. Δ εν είναι ω στόσο αυτή η μόνη

ένδειξη αγάπης και ενδιαφ έροντος προς τον Α λέξανδρο.

0 Φ ίλιππος, κατά τους ιστορικούς, σ υχνά μιλούσ ε μ ε κα

ταρχος. Ο ι Β ίο ι Π α ρ ά λ λ η λ ο ι έχουν έ

κτήρα και μια συναισθηματική αποή απόκλιση, ιδιαίτερα όταν βιο

3 6



Φ ΙΛ ΙΠ Π Ο Σ Κ Α Ι Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Σ

γρα φ εί θρυλικές μορφ ές τω ν Ε λλή νω ν. Σ ε κάποια σημείααποφ αίνειαι πολύ θετικά για ια αισθήματα του Φ ίλιππου και

χου Α λέξανδρου. «Ο Φ ίλιππος αγαπούσ ε υπερβολικά χο γιο χου

κα ι χαιρόχαν όχαν οιΜ ακεδόνες ονόμ αζαν χον Α λέξανδρο βα-

σιλιά κα ι χον Φ ίλιππο σχραχηγό». Κ αι για χον Α λέξανδρο σ η -

μειώ νει: «Ό πω ς έλεγε (ο Α λέξανδρος) αγαπούσ ε χον Α ρισχοχέ

λη χο ίδιο όπω ς και χον παχέρα χου...»

Τ α αισθήματα που χρέφ ουν οιάνθρω ποι δεν είναιποχέ μιας

μόνο διάσχασης και ενός είδους. Ιδιαίχερα όχαν α ναφ ερόμασχε

σε σχέσεις παχέρα και γιου. Α π’ όσα σχοιχεία μάς διαφ ύλαξε ο

χρόνος ανιχνευμένα σ’ ό,χι γρά φ χηκε για χον Α λέξανδρο και

χον Φ ίλιππο, καχαλή γουμε πω ς οιδύο χους, σχα είκοσι χρόνια

που συνυπήρξαν (χο 35 6 π.Χ . γεννήθη κε ο Α λέξανδρος, χο

336 π.Χ . δολοφ ονήθηκε ο Φ ίλιππος), ελάχισχες θα ήχαν οιφ ο-ρές που βαριά σκιά εχθρόχηχας και καχυποψ ίας δεν βάραινε

πάνω χους κι ακόμα πιο λίγες θα ήχαν οι σχιγμές που τρυφ ε

ρόχηχα γεννήθη κε μέσα σχον ένα για χον άλλον.

Κ αι για να καχαλήξουμε. Π ολλοί θέλουν να απαλλάξουν

χον Α λέξανδρο από κάθε υπόνοια για συμ μεχοχή χου σχη δο-

λοφ ονία χου παχέρα χου. Π ιο λίγοι είναι αυχοί που θέλουν να

κάνουν χο ίδιο για χην Ο λυμπιάδα. Λ εν θα κραχούσε βέβαια ηβασίλισσα χα άλογα για να διαφ ύγει ο δολοφ όνος Π αυσ ανίας

μεχά χην πράξη χου, πολύ χαιριασχό φ αίνεχαι ω σχόσο να έχει

μια ανάμιξη σχο φόνο χου Φ ίλιππου, που χόσο μισούσε. Κ ιαν

αυχό συνέβαινε, δύσκολο είναι να δεχθούμε πω ς ο Α λέξαν-

δρος ήχαν ανίδεος για χις ενέργειες χης μηχέρας χου.

Α ναφ έρει ο Π λούχαρχος για χο περισχαχικό πω ς οιυποψ ίες

έπεσ αν πά νω σχην Ο λυμπιάδα , αλλά κά ποιες καχηγορίες

σχρέφονχαν και ενανχίον χου γιου της, επειδή, λέγεται ότι, όταν

μετά το επεισόδιο όπου ο Φ ίλιππος πρόσ βαλε τον Π αυσ ανία

και προκάλεσε το θυμό του νεαρού, ο Α λέξανδρος συνάντησε

τον οργισμένο σ ω ματοφ ύλακα και του α νέφ ερε το στίχο α πό

τη Μ ή δ ε ι α του Ε υριπίδη «Τον πεθερό και το γαμπρό και τη νύ -

φη», υπονοώ ντας τον Ά τταλο, τον Φ ίλιππο και την Κ λεοπάτρα,κατ’ αντιστοιχία του Κ ρέοντα, του Ιάσονα και της Κ ρέουσας

που ή θελε να σκοτώ σει η Μ ήδεια.

3 7




Ο ιστορικός στο σ ημείο αυτό δεν υπερασπίζεται μ ε σθένος

την αθω ότητα του Α λέξανδρου. Α ναφ έρει τις διαδόσεις, τις

υπόνοιες και κα ταλήγει πω ς αργότερα έψ αξε και τιμώ ρησε

τους δολοφ όνους του πατέρα του και οργίστηκε όταν κα τά τη

διάρκεια της απουσ ίας του η Ο λυμπιάδα σ υμ περιφ έρθηκε

σκλη ρά στην Κ λεοπάτρα, την τελευταία σύζυγο του Φ ίλιππου.

Ε πίσ ημ α δεν του αποδόθηκε ποτέ κατηγορία για τη δολο-

φ ονία του πατέρα του. Α ντίθετα με την πράξη ανάδειξής τουαπό τη συνέλευσ η του στρατού ω ς διαδόχου του θρόνου του

Φ ίλιππου φαίνεται πω ς έκλεισε οριστικά το θέμα αυτό. Έ μεινε

όμ ω ς η υπ οψ ία να πλα νάται τόσο στους συγχρόνους του όσο

και στους μεταγενέστερους.

Η Ιστορία δεν φ έρθηκε με τον κα λύτερο τρόπο στον Φ ίλιπ-

πο. Τ ο ότι υπήρξε πατέρα ς ενός τόσο σημαντικού και δοξα-σμένου γιου ήταν μεγάλη ατυχία γι’ αυτόν. Η λά μψ η του Α λέ-

ξανδρου υποσκίασε τον Φ ίλιππο. Γιατί ο τελευταίος υπή ρξε

ένας από τους πιο ικα νούς ηγέτες της εποχής του. Κ ατάφ ερε

κάτι πρω τοφ ανές: να ενώ σει όλους τους Έ λληνες υπό την

εξουσία του. Κ αι επιπλέον δημιούργησ ε όλη εκείνη την υπο-

δομ ή στην οποία στηρίχθηκε ο Α λέξανδρος για να πρα γματο-

ποιήσει το μ εγάλο του έργο.


• Π λούταρχος, Β ίο ι Π α ρ ά λ λ η λ ο ι , Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Κ α ιο α ρ

• Droysen, Jo h an Gustav, Ι σ τ ο ρ ί α τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ ,

μτφ ρ. Ρ ένου Α τχοστολίδη, Ε κδόσεις Ε λευθεροτυπία, Α θήνα 1993

38



Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Σ X. Μ Η Τ Σ Ι Ο Υ

Α Μ Π « Τ < Α Η (

Κ Α Ι A M U M O iΕ ίναι ίδιον ψ υχής φ ιλοσόφ ου να αγατχά ιη σοφ ία

κα ι να θαυμά ζει ια μέγιστα σοφ ούς άνδρες

και ουδείς άλλος εκ ιω ν βασιλέω ν

δεν εξισώ θηκε με ιον Α λέξανδρο ω ς προς αυιό.

Π λ ο ύ τ α ρ χ ο ς

Π ε ρ ί Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Τ ύ χ η ς ή Α ρ ε τ ή ς , Α , 10.EF

Ο Π Ο ΙΟ ΣΔ Η Π Ο Τ Ε Ε Χ ΕΙ εκπαιδευτική εμπειρία από τα μαθητι-

κά ή τα σπουδαστικά του χρόνια, δεν είναι δύσ κολο να αντιλη-

φθείτην επίδραση που ασκεί η παιδαγω γική διαδικασία στις εύ

πλαστες προσω πικότητες τω ν μαθητευομ ένω ν. Ε ίναιπαρατηρη -

μένο πω ς συνήθω ς έχουμε υπ ’ όψ ιν μας διδάσκοντες που μας

μένουν στη μνήμη με θετικές ή αρνητικές αναμ νήσεις, πράγμα

που επιβεβαιώ νειτην ύπαρξη επιρροώ ν από μέρους τους.

Φ ανταστείτε, λοιπόν, πόσο επη ρέασ ε τον επιφ ανέστερο

ίσω ς ανάμεσα στους βασιλείς όλω ν τω ν εποχώ ν ο ξακουστότε-

ρος ίσω ς ανάμ εσα στους φ ιλόσοφ ους όλω ν τω ν εποχώ ν! Τ ολ-

μώ να π ω ότι όπω ς φαίνεται η παρουσ ία του μεγάλου δα-

σκάλου στη ζω ή, στη σκέψ η, στη δρά ση και στο θάνατο του

μεγάλου μαθητή του υπήρξε από πολλές απόψ εις καθοριστι-κή , σε βαθμό που να θεω ρώ χω ρίς να υπερβά λλω πω ς ο ρό-

λος του Α ριστοτέλη στο βίο του Α λέξανδρου ήταν μοιραίος.

Α ς δούμε, όμω ς, τα πράγματα μ ε τη σειρά...

39




Η Ζ Ω Η Κ Α Ι Τ Ο Ε Ρ Γ Ο Τ Ο Υ Α Ρ Ι Σ Τ Ο Τ Ε Λ Η

Έ νας άνδρας μ ε αδύνατα πόδια και μ ικρά μάτια, που είχε κο-

ντά μαλλιά και γένια, που του άρεσε να φ ορά κα λά ρούχα και

δα χτυλίδια και τον διέκρινε η ειρω νική του διάθεση και το

ετοιμόλογο πνεύμ α του, έμελλε να κυριαρχήσει στην π νευ -

ματική και τεχνολογική πορεία της ανθρω πότητας ο λόγος

κερί Α ριστοτέλους.

Ο Α ριστοτέλης ήταν γιος του Ν ικόμαχου απόγονου του Ν ικό μαχου του γιου του Μ αχάονος και εγγονού του Α σκληπιού

και της Φ αιστιάδος, και καταγότανε από οικογένεια ιατρώ ν.

Γ εννήθη κε το 384 π.Χ . στα Στάγειρα, στη βορειοδυτική ακτή

της Χ αλκιδικής, πόλη ιδρυμένη από α ποίκους της Ά νδρου και

της Χ αλκίδας. Π ιθανώ ς η οικογένεια του πατέρα του είχε μ ε-

τοικήσ ει εκεί από τον 8ο ή 7ο αιώ να, ενώ η μ ητέρα του κα -

ταγόταν από τη Χ αλκίδα. Δ υσ τυχώ ς έχασ ε τους γονείς του σε

μικρή ηλικία και την κηδεμονία του ανέλαβε ο σ υγγενής του

Π ρόξενος, του οποίου το γιο Ν ικάνορα υιοθέτησε αργότερα

από ευγνω μοσ ύνη.

Ο ιπρώ τες γνώ σεις που απέκτησ ε ήταν ιατρικής φ ύσ εω ς και

προέρχονταν από το ασκληπιαδικό συγγενικό του περιβάλλον.

Σε ηλικία δεκα οκτώ ετώ ν μετέβη στην Α θήνα και σπούδασε

στην Α κα δημ ία, που αποτελούσε τον αρτιότερο χώ ρο σ που-

δώ ν. Τ ελικά παρέμεινε εκεί επί δεκαεννιά χρόνια. Ο ι σχέσεις

του μ ε το δάσ καλό του υπήρξαν καλές αρχικά και η επίδρα ση

του Π λάτω να στον Α ριστοτέλη είναι φ ανερή . Ε ν σ υνεχεία,

όμ ω ς, ο μαθητής αμ φ ισβήτησ ε το δάσ καλο, αναθεώ ρη σ ε τις

απόψ εις του και απομ ακρύνθη κε από την επιρροή του. Π αρά

ταύτα, παρέμ εινε στην Α κα δημία έω ς το τέλος του Π λάτω να.Λ όγω της φ ιλοσοφ ικής ριζοσπαστικότητάς του και του ενδια-

φ έροντος του για τις φ υσικές επιστήμες, υπήρξε αταίριαστος με

το πνεύμ α της Α καδημ ίας και αποχώ ρη σε το 34 834 7 π .Χ .,

διαφ ω νώ ντας με το νέο διευθυντή Σ πεύσιππο. Ε πίσης, πα ρά

την επιρροή της ισοκρατικής τεχνικής που δέχτηκε, κριτικάρι-

σε τη ρητορική ρηχότητα του Ισοκράτη, ερχόμενος σε ρήξη

μαζί του. Ή δη ο Α ριστοτέλης είχε ξεκινήσεινα διδάσκει και να

συγγράφ ει.

40



Α ΡΙΣ Τ Ο Τ Ε Λ Η Σ Κ Α Ι Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Σ

Κ αθώ ς το κλίμ α στην Α θήνα ήταν αρνητικό απέναντί του,έφ υγε μ ε το φ ίλο και συνάδελφ ό του Ξ ενοκράτη για την α υ-

λή του συμ φ οιτητή τους Ε ρμ ία, που από δούλος είχε κατορ-

θώ σει να αναδειχτεί σε τύραννο(!) του Α ταρνέω ς και της

Α σσου στη Μ υσία. Ε κεί έμεινε τρία χρόνια και νυμ φ εύτηκε

την Π υθιάδα, ανιψ ιά του Ε ρμ ία, μ ε την οπ οία απέκτησ ε μια

κόρη , την Π υθιάδα.

Μ ετά τη Μ υσία μετοίκησε στη Μ υτιλήνη, κατόπιν προ

σκλήσεω ς του φ ίλου και συνάδελφ ού του Θ εόφ ρασ του. Κ ατά

τη διάρκεια της παραμονής του στην Α σία και τη Λ έσβο επι-

δόθηκε σε βιολογικές μελέτες φ υσικής ιστορίας. Ε ν συνεχεία

δίδαξε στη μακεδονική αυλή , διέμεινε στη γενέτειρά του και

έπειτα κατέληξε στην Α θήνα το 3353 34 π.Χ . Ε πιστρέφ οντας

στην Α θήνα, έμεινε χήρος κα ι βίω σε ένα μεγάλο έρω τα καιμια σ ταθερή συμβίω ση μ ε τη συμπατριώ τισσά του Ε ρπυλλίδα,

μ ε την οποία απέκτησ αν τον Ν ικόμαχο.

Στο Κ λεινόν Α στυ ξεκινά τη δημιουργικότερη περίοδο της

ζω ής του. Κ αθώ ς, ω ς μέτοικος, δεν δικαιούνταν να αγοράσει,

μίσθω σε οικήματα στα βορειοανατολικά περίχω ρα της πόλη ς,

ανάμ εσ α στο Λ υκαβηττό και στον Ιλισσό, στο Ά λσος του Λ υ-κείου Α πόλλω νος και τω ν Μ ουσώ ν. Ε κεί ίδρυσε τη σχολή του,

που θα γίνει γνω στή και θα περά σει στην Ιστορία ω ς το περι-

βόητο Λ ύκειο. Η φ ήμ η του είναι τεράστια και θεω ρείται ω ς ο

καλύτερος μαθητής του Π λάτω να. Έ τσι συρρέουν μαθητές

από παντού. Κ άθε πρω ί περπατά μ ε τους μαθητές του στην

κτιριακή στοά και στα δασύλλια του Ά λσους, συζητώ ντας π ε-

ρίπλοκα φ ιλοσ οφ ικά και επιστημονικά θέματα, ενώ το α πό-

γευμ α ανέπτυσσε εκλαϊκευμ ένες διαλέξεις ενώ πιον ευρύτε-

ρου ακροατηρίου. Μ ε υπομ ονή κι επιμονή συγκρότησε στο

Λ ύκειο τη μ εγαλύτερη και πιο ενημ ερω μ ένη βιβλιοθήκη της

εποχής του, που κατά το πρότυπό της αργότερα δημιουργή-

θη καν οι βιβλιοθήκες της Α λεξάνδρειας και της Π εργάμου. Η

ακτινοβολία της σχολής του Α ριστοτέλη έλαβε οικουμενικήισχύ και παράλληλα ο ίδιος συνέχιζε τις έρευνές του.

Ω ς προς τη λειτουργία του, το Λ ύκειο ή ταν προσανατολι-

σμένο προς το δημοκρατικό πρότυπο. Υ πή ρχε αυτοδιοίκηση,

41



στην σττσία συμμετείχαν σι μαθητές, που εκ περιτροπής διοι-κούσαν επί ένα δεκαήμερο ο καθένας, θέτοντας τις αποφ άσεις

του, στην κρίση της κοινότητας προς συζήτηση εν μέσω δια

λογικώ ν διαδικασιώ ν. Ο ιμαθητές σιτιζόντουσαν στα κοινά γεύ-

ματα της σχολής και ανά μ ήνα συμ μετείχαν στο συμπόσιο του

Λ υκείου. Γ ενικά, οι διδασ κόμενοι απολάμβα ναν δικαιώ ματα

και αναλάμβα ναν υποχρεώ σεις, διότι η ελευθεροφ ρονούσα

αντίληψ η του Α ριστοτέλη στόχευε στην πρακτική αξιοποίηση

τω ν γνώ σεω ν και ενθάρρυνε τη συμμετοχή στα κοινά σε

αντίθεση με το αυστηρό και περιοριστικό κλίμα της Α καδημίας.

Τ ο πρόγραμ μ α σ πουδώ ν ήταν πρω τοποριακό, αφ ού βασι-

ζόταν σε ακριβή καθορισμό τω ν επιστημονικώ ν ειδικοτήτω ν

και σε πλή ρη εκμ άθησ η όλω ν τω ν κλά δω ν που είχε αναπτύ-

ξειο ιδρυτής. Τ αυτόχρονα, η διδασκαλία είχε και πρακτικό χα -ρακτήρα , α ποσ κοπώ ντας στη συνολική και εγκυκλοπαιδική

καλλιέργεια και κατάρτιση τω ν παιδιώ ν.

Ό πω ς ήταν επόμ ενο, η απρόσ μενη επιτυχία του Λ υκείου

και ο προοδευτικός του χαρακτήρας προκάλεσα ν την α γανά-

κτηση και την πολεμική αντιπαλότητα της πλα τω νικής και της

ισοκρατικής σχολής. Έ τσι, μ ετά το θάνατο του Α λέξανδρου, το323, όταν η Α θήνα αποτέλεσε και πάλι το σημείο αναφ οράς

τω ν αντιμακεδονικώ ν διαθέσεω ν στον ελλαδικό χώ ρο, εκδη -

λώ θηκε η δυσ αρέσκεια κατά του Α ριστοτέλη. Συναίτιο ήταν και

οιγνω στές σε όλους διασυνδέσεις του μ ε τη μακεδονική αυλή.

Α φ ορμ ή της διώ ξεώ ς του στάθηκε μια θρησκευτικού χαρακτή-

ρα κατηγορία για σύνθεση ύμ νου και επιταφ ίου προς τιμήν του

Ε ρμία, κάτι που θεω ρή θηκε ασ εβές σύμ φ ω να με τα λατρευτι-

κά έθιμα τω ν Α θηναίω ν. Τ ο αιτιολογικό ήταν ανυπόστατο,

όμ ω ς έστρεψ ε το δημόσ ιο αίσθημα κατά του ριζοσπάστη φ ιλό-

σοφ ου, καθιστώ ντας επικίνδυνη την παρα μονή του στην Α θή-

να. Ε πειδή , λοιπόν, δεν θέλησε να επιτρέψ ει στους Α θηναίους

να «διαπράξουν και δεύτερο αδίκημα κατά της φιλοσοφίας»,

αποφ άσισε να πα ραδώ σει τη σχολή στον Θ εόφ ραστο και νακαταφ ύγει στη μ ητρίδα του, τη Χ αλκίδα, που αποτελούσ ε φι

λομακεδονική περιοχή. Ε κεί απεβίω σε ασθενής το 322.

Στη διαθήκη του, που μ ας διασώ ζει ο βιογράφος του Δ ιογέ


42




νη ς Λ αερτιος (βλ. Α ρ ισ τ ο τ έ λ η ς , Ε , 1216) διακρίνεται ο φ ιλά ν-

θρω πος, ευγνώ μ ω ν και στοργικός χαρακτήρας του. Μ εριμνάγια την προστασία και την οικονομική αποκατάσταση τω ν συγ-

γενώ ν, τω ν υπηρετώ ν και τω ν δούλω ν του και μάλιστα φ ροντί-

ζειγια την απελευθέρω ση αρκετώ ν από τους τελευταίους.

Υ πήρξε αναμ φ ισβή τητα πανεπιστήμονας, διότι ο ανήσυχος

και πολυγραφ ότατος σοφ ός ασχολή θηκε μ ε τη φ υσ ική , τη φ ι-

λοσοφ ία, την αισθητική, τη φ ιλολογία, τη γραμματική, την

ιστορία, την πολιτική, την πολιτειολογία, τη στρατηγική, τη γε-ω πολιτική, την αστρονομία, τη βιολογία, την ιατρική, την ψ υ-

χολογία, την ανθρω πολογία, τη ζω ολογία, τη φ υτολογία, τη

γεω λογία, την κοσ μολογία, τη θεολογία, τα μαθηματικά , τη

χυμεία*, τη μετεω ρολογία, ιη νομική, τη ρητορική , την ποιη -

τική, την οικονομία, τη λογική, την ηθική, την παιδα γω γική,

τη διαιτητική και αναρίθμ ητες άλλες επιστήμες, τω ν οποίω ν το

περιεχόμ ενο και τα όρια αυτός συνέλαβε, γνώ ρισε κα ι μας τα

κληροδότησ ε, θέτοντας σχεδόν απόλυτα τα πλαίσια του νεότε-

ρου και σύγχρονου πολιτισμού μας παρά τις όσες παρα νοή -

σεις, παραλήψ εις ή αντιφάσεις του. Τ ο μ εγαλείο του ανδρός

έγκειται στο γεγονός ότιυπερέβη τα εσ καμ μ ένα του ελληνικού

παρελθόντος και απελευθέρω σε την επιστήμη από το μυστικι-

στικό ή σ υγκεχυμ ένο αρχαϊκό χαρακτήρα που τη διακα τείχεμέχρι και στην εποχή του Π λάτω να. Μ ε τον τρόπο αυτόν άνοι-

ξε το δρόμο για την τεράστια γνω σιολογία και τεχνογνω σία

που ραγδαία έχει αναπτυχθεί ω ς σήμερα.

Π ολύ εύσ τοχα ο W.D. Ross επισημαίνει για το μεγάλο

Έ λληνα: «Γενικά μ πορούμ ε να π ούμ ε ότι στα έργα του Α ρι-

στοτέλη σημειώ νεται μια πορεία που ξεκινά από τα μη εγκό-

σμια για να καταλήξει σ’ ένα έντονο ενδιαφ έρον για τα σ υγκε-

κριμένα γεγονότα της Φ ύσ ης κα ι της Ιστορίας, καθώ ς και στην

πεποίθηση ότιη μορφ ή και το νόημ α του κόσμου δεν βρίσκο-

νται έξω από αυτόν, αλλά μ έσα στο ίδιο του το περιεχόμενο».

Γράφω χυμεία με <<υ», διότι αποτελεί εννοιολογικό και γραμματικό παράγωγο της

λέξης χυμός. Εάν γράφεται με «η» ως αντιδάνειο από την αραβική, όπως υποστηρίζεται, τότε ήρθε ο καιρός να αποδεχτούμε την αρχική ιστορική εκδοχή με «υ».

43




Ο Α Ρ Ι Σ Τ Ο Τ Ε Λ Η Σ Σ Τ Η Μ Α Κ Ε Δ Ο Ι Κ Η Α Υ Λ Η

Στα 343342 π.Χ . ο Α ριστοτέλης επισκέπτεται την αυλή τουβασιλέω ς Φ ιλίππου, όπου παραμένει επί τρία έτη ω ς κα θη γη -

τής στη σχολή τω ν εταίρω ναξιω ματικώ ν του μακεδονικού

στρατού. Δ εν είναι, όμω ς, η πρώ τη φ ορά πο υ βρίσκεται στη

βασιλική μακεδονική αυλή. Ο ι σχέσεις του μ ε τη βασιλική οι-

κογένεια της Μ ακεδονίας αρχίζουν χρονικά από την παιδική

του ηλικία ακόμ α, όταν ο πα τέρα ς του Ν ικόμαχος υπηρετού-

σε ω ς ιατρός του Μ ακεδόνα βασιλέα Α μύντα Β ' και κα τά π ά -σα πιθανότητα διέμεναν στην Π έλλα, τη μακεδονική πρω τεύ-

ουσα. Π ροφ ανώ ς από τότε κρατά και η γνω ριμία του με το συ-

νομ ήλικό του Φ ίλιππο.

Α ρκετοί έχουν την εσφ αλμένη εντύπω ση ότι η γενέτειρα

του Α ριστοτέλη ήταν μακεδονική πόλη. Κ άδε άλλο· τα Στάγει

ρα ιδρύθηκαν και κα τοικούνταν κυρίω ς απ ό Χ αλκιδείς και

συνδεόντουσαν διοικητικά πα ρά την αυτονομ ία τους μ ε τημητρόπολη Χ αλκίδα. Η γειτνίασ η τω ν Σταγειριτώ ν με το μα -

κεδονικό βασίλειο δεν διαπνεόταν πάντοτε από καλό και ομ α-

λό κλίμα συνεργασ ίας και συνεννόησης, αφ ού σε μεγάλο

βαθμό εξαρτιόταν από τις σχέσεις τω ν Μ ακεδόνω ν με τη Χ αλ-

κίδα. Α ς λά βουμε υπ ’ όψ ιν μας, επίσης, πω ς οι αποικισμοί

αποτελούσαν μορφ ές εκμ ετάλλευσης και οιαποικίες κατά κ ά -

ποιον τρόπο λειτουργούσαν ω ς βάσεις ελέγχου αλλότριω ν π ε-

ριοχώ ν. Έ τσι και τα Στάγειρα α ποτελούσ αν δορυφ όρο τω ν

συμφ ερόντω ν της Χ αλκίδας στη Β όρεια Ε λλάδα. Ω στόσο, α υ-

τού του είδους οι πολιτικές αντιπαλότητες δεν απέκλειαν την

οικονομική, πολιτισμική και κοινω νική επικοινω νία μεταξύ

του μακεδονικού βασιλείου και τω ν αποικιώ ν —αφ ού ούτω ς ή

άλλω ς ήταν ομοεθνείς, έχοντας κοινή κα ταγω γή, παρά δοσ η,

γλώ σσα και λατρεία κα ι ω ς εκ τούτου η επα γγελμ ατική ενα-

σχόληση του Ν ικόμ αχου και του γιου του στην Π έλλα δεν εκ-

πλήσσει, αλλά είναι κάτι σύνηθες.Ο ταν, λοιπόν, ο Α λέξανδρος γεννήθηκε, ο πα τέρα ς του, ο

Φ ίλιππος, παρακάλεσε τον Α ριστοτέλη να προγραμματίσει για

το μέλλον την ανάλη ψ η της διδασκαλίας, στέλνοντάς του μ ια

ιδιόχειρη κολακευτική επιστολή στα Στάγειρα, όπου τότε βρι-44




σκόταν, στην οποία έγρα φ ε τα εξής: «Μ άθε ότι μας γεννήθη -

κε γιος. Π ολύ ευχαριστώ τους 8εούς, όχι τόσο γιατίγεννή θηκετο αγόρι, αλλά γιατίγεννή θηκε στις μέρες σου. Ε λπίζω ότι, αν

ανατραφ εί και εκπαιδευτεί από σένα, 8α γίνει άξιος γιος μας

και ικανός να μας διαδεχτεί στο θρόνο» (Κ όιντος Κ ούρτιος Ρού

φος, Ι σ τ ο ρ ία τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ , 1). Η αλή θεια είναι

ότι οι περιστάσεις δεν επιτρέψ αν στον Φ ίλιππο να λάβει ιδιαί-

τερη μ όρφ ω ση στη Μ ακεδονία και στην Ιλλυρία. Ο μω ς στη

Θ ήβα είχε την τύχη να ζήσει κοντά στον ένδοξο τότε στρατη-γό Ε πα μεινώ νδα, υπό την κη δεμονία του έξοχου πατέρα του,

του Π ολύμνιδα, και έλαβε κά ποια σχετικά κα λή μόρφ ω ση.

Η Ε λλάδα την εποχή εκείνη είχε υποστεί έκπτω ση στην

πολιτική της δύνα μη και επιρροή, όμ ω ς βρισκόταν στην ακμή

της φ ιλολογικής της δόξας. Ή ταν μια λαμπρή εποχή, με πολ-

λούς διακεκριμένους λογίους κα ι μ ε επιφ ανέστερους ανάμεσα

στους φ ιλόσοφ ους τον Π λάτω να και τον Α ριστοτέλη και σ που-δαιότερους ρήτορες τον Δ ημοσθένη, τον Α ισχύνη, τον Ισοκρά-

τη, τον Λ υκούργο, τον Υ περείδη, τον Δ ημάδη κ.ά . Μ άλιστα τον

Φ ίλιππο τον συνέδεε φιλία με τον Π λάτω να, ενώ παρά λληλα

είχε ακούσει επαίνους για το Σταγειρίτη φιλόσοφ ο από το φ ίλο

και ομ όλογό του Ε ρμία. Έ τσιο Φ ίλιππος γνώ ριζε πόσο υπερεί-

χε τω ν άλλω ν στοχαστώ ν ο Α ριστοτέλης, ο περιβόητος μαθητής

του Π λάτω νος. Γι’ αυτόν το λόγο, αμέσω ς μετά τη γέννησ η τουΑ λέξανδρου διάλεξε τον ξακουστό Χ αλκιδικιώ τη, τον πλέον εν

δεδειγμένο καθηγητή, ω ς αντάξιο δάσκα λο του αγαπημένου

γιου κα ι διαδόχου του. Α ξίζεινα σημειω θεί ότιο Μ ακεδόνας βα-

σιλέας, για να τιμήσει το δάσκαλο του γιου του, ανοικοδόμησε

τα Σ τάγειρα, που ο ίδιος είχε καταστρέψ ει παλαιότερα , στα

πλαίσια τω ν αντιαποικιακώ ν πολέμω ν τω ν Μ ακεδόνω ν.

Ο Α ριστοτέλης ανέλαβε τη διδασκα λία του Α λέξανδρου

ανάμεσα στα 3 4 3 /2 και 3 4 0 /3 9 π.Χ . Α ρχικά τα μα θήμα τα

πραγματοποιούνταν στην έδρα της μακεδονικής διοίκη σης,

την Π έλλα, κι έπειτα στο γειτονικό βασιλικό φ ρούριο της Μ ίε

ζας. Ε πίσης, κ ατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Μ ακε-

δονία είχε την ευκαιρία να επισκέπτεται τακτικά τα Στάγειρα.

Σ’ αυτήν τη φ άση, ο σοφ ός Χ αλκιδικιώ της βρήκε τη χρυσή

45




ευκαιρία να μελετήσει επισταμένω ς τη φ ύση της πολιτικής,

αλλά κα ι να την εξασκήσει ταυτόχρονα. Υ π’ αυτό το πρίσμα,ανέλαβε ω ς πρεσβευτής οτη μ ακεδονική αυλή την εκπρο σ ώ -

πη σ η τω ν Σ ταγείρω ν, α λλά και τω ν Α θηνώ ν και λόγω της

καλή ς του φ ιλίας και συνεργασ ίας μ ε το συνά δελφ ό του Θ εό

φ ρασ το, που τον είχε ακολουθήσει στη Μ ακεδονία της Ε ρε

σού, της γενέτειρας αυτού. Στα πλα ίσια της συνεργασίας που

ανέπτυξε μ ε τη μ ακεδονική αυλή , κυρίω ς εκτίμησε το στρα-

τηγό Α ντίπατρο, μ ε τον οποίο είχε πολύ καλές και ειλικρινείςσχέσεις, ώ στε να εκτιμάμε ότι ο Α ντίπατρος απετέλεσε το μ ό-

νο έμπιστο φ ίλο του Α ριστοτέλη στη μακεδονική επικράτεια.

Ε ίναι χαρακτηριστικό π ω ς ο Α ριστοτέλης υπήρξε έμπιστος

σύμ βουλος και συνεργάτης του Α ντίπατρου, όταν ανέλαβε

αντιβασιλέας στην Ε λλάδα, μ ετά την αναχώ ρη σ η του Α λέξαν-

δρου για την Α νατολή. Δ είγμα αυτής της αμοιβαίας φιλίας και

εμπιστοσ ύνη ς αποτελεί η επιλογή του Α ντίπατρου βασιλέαπλέον της Ε λλάδας μετά το θάνατο του Α λέξανδρου στην

Α σία από το γηραιό φ ιλόσοφ ο ω ς εγγυητή της διαθήκης του

και επίτροπου και προστάτη της οικογένειάς του (βλ. Δ ιογένης

Λ αέρτιος, Ε , 1216).

Ό σον αφ ορά τη σ χέση του Α ριστοτέλη μ ε τον Φ ίλιππο, φ αί-

νεται πω ς η συνεννόηση μεταξύ τω ν δύο ανδρώ ν ήταν πολύ

καλή , χω ρίς αυτό να σημαίνει ότι μ πορούμε να μ ιλάμε για

ισχυρούς δεσμούς φιλίας, διότι οι ιστορικές πη γές δεν ενισχύ-

ουν ένα τέτοιο σ υμπέρασμα. Ο Σταγειρίτης σοφ ός διετέλεσε,

όπω ς φαίνεται, και σύμβουλος του Μ ακεδόνα βασιλιά, όσο ο

Α λέξανδρος ήταν πα ιδί και πριν αναλάβει καθή κοντα αντιβα

σιλέω ς κοντά στον πα τέρα του. Π αράλληλα, άσκη σε και νο-

μοθετικά κα θήκοντα, θεσπίζοντας νόμους για τους Μ ακεδόνες(Δ ιογένης Λ αέρτιος, Ε , 4). Α νάμεσα στα άλλα, ο Α ριστοτέλης

προδιέθεσε αρνητικά τον Φ ίλιππο ω ς προς το ενδεχόμ ενο διε-

ξαγω γής πολέμου στην Α νατολή, με σκοπό την καθυπόταξη

της Α σίας, αλλά και το σ υγκερασμό του ελληνικού πολιτισμού

μ ε τις ασιατικές παραδόσεις. Ο Α ριστοτέλης πρόκρινε την ενό-

τητα του ελληνικού χώ ρου κα ι τον κραταιά έλεγχο τω ν ευρω -

πα ϊκώ ν εδαφ ώ ν, ενώ θεω ρούσ ε ανάρμοσ το το συσχετισμ ό του

46



Α ΡΙΣ ΤΟ Τ Ε Λ Η Σ Κ Α Ι Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Σ

δυτικού πνεύμ ατος με το ανατολίτικο, που ή λεγχε ω ς υποδεέ-

στερο και ριζικά διαφ ορετικό. Π ρόκειταιγια απόψ εις που σ υμ -μεριζόταν ο φίλος του ο Α ντίπατρος, όχι όμω ς και ο βασιλικός

διάδοχος· τουναντίον...Γενικά, η στάση του Α ριστοτέλη υπή ρξε φιλομακεδονική ,

κα 8ώ ς διέβλεπε το ελληνικό μέλλον μ έσα από μια συνομ ο-

σπονδία όλω ν τω ν αυτόνομω ν ελληνικώ ν πόλεω ν υπό την

ύπατη μακεδονική αρχή. Ω στόσο δεν φ άνηκε να επικροτείοποιαδήποτε ηγεμονική κίνηση κατάλυσ ης τω ν πολιτειακώ ν

αυτοδιαθέσεω ν και υπήρξε θαυμαστής τω ν πολιτειακώ ν μορ-

φ ω μάτω ν του ελληνικού Ν ότου και ιδίω ς της πολιτείας τω ν Α θη-

ναίω ν. Π άντω ς, εξαιτίας της φ ιλομακεδονικής του τοποθετήσε

ω ς, κινδύνεψ ε και τις δύο φ ορές που έζησε στην Α θήνα την

πρώ τη μετά την πτώ ση της Ο λύνθου και τη διάλυση της αθη -

να ϊκής συμπολιτείας, οπότε διέφυγε στη Μ υσία, και τη δεύτερημετά το θάνατο του Α λέξανδρου, οπότε κατέφυγε στη Χ αλκίδα.

Α ναμφ ισβήτητα, οικαλές του διασυνδέσεις μ ε τη μ ακεδονι-

κή αυλή εξασφ άλισαν στον μεγάλο Α ριστοτέλη πολιτικές, δι-

πλω ματικές και οικονομικές ανέσεις, π ου απεδείχθη σ αν α πα -

ραίτητες για την επίτευξη του κορυφ αίου επιστημονικού του

έργου και την ανάδειξη του πολιτισμικού του μεγαλείου.

Η Μ Α Θ Η Τ Ε Ι Α Τ Ο Υ Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο Υ

Κ Ο Τ Α Σ Τ Ο Α Ρ Ι Σ Τ Ο Τ Ε Λ Η

Ε πικρατεί η εντύπω ση πω ς στη μ ακεδονική επικράτεια κυ-

ριαρχούσε πολιτισμική ανεπά ρκεια αναλογικά μ ε τον προο

δευμένο ελλαδικό Ν ότο πρόκειται για ά ποψ η εσφ αλμ ένη.

Ό ταν ο Α λέξανδρος ήρθε στον κόσ μο, η βορειοελλαδίτικη βασιλευόμενη χώ ρα είχε να παρουσιάσει ιδιαίτερη πολιτισμική

άνθηση σε πολλούς τομείς δημιουργίας, διότι από παλαιότερα

η Μ ακεδονία απετέλεσε χά ρη στην οικονομική και πολιτική

της άνοδο και την ασυλία, την ανοχή κα ι την κα λή αμοιβή

που εξασφ άλιζε σε καλλιτέχνες κι επιστήμονες κέντρο τω ν

τεχνώ ν και τω ν γραμμάτω ν. Α ς μ ην ξεχνάμε ότιπολλοί δημ ι-

ουργοί διατηρούσ αν σχέσεις μ ε τη μ ακεδονική αυλή, όπω ς ο

Π λάτω ν, ο Ε υριπίδης, ο Ισοκράτης, ο Δ ημάδης κ.ά .

4 7



Ο ίδιος ο Α λέξανδρος είχε την τύχη να έχει μορφ ω μένους

και φ ιλομαθείς γονείς, που μερίμνησαν ώ στε ο γιος τους ναλάβει την καλύτερη δυνατή αγω γή και καλλιέργεια. Τ όσο ο

Φ ίλιππος όσο και η Ο λυμ πιάδα είχαν υψ ηλό επίπεδο ευφ υΐας

και μάθη σ ης και το ίδιο σε μεγαλύτερο βαθμό επιθυμούσ αν

και για τον Α λέξανδρο, παρέχοντάς του τις καλύτερες εκπαι-

δευτικές δυνατότητες. Τ ροφ ός του ήταν η Λ ανίκη , παιδαγω γός

και ανατροφ έας του ο Λ εω νίδας, δάσκαλός του ο Π ολυνείκη ς,

δάσκα λος της μουσικής ο Λ εύκιππος ο Λ ήμνιος, της γεω μ ε-τρίας ο Μ ενεκλής ο Π ελοποννήσ ιος και της φιλοσ οφ ίας ο Α ρι-

στοτέλης (Ψ ευδοκαλλισθένης, Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Β ίο ς , Α ). Τις περισ-

σότερες πληροφ ορίες για την αριστοτελική παιδεία που έλαβε

ο νεαρός βασιλόπαις μάς παρέχει ο Κ όιντος Κ ούρτιος Ρούφ ος

( Ι σ τ ο ρ ί α τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ , 1) και μαζί του σ υμ φ ω -

νεί και ο Π λούταρχος (Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , 78).

Στο δέκατο τρίτο έτος της ηλικίας του ο Α λέξανδρος πα ρα -δόθη κε στα χέρια του Α ριστοτέλους. Ω ς έδρα τω ν σπουδώ ν

τους ορίστηκε το Ν υμφ αίο, όπου μέχρι σ ήμ ερα φ αίνονται οι

λίθινες έδρες τω ν μα θητευόμ ενω ν νεαρώ ν Μ ακεδόνω ν εταί-

ρω ν και τα άλση τω ν διδακτικώ ν περιπάτω ν τους.

Π αρότι ήταν τόσο νέος ο Α λέξανδρος, αμέσω ς αναγνώ ρισε

την αξία του δασκάλου του και πόσες ω φ έλειες μπορούσ ε να

αποκομ ίσει α π’ αυτόν. Α πό την αρχή όχιμόνο τον τιμούσε καιτον σεβόταν υπερβολικά , α λλά έδειχνε και απερίγραπτη αγά-

πη και αφ οσίω ση γι’ αυτόν τον άντρα και συχνά έλεγε στους

συνομήλικούς του ότιχρω στούσ ε στο δάσκαλο του όση ευγνω -

μοσύνη χρω στούσε και στον πατέρα του, γιατί «ο Φ ίλιππος του

έδω σε απλώ ς το ζην, ενώ ο Α ριστοτέλης το ευ ζην». Σ υνεχώ ς ο

φ ιλομαθής Φ ίλιππος παράγγελνε στον Α λέξανδρο να δείχνει

μεγάλη προσ οχή κι επιμέλεια στα μα θήματα του Α ριστοτέληκαι να δίνεται ολόψ υχα στη φιλοσοφ ία, ώ στε με τη συνδρομή

της «να προφυλάγεσαι». Τ ου έλεγε, «μη κάνεις κι εσύ από

άγνοια πολλά , για τα οποία κι εγώ μετανοώ που τα έκανα».

Τ ρία χρόνια ο Α λέξανδρος μαθήτευσε κοντά στον Α ριστοτέ-

λη . «Η πρόοδος του παιδιού ήταν μεγάλη και ανάλογη προς το

έμφ υτο έξοχο πνεύμ α του καιτη μ εγάλη προσπά θεια την οποία

Ο Α ΓΝ Ω ΣΤ Ο Σ Μ Ε ΓΑ Σ Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Σ

48




ο ονομαστός φ ιλόσοφ ος κατέβαλε για την εκπαίδευση του ξε-

χω ριστού μαθητή του», γρά φ ει χαρακτηριστικά ο Κ ούρτιος.Ε κτός απ’ αυτά, ο Α ριστοτέλης δίδαξε σε βάθος στο νέο μ α -

θητή του τα λεγόμ ενα μεταφ υσ ικά, δηλα δή τις επιστήμες που

διδάσκονται μετά τα φ υσικά , α π’ όπου πήραν και τ’ όνομα.

Φ ρόντισε επίσης να του διδάξει κα ι τα μαθηματικά, μ ε σκοπό

να του εξασκήσει το νου, ώ στε να σκέφτεται ορθά και μ ε ακρί-

βεια. Β εβαίω ς δεν παρέλειψ ε ο σοφ ός δάσκα λος να του μάθει

την ηθική , ακολουθώ ντας το σύσ τημα της μαιευτικής μεθόδου

του Σ ω κράτη: τι είναι ευσέβεια, τι ασέβεια, τι δίκαιο, τι άδικο,

τι αγαθό, τικα κό, τιω ραίο, τιάσχημο και τα παρόμοια.

Ό πω ς σε κά θε είδος μάθησης, έτσι ο Α ριστοτέλης δεν πα

ρέλειψ ε να ασκήσει το νέο μαθητή του και στη ρητορική και

μάλιστα σ’ αυτόν αφ ιέρω σε το αξιόλογο βιβλίο του για τη ρη-

τορική. Στον πρόλογο αυτού του βιβλίου α ναφ έρει ποιες είναι

οι ω φ έλειες που προσφ έρει η ικανότητα να μιλάει κα νείς

ω ραία και πώ ς με τον τρόπο αυτόν επιβάλλεται στους άλλους.

Ε πιπλέον, ο Α λέξανδρος τελειοποιήθηκε και στη γεω γρα φ ία,

πράγμ α που αποδεικνύεται κι από τη μ εγαλόπνοη ιδέα του,

όταν έλεγε ότι το εμπόριο θα διευκολυνόταν πάρα πολύ αν

σκαβόταν ο Ισθμός της Κ ορίνθου, αλλά και από τις κατάλλη-

λες θέσεις στις οποίες έκτιζε αργότερα καινούριες πόλεις.Π αράλληλα, ο Α ριστοτέλης κατόρθω σε να εμ πνεύσει στον

Α λέξανδρο μεγάλη αγάπη και για τον Ό μηρο, αφ ού πρώ τα

διόρθω σε και στόλισε ένα ω ραίο αντίτυπο της Ι λ ι ά δ α ς , την

οποία αποκαλούσ ε εφ όδιο της πολεμικής αρετής. Α υτό το

αντίτυπο ο Α λέξανδρος τη νύχτα που κοιμόταν το έβαζε κάτω

από το προσ κεφ άλι μαζίμ ε το ξίφος του. Σε ολόκληρη τη βρα-

χεία ζω ή του ο Α λέξανδρος με μανία καταγινόταν με τηνανάγνω ση καί τη μελέτη του Ο μήρου όχι από περιέργεια,

ούτε από απλή κλίση, π αρά πρω τίστω ς γιατί ήθελε να αντλεί

από αυτόν υψ ηλά φ ρονήμ ατα αντάξια για ένα μ εγάλο βασιλιά

και κατακτητή. Α νάμεσα σε άλλους στίχους του Ο μήρου προ-

τιμούσε με μεγάλο ενθουσ ιασμό να διαβάζειεκείνους που π ε-

ριέγραφ αν το πρότυπό του τον Α γαμ έμνονα ω ς καλό βασι-

λιά, αρχηγό λαώ ν και γενναίο πολεμιστή. Ε υχαριστιόταν με το

49



Ο Α Γ Ν Ω ΣΤ Ο Σ Μ ΕΓΑ Σ Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Σ

πα ρα πά νω ο ευφ υή ς νεαρός, όταν ο Α ριστοτέλης τοΰ εξηγού-

σε λεπτομερώ ς την έννοια αυτού του ω ραίου στίχου, λέγοντας

ότι, όπω ς ο βοσ κός οφ είλει να φροντίζει για τα πρόβατά του,

ώ στε να είναι αυτά σώ α και υγιή κα ι να έχουν έγκαιρα την

ανα γκαία τροφ ή, έτσι κι ο σ τρατηγός οφ είλει να φροντίζει για

τους στρατιώ τες του κα ι να τους προφ υλάγει, παρέχοντας τα

απαιτούμενα για τη συντήρησή τους. Κ αι γενικά ο ηγεμόνας

ενός λα ού πρέπει να φροντίζει για τους υπηκόους του και νατους κάνει να αποκτούν τα απαιτούμενα μ έσα. για τη συντή-

ρησή τους. Ν α ση μειώ σουμε ότι το μεγάλο σεβασμό του για

τον Ό μηρο ο Α λέξανδρος τον φ ανέρω σε στη μ άχη στα Ά ρβη-

λα, όταν βρήκε στη σκηνή του Δ αρείου ένα πολυτελές κιβώ -

τιο και μ έσα σ’ αυτό έκρυψ ε το πολύτιμο αντίτυπο που του εί-

χε πα ραδώ σει ο Α ριστοτέλης.

Ε νδιαφ έρον είναι ότι ο Α λέξανδρος από μικρή ηλικία έδει-χνε α γάπη για τις καλές τέχνες. Ε ίναι γνω στό ότι η ζω γραφ ι-

κή, η γλυπτική και η αρχιτεκτονική άνθισαν όταν ο Α λέξαν-

δρος ήταν βασιλιάς, γιατί στο πρόσ ω πό του βρήκαν έναν εν-

θουσιώ δη θαυμασ τή κι ένα γενναιόδω ρο χορη γό.

Ό σον α φ ορά την επιστήμη της ιατρικής, τη διδάχτηκε ο

Α λέξανδρος από νεαρή ηλικία από τον Α ριστοτέλη, ω στόσο

δεν περιορίστηκε μ ονά χα στο θεω ρητικό της μέρος, αλλά έδει-

ξε μ εγάλη έφ εση και στο πρακτικό και πολλές φ ορές υπεδεί

κνυε την κατάλληλη θερα πεία σε άρρω στους φ ίλους του και

την ενδεδειγμένη περίθα λψ η και διατροφ ή στους τραυματίες.

Α ργότερα επήλθε ψ υχρότητα στις σχέσεις δασκά λου και

μαθητή μ ε αφ ορμές τη δημοσ ίευσ η του Φ υ σ ικ ά στην Ελλάδα,

τη δολοφ ονία του Κ αλλισθένη στην Α σία κα ι τον ελληνοπερσικό σ υγκερασμό, σε βαθμό που ο Α λέξανδρος να θεω ρεί τον

Α ριστοτέλη κα ι τον Α ντίπατρο ύποπτους συνω μοσ ίας σε βάρος

του (βλ. Π λούταρχος, Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , 8 .4 κα ι κεφ . «Το Τ έλος του

Α λεξάνδρου» σελ. 53).

Ο Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο Σ Κ Α Ι Η Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Η

Α ττό την Α σία χρηματοδότησε μ ε οκτακόσια τάλαντα τις αρι-στοτελικές έρευνες. Ε κτός από τον Α ριστοτέλη εκτιμούσε τον

50



Α ΡΙΣ ΤΟ Τ Ε Λ Η Σ Κ Α Ι Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Σ

Π ύρρω να τον Η λείο, πρω τοπόρο της σκεπτική ς φ ιλοσοφ ίας,που τον χρη ματοδότησε με δέκα χιλιάδες χρυσ ά νομίσματα

προκειμένου να ενισχύσει το ερευνητικό του έργο, τον ^ενο

κράτη, μ αθητή του Π λάτω να και διάδοχό του μετά τον Σ πεύ

σιππο στη διεύθυνση της Α καδημ ίας, που του χορήγησ ε π ε-

νήντα τάλαντα, τον Ο νησίκριτο, μαθητή του Δ ιογένους του Κ υ

νικού, που τον διόρισε άρχοντα τω ν κυβ ερνητώ ν του στόλου

του, τον Α νάξαρχο τον Α βδηρίτη, μαθητή του Δ ημόκριτου καιδάσκαλο του Π ύρρω νος, που τον είχε σύμβουλό του στην εκ-

στρατεία του, τους βρα χμάνες γυμνοσ οφ ιστές Δ άνδα μ η και

Κ άλανο, και αρκετούς άλλους επιστήμονες και κα λλιτέχνες

που στελέχω σαν το τεράστιο επιτελείο που τον σ υνόδευε στην

Α σία εκτός από τους στρατιω τικούς του σ υνεργάτες. Σε τερά-

στια εκτίμηση είχε τον Δ ιογένη, μ ε τον οποίο συναντήθη καν

και συζήτησ αν στην Κ όρινθο. Τ όσο εντυπω σιάστηκε από τη

σοφ ία του εκκεντρικού και ριζοσπάσ τη δασκάλου, που δή λω -

νε ότι: «Α ν δεν ήμ ουν ο Α λέξανδρος, θα ή θελα να ήμουν ο Δ ιο-

γένης» (Π λούταρχος, Π ε ρ ί τ η ς Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Τ ύ χ η ς ή Α ρ ε τ ή ς , Α ,

10.EF και Π λούταρχος, Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , 8.5).

Ε ίναιγεγονός πω ς ο Α λέξανδρος, κα θώ ς είχε επιστημονική

κατάρτιση ο ίδιος, φιλοδοξούσε συν τοις άλλοις να συμβάλει με

τις εκστρατείες του στη διεύρυνση τω ν γνώ σ εω ν της ανθρω -

πότητας και ήταν ένας βασικός λόγος για τον οποίο τον α κο-

λουθούσε ένα πολυάριθμο επιτελείο χιλιάδω ν επιστημόνω ν. Η

συνεισφ ορά του στην ανθρώ πινη γνω σιολογική δυνατότητα εί-

ναι αναμφ ισβήτητη. Τ ο σημαντικότερο είναιπω ς το φιλομαθές

παράδειγμ ά του μ ιμήθη καν κα ι οιδιάδοχοί του.

Ε Π Ι Μ Υ Θ Ι Ο

Ο Κ ούρτιος στην Ι σ τ ο ρ ία τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ σ ημειώ νει

ενδεικτικά ότι: «Μ ε την αγω γή που έλαβε ο Α λέξανδρος θέλη -

σε να γίνει μεγάλος, θέλη σε να φ ανεί γενικά έξοχος σε όλα

και σε όλα πέτυχε άριστα. Π οιος μπορεί να πει ότιη τύχη και

οι περιστάσ εις τον έκα ναν έτσι και όχι ότι η προσω πική του

αξία έπαιξε το σημαντικότερο ρόλο; Α λλά δεν μπορούμ ε νααρνηθούμε ότικαι ο πατέρας κα ι ο γιος βοη θήθηκα ν πά ρα π ο -

51




λύ α πό την κα λή τους μοίρα, α φ ού ο Φ ίλιππος ευτύχησε να

ανατραφ εί για μ ερικά χρόνια κατά τη νεανική του ηλικία απότο μοναδικό ήρω α του αρχαίου κόσμου, τον Ε πα μεινώ νδα,

ενώ ο Α λέξανδρος είχε δάσκα λό του τον Α ριστοτέλη». Ο Π λού-

ταρχος τονίζει πω ς: «Ε άν ο μέγιστος έπα ινος της φ ιλοσοφ ίας

είναι πω ς τα σ κληρά και αμόρφ ω τα ήθη εξημερώ νει κι εξευ-

γενίζει, ο Α λέξανδρος φ αίνεται ότι εκπολίτισε μύριους λαούς

και φ ύσεις κα ι δικαίω ς θα μπορούσ ε να θεω ρη θεί φ ιλοσ οφ ώ

τατος» (Π ε ρ ί τ η ς Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Τ ύ χ η ς ή Α ρ ε τ ή ς , Α , 5.F).Π άντω ς ο Α λέξανδρος πα ρά τη φ ιλοσ οφ ική του παιδεία και

την επιστημονική του κατάρτιση δεν κατάφ ερε να καταξιω θεί

ω ς φ ιλόσοφ ος κοσμοκράτορας, όπω ς ο Μ άρκος Α υρήλιος και

ο Ιουλιανός. Ο φ είλουμε ω στόσο να πα ρα δεχτούμε ότι απο τέ-

λεσε πρότυπ ο ανδρείας κι ευφ υΐας γι’ αυτούς...


• Α ρριανός, Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Α ν ά β α σ ις , Ε ισαγω γή μετάφ ραση σχόλια:

Ν . Γρηγοριά,δης, Ζ αχαρόπουλος, Α θήνα

• Δ ιογένης Λ αέρτιος, Ά π α ν τ α , Ε ισαγω γή μετάφ ραση σχόλια:

μεταφ ρασ τική ομ άδα Κ άκτου, Κ άκτος, Α θήνα 1994

• Δ ιόδω ρος Σικελιώ της, Ι σ τ ο ρ ι κ ή Β ιβ λ ιο θ ή κ η , Μ ετάφραση Α . Π απανδρέου,

Γ εω ργιάδης, Α θήναι• Δ ίω ν Χ ρυσόστομος, Δ ι ά λ ο γ ο ς Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ κ α ι Δ ι ο γ έ ν η , Α πόδοση:

Γ ιάννης Α βραμίδης Σ τέλλα Μ ητσάκα, Θ ύραθεν, Θ εσσ αλονίκη

• Κ όιντος Κ ούρτιος Ροΰφ ος, Ι σ τ ο ρ ία τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ , Ε ισαγω γή απόδοση σχόλια: Χ άρης Μ ίκογλου, Ζ αχαρόπο υλος,

Α θήνα 1993• Μ ήτσιου Α λέξανδρος X., Π ο λ ιτ ικ ή Θ ε ο λ ο γ ία κ α ι Ι ο υ λ ια ν ό ς ,

Β ' έκδοση, Ε ρω διός, Θ εσσ αλονίκη 20 02

• Π λούταρχος, Β ίο ι Π α ρ ά λ λ η λ ο ι, Ε ισαγω γή μετάφ ραση σχόλια:

μεταφ ρασ τική ομά,δα Κ άκτου, Κ άκτος, Α θήνα 1993• Π λούταρχος, Π ε ρ ί τ η ς Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Τ ύ χ η ς ή Α ρ ε τ ή ς , Π ρόλογος

επιμέλεια απόδοσ η: Γ ιάννης Κ ορδάτος, Ζ αχαρόπουλος, Α θήνα

• Σουίδας, Λ ε ξ ικ ό ν , Ε πιμέλεια: Γ ιάννης Α βραμίδης, Θ ύραθεν,

Θ εσσ αλονίκη 200 3• Ψ ευδοκαλλισθένης, Α λεξάνδρου Β ίο ς , Ε ισα γω γή απόδοσ η:

Α λέξανδρος Μ . Α σω νίτης, Π ατάκης, Α θήνα 1999• Ross W.D., Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς , Μ ετάφ ραση: Μ αριλίζα Μ ήτσου,

Μ .Ι.Ε.Τ ., Α θήνα 1991

52



Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Σ X. Μ Η Τ Σ Ι Ο Υ

Τ Ο Τ < Α 0 * t o y A A C A / w o y

Α φ ού και εγώ ο ίδιος κα τηγόρη σ α σ ιο σ ύγγραμ μ ά μουμερικές απ ό χις πράξεις χου Α λεξάνδρου,

αλλά δεν ντρέπομ αι καδόλου να θαυμάζω

χον ίδιο χον Α λέξανδρο· και χις πράξεις εκείνες καχέκρινα,

και χάριν χης δικής μου φ ιλαλή θειας και συνάμα

χάριν ω φ ελείας χω ν ανθρ ώ πω ν

γι’ αυχό και πα ρα κινήθη κα

να συγγράψ ω αυχό χο έργο,

όχι και εγώ χω ρίς χην βοή θεια θεού.

Α ρριανός, Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Α ν ά β α σ ις , Ζ 30.3

Α Π Ο Τ Η Ν Π ΡΟ Ε Φ Η Β ΙΚ Η Μ Ο Υ ακόμ α ηλικία είχα ιδιαίτερη

προτίμηση στην πολιτική φιλοσοφία, στην Ιστορία και στην

αστυνομική λογοτεχνία. Ίσω ς φ ανεί εκ πρώ της όψ εω ς σαν ένας

παράξενος συνδυασμός ενδιαφ ερόντω ν, χω ρίς εμφ ανή συνά-

φ εια μεταξύ τους. Κ αιόμ ω ς και τα τρία αυτά είδη αναγνώ σμα-

τος διακρίνονται από μια βαθιά εσω τερική σχέση αναμεταξύ

τους, πράγμα που με βοήθησε αργότερα ω ς επιστήμονα στο

ερευνητικό μου έργο. Στην ουσία, ο επιστημονικός ερευνητής

και ο αστυνομικός ερευνητής βρίσκονται σε ανάλογη θέση,

αντιμετω πίζοντας την πρόκληση και την δυσκολία τού να στη-

ριχτούν σε δυσδιάκριτα ψ ήγματα αληθειώ ν προκειμένου να

ανακαλύψ ουν την πραγματικότητα, που λόγω άγνοιας, ενοχής

ή σ κευω ρίας, καλύπτεται επιμελώ ς αποκεκρυμ μένη.

53




Ε πιπλέον, θυμάμ αι πόσο ανυπέρβλητο ή ρω α θεω ρούσ α χον

πρόγονο ίου οποίου το όνομα φ έρω κα ι κα τ’ αναλογία πόσοάδοξος φ άνταζε σ ιην κρίση μου ο θάνατος από μια α πλή αρ-

ρώ στια στην πιο α κατάλληλη στιγμή του βίου του στο απόγειο

της δόξας του. Τ ουλάχιστον αυτή είναι η επικρα τούσ α εκδοχή,

την οποία έχει υπ ’ όψ ιν της η πλειοψ ηφ ία τω ν ανθρώ πω ν και

την κουβαλάει στο μνημ ονικό της ήδη από τα μαθητικά της

χρόνια, καθώ ς αυτή είναι η επίσημη κ ι επιβεβλημένη ίσ ω ς;

εκδοχή για το θάνατο του μεγίστου αυτού στρατηλάτη. Ε ίναιόμω ς έτσι; Ή , έστω , μ όνον έτσι;

Η Π Ε Ρ Ι Γ Ρ Α Φ Η Τ Ο Υ Τ Ε Λ Ο Υ Σ

Π ιο παραστατική είναι η αφ ήγηση του Κ όιντου Κ ούρτιου Ρού

φου [ Ι σ τ ο ρ ία τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ , 8). Μ ας πα ραδίδει

τα εξής: «Ε κείνο το βράδυ του σ υμ ποσίου (εν. στο σπίτιτου Μ η

δίου του Θ εσσαλού), 3 Ιουνίου 323 π.Χ ., διανυκτέρευσε με τονΝ έαρχο και άλλους αξιω ματικούς, γλεντώ ντας και διασκεδάζο-

ντας, έχοντας μαζί και το χαρέμι του από τριακόσιες εξήντα έξι

παλλακίδες, εκτός από τις νόμ ιμες γυναίκες του. Ό ταν σ ηκώ -

θηκε να φύγει, του εκδηλώ θηκε για πρώ τη φ ορά δυνατός π υ -

ρετός. Α υτή η θλιβερή κατάσταση κράτησε μερικές ημέρες,

στη διάρκεια τω ν οποίω ν δεν παρέλειπε ο Α λέξανδρος να δίνει

οδηγίες στους αρχη γούς της εκστρατείας και του ταξιδιού (εν.κα τά τω ν Α ράβω ν) και να προσ φ έρει τις συνηθισμένες θυσίες.

Ε πειδή δεν μπορούσ ε να περπατήσει ή να καβαλικέψ ει, τον

μετέφ ερα ν στον τόπο τω ν θυσιώ ν πά νω σε φορείο.

»Η αρρώ στια όμω ς όσο π ήγαινε κα ι χειροτέρευε και κανείς

από τους γιατρούς, π ου ήρθα ν να τον δουν, μ πόρεσ ε να του

κάνει τίποτα. Ο ιΜ ακεδόνες στρατιώ τες επιθυμούσ αν να δουν

το βασιλιά τους, αλλά , επειδή τους εμπόδιζαν οι σω ματοφ ύλα -

κες, αναγκά σ τηκαν να μεταχειριστούν βία για να μ πουν στο

δω μάτιό του. Ο Α λέξανδρος όμ ω ς δυστυχώ ς δεν μ πορούσ ε να

τους μιλήσει. Τ ους χαιρετούσ ε μονά χα ανασ ηκώ νοντας το κ ε-

φ άλι του μ ε πολλή δυσ κολία και τους έγνεφ ε με τα μάτια, αλ-

λά στο τέλος τον εγκατέλειψ αν οι σω ματικές του δυνάμεις και

έμεινε χω ρίς πνοή. Ο Α λέξανδρος είχε πεθάνει».

5 4



Τ Ο Τ Ε Λ Ο Σ TOY Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Υ

Ό λοι οι αρχαίοι βιογράφ οι παρουσιάζουν περίπου ιη ν ίδια

θλιβερή περιγραφ ή και συμ φ ω νούν ότι η συμ φ ορά του Α λέ-

ξανδρου ξεκινά ξαφ νικά στο γλέντι του Μ ηδίου (βλ. Δ ιόδω ρος

Σικελιώ της, Ι σ τ ο ρ ικ ή Β ιβ λ ιο θ ή κ η ΙΖ 117.14 και Α ρριανός,

Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Α ν ά β α σ ι ς , Ζ 25 26 και Π λούταρχος, Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς

757 6 και Ψ ευδοκαλλισθένης, Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Β ίο ς , Γ και Λ εξικόν

Σ ουίδα, λήμ μ α Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ).

Σ Υ Μ Π Τ Ω Σ Ε ΙΣ Ή Σ Υ Ω Μ Ο Σ Ι Ε Σ ;

Τις επιμέρους συνισταμένες της σκοτεινής πλευράς του θανά -

του του μ πορούμε να τις συγκεντρώ σουμ ε σε γενικότερες και

περιεκτικότερες εκδοχές, που μ πορούν να αποδώ σουν μια

ικανοποιητική εικόνα για το μυστηριώ δες τέλος του Α λέξαν-

δρου στις 28 του μηνός Δ αισίου κατά την εκατοσ τή δεκά τη τε-

τάρτη Ο λυμ πιάδα ή άλλω ς 13 Ιουνίου του 323 π.Χ ., σε ηλι-κία 32 ετώ ν και 8 μηνώ ν, έπειτα από διακυβέρνησ η δώ δεκα

ετώ ν και οκτώ μ ηνώ ν ακριβώ ς. Μ ε τον τρόπο αυτόν ξετυλίγε-

ται ο μίτος της Α ριάδνης που θα μ ας βγάλει από το λα βύριν-

θο της περιπλάνησ ής μας στα άδυτα του ανθρώ πινου πα ρελ-

θόντος μας. Η επίλυση του μ υσ τηρίου έχει πέντε κυρίαρχες

εκδοχές. Ιδού...

Ε κ δ ο χ ή Α '

Η πρώ τη εκδοχή είναι η πιο διαδεδομ ένη και προβεβλημένη,

άρα και η γνω στότερη σε όλους. Β άσει αυτής, ο σπουδα ίος

Μ ακεδόνας αρρώ στησ ε από φ υσικά αίτια και πέθανε. Π ιθανο-

λογείται ότικατά την τριήμερη περιπλά νησή του στους βαλτώ

δεις ποταμούς έξω από τη Β αβυλώ να, όπου πα ρ’ ολίγον νασκοτω θεί (βλ. Δ ιόδω ρος Σικελιώ της, Ι σ τ ο ρ ι κ ή Β ιβ λ ιο θ ή κ η , ΙΖ

116.57 και Α ρριανός, Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Α ν ά β α σ ις Ζ 22.13), προ-

σβλήθηκε από ελονοσία, πρά γμα που απέβη θανατηφ όρο.

Π ρόκειται για εικασία που δεν απαντά στα κείμενα τω ν αρ-

χαίω ν ιστορικώ ν, αλλά ανήκει σε νεότερους κα ι σύγχρονουςιστοριογράφ ους.

Ε πίσης, λέγεται ότι κρύω σε κατά το λουτρό του και τουανέβηκε πυρετός που απέβη μοιραίος. Ό μω ς και ο πιο α νίδε-

55




ος αναρω τιέται πώ ς είναι δυνατόν να αρρω στήσει έτσι εύκολα

ένας άνθρω πος που διαθέτει ιατρική κατάρτιση και εμπειρία

και μάλιστα να κρυολογήσει σε κλιματολογικές συνθήκες

καύσω νος ας μ ην ξεχνάμ ε ότι πρόκειται για κα λοκα ίρι στη

Μ έση Α νατολή! (βλ. Κ όιντος Κ ούρτιος Ρούφ ος, Ι σ τ ο ρ ία τ ο υ

Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ , 8). Π ρα γματικά είναι πολύ περισσότε-

ρο αξιοπερίεργο συγκριτικά με κάθε άλλη υπόθεση συνω μο-

σίας. Μ ια απλή αναφ ορά σ’ έναν τυχαίο πυρετό, χω ρίς περισ-

σότερες προεκτάσεις, σίγουρα αποτελεί την πιο απλοϊκή ερ-

μ ηνεία του γεγονότος και στην περίπτω ση που δεν ανταπο-

κρίνεται στην πρα γματικότητα, πάλι βολεύει αρκετούς από

τους αναμεμιγμένους στις εξελίξεις τω ν ημ ερώ ν εκείνω ν, ώ στε

να μ ην υπάρξει περισσότερη συζήτηση και να λήξειεκεί το θέ-

μα, χω ρίς περαιτέρω διερεύνηση.

Ε κ δ ο χ ή Β '

Η πρώ τη αμφ ισβήτηση της ασ αφ ούς επίσ ημης εκδοχής έρχε-

ται έξι χρόνια μετά το θάνατο του Α λέξανδρου να ταράξει τα

ύδατα. Η καταγγέλουσα ήταν η Ο λυμπιάδα, που π α ρά το χα -

μό του μονάκριβού της δεν παραιτήθηκε της αρχομ ανίας της

και δεν έπαυσε να αναμιγνύεται σε θέματα διοικήσεω ς, πα ρε-

νοχλώ ντας τις πολιτικές και στρατιω τικές ηγεσ ίες τω ν Ε λλή-

νω ν, όπω ς εξάλλου έπραττε κατά κόρον και όταν ζούσε ο γιος

της. Μ άλιστα η ιέρεια της ρα διουργίας προέβη σε δολοφ ονίες

υπόπ τω ν κα τά τη γνώ μ η τη ς για συμ μετοχή στη συνω μοσ ία

κατά της ζω ής του παιδιού της (βλ. Π λούταρχος Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς

77.2). Β εβαίω ς η Ο λυμ πιάδα θα μ πορούσ ε να επικαλείται την

υποτιθέμενη δολοφ ονία κατά του γιου της μόνο και μόνο γιανα έχει τη δικαιολογία να διαβάλλει τους πολιτικούς της αντι-

πάλους, ξεσηκώ νοντας τους υποσ τηρικτές της εναντίον τους

με το πρόσ χημ α της απονομ ής δικαιοσύνης.

Ω στόσο υπήρξαν και άλλοι που υποστήριξαν, επίσης, ότι ο

θάνατος του Α λέξανδρου προή λθε από δολοφ ονική σ υνω μ ο-

σία. Θ εώ ρησαν, λοιπόν, ότιη πρω τοβουλία ήταν του αντιβασι-

λέα της Ε λλάδος, του Α ντίπατρου. Έ τσι, όταν έστειλε στη Β α-βυλώ να το γιο του Κ άσσανδρο μ ε στρατιω τικές ενισχύσεις και

56




διαβεβαιώ σεις τχρος ιον Α λέξανδρο για την καλή τους ττίστη,διοχέτευσ ε στον άλλο νεότερο γιο του, τον Ιόλλα, τον οινο

χόο του Α λέξανδρου, το δηλη τήριο για την επίτευξη της δο -

λοφ ονίας του κοσ μοκράτορα . Τ ο μέσο του εγκλήματος το

ττρομή8ευσε στον Α ντίπατρο, που ήταν φ ίλος του και προστά-

της της οικογένειάς του, ο παλιός δάσκαλος του Α λέξανδρου,

ο Α ριστοτέλης(Ι).

Ή ταν ένα ψ υχρό και βαρύ σαν μέταλλο υγρό προερχόμ ενοαπό την πη γή της Στυγός, του οποίου τις ιδιότητες γνω ρίζανε

οι Μ ακεδόνες, και που το τοποθέτησ αν μέσα σε οπλή γαιδά

ρου επειδή κανένα άλλου είδους σκεύος δεν μπορούσ ε να το

συγκροτήσ ει λόγω της οξύτητος κα ι της ψ υχρότητάς του. Π ρο-

σ ω πικά υποθέτω πω ς πρόκειται για το γνω στό σε όλους μας

υδράργυρο.

Π ραγματοποίησαν, λοιπόν, γιορτή προς τιμήν του βασιλιά

τους μ ε πρω τοβουλία του Μ ηδίου του Θ εσσαλού κι εκεί βρή-

κε την ευκαιρία κ άποια στιγμή ο Ιόλλας να δηλη τηριάσει τον

Α λέξανδρο, που είχε ήδη παραπιεί κα ι ήτανε πλέον τρω τός. Ο ι

πληροφ ορίες αυτές παρατίθενται από όλους τους αρχαίους

συγγραφ είς, παρά την επιφ ύλα ξή τους απέναντι στην εγκυρό-

τητα αυτώ ν (βλ. Α ρριανός, Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Α ν ά β α σ ι ς , Ζ 27 .12 καιΠ λούταρχος, Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , 77.1 5 κα ι Δ ιόδω ρος Σ ικελιώ της,

Ι σ τ ο ρ ι κ ή Β ιβ λ ιο θ ή κ η , ΙΖ 118.1 2 κα ι Κ όιντος Κ ούρτιος Ρού

φος, Ι σ τ ο ρ ί α τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ 8 και Ψ ευδοκαλλι

σθένης, Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Β ί ο ς Γ και Λ εξικόν Σουίδα, λή μ μ α Α λ έ -

ξ α ν δ ρ ο ς ). Γ ενικά α πό κάθε άπο ψ η ο Α ντίπατρος ευνοήθη κε

από το θάνατο του Α λέξανδρου, είτε τον προκάλεσε τελικά εί-

τε όχι, γιατία ναδείχτηκε ω ς ο αδιαμφ ισβήτητος ηγέτης της Ε υ-ρώ πης, σφ ετερίστηκε το μακεδονικό θρόνο και τον κλη ροδό-

τησε στο γιο του Κ άσσανδρο, παρακάμπτοντας όλους τους

συγγενείς του Α λέξανδρου.

Π άντω ς, όπω ς φ αίνεται στους αρχαίους βιογράφ ους, οι

Έ λλη νες ανησ υχούσαν παρατηρώ ντας το βασιλιά τους να α υ-

θαιρετεί σε βάρος τω ν συμπατριω τώ ν του. Δ εν συμ φ ω νούσ αν

μ ε τη χρή ση περσικώ ν ενδυμάτω ν, την υιοθέτησ η περσ ικώ ν

εθιμοτυπικώ ν, την κα τασπα τάληση πλούτου, τη συνέχιση τω ν

57




στρατιω τικώ ν επιχειρήσεω ν, τις επιμιξίες Ε λλήνω ν μ ε Π ερσ ί-δες, την πλαισίω ση της αυλής από Π έρσ ες στρατιω τικούς και

αξιω ματούχους και μάλιστα σε περίοπτες δέσεις, την ψ υχολο-

γική εξάρτηση από κόλακες σοφιστές κι από μάγους κα ι προ-

φ ήτες, την περιθω ριοποίηση τω ν πα λιώ ν του φ ίλω ν και συ-

μπολεμιστώ ν και γενικά την α πομάκρυνσ ή του ή έστω την

απόκλισή του από τους αρχικούς στόχους και το πνεύμ α τηςπανελληνίου εκστρατείας.

Ε πιπροσ δέτω ς, φ όβος τούς είχε καταλάβει, βλέποντας την

ολοένα αυξανόμενη κι ανεξέλεγκτη βιαιότητα του νεαρού βα-

σιλιά. Α φού πρώ τα διέταξε τη δολοφ ονία του Φ ιλώ τα και του

Π αρμενίω να, αφ οσ ιω μένω ν φ ίλω ν και συνεργατώ ν δικώ ν του

και του πατέρα του, χω ρίς να έχει αποδειχτεί η συμμετοχή τους

σε συνω μοσία εναντίον του, εν συνεχεία σ κότω σε τον παιδικότου φίλο και γιο της τροφού του, τον Κ λείτο, λόγω της δριμείας

κριτικής που του ασκούσ ε, εξόντω σε τον Κ αλλισδένη, επίσης

λόγω της κριτικής του, σταύρω σε τον Γλαύκο, γιατρό του Η φ αι-

στίω να, ω ς υπαίτιο του δανάτου του α γαπημένου φ ίλου του,

λόγω της δεραπευτικής του α νεπά ρκειας, ενώ είχε παραφ ερδεί

και χειροδικήσει εις βάρος Ε λλήνω ν που τον περιέβαλαν.Ε πιπλέον, αιτήδηκε να λατρεύεται ω ς δεός! Ίσω ς αυτή να

ήταν και η αποκορύφ ω ση που προκάλεσε την αμετάκλητη

αντίδραση τω ν προσβεβλη μένω ν σ υμπατριω τώ ν του εναντίον

του, διότι ο Α λέξανδρος είχε φτάσει στα έσχατα όρια της αλα-

ζονείας, αγγίζοντας την ύβρη· και την ύβρη οι Έ λληνες και η

αντίληψ ή τους δεν τη συγχω ρούν επ ’ ουδενί λόγο. Κ ανένας εν

ζω ή Θ νητός δεν λατρεύεται ω ς δεός, παρά πολύ μετά το δάνατό του και αφ ού αυτό δεσμιστεί βάσει συλλογικώ ν παραδόσ ε-

ω ν από τον ελληνικό κόσ μο ένα σ κεπτικό που διερεύνησ α

διεξοδικά στο έργο μου Π ο λ ιτ ικ ή Θ ε ο λ ο γ ία κ α ι Ι ο υ λ ια ν ό ς . Ε ί-

ναι πολύ χαρακτηριστική για το δέμα αυτό η δέση του κορυ-

φ αίου ελληνιστή φ ιλόσοφ ου Ζ ανΠ ιερ Β ερνάντ: «Ό μω ς η ανα-

ζήτηση μιας ευδα ίμονος αδανασ ίας, η ελπίδα να απελευθε-ρω θεί, ήδη από αυτήν τη ζω ή ή μετά το θάνατο, το τμήμα:

εκείνο του θείου που παρέμενε ζω ντανό μέσ α σε κάθε άν-

θρω πο, ήταν εντελώ ς αντίθετη μ ε τη θρησκευτική σοφ ία τω ν

58




αρχαίω ν Ε λλήνω ν, σ ύμ φ ω να με την οποία κανείς δεν έπρεπενα επιχειρήσει να εξομοιω θεί μ ε τους Θ εούς» [Α ν ά μ ε σ α σ τ ο

Μ ύ δ ο κ α ι τ η ν Π ο λ ιτ ικ ή , σελ. 319).

Ε ίναι πιθανώ ς περισσότερο από καθετί άλλο η παράλογη

και υβριστική αξίω ση του Α λέξανδρου να λατρεύεται ω ς θεός

που ξεσήκω σε τη μ ήνη τω ν Μ ακεδόνω ν και τω ν υπόλοιπω ν

Ε λλήνω ν, διότι κάτι τέτοιο δεν το χω ρούσε η λογική τους_

ήταν πέρα από τα ελληνικά πλαίσια και έξω από τα επιτρεπτά

τους μέτρα και σταθμά. Κ αιφ τάνω στο σημείο να αναρω τιέμαι

μ ήπω ς και ο προηγηθείς θάνατος του Η φ αιστίω να, του «αντ

αυτού» του βασιλιά, αποτελεί την πρώ τη πράξη της σ υνω μ ο-

σίας. Δ ιότι με ανάλογο τρόπο μ ε τον Α λέξανδρο πέθανε, ψ η -

θείς στον πυρετό που επιδεινώ θη κε έπειτα α πό γεύμ α και οι-

νοποσία εν τη απουσ ία του γιατρού του. Κ ι αξίζει να σημειω -

θεί ότι οι σχέσεις του Η φ αιστίω να μ ε τον Α ντίπατρο δεν ήταν

οικαλύτερες.

Π άντω ς σημασία δεν έχει τόσο αν όντω ς υφ άνθη κε και

εφ αρμ όσ τηκε σχέδιο δολοφ ονίας του Μ εγάλου Α λεξάνδρου

από το περιβάλλον του Α ντίπατρου, όπω ς με επιφ ύλα ξη μας

πληροφ ορούν οι αρχαίοι ιστοριογράφ οι, αλλά το γεγονός ότιένας τόσο σπουδαίος ηγέτης απομ ονώ θηκε σταδιακά από

τους ανθρώ πους του, δίνοντάς τους κίνητρα να στραφ ούν ενα -

ντίον του, καθώ ς τον είχε καταβάλει εξαιτίας τω ν κατακτήσε-

ω ν ο πυρετός της ισχύος και της εξουσίας, ενώ αμφ ίδρομα και

οι πρώ ην φίλοι και νυν επικριτές του αμφ ισβητούσαν ή επο

φ θαλμιούσαν τη δύναμ ή του.

Ε κ δ ο χ ή Γ '

Κ άποιοι άλλοι που θα μ πορούσ αν να επιθυμ ούν το θάνατο

του Έ λληνα βασιλιά είναι ορισμένοι εκ τω ν Π ερσ ώ ν και τω ν

Χ αλδαίω ν. Π αρά το σεβασ μό και την εκτίμησ η πο υ τους π ε-

ριέβαλε ο Α λέξανδρος σ ε βαθμό που να προκαλέσει το κοι-

νό αίσθημα τω ν συμπατριω τώ ν του—, αποδεχόμ ενος τις ιδιαι-

τερότητες τους, τα έθιμα, τις αντιλήψ εις και τις συνή θειές τους,

ω στόσο παρέβλεψ ε μια ευαίσθητη συνισταμένη. Ό τι σε ελά-

χιστο χρονικό διάστημα μ ε άνω θεν θεσμοθετήσεις και χω ρίς

59




να προηγηθούν χρόνιες ζυμώ σεις ένθεν τω ν λα ώ ν, στέκει

αδύνατη και ανέφικτη η ειλικρινής και ουσιώ δη ς φ ιλία και

σ υνεργασία τους.

Μ ε τους πολέμους και τη διοίκησή του ανέτρεψ ε ισορρο-

πίες αιώ νω ν εν μία νυκτί. Κ αθίστατο α πίθανο να συγκρα τήσει

τις δυσ αρέσκειες που Π ροκλήθηκαν με επιφ ανειακές προσ εγ-

γίσεις (π.χ. περσ ική ενδυμασία, περσική εθιμοτυπία, α πορρό-

φ ηση Π ερσώ ν στον κρατικό μηχανισμό, μικτούς γάμους, προ-στασία της περσ ικής βασιλικής οικογενείας κ.λπ.). Ο ιόρκοι π ί-

στης κα ι αφ οσ ίω σης τω ν λαώ ν της Α νατολής στα πάτρια και

παραδεδομ ένα τους δίνονται με έντονη μ εταφ υσ ική βάση, π έ-

ρα από εθνικές και κοινω νικές αναγκαιότητες. Η επιφ ανειακή

ευγένεια και αβρότητα είναι παράγω γο της προσποιητής υπο-

τακτικής τους συμπεριφ οράς. Ό μω ς είναι αρκετά υπερή φ ανοι

και δεν επιτρέπουν ατιμώ ρητα το διασυρμ ό τους από αλλοε-θνείς. [Α ναλογιστείτε τη συμπεριφ ορά τους στην Π αλαιστίνη

και στη Μ εσοποταμ ία (Ιράκ) στις μέρες μας, χω ρίς να θέλω να

συγκρίνω την πολιτιστική ανοχή του Α λέξανδρου μ ε την ιμ πε-

ριαλιστική επιβολή επί τω ν ημ ερώ ν μας.]

Β άσει αυτού του σκεπτικού, δεν ξενίζει τόσο πολύ η εκδο -

χή να δηλητηριάσ τηκε από συνεργία Π ερσώ ν και Χ αλδαίω ν.

Φ αίνεται αδικαιολόγητα περίεργη η υπερβολική αγάπη της

χαροκαμ ένης μητέρας του Δ αρείου, της Σ υσίγαμβης, για τον

Α λέξανδρο, σε βαθμό που να αυτοκτονήσ ει μ ετά το χαμ ό του,

καταδικάζοντας τον εαυτό της σε ασιτία. Μ ήπω ς απλά είχε εκ -

πλη ρώ σει τον ιερό σ κοπό της για α πονομ ή δικα ιοσ ύνης εκ-

δίκησης για την καταστροφ ή του γιου και του βασιλείου της;

Κ αι ποια ήταν η στάση π ου κρά τησαν οι κόρες του Δ αρείουΣτάτειρα και Δ ρυπέτη αντιστοίχω ς σύζυγοι του Α λέξανδρου

και του Η φ αιστίω να; Μ ήπω ς συμ μετείχαν στην εξόντω ση τω ν

συζύγω ν τους μ ε την εμπιστοσ ύνη κα ι την άνεση κινήσεω ν

που διέθεταν στην α υλή λόγω της θέσεώ ς τους; Γ ι’ αυτό μ ή -

πω ς μετά το θάνατο του Α λέξανδρου η Β ακτριανή χή ρα του, η

γνω στή Ρω ξάνη, έστησ ε παγίδα και σκότω σε κα ι τις δύο αυ-

τές Π ερσ ίδες, θεω ρώ ντας πω ς είναι επικίνδυνες;Κ αθώ ς το θρησκευτικό στοιχείο συναντάται εντονότατο

60



Τ Ο Τ Ε Λ Ο Σ TOY Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ

στους ανατολικούς πολιτισμούς, είναι σχεδόν απίθανο μια τέ-τοια ενδεχόμ ενη πλεκτάνη να μη συνδέεται με το χαλδα ϊκό

ιερατείο. Χ αρακτηριστικό στοιχείο είναι το γεγονός πω ς οι

Χ αλδαίοι ιερείς προφ ήτεψ αν το θάνατο του Μ ακεδόνα κοσμ ο-

κράτορα στην περίπτω ση που πα τήσει το πόδι του στη Β αβυ-

λώ να (βλ. Α ρριανός, Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Α ν ά β α σ ις Ζ 1617 κα ι Δ ιό-

δω ρος Σ ικελιώ της, Ι σ τ ο ρ ι κ ή Β ι β λ ιο θ ή κ η , ΙΖ 112 και Π λούταρ-χος, Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , 73 και Ψ ευδοκαλλισθένης, Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Β ίο ς ,

Γ). Μ άλιστα ο Α λέξανδρος αρχικά φ οβήθηκε κα ι στρατοπέ-

δευσε εκτός πόλεω ς. Στη Β αβυλώ να μ πήκε μετά την παρα ί-

νεση του σοφιστή Α νάξαρχου από ταΆ βδη ρα , ενός αμφ ιλεγό-

μενου καιροσκόπου σ υμβούλου του, που συστηματικά εξέ-

θρεφ ε την αυταρχικότητα και την αυθαιρεσία του βασιλιά σε

βάρος Ε λλή νω ν. Ή ταν ο ηθικός αυτουργός μιας σειράς δολο-

φ ονιώ ν Ε λλήνω ν αξιω ματούχω ν με εντολή του Α λέξανδρου

και δεν αποκλείεται να είχε έρθει σε συνδιαλλαγή με το χα λ-

δαϊκό ιερατείο, παρασύροντας το βασιλιά του στο θάνατο.

Ε ίναι χαρακτηριστική η άσκηση ψ υχολογικής βίας κατά του

Α λέξανδρου, προκειμένου να τον φ οβερίσουν, καθιστώ ντας τον

ασταθή στις αποφ άσεις του και αδύναμο να αντισταθείστις δια-θέσεις τους. Έ να σημάδι υπήρξε η εμφ άνιση ενός άγνω στου

άνδρα που τα είχε χαμ ένα πιθανώ ς από χρήση ψ υχοτροπικής

ουσίας που του είχαν χορηγήσ ει και που κάθισε στο θρόνο του

Μ ακεδόνα βασιλιά φ ορώ ντας αυτοκρατορική περιβολή, κάτι

που ερμηνεύτηκε ω ς δυσοίω νο σημάδι, τρομοκρατώ ντας τον

Α λέξανδρο, που κατά προτροπή τω ν Χ αλδαίω ν έσφ αξε τονάγνω στο αντί να τον ανακρίνει αφ ού συνέλθει (βλ. Π λούταρ-

χος, Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , 7374). Υ πήρξε βομβαρδισμός φ ημ ώ ν για οι-

ω νούς που προμήνυαν την αναμ ενόμενη καταστροφ ή του νε-

αρού βασιλιά, ενώ ο θεουργός Π υθαγόρας είχε ενημερώ σει

τους Μ ακεδόνες στη Β αβυλώ να για επικείμενο θάνατο τω ν

Η φ αιστίω να και Α λέξανδρου (βλ. Α ρριανός, Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Α ν ά

β α σ ι ς , Ζ 18 κα ι Π λούταρχος, Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , 73).

Α ναφ ορικά μ ε όλα αυτά, πρέπει να λάβουμε σοβαρά υ π ’

όψ ιν μας το συμπέρασ μα στο οποίο οδηγείται από την ερευνά

του ο Μ ιχάλης Κ αλόπουλος, απομ υθοποιώ ντας τη Β ίβ λ ο και το

61




χαλδα ϊκό ιερατείο ττου την πα ρήγαγε: «Η καλή προφ ητεία δεν

πέφτει από τον ουρανό, αλλά γεννιέται από το νου κα ι τα χέ-ρια του προφ ήτη». Μ ε άλλα λόγια ο προφ ήτης προλέγει, ανα-

κοινώ νει, αυτό που προτί8εται μ ε συνω μοτικό τρόπο να προ-

καλέσει ο ίδιος χρησιμοποιώ ντας γήινα μέσα , και απλώ ς εξα-

πατά επικαλούμενος θεϊκές «δυνάμεις» για να σπείρει το μ ετα-

φ υσικό δέος στα υπο ψ ήφ ια 8ύματά του, πα ρα λύοντας και

αποδυνα μώ νοντάς τα με τον τρόπο αυτόν.

Σ την περίπτω σή μας ο χρη σ μός για το 8άνατο του Α λέξαν-

δρου αποτελεί εν πρ οκ ειμένω απειλή εναντίον του Έ λληνα

στρατηλάτη, που προγραμ ματίζει αναμ όρφ ω ση της πόλης της

Β αβυλώ νας. Η αναμ όρφ ω ση αυτή επρόκειτο να 8ίξει τα προ -

νόμ ια του ιερατείου τω ν Χ αλδαίω ν μάγω ν, οι οποίοι αποτε-

λούσ αν την αληθινή και απόλυτα ισχυρή εξουσία στη Β αβυ-

λώ να, όπου είχαν στήσει μια καταπληκτική μ ηχανή μ α γγα-

νείας κα ι εξαπάτησης τω ν πιστώ ν μ ε τα θαύμ ατα (= θαυμ αστά

τεχνάσ ματα) του θεού Β ήλου. Η επιχείρη ση αυτή τούς α πέ-φ ερε αμέτρητους θησαυρούς, χρυσ ό, γαίες, α κίνητα, δούλους

κ.λπ ., που τώ ρα θα ετίθετο υπ ό τον έλεγχο τω ν Ε λλή νω ν. Γ ι’

αυτό εκδη λώ νουν την α πειλή τους, «όχι παρα κινημ ένοι από

θεϊκή μαντεία, π αρά α πό ίδιον όφελος», όπω ς χαρακτηριστικά

σημειώ νει ο Α ρριανός (βλ. Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Α ν ά β α σ ι ς , Ζ 17.1).

Ε ντύπω ση προκαλεί ότι το σκεπτικό αυτό το συμ μερίζεται

όχι μόνον ο Α ρριανός, αλλά και ο ίδιος ο Α λέξανδρος, που βρί-σκειτους Χ αλδαίους απειλητικούς απέναντί του και τους αντι-

μετω πίζει μ ε καχυπ οψ ία (βλ. ό.π.)! Α ισθάνεται όμ ω ς ανίσ χυ-

ρος μπροσ τά τους και δεν ξέρειπώ ς να τους αντιμετω πίσει (βλ.

όπ .π. 16.617). Κ αι πρα γμα τικά π ώ ς δύναται να αποκρούσει

ένας άνθρω πος εκπαιδευμ ένος στη στρατηγική κα ι εθισμένος

στο ηρω ικό πρότυπο μ ά χη ς τις δόλιες επιθέσεις μ ε θανα τηφ ό-

ρα φ αρμ άκια που διοχετεύονται με ασ ύλληπτες πρακτικές μ ε-

θόδους στο επιλεγμένο θύμα; Ν ιώ θοντας ανήμπορος μπρος

στην απειλή αυτήν, αποφ ασίζει να ακολουθήσει τη μοίρα του

και προσφ έρει ω ς παρηγοριά στον εαυτό του το ότιθα δοξαστεί

στο αποκορ ύφ ω μ α της δόξας του εύχεται μόνον να μ η βιώ σει

τη δολοφ ονία του επιστήθιου Η φ αιστίω να δυστυχία που

62



Τ Ο Τ Ε Λ Ο Σ TOY Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ Ρ Ο Υ

ω στόσο του επεφ ύλαξαν τα μελλούμενα (βλ. όττ.π. 16.7 8).Ω ς προς αυτά, αξίζει να σημειω θεί ότι κάποιοι σύντροφ οι

του Α λέξανδρου είχαν την πεποίθη ση ότιοιιερείς θα μ πορού-

σαν να τον θεραπεύσουν. Ο μω ς το ιερατείο α πέρριψ ε το αίτη-

μ ά τους και ο ασθενής βασιλιάς δεν έγινε δεκτός στο Σ εραπείο

(βλ. Α ρριανός, Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Α ν ά β α σ ις , Ζ 26.2 και Π λούταρχος,

Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , 76.9).Μ άλλον κάτι ήξερε ο άτυχος βασιλιάς για τη δόλια φ ύση του

ιερατείου τω ν προφ ητώ ν και τω ν μάντεω ν, είτε πραγματοποι-

ήθηκε η φ οβέρα τους εναντίον του από τους ίδιους ή τα υπ ο

χείριά τους εν τέλει είτε όχι...

Ε κ δ ο χ ή Α '

Μ ια άλλη εκδοχή, που εκ πρώ της όψ εω ς φ αίνεται η πιο α πί-

θανη συγκρινόμ ενη με τις προηγούμενες, είναι η ακόλουθη.

Κ άποιες υποψ ίες μου στρέφονται προς τον ισχυρότερο άνδρα

της «επόμενης μέρας» που ακολούθησε το θάνατο του τρια

νταδιάχρονου κοσμοκρά τορα και της γυναίκας που έθεσε υπό

την προσ τασία του. Ε ίναι έμπιστος συνεργάτης του Α λέξαν-

δρου, η «φ ω νή της λογικής», ήπιος και μετριοπαθής, αποδε-κτός από την πλειοψ ηφ ία τω ν συναδέλφ ω ν του στρατηγώ ν.

Π ρόκειται για τον Π ερδίκκα, που αρνήθη κε να λάβει τη θέση

του Α λέξανδρου, όταν του την προσέφ ερα ν οιΜ ακεδόνες, και

προτίμησε να τεθεί αντιβασιλιάς επίτροπος του Φ ίλιππου

Α ρριδαίου, ετεροθαλούς αδελφ ού του Α λέξανδρου από τη Φ ι

λίννη τη Λ αρισαία, και του αγέννητου γιου της Ρω ξάνης. Έ τσι,καθώ ς ήταν επιφ υλακτικός στις κινήσεις του, παρέμεινε στο

απυρόβλητο και παράλληλα εγγυή θη κε τις επικράτειες τω ν

διαδόχω ν στις κατακτημένες χώ ρες κατά τη φ άση πριν το ξέ-

σπα σμ α τω ν εμφ ύλιω ν πολέμω ν. Γ ενικά ο Π ερδίκκα ς υπήρξε

άνθρω πος τω ν παρα σκη νίω ν, ήξερε να υποκρίνεται, κρύβο-

ντας αυτά που πρα γματικά αισθανόταν και σκεφτόταν, και π α -

ρα πλανούσ ε τους άλλους σχετικά με εκείνα που σκόπευε να

πραγματοποιήσει (βλ. Κ όιντος Κ ούρτιος Ρούφ ος, Ι σ τ ο ρ ία τ ο υ

Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ , 8).

Ω ς προς τη συνω μοτική του φ ύση, είναι ενδεικτική η τακτι-

63




κή ιου απέναντι σχον αντίπαλό του Μ ελέαγρο, που με πονη -

ριά τον βγάζει από τη μέση για να μ ην προσκρούει στα εμ πό-δια που του έθετε στην άσκηση της αντιβασιλείας (βλ. Κ όιντος

Κ ούρτιος Ρούφ ος, Ι σ τ ο ρ ί α τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ , 8). Ε πι-

πλέον, συνέπραξε με τη Ρω ξάνη στη δολοφ ονία της Στάτειρας

και της Δ ρυπέτης, που τις εξόντω σαν με δόλο σε ενέδρα και τις

έθαψ αν σε πη γάδι (Π λούταρχος, Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , 77.6).

Ό σον αφ ορά τη Β ακτριανή βασίλισσα, γνω ρίζουμ ε ότι π α -

ραβρισκόταν σ υνεχώ ς κοντά στον Έ λληνα σ ύζυγό της κα τά τομοιραίο εκείνο διάστημα και ανέμ ενε το πα ιδί τους. Ο Α ρρια

νός παρα θέτει τη διήγηση πω ς περιμένοντας ο Α λέξανδρος το

τέλος του αποπειράθη κε να πέσει στον Ε υφ ρά τη, για να χαθεί

και να πιστευτεί ότιήταν γιος θεώ ν και ότιανελήφ θη προς αυ-

τούς, όμω ς τον πρόλαβε κα ι τον εμπόδισε η Ρ ω ξάνη, την

οποία κατηγόρησε ότι φ θονεί την αιώ νια δόξα του (Α λ ε ξ ά ν -

δ ρ ο υ Α ν ά β α σ ις , Ζ ' 27.3). Σ ημειω τέον ότι, εν αντιθέσει με τηνΠ εροίδα ομόλογή της, ήταν πολύ α γαπητή στους Έ λλη νες

αξιω ματούχους, που μ ε πρω τοστάτη τον Π ερδίκκα την είχαν

θέσει υπό την προστασία τους.

Π οια, όμω ς, θα μπορούσ αν να είναι τα κίνητρα στην εκδο -

χή αυτήν; Μ ήπω ς η κρυφ ή φ ιλοδοξία του Π ερδίκκ α να γίνει

φ ανερά ο ρυθμιστής της αχανούς αυτοκρατορίας; Μ ήπω ς ο

φόβος της εγγενούς του μ ετριοπάθειας απέναντι στην έλλειψ ημέτρου στην οποία είχε περιέλθει ο Α λέξανδρος; Ή μ ήπω ς

απλά κα ι μόνο ο σταδιακός παραμερισμός τω ν Μ ακεδόνω ν

επιτελώ ν από την ανατολίζουσα αυτοκρατορική ηγεσία και δι-

οίκηση;Κ αιγια τη Ρω ξάνη ποια θα μ πορούσ αν να είναι τα κίνητρα

της συνέργιάς της; Μ ήπω ς η αντιζηλία της μ ε τη Στάτειρα και

η φιλοδοξία της για τα πρω τεία; Μ ήπω ς η ανασ φ άλεια απένα-ντι στους Π έρσ ες και στη Σ τάτειρα, π ου ολοένα αυξάνανε την

επιρροή τους στην αυλή του Α λέξανδρου, εκτοπίζοντας τους

υπόλοιπους, πρά γμ α επικίνδυνο για την ίδια και το παιδί που

κυοφ ορούσε; Ή μ ήπω ς το μοναδικό της κίνητρο θα αποτε-

λούσ ε το δέος της προς τον άνδρα της, που συνεχώ ς αφ ήνεται

να παρασύρεται από τη ματαιοδοξία του;

64



Τ Ο Τ Ε Λ Ο Σ TOY Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ Ρ Ο Υ

Α σχέτω ς αν ισχύει ή όχι αύτη η εκδοχή, σημασία έχει ότιδεν αποκλείεται, από τη στιγμή που προσ φ ιλή πρόσ ω πα εμπι-

στοσύνης αποκτούν κίνητρα για να στραφ ούν ενάντια στον άν-

θρω πό τους. Ά λλο ένα σύμ πτω μα της άμετρης εξουσίας...

Ε κ δ ο χ ή Ε '

Α υτή η τελευταία εκδοχή είναι ανοιχτή σε κάθε ενδεχόμενη

υπόθεση εργασ ίας που σχετίζεται μ ε το θέμα που μ ας α πα -σχολεί. Α ποτελεί τη σ υνεκδοχή όλω ν τω ν προ ηγούμ ενω ν κι

εντός της μπορούν να συνδυαστούν όλες οι προηγούμ ενες ή

μέρος αυτώ ν. Μ πορεί να συμπεριλάβει όλα τα προα ναφ ερθέ

ντα πρόσ ω πα ή κάποια εξ αυτώ ν. Μ πορεί, όμ ω ς, και να μ ην

ενέχει τίποτα α πό τα προηγούμ ενα και να είναι εκείνη που

αδυνατούμ ε να συλλάβουμε!

Α υτό που οφ είλουμε να καταλάβουμε είναι πω ς ό,τικαι να

συνέβη τελικά στον ανήσυχο οραματιστή στρατηλάτη, είχε εκ

θρέψ ει εν γνώ σει του και εν τη αγνοία του αρκετή δυσαρέ-

σκεια γύρω του, ώ στε να ενθαρρύνει δολοφ ονικές τάσεις εις

βάρος του. Ίσω ς οι συσχετισμοί τω ν συνω μοτώ ν να διαφ ορο-

ποιούνται κάπω ς από αυτούς που επισημάναμε. Ίσω ς και τα

αίτια τελικά να οφ είλονται σε φ υσικές συμ πτώ σεις. Ίσω ς κιόλας να εκδη λώ θη καν ταυτόχρονες δολοφ ονικές απόπειρες και

άλλες να έπεσαν στο κενό και άλλες να πέτυχαν το στόχο

τους. Ίσω ς πά λι η χειρότερη μορφ ή συνω μοσ ίας να ήταν αυ-

τή τω ν προσ ώ πω ν, π ου ενώ γνώ ριζαν τιεπρόκειτο να συμβεί,

κάλυψ αν με τη σιω πή τους την απόπειρα , συμβάλλοντας στην

επιτυχία της. Ή που, εάν τα αίτια του θανάτου ήταν φ υσ ικά,

επέτρεψ αν να πρα γμα τω θεί ο χαμός του βασιλιά, θεω ρώ νταςπω ς συμβαίνει τελικά το καλύτερο, το ευκταίο.

Μ εγαλείο και κατάρα ταυτόχρονα ο θάνατος για τον πο

λυαγαπημ ένο λατρευτό κα ι μισητό σ υνάμα μεγάλο ηγέτη ...

Ε Κ Τ Ι Μ Η Σ Ε Ι Σ

Κ ατ’ αρχήν ο Α λέξανδρος ω ς επικεφ αλής ελεύθερω ν α νθρώ -

πω ν και πολιτειώ ν της Δ ύσ ης ανέλαβε την αποστολή να περιο-

ρίσει ή να διαλύσει την επίφ οβη δεσποτική αυτοκρατορία της

65



Α νατολής. Π αρά ταύτα, κατέληξε ο ίδιος δέσμιος της ανατολίτι-

κης δεσποτικής αντιλήψ εω ς, την οποία επεχείρησε να επιβάλειστους Έ λληνες και ω ς ένα βαθμό είναι ο αυτουργός για την ει-

σαγω γή της σιην Ε υρώ πη . Α ν και υπήρξε ο επιφ ανέστερος μ α-

θητής του κατεξοχήν φιλόσοφ ου της λογικής, του Α ριστοτέλους,

ο ίδιος εξελίχθηκε σε δούλο της δεισιδαιμονίας και προσδέθη

κε στο άρμ α τω ν μαγγανειώ ν, που ασκούσαν οι κά θε είδους

ημεδα ποί και αλλοδαποί γητευτές και θεουργοί, θέτοντας σε

κίνδυνο τον εαυτό του και τους γύρω του. Δ ιότιδεν μπορώ π α -ρά να θυμηθώ τη ρητή προτροπή του περιβόητου Κ ινέζου

στρατιω τικού Σ ουν Τ σου: «Ν α απα γορεύετε την προσφ υγή

στους οιω νούς και να εξουδετερώ νετε κάθε αμφ ιβολία που

προκαλεί η δεισιδαιμονία. Τ ότε, μέχρι να έρθεικαι ο ίδιος ο θά-

νατος, δεν υπάρχει λόγος να φ οβάστε καμιά συμφορά» (11,26).

Ε πίσης, αν και θαυμαστής του εξέχοντος αντιεξουσιαστή φ ι-

λόσοφ ου Δ ιογένους του Σ ινω πέω ς Κ υνικού, ο ίδιος αποδεί-

χτηκε αγκιστρω μένος στον εξουσιαστικό του θώ κο, π ράγμα

πο υ προκάλεσε την απογοήτευση και την απομ άκρυνσ η, την

οργή και τη λύπη , την αγανάκτησ η και την αντίδραση τω ν

συντρόφ ω ν και τω ν φ ίλω ν του. Κ αι πάλι αναθυμ όμ αστε τον

Σουν Τ σου που επισημαίνει: «Α ν σημειώ νεται ταραχή στο

στρατόπεδο, αυτό σ ημαίνει ότιη εξουσία του σ τρατηγού είναιαδύνατη. Α ν τα λάβαρα και οισημαίες μετακινούνται α π ’ εδώ

κι από ’κεί, αυτό σ ημαίνει ότι η ανταρσ ία βρίσκεται στο δρό-

μο. Α ν οιαξιω ματικοί είναιθυμω μένοι, αυτό σημαίνει ότιοιάν-

δρες είναι κουρασμένοι» (9,33).

Π ράγματι η ταραχή και η αμ φ ισβήτησ η, ο θυμός και η

κούρα ση χαρακτηρίζανε το στρατόπεδο του βασιλιά. Η ανταρ-

σία κατά της εξουσίας του πα ρα μόνευε. Α πέμενε να την α πο-καλύψ ουν τα μελλούμ ενα' ο ξαφνικός θάνατός του, οι δολο-

πλοκίες και οι δολοφ ονίες συγγενώ ν, φ ίλω ν και συνεργατώ ν

του π ου ακολούθησαν, οι αναμ εταξύ τους συγκρούσεις, αι-

μομιξίες κα ι προδοσίες που διαμόρφ ω σαν την επόμ ενη μέρα

της διαδοχής κα ι καθόρισαν την κληρονομιά τω ν διαδόχω ν.

Κ αι εδώ ο Σουν Τ σου κάλλιστα θα πρόσθετε: «Εάν γνω ρί-

ζεις τον εχθρό και τον εαυτό σου, δεν έχεις ανά γκη να φ οβά-


66




σαι το αποτέλεσμα (ακόμη και) εκατό μαχώ ν. Ε άν γνω ρίζεις

τον εαυτό σου αλλά όχι τον εχ8ρό, για κάθε νίκη που κερδί-

ζεις θα έχεις και μία ήττα. Ε άν δεν γνω ρίζεις τον εαυτό σου,

ούτε τον εχθρό, θα νικηθείς σε κάθε μάχη» (3,18).

Α ρχικά ο Α λέξανδρος γνώ ριζε πολύ καλά και τον εαυτό του

και τον εχθρό του και γι’ αυτό υπήρξε αδιαμφ ισβήτητος και

διαρκής νικητής στις αλλεπάλληλες συγκρούσεις στα πεδία

τω ν μ αχώ ν. Ώ σπου έχασ ε τη βασιλική του αυτοπειθαρχία, μ εαποτέλεσμα να στερηθεί τη γνώ ση του εαυτού του, την αυτο-

γνω σία του. Τ ο αμέσω ς επόμενο βή μα του ήταν να μ η γνω ρί-

ζει πια τον εχθρό του. Κ ι αλήθεια ποιος ήταν ο εχθρός του; Ο

χαμ ένος εαυτός του, ο πληγω μ ένος στρατιώ της του ή ο φ ιλιω -

μένος εχθρός του; Ο κοσ μοκράτορας Α λέξανδρος είχε φτάσ ει

πια στην άκρη του νήματος και στεκότανε στην άκρη της οι-

κουμ ένης. Ή ταν όμω ς μόνος κιέρημ ος στην πα γερή κορυφ ή

της ανθρώ πινης εξουσιαστικής πυραμίδας, χω ρίς τον εαυτό

του, χω ρίς τους φ ίλους του, χω ρίς να γνω ρίζει τους εχθρούς

του. Ε ίχε διανύσει ένα λαβύρινθο για να φ τάσει ω ς εκεί και δεν

υπή ρχε πια περίπτω ση να γυρίσει πίσω . Ο δρόμος της επι-

στροφ ής ήταν εξάπαντος κλειστός γι’ αυτόν. Τ ο όνειρό του εί-

χε γίνει πια πραγματικότητα γι’ α υτόν μόνο που επρόκειτο ναμετατρα πεί σύντομ α σε εφ ιάλτη. Έ ναν εφ ιάλτη που θα ξεκι-

νούσ ε από την αποξένω σή του, για να καταλήξει στο θάνατό

του... η κατασ τροφ ή του μοιάζει αναπόφ ευκτη και το πεπρω -

μένο του αναπόδραστο...

Ρ Ε Κ Β Ι Ε Μ Γ Ι Α Ε Α Μ Ε Γ Α Λ Ο

Ο Α λέξανδρος είναι ίσω ς το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα

ανθρώ που που επηρέασ ε τα μέγιστα, κα ι μάλιστα άμεσα, τα

ανθρώ πινα πεπραγμένα , οροθετώ ντας μεταγενέστερες κατα-

στάσεις με ανυπολόγιστες συνέπειες σε πολιτισμικό, πολιτικό,

στρατηγικό, γεω πολιτικό και κοινω νικό επίπεδο πα ρά το

βραχύ του πολυτάραχου βίου του και της καταιγιστικής του

δράσης. Ο ποιος το παρα βλέπει αυτό ή α δαής είναι ή κακόπι-στος και εθελοτυφ λεί παραλόγω ς.

Α πό την άλλη πάλι πρέπει να παρα δεχτούμε ότι Ο υδείς

67




αναντικατάσ τατος, ακόμη κα ι ο επιφ ανέστερος όλω ν αν επι-

τρέπεται να υπάρχει τέτοιος! Α κόμη και ο ανυπέρβλη τος ήρω -

ας μας, αν και νόμισε ότι έγινε 8εός χάρη στους άθλους του,

καταδικάστηκε εν τέλει σε οικτρά θάνατο από τους σ υναν-

θρώ πους του ή έστω από τη θνητή του φύσ η αν αυτήν τη

διατύπω ση προτιμάτε. Θ υμάμαι τα σ οφ ά λόγια α ναφ ορ ικά

με τα όσ α θίγουμ ε ενός άλλου ανυπέρβλητου θνητού, του

Κ ορνήλιου Κ αστοριάδη: «Ιδού η κοινω νία. Ε ίτε είστε ο Μ έγαςΑ λέξανδρος, ο Α αντρύ, ο Ν τε Γ κω λ, ο Τ ξακ ο Α ντεροβγάλτης,

η Μ αίριλυν Μ ονρόε, είτε είστε μια πόρνη της οδού ΣαινΝ τε

νί, ένα ς αυτιστικός, ένα ς διανοητικά καθυστερημένος, μια

απαρά μιλλη μ εγαλοφ υΐα , ένας άγιος, ένας εγκλη ματίας,

υπάρχει πάντα μια θέση για σας στην κοινω νία, είστε κατάλ-

λη λος γι’ αυτήν. Κ αι τρία λεπτά (τρία χιλιοδευτερόλεπτα κα -

λύτερα) μ ετά το θάνατό σας, η επιφ άνεια τω ν νερώ ν ξανασχηματίζεται, η τρύπα έχει χαθεί, η κοινω νία συνεχίζει, δεν

της λείπετε. Α π’ αυτήν τη σκοπιά α πό τη σκοπ ιά της κοινω -

νίας, ο εκκοινω νισμός λειτουργεί πάντα. Ο ι αποτυχίες είναι

από τη μεριά του “προσ ώ που” αλλά αυτό είναι άλλη ιστορία»

(Ο Θ ρ υ μ μ α τ ι σ μ έ ν ο ς Κ ό σ μ ο ς ).

Τ ο πρ όσω πο του Α λέξανδρου, λοιπόν, έμεινε ανεξίτηλο

στην ανθρώ πινη Ιστορία κιας χάθη κε τόσο γρήγορα όσο γρή -

γορα κυριάρχησε. Ο ,τι πέτυχε έφ ερε αλυσιδω τές αντιδράσ εις

στο μικρόκοσμό μας κι ας χάθη καν τα θεαματικά τους αποτε-

λέσματα σχετικά γρήγορα αφ ού η Ε λλάδα σ ύντομα σκλα-

βώ θηκε από τους αρχικώ ς «εθνικούς» κι έπειτα εκχριστιανι

σθέντες Ρω μαίους, αντιμετω πίζοντας έω ς σήμερα μύριους άλ-

λους «βαρβάρους», ενώ η Π ερσ ία α ναδείχτηκε και πάλι σεκραταιά δύνα μη, ενσαρκώ νοντας επί μακρόν τον απειλητικό-

τερο αντίπαλο της Δ ύσ ης ω ς την εποχή που επικράτησαν σε

βάρος της οιΆ ραβες. Π αραδόξω ς, σ υχνά οιΠ έρσες πρ οσ έφ ε-

ραν άσ υλο σε διω κόμενους Έ λληνες και γόνιμο έδαφ ος για

την καλλιέργεια τω ν ελλη νικώ ν επιστημώ ν, ενώ ακόμη και

σήμερα εκτιμούν τον πολιτισμό μας. Στον περιβόητο του Α ι ά -

λ ο γ ο Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ κ α ι Α ιο γ έ ν ο υ ς , ο Δ ίω ν ο Χ ρυσόστομος μα ςπληροφ ορεί ότι: «Ο Δ ιογένης, βλέποντάς τον να φ λέγεται από

68




φιλοδοξία και μ ’ όλη του την ψ υχή εκεί να κατευθύνει τις προ

σπάθειές του, σαν τους γερανούς που πετούν προς το στόχο μ ε

τεντω μένο το λαιμό, του είπε: “Μ ε τέτοια μυαλά , δεν θα έχεις

τίποτα περισσότερο από κανένα ν κι ούτε στ’ αλή θεια θα βασι

λεύσεις, ακόμ η κι αν κυριέψ εις τη Β αβυλώ να πηδώ ντας π ά -

νω α π ’ τα τείχη της αντί να τα υποσκάψ εις ανοίγοντας τάφ ρο

α π ’ έξω , ακόμ α κι αν μπεις στο ποτάμ ι σαν νερόφ ιδο, όπω ς ο

Κ ύρος, και κυριέψ εις τα Σ ούσα και τα Β άκτρα μ ε τον ίδιο τρό-

πο, ακόμ α κι αν διασχίσεις τον Ω κεανό και κα ταχτήσεις μ ε-

γαλύτερη ήπειρο α π ’ την Α σία”» (Π ε ρ ί Β α σ ιλ ε ία ς , Δ 5354).

Ό μω ς, αν και ο συνομιλητής του, ο Δ ιογένης ο Κ υνικός, τον

είχε νουθετήσει σχετικά μ ’ αυτά, ω στόσο ο νεαρός Α λέξανδρος

ξέχασε τα λόγια του σοφ ού δασκά λου μες στην έξαψ η του π ο -

λέμου και της εξουσίας.

Ε μείς πάντω ς, ακολουθώ ντας με σ εβασμ ό προς το νεκρό

βασιλιά, αλλά και αθάνατο ήρω α, το τελετουργικό της παρου

σιάσ εω ς του προσ ώ πο υ του, έπειτα από τη δραστική αναψ η

λά φ ησ η του χρονικού του προα ναγγελθέντος θανάτου του,

αξίζει να επιλέξουμε το λόγο ενός άλλου κοσ μοκρά τορα, του

ενάρετου φ ιλόσ οφ ου αυτοκράτορα Γουλιανού, που ω ς στρατη-

γός είχε το Μ ακεδόνα στρατηλάτη πρότυπ ό του για το θάρρος

και τη στρατηγική του: «Λ ένε πω ς ο Α λέξανδρος ένιω θε την

ανάγκη ενός Ο μήρο υ όχι βέβαια για να του κά νει πα ρέα ο

Ό μηρος, αλλά για να τον υμνήσει, όπω ς τον Α χιλλέα, τον Π ά-

τροκλο, τους δύο Α ίαντες και τον Α ντίλοχο. Μ όνο που ο Α λέ-

ξανδρος, επειδή μια ζω ή περιφ ρονούσε τα όσα είχε στη διάθε-

σή του και απέβλεπε σε ’κείνα π ου δεν είχε, δεν ευχαριστιό-

ταν κα ι δεν αρκούνταν στα όσα του είχαν δοθεί...

»Κ ατά πόσ ο, όμω ς, αυτό που προκά λεσε στην ψ υχή του τό-

σο μ εγάλο πόθο, ώ στε να α ποβλέπει στα μεγαλύτερα και ναστραφ εί κατά τω ν άλλω ν, ήταν είτε η μεγάλη του αρετή και

μια ευφ υΐα που διόλου δεν υπολείπονταν α πό τα α γαθά που

ήδη είχε στη διάθεσή του είτε ένα υπερβολικό θάρρος και θρά-

σος που έκλινε προς την α λαζονεία κα ι την αυθαιρεσία: αυτό

ας αφ ήσ ουμε να το εξετάσ ουν όσοι θελήσουν να τον επαινέ-

σουν ή να τον ψ έξουν —αν δεχτούμε ότιταιριάζειο ψ όγος στον

69




Α λέξανδρο» (Λ όγος παρηγορητικός στον εαυτό του για την

απο μ άκρ υνσ η του αγαθότατου Σ αλουστίου, 250 d251c).


• Α ρριανός, Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Α ν ά β α σ ις , Ε ισαγω γή μετάφ ραση σχόλια:Ν . Γρηγοριάδης, Ζ αχαρόπουλος, Α θήνα

• Δ ιογένης Λ αέριιος, Ά π α ν ια , Ε ισαγω γή μετάφ ραση σχόλια:μεταφ ρασ τική ο μάδα Κ άκτου, Κ άκτος, Α θήνα 1994

• Δ ιόδω ρος Σικελιώ της, Ι σ τ ο ρ ι κ ή Β ιβ λ ιο θ ή κ η , Μ ετάφραση Α . Π απανδρέου,Γ εω ργιάδης, Α θήναι

• Δ ίω ν Χ ρυσόστομος, Δ ι ά λ ο γ ο ς Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ κ α ι Δ ι ο γ έ ν η , Α πόδοση:

Γ ιάννης Α βραμ ίδης Στέλλα Μ ητσάκα, Θ ύραθεν, Θ εσσαλονίκη

• Ιουλιανός, Έ ρ γ α , Π ρόλογος επιμέλεια απόδοση:

Γ ιάννης Α βραμίδης. Θ ύραθεν, Θ εσσαλονίκη

• Κ αλόπουλος Μ ιχάλης, Β ιβ λ ι κ ή Θ ρ η σ κ ε ία : Ο Έ ν ο π λ ο ς «Δ ό λ ο ς »,

Θ εσσ αλονίκη 1998• Κ ασιοριάδης Κ ορνήλιος, Ο Θ ρ υ μ μ α τ ι σ μ έ ν ο ς Κ ό σ μ ο ς , Ύ ψ ιλον,

Α θήνα 1992

• Κ όιντος Κ οΰρτιος Ρούφ ος, Ι σ τ ο ρ ί α τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ ,

Ε ισαγω γή απόδοσ η σχόλια: Χ άρη Μ ίκογλου, Ζ αχαρόπουλος,

Α θήνα 1993• Μ ή ίσιου Α λέξανδρος X., Π ο λ ιτ ικ ή Θ ε ο λ ο γ ία κ α ι Ι ο υ λ ια ν ό ς ,

Β ' έκδοσ η, Ε ρω διός, Θ εσσ αλονίκη 2002

• Π λούταρχος, Β ίο ι Π α ρ ά λ λ η λ ο ι , Ε ισαγω γή μετάφ ραση σχόλια:μεταφ ρασ τική ο μάδα Κ άκτου, Κ άκτος, Α θήνα 1993

• Π ολίτης Α γγελος, Ο Τ ρ ίτ ο ς Ό λ υ μ π ο ς , Ε ρω διός, Θ εσσαλονίκη 200 2

• Σ ουίδας, Α ε ξ ικ ό ν , Ε πιμέλεια: Γ ιάννης Α βραμίδης, Θ ύραθεν,

Θ εσσ αλονίκη 200 3• Ψ ευδοκα λλισθένης, Α λεξάνδρου Β ίος, Ε ισαγω γή απόδοσ η:

Α λέξανδρος Μ . Α θω νίτης, Π ατάκης, Α θήνα 1999• V em ant JeanPier re , Α ν ά μ ε σ α σ τ ο Μ ύ θ ο κ α ι τ η ν Π ο λ ιτ ικ ή ,

Μ ετάφ ραση: Μ .Ι. Γιόση, Σ μίλη, Α θήνα 2003

• Su n Zu, Τ έ χ ν η τ ο υ Π ο λ έ μ ο υ , Μ ετάφ ραση απ ό τα Α γγλικά:Κ . Γ εω ργαντάς, Β άνιας, Θ εσσαλονίκη 200 3

70



ς τ ε λ ι ν α μ α ρ γ α ρ ι τ ι δ ο υ

n o y * Ν ( Κ < Τ Α Ιο τ α φ ο ( T o y λ < γ α A o y

A A < ; A A A f > 0 y ;

Μ ια ε λ λ η ν ι κ ή α ν α σ κ α φ ι κ ή ο μ ά δ α , α π ο τ ε λ ο ύ μ ε ν η α π ό μ η χ α ν ι -

κ ο ύ ς , γ ε ω λ ό γ ο υ ς κ α ι α ρ χ α ιο λ ό γ ο υ ς , π ο υ έ χ ε ι φ τ ά σ ε ι σ ι η ν Α λ ε ξ ά ν -

δ ρ ε ια α π ό ια μ έ σ α Ο κ ιω β ρ ί ο υ , ξ ε κ ιν ά ι ο α ν α σ κ α φ ι κ ό έ ρ γ ο σ ι ο λ ε -

γ ό μ ε ν ο «Λ α ιιν ικ ό Κ ο ιμ η τ ή ρ ι ο », π ε ρ ιο χ ή π ο υ π ι σ ι ε ύ ε ι α ι ό ιι έ χ ε ι θ α -

φ τ ε ί ο Μ έ γ α ς Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς

ε λ λ η ν ι κ ή ο μ ά δ α ε π έ λ ε ξ ε α υ ι ή ν ι η ν π ε ρ ι ο χ ή γ ια ι η ν ε ρ γ α σ ί α τ η ς , δ ιό τ ι σ τ η ρ ί χ θ η κ ε σ ι η ν π ρ ο ϋ π ά ρ χ ο υ σ α α ν α κ ά λ υ ψ η μ ι α ς ά λ λ η ς

ο μ ά δ α ς Α ιγ υ π τ ίω ν α ρ χ α ιο λ ό γ ω ν , π ο υ σ ι η ν ίδ ια π ε ρ ι ο χ ή ε ίχ α ν β ρ ε ι

π ρ ι ν α π ό λ ί γ ο κ α ιρ ό σ η μ α ν ι ι κ ά ε υ ρ ή μ α ι α ια ο π ο ί α σ χ ε ιίζ ο ν ι α ι

ά μ ε σ α μ ε τ ο ν Μ έ γ α Α λ έ ξ α ν δ ρ ο .

Π ρ ό κ ε ιια ι γ ια α ρ χ α ι ό ι η ι ε ς π ο υ α ν ή κ ο υ ν σ ι η ν ίδ ια π ε ρ ί ο δ ο μ ε α υ

ι ή ν π ο υ μ ε γ α λ ο ύ ρ γ η σ ε ο μ έ γ α ς σ ι ρ α ι η λ ά ι η ς κ α ι έ χ ο υ ν κ α τ α

σ κ ε υ α σ ι ε ί α π ό λ ε υ κ ό μ ά ρ μ α ρ ο . Π α ρ ά τ ο γ ε γ ο ν ό ς ό ιι η π ρ ο σ π ά -

θ ε ια θ ε ω ρ ε ίια ι ιδ ι α ίιε ρ α φ ιλ ό δ ο ξ η κ α ι έ χ ε ι α ρ κ ε ι έ ς π ι θ α ν ό ι η ιε ς ν α

σ ι ε φ θ ε ί μ ε ε π ι ιυ χ ία , το ό λ ο ε γ χ ε ίρ η μ α κ α λ ύ π ι ε ια ι α π ό π έ π λ ο μ υ

σ ιη ρ ί ο υ , ε π ε ιδ ή σ ιο π α ρ ε λ θ ό ν α ν τ ίσ τ ο ιχ ε ς φ ιλ ό δ ο ξ ε ς π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς

ο δ η γ ή θ η κ α ν σ ε α δ ιέ ξ ο δ ο , α π ο σ π ώ ν τ α ς α ρ ν η τ ι κ ά σ χ ό λ ια α π ό τ η ν

ε λ λ η ν ι κ ή α λ λ ά κ α ι τ η ν ξ έ ν η ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή κ ο ιν ό τ η τ α ...

ΤΟ Π Α ΡΑ Π Α Ν Ω Μ ΙΚ ΡΟ Κ ΕΙΜ Ε Ν Ο αποτελεί μία μ όνο ανα-

φ ορά α πό αυτές που καθη μερινά η λέξη δεν είναι υπερβολι-κ ή καταγράφ ονται σε αρχαιολογικές διαδικτυακές ιστοσελί-

δες ή στον πίνα κα ανακοινώ σεω ν τω ν αρχαιολογικώ ν ινστι-

τούτω ν σε ολόκληρο τον κόσμο.

71




Δ εν χρειάζεται να είσαι άλλω στε αρχαιολόγος για να γνω -

ρίζεις ότι η ανακάλυψ η του τάφ ου του Μ εγάλου Α λεξάνδρουισοδυναμ εί μ ε την απόκτηση του Ιερού Δ ισκοπότηρου ή κάτι

ανάλογο! Α υτό είναι το όνειρο κάδε αρχαιολόγου, κάδε λάτρη

της Ιστορίας! Κ αιπολύ πιδα νόν να είναι ένα όνειρο που π ο -

τέ δεν δα γίνει πραγμα τικότητα, υπογραμμίζοντας ακόμη π ε-

ρισσότερο το μύδο που μέχρι σήμερα ακολουδεί ένα ιστορικό

πρόσ ω πο: το μεγαλύτερο κατακτητή της Ιστορίας: τον Μ έγαΑ λέξανδρο!

Α ιώ νες μετά το δάνατό του, αιώ νες μετά τις τελευταίες ανα -

φ ορές σχετικά μ ε τα προσ κυνήμ ατα τω ν Ρ ω μαίω ν αυτοκρατό

ρω ν στον τάφ ο του στην Α λεξάνδρεια, η σαρκοφ άγος του είναι

άφ αντη. Τ ο λείψ ανο του ανδρώ που που μέχρι σήμερα επη ρε-

άζειτη σ κέψ η εκατομμυρίω ν ανδρώ πω ν στον πλανήτη συνε-

χίζει να στοιχειώ νει όσ ους το αναζητούν, αλλά και αυτούς εί-

ναι άλλω στε οιπερισσότεροι που το ονειρεύονται...

Τ ο «Α γιο Δ ισκοπότηρο» της αρχαιολογίας!

Α υτός που δα βρει τον τάφ ο του Μ εγάλου Α λεξάνδρου δα

αποκτήσει δύναμη, δόξα και φ υσ ικά πλούτο. Μ ερικά πρά γ-

μ ατα λοιπόν φ αίνεται να μ ην αλλάζουν στο πέρα σ μ α τω ν αι-

ώ νω ν. Γιατί αυτός που δα βρεδεί στα χνάρια του στρατηλάτη,έστω κα ι έπειτα α πό 2.000 χρόνια, δα αντλήσει, όπω ς φ αίνε-

ται, λίγη από τη δύναμη του νεκρού ηγέτη.

Ο ι τελευταίες αναφ ορές που έχουν κα ταγραφ εί σχετικά με

τη σαρκοφ άγο του είναι οι εξής: ο Π ομ πήιος ο Μ έγας λέγεται

ότιείχε στην κα τοχή του ένα κομ μάτι ύφ ασμα που δεω ρούνταν

χιτώ νας του Μ εγάλου Α λεξάνδρου. Ο Ο κταβιανός, πριν ανακη

ρυχδεί αυτοκράτορας Α ύγουστος, προσκύνησε τον τάφ ο του

στην Α λεξάνδρεια κα ι μάλιστα κα τά λάδος έσπασε ένα κομ μ ά -

τιτης μουμ ιοποιημενης μύτης του νεκρού αυτοκράτορα.

Ο πα ρά φ ρονας αυτοκράτορας Κ αλιγούλας έχει γραφ τεί πω ς

είχε στην κατοχή του ένα κομ μάτι από το χέρι του νεκρού βα-

σιλιά, το οποίο είχε κλέψ ει από τον τάφ ο του και το κρατούσε

για γούρι!Η γνω στή ρω μ α ϊκή οικογένεια ευγενώ ν Μ ακριάνι

(Macriani), που ανέβη κε στο δρόνο της Ρ ω μ αϊκής Α υτοκρατο-

72



Π Ο Υ Β ΡΙΣ Κ Ε Τ Α Ι Ο Τ Α Φ Ο Σ Τ Ο Υ Μ . Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Υ ;

ρίας τον 3ο αιώ να, χρησιμοποιούσε στο οικόσημο και στα δια

κοσμητικά χης οικίας της την προτομ ή του Μ ακεδόνα βασιλιά.

Σε κάδε γω νιά της Γ ης, αρχαιολόγοι, ερασιτέχνες ερευνη -

τές, ιστορικοί αλλά και τυχοδιώ κτες έχουν διαβάσει εκα τοντά-

δες πα ρόμοιες αναφ ορές που έχουν συσσω ρευτεί στο πέρα -

σμ α του χρόνου. Π ολλές από αυτές δεω ρούνται ακριβείς, σε

άλλες πάλι συγχέεται η μυθοπλα σία και η υπερβ ολή με τα

πραγματικά γεγονότα.Α κόμη και μέντιουμ έχουν επιστρατευδεί για την α νεύρεση

του χαμ ένου τάφ ου. Ο Α ντρέ Μ αλρώ , Γ άλλος υπουργός πολι-

τισμού, αναζητούσε επίμ ονα τη σαρκοφ άγο του σ τρατηλάτη,

προκειμένου να την εκδέσει στο Μ ουσείο του Λ ούβρου. Α πό

τότε, α πό το 18ο α ιώ να δηλα δή , μέχρι σήμερα , χιλιάδες άν

δρω ποι, σε όλα τα μήκη κα ι πλάτη της Γ ης, οραματίζονται το

μυστικό τόπο όπου αναπαύεται ο ισχυρότερος άνδρα ς του κό-σμου, ο πρώ τος κ α ι για πολλούς ο τελευταίος πλα νητάρχης.

Λ έγεται ότι οι στρατιώ τες του Ν απολέοντα εντόπισαν ιη

σαρκοφ άγο σ την Α λεξάνδρεια μαζί με την περίφ ημ η Ροζέτα

και ότισκοπός του Γ άλλου ηγέτη ήταν δαφ τεί μαζί μ ε τον άν

δρω πο που δαύμαζε πιο πολύ στον κόσμο.

Ό σο για μια άλλη σαρκοφ άγο που βρίσκεται σ ήμ ερα στο

Β ρετανικό Μ ουσείο, α υτήν που άρπαξαν οι Β ρετανοί από τοπλοίονοσοκομ είο του Α ' Π αγκόσ μιου Π ολέμου, α νήκε τελι-

κά στο φ αρ αώ Ν εκτανεβώ το Β ' και όχι στον Μ έγα Α λέξαν-

δρο. Η σαρκ οφ άγος του στοίχειω νε τα όνειρα τω ν αρχαιολό-

γω ν και τω ν τυχοδιω κτώ ν, κέντριζε τις φ ιλοδοξίες τους και τε-

λικά, όπω ς συμβαίνει σχεδόν πά ντα, μ εγάλω νε το μύδο του

μεγάλου στρατηλάτη. Τ ο 1887 μια άλλη σαρκοφ άγος του

Α λέξανδρου βρέθηκε στο σημερινό Λ ίβανο κα ι στη συνέχειαμ εταφ έρθηκε στην Κ ω νσταντινούπολη. Στις μαρμ άρινες πλευ-

ρές της υπ ή ρχε η αναπαράστασή του, ω στόσο για μία α κόμη

φ ορά αποδείχθηκε ότι ανήκε σε κά ποιον άλλο.

Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ε Ι Α , Σ Ι Β Α Ή Α Ι Γ Ε Σ ;

Τ ην ώ ρα που γράφ ονται αυτές οιγραμμές, εκατοντάδες ανα

σκα φ ικές αποστολές από κά θε γω νιά της Γ ης αναζητούν τον

73




τάφ ο ιου Μ εγάλου Α λεξάνδρου. Α υτό και μόνο το γεγονόςαποδεικνΰει τη μεγάλη σημασία που αποδίδεται στο στρατη-

λάτη. Η ανακάλυψ η του τάφ ου του έχει, αιώ νες μετά, την ίδια

βαρύτητα που είχε και την περίοδο τω ν Π τολεμαίω ν (τω ν δια-

δόχω ν του δηλαδή): αυτός που κατείχε τη σ αρκοφ άγο 8α συ-

γκέντρω νε όλη την αυτοκρατορική δύναμη στα χέρια του. Γ ι’

αυτό άλλω στε και ο Π τολεμαίος ο Β έστειλε στρατό για να π ά -

ρει τη σορό του Α λέξανδρου και να τη μειαφ έρει στην Α λε-ξάνδρεια. Ε ίκοσι τρεις αιώ νες μετά, αρχαιολογικές ομάδες από

όλο τον κόσ μο κατασκη νώ νουν στην έρημο, ή παίρνουν άδει-

ες για ανασκαφ ές στην Α λεξάνδρεια, το Κ άιρο, ή ακόμη τη

Β εργίνα, τις Α ιγές, το Α φ γανιστάν... σε κά8ε μέρος που θεω -

ρήθη κε σημαντικό στην πορεία του ηγέτη.

Κ ανείς δεν μ πορεί να γνω ρίζει τι ακριβώ ς συνέβη μετά το

θάνατο του Α λέξανδρου. Ο ι ιστορικές πη γές που σ ώ ζονται π α -ρουσιάζουν δύο διαφ ορετικές εκδο χές σχετικά μ ε το πού επι-

θυμούσε ο ίδιος να ταφ εί: σ ύμ φ ω να μ ε τον Δ ιόδω ρο το Σικε

λιώ τη, ο Μ έγας Α λέξανδρος ήθελε να ταφ εί στις Α ιγές. Μ ε την

τελευταία του αυτήν πράξη επιθυμούσε να ολοκληρώ σει τη

διαδρομή του, φ τάνοντας εκεί από όπου ξεκίνησ ε: την εστία

της μακεδονική ς δυναστείας. Μ όνο έτσι άλλω στε έστω και

στην τελευταία πράξη του θα έβαζε τέλος στις φ ω νές αμφ ι-

σβήτησ ης της ελληνικότητάς του. Υ πήρχε όμ ω ς και κάτι ακό-

μη που φ αίνεται πω ς ήθελε να διαφ υλάξει λίγο πριν αφ ήσει

την τελευταία του πνοή: τη διαδοχή του. Ε μπιστεύτηκε έτσι

την έγκυο τότε γυναίκα του Ρ ω ξάνη και το παιδί που αυτή θα

γεννούσε στο φίλο του Π ερδίκκα: τω κρατίστω .

Η Ρω ξάνη μ ε το διάδοχο στην κοιλιά της θα οδηγηθούνστην πατρώ α γη και το δαχτυλίδι του αυτοκράτορα, ω ς επι

σφ ράγιση της βούλησής του, μ παίνει στο δάχτυλο του Π ερδίκ-

κα . Μ ε την υπόσχεση βέβαια ότιεκείνος με τη σειρά του θα το

παρέδιδε, όταν ερχόταν η ώ ρα , στο γιο του Α λέξανδρου, τρ

διάδοχο.Ο Δ ιόδω ρος φω τίζειτα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν μ ετά το

θάνατο του στρατηλάτη: «Ο Π ερδίκκας παραγγέλνει να μ ουμιοποιήσουν το νεκρό σώ μα του. Τ ο πτώ μ α του τοποθετείται

74



Π Ο Υ Β ΡΙΣ Κ Ε ΤΑ Ι Ο Τ Α Φ Ο Σ Τ Ο Υ Μ . Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Υ :

σε χρυσ ή σαρκοφ άγο, σ φ ραγίζεται από ττάνω μ ε δεύτερο χρυ-

σό κάλυμ μ α κα ι το εξω τερικό του π ερίβλη μα τυλίγεταιμ ε πορ-

φύρα». Τ ο φ έρετρο του αυτοκράτορα τοποθετείται μαζί μ ε την

πανοπλία του σ ε χρυσή άμ αξα, το μέγεθος της οποίας ήταν τέ-

τοιο, ώ στε διέθετε και διακόσμηση με κίονες ιω νικού ρυθμού.

Τ ο πλούσιο κινητό μ αυσ ω λείο δεν μπορούσ ε να περάσει λοι-

πό ν απαρα τήρη το στη μ ακρά διαδρομή του προς τη Μ ακεδο-

νία. Ε πιπλέον, ήταν σε όλους γνω στό ότι όποιος είχε σχα χέ-ρια του το νεκρό αυτοκράτορα θα μπορούσ ε να ορίσει και την

τύχη της αυτοκρατορίας. Α υτό, όπω ς και τις βλέψ εις του Π το-

λεμαίου, που ήδη δήλω νε διάδοχος του νεκρού η γεμόνα , φ ο-

βόταν ο Π ερδίκκας κα ι όπ ω ς ήταν φ υσικό δεν θα ά φ ηνε τη

σαρκοφ άγο του απροσ τάτευτη. Ο Δ ιόδω ρος αναφ έρει ότι ο

Π τολεμαίος, όπω ς ήταν αναμ ενόμ ενο, επιτέθηκε στην πομ πή

πο υ μ ετέφ ερε τη σαρκοφ άγο και την οδή γησ ε στη Μ έμφ ιδα.Ε κεί έχτισε έναν αιγυπτιακό τάφ ο και τοποθέτησε τη χρυσή

λά ρνα κα μ ε τα λείψ ανα του Α λέξανδρου. Χ ρόνια αργότερα η

σαρκοφ άγος μεταφ έρθη κε στην πόλη που α ποτελούσ ε και τον

τελικό προορισμό της: την Α λεξάνδρεια.

Ο ύτε η συγγρα φ έας ασ τυνομικώ ν μυθιστορημά τω ν Α γκάθα

Κ ρίστι δεν θα μ πορούσ ε να φ ανταστεί ένα πιο πλούσιο σε

ίντριγκες, δολοπλοκίες και αντιμαχίες σκηνικό, όσο αυτό που

διαδραματίστηκε λίγο μ ετά το 330 π.Χ ., όταν η νεκρική π ο -

μ πή ακολουθούσ ε τη μυστική διαδρομή της και όχι αυτή που

περιγράφ εται στα ιστορικά κείμενα, προκειμένου να γίνει η

οριστική ταφ ή του αυτοκράτορα.

Τι ακολούθη σε στη διάρκεια της πολυτάρα χης αυτής δια-

δρομής κανείς δεν το γνω ρίζει με ακρίβεια. Τ ο πιο πιθανό φ αί-νεται να είναι ότι σε κά ποιο σημείο της δόθη κε μ άχη μεταξύ

τω ν στρατιω τώ ν του Π ερδίκκα και του Π τολεμαίου και ότικ α -

τά πάσ α πιθανότητα ο δεύτερος κατάφ ερε να αρπάξει τελικά

τη σαρκοφ άγο του νεκρού βασιλιά και να τη μεταφ έρει στην

Α λεξάνδρεια.

Ο Δ ιόδω ρος ο Σικελιώ της αναφ έρει ότιτο κομ βόι που μ ετέ-

φ ερε τη νεκρική άμαξα έκανε δύο ολόκλη ρα χρόνια να φ τά-σει στην έρημο της Σίβα, η οποία και πάλι δεν ήταν ο τελικός

75




προορισμός της. Σ ύμ φ ω να με αυτήν χην άποψ η, αυτός ο τε-

ράστιος. .. κύκλος προς την έρημο της Σίβα ήταν ένα τέχνασμα

για να ξεγελαστεί ο Φ ίλιππος, π ου ήταν επικεφ αλή ς της ακο-

λουθίας του Π ερδίκκα, και να καταφ έρει τελικά η σ αρκοφ ά-

γος, σ ύμ φ ω να με την επιθυμ ία του Π τολεμαίου, να φ τάσει

στην Α λεξάνδρεια. Γ ιατί σ ύμ φ ω να μ ε τα όσα πιστεύονταν την

επο χή εκείνη, αλλά και την προφ ητεία του Α ρίστανδρου, «η

πόλη στην οποία θα θαφ τεί το σώ μ α του Α λέξανδρου θα είναιη πιο σ ημαντική του κόσμου».

Β Ρ Ε Θ Η Κ Ε Σ Τ Η Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ε Ι Α

Ο Τ Α Φ Ο Σ Τ Ο Υ Μ Ε Γ Α Λ Ο Υ Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο Υ

Ιστορικές πηγές, όπω ς τα κείμενα του Π λούταρχου και του

Π αυσανία, επιβεβαιώ νουν τα παρα πά νω : ότι ο τάφ ος του Μ ε-

γάλου Α λεξάνδρου βρίσκεται σε μαυσ ω λείο της Α λεξάνδρειας,

στο λεγόμ ενο Σ ώ μα ή Σ ήμα, όπου θάβονταν οι νεκροί βασι-

λείς. Δ εν είναι τυχαίο άλλω στε ότι στην πόλη αυτή γίνονται οι

πιο πολλές ανασ καφ ές κάθε χρόνο. Α πό τις αρχές του 20ού

αιώ να, οκτώ τουλάχιστον διαφ ορετικές αρχαιολογικές αποστο-

λές σκά βουν σε αντίστοιχα σ ημ εία της πόλη ς, προσπαθώ ντας

να α νακ αλύψ ουν κάποια ένδειξη του περίφ ημου τάφ ου.Ο Ιταλός αρχαιολόγος Α χίλε Α ντριάνι, επικεφ αλής του

Ε λληνοϊταλικού Μ ουσείου της Α λεξάνδρειας, αναζητούσε για

χρόνια ίχνη του τάφ ου στο λατινικό κοιμητήριο της πόλης. Ο

Α ντριάνιάφ ησ ε την τελευταία του πνοή, χω ρίς να προλάβει να

ανακοινώ σει τα ευρήματα της πολύχρονης έρευνάς του. Έ νας

μαθητής του, ο καθηγητής Μ πονακάζα, διευθυντής του Α ρχαι-

ολογικού Ινστιτούτου του Π ανεπιστημίου του Π αλέρμο στη Σι-

κελία, συνέχισε το έργο του και ανακάλυψ ε ότιο τάφ ος του Μ .

Α λεξάνδρου βρίσκεται στο λατινικό νεκροταφ είο της Α λεξάν-

δρειας. Π ρόκειταιπραγματικά για ένα μακεδονικό τάφ ο, φ τιαγ-

μένο από κόκκινο αλάβαστρο και στολισμένο μ ε χρυσάφ ι.

Η πιο τρανή και συγκλονιστική ίσω ς επιβεβαίω ση της εμ -

βέλειας που έχει μέχρι σήμερα ο μύθος του ιστορικού προσ ώ -που, αλλά και της γοητείας που ασκεί, είναι οιμ εμονω μένες

αποσ τολές ερασιτεχνώ ν αρχαιολόγω ν, που μ ε πείσμ α α ναζη-

76



Π Ο Υ Β ΡΙΣ Κ Ε ΤΑ Ι Ο Τ Α Φ Ο Σ Τ Ο Υ Μ . Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Υ ;

τούν κάτι παραπάνω από χον χάφ ο χου στρατηλάτη, ένα κομ

μάχι από χη δύναμη και χη δόξα χου.Στην καχηγορία αυχήν ανήκε κα ι ο αρχαιολόγος Σχέλιος

Κ ουμούχοος, που έσκαβε σχην Α λεξάνδρεια από χο 1978 έω ς

και χο 1991. Τ α αποχελέσμαχα χης έρευνάς χου χα έσχειλε σχο

Υ πουργείο Π ολιχισμού. Κ ανείς όμω ς δεν γνω ρίζει χια πέγιναν...

Η Α λεξάνδρεια, άρρηκχα σ υνδεδεμένη μέχρι σήμερα μ ε χο

όνομ α αλλά και χο έργο χου ιδρυχή χης, θεω ρείται από πολ-λούς ίσω ς από χους περισσόχερους ο πιο πιθανός χόπος όπου

θα μπορούσ ε να βρίσκεται η σαρκοφ άγος χου.

Η πόλη αυχή υπήρξε άλλω σχε χο μηχροπολιχικό κένχρο χης

εποχής χου μεγάλου αυχοκράχορα. Μ ια πόλη πολυπολιχισμική

και ιδιαίχερα ανεκχική σχις διαφ ορεχικές θρησκευχικές απόψ εις,

κένχρο ανάπχυξης κυρίω ς τω ν επισχημώ ν αλλά και χω ν χε

χνώ ν. Η Α λεξάνδρεια ήχαν η πόλησύμβολο χου Μ εγάλου Α λε-

ξάνδρου και κυρίω ς εκπροσ ω πούσ ε απόλυχα το όρα μά χου:

αποχελούσ ε μια σύνθεση διαφ ορεχικώ ν πληθυσμώ ν, μ ε ξεχω

ρισχές θρησκευχικές πεποιθήσεις, που συμβίω ναν αρμονικά.

Σ την πόλη αυτή, λοιπόν, σύμφ ω να μ ε τις περισσότερες

ιστορικές πηγές, κατέληξε το νεκρό σώ μα του Έ λληνα βασι-

λιά. Σ ύμ φ ω να με τον Ψ ευδοκαλλισθένη, το σώ μα του Μ . Α λε-ξάνδρου μ εταφ έρθη κε από χη Μ έμφ ιδα σχην Α λεξάνδρεια,

όπου κα ι δημιουργήθηκε χο μαυσω λείο, ένα μνημείο ανχάξιο

χης φ ήμ ης και χης δύναμης χου Α λέξανδρου. Ο Σ χράβω νας

από χην άλλη πλευρά γράφ ει όχι ο Μ έγας Α λέξανδρος ανα

παύεχαι σχο μέρος αυχό χης Α λεξάνδρειας «όπου βρίσκονχαι οι

χάφ οι χω ν περισσόχερω ν βασιλιάδω ν».

Έ χουμ ε λοιπόν σ αφ είς ενδείξεις από χις ισχορικές πη γές όχι

ο Α λέξανδρος βρίσκεχαι θαμμένος σχο Σ ήμα (ή Σ ώ μα), χο βα -

σιλικό νεκροχαφ είο χης Α λεξάνδρειας. Μ ε αυχήν χην άποψ η

συμφ ω νούν χα ισχορικά κείμενα και οιερευνηχές και έτσι εξη-

γείται το αυξημένο μ έχρι σήμερα ανασκαφ ικό ενδιαφ έρον για

χην περιοχή.

Α ξίζειόμω ς να επιστρέψ ουμε στα ιστορικά κείμενα και στιςμεταθανάτιες περιπέτειες του στρατηλάτη. Μ όνο έτσι θα μ πο-

ρέσουμε να κατανοήσ ουμ ε γιατί μέχρι σήμερα η ανακάλυψ η

77




του τάφ ου του Μ εγάλου Α λεξάνδρου αποτελεί μυστήριο. Λ εν

αποκλείεται ακόμη ορισμένοι κΰκλοι να θέλουν σ κόπ ιμα να

παραμείνει στο σκοτάδιμια τόσο σημαντική για ολόκλη ρη τηνανθρω πότητα ανακάλυψ η.

«Π ροορισμός της νεκρικής πομπής», γρά φ ει ο Δ ιόδω ρος ο

Σ ικελιώ της, «ήταν η πιο φ ημισμένη πόλη του κόσ μου, η Α λε-

ξάνδρεια». Ε νώ ο Π λούταρχος (4 612 7 μ.Χ .), που θεω ρείται

από τους πιο έγκυρους ιστορικούς, εξηγεί γιατί ο Μ έγας Α λέ-

ξανδρος τάφ ηκε στην Α λεξάνδρεια: «Μ ετά το θάνατο του Α λέ-

ξανδρου, οι διάδοχοί του ρώ τησαν το Μ αντείο του Σ εράπειου

αν πρέπει να ταφ εί ο αυτοκράτορας στην Α λεξάνδρεια και το

μαντείο α πά ντησε: ναι». Τ ο σ ώ μ α του λοιπόν βρίσκεται στην

πόλη που αυτός ίδρυσε, καταλή γει ένας άλλος πιο σ ύγχρονος

ιστορικός, ο Α χίλλειος Τ άτος, που έζησε τον 3ο αιώ να.

Ό σο π ερίεργο και εάν φ αίνεται, ακόμη και εάν τελικά είναι

έτσι, ακόμη και εάν ο τάφ ος του Μ εγάλου Α λέξανδρου είναι

στην Α λεξάνδρεια, δεν είναικαθόλου εύκολο να βρεθεί. Γ ια να

ακριβολογούμ ε, έπειτα από τόσους αιώ νες που έχουν περάσει,

είναι σχεδόν αδύνατον κάτιτέτοιο...

Η Ιστορία, ακόμ η και αυτή που γράφ εται αιώ νες μετά το

θάνατό του, φ αίνεται ότι του παίξει πολύ περίεργα παιχνίδια.

Σ την πολυτάρα χη περίοδο που ακολούθη σε το θάνατό του,

όλα τα διαφ ορετικά μεταξύ τους κράτη, που είχαν ενω θεί κ ά -

τω από το δικό του σκή πτρο, ακολούθησαν αντίθετες πορείες.

Ο ιδιάδοχοί του κα μ ία δύνα μη, κα μία επιρροή δεν μ πορούσ αν

να ασκήσουν στους λαούς που σκέφτονταν τόσο διαφ ορετικά.

Η κατοχή τω ν λειψ άνω ν του Α λέξανδρου α πό έναν απόγονο

της δυναστείας τω ν Π τολεμαίω ν θα του χάριζε λίγη από την

αίγλη χου μεγάλου στρατηλάτη. Ο νεκρός βασιλιάς μπορεί να

αναπαυόταν, όπ ω ς προκύπτει από τις πη γές, στην Α λεξάν-

δρεια ω στόσο α κόμη και τότε έπεφ τε θύμα χω ν περισχάσεω ν.

Α έγεχαι όχι ένας από χους Λ αγίδες, λόγω οικονομικώ ν προ

βλημάχω ν πο υ ανχιμεχώ πιζε, έβγαλε χο νεκρό βασιλιά απο χη

χρυσή χου σαρκοφ άγο κα ι μ ε το πολύτιμο υλικό έκοψ ε νομ ί-

σματα. 'Ε νας άλλος ιστορικός, ο Φ λάβιος Ζ όζεφ ος, αναφ ερει

78



Π Ο Υ Β ΡΙΣΚ Ε ΤΑ Ι Ο Τ Α Φ Ο Σ Τ Ο Υ Μ . Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ ;

όχιη Κ λεοπάτρα η VII, σε περίοδο οικονομική ς κρίσης, αφ αί

ρεσε απ ό το μαυσ ω λείο όλα τα πολύτιμα κτερίσματα...Ό πω ς προκύπτει λοιπόν από ορισμένες αναφ ορές, ο νεκρός

βασιλιάς παρέμεινε στην Α λεξάνδρεια, τοποθετημένος όμω ς σε

γυάλινη ή αλαβάστρινη σαρκοφ άγο τώ ρα πια και μάλιστα μ ε-

ταφ ερμ ένος σε κάποιο άλλο μυστικό σημείο της πόλης.

Τ α σ κοτεινά σημ εία της υπόθεσης του τάφ ου που εξελίσ-

σεταιπλέον σε... θρίλερ δεν σταματούν εδώ . Ο ι ιδιαιτερότητες

της Α λεξάνδρειας αλλά κα ι οι άγνω στες πτυχές τω ν ταραγμέ-

νω ν χρόνω ν που ακολούθησ αν περιπλέκουν α κόμ η περισσ ό-

τερο την κατάσταση.

Ά νθρω ποι που γνω ρίζουν καλά την περιοχή, την ιστορία

της Α λεξάνδρειας αλλά και τις ιδιαιτερότητες της ερήμου, λένε

πω ς ο τάφ ος δεν πρόκειται να βρεθεί ποτέ.

Τ ο τοπίο της πόλης έχει αλλάξειριζικά στο πέρασ μ α τω ν αι-

ώ νω ν. Π ολλοί ισχυροί σεισμοί (956 1303 και 1323 μ.Χ .) συ-

γκλόνισαν την π εριοχή, μ ε αποτέλεσμ α να γίνουν α νεπανόρ -

θω τες ζημιές σε ένα από τα σπουδαιότερα μ νημ εία της επο-

χής: το Φ άρο της Α λεξάνδρειας. Έ χει γραφ τεί μάλιστα ότιο τά-

φ ος του Μ εγάλου Α λεξάνδρου βρισκόταν σε αυτό το νησί.

Ξ αναδιαβάζοντας τις πη γές καταλήγουμε και εμείς στο συ-

μ πέρασ μ α ότι η πιθανότητα να είχε ταφ εί ο νεκρός βασιλιάς

στο Σ ώ μα ή Σ ήμα της Α λεξάνδρειας είναι πολύ μ εγάλη .

Δ υσ τυχώ ς δεν γνω ρίζουμε την ακριβή θέση του νεκρο τα-

φ είου τω ν βασιλιάδω ν, διότι η Α λεξάνδρεια ξαναχτίστηκε το

19ο αιώ να χω ρίς τοπογραφ ικό σχέδιο. Ο Μ αχμούντ ελ Φ αλάν,

πο υ έκα νε το πρώ το τοπογρα φ ικό σχέδιο της πόλης, τοποθε-

τούσε τον τάφ ο του Μ εγάλου Α λεξάνδρου στο τζαμί του Ν αμπί

Ν τανιέλ. «Α υτή η ά ποψ η ακούγεται πολύ στην Α λεξάνδρειακαι είναι πολύ περίεργο γιατί μέχρι τώ ρα δεν έχει δοθεί επ ί-

σημ η άδεια να ανασκα φ εί και η κρύπτη που βρίσκεται μ έσ α

στο τζαμί. Υ πάρχει όμ ω ς αναφ ορ ά ενός Γ ά \λου γιατρού, που

στα μέσα του 16ου αιώ να, επιστρέφοντας στη Μ ασσαλία, διη

γιόταν τα όσα είχε μάθει για το λα μπρό τάφ ο που βρισκόταν

μ έσα σε ένα τζαμί. Α υτή η αναφ ορά περιγράφ εται σε βιβλίο

ταξιδιω τικώ ν εντυπώ σεω ν».

79




Στο τζαμί Ν ταμπί Ν τανιέλ ω στόσο έχουν σ κάψ ει ο Ε ρρίκος

Σ λήμαν, ο Ν ερούτσος, ο Κ ίεπερτ, ο Σιεγλίν και πολλοί άλλοι

αρχαιολόγοι, κυρίω ς μέλη γαλλικώ ν και αγγλικώ ν αποστολώ ν.

Α ν και σ ήμ ερα έχει εγκαταλειφ θεί η άποψ η ότι ο Μ . Α λέ-

ξανδρος έχει ταφ εί εκεί, παραμένει μυστήριο γιατί ανα σ κά-

φ η κε ο γύρω χώ ρος αλλά ποτέ δεν ανοίχθηκε η κρύπτη τουτζαμιού...

Η πιο ενδιαφ έρουσ α ίσω ς αρχαιολογική ανακοίνω ση τω ν

τελευταίω ν χρόνω ν με επίκεντρο τον τάφ ο του Α λέξανδρου και

την Α λεξάνδρεια ήταν αυτή που έγινε το 2000 και αφ ορούσετην ολοκλή ρω ση μιας ανασ κα φ ής πο υ διήρκεσε δέκα χρόνια.

Ο αρχαιολόγος Α χίλε Α ντριάνι ανακοίνω σε τελικά το α ποτέλε-

σμα τω ν ερευνώ ν του στην αμ ήχανη και φ υσ ικά επιφ υλακτική

επιστημονική κοινότητα: ο τάφ ος του Μ εγάλου Α λεξάνδρου

βρίσκεται στο σημερινό λατινικό νεκροταφ είο της Α λεξάνδρει-

ας. Ε ίναι αδιαμφ ισβήτητο ότι ο μοναδικός μακεδονικός τάφος

του νεκροταφ είου έχει μέχρι και σήμερα υπολείμματα κόκκι-νου αλάβαστρου και διακόσ μησης μ ε φ ύλλα χρυσού, ω στόσο

φ αίνεται ότιη επιστημονική κοινότητα περιμένει πιο... αδιάσει-

στα στοιχεία για να τεκμηριώ σει την υπόθεση.

Ε ίναι δυνατόν κάποιοι να μη θέλουν να βρεθεί ο τάφ ος του

Μ εγάλου Α λεξάνδρου: Π οια είναι άραγε η πολιτιστική, η οι-

κονομική αλλά και η πολιτική σ ημασία μιας τέτοιας α να κά -

λυψ ης; Α ς αναλογιστούμε πιθανές διαδρομ ές και πόλεις που

πιθα νόν σ ήμ ερα είναι ελάχιστα γνω στές, που αντιμετώ πίζουν

σοβαρά προβλήματα μ ε την οικονομ ία τους αλλά και το αστα-

θές πολιτικό περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται. Ο ι συνειρμοί

είναι άμεσοι και οδηγούν σε συγκεκριμ ένα αλλά πολύ ενδια-

φ έροντα συμ περάσ ματα.

Ίσ ω ς τελικά κα ι από αυτήν τη σκοπιά θα π ρέπει κανείς να

περιγράψ ει την πιο αξιόλογη ίσω ς ελληνική προσ πάθεια για

την ανεύρεση του τάφ ου. Α υτή της αρχαιολόγου Λ ιάνας Σ ουΓ

βαλτζή, που πέρα σ ε μ εγάλο κομμάτι της ζω ής της και δα π ά -

νησ ε χρόνο, προσ ω πικό μόχθο αλλά και χρή μ α αναζητώ ντας

το νεκρό βασιλιά σ την έρη μο της Σίβα.

80



Π Ο Υ Β ΡΙΣΚ Ε ΤΑ Ι Ο Τ Α Φ Ο Σ Τ Ο Υ Μ . Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ ;

Η ανασ καφ ική ομ άδα δεν άργησε να ανακαλύψ ει σ ημ α-

ντικά μ νη μ εία μ ε κυριότερο το ταφ ικό μνη μείο της Σίβα, ττουέκα νε την αρχαιολόγο το 1995 να ανακοινώ σει ττω ς βρήκε

τον τάφ ο του Μ εγάλου Α λεξάνδρου!

Ό πω ς ήταν φυσικό προκ λήθη κε σάλος από την είδηση

που αναστάτω σε την παγκόσ μια κοινή γνώ μ η .

Ο καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας στο Π ανεπιστήμιο

Α θηνώ ν Ά γγελος Π απα ϊω άννου διαβεβαιώ νειμέχρι σήμερα ότιτα ευρή ματα της Σίβα ανήκουν σε ταφ ικό μ νημείο που ανεγέρ

θηκε στη μνήμ η του Μ εγάλου Α λεξάνδρου. Ά λλω στε την επο-

χή εκείνη ανεγείρονταν όχιμόνο τάφ οι αλλά και κενοτάφ ια.

Η κ. Σουβαλτζή είναι ακόμη κα ι σήμερα πεπεισ μ ένη ότιτο

μυστικό του Μ εγάλου Α λεξάνδρου είναι ενταφ ιασμένο στην

έρημο μαζί με τον ίδιο. Ά λλω στε ο ίδιος, όταν ζούσε, είχε εκ -

φ ράσει την επιθυμ ία να ταφ εί στην όασ η του Ά μμω να.Μ πορεί η διεθνής αλλά κυρίω ς η ελληνική επιστημονική

κοινότητα να αμ φ ισβήτησ αν την ανα κά λυψ η της κ. Σ ουβαλ-

τζή, αλλά η ίδια πιστεύει ότιτα ευρήματά της θεω ρούνται π ο -

λύ σημ αντικά. Τ ην ίδια άποψ η εκφ ράζουν σήμερα π ου ο

θόρυβος και η αρνητική δημοσ ιότητα έχουν καταλα γιάσει

αρκετοί Έ λληνες και ξένοι αρχαιολόγοι.Τ ο πιο σημαντικό ίσω ς εύρημα στην έρημο της Σίβα είναι

ένα διάσημο δω ρικό ταφ ικό μ νημ είο π ου φ υλάσσεται από

άνδρες ειδικής φ ρουράς. Ο γλυπτός του διάκοσμος δεν απει-

κονίζει μόνο τον Α ιγύπτιο θεό Ό σιρη αλλά και κλα σικά θέμα-

τα της μακεδονικής τεχνοτροπίας, όπω ς ο οκτάφ υλλος ρόδα-

κας και η βελανιδιά.

Ξ εχω ριστή θέση ανάμ εσα στα ευρήματα αποτελεί η φ α ρα-ω νική βασιλική κεφ αλή , η οποία σ ύμ φ ω να με την αρχαιολό-

γο ανήκει στον Μ έγα Α λέξανδρο. Η κεφ αλή φ αίνεται να απο-

τελεί τμήμα από ένα ά γαλμ α το οποίο ήταν καθιστό ή όρθιο.

Στο μέτω πο της κεφ αλής διακρίνονται βασιλικά σύμ βολα

όπω ς η βασιλική κόμ πρα.

Ε νδιαφ έρουσ α είναι η περιγραφ ή του ευρήματος από τηνίδια τη Α ιάνα Σουβαλτζή. Ίσω ς σε αυτό το σημείο να στηρίχθη

καν και σιπερισσότερες ελπίδες της αρχαιολογικής αποστολής:

81




«Ε κθέτοντας ιη ν κεφ α λή στο φ ω ς της η μ έρα ς κα ι μετά

τον κα θαρισ μό της, φ ά νη κε ότι α νή κε στο πορτρέτο τηςμ ούμιας ενός νέου άνδρα. Η σύνθεση του δέρματος δεν εί-

ναι σταθερή αλλά μάλλον χαλα ρή . Ο ι κοιλότητες τω ν μ α -

τιώ ν δείχνουν χαρακτηρισ τικά πολύ λεπτά. Τ α μ άτια είναι

κλειστά. Υ πάρχουν στο πρό σ ω πο σ ημ άδια πόνου, πο υ απ ο

τυπ ώ θη κα ν στη μ ορφ ή πριν α πό το θάνατο του ανθρώ που .

Θ α ήταν χρήσιμο να συγκριθεί μ ε το ορειχάλκινο αγαλμ ατί

διο μ ε τη μ ορφ ή του Ό σιρη που βρ έθηκε λίγα μ έτρα μ ακρ ιά

από τον τάφο».

Α υτό που φ αίνεται όμ ω ς να έπεισε ακόμ η περισσότερο την

ομ άδα είναι η σ υμφ ω νία τω ν ευρημάτω ν με τις ιστορικές

αναφ ορές. Σ ύμ φ ω να με τα όσ α περιγρά φ ει η αρχηγός της

αποσ τολής Λ ιάνα Σ ουβαλτζή: «Γ νω ρίζουμε από τις κλασικές

αναφ ορές τω ν αρχαίω ν πη γώ ν ότι το σ ώ μ α του Μ εγάλουΑ λεξάνδρου μουμ ιοποιήθη κε και έμεινε δύο χρόνια άταφ ο

στη Β αβυλώ να πριν ξεκινήσει η διαδικα σία της κηδείας. Κ α-

τόπιν η μούμια εκλάπη από τον Π τολεμαίο τον Α ' (304 282

π.Χ .). Ο ι πη γές λέγουν ότι προσ ω ρινά το σ ώ μ α ετάφ η στη

Μ έμφ ιδα, όπου παρέμ εινε περί τα σαράντα χρόνια, έω ς ότου

κτισθείτάφ ος στην Α λεξάνδρεια από τον Π τολεμαίο το Β ' που

βασ ίλευσε από το 2822 46 π.Χ . Τ ο σ ώ μ α πα ρέμ εινε στηνΑ λεξάνδρεια μ έχρι που εξαφ ανίστηκε οριστικά κάπου στις αρ-

χές του 5ου αι. μ.Χ .»

Ο Τ Α Φ Ο Σ Τ Ο Υ Μ Ε Γ Α Λ Ο Υ Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο Υ

Β Ρ Ι Σ Κ Ε Τ Α Ι Σ Τ Η Β Ε Ρ Γ Ι Α !

Δ ύο βιβλία, δεκάδες άρθρα σ την Ε λλάδα α λλά κυρίω ς στο

εξω τερικό, μια δική του ιστοσ ελίδα όπου προβάλλονται όλα τα

τελευταία γεγονότα γύρω από το επίμ αχο θέμα της α ποκά λυ -

ψ ης του τάφ ου του Μ εγάλου Α λεξάνδρου, είναι το απ οτέλε-

σμ α της πολύχρονης βιβλιογραφ ικής κυρίω ς έρευνας του ερα -

σιτέχνη αρχαιολόγου από τη Θ εσσαλονίκη Τ ριαντάφ υλλου

Π α πα ζώ η .Ο κ. Π απα ζώ ης μπορεί να μ ην έχει τύχει σοβαρής αντιμε-

82



Π Ο Υ Β ΡΙΣΚ Ε ΤΑ Ι Ο Τ Α Φ Ο Σ Τ Ο Υ Μ . Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ :

τώ πισης κυρίω ς από ιη ν ελληνική αρχαιολογική κοινότητα,

επειδή δεν διαθέτει πς ανάλογες περγαμ ηνές, αλλά κυρίω ςεπειδή τα όσ α ισχυρίζονται αφ ορούν Θ έματα... ταμπού!

Σ ύμ φ ω να με τα όσα έχει μελετήσει και εν μέρει έχει α πο-

δείξει ο ερευνη τής, ο τάφ ος που έχει αποκαλυφ θεί στη Β ερ-

γίνα, ο ΙΙος βασιλικός τάφ ος δεν ανήκει στον Φ ίλιππο το Β '

πατέρα του στρατηλάτη, αλλά στον ίδιο τον Μ έγα Α λέξανδρο.

Μ ε άλλα λόγια ο τάφ ος τον οποίο α ναζητά αιώ νες τώ ρα όληη ανθρω πότητα, έχει ανακαλυφ θεί στη Β εργίνα!

Ο ίδιος ο ερευνη τής αναφ έρει στα βιβλία που έχει σ υγγρά-

φ ει κα ι τα οποία αγνοούνται επιδεικτικά αττό μ εγάλο μέρος

τω ν Ε λλήνω ν ειδικώ ν ότι:

«Ο Μ έγας Α λέξανδρος πέθανε στη Β αβυλώ να το 323 π.Χ .

και η σορός του τοποθετημένη μ έσα σε μέλι ή κερί μ εταφ έρ-

θηκε στην Α ίγυπτο το 321 π.Χ ., όπου α ρχικά τάφ ηκε σύμ-

φ ω να με το μακεδονικό νόμο στη Μ έμφ ιδα. Η βασίλισσα Ρ ω -

ξάνη μ ε το βρεφικής ηλικίας παιδί της έφ θασαν τον ίδιο χρ ό-

νο στη Μ ακεδονία και ο 311 π.Χ . δολοφ ονήθη κα ν από τον

Κ άσσανδρο στην Α μφ ίπολη, κοντά δηλα δή στη Β εργίνα. Η

βασίλισσα Ρω ξάνη τάφ ηκε μαζί με το σύζυγό της, τον Μ έγα

Α λέξανδρο, στη Β εργίνα. Τ ο παιδί τους, ο Α λέξανδρος ο VI,τάφ ηκε σε ένα διπλανό τάφο».

Ό σο για τον Φ ίλιππο το Β ', ο τάφ ος του, σ ύμ φ ω να μ ε τον

κ. Π ατταζώ η, έχει συληθεί. Ό σο... ακραίες και εάν φ αίνονται

σε ορισμένους αυτές οι διαπιστώ σεις, θα πρέπει να επισ ημ ά-

νουμ ε ότιη άποψ η αυτή, πω ς ο τάφ ος που βρέθηκε στη Β ερ-

γίνα δεν είναι του Φ ίλιππου του Β ' αλλά κάποιου άλλου, έχει

ακουστεί και στο παρελθόν και μάλιστα α πό επιστήμονες στο

πλαίσιο αρχαιολογικώ ν συνεδρίω ν.

Τ ον Α πρίλιο του 2000 η εφ ημ ερίδα In d ep en d en t είχε

αφ ιερώ σει άρθρο στο οποίο α ναφ έρονταν ότι: «Ο σκελετός

που μπορεί να ανήκει στον πα τέρα του Μ εγάλου Α λεξάν-

δρου, Φ ίλιππο το Β ', είναι στην πραγματικότητα του ετερο-

θαλή αδελφ ού του Α λέξανδρου Α ρριδαίουΦ ίλιππου και αυτόπροκύπτει από ανθρω πολόγους που εξέτασαν κρανία π ρο ερ-

χόμ ενα από το βασιλικό τάφ ο της Β εργίνας το 1977».

83




Η έκθεση άλλω στε του κα θη γητή του Δ ημ οκρίτειου Π ανε-

πιστημίου Θ ρά κη ς Ν .Ι. Ξ ηροτύρη και της Γ ερμ ανίδας ανθρω -πολόγου Φ ραντζίσκα Λ άγκενσάιντ συμ φ ω νεί με τις απόψ εις

που αργότερα περιγράφ ονται στο δεύτερο, σχετικό μ ε το θέ-

μα, βιβλίο του κ. Π απα ζώ η:

«Το 274 π.Χ ., όταν βασιλιάς της Μ ακεδονίας ήταν ο Α ντί-

γονος Γ ονατάς, ο βασιλιάς της Η πείρου Π ύρρος εισέβα λε στη

Μ ακεδονία και μ έσα σε ελάχιστο χρόνο έφ τασε στις Α ιγές

(Β εργίνα). Ε κεί οι Γ αλάτες μισθοφ όροι του κατέστρεψ αν ταπά ντα, σύλησαν όλους τους βασιλικούς τάφ ους κα ι διασκόρ-

πισαν τα οστά τω ν βασιλέω ν. Σ τον ίδιο χώ ρο πριν από 22 χρό-

νια ο καθη γητής Μ . Α νδρόνικος ανακάλυψ ε τρεις βασιλικούς

τάφ ους. Ο ι δύο από αυτούς, ο II και ο III, βρέθηκαν ασ ύλη-

τοικαι αποδό θηκαν από τον ίδιο τον κα θη γητή, ο μεν ΙΙος στο

βασιλιά Φ ίλιππο το Β ' και στην τελευταία σύζυγό του Κ λεο-

πάτρα, ο ΙΙΙος ονομάστηκε τάφ ος του Π ρίγκιπα και ο Ιος Τ ά-φ ος της Π ερσεφ όνης.

Ο καθη γητής Α νδρόνικος ανέφ ερε τη σύλη ση τω ν βασιλι-

κώ ν τάφ ω ν από τον Π ύρρο, α λλά διατυπώ νει την άπ οψ η ότι

«από αυτήν, εντελώ ς συμ πτω ματικά , γλίτω σε ο τάφ ος του Φ ί-

λιππου του Β '».

«Ο τάφ ος αυτός ήταν γνω στός σε όλους κα ι δεν θα ήταν λο-

γικό να διασ ω θεί από τη σύλη ση, κάτι που συνέβη άλλω στε

κα ι σε όλους τους βασιλικούς τάφ ους πριν από το 274 π.Χ .»,

απαντά στο βιβλίο του ο κ. Π απαζώ ης.

«Η άποψ η αυτή αποτέλεσε την απαρχή μιας σοβα ρής ιστο-

ρικής πλάνης» υποσ τηρίζει ο κ. Π απαζώ ης, σ την οποία, όπω ς

προκύπτει, στηρίζονται τα τελικά σ υμπεράσ ματα για την ταυ-

τότητα τω ν νεκρ ώ ν της Β εργίνας.

Μ ε βάση τις πλη ρο φ ορίες τω ν αρχα ίω ν ιστορικώ ν, σε συν-

δυασμό μ ε τα ανθρω πολογικά χαρακτηριστικά γνω ρίσ ματα

τω ν οστώ ν και του κρανίου του νεκρού βασιλιά, καθώ ς κα ι

ταφ ικά κτίσματα κα ι ευρή ματα, ο Τ ριαντάφ υλλος Π απα ζώ ης

καταλή γει σε ένα εντελώ ς διαφ ορετικό από όσ α γνω ρίζουμε

μ έχρι σ ήμ ερα σ υμ πέρασ μ α, το οποίο δημοσ ιεύεται στο πρ ώ -

το του βιβλίο (1993): ο ΙΙος τάφ ος που βρέθηκε στη Β εργίνα

84



Π Ο Υ Β Ρ ΙΣΚ Ε ΤΑ Ι Ο Τ Α Φ Ο Σ Τ Ο Υ Μ . Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ ;

δεν ανή κει αχο βασιλιά Φ ίλιππο Β και σχην χελευχαία χουγυναίκα , χην Κ λεοπάτρα. Σχον χάφ ο αυχόν, που απο δόθη κε

σχον πα χέρα χου Μ . Α λεξάνδρου, Φ ίλιππο, χάφ ηκε ο εχερο

θαλής αδελφ ός χου Α λέξανδρου. Ο βασιλιάς Φ ίλιππος ο Β

χάφ ηκε μεχαξύ χου 33 63 35 π.Χ . σχον αμ έσ ω ς πα ρα κείμ ενο

χάφο III.Ο ΙΙος χάφ ος, μ εχά χην εκδίω ξη χου Π υρρου χο 27 3 π.Χ .,

διαμορφ ώ θηκε από χον Α νχίγονο Γ οναχά σχη σημερινή χουμορφ ή με χην περίφ ημ η τοιχογραφ ία του κυνηγιού, το οποίο

εξελίχθηκε στη Β ακτριανή το 32 7 π.Χ ., εννιά χρόνια μ ετά το

θάνατο χου Φ ίλιππου. Σχην χοιχογραφ ία αυχήν πα ρακολο υ-

θούμ ε χον Μ έγα Α λέξανδρο, ενώ απουσ ιάζουν τόσο ο βασι-

λιάς Φ ίλιππος ο Β ' όσο και ο Α ρριδαίος!

«Στον τάφ ο αυτόν, καθώ ς κα ι στον τάφ ο III, οσοδή ποτε κι

αν θεω ρη θεί τολμ ηρό, επανατάφ ηκαν, αντίστοιχα μετά το

274 π.Χ . από τον Α ντίγονο Γόνατά, ο Μ . Α λέξανδρος μ ε ιη

βασίλισσ α Ρω ξάνη, ενώ σχον χάφ ο II ο δω δεκά χρονος γιος

χου σχραχηλάχη, Α λέξανδρος ο Α '» καχαλή γει σχο βιβλίο χου ο

κ. Π απαζώ ης.

Ό πω ς προκύπχει επίσης από χις ισχορικές πηγές, οιαρχαί-

οι Μ ακεδόνες, ύσχερα από δύο ανεπιτυχείς προσπάθειες το321 π.Χ ., π έτυχαν τελικά να αφ αιρέσουν από την Α ίγυπτο τα

λείψ ανα χου Α λέξανδρου και να αφ ήσ ουν σχη θέση χους ένα

είδω λο. Ίσω ς χελικά να ήχαν αυχό που είδε σχην Α λεξάνδρεια

ο Κ αίσαρας Α ύγουσχος και προσ κυνώ νχας αφ αίρεσε καχά λά -

θος ένα κομ μάχι χου...» γράφ ει ο κ. Π απα ζώ ης.

Σχην ιστοσελίδα του ο Έ λληνας ερευνη τής σχολιάζει όλες

τις εξελίξεις που αφ ορούν την ανακάλυψ η του τάφ ου του Μ α-κεδόνα στρατηλάτη: «Έ χω σοβαρές επιφ υλάξεις σχετικά με

χην πιθανότητα α νακά λυψ ης χου χάφ ου χου Μ . Α λεξάνδρου

σχην Α λεξάνδρεια χης Α ιγύπχου. Ε άν ποχέ συμβεί αυχό, είναι

βέβαιος όχιδεν θα βρεθούν κχερίσμαχα και οστά π ου ανήκουν

σ’ αυτόν, γιατί, όπω ς μπορεί να α ποδειχθεί, όλα αυτά βρέθη-

καν σχη Β εργίνα».

Τ ο ενδεχόμ ενο και μόνο να έχει ήδη βρεθείο χάφ ος χου Μ ε-

γάλου Α λεξάνδρου, να βρίσκεχαι εδώ , σχη Β εργίνα, α λλά

85



ω στόσο να παρα μένει... άγνω στος, αφ ού δεν έχει αναγνω ρι-

στείαπό την επιστημονική κοινότητα προκαλεί ποικίλα σχόλια.Π αρα μένει ω στόσο ένα ενδεχόμ ενο η αρχαιολογική π λά -

νη να έχει παρασύρει χιλιάδες ερευνη τές μακριά από την

αλή θεια και φ υσ ικά συμβαίνει πολύ σ υχνά η αλήθεια που

αναζητούμε να βρίσκεται μ προσ τά στα μάτια μας!

Ο Α Γ Ν Ω Σ ΤΟ Σ Μ Ε ΓΑ Σ Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Σ

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α -Π Η Γ Ε Σ

• Π απα ζώ η Τ ριαντάφ υλλου, Ο Ι Ι ο ς Β α σ ι λ ικ ό ς Τ ά φ ο ς τ η ς Β ε ρ γ ίν α ς

Α π ο κ α λ ύ π τ ε ι τ ο ν Μ έ γ α Α λ έ ξ α ν δ ρ ο

• Σουβαλτζή Α ., Ο Τ ά φ ο ς τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ σ τ η ν Ό α σ η

τ η ς Σ ίο υ α , εκδόσεις Γ εω ργιάδη• Α Β Α Τ Ο Ν , τ . 26 «Π ού βρίσκεται ο Τ άφ ος του Μ Α λεξάνδρου;»

• h ttp : / / www.Alexander’s Τ om b. com• ht tp : / /www.GreatAlexander .com

• h t tp : / / tpapazo i s . g r

86

http://www.greatalexander.com/

http://tpapazois.gr/

http://tpapazois.gr/

http://www.greatalexander.com/



Ν Ι Κ Ο Σ Τ Σ Ι Γ Α Ρ Ι Δ Α Σ

Π Ϊ Α Τ Η Ι Ί Κ Η ,Τ < Μ Ι Κ < ( Μ Μ

Κ Α Ι Α < Α Ο Π Α Α

Η ΕΠ Ο Π Ο ΙΙΑ ΤΗ Σ Κ Α ΤΑ Κ ΤΗ ΣΗ Σ της Α σίας από τους Έ λλη-

νες είδιοται να παρουσιάζεται βάσει ενός απλοϊκού σχήμ ατος,

στο οποίο κυριαρχούν, ανά λογα με τις απόψ εις, τις τάσεις και

τους στόχους τω ν εξιστορούντω ν, η ιδιοφ υία του Α λέξανδρου,

η πολεμική αρετή τω ν Ε λλήνω ν, ή το υπερόπλο της μ ακεδο-νική ς φ άλαγγας. Χ ω ρίς να ισχυριστεί κα νείς πω ς τα πα ρα πά -

νω δεν ίσχυαν, δεν ήταν κα θαυτά επαρκή για να εξασφ αλί-

σουν την τεραστίου μεγέθους στρατιω τική και πολιτική νίκη

του Α λέξανδρου. Α ντίστροφ α επιχειρή ματα που συχνά επι-

στρατεύονται, περί δειλίας ή παρακμ ής τω ν αντιπάλω ν και του

πολιτισμού τους, είναι τουλάχιστον αβάσιμα, άδικα, αλαζονικά

και πρόχειρα.Α ντί πλήρους ανάλυσ ης, 8α επιχειρηδεί εδώ μία μάλλον

σεμνή παρουσίασ η τω ν νεω τερισμ ώ ν που εισήγαγαν οι Μ α-

κεδόνες στην πολεμική τέχνη, δηλαδή όλω ν αυτώ ν τω ν πλε-

ονεκτημάτω ν που αφ ενός κατέστησ αν τους Έ λλη νες στην

Α σία μία πρω τόγνω ρα αξιόμαχη δύναμη κα ι πο υ αφ ετέρου

έφ ερα ν τον αντίπαλο στη δυσχερή 8έση να έχει να αντιμετω -

πίσει νέες μεθόδους σε όλους τους τομείς, για τις οποίες ουδέ-

ποτε είχε προετοιμαστεί. Ο αναγνώ στης οφ είλει να γνω ρίζει

87




πω ς πο λλά σ ημεία του θέματος είναι ακόμ η ασ αφ ή, πω ς γε-

γονότα και καταστάσεις ερμηνεύονται ακόμα ποικιλοτρόπω ς

και πω ς επίμ α χα ζητήμ ατα προέκυπταν κα ι 8α προκύπτουν,

υπό το φ ω ς νέω ν αρχαιολογικώ ν ανακα λύψ εω ν. Π ροτάσσ εται

εδώ ό,τι κρίνεται ω ς η πιθα νή και λογική ερμ ηνεία.

1. Τ Ο Σ Τ Ρ Α Τ Ε Υ Μ Α : Α Θ Ρ Ω Π Ι Ο Δ Υ Α Μ Ι Κ Ο ,

Ο Ρ Γ Α Ω Σ Η Κ Α Ι Σ Υ Ο Χ Η

Ο σ τ ρ α τ ό ς τ ο υ Φ ίλ ιπ π ο υ

Α ν κά ποιος έπρ επε να διεκδικήσει την πα τρότητα και τα εύσ η-

μ α για τη σύσταση και ενδυνάμω ση της πιο εξελιγμένης πολε-

μικής μ ηχα νή ς που είχε γνω ρίσει ω ς τότε ο κόσμος, αυτός

ήταν ο Φ ίλιππος προσω πικά . Η πα ρα μονή του ω ς ομήρου στη

Θ ήβα τω ν Ε πα μεινώ νδα καιΠ ελοπίδα, που είχε να παρουσ ιά-

σει το καλύτερο για την εποχή της σύσ τημα αξιοποίησης του

ανθρώ πινου δυναμικού μιας κοινω νίας, δεν πή γε χαμένη.

Ο Φ ίλιππος είδε από κοντά πω ς οι απλοί επίστρατοι μ πο-

ρούσαν να είναι το ίδιο ή και περισσότερο αποτελεσματικοί με

τους εξ επα γγέλματος στρατιώ τες όπω ς οι μισθοφ όροι, ή τους

ανδρω μένους με στρατιω τική παιδεία πολίτες όπω ς οι Λ ακε-δαιμόνιοι. Για να το επιτύχει αυτό, έπρεπε να επιβάλει το είδος

αυτό της συνοχής πο υ οφ είλεται όχι σε ένα απά νθρω πο σύ-

στημ α ιεραρχίας και βίαιης πειθαρχίας, αλλά στην πεποίθη ση

του ανήκειν σε ένα ισορροπημ ένο κοινω νικό σύστημα. Έ πρε-

πε δη λαδή να δημ ιουργήσει πρώ τα κρατική ιδεολογία και πο

λίτεςυπηκόους κα ι μετά στρατιώ τες, πράγμ α κα θόλου εύκολο

σε μία Μ ακεδονία όπου τα αστικά κέντρα ήταν νεω τερισμός, οιαγρότες περιορισμένοι κα ι οινομάδες κτηνοτρόφ οι ο κανόνας.

Α υτό απαιτούσε την προη γούμ ενη καθυπόταξη τω ν ανεξάρτη-

τω ν αρχόντω ν, που επιτεύχθηκε σε πρώ το επίπεδο μ έσω της

στρατιω τικής τους ήττας και σε δεύτερο με τη διατήρησή τους

ω ς άρχοντες της παρα δοσιακή ς τους περιοχής αλλά μ ε διαμο-

νή στην πρω τεύουσα, δίπλα στον ίδιο τον Φ ίλιππο. Κ ανείς δεν

τιμω ρήθηκε, ούτε έχασ ε τα προνόμιά του, αλλά ή ταν πλέον



Σ ΤΡΑ Τ Η Γ ΙΚ Η , Τ Ε Χ Ν ΙΚ Ε Σ Μ Α Χ Η Σ Κ Α Ι Ν Ε Α Ο Π Λ Α

υποχρεω μ ένος να. διαμένει, να εκπαιδεύεται, να τρέφεται, ναδιασκεδάζει και να πολεμά μαζί με όλους τους άλλους και σε

συνθή κες στρατοπέδου. Α φ ενός δ η μιο υ ρ γ ο ΰ ν ι αν έτσι πνεύμ α

μονάδος, αφετέρου ήταν πλέον αδύνατη η συνηθέστατη στο

παρελθόν εξέγερσ η του οποιουδή ποτε μακρινού και ανεξέλε-

γκτου γαιοκτήμονα, χω ρίς να έχει τη δυνατότητα η κεντρική

εξουσία να επιβληθεί. Σ φ υρηλα τήθη κε έτσι το επίλεκτο και

αριστοκρατικό ιππικό, οι Ε τ α ίρ ο ι, πυρήνας κα ι παράδειγμα για

τον πειθα ρχημ ένο στρατό που γεννιόταν.

Ο ιπληθυσμοί τω ν κτηνοτροφ ώ ν ενθαρρύνονταν ή υποχρε-

ώ νονταν να εγκατασταθούν σε μόνιμες γεω ργικές κοινότητες

και περαιτέρω κά ποιοι από τους προϋπάρχοντες αγρότες συ-

γκεντρώ θηκαν σε κοινότητες και πόλεις. Στη σ υνέχεια επι-

στρατεύονταν σε μονά δες βάσει της πόλη ς ή της επαρχίαςόπου ανήκαν, για να εξασφαλιστεί η απαραίτητη συνοχή και

ταυτότητα του βασιλικού στρατού. Κ ατακτώ ντας ο Φ ίλιππος και

άλλες περιοχές, υιοθετούσε την πολιτική αυτή για τα φ ύλα που

εθνολογικά και γλω σσικά ήταν Μ ακεδόνες, ενώ μη μ ακεδο-

νικοί πλη θυσμοί υπηρετούσ αν ω ς υποτελείς ή σύμ μαχοι, με

ιδιαίτερη ταυτότητα, φ υλετική οργάνω ση, τρόπο μ ά χη ς και

τους δικούς τους φ υλετικούς αρχηγούς. Π ολιτικά ανίσχυρα μη

ελλη νικά φ ύλα, με αμφ ίβολη μαχητική αξία, ειδικά οικτηνο

τρόφ οινομάδες, μεταφ έρονταν σε οικισμούς στο κέντρο του

κράτους ώ στε να εξελληνιστούν, ενώ Μ ακεδόνες άποικοι

έπαιρνα ν σ ύντομ α τη θέση τους στα σύνορα , σε νέα «άστεα»,

όπω ς φ αίνεται ότιονόμαζαν τις νεόκτιστες αποικίες, εν αντιθέ-

σει με τις «πόλεις», τα π ροϋπάρχοντα αστικά κέντρα.Π αρά λληλα , ο Φ ίλιππος ενίσχυε τη στρατιω τική δομή του

βασιλείου, βασιζόμ ενος στο χρυσό του όρους Π αγγαίου, στις

στρατηγικής σημασίας θέσεις που είχε ή που κατέλαβε, στα

πα ρα δοσ ιακά όπ λα τω ν Μ ακεδόνω ν (ιππικό και ελαφ ρύ πεζι-

κό), στο νέο όπλο της φ άλα γγας και στις συμμαχικές φ υλές.

Ι δ ε ο λ ο γ ία , δ ιπ λ ω μ α τ ία κ α ι π ρ ο π α γ ά ν δ α

Ε πί Φ ιλίππου, η άνω και η κάτω Μ ακεδονία ενοποιήθηκα ν

οριστικά. Δ εν ήταν άσχετο προς αυτό η αφ οσ ίω ση που έτρε-

89




φ αν στο ττρόσω ττσ τω ν Μ ακεδόνω ν βασιλέω ν, απόγονω ν τουΗ ρακλή , οια πλοί Μ ακεδόνες αγρότες και κτηνοτρόφ οι. Ο Φ ί-

λιππος κι ο διάδοχός του έκαναν ό,τιμπορούσ αν ώ στε αφ ενός

να επιβεβαιώ νεται η θεϊκή τους καταγω γή, αφ ετέρου να κερ-

δίζουν το σεβασμό σε κάδε ευκαιρία. Δ ιότι η καταγω γή τους

από τον Δ ία και τον Η ρακλή επέβαλλε να είναι ο ηγεμόνας

πρώ τα α π ’ όλα πολεμιστής και η κτήση του δρόνου από το

διάδοχο περνούσ ε πρώ τα από τη συνέλευση του μα κεδονικούστρατού. Η έγκριση και η αποδοχή τω ν επιστράτω ν ήταν α πα -

ραίτητος όρος του κύρους της βασιλείας.

Τ ο επίτευγμ α να γίνει η Μ ακεδονία κράτος ισχυρό οφ είλε-

ται βέβαια κυρίω ς στον Φ ίλιππο, αλλά ο Α λέξανδρος δεν είχε

άλλη επιλογή από το να σέβεται τα αιτήματα τω ν ανδρώ ν του

και να είναι το ίδιο, αν όχιγενναιότερος από τους ίδιους. 'Ο ταν

ο στρατός εξεγέρδηκε στις ανατολικές σατραπείες, ο Α λέξαν-

δρος όφ ειλε να ακούσει τις διαμαρτυρίες τω ν στρατιω τώ ν, που

του μ ιλούσαν σαν ίσος προς ίσο.

Ο Φ ίλιππος εφ άρμοσε το συνδυασμό στρατιω τικής ισχύος

και ενεργής διπλω ματίας, που τόσο καλά είχε πετύχει στους

αριστοκράτες του Β ορρά, και στις σχέσεις του μ ε τις κυκλοδυ

μικές πόλειςκράτη. Ό ταν εμφ ανίστηκε η ευκαιρία να παίξειτο ρόλο του πανελλήνιου διαιτητή στον Ιερό Π όλεμο, φ ρόντι-

σε να αναμιχδεί στις έριδες τω ν πόλεω ν, χω ρίς όμ ω ς να τις τα-

πεινώ σει και χω ρίς να τους αλλάξειπολίτευμ α, στάση που τή-

ρη σε και ο Α λέξανδρος. Κ αιοιδύο προέβαλλα ν έντονα το ιδα-

νικό της συμ μαχίας, δεν παρουσ ιάστηκαν σαν τύραννοι και

προσ πά δησαν να γίνουν ευρέω ς δεκτοί ω ς ηγέτες όλω ν τω ν

Ε λλήνω ν.Π ολλοί Έ λλη νες έβλεπα ν πω ς οι εμφ ύλιες διαμ άχες, ενι

σχυόμενες από το χρυσό μιας Π ερσίας, πάντα ισχυρής κι έτοι-

μ ης να εκμεταλλευδεί τις μικρότητες και τον πληγω μ ένο εγω -

ισμό τω ν Ε λλή νω ν πολιτικώ ν, δεν οδηγούσ αν πουδενά. Ε ίδαν

τον άνδρω πο που δα ένω νε τις πόλεις σε αντιπερσική σ υμ μα-

χία σε διάφ ορους ισχυρούς της εποχής, μεταξύ τω ν οποίω ν δέ-

σποζε ο Ιάσω ν, τύραννος τω ν Φ ερώ ν, που είχε κα ταφ έρει να

ενώ σει τις δεσσαλικές πόλεις σε σχετικά σύντομο χρόνο. Ο Φ ί-

90




λιππος ή ι αν από αυτούς ο πιο τυχερός και ο πιο ικανός. Ο δεΑ λέξανδρος, λίγο πριν το θάνατό του και επιδιώ κοντας ακόμα

κα λύτερη συνεργασία μ ε τις πόλεις, επέτρεψ ε να επιστρέψ ουν

οι εξόριστοι τω ν αντιμακεδονικώ ν παρατάξεω ν. Δ εν είναι τυ-

χαίο ότιοιπερισσότερες πόλειςκρά τη δεν δημιούργησαν πρό-

βλημα στους Μ ακεδόνες, ακόμ η και αυτές που δεν είχαν τύ-

χει της μεγαλόψ υχης μεταχείρισης της αλαζονικής Α θήνας.

Μ ε εξαίρεση την περίπτω ση της Θ ήβας, που κα ιασ τρά φ ηκεολοκληρω τικά , η πολιτική της πανελλήνιας συμ μαχίας προσ έ-

κρουε μόνο στον τοπικιστικό πατριω τισμό (που Ο μολογουμέ-

νω ς δεν έπαυε, για το λόγο αυτόν, να είναι πατριω τισμός).

Τ έλος, είναι γνω στή η συμ περιφ ορά του Α λέξανδρου προς

τους ηγέτες τω ν νικημένω ν. Α πέφευγε να τους ταπεινώ σει, συ-

χνά δε τους τιμούσε, είτε από μ εγαλοψ υχία, είτε από πολιτική

σκοπιμότητα. Α ν το πρώ το εξασφαλίζει στη σ υλλογική μνήμη

μετά θάνατον λατρεία και σεβασμό σε έναν ηγέτη, το δεύτερο

αποτελεί ένδειξη ψ ύχραιμης κρίσης καιορθού πολιτικού κριτη-

ρίου και είναι, γι’ αυτόν το λόγο, άξιο να συμπεριληφ θεί στα πο-

λιτικά και διπλω ματικά όπλα του μ ακεδονικού Im perium .

2. Ε Π Γ Γ Ε Λ Ι Κ Η Ο Ρ Γ Α Ω Σ Η

Δ εν ήταν η πρώ τη φ ορά που ένας στρατός είχε μοιράσει τις

αρμοδιότητες και τις ευθύνες σε διάφ ορα άτομα. Ή ταν πρω το-

φ ανές όμ ω ς, να διοικείται από εξίσου καλούς στρατηγούς. Σ υ-

γκεκριμένα, οι Ε ταίροι του Α λέξανδρου, εκπαιδευμ ένοι μαζί

από χρόνια πολεμικώ ν επιχειρή σεω ν, είχαν άριστη αντίληψ ητω ν ποικιλλω ν προβλημάτω ν που έθετε η κά θε αποστολή,

εκτός του ότι είχαν να δείξουν προσω πική ανδρεία, εκτιθέμε-

νοι σε μόνιμη βάση στους ίδιους κινδύνους με τους άνδρες

τους. Α πό την άλλη μεριά, οιΠ έρσες διοικητές, αν και επέδει-

ξαν μεγά \ο θάρρος και οξεία στρατηγική σκέψ η, ήταν δέσμιοι

του συντηρητικού τακτικού δόγματος του στρατού τους και οι

πρω τοβουλίες τους περιορίζονταν σημαντικά από τον Δ αρείο.

Ο Α λέξανδρος δεν περιφ ρόνησε, αντίθετα ανέδειξε ικανούς

91




διοικητές αττό άλλα ελληνικά κράτη (ο Ν έαρχος ττου ανέλαβε

το στόλο είναι ίσω ς το γνω στότερο παράδειγμα), ενώ αργότερα

δεν δίστασε να τοποθετήσει Π έρσες και άλλους σε υπεύθυνες

θέσεις. Μ ε αυτόν τον τρόπο, ήταν απερίσπαστος να ασχολείται

μ ε το αποφ ασιστικό σημείο της μάχη ς ή της εκστρατείας.

Γενικότερα, στην Α ρχαιότητα δεν ήταν εύκολο να α πο-

στέλλονται διαταγές από το ένα σ ημείο της μάχης στο άλλο

και δεν ήταν σπά νια η παρα νόη σή τους ή το αδύνατο της

επέμβασης του στρατάρχη, όταν μία α π’ αυτές εφ αρμοζόταν

λανθασ μένα. Ο μακεδονικός στρατός κα τάφ ερε να α πα λλα γεί

σε κάποιο βαθμό από το πρόβλημα αυτό, κα θώ ς βλέπουμ ε

στις μ άχες τους επιμέρους διοικητές, έχοντας σαφ είς οδηγίες

από τον Α λέξανδρο, να έχουν την ορθή (και ταχύτατη) κρίση

να αντιδρούν στην απότομη αλλαγή τω ν συνθηκώ ν, χω ρίς να

απασχολούν τη γενική διοίκηση. Κ άτιτέτοιο ήταν δυνατό μ ό-

νο χάρη στην εμπειρία τους, σ την πα ραδοχή και στη γνώ ση

της εμπειρίας αυτής από τον Α λέξανδρο και στην ικανότητά

του να αναδεικνύει ταλαντούχους ανθρώ πους, αρετή κα θαυτή

σπάνια. Σ την ομάδα αυτήν εντάσσονταν ικανοί για πολιορκίες,

αναγνώ ριση μακρά ς ακτίνας, επιδρομές στα μετόπισθεν, κ α -

ταδίω ξη και ειδικές επιχειρήσεις σε ανώ μαλο έδαφ ος, συλλέ-

κτες πλη ροφ οριώ ν και υπεύθυνοι προς επιστράτευση και αντι-κατάσ τασ η α νδρώ ν και συγκέντρω ση εφοδίω ν.

'Ο ταν μία περσ ική πρεσβεία επισ κέφθη κε την αυλή του Φ ί-

λιππου, οιαντιπρόσω ποι του Β ασ ιλέα τω ν Β ασ ιλέω ν εντυπ ω -

σιάστηκαν από ένα μικρό σε ηλικία διάδοχο, ο οποίος φ αινό-

ταν ακούραστος στο να τους θέτει ερω τήσεις για την αυτοκρα-

τορία τους. Ή ταν περίεργος για τις αποστάσ εις, τις διαδρομές

και τα περάσματα, τις κλιματολογικές συνθήκες, τις σημαντι-κότερες πόλεις, την οργάνω ση και την ποιότητα τω ν στρατευ-

μάτω ν τους. Τ έτοιες πληροφ ορίες δεν ήταν αδύνατο να συ-

γκεντρώ σει κανείς στην Α ρχαιότητα. Τ ο εμπόριο ήταν εκατέ-

ρω θεν ανεπτυγμένο και οιταξιδιώ τες πολλοί. Α υτό που δεν εί-

χε ριζώ σει σαν ιδέα ήταν η σύγκριση, η διασ ταύρω ση και ο

συντονισμός τω ν δεδομένω ν. Δ εν μπορεί να ειπω θεί μ ε ακρί-

βεια ότι ο Φ ίλιππος, ο Α λέξανδρος ή η υπόλοιπη μακεδονική

92




ηγεσ ία είχαν μελετήσ ει Η ρόδοτο ή Θ ουκυδίδη, ώ στε να γνω -

ρίζουν ιδιαιτερότητες τω ν Π ερσ ώ ν και του κράτους τους, αλλά

υπάρχουν έμ μ εσ α συμπεράσματα πω ς αυτό συνέβη, τουλάχι-

στον σε ό,τιαφ ορά τις προγενέστερες επιχειρήσεις Σ παρτιατώ ν

και Α θηναίω ν στις ακτές της Μ ικράς Α σίας.

Υ πή ρχε ειδική υπηρεσία τοπογράφ ω ν, μ ε κύριο α ντικείμε-

νο την καταγραφ ή τω ν δρόμω ν, τω ν πη γώ ν ανεφ οδιασ μού,

του εδάφ ους και τω ν αποσ τάσ εω ν. Π ληροφ ορίες συλλέγονταν

από τα τοπικά αρχεία, τα μαντεία και τους ναούς, τον πληθυ-

σμό, τους αιχμαλώ τους, τους λιποτάκτες και το δίκτυο κατα-

σκόπω ν, τομέας όμω ς στον οποίο οι Π έρσες φ αίνεται να ήταν

εξίσου κα λά, αν όχι κα λύτερα οργανω μένοι.

Ε ιδικά σώ ματα ήταν και οιδιερμηνείς ή οι αρμόδιοινα μ ε-

τρούν τις αποστάσεις μ ε το βήμα τους, ενώ είχε συσταθεί τα-

χυδρομ ική υπηρεσία μ ε τη φ ροντίδα της συνεχούς ροής επι-

στολώ ν μεταξύ της ηγεσίας του στρατού και της Μ ακεδονίας ή

τω ν συμ μαχικώ ν κρατώ ν, πράγμα που στη σ υνέχεια διευκο-λύνθηκε ιδιαίτερα από το άριστα οργανω μένο περσικό δίκτυο

ταχυδρομικώ ν σταθμώ ν.

3. Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ ΙΚ Η Κ Α Ι Τ Α Κ Τ Ι Κ Η Σ Κ Ε Ψ Η Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Η

Σ τ ρ α τ η γ ικ έ ς ε π ιλ ο γ έ ςΟ Α λέξανδρος δεν αμέλησ ε να εξασφαλίσει τις γραμμές επικοι-

νω νίας του: τηρώ ντας κατά γράμμα την πολιτική καιτις δεσμεύ-

σεις του Φ ίλιππου, διατήρησε τη συμμαχία του καιγενικά καλές

σχέσεις με τις πόλειςκράτη, αφήνοντας στη Μ ακεδονία μία αξιο

σέβαστη στρατιά υπό τον Α ντίπατρο, για την περίπτω ση που οιτε-

λευταίες θα αντιλαμβάνονταν έναν αντιμακεδονικό πόλεμο, ω ς

απόδειξη ανάκτησης του χαμ ένου κύρους τους. Ε ξασφάλισε ανά-

λογα καιτα βόρεια σύνορα του βασιλείου, με αστραπιαία κτυπή-

ματα κατά τω ν πάντοτε σε αναμονή βαλκανικώ ν γειτόνω ν.

Π ερνώ ντας στη Μ ικρά Α σία, φρόντισε να συνεχίσει την π α -

νελληνική πολιτική στις πόλεις που απελευθέρω σε από τους

Π έρσες.

93




Στη Μ έση Α νατολή και μετά τη μ άχη στην Ισσό, π ρο έκυ-

ψ ε το α κανθώ δες δίλη μμα είτε της κατάκτησης της Α ιγύπτου,είτε της προέλασ ης προς την Π ερσία. Η δεύτερη επιλογή υπο

στηρίχθηκε πεισματικά από τον Π αρμ ενίω να, έμπειρο στρα-

τιω τικό, και στηριζόταν σ την πεποίθη ση , ορθά όπω ς αποδεί-

χθη κε, ότι κέρδιζαν οι Π έρσες χρόνο για ανασ ύνταξη, ανα-

διοργάνω ση και ενίσχυση τω ν δυνάμεώ ν τους. Ο ι Ε λλη νες θα

είχαν έτσινα αντιμετω πίσουν άλλη μία φ ορά έναν ίσω ς δυνα-

τότερο από πριν στρατό.

Α ντίθετα, η άποψ η του Α λέξανδρου βασιζόταν στην επιδίω -

ξη της εξασφ άλισης τω ν γρα μμ ώ ν επικοινω νίας: κα τάληψ η

της Μ έσης Α νατολής και της Α ιγύπτου θα σήμ αινε πα ρά λυση

κα ι εξουδετέρω ση του πα ρά γοντα που λεγόταν περσ ικός στό-

λος και που είχε ήδη ξεκινήσει επιτυχείς επιχειρήσεις στο Α ι-

γαίο, ενώ ο Α λέξανδρος είχε αποφ ασίσει να περιορίσει το δικό

του λόγω κόσ τους κιεφ όσ ον δεν σ κόπευε να ριψ οκινδυνεύσει

σε ναυμαχία. Α ν αυτή χανόταν, θα αποτελούσ ε συντριπτικήστρατηγική ήττα.

Η ανάγκη λοιπόν εξουδετέρω σης του περσ ικο ύ ναυτικού,

μ ε την κα τάλη ψ η τω ν βάσ εώ ν του στη Μ έση Α νατολή και

στην Α ίγυπτο, υπ ερίσ χυσ ε σα ν στρα τηγική επιλογή κα ι η

κα τά τα άλλα συνετή κ αι λογική άπο ψ η του Π αρμ ενίω να

δεν υιοθετήθη κε. Α υτό ίσω ς εξηγεί και την επιμ ονή και το

πείσ μ α του Α λέξανδρου στο να κα ταλη φ θούν οπω σ δήπ οτεοι πόλεις της μεσανατολική ς ακτής που αντιστέκονταν.

Α φ ού επιτεύχθη κε αυτό και τα μ ετόπισθεν του ελληνικού

στρατεύματος είχα ν εξασφ αλιστεί, ξεκίνησε η πορεία ττρος

την Π ερσία, όπ ου τα πρά γματα εξελίχθηκαν όπ ω ς είχε προ-

βλέψ ει ο Π αρμ ενίω νας. Ο Δ αρείος είχε συγκεντρώ σει ισ χυ-

ρότερο στρατό α π ’ ό,τι στις δύο πρώ τες μ άχες κα ι νικήθηκε

μ ε δυσ κολία.Α νάμεσα στις δύο ορθές εκ τω ν υσ τέρω ν κρίσεις τω ν δύο

ανδρώ ν, πρέπει να διακρίνουμε τις διαφ ορετικές διαστάσεις

του πολιτικού βάρους στη στρατηγική τους σκέψ η: ο Π αρμε-

νίω νας σκεπτόταν τους Π έρσες, αλλά ο Α λέξανδρος σκεπτόταντους Έ λλη νες.

9 4



Σ ΤΡΑ Τ Η Γ ΙΚ Η , ΤΕ Χ Ν ΙΚ Ε Σ Μ Α Χ Η Σ Κ Α Ι Ν Ε Α Ο Π Λ Α

Ε Ω Τ Ε Ρ Ι Σ Μ Ο Ι Σ Τ Η Τ Α Κ Τ ΙΚ Η Κ Α Ι Σ Τ Η Ο Π Λ Γ Π Κ Η

Η ο τ τ λ ιτ ικ ή φ ά λ α γ γ α

Τ ο πεζικό, το παραδοσιακό όπλο τω ν Ε λλήνω ν στην ξηρά,

ήταν η βαριά οπλισμένη, σε πυκνή διάταξη, συνήθω ς με βά-

θος οκτώ ανδρώ ν, μαχόμ ενη φ άλα γγα πολιτώ νοττλιτώ ν. Μ ε

κύρια επιθετικά όπλα το δόρυ (που κρατούνταν οριζόντια στο

ύψ ος του ώ μου, ώ στε να προσβάλλει πάνω από τις εχθρικές

ασ πίδες) και την α σπίδα (που κα θαυτή ονομαζόταν ό τ τ λ ο ν και

χρησιμοποιούνταν στον ω β ισ μ ό , την προσ πάθεια απώ θησ ης

του αντίπαλου μ ε πίεση της μιας παράταξης στο τείχος ασ πί-

δω ν της άλλης), ήταν ο τρόπος του μάχεσθαι τω ν πιο οργανω -

μένω ν πόλεω νκρα τώ ν, σ υμ μάχω ν αρχικά κατά του Φ ίλιππου

και του Α λέξανδρου και αργότερα τω ν δυνά μεω ν πολλώ ν εξ

αυτώ ν στην εκσ τρατεία στην Α σία.

Ε λ α φ ρ ύ π ε ζ ικ ό

Π ερί τα τέλη του 5ου π.Χ . αιώ να, έκα ναν την εμφ άνισή τους

οι π ε λ τ α σ τ έ ς , ελαφ ρύ πεζικό αρχικά από Θ ράκες αλλά στα-

διακά και από Έ λλη νες, που πολεμούσ ε κυρίω ς σε ανοικτή

διάταξη κι εξ αποστάσεω ς με ακόντια. Ό φ ειλαν το όνομ ά τους

στη μικρή ασπίδα τους, την π έ λ τ η .

Ή δη σε ευρεία χρήση την εποχή του Φ ίλιππου, αποτελού-

σαν πλέον σημ αντικό παρά γοντα τω ν νέω ν, ευκίνητω ν τακτι-κώ ν, αφ ού χρη σιμοποιούνταν σε κάθε είδους ειδικές επιχει-

ρήσεις και πορείες σε ανώ μαλο έδαφ ος. Σε μ άχη εκ πα ρατά

ξεω ς κά λυπταν τα πλευρά τω ν πυκνώ ν σχημ ατισμώ ν της φ ά -

λαγγας, παρενοχλούσαν το βαρύ πεζικό του αντιπάλου και

αντιμετώ πιζαν παρόμοια με αυτούς ελαφ ρά εχθρικά σ τρατεύ-

ματα. Η χρήση τους σε πλη θώ ρα επιχειρήσεω ν οφείλεται, π έ-

ραν της προσαρμοστικότητάς τους σε κά θε τύπο εδάφ ους καιεχθρού, και στο γεγονός ότιπριν τη βασιλεία του Φ ίλιππου, το

μακεδονικό πεζικό αποτελούνταν κυρίω ς από ανάλογα ελα-

φ ρά οπλισμένους άνδρες και ήταν πρακτικότατο να αξιοποιη

θεί ο παραδοσιακός τρόπος μ άχης τω ν Μ ακεδόνω ν στη νέα

εποχή που απαιτούσε ταχύτητα, προσαρμ ογή και ευκινησ ία.

95




Μ ε χον όρο ψ ιλ ο ί περιγράφ ονταν όσοι πολεμούσ αν με

σφ ενδόνη ή τόξο. Ο ύτε εδώ υπ ήρχε πρω τοτυπία στα όπλα ,όμ ω ς ο Φ ίλιππος κι ο Α λέξανδρος τους χρησιμοποιούσαν π α -

ράλληλα με τους πελταστές κα ι με ανάλογα ενεργό τακτικό κι

επιχειρη σιακό ρόλο. Δ ιάσημοι σε όλο το μεσογειακό κόσμο

ήταν οιΚ ρήτες τοξότες, ικανοί να μάχονται κα ι σ ώ μ α μ ε σώ -

μ α και που χρησ ιμοποιήθηκα ν αργότερα από πολλές πόλεις

κρά τη ω ς εκπα ιδευτές.

Η μ α κ ε δ ο ν ικ ή φ ά λ α γ γ α

Τ ο κατεξοχήν μακεδονικό όπλο που κα τέστησε αυτόν το

στρατό επίφ οβο. Β ασιζόταν στις ιδέες του Α θηναίου Ιφ ικρά

τη, ο οποίος νω ρίτερα είχε προτείνει πεζικό μ ε ελα φ ριά π α -

νοπλία κ αι μακρ ύ δόρυ. Α μφ ισβητείται κατά πόσ ο η λ εγόμ ε-

νη «ιφικράτεια μεταρρύθμιση» έλαβε ποτέ χώ ρα στην πατρί-

δα του, πάντω ς ο Φ ίλιππος αξιοποίησε την ιδέα και εκπ α ί-

δευσε τους Μ ακεδόνες επίστρατους στο βαρύ κα ι πυκνό α υ-

τόν σχημ ατισμό.

Μ ε δόρατα ίσω ς πέντε μέτρω ν (ύστερες περιγρα φ ές μιλάνε

για μήκος μέχρι και επτά), τις σ ά ρ ι σ σ ε ς , και μ ε τις λόγχες τω ν

πέντε πρώ τω ν σειρώ ν να προτάσ σονται μετω πικά και αλλη

λοκαλυπτόμ ενες, οι μονάδες παρατάσ σονταν σε συντάγματα

διακοσίω ν πενήντα έξι ανδρώ ν, μ ε μέτω πο δεκαέξι, τριάντα

δύο ή εξήντα τεσσ άρω ν ανδρώ ν. Υ πήρχαν επί Α λέξανδρου

εξήντα δύο συντάγματα που ανά τέσσερα ή ανά έξι σχημ άτι-

ζαν τ ά ξ ε ις και αυτές τη φ άλα γγα μάχης. Ο ι πίσω σειρές κρα -

τούσαν τις σάρισσες σε κλίση ώ στε να σταματούν την ορμή

τω ν εχθρικώ ν βλημάτω ν. Στην επίθεση χρησιμοποιούνταν

ακόμ α ο ω θισμός, με κά θε σειρά να πιέζειτην αντίστοιχη προ

πορευόμ ενη αϋτής σειρά. Π ιθανότατα μόνο οι πρώ τες σειρές

να έφ εραν θώ ρακα (σύμφ ω να με άλλη ερμη νεία, μόνον οι

αξιω ματικοί), ενώ το σύνολο τω ν ανδρώ ν προστατεύονταν από

μικρή ασπίδα (λόγος για τον οποίο συχνά σιφ αλαγγίτες α πο-

καλούνται τ τ ε λ τ ο φ ό ρ ο ι), κρ εμά μενη από τη δεξιά πλευρά του

αυχένα ώ στε να προστατεύει το αριστερό πλευρό, εφ όσ ον και

τα δύο χέρια του στρατιώ τη έπρεπε να κρα τούν σταθερά τη βα-

96



Σ ΤΡΑ Τ Η ΓΙΚ Η , Τ Ε Χ Ν ΙΚ Ε Σ Μ Α Χ Η Σ Κ Α Ι Ν Ε Α Ο Π Λ Α

ριά σάρισσα. Ο ιφ αλαγγίτες αποκα λούνταν π ε ζ ε τ α ίρ ο ι, ονομα-

σία φ ανερά βασισμένη σε αυτήν τω ν Ε ταίρω ν του ιππικού.Σ την πιο εκλεπτυσ μένη της έκδοσ η, η φ άλα γγα μπορούσε

να αυξομειώ νει το βάθος και το μέτω πό της, να αραιώ νει τους

στοίχους, ώ στε να υποχω ρούν ανάμ εσά τους οιπελταστές και

οιψ ιλοίή να ελίσσεται ταχύτερα. Υ πή ρχε δυνατότητα να σ χη -

ματίσει ένα σ ύνταγμα αμ υντικό τετράγω νο, μ ε κα θένα τέταρ-

το τω ν ανδρώ ν σε μέτω πο τεσσ άρω ν κατευθύνσεω ν, που αρ-

γότερα περιελάμβανε και τοξότες στο εσω τερικό του. Η πρώ τηκαι ανά τέσσερις οισειρές αποτελούνταν α πό υπαξιω ματικούς,

πρά γμ α που έδινε τη δυνατότητα, ασχέτω ς βάθους, μ ε απλή

μεταβολή, να κινηθεί και να ελιχθεί το σ ύνταγμ α (ή και ολό-

κλη ρος ο σχημ ατισμός της φ άλαγγας) στιγμιαία προς τα πίσω ,

χω ρίς να απαιτείται να αλλάξει η θέση τω ν έμπροσθεν αξιω -

μα τικώ ν. Σε ομ αλό έδαφ ος η φ άλα γγα ήταν το κατεξοχήν

όπλο απώ θη σ ης κα ι συντριβής του εχθρού.Μ ετά την κατάκτηση της Π ερσίας, ο Α λέξανδρος πειραμ α-

τίστηκε μ ε νέες τακτικές. Σ αρά ντα χιλιάδες Π έρσ ες εκπαιδεύ-

τηκαν ω ς φ αλαγγίτες. Τ οποθετήθηκα ν σειρές τοξοτώ ν α νά μ ε-

σα σ τους σαρισσ οφ όρους, ώ στε να μ πορούν να βά λλουν προ

στατευόμενοι ή αντίστροφ α, να ενισχύουν βάλλοντας την επί-

θεση. Τ α ελα φ ρά στρατεύματα, πεζικό και ιππικό, αποτελού-

νταν όλο και περισσότερο από Α σιάτες. Π άντω ς είναι άγνω στηη έκτασ η της εφ αρμ ογής αυτώ ν τω ν μεταρρυθμίσεω ν. Ο ι

στρατοί τω ν Δ ιαδόχω ν φαίνεται πω ς διατήρησαν την αμιγή

χω ρίς τοξότες φ άλα γγα τω ν πρώ τω ν εκστρατειώ ν. Ο ι Π έρσες

γνω ρίζουμ ε πω ς πή ραν μέρος στις επιχειρή σεις στα ανατολικά

της αυτοκρατορίας. Α ιώ νες μετά όμ ω ς, οιΒ υζαντινοί θα υιοθε-

τήσουν το μικτό σύσ τημα και στις οκτώ σειρές ανδρώ ν οι δύο

θα αποτελούνταν από τοξότες.Φ οβερή απήχησ η είχε η φ άλαγγα σε ψ υχολογικό επίπεδο.

Ε λαττώ ματα υπή ρχα ν, όπω ς μία σχετική δυσκινησ ία του μ ε-

γάλου σχηματισμ ού πολλώ ν τάξεω ν, ή η αδυναμ ία να κρ ατη-

θεί η ευθυγράμ μιση σε ανώ μαλο έδαφ ος και γνω ρίζουμ ε πω ς

το δάσος από λόγχες δεν φόβισε τους Ε λληνες μισθοφ όρους

του Δ αρείου στην Ισσό, που δεν δίστασ αν να εμπλα κού ν με

97




ιη φ άλα γγα κα ι να της προξενήσουν πολλές απώ λειες. Π αρά

το γεγονός όμ ω ς ότι οι Ρω μαίοι νίκησαν τους Μ ακεδόνες το

197 π .Χ ., ο νικητής Ρω μαίος στρατηγός είπε αργότερα π ω ς η

επίθεση της μακεδονικής φ άλα γγας ήταν το πιο τρομερό θέα-

μ α π ου είχε δει ποτέ.

Ο ι Υ τ τ α σ π ισ τ α ί, η «φρουρά> κατά κάποιον τρόπο τω ν δύο Μ α-

κεδόνω ν η γεμόνω ν, πατέρα και γιου, είναιένα αίνιγμα για τους

ιστορικούς. Μ άλλον επρόκειτο για βαρύ πεζικό, εφ όσ ον πολε-μούσε δίπλα στην κυρίω ς φ άλα γγα και από την άλλη μεριά

αναφ έρονται ειδικές επιχειρήσεις τους όπου έδρασαν σαν πελ-

ταστές, ελαφ ρά οπλισμένοι και ευκίνητοι. Υ πάρχουν διάφ ορες

ερμηνείες, αλλά η πιθανότερη είναιπω ς επρόκειτο για επίλεκτη

μονάδα , εκπαιδευμ ένη να πολεμά τόσο με τον παραδοσιακό

μακεδονικό τρόπο (ελαφ ρύ πεζικό μ ε ακόντια, σαν τους πελτα-

στές), όσο και σαν παραδοσιακή βαριά και δυσκίνητη οπλιτικήφ άλα γγα με δόρυ καιμ εγάλη οπλιτική ασπίδα, ό η λ ο ν (καθώ ς η

άποψ η πω ς στη μάχη έφ εραν σάρισσα δεν εξηγεί τη σ υμ περι-

φ ορά και τις κινήσεις τους σε ορισμένες μάχες).

Ι π π ικ ό

Τ ο ελληνικό ιππικό αποτελούνταν στα περισσότερα κράτη από

τους πλουσιότερους πολίτες. Ο ι πόλειςκράτη το χρη σιμοποι-ούσαν σε αψ ιμαχίες και αναγνώ ριση, λόγοι για τους οποίους

οι ιππείς τους ήταν οπλισμένοι με ακόντια και σπανιότερα με

δόρυ.

Τ ο θεσσαλικό ιππικό, που το ανέδειξαν οι έμπειροι στην

ανατροφ ή αλόγω ν Θ εσσαλοί στα πεδινά τους εδάφ η, σ υμ με-

τείχε διακεκριμένα στις εκστρατείες του Α λέξανδρου και είχε

πα ρόμοιο οπλισμό (αλλά ίσω ς βαρύτερη πα νοπλία) κα ι πιθα-

νότατα χρησιμοποιούνταν ενίοτε για επέλαση, εφ όσ ον πα ρα -

τάσσονταν σε ρομβοειδή σχηματισμό (με αξιω ματικούς στις

τέσσερις γω νίες) και σε σχετικά αραιή διάταξη, ώ στε μ ε απλή

κλίση ή μεταβολή χω ν αλόγω ν να μπορεί η μονάδα στιγμιαία

να αλλάξεικατεύθυνση.

Στη Μ ακεδονία, το κατά το ομηρικό αρισχοκραχικό πρότυ-πο οργανω μένο βασίλειο, χα μέλη χης δυνασχείας και οι αρι

9 8



Σ ΤΡΑ Τ Η ΓΙΚ Η . Τ Ε Χ Ν ΙΚ Ε Σ Μ Α Χ Η Σ Κ Α Ι Ν Ε Α Ο Π Λ Α

στοκράχες πολεμούσ αν ήδη από καιρό έφ ιπποι, με το ιππικό

ω ς βασικό όπλο κρούσ ης, σ υνδυασ μένο με ελαφ ρύ πεζικό. Ο ιΕ τ α ίρ ο ι, σώ μ α που συνέσχησ ε ο Φ ίλιππος, αποτελούσ αν χο

επίλεκτο, αριστοκρατικό ιππικό του βασιλείου. Ο ιγιοιτω ν Μ α-

κεδόνω ν ευγενώ ν (και άλλοτε ανταγω νιστώ ν της δυναστείας)

εκπαιδεύονταν και μάχονταν σε ίλες διακοσίω ν πενή ντα έξιή

εκατόν είκοσι οκτώ ανδρώ ν (με υπομ ονά δες εξήντα τεσσά-

ρω ν). Π αρατάσ σονταν σε σφ ηνοειδή σχημ ατισμό, εμπνευσ μ έ-

νο α πό αυτόν τω ν Θ εσσ αλώ ν, του οποίου α ποτελούσε πα ρα λ-λαγή. Ή ταν το κατεξοχήν έφ ιππ ο όπλο κρούσ ης, οπλισμένοι

με το ξ υ σ τ ό ν , μ ακρύ δόρυ βασισμένο είτε στη σάρισσα τω ν πε

ζεταίρω ν, είτε, το πιθανότερο, στο όπλο του δρακικού ιππικού

που είχε αποδειχθεί σοβαρός αντίπαλος.

Π αράλληλα, χρησ ιμοποιούνταν οι Μ ακεδόνες π ρ ό δ ρ ο μ ο ι

κα ι Θ ρά κες ιππείς, ελαφ ρύ ιππικό, οπλισμένο πα ρά ταύτα με

ξ υ σ τ ό ν , κα ι ιππικό από τις πόλειςκράτη, οργανω μένο κατά τοδικό τους πρότυπο. Α ργότερα, ο Α λέξανδρος φ ρόντισε να εντά-

ξειστο στρατό του μονάδες Α σιατώ ν, π .χ. τους Ι π π α κ ο ν τ ισ τ έ ς ..

Π ο λ ιο ρ κ η τ ικ έ ς μ η χ α ν έ ς κ α ι μ η χ α ν ικ ό

Ο ι μ ηχανές προ ς εκτόξευση βελώ ν κα τά προσ ω πικού τω ν

πολιορκ ητώ ν, ρόλος στον οποίον οφ είλουν τη γενική ονομ α-

σία τους (κ α τ α π έ λ τ η ς , δηλα δή βολή κα τά της ασ πίδας), ή τανσε χρή σ η στη Σ ικελία από το 37 5 π.Χ . τουλάχιστον, μ ε τη

μορφ ή εξελιγμένου, μ εγάλου τόξου με δυνατότητα εκτόξευ-

σ ης βέλους και, μ ε κά ποια τρο πο πο ίησ η, λίθω ν. Ο ι κινητοί

πολιορκητικοί πύργοι (που ω θούμ ενοι ω ς τα εχθρικά τείχη

επέτρεπαν στο πεζικό να κάνει έφοδο κατευθείαν στις επά λ-

ξεις) α ναφ έρονται στους στρατούς τω ν Α σσυριώ ν ήδη από τον

7ο π.Χ . αιώ να. Γ νω στοί πρέπει να ή ταν κα ι οι κ ρ ι ο ί , σκεπα-στά τροχοφ όρα μ ε έμβολο αιω ρούμ ενο σαν εκκρεμές που

εκτοξευόταν μ ε δύναμ η κατά της πύλη ς. Ο ιπροβλήτες κα ι τα

κεκλιμ ένα επίπεδα για προσέγγισ η τω ν μη χα νώ ν στα τείχη

ήταν επίσης γνω στά, ενώ η χρήσ η υπ ονόμ ω ν για την κα -

τάρρευσ η του τείχους ήταν μάλλον περσική ιδέα.

Ο νεω τερισμός τω ν Μ ακεδόνω ν στον τομ έα της πολιορ

99



κη χική ς ήχαν ίσω ς οι μ εγάλες λιθοβόλες μ η χα νές από συνεσχραμμένους χένονχες, μ ε δυναχόχηχα καχασχροφ ής χειχώ ν

κα ι πύργω ν, ο εξοπλισμός χω ν πύργω ν με ποικιλία καχαπελ

χώ ν, ο κριός ο εκχοξευόμ ενος μ ε χρή σ η κυλίνδρω ν, η χρή-ση πύργου πά νω σε πλοίο για προσ βολή λιμένος (όπω ς σχην

Τ ύρο), η χρήσ η αναρριχηχώ ν για χην κα χάλη ψ η ορεινής δέ-

σης. Κ υρίω ς όμω ς, ήχαν η υπ α γω γή όλω ν χω ν ανω χέρω μ η -

χα νώ ν σε ενιαία διοίκηση υπό χο μ ηχανικό Δ ιάδη.Υ πή ρχε έχσι διαθέσιμο ένα εξειδικευμένο σ ώ μ α «πυροβο-

λικού», κα δώ ς και μ ηχανικο ύ, αφ ού χα καδήκονχά χους, π έ-

ραν χης εκπ όρθησ ης πό λεω ν και οχυρώ σ εω ν, ήχαν και η

κα χασ κευή κά θε είδους συσχήμαχος διαβάσ εω ς ποχαμ ώ ν ή

ορεινώ ν περα σμάχω ν. Α ποχελούνχαν από πειθα ρχημ ένες

ομ άδες μ ηχανικώ ν, μ ηχανουρ γώ ν, χεχνιχώ ν κα ι εργαχώ ν,

μ ε άμαξες ανεφ οδιασμού, εργαλείω ν και ανχαλλακχικώ ν.

Υ πή ρχε δυναχόχηχα επισ κευή ς και εξ ολοκλή ρου κα χασ κευ

ής, ω σχόσο χα μ ηχανήμ α χα ήχαν με χέχοιο χρόπο σ χεδιασ μ έ-

να ώ σχε να αποσυναρμ ολογούνχαι κα ι να μεχαφ έρονχαι σε

σχελέχη, χω ρίς να χρειάζεχαι κάθε φ ορά η εκ χου μηδενός

σχεδίαση και κα χασ κευή χους.

4. Δ ΙΟ Ι Κ Η Τ Ι Κ Η Μ Ε Ρ Ι Μ Α Κ Α Ι Ε Π Ι Μ Ε Λ Η Τ Ε Ι Α

Ο ι πλη ρο φ ορίες που διαθέχουμε για χο σύσχημα α νεφ οδια-

σμού χου Α λέξανδρου είναι ελλιπείς και προβλη μαχικές για

δύο λόγους: πρώ χον, λόγω χου μειω μένου ενδιαφ έρονχος

που είχαν οι αρχαίοι ισχορικοί για χη λειχουργία χου συσχή-μαχος γενικά, και δεύχερον, διόχιο Α λέξανδρος φ ά νη κε χόσο

ικανός σχη διεξαγω γή χω ν επιχειρήσεω ν, ώ σχε να δίδεχαι η

ενχύπω ση πω ς η διοικηχική μ έριμ να λίγο επη ρέασ ε χις σχρα

χηγικές χου επιλογές. Ε νχύπω ση λα νθα σ μένη, διόχι, όπω ς

έλεγαν οιΕ υρω παίοι χου 18ου αιώ να, «ένας σχραχός εκσ χρα

χεύει μ ε χο σχομάχι χου» και η προσ εκχική παραχήρησ η δεί-

χνει όχι η διοικηχική μέριμ να υπήρξε βάση χου σχραχηγικού

σχεδιασμού.


100




Ε φ ο δ ιο π ο μ π έ ς

Ο ι στρατοίπολιτώ ν τω ν πόλεω νκρατώ ν μετέφ ερα ν τα εφ όδιακαι τον οπλισμό τους μ ε ζώ α και υπηρέτες, σε ανα λογία μέχρι

και επτά για κάθε στρατιώ τη, χω ρίς να υπολογιστούν οιγυνα ί-

κες πο υ ακολουθούσ αν το στράτευμα. Η απώ λεια του χρόνου

από τον αργό βηματισμό τω ν ζώ ω ν δεν ανταποκρινόταν στο

όφ ελος της σκοπο ύμ ενης διατροφ ής τω ν ανδρώ ν, αφ ού αυτά

χρειάζονται ποσ ότητα φ υτικής ιροφ ής μεγαλύτερη α π’ ό,τι οι

άνθρω ποι σε κρέας. Δ εν τρώ νε τις νυκτερινές ώ ρες, χρειάζο-

νταν φύλαξη από εχθρική επιδρομ ή και απαιτούν με τη σειρά

τους πολύ νερό.

Ο Φ ίλιππος λοιπόν εκπαίδευσ ε τους άνδρες του στη μεταφ ο-

ρά τω ν αμ υντικώ ν και επιθετικώ ν όπλω ν και τω ν ατομικώ ν

εφ οδίω ν, ενώ απα γόρευσε να σ υνοδεύεται ο στρατός από γυ-

ναίκες και ενίοτε άμαξες. Ό ρισε περιορισμένο αριθμό υπηρετώ ν

ανά ομάδα στρατιω τώ ν, αντίγια υποζύγια, επιτυγχάνοντας έτσι

ριζική μείω ση τω ν εφ οδιοπομπώ ν και καθιστώ ντας το στρατό

την ταχύτερη και πιο ευκίνητη δύναμη που είχε ω ς τότε διεξά-

γει πολεμική επιχείρηση, ικανή να πραγματοποιεί κτυπήματα

«πριν ο εχθρός προλάβεινα ανησυχήσει για το ενδεχόμενο».

Α ν ο Φ ίλιππος εξεσχράτευε στα σχετικά εύφ ορα Β αλκάνια, ο

Α λέξανδρος διέσχισε περιοχές μ ε πλη θυσμό που μετά βίας επι-

βίω νε μ ε μία ισχνή αγροτική παραγω γή. Ο στρατός βρέθηκε

έτσι αξιοθαύμαστα προσαρμοσμένος σε επιχειρήσεις επί ασιατι-

κού εδάφ ους, όπου τα ζώ α και οι προμήθειες ήταν πρόβλη μα

καιη ταχύτητα και η ευκινησία τακτικά και επιχειρησιακά π λε-

ονεκτήματα. Σ υγκριτικά, στον Α φ γανικό Π όλεμο του 1897, οι

Β ρετανοίστην πορεία από το Κ αννταχάρ στην Κ αμ πούλ χρησ ι-

μοποίησαν έξιχιλιάδες ζώ α για επτά χιλιάδες άνδρες.

'Ε δ α φ ο ς κ α ι ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις

Ε πειδή κα τά τη διάρκεια τω ν μηνώ ν πριν τη σοδειά, οι π λη -

θυσμοί διέθεταν μ ετά βίας τα μ έσα για την επιβίω ση και συ-

ντήρησή τους, ο στρατός διαχείμαζε στις βάσεις του έω ς ότου

ολοκληρω θεί η χειμερινή συγκομ ιδή. Ο ι βάσεις αυτές μοιραία

ήταν σε εύφ ορες περιοχές, τω ν οποίω ν η σημασία σ υχνά υπο




τιμάται, όπω ς και οι αγροτικές μέθοδοι τω ν αρχαίω ν (π.χ.

έρευνες έδειξαν πω ς η Μ εσοποταμία είχε στην Α ρχαιότητα

τέσσ ερις φ ορές μεγαλύτερη αγροτική παραγω γή α π ό,τι στον

20ό αιώ να). Τ α εφ όδια μ πορούσ αν να μ εταφ ερθούν από ξη-

ράς κα ι σε βρώ σιμη κατάσταση σε μία α κτίνα έω ς εκατόν εί-

κοσι χιλιόμετρα. Γι’ αυτόν το λόγο ο Α λέξανδρος επεδίω κε να

διαχειμάζει σε πολυπλη θείς, καλλιεργη μένες περιοχές, κοντά

σε υδάτινους δρόμους. Δ ιαφ ορετικά τα στρατεύματα χω ρίζο-

νταν για τη διάρκεια του χειμώ να.

Ό μω ς η έλλειψ η ζώ ω ν μεταφ οράς και το χαμ ηλό επίπεδο

αγροτικής πα ρα γω γής του πληθυσ μού στο μεγαλύτερο μέρος

της πορείας, είχαν ω ς συνέπεια ο στρατός να μ ην έχει πάντα

τη δυνατότητα να παραμείνει αυτάρκη ς σε εφ όδια για μεγάλες

αποστάσ εις και μακριά από λιμένες ή πλω τούς ποταμούς. Ο

Α λέξανδρος συχνά διαπραγμα τευόταν τον ανεφ οδιασμό του με

τους άρχοντες που δέχονταν να παρα δοθούν, πριν καταλάβει

την επαρχία τους. Σε άγονες περιοχές τοποθετούσε φ ρουρές ή

έπα ιρνε ομήρους, ώ στε να εξασφαλίσειτην απρόσκοπτη συλ-

λογή τω ν εφοδίω ν. Σ υγκεκριμένα στις ανατολικές σατραπείες,

λίγοι ήταν αυτοί που πα ρα δόθηκα ν ηθελημ ένα και το πρό-

βλη μα του ανεφ οδιασμού έγινε έντονο.

Σε μία περιοχή η οποία προβλεπόταν πω ς θα φ έρει αντί-

στασ η, δεν έβαζε ολόκληρο το στρατό να εισβάλλει. Ο Α λέ-

ξανδρος θα συγκέντρω νε πρώ τα πληροφ ορίες για τις δυνατές

διαδρομές, το κλίμα και τις πηγές και μετά θα κτυπούσε με

μία μ ικρή και ευκίνητη δύναμη, ενώ ο κύριος στρατός με τις

εφ οδιοπ ομ πές θα έμενε πίσω , σε καλά εφ οδιασμένες βάσεις

(μέθοδο που με επιτυχία εφ άρμ οσ αν αργότερα οι Γ άλλοι σε

μ εμονω μένες επιχειρήσεις στη βόρεια Α φρική και στη Μ αδα-

γασ κά ρη και οιΡώ σοι στην κεντρική Α σία). Α ντίστροφα, όταν

το σύνολο τω ν δυνάμεω ν έπρεπε να κινηθεί, αυτό γινόταν

από χω ριστές διαδρομ ές, ώ στε να μ ην επιβαρύνεται μία συ-

γκεκριμ ένη έκταση στο να θρέψ ει μεγάλο αριθμό ανδρώ ν. Σε

ακραίες βέβαια περιπτώ σεις, όταν εφ όδια δεν ήταν δυνατό να

συγκεντρω θούν από εμπόρους, μ ε εθελοντική προσφ ορά ή με

επίταξη, έμενε η λύση της λεηλασίας.

102



Σ ΤΡΑ Τ Η ΓΙΚ Η , Τ Ε Χ Ν ΙΚ Ε Σ Μ Α Χ Η Σ Κ Α Ι Ν Ε Α Ο Π Λ Α

Ο Α λέξανδρος, όπω ς ο πατέρας του, κατανοούσε πλήρω ς τα

όρια και τις αδυναμίες τόσο τω ν μέσω ν της εποχής του, όσο καιιδιαίτερα τοΰ στρατού του. Β οηθούμενος από ικανούς στη διοι-

κητική μέριμνα και στην επιμελητεία στρατηγούς, όπω ς ο Π αρ-

μενίω νας, ο Κ ρατερός, ο Κ οίνος κι ο Η φαιστίω νας, πέτυχε εκεί

που αργότερα δα αποτύγχαναν οικτρά ο Κ ράσσος κιο Ιουλιανός.

Κ ατά κάποιο τρόπο, σιεδαφ ολογικές καικλιματολογικές συνδή

κες της Π ερσικής Α υτοκρατορίας ήταν το πιο ισχυρό της όπλο.

Ο Α ρριανός, ο Κ ούρτιος, ο Δ ιόδω ρος, ο Π λούταρχος κα ι οΣ τράβω νας συμφ ω νούν και στις λεπτομέρειες, επιτρέποντάς

μας να σ υμ περά νουμ ε πω ς το πρόβλημ α του ανεφ οδιασ μού

λύδη κε τις περισσότερες φ ορές χάρη στις πληροφ ορίες, στο

σχεδιασμό, την προετοιμασία και την οργάνω ση. Α ντίστοιχα,

οι επιχειρήσεις στις ανατολικές σατραπείες απέτυχα ν οι περισ -

σότερες για πολλούς λόγους, μεταξύ τω ν οποίω ν ήταν αφ ενός

η εξάρτησ η του στρατού από μεγάλες εφ οδιοπομπές και α φ ε-τέρου, όταν αυτές εγκαταλείφ δηκα ν πίσω για να μ ην κ α δυ-

στερούν τις πορείες, η εξάντληση και η απώ λεια ανδρώ ν λό-

γω τω ν ελλείψ εω ν από τη λανδασ μένη εκτίμησ η τω ν δυνατο-

τήτω ν τω ν περιοχώ ν εκείνω ν να εφ οδιάσουν το στρατό.

Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Α

Τ ο γενικό και επιτυχημένο σύσ τημα, όπω ς σε όλες τις εποχές,

ήταν ο σω στός συνδυασ μός τω ν όπλω ν. Ο ιμ άχες του Α λέξαν-

δρου ακόμ α διδάσκονται στις στρατιω τικές σχολές διάφ ορω ν

χω ρώ ν ω ς υπό δειγμα σ υνεργασ ίας όπλω ν και μ ονάδω ν. Δ ια-

πιστώ νει κανείς πω ς οιΠ έρσ ες δεν υστερούσαν σε οπλισμό ή

θάρρος, α λλά στο σύστημα διοίκησης, στην εκπαίδευσ η,στους ελιγμούς και στη συνοχή, ενώ οι λαοί στα ανατολικά

εφ άρμοσαν επιχειρήσεις ατάκτω ν μ ε δολιοφ θορές και ενέδρες

που ούτε οιΜ ακεδόνες μ πόρεσα ν να αντιμετω πίσουν.

Ο νεω τερισμός τω ν Μ ακεδόνω ν, που επέτρεψ ε τις συντρι-

πτικές τακτικές τους νίκες ήταν ακριβώ ς ο συνδυασμός και η

αλληλοκάλυψ η τω ν μονάδω ν διαφ ορετικού ρόλου κα ι τύπου.

103




Ο ρόλος ιης φ άλαγγας ήταν τόσο επιθετικός όσο και αμυντι-

κός. Π ερισσότερο γινόταν αντιληπτή ω ς ένα αδιαπέραστο καισταθερό τείχος ανδρώ ν, το οποίο επέτρεπε στους πιο ευ κίνη -

τους σχημ ατισμούς, ιππικού και ελαφ ρού πεζικού να ελίσσο-

νται και να μάχονται έχοντας ένα σταθερό κεντρικό μέτω πο

και σχετικά α σφ αλή σημεία ανασύνταξης. Σ την προέλαση κα -

θηλω νόταν το εχθρικό κέντρο α πό τη φ άλαγγα, ενώ οιπιο ευ-

κίνητες μονάδες ανελάμβα ναν την πα ρενόχλησ η και υπ ερφ α

λά γγιση του αντίπαλου. Τ έλος, το ιππικό διενεργούσε πλάγιαή και άμεση προσ βολή του εχθρού, διάλυση τω ν σχηματι-

σμώ ν του και μια ανελέητη καταδίω ξη. Ο συνδυα σμός αυτός

εφ αρμόσ τηκε στις περισσότερες περιπτώ σεις μ ε τακτικό αντί-

παλο, π .χ. στη Χ αιρώ νεια και κατά του περσικού στρατού, σε

δε ανώ μαλο έδαφ ος με σχετικά άτακτους αντίπαλους (π.χ. στα

Β αλκάνια και στη Β ακτριανή), ο ρόλος της φ άλα γγας ήταν

αναλογικά μειω μένος με κύρια επιχειρησιακά και τακτικάόπλα το ελαφ ρύ πεζικό και το ιππικό.

Ο ιτακτικές του Φ ίλιππου κα ι του Α λέξανδρου υπήρξαν αξε-

πέραστες στην Ε λληνιστική Π ερίοδο, οπότε ένα τέλμα επή λθε

λόγω του ότιόλοιοιαντίπαλοι χρησιμοποιούσαν στρατό στο μ α -

κεδονικό πρότυπο. Ε νώ οι ήττες τω ν Ε λλήνω ν από τους Ρ ω -

μαίους οφ είλονται σε μεγάλο βαθμό στο υπερβολικό βάρος που

οιπρώ τοι έριξαν στη φ άλαγγα, παρα μελώ ντας το βαρύ οπλισμό

και το ρόλο κρούσης του ιππικού, εν ολίγοις, εγκαταλείποντας

το σω στό και συνεπή συνδυασμό τω ν όπλω ν.

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α -Π Η Γ Ε Σ

• An derson, J. Κ . A nc ien t G reek H orsem anship (Los Angeles, 1961)• M ilitary th eory and practice in the age o f X enophon

(Los Angeles, 1970)

• Andronikos, Manolls. “Sarissa”, BCH 94, 1970, p91

• Best, J . G. P. Thracian peltasts an d their influen ce

an Greek warfare (Groningen, 1969)

• B run t, P. A. “Alexan der's M aced onian cava lry”, JH S 83(1963), p2 7

• Calwell C.E. Sm all Wars: A Tactical Textboo k for Imperial Soldiers (London 1906 & 1990)

104



ΣΤ ΡΑ Τ Η Γ ΙΚ Η , ΤΕ Χ Ν ΙΚ Ε Σ Μ Α Χ Η Σ Κ Α Ι Ν Ε Α Ο Π Λ Α

• Cawkwell, George. Philip o fM acedo n (London 1970)

• Connolly, Pete r, Greece and Ro me at War (London 1981)• Ellis, J , R, Philip II and M acedonian Imperialism (London, 1976)

• Engels, D. W. A lexander the Great and the lo gis tics o f th e M acedonia n Arm y, (Berkeley, University of Californ ia Pre ss 1989).

• “M akedonika: note s on the M acedon ians of Philip an d Alexand er”,

POPS, NS.4 (1956) p3

• ‘A no te on the h ipp arc hies of A lexand er”, JH S 83(1963) p69• H am m ond, N. G. L. Problems in Greek history (Oxford, 1973)

• ‘The ba ttle of the G ran icu s river”, JH S 100 (1980) p73

• A le xander the Great, King, C om m ander and Sta tesm an,(London 1981)

• H atzo poulos . M., an d Lou kopoulos, L. (eds).

Philip o f Macedon (Athens, 1980)• Hod ino tt, R. F. the Thracians (London, 1981)

• Markle, Μ . M. “The M acedonian sa riss a, spea r,

and related armor”, AJA 81, 1977, p323

• “Use of the s a ris sa by Philip an d Alexande r of M acedon”,

AJA 82, 1978, p483

• M arsd en, F. W. The campaign o f Gaugamela (Liverpool, 1964)• Greek and Roman artillery, two volumes, H isto rical developm ent

and Technical treatises (Oxford, 1969 & 1971)

• Milns, R. D. “Alexa nder’s Mace donian cava lry an d DS XVII. 14.4”,

JH S 86 (1966) p i 66• “Philip II an d the hyp as p is ts”, Historia 1967, p509

• “The hypas pi sts of Alexander III", Historia 1971, pl86

• Parke , H. W. G reek m ercena ry soldiers from the earliest times

to the battle o f Ipsos (Oxford, 1933)

• Sno dg rass, A. M. A rm s an d arm our o f the Greeks (London, 1967)• W arry. Jo hn . Warfare in the Classical World (London, 1980)

A JA — Am erican Jou rn al of Archaeology

BCH — Bulletin de Correspondence Hellenique

JH S — Jou rn al of Hellenic Stud iesPCPS — Proceedings of the Cambridge Philological Society

105



Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Ζ . Κ Ω Ν Σ Τ Α Σ

T O < ; < N WH T I K 0 < >Γ 0

Τ Ο / Λ <Γ Α Α 0Υ AA< ; A/ / AI >0 y

Η ΤΑ Ν Ε Ν Α Ο Ν Ε ΙΡΟ πολλώ ν φ ιλόσοφ ω ν: μια πολιτεία που νακυβερνάται από φ ιλόσοφ ο. Τ ην ονειρεύτηκε ο Π υ8αγόρας, ο

Π λάτω νας κ.ά . Α νάμ εσά τους και ο Α ριστοτέλης. Α υτός όμω ς,

αντί να προσπαθή σει να παίξει ο ίδιος το ρόλο τοΰ κυβερνή τη

φ ιλόσοφ ου, όπω ς προσ πά θησ ε ο Π υθαγόρας, και αντίνα γρά-

φ ει ουτοπικά βιβλία για φ ιλοσοφ ικές «Π ολιτείες», ή να προ-

σπαθήσει να παίξειτο ρόλο του συμβούλου ενός ηγέτη, έκα νε

κά τι άλλο: δίδαξε ένα νεαρό που θα γινόταν βασιλιάς να φ έ-ρεται ω ς φ ιλόσοφ ος και ερευνητής. Κ αι τα κα τάφ ερε. Ο νεα-

ρός έγινε βασιλιάς, αλλά τέτοιος που όμοιος του δεν υπήρξε

ποτέ, ούτε πριν ούτε μετά.

Α πό πολλούς μελετητές εξομοιώ νεται ο Α λέξανδρος με

τους υπόλοιπους κατακτητές της Ιστορίας. Α υτό δεν είναι

ακριβές. Ο Α λέξανδρος κατέκτησ ε, αλλά πέτυχε κάτι που δεν

κατάφ ερε άλλος «κατακτητής»: ο κόσμος δεν τον θυμάται ω ςκατακτητή.

Ο ίδιος ήταν κατά βάση φ αίνεται από τις πράξεις του αυτό

εξερευνητής. Ε ίχε βέβαια τις προσω πικές τους φιλοδοξίες ω ς

βασιλιάς, αλλά, αν ήταν μόνο αυτό, θα μ πορούσε να τις ικα-

νοποιήσει χω ρίς να κοντέψ ει να φ τάσει στα σύνορα της Κ ίνας.

Τ ότε ο κόσμος δίκαια θα τον θυμόταν ω ς κατακτητή.

Α υτήν την «κρυφή» πλευρά του οι περισσότεροι δεν την

10 6



Τ Ο Ε Ξ ΕΡΕ Υ Ν Η Τ ΙΚ Ο Ε Ρ ΓΟ Τ Ο Υ Μ . Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ

ήξεραν και σίγουρα δεν χην κα ταλάβαιναν. 'Ο ταν ζήτησε από

το στρατό του να τον ακολουθήσει ακόμ α πιο ανατολικά , α υ-τός αρνήθη κε. Δ εν είχαν λόγο να συνεχίσουν. Ε ίχαν πετύχει

τους σκοπ ούς τους με το πα ρα πά νω . Τ ο μόνο πο υ έσ πρω χνε

τον Α λέξανδρο α κόμ α πιο ανατολικά δεν ήταν η επιθυμία του

να κυριαρχήσ ει σε ακόμ α περισσότερους λαούς, αλλά να

γνω ρίσει περισσότερα. Ή ταν όμ ω ς μια επιθυμ ία που όσ ον

αφ ορά τους υπόλο ιπους δεν άρμοζε σε βασιλιά και μ η ν μ π ο -

ρώ ντας να την ομ ολογήσ ει δημ όσ ια, αναγκά σ τηκε να επι-στρέφ ει πίσω .

Ο Α λέξανδρος της Μ ακεδονίας είχε τον «επίσημο» τίτλο του

«βασιλιά» για τους δικούς του, τους Μ ακεδόνες. Τ ου «Στρατη-

γούΑ υτοκράτορα» για τους υπόλοιπους Έ λλη νες. Α ργότερα

απέκτησε και τον τίτλο του Δ αρείου: Μ έγας Β ασ ιλέας. Τ ου δό-

θη καν μ έσα στους αιώ νες και διάφ ορα επίθετα: στρατηλάτης,

κατακτητής. Κ ιόμω ς σήμερα είναι ο μοναδικός αρχηγός κρά -τους στην Ιστορία που χαρακτηρίζεται κι από ένα ακόμα: εξε-

ρευνητής. Ο Α λέξανδρος ο εξερευνητής έχει ισότιμη θέση πλάι

στους υπόλοιπους πρω τοπόρους τω ν ανακαλύψ εω ν.

Ό ταν ο Α λέξανδρος ξεκίνησ ε για την Α σία, είχε ω ς «πρό-

σχημ α» την τακτοποίηση τω ν «ανοιχτώ ν» λογαριασμώ ν τω ν

Ε λλή νω ν με τους Π έρσες. Ε ίχε ακόμ α τη φιλοδοξία να επε-

κτείνει το βασίλειό του. Φ αίνεται όμω ς ότιστο νου του είχε και

άλλα πράγμα τα. Ό πω ς την περιέργεια να μάθει τα πάντα για

τα πάντα.

Ό ταν ξεκίνησ ε για την Α νατολή, ανάμεσα στους λιγοστούς

σ υγκριτικά, μ ε το εγχείρημ ά του στρατιώ τες υπή ρχε για

πρώ τη φ ορά στην Ιστορία και οργανω μένη «επιστημονική»

ομ άδα σ οφ ώ ν και εμπειρογνω μόνω ν. Ο ργανω μένη από τον

Α ριστοτέλη, μ ε σαφ ή εντολή να συλλέξειΓ νώ ση, πληροφ ορίες

για τα πάντα και να καταγράψ ει κά θε ανακά λυψ η.

Η ομ άδα αυτή α κολούθησ ε τον Α λέξανδρο σε όλη τη διάρ-

κεια τω ν εκσιρατειώ ν του και, α π’ όσο γνω ρίζουμε, έστελνε

τακτικά αναφ ορές και δείγματα από τις ανακαλύψ εις της πίσω

στη Μ ακεδονία και τον Α ριστοτέλη. Ά γνω στα στους Έ λληνες

ζώ α. φ υτά, πετρώ ματα και περιγραφ ές τόπω ν και λαώ ν.

107




Ό λες αυτές οιπληροφ ορίες κα ι οιγνώ σεις για χη Φ ύση κα ι

τους ανθρώ πους, τα μ ετεω ρολογικά και κλιματολογικά στοι-χεία που συνέλεγαν, οιχάρτες και οιπαρα τηρήσεις σε βουνά

κα ι θάλασσες έπαιξαν το δικό τους άγνω στο σε μας σήμερα

ρόλο στην οριστική διαμόρφ ω ση του σ υγγραφ ικού έργου του

Α ριστοτέλη, που μ ε τη σειρά του επη ρέασε την πρόοδο της

επιστήμης όσο κ ανένα άλλο.

Ό λα ξεκίνησ αν τον καιρό που ο Α ριστοτέλης εμφ υσ ούσε τοανήσυχο και ερευνητικό πνεύμ α του στο νεαρό μαθητή του. Η

επιρροή του ήταν καταλυτική αλλά σχεδόν υποσ υνείδητη.

Δ ιαμόρφ ω σε έτσι την προσ ω πικότητα του Α λέξανδρου, ώ στε

να κάνει πράγματα π ου ο ίδιος δεν θα μ πορούσε ποτέ.

«Ό ,τι δεν προλαβαίνεις να κά νεις μόνος σου, βάλε άλλους

να το κάνουν για λογαριασμό σου», θα σκέφ τηκε ο Α ριστοτέ-

λης. Έ νας άνθρω πος δεν μπορεί να υλοποιήσει κάθε του όνει-

ρο. 'Ο ταν όμ ω ς βοηθά άλλους να πρα γμα τοποιήσουν τα όνει-

ρά τους, τότε με έμμεσο τρόπο κάνει πραγματικότητα και τα

δικά του. Κ αι ο Α λέξανδρος γνώ ριζε ότιμόνος του δεν θα κα -

τάφ ερνε τίποτα. Έ τσι βοήθησε άλλους να εκπ ληρώ σ ουν τα

όνειρά τους και μέσα από αυτά το δικό του.

Α υτή η σ χέση μαθητήδασκάλου ήταν αμφ ίδρομη. Α ν και

συνήθω ς θεω ρείται ότιο Α ριστοτέλης «έφτιαξε» τον Α λέξανδρο»,

αναρω τιέται κανείς αν ο Α ριστοτέλης θα γινόταν αυτός που

γνω ρίζουμ ε σήμερα , αν δεν είχε τη βοήθεια του Α λέξανδρου.

Θ α είχε γράψ ει όσα έγρα ψ ε για τα ζώ α, τα φ υτά και τη Φ ύση

γενικά, αν δεν είχε συνεχώ ς και για χρόνια όλα εκείνα τα βιο-

λογικά δείγμα τα που έφ ταναν από την Α νατολή;

Ο Α λέξανδρος πέτυχε να πρα γματοποιήσει ένα εξερευνητι-

κό έργο πρω τοποριακό για την εποχή του, που δεν επα ναλή -

φ θη κε πα ρά μόνο στις μέρες μας. Τ ελικά η «δόξα» έμεινε μ ό-

νο σ’ αυτόν. Ο ι άνδρες που έφ ερα ν σε πέρα ς αυτό το δύσ κο-

λο εγχείρημ α έμειναν κομπά ρσ οι και ο άνθρω πος πίσω α π ’

όλα, ο Α ριστοτέλης, έχει έτσι κι αλλιώ ς εδραιώ σει τη δική του

φ ήμ η στη σ υνείδηση τω ν ανθρώ πω ν μέσα από εντελώ ς δια-

φ ορετικά μονοπάτια.108



Τ Ο Ε Ξ ΕΡΕ Υ Ν Η Τ ΙΚ Ο Ε Ρ ΓΟ Τ Ο Υ Μ . Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ

Έ τσι ο Α λέξανδρος έγινε ο μοναδικός ίσω ς «στρατηλάτης»

εξερευνητής.

Στο εκστρατευτικό σ ώ μα δεν υπ ήρχαν μόνο στρατιώ τες, αξιω -

ματικοί και βοηθητικό προσω πικό. Σ υμ περιλαμβά νονταν και

ποιητές, φ ιλόσοφ οι και γενικά «σοφοί» επισ τήμονες θα λέγα -

μ ε σ ή μ ερα πο υ δρούσαν ω ς «εμπειρογνώ μονες» και ειδικοί

επιστημονικοί σύμβουλοι.

Ο Α γις από το Ά ργος, ο Σικελός Κ λέω ν, ο περιπα τητικόςΚ αλλισθένης, οι κυνικοί φ ιλόσοφ οι Ο νησ ίκριτος και Α ναξιμέ

νης, οι«ατομικοί φιλόσοφοι» (οπαδοί του Δ ημόκριτου) Α νάξαρ

χος ο Α βδηρίτης και Π ύθω ν, ο ιστορικός Α ριστόβουλος, γιατροί

όπ ω ς ο Γ λαυκίας, μ ηχανικοί όπ ω ς ο Δ ιάδης, ο Δ ιήμαχος, ο

Χ άρις (ή Χ αιρίας).

Κ ανένας από αυτούς δεν ήταν «πρω τοκλασάτος» φ ιλόσ ο-

φ ος, διάσ ημ ος δηλαδή, μ ε πρω τότυπη και αυθεντική σκέψ η.

Μ ε εξαίρεση τον Κ αλλισθένη π ου πλήρω σ ε ακριβά το ελεύ-

θερο πνεύμ α του ήταν αυλοκόλακες. Ή ταν όμω ς μαθητές

διάσ ημ ω ν φιλόσοφ ω ν και σχολώ ν που έφ ερναν τη γνώ ση

που χρειαζόταν στην εκσ τρατεία και κατέγραφ αν τις ανα καλύ-

ψ εις που γίνονταν. Ο Α λέξανδρος συζητούσ ε μαζί τους κα θη -

μερινά τα βρά δια για να σχηματίσει γνώ μ η σχετικά με τα

όσα συναντούσαν.

Μ ερικοί, όπω ς ο Ν έαρχος, ο Α νδροσθένης και ο Κ αλλισθέ-

νη ς (που φ αίνεται ότι ήταν ο ηγέτης ή ο συντονιστής αυτής

της ομάδας), ξεχώ ρισαν, αλλά όλοι του σ υνεισέφ εραν με τον

τρόπο τους.

Η «επιστημονική» ο μάδα του Α λέξανδρου είχε και στρατιω τική

δρά ση. Τ α μ έλη της δρούσ αν ω ς «επιστημονικοί αξιω ματικοί»

εμπειρογνώ μονες που εξέταζαν πρώ τοι καθετί το άγνω στο που

συναντούσ ε στο δρόμο του το εκστρατευτικό σώ μα. Ο Α λέξαν-

δρος τους έστελνε μπροστά σε ανιχνευτικές αποστολές.

Ο Η ρακλείδης (ή Η ρακλής) σ τάλθηκε στην Υ ρκανία (πε-

ριοχή γύρω από την Κ ασ πία Θ άλασσα) για αναγνώ ριση. Τ ρεις

από τους θαλα σσοπόρους που ταξίδευαν μαζί μ ε τον Ν έαρχο,

109




ο Α ρχία.ς αττό χην Π έλλα, ο Α νδροσ 8ένης από χη Θ άσο και οΙέρω ν από χην Κ ύπρο, ανέλαβα ν να εξερευνήσ ουν χις ακχές

χης Α ραβικής Χ ερσονήσου.Η ομάδα «σοφώ ν» κα ι οιχεχνίχες που συνόδευαν χο σχραχό

ήχαν προσαρμ οσ μένοι σχις σχραχιω χικές ανάγκες. Ο ι μ ηχα νι-

κοί κα ι οι αρχιχέκχονες παρα χηρούσαν χα οικοδομ ήμαχα και

χα οχυρά χω ν λα ώ ν χχου συνανχούσαν αλλά και σχέδιαζαν και

κα τασκεύαζαν πολεμικές μ ηχανές για να χα καχασχρέψ ουν ανχρειαζόχαν. Ο ι ζω γράφ οι απεικόνιζαν χα νέα είδη ζώ ω ν και

φ υχώ ν ττου συνανχούσαν, αλλά και σχέδιαζαν χάρχες χω ν π ε-

ριοχώ ν που 8α εισερχόχαν ο σχραχός, σημειώ νονχας χα χοπο-

γραφ ικά σχοιχεία κάθε μέρους για σχραχιω χική χρήση. Ο ιναυ

χικοί εξερευνούσαν χις ακχές, α λλά ναυμαχούσαν, αν χρειαζό

χαν, και με κάθε ανχίχχαλη ναυχική δύναμη. Ο ιφ ιλόσοφ οι συ

ζηχούσαν για χις νέες ανα καλύψ εις μ ε χον Α λέξανδρο, αλλά

συζηχούσαν και για χα σχραχιω χικά χου σχέδια.

Ή χαν μια «επισχημονική» ομ άδα σ οφ ώ ν προσ αρμ οσ μένη

σχις ανά γκες μιας εκσχραχείας.

Ο Κ αλλισθένης ήχαν φ ιλόσ οφ ος, ανιψ ιός και μαθηχής χου

Α ρισχοχέλη με σημανχική θέση σχην Π εριτχαχηχική Σ χολή

σχην Α θήνα. Α υχός ήχαν ο «άνθρω πος» χου Α ρισχοχέλη σχοπεριβάλλον χου Α λέξανδρου. Μ ε σύσ ταση χου δασκά λου χου

σ υμ περιλή φ θη κε σχην ακολουθία χου ω ς επίσ ημος ισχοριο

γράφος.

Σ χάθηκε ασυμβίβασχος δίτχλα σχον Α λέξανδρο, επαινώ νχας

χα καλά αλλά καχηγορώ νχας χα άσ χημ α κα ι χις υπερβολές

που άρχιζαν να διαφ αίνονχαι σχη συμ περιφ ορά του, με απο

χέλεσμα χελικά να πέσει σε δυσμένεια κα ι να καχηγορηθείγια συνω μοσ ία (χη σ υνω μοσ ία χω ν βασιλικώ ν παίδω ν) και να

πεθάνει.

Μ ε χο θάναχο χου Κ αλλισθένη φ αίνεχαι όχιέληξε η υπό χην

εποπχεία χου Α ρισχοχέλη οργανω μένη δράση χης επισχημονι

κή ς ομάδας. Ο ι σχέσεις Α λέξανδρουΑ ριστοχέλη ψ υχρά θη καν

και χο εξερευνηχικό έργο, έπειχα α πό αυχά χα γεγονόχα, έγινε

προσ ω πική υπόθεση χω ν εξερευνηχώ ν και όχι συνχονισμένηδράση.

110



Τ Ο Ε Ξ Ε ΡΕ Υ Ν Η Τ ΙΚ Ο Ε Ρ ΓΟ Τ Ο Υ Μ . Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ

Στη στεριά σι εκσχραχείεςεξερευνήσ εις κόντεψ αν να φ τάσουν

στους πρόποδες τω ν Ιμαλαΐω ν.

Σ ΰμ φ ω να με τον Π λούταρχο, ο Α λέξανδρος έμαθε στους

Υ ρκανούς να παντρεύονται, δίδαξε στους Α ραχώ σιους τη γε-

ω ργία, έμαθε στους Σοδγιανούς να φ ροντίζουν τους γονείς τους

και να μ ην τους σκοτώ νουν, τους Π έρσ ες να σέβονται τις μ η -

τέρες τους και να μ ην τις παντρεύονται, στους Ινδούς γνώ ρισε

τους ελληνικούς θεούς, στους Σ κύθες έμαθε να θάβουν τους

νεκρούς τους κα ι να μ ην τους τρώ νε.

Κ άποια α π ’ όλα αυτά ακούγονται απίθανα, άλλα πιθανά.

Ό λα αυτά δεν έγιναν από τον Α λέξανδρο αυτοπροσ ώ πω ς, αλ-

λά διαμ έσου τω ν ειδικώ ν που τον ακολουθούσ αν.

Ε κτός από τη χαρτογράφ ησ η τω ν νέω ν περιοχώ ν, η ομ ά-

δα έκα νε ανακα λύψ εις στη βοτανολογία και τη ζω ολογία. Τ α

ζω ικά και φ υτικά δείγματα που συνέλεγαν στέλνονταν στον

Α ριστοτέλη τακτικά και για χρόνια μαζίμε αναφ ορές.

Ή ταν ο γραφ έας του Α λέξανδρου, ο Α νδροσθένης, εκείνος

που πρώ τος πρόσ εξε ότι τα φ ύλλα ορισμένω ν δέντρω ν ανοί-

γουν και κλείνουν α νάλογα μ ε το αν είναι μ έρα ή νύχτα.

Έ κα ναν α κό μ α γεω λογικές και κλιματολογικές παρα τη -

ρήσεις. Υ πήρχαν ακόμ α ειδικοί για την αξιολόγηση χρυσ ω -

ρυχείω ν.

Α νάμεσα στα πειράματα της ομάδας «σοφώ ν» του Α λέξαν-

δρου συγκαταλέγονται και πειράματα πρω τόγονη ς βέβαια γε-νετικής και «ευγονικής».

Στη Β αβυλώ να επιχείρησ αν να καλλιεργήσουν ευρω πα ϊκά

φ υτά και να τα προσ αρμ όσ ουν στο τοπικό κλίμα. Στην Ινδία συ-

νέλεγαν σπάνια ζώ α και, σύμ φ ω να με τον Π τολεμαίο, από την

Ινδία ο Α λέξανδρος οργάνω σε πρόγρα μμα «ευγονικής» ζώ ω ν.

Μ άζεψ ε 23 0.000 αγελάδες χης περιοχής και τις έστειλε στη Μ α-

κεδονία για να χρησιμοποιηθούν σε αγροτικές εργασίες.

Η έρευνα που γινόταν στη στεριά ήταν σημαντική . Ε ξίσου σ η -

μαντική όμ ω ς ήταν και η έρευνα στη θάλασ σα. Υ πεύθυνος για

τις θαλάσσιες εξερευνήσεις ορίστηκε ο Ν έαρχος.Ο Ν έαρχος έγινε ο «άνθρω πος» χου Α λέξανδρου σχα ναυχι

111




κ ά δέματα. Ε ίχαν μ εγαλώ σ ει μαζί και είχε μαθη τεύσ ει και

α υιός μ ε τον Α ριστοτέλη στη Μ ιέζα της Μ ακεδονίας. Α ν κα ιτα πλο ία δεν χρειάστηκαν π α ρά ελάχιστες φ ορές για στρατιω -

τικές επιχειρή σεις και δεν έδω σ αν κάποια σημαντική να υμ α -

χία^ ο Α λέξανδρος έφτιαξε έναν τεράστιο στόλο. Τ ο μ έγεδός

του ήταν τέτοιο, π ου φ αίνεται ακατανόητο αν σκεφτεί κανείς

ότιστην ουσ ία δεν του ή ταν απαρα ίτητος στρατιω τικά. Β έβαια

υπ ή ρχε άλλος λόγος: η δίψ α για μάδη σ η. Ό σα δεν μ πο ρο ύ-

σε να κάνει ο ίδιος ο Α λέξανδρος στη δάλασσα, τα α νέδεσεστον Ν έαρχο.

Ο Ν έαρχος γεννήδη κε στην Κ ρήτη, αλλά ο πατέρας του, ο

Α νδρότιμος, αποφ άσισε να ζήσουν στην Α μφ ίπολη της Μ ακε-

δονίας. Ε κεί μεγάλω σε, ενώ η φιλία τοΰ μ ε τον Α λέξανδρο

ήταν σχολική: ήταν συμ μαδητές κα ι φίλοι. Ό ταν ο Α λέξανδρος

εξορίστηκε προσω ρινά λίγο πριν γίνει βασιλιάς, ο Ν έαρχος τον

ακολούδησ ε και επέστρεψ ε μαζί του. Τ ον ακολούδησ ε στηνεκσ τρατεία στην Α σία και η πρώ τη του σημαντική δέση ήταν

του «σατράπη» της Λ υκίας και της Π αμφ υλίας. Κ υβερνήτης

δηλα δή τω ν νότιω ν και νοτιοανατολικώ ν πα ρα λιακώ ν περιο-

χώ ν της Μ ικράς Α σίας και, το σημαντικότερο, υπεύδυνος για

τα λιμάνια εκείνω ν τω ν περιοχώ ν που προ ηγουμ ένω ς απο τε-

λούσαν ορμητήριο επιδρομ ώ ν του Π ερσικού Ν αυτικού. Τ α

κρά τησε με επιτυχία και το Π ερσικό Ν αυτικό ήταν πια ανα -γκασ μένο να διεξάγει επιχειρήσεις από την Κ ύπρο.

Ο ναυτικός πόλεμος στη Μ εσόγειο τελείω σε μ ε την κα τά-

κτηση της Φ οινίκης, που αποτελούσ ε τον κεντρικό πολεμικό

ναύσ ταδμο τω ν Π ερσώ ν. Ο πόλεμος συνεχίστηκε στην ασιατι-

κή ενδοχώ ρα μ έχρι το Α φ γανιστάν και ο Ν έαρχος έμεινε πίσω .

Ο Α λέξανδρος τον κάλεσε όταν πια τελείω νε ο πό λεμος με

τους Π έρσες και ετοιμαζόταν για την εισβολή στην Ινδία. Μ ετο τέλος της εκστρατείας στην Ινδία αποφ άσισε να χτίσει μ ε-

γάλο στόλο και ο στρατός να επιστρέφ ει από τη δάλασσα. Τ ον

Ν έαρχο τον όρισε διοικητή του στόλου του.

Μ ε αυτόν το στόλο (800 πλοία μ ικρά και μ εγάλα μέχρι

κα ι 300 τόνω ν) κατέβη κε με τα 2 /3 του στρατού τον Ινδό π ο -

ταμ ό προς τη δάλασσα, σε ένα ταξίδιπου κράτησε οκτώ σ χε-

112



Τ Ο Ε Ξ ΕΡΕ Υ Ν Η Τ ΙΚ Ο Ε ΡΓ Ο Τ Ο Υ Μ . Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ

δόν μήνες, δίνοντας και αρκετές μ άχες μ ε ντόπιους, ενώ ο

υπόλοιπος στρατός επέστρεψ ε από άλλο δρόμο.Ο Α λέξανδρος μ ε μέρος του στρατού συνέχισε την εκστρα -

τεία, όχι πια ανατολικά αλλά προς Β ορρά, κα ι ανέδεσε στον

Ν έαρχο να επιστρέψ ει τους υπόλοιπους στη Β αβυλώ να. Τ ο τα-

ξίδιτου Ν έαρχου από την Ινδία στον Π ερσικό Κ όλπο ήταν από

τα λίγα της Ιστορίας. Ε ίχε ξαναγίνει τον 6ο π.Χ . αιώ να από

κά ποιον πο υ ονομαζόταν Σκύλαξ, αλλά ο Ν έαρχος το έκα νε

όχι ω ς μονα χικός ναυτικός κα ι έμπορος που αναζητά νέες

αγορές, αλλά ω ς εξερευνητής και επικεφ αλή ς ενός στόλου

800 πλοίω ν που μετέφ εραν πάνω από 20 .00 0 ανθρώ πους.

Γ ια αυτό το ταξίδι, π ου ουσιαστικά εξελίχθηκε σε οργα νω -

μένη εξερεύνησ η, έγραψ ε αργότερα ο Ν έαρχος στο χαμ ένο

σήμερα έργο του Ι ν δ ι κ ή . Το έργο χάθηκε, αλλά ξέρουμε το

περιεχόμ ενό του από τις αναφ ορές του Α ρριανού σ’ αυτό.

Ή ταν ένα βιβλίο εξερευνητή που έμοιαζε περισσότερο με

«ημερολόγιο» ενός καπετάνιου: μ ε περιγραφ ές της Ινδίας, της

γης και τω ν ποταμώ ν που σ υναντούσ αν. Μ ιλούσε για τους λα -

ούς και τις κάστες τω ν Ινδώ ν, για τα ζώ α (ιδιαίτερα τους ελέ-

φ αντες), τους στρατούς κα ι τα έθιμα, όλα όσα σ υνάντησε ο Ν έ-

αρχος μέχρι την επιστροφ ή του.

Ο Α λέξανδρος αργότερα του α νέθεσε την επιτροπή του γιου

του Η ρακλή , τον οποίο προόριζε για τη διοίκηση της Α ιγύπτου.

Φ αίνεται ότιμετά το θάνατο του Α λέξανδρου ο Ν έαρχος έμει-νε μ ε τον Η ρακλή στην Α ίγυπτο και προ σπά θη σ ε χω ρίς επι-

τυχία να τον προστατέψ ει. Ό ταν ο Η ρακλή ς δολοφ ονήθηκε, ο

Ν έαρχος κατέφ υγε στον Α ντίοχο και αργότερα βοήθησε το γιο

του Α ντίοχου, τον Δ ημήτριο, στην αποτυχημένη εκσ τρατεία

του κατά τω ν Π τολεμαίω ν στην Α ίγυπτο.

Η σχέση του Ν έαρχου με την Α ίγυπτο είναι το λιγότερο π ε-

ρίεργη. Έ ζησε για κάποιο διάστημα στην Α ίγυπτο, έφ υγε κ υ-νηγημ ένος και θέλησ ε να πολεμήσει τους Π τολεμαίους και

ίσω ς τελικά να πέθανε εκεί. Ο Ν έαρχος δεν είναι γνω στό π ό -

τε και πώ ς πέθανε, αλλά ένας τάφ ος πο υ ανακ αλύφ θη κε στη

Σίβα της Α ιγύπτου ίσω ς είναι ο τάφ ος του Η ρα κλή , γιου του

Α λέξανδρου, και του Ν έαρχου.

11 3




Τ ο ενδιαφ έρον είναι ότιτις γνώ σεις του για τα νερά της Α να-

τολής τις κλη ρονόμησαν οι Π τολεμαίοι της Α ιγύπτου και ίσω ς

χάρη σ’ αυτές υπάρχουν σ ήμ ερα σ ημ άδια περάσματος Ε λλή -

νω ν στην Α υστραλία και τα νησιά του Ε ιρηνικού.

Η πολυτάραχη ζω ή του Ν έαρχου συμπεριλαμβάνει τον περί

πλου της Α ραβικής Χ ερσονήσ ου, τη ναυτική πορεία α πό τον

Ινδό ποταμό μ έχρι τον Π ερσικό Κ όλπο, πορείες μ έσα σε πο-

τάμ ια και ένα μεγάλο μυστήριο που αφ ορά την τύχη του μ ε-

γάλου στόλου του Α λέξανδρου. Γιατί τα ίχνη του στόλου μ οιά-

ζουν να χάνονται μετά το θάνατό του.

Μ ια πιθανότητα είναι να διαλύθηκε μέσα στο χάος και τις

διαμάχες τω ν «επιγόνω ν» για το ποιος θα κλη ρονομήσει τα

εδάφ η της αυτοκρατορίας του Α λέξανδρου.

Μ ια άλλη όμω ς φ ημολογία επιμένει ότιο στόλος είχε φ ύγει

για μ ια ακόμα αποστολή, ακόμ α πιο ανατολικά, πριν το θάνα-

το του Α λέξανδρου. Μ ια αποστολή από την οποία δεν επέ-

στρεψ ε ποτέ.

Π ραγματικά τη μ έρα που πέθα νε ο Α λέξανδρος ο στόλος

ήταν έτοιμος για αναχώ ρηση. Θ α εκστράτευε στην Α ραβία.

Μ ετά το θάνατο του βασιλιά, λίγοι δώ σανε σημασία στην

τύχη ή την απουσ ία του στόλου. Π ερίεργα όμω ς ευρήματα

στον Ε ιρηνικό Ω κεανό, στην Α υστραλία, μέχρι και τις δυτικές

ακτές της Ν ότιας Α μερικής προσπαθούν να διηγηθούν μια

ιστορία που ίσω ς δεν μάθουμε ποτέ. Π ρόκειται για ευρήματα

που «δεν θα έπρεπε να υπάρχουν»: ελλη νικά νομίσματα, ελ-

ληνικά γλυπτά, ελλη νικά τοπω νύμια και ελληνικές λέξεις σε

γλώ σσες λα ώ ν του Ε ιρηνικού. Ό λα αυτά υπαινίσσονται μια

διαφ ορετική τύχη του Ν έαρχου και του στόλου του. Ό τι ταξί-

δεψ ε ανατολικά χω ρίς να επιστρέφει ποτέ. Τ α ευρήματα δεί-

χνουν ότιο στόλος δεν χάθηκε. Μ ια σειρά από άλλα ευρήμα-

τα της Α λεξανδρινής Ε λληνιστικής Ε ποχής, τω ν Π τολεμαίω ν

της Α ιγύπτου δείχνουν ότιμερικά χρόνια αργότερα και για αρ-

κετό καιρό υπήρχε ελληνική κα ι ελληνοαιγυπτιακή παρουσ ία

στον Ε ιρηνικό. Ά ρα κά ποια από τα πλοία του Ν έαρχου επέ-

στρεψ αν μακριά α πό τα φ ώ τα της δημοσιότητας και έθεσαν τις



Τ Ο Ε Ξ ΕΡΕ Υ Ν Η Τ ΙΚ Ο Ε Ρ ΓΟ Τ Ο Υ Μ . Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Υ

γνώ σεις και τις ανακαλύψ εις τους στη διάθεση τω ν Π τσλεμαί

ω ν της Α ιγύπτου.

Μ προστά σ’ αυτήν την έρευνα , κάποια στοιχεία άρχισαν να

απαιτούν καινούριες ερμ ηνείες. Γ ια παράδειγμα ο «Α στρονομι-

κός Υ πολογιστής» τω ν Α ντικυθήρω ν. Μ ια υπολογιστική συ-

σκευή ναυσιπλοΐας, ένα ναυτιλιακό μηχανικό com pute r του

1ου προχριστιανικού αιώ να. Έ να τεχνολογικό «θαύμα», που

όμω ς δεν είχε πρακτική εφαρμογή στον τόπο και το χρόνο

που επινοήθη κε, γι’ αυτό και ξεχάστηκε. Ίσω ς... Ίσω ς όμ ω ς

να υπάρχει και κάτι άλλο εδώ , κάτω από την επιφ άνεια τω ν

γεγονότω ν.

Τ ο έχω γρά ψ ει και αλλού: για να ταξιδέψ ετε απ ό τη Ρόδο

(τόπο όπου κατά πάσ α πιθανότητα φ τιάχτηκε ο «Υ πολογιστής»)

μέχρι τα Α ντικύθηρα (όπου βρέθηκε σε ναυάγιο) Δ Ε Ν χρειά-

ζεται κανενός είδους υπολογιστής ή βοήθημα, π έρα α πό ια

μάτια σας! Τ ο Α ιγαίο είναιμια κλειστή θάλασσα, γι’ αυτό και η

ναυσιπλοΐα ήταν εύκολη. Τ α περισσότερα νησιά είναι ορατά

από κά θε σημείο. Α κόμ α κα ι η βοήθεια τω ν άστρω ν είναι κα -

λοδεχούμ ενη αλλά όχι απόλυτα απαραίτητη για να διασχίσε-

τε το Α ιγαίο. Τ ι συνέβη λοιπόν; Για ποιο λόγο κατασκεύασε ο

άγνω στος σε μας μηχανικός το «Μ ηχανισμό» τω ν Α ντικυθή-ρω ν; Τι τον έκανε να τον κατασκευάσει; Σ ίγουρα όχι οι απαι-

τήσεις της ναυσιπλοΐας μιας τόσο κλειστής θάλασσα όπω ς του

Α ιγαίου. Η συσ κευή του από την άλλη θα είχε σίγουρη αξία σ’

ένα ταξίδι στον ω κεανό και για τέτοια ταξίδια, πέρα από τα

σκόρπια στοιχεία που βρήκα, δεν έχουμε άλλα.

Μ ήπω ς λοιπόν η ίδια η ύπαρξη του «Μ ηχανισμού» τω ν

Α ντικυθήρω ν είναι απομεινάρι τω ν άγνω στω ν ταξιδιώ ν τηςεποχή ς στους ω κεανούς. Μ ήπω ς προσ πα θεί να μ ας πει ότιτέ-

τοια ταξίδια έγιναν;

Α νακαλύψ εις «αρχαιολογικές», αλλά όχι «λογικές» σ ύμ φ ω να

με τη λογική της σύγχρονης αρχαιολογίας μαρτυρουν αγνω

στα περιστατικά. Ό πω ς τα απομεινάρια αιγυπτιακώ ν επισ κέ-

ψ εω ν στην Α υστραλία. Θ εω ρώ ντας τα «αιγυπτιακά» όμ ω ς,

115




αποκρύπτεται ένα γεγονός: πολλά από αυχά, όχι όλα, αλλά

αρκετά, δεν προέρχονται από τη φ αρα ω νική Α ίγυπτο αλλά

από την ελληνιστική. Έ χουν βρεθεί πτολεμ αϊκά νομίσματα

και ίχνη που είναι περισσότερο ελληνικά από αιγυπτιακά .

Ο Α λέξανδρος άνοιξε ένα παρά θυρο στην γνώ ση της Α να-

τολής το οποίο έμεινε ανοιχτό για πολύ καιρό. Ο ίδιος ο Ν έ-

αρχος γοητεύτηκε απ ό την Α σία, αλλά δεν επέστρεψ ε ποτέ

πίσω .

Ο ι εξερευνήσεις στη θάλασ σα έφ τασ αν α κόμ α και στο βυθό

της. Η ιστορία ότιο Α λέξανδρος κα τέβη κε στο βυθό για να τον

πα ρατηρήσει μ έσα σ’ ένα βαρέλι, αν και ακούγεται απίθανη,

μπορεί να είναι πραγματική . Τ αιριάζει με το χαρακτήρα του.

Ο στρατός του είχε «ομάδα υποβρύχιω ν καταστροφ ώ ν» που

αναλά μβανε υποβρύχιες στρατιω τικές επιχειρήσεις. Η γνω στό-

τερη είναιαυτή κατά την επτάμ ηνη πολιορκία της Τ ύρου. Ά ραυπήρχα ν στη διάθεσή του κάποιοι βουτηχτές, ειδικοίστο βυθό.

Τ εχνολογικά ένα τέτοιο βαρέλι υποβ ρύχιος κώ δω νας λέγεται

σήμ ερα κα ι είναι πράγματι μια πρω τόγονη καταδυτική συ-

σ κευή ήταν μέσα στις δυνατότητες της εποχή ς του. Λ εν είναι

τόσο απίθα νο λοιπόν.

Α ν πράγμα τι επιχείρη σε κα τάδυσ η στο βυθό μέσα σε κατα-

δυτική συσ κευή, ήταν ο πρώ τος στην Ιστορία. Α πό την άλλη,είναι δύσκολο να υποθέσουμε ότιμ πή κε πρώ τος σε ένα αδο-

κίμαστο καταδυτικό βαρέλι. Θ α πρέπει πριν από αυτόν να εί-

χε δοκιμαστεί από άλλους πριν κριθεί ασφ αλές για χρήση από

το βασιλιά. Τ ους μ ηχανικούς της επιστημονικής ομ άδας του.

Σ ύμ φ ω να μ ε τον Α ριστοτέλη, η κάθοδος του Α λέξανδρου

στο βυθό έγινε το 33 2 π.Χ . Η καταδυτική συσ κευή μάλλον εί-

χε ήδη χρησιμοποιηθεί κατά την πολιορκία της Τ ύρου, για κ α -

θαρισμό υποβρύχιω ν εμποδίω ν αλλά και για την τοποθέτησ η

τέτοιω ν εμποδίω ν. Ό πω ς περιγράφ ει ο Α ριστοτέλης στο βιβλίο

του Π ρ ο β λ ή μ α τ α ο Α λέξανδρος χρησ ιμοποίησε αυτό που σ ή-

μ ερα ονομάζουμ ε «καταδυτικό κώ δω να» μ ε τη μ ορφ ή γυάλι-

νου βαρελιού, το οποίο ρυμ ουλκήθηκε στο σημείο κατάδυσ ης.

Ο ι πα ρα λλα γές της διήγησ ης είναι πολλές. Μ οιάζει σχεδόν

116



Τ Ο Ε Ξ ΕΡΕ Υ Ν Η Τ ΙΚ Ο Ε ΡΓ Ο Τ Ο Υ Μ . Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Υ

«μυθολογική». Τ ο εγχείρη μ α όμ ω ς μάλλον συνέβη. Σ ύμ φ ω να

μ ε κά ποιες διηγήσεις, είχε μαζί του μ ερικά ζώ α, ένα σκύλο,μια γάτα κα ι έναν κόκορα . Σ ύμ φ ω να με μεσαιω νικές πη γές ο

Α λέξανδρος δεν ήταν μόνος αλλά με άλλους δύο και λέγεται

ότιβλέποντας τον κόσμο του βυθού είπε «... αυτός ο κόσμος εί-

ναι καταρα μένος και χαμ ένος. Τ ο μεγάλο ψ άρι τρώ ει το μι-

κρό...» Υ πάρχουν ορισμένοι που λένε ότι το περιστατικό έγινε

όταν ο Α λέξανδρος ήταν α κόμη παιδί, αλλά αυτό είναι εξαιρε-

τικά απίθανο. Ο ιλεπτομ έρειες της πολιορκίας της Τ ύρου και οιναυτικές μ άχες γύρω από αυτή μ ε υποβρύχια πολεμική δρά-

σ η σ χηματίζουν ένα πολύ πιο πιθανό σ κηνικό.

Ο ιπερισσότεροι από τους «σοφούς» που περιστοίχιζαν τον Α λέ-

ξανδρο κατέγρα φ αν τις εμπειρίες τους και έγραψ αν βιβλία γι’

αυτές. Τ α βιβλία αυτά δεν σώ ζονται σήμερα , α λλά μ εταγενέ-

στεροι συγγραφ είς, όπω ς ο Α ρριανός κα ι ο Π λούταρχος, είχανστη διάθεσή τους κάποια από αυτά.

Ο ρισμένα μπορεί να χά θη κα ν στο απερίγραπτο χάος που

ακολούθησ ε τα πρώ τα χρόνια μ ετά το θάνατο του Μ ακεδόνα

βασιλιά. Ά λλα θα βρή καν το δρόμο τους προς τη Β ιβλιοθήκη

της Α λεξάνδρειας. Ε κεί για χρόνια θα υπήρξα ν πολύτιμες π η -

γές για τον Α λέξανδρο και έπειτα θα χά θη κα ν σε κά ποια από

τις αρκετές πυρκαγιές που κατά κα ιρούς έπληξαν τη Β ιβλιο-θή κη , μ έχρι την τελική της κα ταστροφ ή από τους Ά ραβες.

Κ αιμ ετά κάτι θα απόμεινε, κα θώ ς ο θρύλος του Α λέξανδρου

έμεινε πολύ ζω ντανός και ανάμ εσα στους Ά ραβες κα τακτη

τές που ακολούθησ αν τα χνάρια του στην Α σία κα ι τη βόρεια

Α φ ρική.

Ο Ν έαρχος και ο Κ αλλισθένης έχουν σήμερα κ άπο ια μ ικρή

φ ήμ η. Λ εν ξεχάσ τηκαν εντελώ ς. Ο ι άλλοι είναι σχεδόν άγνω -στοι. Λ ίγοι έχουν ακούσ ει για τον Ά γη από το Ά ργος, τον Σικε

λό Κ λέω να, τον Ο νησίκριτο και τον Α ναξιμένη, τον Α νάξαρχο

τον Α βδηρίτη, τον Π ύθω να, και τους άλλους. Μ ερικές φ ορές οι

αρχαίες εξιστορήσεις τούς παρουσιάζουν ω ς συκοφ άντες πα

ρατρεχάμενους και αυλοκόλακες. Ε δώ που τα λέμε μερικοί

ίσω ς την άξιζαν αυτήν την αφ άνεια.




Α ν ζούσε σήμερα ο Α λέξανδρος, γράφ ει ο Michel M eyer

σιο βιβλίο χου The Alexander Complex, η εχαιρεία χου«Α Α ΕΞ Α Ν Δ ΡΟ Σ Α .Ε.» 8α ασχολούνχαν με καμ ιά δω δεκαριά

προω θη μ ένες χεχνολογίες, από χους υπερυπολογισχές μέχρι

χη βιοχεχνολογία. Θ α Ξ επερνούσε χη NASA και 8α καχάφ ερνε

να σχείλει ανθρώ πους σχον Ά ρη μέχρι χο 2010. Θ α κανόνιζε

οικονομ ικές συμφ ω νίες που 8α ήχαν επικερδείς κα ι ω φ έλιμες

για όλα χα σ υμ βαλλόμενα μέρη και 8α ανέπχυσ σε ένα χέτοιο

φ ιλα νθρω πικό έργο που 8α γινόχαν για δεκαεχίες ίσ ω ς και γιαγενιές χο πρόχυπο δημόσιας κοινω νικής πρόνοιας.

Ο Α λέξανδρος μπόρεσε να γίνει χα πάνχα, επιχειρημαχίας,

διαχειρισχής, φ ιλά νθρω πος και καχακχηχής. Κ υνήγησε χους

θρύλους και χις διηγήσεις χης αρχαίας Ε λλάδα ς μέχρι χην

άκρη χου κόσμου χου και χελικά χα καχάφ ερε. Έ γινε σα ν εκεί-

νους που θεω ρούσε προγόνους χου, χον Η ρακλή , χον Δ ιόνυσο

και χον Α χιλλέα.Κ υνηγώ νχας χους θρύλους, έγινε θρύλος και ο ίδιος. Ό χι

απλά όμοιος με χους ήρω ές χου. Ο Α λέξανδρος χους ξεπέρασε!

118



Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Ν Τ Ι Κ Μ Π Α Σ Α Ν Η Σ

Η Φ β Ο Τ Η Τ ΑToy μιλm amjawwΗ λατρεία του στρατηλάτη και οιθεϊκοί Ε πίγονοι

Α ν ο Α λέξανδρος δέλεινα είναι 8εός,

ας tov α φ ήσουμε να είναιθεός.

Π λ ο ύ τ α ρ χ ο ς , β ι κ ά , 219 Ε

Ο Μ . Α Λ ΕΞ Α Ν Δ ΡΟ Σ, όπω ς αργότερα, και οιβασιλείς της ελλη -

νιστικής περιόδου, ενίσχυσε τη δεσποτική του εξουσία, προ-

βάλλοντας αξιώ σεις θεοποίησης. Π οιοι λόγοι ώ θησαν τον επι-

φ ανή στρατηλάτη να επιδιώ ξει τη λατρεία τοΰ προσώ που του

ω ς δεού; Π οιοιαντέδρασαν σε αυτήν την απαίτηση του Μ . Α λε-

ξάνδρου και γιατί; Π οια ήταν τα σημαντικότερα αποτελέσμ ατα

αυτής της επιβολής της θεϊκής υπόστασης του πολιτισμικού κα -

τακτητή; Π όσο η λατρεία του Μ . Α λεξάνδρου και οι συνέπειες

που είχε η επικράτησ ή της ανάμ εσα σε Έ λλη νες και Π έρσες

επη ρέασ ε το χαρακτηρισμό τω ν ελληνιστικώ ν δυναστειώ ν ω ς

θεϊκώ ν κατά τη διάρκεια τω ν δύο επόμενω ν αιώ νω ν;

Π ρίν δοθούν κάποιες σύντομες αποκρίσεις σε όλα αυτά τα

ερω τήματα, ας ξεκινήσω το κείμενό μ ου μ ε μία πρω ταρχική

ερώ τηση; μ ήπω ς έτρεχε θεϊκό αίμα ή καλύτερα ιχώ ρ στις φ λέ-

βες του Μ . Α λεξάνδρου; Π οιος είναι σε θέση να δώ σει μία σί-

γουρη απάντηση είτε αυτή είναι αρνητική είτε θετική; Η Ιστο-

ρία πά ντω ς ισχυρίζεται ότι δύο από τους μεγαλύτερους ήρω ες

119




της ελληνικής μυθολογίας ήταν πρόγονοι του Α λέξανδρου: από

την πλευρά του πα τέρα του ο Η ρακλής, και από την πλευράτης μητέρα ς του ο υπέροχος, αλλά και σημαδεμένος από τη

μοίρα ή ρω ας της Ι λ ιά δ α ς , ο Α χιλλέας. Μ άλιστα λέγεται ότιο σ η-

μαντικότερος παιδαγω γός του, ο Α υσίμαχος από την Α κα ρνα-

νία, αποκαλούσ ε τον Α λέξανδρο Α χιλλέα και τον εαυτό του

Φ οίνικα, με το όνομ α δηλαδή του μυθικού δασκάλου του

ήρω α. Φ υσικό ήταν, λοιπόν, μ έσα σε αυτόν το μυθικό κόσ μο ο

Α λέξανδρος να αισθάνεται πρα γματικά άνετα κι ευχάριστα.Ε πίσης ο μεγάλος Έ λληνας φ ιλόσοφ ος, ο Α ριστοτέλης,

αφ ύπνισε την περιέργεια του νεαρού Α λέξανδρου για τη μ υ-

θολογία κα ι για τη μυθική καταγω γή του. Κ ιαυτό, γιατί εκτός

όλω ν τω ν άλλω ν μελέτησε μαζί του εξονυχιστικά την Ι λ ιά δ α .

Έ τσι η αντίληψ η της άμεσης πραγματικότητας και οι πρώ τες

εντυπώ σεις από τον κόσ μο του μύθου απέκτησ αν τώ ρα βάθος

και ένταση. Ό ,τιμάθαινε, το μάθαινε από τον Ό μηρο με τη μ ε-

σολά βη ση του Α ριστοτέλη.

Ο Α λέξανδρος έβλεπε κι ένιω θε τον εαυτό του ακριβώ ς ω ς

μυθικό ήρω α. Έ να αντίτυπο της Ι λ ιά δ α ς , που το είχε επιμελη

θεί ο ίδιος ο Α ριστοτέλης, τον συντρόφ ευε στις εκσ τρατείες του

και το βράδυ βρισκόταν κά τω από το προσ κέφαλό του, δίπλα

στο ξίφος του.

Μ ετά τη ρομ αντική επίσκεψ η στην Τ ροία, ο Α λέξανδρος

κέρδισε την πρώ τη του μάχη στον ποταμό Γ ρανικό. Η νίκη

εκείνη τού επέτρεψ ε να εισχω ρήσει στο δυτικό τμήμα της Μ ι-

κράς Α σίας και, ω ς την άνοιξη του 333, ήταν κύριος όλης της

δυτικής ακτής, του μεγαλύτερου μέρους της Κ αρίας, της Λ υ

κίας και της Π ισιδίας και ήταν σε θέση πια να προω θη θεί μ έ-

σω του Γ ορδίου στην Ά γκυρα. Α πό την Ά γκυρα προχώ ρησ ε

στην Κ ιλικία. Τ ο φ θινόπω ρο του 333 αντιμετώ πισε στην Ισσό

τον ίδιο τον Δ αρείο και άνοιξε το δρόμο προς τη Συρία. Ω ς το

χειμώ να του 332 είχε υποτάξει ολόκληρη τη Σ υρία και την

Π αλαιστίνη κα ι κατέλαβε τη Γ άζα ύστερα από πολιορκία.

Τ ώ ρα ήταν ανοιχτός ο δρόμος προς την Α ίγυπτο, που όχι

μόνο υποτάχθηκε, αλλά υπ οδέχθηκ ε τον Α λέξανδρο ω ς ελευ-

θερω τή από την περσ ική κυριαρχία. Ο Α λέξανδρος ίδρυσε120



Η Θ Ε ΪΚ Ο Τ Η Τ Α ΤΟ Υ Μ . Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ

Ι

εκεί μια νέα πόλη, ιη ν Α λεξάνδρεια, προτού χαξιδεύσει σ ιην

έρη μο για να συμβουλευθεί χο περίφ ημ ο Μ αντείο του Ά μμ ω -να στη Σ ίβα. Μ άλιστα έδειξε μεγάλο σεβασμό στις ντόπιες π α -

ραδόσεις, γιατί κα ι θυσία πρόσφ ερε στον ταύρο Ά πι στη Μ έμ

φ ιδα και διέταξε την επισκευή ναώ ν στο Κ αρνά κ και το Α ού

ξορ. Μ άλιστα είναιπιθανό, αν και η σχετική παράδοση δεν εί-

ναι τόσο αξιόπιστη, ότιενθρονίστηκε επίσ ημ α ω ς φ αρα ώ . Π ά-

ντω ς στα α ιγυπτιακά κείμ ενα αναφ έρεται σαφ ώ ς μ ε φ αρα ω νι-

κούς τίτλους, δηλα δή ω ς γιος του θεού Ά μμω ναΡ α, προικι-

σμένος κα ι ο ίδιος με θεϊκή δύναμη. Μ ε όλα αυτά σ υμ φ ω νεί

και το γεγονός ότι ο Α λέξανδρος άφ ησ ε την ουσιαστική διοί-

κη σ η σχα χέρια τω ν Α ιγυπτίω ν.

Α πό την Α λεξάνδρεια, λοιπόν, ο βασιλιάς προχώ ρησ ε προς

τα βάθη της ερήμου, στην έρη μο Σίβα. Π ρόκειται για μ ια κίνη -

ση γεμάτη μ υστήριο. Ε κεί υπήρχε έναπα νά ρχαιο μαντείο, που

οι Α ιγύπτιοι χο είχαν γνω ρίσει από χους Λ ίβυες και χο είχαν

συνδέσει μ ε χο θεό χους Ά μμω ναΡ α. Ο ιΈ λλη νες, εγκαχεσχη

μένοι σχην Κ υρηναϊκή από χον 6ο αιώ να, χον χαύχισαν μ ε χον

ύψ ισχο θεό χους και μιλούσ αν για χον Ά μμω ναΔ ία. Ή δη από

πολύ νω ρίς χο μανχείο θεω ρούνχαν σχον ελληνικό κόσμο εξαι

ρεχικά εύσχοχο σχους χρησμούς χου, ό πω ς κα ι χα μανχεία χω ν

Δ ελφ ώ ν και χης Δ ω δώ νης, κα ι συνεπώ ς ήχαν φ ημ ισμένο. Δ ε-

δομένου όχι ο Α λέξανδρος μ ε χη στοιχειώ δη θρησκευχικόχηχά

του είχε αποχίσει και παλαιόχερα σχα πιο διαφ ορεχικά μέρη χο

σεβασμό χου σχις χοπικές θεόχηχες, η επίσκεψ ή χου σχο μανχείο

αυχό δεν έχει από μ όνη χης χίποχα χο παράξενο. Π άνχω ς, αφ ού

υποχρεώ θη κε να ακολουθήσει μια αρκεχά δύσκολη πορεία

μέσ α σχην έρημο, πρέπει να υποθέσουμε κα ι την ύπαρξη άλ-

λω ν κινήτρω ν. Ο Α λέξανδρος είχε ακούσ ει ότιτο μα ντείο το εί-

χαν επισκεφ θεί κα ι οιπρόγονοί του Π ερσ έας κα ι Η ρα κλής και

προφ ανώ ς αυτό λειτούργησε καταλυτικά για χο βασιλιά, που εί-

χε συνυφ άνει χο μύθο με χη ζω ή χου.

Π οιες ερω χήσεις έκανε σχο μανχείο ο Α λέξανδρος κα ι ποια

απά νχησ η πή ρε σε αυχές είναι άγνω σχο. Σχο σημείο αυχό σιω -

π ά και ο ίδιος ο Α λέξανδρος. Ε ίναι δυναχόν να γίνει η υπόθε-

ση όχι χου πρόβ λεψ αν μεγάλες επιχυχίες, χρησιμοποιώ νχας

121




ίσω ς κι εκφ ράσεις, που θα μπορούσε να τις εκλάβει ω ς νύξεις

για παντοκρατορία. Ίσω ς να είχε μεγαλύτερη σημασία ο τρό-

πος που τον χαιρέτησε κα τά την άφιξή του ο αρχιερέας του ιε-

ρού αφ ού ήταν βασιλιάς της Α ιγύπτου, τον χαιρέτησε ω ς γιο

του Ά μμ ω ναΡ α. Σ ύμφ ω να με τον Π λούταρχο, κατά το πρ ο-

σ κύνημ α του Α λέξανδρου στην όαση, ο ιερέας από λάθος τον

χαιρέτησε ω ς “Π αιδιός” (παι+διος) αντί “Π αιδίον”. Ε πίσης ένα

ακόμ η σημαντικό στοιχείο είναι, σ ύμ φ ω να μ ε τον Δ ιόδω ρο, ηαπάντηση του θεού ότιτου έδινε ό,τι ζητούσε, δηλα δή την αυ-

τοκρατορία όλης της Γ ης, και ότι πατέρα ς του ήταν ο ίδιος ο

θεός. Ω στόσο, σ ύμ φ ω να κα ι πάλι με τον Π λούταρχο, ο Α λέ-

ξανδρος απόφ ευγε να διεκδικεί τη θεϊκή αυτήν καταγω γή

μπροσ τά στους Έ λλη νες και τους Μ ακεδόνες συντρόφ ους του.

Α πό τη στιγμή αυτήν, ή μάλλον λίγο νω ρίτερα , από τη στιγμή

που ο Α λέξανδρος υιοθέτησ ε τους τίτλους τω ν φαρα ώ , θεω ρή-θηκε γιος του Δ ία, ενός θεού που τον τιμούσαν ιδιαίτερα οι

Μ ακεδόνες. Ε ίναι χαρακτηριστικό ότι ο Α λέξανδρος δεν εκμ ε-

ταλλεύτηκε το γεγονός αυτό για να δημιουργήσει ένα θεοκρα-

τικό θεμέλιο εξουσίας· το αντιμετώ πισε μάλλον ω ς υπόθεση

που αφ ορούσ ε την προσω πική του εικόνα: κάποιος που συ-

γκαταλέγει στους προγόνους του τον Η ρα κλή ή τον Α χιλλέα,

που καθορίζει τις πράξεις του σ ύμφ ω να μ ε το πρότυπό τους καισχεδόν εντάσσεται στο δικό τους κόσμο, πρέπει να αντιλαμ-

βάνεταιτον εαυτό του ω ς ημίθεο. Π ρος το παρόν τίποτα δεν εί-

χε αλλάξει ουσιαστικά. Ε ντούτοις, όλα αυτά συνέβαλαν στο να

εδραιω θεί η αντίληψ η του Α λέξανδρου για τον εαυτό του ω ς

μυθικού ήρω α.

Η πα ραμονή στην Α ίγυπτο φ αίνεται να έπαιξε μεγάλο ρό-

λο στη συνέχεια της εκστρατείας. Σ εβάστηκε την αυτονομίατης, ω στόσο επέμεινε να εξασκεί εκεί την επικυριαρχία του

σαν διάδοχος του φ αρα ώ , υιοθετώ ντας ένα μέρος από τους π α -

ραδοσ ιακούς τίτλους. Μ έσα σε μια δεκα ετία ο Α λέξανδρος κα -

τάφ ερε να ασκεί διάφ ορες μορφ ές εξουσίας, ήταν ο βασιλιάς

τω ν Μ ακεδόνω ν (που δηλώ νει την αντίληψ η της πόλης πρώ -

τα σαν κοινότητας πολιτώ ν), ηγεμόνας τω ν Ε λλήνω ν, διάδο-

χος τω ν Α χαιμενιδώ ν και ήθελε να ανακηρυχθεί θεός ανίκη-

122



Η Θ Ε ΪΚ Ο Τ Η Τ Α Τ Ο Υ Μ . Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Υ

τος. Μ άλιστα, κ ατά την επιστροφ ή του από την Ινδία, το 32 5

π.Χ . περίπου, κατέστειλε την ανταρσία τω ν σατρα πώ ν, τουςοποίους αντικατέστησ ε με πιστούς Μ ακεδόνες. Τ ο 324 π.Χ .

έγιναν οιγάμοι στα Σούσα, όπου ενώ θη κα ν τα μέλη της α κο-

λουθίας του με Π ερσίδες πριγκίπισσες και ο ίδιος ο Α λέξανδρος

σε δεύτερο γά μ ο μ ε τη Σ τάτειρα, κόρη του Δ αρείου. Α υτές οι

ενώ σεις ίσω ς στάθηκαν αφ ορμ ή για δυσ αρέσκεια τω ν Μ ακε-

δόνω ν. Λ ίγο αργότερα στα Ε κβάτανα και στη σ υνέχεια στη

Β αβυλώ να ο ργανώ θηκαν γιορτές και συγκεντρώ θηκ αν πρε-

σβείες από όλο τον κόσμο της Μ εσογείου για να τιμήσουν το

βασιλέα. Τ αυτόχρονα όμω ς άρχισε να σ υγκεντρώ νει πλη ρο-

φ ορίες για τις μελλοντικές εκσ τρατείες, που όμω ς δεν θα πρα γ-

ματοποιούνταν, γιατί το Μ άιο του 323 π.Χ ., σε ένα συμπόσ ιο,

αδιαθέτησε κα ι πέθα νε. Λ ίγο πριν πεθά νει όμω ς είχε στείλει

πρεσβεία στην Ο λυμπία, μ ε τον Ν ικάνορα τον Σ ταγειρίτη, γιανα ζητήσειαπό τους Έ λληνες να του αποδώ σουν θεϊκές τιμές.

Σ υγκεκριμένα, ο Α λέξανδρος διεμήνυσε στην Ε λλάδα δύο επι-

θυμίες του. Η πρώ τη, υπό μ ορφ ή γρα πτής εντολής, α πα ιτού-

σε την επιστροφ ή στις γενέτειρές τους όλω ν τω ν πολιτικώ ν εξό-

ριστω ν και τω ν οικογενειώ ν τους μ ε εξαίρεση τους Θ ηβαίους.

Η δεύτερη, ω ς επα κόλουθο του θανάτου του Η φ αιστίω να στα

Ε κβά τανα, ζητούσε την ανακή ρυξη του νεκρού σε ήρω α καιτην απόδοσ η θεϊκώ ν τιμώ ν στο δικό του πρόσ ω πο.

Π αρόλο που ο Α λέξανδρος δεν διοικούσε ένα στρατό που

αποτελούνταν από σ υμ μαχικές δυνάμεις, ω στόσο δεν έπα υε

να θεω ρεί τον εαυτό του η γεμόνα τω ν Ε λλή νω ν κα ι αυτό το

φ ανερώ νει ακριβώ ς η αποστολή του Ν ικάνορα στην Ο λυμπία,

όπου με το εν λόγω διάταγμα ζητούσ ε να του α ποδίδονται θε-

ϊκές τιμές, αλλά και να επιτρέψ ουν οισυμμαχικές πόλεις τους

εξόριστους να επιστρέψ ουν πίσω και να ξαναπάρουν τις περι-

ουσίες τους. Ε δώ πρόκειται κα θα ρά για επέμβαση στην εσ ω -

τερική ζω ή τω ν πόλεω ν, κάτιπου ήταν αντίθετο με τους όρους

της συμ μαχίας. Η δεύτερη αυτή αξίω ση α ντιμετω πίστηκε

εχθρικά από τους Έ λλη νες, οιοποίοιήταν έτοιμοι να ξεσηκω -

θούν εναντίον του.Ο ι απολυταρχικές τάσεις του Α λέξανδρου ενισχύονταν βαθ

123



Ο Α Γ Ν Ω Σ ΤΟ Σ Μ Ε ΓΑ Σ Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Σ

μιαία, πρά γμ α που προοιώ νιζε ιη ν α πολυταρχία τω ν ελληνι-

στικώ ν βασιλέω ν. Ζ ώ ντας μακριά α πό τη Μ ακεδονία και τις

εθνικές της παραδόσεις, ο Α λέξανδρος υποχρεώ θη κε να

ασκή σει εξουσία δεσποτική . Μ άλιστα, ο φιλόσ οφ ος Α νάξαρχος

τον έπεισε ότιο βασιλιάς είναι υπεράνω τω ν νόμ ω ν (Π λούταρ-

χος, Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , 52, 4), όταν μάλιστα ο βασιλιάς επιθυμεί να

λατρεύεται και σαν θεός. Α ργότερα, στις ελληνιστικές μ ονα ρ-

χίες (εκτός από τη Μ ακεδονία), τα βασιλικά διατάγματα είχαν

συνήθω ς ισχύ νόμου και ο βασιλιάς θεω ρούνταν αλάνθαστος.

Τ ο τρίτο περιστατικό συνέβη στα Β άκτρα (σημερινό Μ παλκ)

και οφ ειλόταν στη συνήθεια που είχε καθιερώ σει ο Α λέξαν-

δρος να περιβάλλεται και από Π έρσες και από Μ ακεδόνες. Η

πα ρά λλη λη πα ρουσ ία τω ν δύο αυτώ ν εθνοτήτω ν προξένησε

αναπόφ ευκτες δυσχέρειες, αφ ού οιπαρα δόσ εις τους αναφ ορι-

κά μ ε τις σχέσεις βασιλέω ν και υπηκόω ν ήταν εντελώ ς διαφ ο-

ρετικές. Γ ια τους Μ ακεδόνες ο βασιλιάς ήταν ο πρώ τος μεταξύ

ίσω ν, ενώ για τους Π έρσ ες ο κύριος και αυτοί οιδούλοι του. Η

σχέση αυτή συμβολίζεται μ ε την προσ κύνησ η, πο υ ένας Μ α

κεδόνας ή άλλος Έ λλη νας θα έκα νε μόνο σε θεούς. Η προ -

σκύνη ση ήταν ο συνηθισμένος τρόπος χαιρετισμού, πο υ απαι-

τούσε ο Π έρσ ης βασιλιάς, μάλλον κά ποιο είδος γονυκλισίας

σ υνοδευόμενης από χειροφ ίλημα. Γ ια τους Έ λλη νες, π ου

απέδιδαν τέτοιου είδους τιμές μόνο στους θεούς τους, αυτό

ήταν δείγμα ανατολίτικης δουλοπρέπειας, π ου αποτελούσ ε

τον αντίποδα της ελληνική ς ελευθερίας, και σ υνεπώ ς η ά ρνη -

ση της προσ κύνη σ ης ήταν μια ειδική έκφ ρα ση της διαφ ορά ς

τους από τους «βαρβάρους».

Ό ταν, λοιπόν, το 32 7 στα Β άκτρα ο Α λέξανδρος α ποπειρά -

θη κε να πείσει τους Μ ακεδόνες να ασπα σθούν τον περσ ικό

τρόπο απόδοσ ης τιμώ ν, ο Έ λληνας Κ αλλισθένης, αυλικός

συγγραφ έας του Α λέξανδρου, αρνήθηκε, γιατί ω ς ελεύθερος

Έ λληνας δεν ήθελε να υποταχθεί στη νέα διαδικασία. Ω ς προς

το τιακριβώ ς συνέβη υπ άρχουν δύο εκδοχές. Σ ύμ φ ω να με την

πρώ τη, η πρόταση του Α λέξανδρου αποτέλεσε αντικείμενο

ανοικτής συζήτησης ανάμ εσα στον Α νάξαρχο κα ι τον Κ αλλι-

σθένη, κ ατά την οποία ο τελευταίος, «ενώ εξόργισε φ οβερά τον

124




Α λέξανδρο, κέρδισε ιη ν εύνοια τω ν Μ ακεδόνω ν» (Α ρριανός,

Α ν ά β α σ ι ς , 4, 12, 1) και το όλο σχέδιο εγκαταλείφ θη κε. Ο Α λέ-ξανδρος εγκατέλειψ ε το σχέδιο να επιβάλει την πρ οσκύνησ η ,

γιατίοιισχυροίΜ ακεδόνες κοροΐδευαν αυτήν την τελετουργία.

Τ ην επιδεικτική συμ περιφ ορά όμω ς του Κ αλλισθένη δεν τη

λησ μόνησ ε. Σ ύμ φ ω να με τη δεύτερη εκδοχή, ο Α λέξανδρος

διέταξε, σε ένα συμπόσιο, την περιφ ορά ενός κυπέλλου φιλίας

από το οποίο έπρεπε να πιουν όλοικαι στη συνέχεια να προ-

σκυνήσουν, για να δεχθούν στο τέλος τον ασ πασμό του βασι-λιά. Ο Κ αλλισθένης πα ρέλειψ ε την προσ κύνη σ η κα ι δεν του

δόθηκε ασπα σμός (Α ρριανός, Α ν ά β α σ ις , 4, 12, 35). Ο ποια-

δήποτε και αν είναι η αλήθεια α φ ού κα ι οι δύο εκδοχές θα

μ πορούσ αν να αλη θεύουν, το περιστατικό αυτό στάθηκε η

αιτία της καταστροφ ής του Κ αλλισθένη, εφ όσ ον, λίγο αργότε-

ρα, κ ατηγορή θη κε ότι συμμετείχε σε μια συνω μοσ ία φ όνου,

που εξυφ άνθηκε από ορισμένους βασιλικούς «παίδες» (ακό-λουθους). Ο Κ αλλισθένης βα σανίστηκε κι εκτελέστηκε μόνο

ω ς προς τις λεπτομ έρειες διαφ ω νούν οιπηγές.

Ο Α λέξανδρος, επομ ένω ς, ό πω ς αργότερα κα ι οι βασιλείς

της ελληνιστικής περιόδου, ενίσχυσε τη δεσποτική του εξου-

σία, προβάλλοντας αξιώ σεις θεοποίησης. Στο διάστημα που εί-

χε διατάξει την επιστροφ ή τω ν εξόριστω ν, ο Α λέξανδρος κοι-

νοπ οίησ ε κα ι μία άλλη απα ίτησή του στην Ε λλά δα, η οποίαέγινε δεκτή μ ε ανάμικτα αισθήματα. Σ ύμφ ω να μ ε τον Α ιλιανό

(Π ο ικ ίλ η Ι σ τ ο ρ ί α , 19), «ο Α λέξανδρος υπέδειξε στους Έ λλη νες

να τον ανακηρύξουν θεό», γεγονός που επιβεβαιώ νουν και άλ-

λες πη γές, πα ρόλο που κα μιά δεν αναφ έρει σαφ ώ ς μ ε ποιον

τρόπο διατυπώ θηκε η α παίτησ η αυτή. Ω στόσο, σύμ φ ω να μ ε

τον Α θηναίο ρήτορα Υ περείδη (Ε π ιτ ά φ ιο ς , 6, 21, που εκφ ω

νήθηκε το 323), οιΑ θηναίοιαναγκάστηκαν:

να γίνουν μάρτυρες θυσιώ ν που προσφ έρονταν σε

ανθρώ πους τα αγάλματα, οιβω μοί και τα ιερά τω ν

θεώ ν να περιφρονούνται, ενώ εκείνα που ήταν

αφ ιερω μένα σε ανθρώ πους τα φρόντιζαν καιοιυπ η -

ρέτες τω ν ανθρώ πω ν αυτώ ν τιμώ νταν σαν ήρω ες.

125




Κ ατά ττάσα πιθανότητα ο Υ περείδης αναφ ερόταν στη λατρείατου Α λέξανδρου και στις τιμές ήρω α που είχαν αποδοθεί στο νε-

κρό του φ ίλο Η φ αιστίω να. Τ ην άνοιξη του 323 ο Α λέξανδρος

δέχθηκε στη Β αβυλώ να Έ λληνες πρέσβεις, «στεφ ανω μένους,

όπω ς οι θεω ροί που πη γαίνουν να λατρέψ ουν κάποιο θεό»

(Α ρριανός, Α ν ά β α σ ις , 7, 23, 2). Μ ε βάση τη μαρτυρία αυτήν,

κα θώ ς και έναν αριθμό άλλω ν αποσ πασμάτω ν, σ υχνά ειρω νι-

κώ ν, όπω ς η αναφ ορά του σχολίου του Δ άμιδος στη Σ πάρτη«αν ο Α λέξανδρος θέλει να είναι θεός, ας τον αφ ήσουμ ε να εί-

ναι θεός» (Π λούταρχος, θ ικ ά , 219 Ε ) φ αίνεται πιθανό ότι η

απαίτηση κοινοποιήθηκε το ίδιο περίπου διάστημα μ ε την

εντολή που αφ ορούσ ε την αποκατάσ ταση τω ν εξόριστω ν.

Τ ο πιο πιθανό φ αίνεται να είναι ότιη απαίτηση για α πόδο-

ση στον Α λέξανδρο θεϊκώ ν τιμώ ν αποτελούσε το τέρμ α της

κατεύθυνσης, που από καιρό είχαν πά ρει οιπροθέσεις του. Οπατέρας του Φ ίλιππος είχε τιμηθεί στην Ε ρεσό της Λ έσβου με

βω μούς, π ου στήθηκαν για τον Φ ιλίππιο Δ ία, ενώ αγάλματά

του κοσ μούσ αν ήδη το ναό της Α ρτέμιδος στην Έ φ εσο π α -

ρόλο που κάτι τέτοιο δεν συνεπά γεται αναγκα στικά και λα -

τρεία και τις Α ιγές της Μ ακεδονίας, γιατί «εξαιτίας του μ εγα -

λείου της κυριαρχίας του, τοποθετήθη κε αυτοδίκαια πλά ι

στους δώ δεκα θεούς» (Δ ιόδω ρος, 16, 95 , 1). Π ρόσ φ ατα βρέ-θη κε μια επιγραφ ή που πιστοποιεί ότιλατρευόταν στη Θ άσο.

Ό σο για τον ίδιο τον Α λέξανδρο, είχε αναγνω ριστεί ω ς φ α -

ρα ώ επομ ένω ς ω ς ον θεϊκό, ενώ στις αρχές του 331 είχε

επισκεφ θεί το Μ αντείο του Α μμω νος στη Σίβα της λιβυκής

ερήμου, όπου, σ ύμ φ ω να με τα όσα αναφ έρει ο Κ αλλισθένης

“ο ιερέας είπε στο βασιλιά ότιεκείνος, ο Α λέξανδρος, ήταν γιος

του Δ ία” (Στράβω ν, 18, 1, 43). Η δήλω ση, όπω ς την ερμ ή-νευσαν, σήμαινε ότιο ιερέας χαιρέτησε τον Α λέξανδρο ω ς «γιο

του Ά μμω να». Λ ίγο αργότερα, τα Μ αντεία τω ν Δ ιδύμ ω ν και

τω ν Ε ρυθρώ ν, τελείω ς ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, ανα-

ζω πύρω σαν και πάλι την ιστορία «περί της κα ταγω γής του

Α λέξανδρου από τον Δία».

Ο ιΜ ακεδόνες και οιάλλοιΈ λληνες συνήθιζαν να ταυτίζουν

τους ξένους θεούς μ ε τους δικούς τους και ο Κ αλλισθένης χρη -

126




σιμοποίησε το «Ά μμω ν Ζευς», όπω ς ακριβώ ς είχε κάνει και ο

Π ίνδαρος στον ΰμ νο του προς τον Ά μμω να, όπου τον απο κα λούσε «Ά μμω να, Κ ύριο του Ο λύμπου» και σε μια ω δή του, στα

Π ύθια (4, 16), όπου αναφ έρεται στον Ά μμω να Δ ία. Ο τιο Α λέ-

ξανδρος ενεθάρρυνε τη σύνδεσή του με τον Δ ία, άλλοτε ω ς

γιος του και άλλοτε (όπω ς ο Φ ίλιππος) ταυτίζοντας την υπ ό-

στασ ή του μ ε του θεού, φ αίνεται στο ασημένιο δεκά δραχμ ο

που έθεσε σε κυκλοφ ορία αργότερα, για να αποθανατίσει τη

νίκη του εναντίον του Π ώ ρου στην μπροσ τινή όψ η του τετρά-

δραχμου εικονίζεται ο Α λέξανδρος έφ ιππος να καταδιώ κει τον

Π ώ ρο, που είναιεπά νω σε έναν ελέφ αντα, ενώ στην πίσω πα

ριστάνεται ο Δ ίας, ντυμ ένος με παρδαλή ενδυμ ασία, να κρα -

δαίνει στο δεξί του χέρι τον κερα υνό, έμβλημ α που είχε και

αυτό ταυτιστεί μ ε τον Α λέξανδρο.

Ε πίσ ης ο Α λέξανδρος δεν αρκέστηκ ε να δεχθεί την α να -

γνώ ριση της κυριαρχίας του α πό μερικούς Ινδούς δυνάστες,

αλλά α νέλαβε μ εγάλη εκσ τρατεία με την υποστήριξή τους.

Υ πά ρχει κι ένα άλλο στοιχείο, π ου βοη θά στην κατανόηση της

εξέλιξης της σκέψ ης του Α λέξανδρου: όταν ξεκίνησε την εκ -

στρατεία, το φ θινόπω ρο του 327, διέταξε ένα τμήμα του στρα -

τού με αρχηγούς τον Η φ αιστίω να και τον Π ερδίκκ α να προ-

χω ρήσει προς τις Ινδίες, ακολουθώ ντας τον κεντρικό δρόμο,

μ έσα από την κοιλάδα του Κ αμπούλ και το πέρα σ μ α του Χ άι

μ παρ. Ο ίδιος επέλεξε τον ορεινό δρόμ ο μ έσα από την περιο-

χή του Ν ουρεστάν και του Σουάτ, πολεμώ ντας εκεί μισό περί-

που χρόνο. Σ τον πό λεμο αυτόν συσχέτισε για άλλη μια φ ορ ά

τον εαυτό του άμεσα μ ε το μυθικό κόσ μο τω ν ημιθέω ν: Ε πι-

τέθηκ ε σ’ ένα απροσπέλαστο οχυρό επά νω σε μια βουνοκορ-

φ ή, επειδή σ ύμ φ ω να μ ε την πα ρά δοση το είχε επιχειρήσει

χω ρίς επιτυχία ο Η ρακλής. Ή δη νω ρίτερα είχε φ θάσει σε μια

πόλη με το όνομ α Ν ύσα. Ν ύσα ήταν το όνομα της τροφ ού του

θεού του κρα σιού Δ ιόνυσ ου, που ήταν και αυτός γιος του Δ ία

και λατρευόταν ιδιαίτερα στη Μ ακεδονία. Δ ιάφ ορες πόλεις με

αυτό το όνομα θεω ρούνταν γενέτειρές του. Ά ρα και ο Δ ιόνυσος

είχε περάσει από αυτά τα μ έρη και είχε υποτάξει την Ινδία σε

μια μυθική εκσ τρατεία.

127




Έ τσι η ινδική εκστρατεία του Α λέξανδρου α νυψ ώ θη κε όχιμόνο σε μυθική ηρω ική πράξη, αλλά σε μίμησ η θεϊκώ ν έρ-

γω ν. Δ εν πρόκειται μόνο για συγγένεια μ ε ήρω ες κα ι μίμησ ή

τους, α λλά για τον ολοκάθαρο σ υναγω νισμό μαζί τους, που

κατέλη γε σε άμ ιλλα για να τους ξεπεράσει. Α υτό ακριβώ ς δεί-

χνει πόσο είχε καταδυθεί στον κόσ μο του μύθου. Μ άλιστα ο

Α λέξανδρος επέστρεψ ε από την Ινδία σαν να ή ταν ο ίδιος ο θε-

ός Δ ιόνυσος. Η πορεία του στρατού του μ ετατράπηκε για μ ια

εβδομάδα σε διονυσιακή π ομ πή .

Ω ς ένα χαρακτηριστικό ακόμη βήμα της διαδικασίας προς

τη θεοποίησ η του Μ . Α λεξάνδρου μπορούμ ε να θεω ρήσουμ ε

την εισαγω γή, σ την πόλη Β άκτρα, του σχήμ ατος της προ σ κύ-

νησ ης, όπω ς ήδη ανάφ ερα . Σ την προσ πά θειά του να θίξεια υ-

τό το ζήτημα, ο πειθήνιος στον Α λέξανδρο Α βδηρίτης φ ιλόσο-

φ ος Α νάξαρχος υποσ τήριξε ότι:

Ε ίναι πολύ πιο δίκαιο να θεω ρή σουμε τον Α λέξαν-

δρο θεό, πα ρά τον Δ ιόνυσο και τον Η ρα κλή... για-

τί δεν υπ άρχει καμιά αμφ ιβολία ότι, όταν ο Α λέ-

ξανδρος θα πέθαινε, οιάνθρω ποι θα τον τιμούσαν

σαν θεό· πολύ πιο δίκαιο, λοιπόν, θα ήταν αν τουαπέδιδα ν τις τιμές αυτές, ενώ ήταν ακόμη ζω ντα-

νός και όχι μετά το θάνατό του, οπότε θα του ήταν

άχρηστες.

Τ ο επιχείρη μ α αυτό όμω ς, όσο κι αν κολά κευε τον Α λέξανδρο,

προσ έκρουσ ε στην έντονη δυσφ ορία τω ν Μ ακεδόνω ν και η

προσ κύνησ η μ πήκε αναγκαστικά στο χρονοντούλαπο, χάρη ,κυρίω ς, στην ομ ιλία που αντέταξε ο Κ αλλισθένης. Τ ο α ποφ α -

σιστικό βήμα ήταν η απα ίτηση που διατυπώ θηκε το 32 3 και

οδήγησ ε στην εμφ άνιση αρκετώ ν λατρειώ ν του Α λέξανδρου

στην Α θήνα κα ι πιθανόν στη Σ πάρτη κα ι σε άλλες πόλεις. Ο ρι-

σμένα ελληνικά κρά τη αναγνώ ρισαν όντω ς την υπεροχή του,

απονέμοντάς του θεϊκές τιμές και αναγνω ρίζοντας έτσι τη μ ο-

ναδικότητα τω ν κατορθω μάτω ν χου.Α υτές οιτιμές ανταποκρίνονταν πλήρω ς στην εικόνα π ου εί-

128




χε ο Α λέξανδρος για χον εαυχό χου, χω ρίς όμ ω ς αυχό να σ η-

μαίνει όχι είχε υιοθετήσει χην ιδέα μιας 8εοκραχικής εξουσίας

και ανχιλαμβανόχαν χον εαυχό χου σαν θεό βασιλιά. Τ ο πολύ να

καχείχε χέχοια θέση σχην Α ίγυτχχο, ω ς φ αραώ , δεν χην είχε

όμω ς ούτε κα ν ω ς Μ έγας Β ασιλεύς χω ν Π ερσώ ν. Α λλά και με

χαξύ χω ν Ε λλήνω ν η αποθέω ση χου Α λέξανδρου κάθε άλλο

παρά καθολική ήχαν. Ά λλω σχε δεν καθιερώ θηκε με βασιλικό

διάχαγμα, αλλά ήχαν από χην ίδια χης χη φ ύσ η μια αυθόρμηχη

απόδοση χιμής, η οποία ανχαποκρινόχαν βέβαια σχα αισθήμα

χα και χις επιθυμίες χου μονάρχη. Σε λίγο όμω ς επα κολούθη σε

ο θάναχός χου και οιόποιες λαχρείες είχαν καθιερω θεί δεν φ αί

νεχαινα επέζησ αν για πολύ, χουλάχισχον σχην κυρίω ς Ε λλάδα.

Κ άποιες λαχρείες θεσπισμένες σχη Μ ικρά Α σία, όπω ς ο

εορτασμός τω ν Α λεξανδρείω ν, για χα οποία μας ττληροφ ορεί

επιγραφ ή που βρέθηκε σχη Θ άσο, χρονολογικά μοιάζουν να

συνδέονχαι, χις περισσόχερες φ ορές, με χις αρχικές εκσχραχεί

ες χου εκεί, χο 3 3 4 /3 , κα ι όχι με χην ενχολή που δόθη κε χο323. Σχις περιπχώ σεις αυχές η λαχρεία συνοδευόχαν σ υχνά

από χη θεμελίω ση νέας χρονολογικής εποχής (όπω ς συνέβη

σχην Π ριήνη και στη Μ ίλητο) και χα φ αινόμ ενα αυχά αποχε

λούσ αν αυθόρμ ητη έκφ ραση ευγνω μοσ ύνης για την «απελευ-

θέρω ση». Ο ι Έ λλη νες όμω ς της κυρίω ς Ε λλάδας δεν είχαν

ανάγκη ελευθερω τώ ν και οιλατρείες εκεί επιβλή θη καν ύστε-

ρα α πό πίεση και πολύ γρήγορα εξαφ ανίστηκα ν. Η διαφ οράείναι αξιοσημ είω τη. Τ ον χαρακτήρα τω ν ελληνιστικώ ν θεοποι-

ημ ένω ν δυναστειώ ν κατά τη διάρκεια τω ν δύο επόμ ενω ν α ιώ -

νω ν μάς τη διευκρινίζουν οιασιατικές παραδόσεις.

Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Ε Ι Σ Σ Τ Η Ε Λ Λ Η Ι Κ Η Λ Α Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Η Π Α Ρ Α Δ Ο Σ Η

Η αλήθεια είναιότιήδη από τον πέμπτο αιώ να και μετά η θρη-

σκεία του Ο λύμπου είχε αρχίσει να βάλλεται. Η σοφιστική κί-νη σ η προκάλεσε μία σ κεπτικιστική διάθεση απέναντι και στις

πιο ακλόνητες πεποιθήσεις, ενώ ταυτόχρονα πολλές ήταν οιξε

νες λατρείες που ρίζω σαν στις ελληνικές πόλεις. Η λατρεία τω ν

παραδοσ ιακώ ν θεώ ν πολύ συχνά κατέληγε να συνδέεται με

έννοιες αφ ηρημένες, όπω ς εκείνες της Φ ιλίας, της Ε ιρήνης,

129




του Π λούτου ή της Δ ημοκρατίας. Ε πιπλέον, η διάκριση ανά -

μ εσα στο θεό και τον άνθρω πο είχε αμβλυνθεί, εν μέρει επει-δή καθιερώ θηκε η λατρεία εξαιρετικώ ν θνητώ ν και, ω ς ένα

βαθμό, επειδή ορισμένοι φ ιλόσοφ οι ισχυρίζονταν ότι ο ά νθρω -

πος μπορούσ ε να ζήσειω ς θεός με τη βοήθεια της λογικής·

Ο ι παλιές βεβαιότητες είχαν εκλείψ ει και παρόλο που οι άν-

θρω ποι εξακολουθούσαν να τελούν με ζήλο τις παλιές τελετουρ-

γίες, έχοντας την πεποίθηση πω ς ό,τιήταν παραδοσιακό έπρεπε

να διατηρείται, πολλοί ήταν κατά βάθος αγνω στικιστές ή ακόμηκαιάθεοι. Για πολλούς πιστούς η παρακολούθηση τω ν επίσημω ν

τελετουργιώ ν δεν θα πρέπει να σήμαινε καιπολλά πράγματα.

Η επέκταση στις νέες χώ ρες δεν μπορούσ ε παρά να εντεί-

νει αυτές τις σ υχνά αντιφ ατικές τάσεις. Για πολλούς λόγους, ο

καινούριος κόσμος τω ν μοναρχικώ ν βασιλείω ν με τις νέες π ό -

λεις που δη μιουργήθη καν, αλλά και μ ε τις παλιές της κυρίω ς

Ε λλάδας και της λεκά νης του Α ιγαίου αισθάνθηκε πλέον τηνεπιρροή θρησκευτικώ ν συμπεριφ ορώ ν, που εκδη λώ νονταν για

πρώ τη φ ορά και κατέληξε στην υιοθέτηση νέω ν μορφ ώ ν θρη -

σκευτικής εμπειρίας. Η συνάφ εια με πλη θυσμούς μη ελληνι-

κούς, π ου λάτρευαν διαφ ορετικούς θεούς, η εσκεμμένη εν-

θάρρυνση συγκεκριμένω ν λατρειώ ν για λόγους εσω τερικής πο-

λιτικής, η αυθόρμητη ή κα τόπιν άνω θεν υποδείξεω ν ή και πιέ-

σεω ν απο δοχή ϊή ζ λατρείας τω ν ηγεμό νω ν, η συνειδητοποίηση εκ μέρους τω ν ατόμω ν νέω ν, προσω πικώ ν συναισθημ ατι-

κώ ν α ναγκώ ν μέσ α σε ένα καθεστώ ς κοινω νικής α πομ όνω -

σης, η αντίδραση στις αβεβαιότητες ενός κόσμου, του οποίου οι

απότομ ες μεταβολές πολύ σ υχνά προκαλούσαν πρω τοφ ανείς

ανατροπές της τύχης, η οποία είχε αναχθεί σε παντοδύναμη

θεά, όλα α υτά συνετέλεσαν στη δημιουργία μιας συγκεχυμ έ-

νη ς εικόνας μεταβολώ ν, που είναι δύσ κολο να ξεκαθαρίσει.Ε πομ ένω ς, θα εξυπηρετούσ ε να τραβήξουμε μια διαχω ρι-

στική γραμμ ή ανάμεσα στις θρησκευτικές αλλαγές που οφ εί-

λονται σε πρω τοβουλίες ηγετώ ν, βασιλέω ν και διοικητώ ν και

σε εκείνες τις λατρείες και τις λατρευτικές πρακτικές που υιο-

θέτησαν οι άνθρω ποι μ ε τη θέλησή τους, επειδή πίστευαν ότι

έτσι ικα νοποιούσαν μ ια γνήσια ανάγκη τους.

130




Σ ΰμ φ ω να με την C laude M osse, καθηγήτρια στο Π ανεπι-

στήμιο VIII του Π αρισιού, στην αρχή της βασιλείας του Μ . Α λε-ξάνδρου δεν είναικαδόλου ορατές αυτές οιπαραδόσ εις. Η π ο-

λιτική του είναιτπστή σ ε αυτήν που είχε εφ αρμόσει ο πατέρας

του Φ ίλιππος. Μ όνο μετά την επίσκεψ ή του στην όαση Σίβα

επρόκειτο να τεθεί το πρόβ λη μ α της θεϊκής καταγω γής του. Ο

Α λέξανδρος όμω ς, ω ς διάδοχος τω ν Α χαιμενιδώ ν, δεν δα μ πο-

ρούσε να επιζητά τη δεοποίηση, καδώ ς οι βασιλιάδες αυτοί

δεν ισχυρίζονταν πω ς κατάγονταν από κάποιο δεό, ενώ ο σε-βασμός και η προσ κύνη ση είχε να κάνει με το δεσποτικό χα -

ρακτήρα της εξουσίας τους. Τ ο πρόβλη μα, λοιπόν, της δεοπ οί-

ησης πρέπει να τοποδετηδεί σε άλλη διάσ ταση.

Ε πίσης, η λατρεία τω ν ηρώ ω ν στον ελληνικό κόσ μο δεν

ήταν κάτι καινούριο. Α πό την α ρχαϊκή εποχή αντικείμενο της

λατρείας αυτής ήχαν οιιδρυτές πόλεω ν, οιολυμ πιονίκες, πρό-

σ ω πα π ου είχαν παίξει ένα ρόλο εκπολιτιστικό, ενώ από χον4ο αιώ να, χόσο σχην Α δήνα όσο και σχη Σ πάρχη, λαχρεία εκ

δηλώ νεχαι και για χους στρατηγούς νικητές. Ε πομ ένω ς, για

έναν Έ λληνα του 4ου α ιώ να η αξίω ση ενός νικητή να υψ ω δεί

στην τάξη τω ν ηρώ ω ν δεν αποτελούσε υπέρβαση τω ν κα νό-

νω ν χης δρησκευχικής ζω ής ούχε και χης πολιχικής.

Τ ο 3 24 π.Χ . ο Α λέξανδρος είναιο κατεξοχήν νικη τής στρα-

τηγός. Δ εν είναιακατανόητο να του απονείμουν εξαιρετικές τι-μές. Δ ικαίω μα πο υ του είχε αναγνω ρίσει κα ι ο Δ ημοσδένης, ο

οποίος κα τηγορήδηκε από τον Υ περείδη όχι γιατί του α να-

γνώ ρισε αυτήν την τιμή, αλλά γιατί συντάχδηκε με τους φιλο

μακεδόνες. Τ ι νόη μ α έδινε ο Α λέξανδρος στην αναγνώ ριση

της Θ εϊκής καταγω γής δεν είναιδυνατόν να ξέρουμε. Σ ημασία

έχει να γνω ρίζουμ ε από ποια στιγμή διεκδίκησε τη δεϊκή κα -

ταγω γή και τιπεριεχόμ ενο της έδινε.

Ίσω ς με αυτήν του την α παίτηση, να τον βλέπουν δη λαδή

σαν έναν «ανίκητο δεό», να ήδελε αρχικά να εκδη λώ σει την

εξουσία του. Ε νώ η πα ρομοίω σή του με τον Δ ιόνυσο πρέπει

να αναπτύχδη κε αργότερα, στο αλεξανδρινό περιβάλλον,

όπου και σφ υρηλα τήδηκε ο μύθος της δεϊκής γέννησ ής του.

Τ ο ότι έπειτα από κάδε νίκη του γιόρταζε με «βακχίες» και

131




γιορτές αφ ιερω μένες οτον Δ ιόνυοο δείχνει απλώ ς την τήρη ση

μιας ελληνικής πα ρά δοσης.Σ ε κά θε περίπτω σ η ο Α λέξανδρος ενσαρκ ώ νει την εικό -

να του ιδανικού μ ονά ρχη , π ου οιΈ λλη νες διανοούμ ενοι του

4ου αιώ να π.Χ . (Ξ ενοφ ώ ν, Ισοκράτης, Π λάτω νας, Α ριστοτέ-

λης) είχαν κατασκευά σ ει. Δ εν είναι πια μ όνο «ο βασιλεύς

τω ν Μ ακεδόνω ν» ούτε ο «Β ασιλεύς» χω ρίς προσ διορισμό,

όπω ς ήταν ο Π έρσης βασιλιάς, αλλά είναι ο «Β ασιλεύς Α λέ-

ξανδρος», ο οποίος απαιτεί την προσ κύνη σ η και τις θεϊκές

τιμές πρ ος το πρ όσ ω πό του. Α υτή η βασιλική εξουσία προσ -

διορίζεται μ όνο από το όνομ ά του κα ι θα μ πορ ού σ ε να θεω -

ρη θεί εξουσ ία σ τρα τηγού νικη τή. Α ν αυτή η εικόνα δη μ ι-

ουργή θη κε από τους σ ύγχρο νούς του ή α πό τον ίδιο είναι

δύσκολο να υποσ τηρίζει κανείς μ ε βεβαιότητα. Ω στόσο η

M osse θεω ρεί ότι ορισμένες α πό τις πράξεις του στους τε-

λευταίους μ ήνες της ζω ής του τις επεξεργάσ τηκε μ ε κάθε

λεπτομ έρεια, έχοντας για τον εαυτό του την εικόνα του π ρο-

ορισμένου αρχηγού. Α υτή η κατασ κευή επρόκειτο να γίνει

κα θοριστική στη διαμ όρ φ ω σ η ενός τύπου εξουσίας, της ελ-

λη νιστικής μοναρχίας.

Ε Π Ι Γ Ο Ο Ι : Ο Ι Θ Ε Ϊ Κ Ο Ι Σ Υ Ε Χ Ε Ί Ε Σ Τ Ο Υ Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο Υ

Σ την ελληνιστική μονα ρχία μ πορούμ ε να διακρίνουμε δύο

μορφ ές: τη μ οναρχία μ ε εθνικό χαρακτήρα , η οποία α ναπτύ-

χθη κε στη Μ ακεδονία και οι «προσ ω πικές μοναρχίες». Τ ο

γνώ ρισμα που κυρίω ς διακρίνει τις δεύτερες από την πρώ τη εί-

ναι η απόδοση λατρείας στο πρόσ ω πο του βασιλιά.

Η M osse στο σημείο αυτό επισημαίνει δύο πράγμα τα:

Η βασιλική εξουσία τω ν μονα ρχώ ν δεν στηριζόταν

στη θεότητά τους, αλλά αυτή η ίδια η βασιλεία,

σημάδι της προσ τασίας από τους θεούς, είναι που

θεμελιώ νει τη θεϊκή τους ιδιότητα.

Η κα ινούρια βασ ιλεία αναφ ερόταν πρώ τα στους

Έ λληνες κα ι στους εξελληνισμένους υπηκόους της

αυτοκρατορίας.132



Η 0Ε ΪΚ Ο Τ Η Τ Α Τ Ο Υ Μ . Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ

Η καθιέρω ση της λατρείας τω ν ηγεμ όνω ν και η υιοθέτησ η θε-

ώ ν που προστάτευαν τις δυναστείες, εμπεριείχαν εμφ ανείς π ο -λιτικές σκοπιμότητες. Π ολλές θρησκευτικές εξελίξεις όμω ς

γεννήθη καν ω ς απά ντηση στις αλλαγές της συμ περιφ οράς του

ατόμου και τω ν κοινω νικώ ν συνθηκώ ν. Π αράλληλα με τη δύ-

ναμ η τω ν πόλεω νκρατώ ν συρρικνω νόταν η εμπιστοσύνη τω ν

ανθρώ πω ν στις παρα δοσ ιακές τους λατρείες, ενώ ταυτόχρονα

αυξανόταν το ενδιαφ έρον για τις μυστηριακές θρησκείες, γε-

γονός που ενθαρρυνόταν από τον εξελισσόμενο μαρα σμό τουορθολογισμού.

Μ έσα σε αυτόν τον ελληνιστικό κόσ μο η λατρεία του Δ ιό-

νυσ ου γνώ ρισε μεγάλη διάδοσ η, ιδιαίτερα στην Α ίγυπτο, όπου

ο μύθος του Δ ιόνυσου μπορούσε να σμίξει με τον αιγυπτιακό

θεό Ό σιρι. Μ έσα στο αλεξανδρινό περιβάλλον αναπτύσσεται ο

μύθος ενός Α λέξανδρου νέου Δ ιόνυσου.

Ε ξάλλου, από τη στιγμή που πέθανε ο Α λέξανδρος, η εικό-να του χρησιμοποιήθη κε από τους διαδόχους του. Ο Π ερδίκ

κας ισχυρίστηκε πω ς είχε το δαχτυλίδι του και άρα ήταν ο

εκτελεστής της διαθή κης του. Ο Π τολεμαίος γίνεται κύριος του

λειψ άνου, το οποίο τοποθέτησε στην Α λεξάνδρεια, όπου θέ-

σπισε λιτανείες και αγώ νες γύρω από τον τάφ ο του. Μ ε αυτόν

τον τρόπο έβαζε τον εαυτό του κάτω από την προστασία του

«θεού» Α λέξανδρου. Α πό όλους τους διαδόχους κυρίω ς οιΛ α

γίδες στην Α λεξάνδρεια τοποθετούνταν κάτω από την προστα-

σία του. Κ ατά τον 3ο αιώ να εκδηλώ νεται η ταύτιση του Α λέ-

ξανδρου μ ε τον Δ ιόνυσο. Ε πίσης στην Α λεξάνδρεια α ναπτύ-

χθηκε έντονα η ιστοριογραφ ία του Α λέξανδρου, μ ε πρω τεργά -

τη τον ίδιο τον Π τολεμαίο.Κ ατά κάποιο τρόπο όλοι οι βασιλείς που διαδέχθηκαν τον

Α λέξανδρο ήταν σφετεριστές. Γ ια το λόγο αυτόν αναζητούσανθρη σκευτικά στηρίγματα, που θα σ υνέβαλαν στη νομ ιμ οπ οίη-

ση τω ν αξιώ σεώ ν τους και θα ενίσχυαν τα ερείσματα τω ν νέ-

ω ν δυναστειώ ν τους.Π άντω ς, εξαιρετικά δύσκολο και λεπτό ζήτημα ήταν το να

εξασφ αλίσουν οι βασιλείς κά ποιο ανώ τερο χρίσμα για την

εξουσία τους απέναντι στους Έ λληνες, σ υγκεκριμένα τους




Έ λλη νες τω ν πόλεω ν, οι οποίοι αναγνώ ριζαν την ηγεπκή θέ-

ση κάποιου ισχυρού άντρα, μ όνο αν είχε αναδειχθεί σε ευερ-γέτη και προσ τάτη. Έ τσι οι βασιλείς εμφ ανίζονταν επισήμω ς

ω ς ευεργέτες τω ν πόλεω ν και έδειχναν την εύνοια τους κά νο-

ντας δω ρεές, μ ειώ νοντας τους φ όρους ή συμβάλλοντας στην

οικοδομική διαμ όρφ ω ση τω ν πόλεω ν. Ά λλες φ ορές πά λι εξα-

σφ άλιζαν τον απρόσ κοπτο εφ οδιασμό της πόλης, παρείχαν

την προστασία τους ή έσω ζαν την πόλη.

Ό λα αυτά μά ς οδηγούν άμ εσα σε μια ακόμ η πτυχή της εξύ-ψ ω σης του μονάρχη, στην προσ ω πική του αποθέω ση . Η

απευθείας λατρεία του ίδιου του μ ονάρχη ω ς θεού και η α πό-

δοση τιμώ ν που προσ ιδιάζουν μόνο σε θεούς, δηλα δή θυσιώ ν,

προσ ευχώ ν, πομ πώ ν, βω μώ ν, ναώ ν και αγαλμάτω ν, απ οτε-

λούν ειδικό ελληνικό καιστην ουσ ία ελληνιστικό φ αινόμενο. Η

αποθέω ση βασιζόταν ω στόσο πάντοτε σε κά ποια πράξη του βα-

σιλιά, που για την πόλη που απέδιδε τις τιμές είχε κάποια σ η-

μασία. Τ ότε ο βασιλιάς μπορούσε να εμφ ανιστείω ς επίγειος θε-

ός και του αποδίδονταν μαγικές και θεραπευτικές δυνάμεις.

Α υτό εκφ ράζεταιχαρακτηριστικά μέσα από τον ύμνο, π ου τρα-

γουδούσ αν οι Α θηναίοι μ ε σκοπό την τίμηση του Δ ημήτριου

του Π ολιορκητή και ο οποίος περιέχει τους εξής στίχους:

Χ αίρε του παντοδύναμου, του θεού, του Π οσειδώ

να γιε, γιε και της Α φροδίτης! Ο ι άλλοι θεοί είναιτόσο μακριά ή δεν ακούν ή δεν υπ άρχουν ή δεν

νοιάζονται για εμάς. Ε σ ένα όμ ω ς σε βλέπουμ ε

εδώ , όχι φ τιαγμένο από ξύλο ή από πέτρα, αλλά

ζω ντανό και αληθινό, γι’ αυτό και προσευχόμαστε

σ εσένα. Π ρώ τα φ έρε μας την ειρήνη, α γαπη μένε·

γιατίεσύ έχεις τη δύναμη.

Ο ι βασιλείς όμ ω ς δεν αρκέστηκα ν σε αυτό. Μ έσα στο πλαίσιο

μιας ολότελα πολυθεϊστικής θρησκευτικότητας το να είναι ο

βασιλιάς ένας θεός μεταξύ πολλώ ν ά \λω ν ίσω ς να μ ην τον

εξυπη ρετούσε και τόσο πολύ. Π ιο ελκυσ τικό ή κα λύτερα πιο

αποτελεσματικό ήταν να εξασφαλίσει μια ιδιαίτερη σχέση με

134



Η Θ Ε ΪΚ Ο Τ Η Τ Α ΤΟ Υ Μ . Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Υ

κά ποιο ισχυρό 8εό, εμφ ανιζόμ ενος ω ς προσ τατευόμενός του.

Ε δώ πα ρα τηρούμ ε πόσ ο ρευστά είναι τα όρια ανάμεσα σε μιατέτοια σχέσ η και τις δυναστικές λατρείες.

Α υτή η τάση είναι ιδιαίτερα σημαντική λόγω του ότι στην

Ε λληνιστική Ε ποχή ορισμένες θεότητες, κυρίω ς ανατολικής

κα ταγω γής, καταλάμβα ναν όλο και συχνότερα περίοπτη θέση

στον κόσμο τω ν μυσ τηριακώ ν λατρειώ ν. Τ ότε και ο προστα

τευόμενός τους αποκτούσ ε ξεχω ριστή αίγλη και, το σπουδαιό-

τερο, μπορούσε να ενταχθεί εύκολα σε πανάρχαιες ανατολι-

κές αντιλήψ εις περί εξουσίας, σύμ φ ω να με τις οποίες ο βασι-

λιάς ήταν το κύριο όργανο ενός θεού. Α υτή η μορφ ή ελέω θε-

ού βασιλείας, που είχε βρει μάλιστα την αποκορύφ ω σή της

στην Α ίγυπτο με την ταύτιση του φ αραώ με το γιο του ύψ ιστου

θεού Ά μμω ναΡ α και με την αντίληψ η για τις θεϊκές δυνάμεις

που ενσάρκω νε ο βασιλιάς, άνοιγε νέες προοπτικές για τους

ελληνιστικούς βασιλείς. Για το λόγο αυτόν εμφ ανίζονταν στην

Α ίγυπτο ω ς μετενσαρκώ σεις τέτοιω ν μ εγάλω ν θεώ ν, ω ς «νέος

Δ ιόνυσος» ή «νέα Ίσις».

Στα μάτια του μη ελληνικού πλη θυσμού αυτός ο ρόλος του

ελληνιστικού βασιλιά, ω ς προστατευόμ ενου του θεού ή α κόμα

και μετενσάρκω σ ής του, είχε αποφ ασιστική σημασία για τη

θεμελίω ση νόμιμης εξουσίας. Σ υνεπώ ς και ο βασιλιάς από την

πλευρά του ήταν υπ οχρεω μένος να σέβεται συγκεκριμένες

προσ δοκίες, που του γνω στοποιούσαν κατά κύριο λόγο τα κα -τά τόπους ιερατεία. Β λέπουμε διαρκώ ς τους βασιλείς να ανια

ποκρίνονται σε αυτές τις προσ δοκίες. Λ ατρεύουν τους παραδο -

σιακούς θεούς, βελτιώ νουν τους ναούς τους, τους παραχω ρούν

προνόμια, αλλά π άντα μ ε κά ποιο μέτρο. Κ ι αυτό, γιατί έπρ ε-

πε να ανταποκριθούν και σε άλλες, αντίθετες ανάγκες και νο-

οτροπίες, ενώ συγχρόνω ς υπερτιμούσαν κα ι το εύρος της εξου-

σίας τους. Έ τσι, σ την αντιπα ράθεση ανάμεσα στους ναούς καιτις ελληνικές ή ελληνιστικές πόλεις οι βασιλείς τάσσονταν ξε-

κά θαρα μ ε το μέρος τω ν πόλεω ν και θεω ρούσαν, ω ς γνήσιοι

Έ λληνες, ότι είχαν το δικαίω μα να διαθέτουν τους θησαυρούς

τω ν ναώ ν όπου τους χρειάζονταν. Α υτό ήταν δυνατόν να π υ -

ροδοτήσει βίαιες συγκρούσ εις. Γ ενικά οιθρησκευτικές αντιλή-

135




ψ εις ήταν εκείνο το στοιχείο π ου έθρεφ ε την κριτική και την

αντίσταση τω ν ντόπιω ν απέναντι στην ελληνιστική μοναρχία.Σ την εξέλιξη αυτήν το ιερατείο έπαιξε αναμφ ίβολα τον πρω τα-

γω νιστικό ρόλο.


• Α ρριανός, Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Α ν ά β α σ ι ς , Α. G. RossG. Wirth, ΒΤ• ΙΙαχής Γ Ιαναγιώ ιης, Ί σ ι ς Κ α ρ π ο τ ό κ ο ς , τ ο μ . 1: Ο ικ ο υ μ έ ν η

Π ρ ο λ ε γ ό μ ε ν α σ τ ο ν σ υ γ κ ρ η τ ι σ μ ό τ ω ν ε λ λ η ν ι σ τ ικ ώ ν χ ρ ό ν ω ν ,

Β άνιας, Θ εσσαλονίκη 20 03• Π λούταρχος, Β ίο ι Π α ρ ά λ λ η λ ο ι , Κ . Ziegler, Β Τ• Gehrke, H an sJo ach im , Ιστορία του Ε λληνιστικού Κ όσμου,

Μ ορφω τικό Ίδρυμ α Ε θνικής Τ ραπεζης (Μ ΙΕΤ ), Α θήνα 2000

• Mosse, C., Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς . Τ ο Π ε π ρ ω μ έ ν ο ε ν ό ς Μ ύ δ ο υ , Α θήνα 2003

• W albank, F ran k W ., Ο Ε λ λ η ν ι σ τ ικ ό ς Κ ό σ μ ο ς , Β άνιας,

Θ εσσ αλονίκη 1999• Bevan, Ε . R., Α History of Egypt unde r the Ptolemaic Dynasty ,

London 1927• Frase r, P. M., Ptolemaic Alexandria, τόμ. 3, Oxford 1972

• Green, P., A le xander o f Macedon, London 1970

• Green, P., A le xander to Actiu m : The Historical Evolu tion

o f the Hellenistic Age, Berkeley/Los Angeles 1990

• H ada s, M., Hellenis tic Culture : Fusio n and Diffusion,

N. York 1959• Ham ilton, J . R., Plutarch Alexander: a Commentary, Oxford 1969• Ham ilton, J . R., A le xander the Great, London 1973

• Pe ars on , L., The L ost H istories o f Alexa nd er the Great,

Am erican Philological A ssociation 1966

• W. W. T am , G. T. Griffith, H ellenis tic Civilization, London 1952

• E. Will, C. Mosse, P. Goukowsky , Le M onde Grec et l ’Orient, τόμ. II, Paris 1975

136



Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Ν Τ Ι Κ Μ Π Α Σ Α Ν Η Σ

K A H F 0 A 0 M A T A *

Τ Ο Α ( T f A T HMT HA M 2 A W 0

Δ εν υπάρχει τίποτε πάνω στη γη εκτός από σένα, θεέ,

ούτε στις ουράνιες εκτάσεις, οΰτε στη Θ άλασσα,

μόνον εσύ και τα έργα τω ν ανόητω ν ανθρώ πω ν.

Κ λεάνθης, Ύ μ ν ο ς ε ϊς Δ ία

Ο Μ Ε ΓΑ Σ Α Λ ΕΞ Α Ν Δ ΡΟ Σ βασίλευσε μόλις δεκατρία χρόνια,

αλλά στο διάστημ α αυτό μετέβαλε πλήρω ς την όψ η του ελλη-

νικού κόσμου. Π ροχω ρώ ντας κατά ξηρά με το στρατό του, οΑ λέξανδρος διέσχισε τη Μ ικρά Α σία και την Π αλαιστίνη ω ς

την Α ίγυπτο, ενώ στη συνέχεια σ τράφ ηκε προς τη Μ εσοποτα-

μία και κινήθη κε ανατολικά, διασχίζοντας ολόκληρη την Π ερ-

σία κα ι την κεντρική Α σία, ω ς εκεί που βρίσκονται σήμερα η

Σ αμ αρκάνδη, η επα ρχία Μ παλκ του Α φ γανιστάν και η Κ α-

μπούλ. Κ ατόπιν εισέβαλε στο Π αντζάμπ και, αφ ού νίκησε τον

Ινδό βασιλιά Π ώ ρο, οδή γησ ε τις δυνάμεις του, άλλες από τηξηρά και άλλες απ ό τη θάλασ σα , πίσω στη Β αβυλώ να, όπου

κα ι πέθανε.

Ο μολογουμένω ς, η αχανής αυτοκρατορία που άφ ησ ε

στους διαδόχους του δεν είχε προηγούμ ενο σ την Ε λληνική

Ιστορία. Σ την πραγματικότητα ήταν η παλιά Π ερσ ική Α υτο

13 7



Ο Α Γ Ν Ω Σ ΤΟ Ι Μ Ε ΓΑ Σ Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Σ

κραχορία κάχω από χη διοίκησ η χω ν Μ ακεδόνω ν και χω ν άλ-

λω ν Ε λλήνω ν και αυχή δα γινόχαν χο πεδίο διεξαγω γής χω νγεγονόχω ν χης Ε λληνικής Ισχορίας κα χά χη διάρκεια χω ν επό-

μ ενω ν 300 εχώ ν. Ο ι Έ λληνες, οι οποίοι μεχά χο δάναχο χου

Α λέξανδρου και για διάσχημα 70 περίπου χρόνω ν μεχακινού

νχαν νόχια και αναχολικά, άλλοι για να εγκαχασχαδούν σε νέ-

ους οικισμούς και άλλοι για να καχαχαγούν σε μισθοφ ορικούς

σχραχούς, διαπίσχω ναν πω ς δεν ζούσαν πια μ έσα σχα ασ φ υ-

κτικά όρια χω ν παρα δόσεω ν μιας πόληςκράχους, αλλά σ ’ ένααπό χα πολλά πολύμορφ α περιβάλλονχα, δίπλα σε γηγενείς

λαούς, που ανήκαν σε κάδε είδους φ υλή και εδνόχηχα.

Ο όρος Ε λ λ η ν ι σ τ ικ ό ς , ο οποίος σημαίνει «μιλώ Ε λληνικά»,

χρη σιμοποιήδηκε ευρύχαχα για να περιγράφ ει ο νέος κόσμος.

Υ πονοεί, βέβαια, έναν ξεδυμασμένο Ε λληνισμό, ιδίω ς όμω ς

έναν Ε λλη νισμό που είχε επεκχαθεί και σχους μη Έ λληνες, με

χη σύγκρουση πολιχισμ ώ ν που συνεπάγεχαι αναπ όφ ευκχα ηεπέκχαση.

Φ υσικά, σχην Ε λλάδα και σχο Α ιγαίο εξακολουδούσ αν να

υπ άρχουν πόλειςκράχη, πο λλά χω ν οποίω ν ήχαν πανίσχυρα,

όπω ς η Ρόδος. Σχα βασίλεια όμ ω ς που δημιουργήδηκαν ατχό

χους διαδόχους χου Α λέξανδρου σχην Α ίγυπχο και σχην Α σία,

οι Μ ακεδόνες και οιάλλοι Έ λληνες καχείχαν σχραχιω χικά και

διοικηχικά αξιώ μαχα ανώ χερα από χα ανχίσχοιχα χω ν Α ιγυ

πχίω ν, χω ν Π ερσώ ν, χω ν Β αβυλω νίω ν, κα δώ ς και χω ν άλλω ν

λα ώ ν χης Α ναχολής. Σ υνεπώ ς, οι σχέσεις που δεμελιώ δηκα ν

ήχαν επισφ αλείς και καδόλου σχαχικές. Α πό χην πρώ χη σχιγμή

ανέκυψ αν ενχάσεις και, όχαν σχέρεψ ε η «κάδοδος» χω ν Ε λλή-

νω ν, ο σ υσχεχισμός χους προς χους «βαρβάρους» άρχισε να μ ε

χαβάλλεχαι ποικιλόχροπα. Ο χαρακχήρα ς χης μεχαβολής αυχής

διέφ ερε από βασίλειο σε βασίλειο. Ο ι Έ λληνες ασκούσ αν

επιρροές σχους «βαρβάρους» και οι «βάρβαροι» σχους Έ λλη νες.

Π ραγμαχικά, αυχή η σύγκρουσ η και η σύγκλιση πολιχισμώ ν

αποχελεί ένα από χα πιο ενδιαφ έρονχα φ αινόμενα χης περιό-

δου αυχής. Έ να άλλο φ αινόμενο, ω ς συνέπεια και αυχό χω ν

εκσχραχειώ ν χου Α λέξανδρου και χου ελληνικού αποικισμού

που α κολούθησε, ήχαν η διάδοσ η χης χρημαχική ς οικονομίας

13 8



Κ Λ Η ΡΟ Ν Ο Μ Ω Ν Τ Α Σ Τ Ο Ν ΣΤΡΑ Τ Η Λ Α Τ Η Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ

στις τχόλεις της Α σίας. Ο ικατακτήσεις του Α λέξανδρου αττοδέ

σμευσ αν τεράστιες ποσότητες πολυτίμω ν μετάλλω ν α πό ταθησ αυροφ υλάκια της Α νατολής, πρ άγμα που από τη μια μ ε-

ριά συνετέλεσε στην πτώ ση τω ν τιμώ ν του χρυσού κα ι του α ρ-

γύρου και από την άλλη αύξησε την ποσότητα του κυκλοφ ο

ρσύντος χρήματος. Ο ελληνιστικός κόσμος βρέθηκε χω ρισμέ-

νος σε ζώ νες, στις οποίες κυκλοφ ορούσ αν νομ ίσματα που εί-

χαν κοπεί επά νω σε διαφ ορετικά μέτρα και σταθμά.

Ε κείνο, επομένω ς, το οποίο έχει κοσμοϊστορική σημασία,περισσότερο κα ι από τους πολεμικούς θριάμβους κα ι από τα

εκπλη κτικά κα τορθώ ματα του βασιλιά της Μ ακεδονίας, είναι

οι ανυπολόγιστες συνέπειες της κατάκτησης της Α σίας. Μ ιας

κατάκτησης που πριν από όλα είναι πολιτισμική. Ο ινίκες του

Α λέξανδρου κατέστρεψ αν το φ ρά γμα που χώ ριζε τον ανατο-

λικό κόσ μο από την Ε λλά δα και ο ελληνικός πολιτισμός ξε-

χύθηκε στις χώ ρες της Α σίας και της Α φ ρικής, τις πότισε μετην πλούσια γονιμοποιό δύναμή του και αφ ύπνισε τους λα -

ούς, οι οποίοι είχαν ναρκω θεί πολιτικά κάτω από την περσ ι-

κή κυριαρχία.

Α πό την άλλη μεριά, η διάλυση της Π ερσικής Α υτοκρατο-

ρίας και η δημιουργία τω ν κρατώ ν τω ν Ε πιγόνω ν απέδω σ ε

την οικονομική αυτοτέλεια σε μεγάλες περιφ έρειες, οι οποίες

με αυτόν τον τρόπο εξασφ άλισαν τα μέσα της ανάπτυξής τους.Στα πα ράλια της Α ιγύπτου, της Φ οινίκης, της Κ ιλικίας, της Μ .

Α σίας, στον Π ερσικό Κ όλπο και στον Ε υφ ράτη αναπτύχθηκε

το εμπόριο, ιδρύθηκα ν νέες πόλεις ή αναγεννήθη καν οι π α -

λαιότερες, παρα τηρή θηκε πληθυσ μιακή αύξηση και πο λλα -

πλασιασμός του πλούτου κα ι γενικά δημιουργήθηκε νέα κί-

νησ η και ζω ή.

Α πό τη στιγμή εκείνη ο ανατολικός άνθρω πος αποκτά συ-νείδηση της προσ ω πικότητάς του, αποκτά πρω τοβουλία και

αισθάνεται την α νάγκη πνευμ ατική ς μ όρφ ω σης κα ι ατομικής

επέμβασης στα πολιτικά πράγματα. Α πό την τέφ ρα της Π ερσι-

κής Α υτοκρατορίας ανακύπτουν αξιόλογες πόλεις, όπω ς η

Α λεξάνδρεια, η Α ντιόχεια, η Δ αμ ασ κός, η Έ φ εσος, η Π έργα-

μος, η Ν ικομήδεια, η Α μάσεια, η Β αβυλώ να, οιπόλεις του Ε υ

139




φ ράτη κα ι πιο βαθιά α κόμη οιπόλεις της Β ακτριανής και τω ν

Ινδιώ ν, οι οποίες αποβαίνουν κέντρα ανάπτυξης. Ετσι, με τηστενότερη επα φ ή τω ν δυο κόσ μω ν, ελληνικού και ανατολι-

κού, γεννιέται νέα ζω ή και νέος πολιτισμός, ο πολιτισμός τω ν

αλεξανδρινώ ν ή ελληνιστικώ ν χρόνω ν, ο οποίος έχει υπέρτα-

τη σπουδαιότητα για την περαιτέρω πορεία της Ιστορίας.

Ο ι ρω μαϊκοί χρόνοι, οιχριστιανικοί και οι βυζαντινοί δεν εί-

ναι παρά συνέχεια τω ν αλεξανδρινώ ν. Α κόμη και ο αραβικός

πολιτισμός βλάστησε από το έδαφ ος αυτό, και μόλις πριν το τέ-λος τω ν μεσαιω νικώ ν χρόνω ν η επιδρομ ή τω ν τουρανικώ ν φ υ-

λώ ν (Τ ούρκω ν) ξερίζω σε τις βαθιές ρίζες του ελληνοασιατικού

πολιτισμού. Α πό την άποψ η αυτήν η εκστρατεία του Α λέξαν-

δρου ήταν ευεργετική για τους λαούς της Α νατολής. Α υτά χω -

ρίς να μπορεί κανείς να παραβλέψ ει το γεγονός, ότιη ελληνι-

κή ανάπτυξη, η οποία μ εταδόθηκε σε λαούς με διαφ ορετικό

πολιτισμό, υπέστη ξένες επιρροές. Ο ιΑ σιάτες ανάμιξαν την ελ-ληνική σοφ ία με τις δικές τους φ ιλοσοφ ικές θεω ρίες, δοξασίες

και θρησκευτικές παραδόσ εις, την πα ρεξήγησαν και της προ

σέδω σαν άλλη μορφ ή, ώ στε στο τέλος έγινε αγνώ ριστη.

Ο Α λέξανδρος αναμ φ ίβολα είχε ανατρέψ ει τα γνω στά ω ς

τότε δεδομ ένα και οι συχνές συγκρούσ εις μετά το θάνατό του

για άλλη μια φ ορά έφ ερα ν τεράστια αναστάτω ση σε όλους

τους τομείς. Π όλεμοι, αίμα και πολιτικά συμφ έροντα, γενικά

και τοπικά , χαρακτηρίζουν την ιστορία του 3ου π.Χ . αιώ να,

για να ενταθούν μάλιστα και να γνω ρίσουν ποιοτική μεταβολή

το 2ο αιώ να, όταν εμφ ανίστηκε στη σ κη νή και η Ρ ώ μη. Κ α-

νένα σημείο της ελληνιστικής επικράτειας δεν παρέμεινε α νε-

πηρέασ το. Η ανέχεια έπα ιρνε σ υχνά καταστροφ ικές διαστά-

σεις και υπήρχαν ελλείψ εις ακόμα και στα πλέον αναγκα ία,

όπω ς τα σιτηρά. Ο ύτε όμω ς και στις σύντομες περιόδους ειρή -

νης επικρατούσε πλή ρη ς ασφ άλεια ακόμ η κα ι στο εσω τερικό

ακμαίω ν βασιλείω ν: η ληστεία και η πειρατεία θριάμβευαν και

μόνο ο μερικός περιορισμός τους ήταν δυνατός.

Σε αντίθεση με την παλιότερη Ε λληνική Ιστορία, οιπολίτες

και οιλαοί τώ ρα δεν ήταν σε θέση να επη ρεάσουν ενεργά την

εξέλιξη τω ν γεγονότω ν, να συμ βάλουν και αυτοί στη διαμόρ-

14 0



Κ Λ Η ΡΟ Ν Ο Μ Ω Ν ΤΑ Σ Τ Ο Ν ΣΤΡΑ Τ Η Λ Α ΤΗ Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ

φ ω σή τους κι έτσι, ιδιαίτερα στην πολιτική, ήταν έρμαια ξένω ν

επιλογώ ν, μ ε ελάχιστες έω ς μηδενικές δυνατότητες δράσης.

Ο ι μεταβολές όμω ς ήταν πολύ πιο ριζικές για τους μη

Έ λλη νες, που από αιώ νες ήταν ενταγμένοι σε σταθερές δομ ές

εξουσίας. Η πίεση που ασκούσε η εξουσία είχε γίνει περισσό-

τερο έντονη και οι απαιτήσεις της είχαν πολλαπλασιαστεί.

Ιδίω ς οι παραδοσιακές ελίτ ήταν εύκολο να αισθανθούν την

εξουσία ω ς ξενοκρατία. Α πό την άλλη πλευρ ά όμω ς, ω ς επα -

κόλουθο τω ν πολεμικώ ν ανασ τατώ σεω ν, είχε προκύψ ει κά -

ποιο περιθώ ριο πολιτικής αυτοδυναμίας για μ ικρότερες μ ονά -

δες, μ οναρχίες, φ υλετικά κοινά ή να ούςκράτη. Π άντω ς ο π ο-

λιτισμός τω ν νέω ν κυρίαρχω ν ασκούσε μια απίστευτη έλξη,

στην οποία πολλοί υπέκυ πταν ολοκληρω τικά, όχιμόνο ω ς αν-

θρώ πινες και πολιτικές οντότητες, αλλά και ω ς ψ υχές.

Τ ο κυρίαρχο σ υναίσθημα , ή δη από την εποχή τω ν κα τα-

κτήσ εω ν του Α λέξανδρου, ήταν ένα αίσθημα εγκατάλειψ ης

και απόρριψ ης. Ο ι άνθρω ποι ένιω θαν να είναι τα θύμ ατα τω ν

γεγονότω ν. Ο ι δυνάμεις στις οποίες ήταν εκτεθειμένοι έμοια-

ζαν ακατανίκητες και ακατάληπτες. Χ αρακτηριστικό είναι ότι

τώ ρα ακριβώ ς αποκα λύφ θηκε μπροστά τους η ακατάλυτη δύ-

ναμ η της θεάς του πεπρω μ ένου, της Τ ύχης, που εκφ ραζόταν

ιδίω ς στο απρόσμενο κα ι απρονόητο της τυφ λής σύμ πτω σης.

Μ εγάλη ήταν η ευαισθησία τω ν ανθρώ πω ν απέναντι σε αλ-

λα γές, προπάντω ν σε αλλαγές που ούτε τις περίμεναν ούτε τις

φ αντάζονταν. Το παράδοξο, όπω ς το αποκα λούσαν, είχε κ α -

ταλήξει να είναι το φυσιολογικό. Κ ι όταν αποζητούσαν σω τη-

ρία και συμ παράσταση, απευθύνονταν κατά προτίμηση στον

ισχυρό άνδρα, που σχετικά εύκολα τιμούσαν σ αν θεό.

Π έρα όμω ς και από τις διακυμ άνσεις της μ εγάλης πολιτι-

κής, με τις συνέπειές της για την καθη μερινή ζω ή, είχαν αλ-

λάξει και οι ορίζοντες, τουλάχιστον στις περιοχές που ήταν

ανοικτές σε επιδράσεις και πρόθυμες να τις αφ ομοιώ σουν. Η

Ε λληνιστική Ε ποχή ήταν άλλω στε εποχή μετανάστευσης και

αποικισμού. Στις νέες μοναρχίες ξετυλίγονταν νέες δυνατότη-

τες βιοπορισμού. Έ τσι πολλοί άνθρω ποι άφ ησ αν τις πα τρογο-

νικές τους εστίες κι εντάχθηκαν σε νέες, όπου ζούσαν με και-141




ταρχικά ήταν δεσμός σκοπιμότητας, με στόχο τη δημιουργία

νόμιμω ν απογόνω ν. Τ ώ ρα, στον ελληνιστικό κόσ μο υπάρχουν

σαφ είς ενδείξεις ότιαυτός ο τύπος οικογένειας κερδίζει σε σ η-

μασία. Α υτό φαίνεται κυρίω ς στο δίκαιο του γάμου, ο οποίος,

αν και συνέχιζε να αποτελεί δεσμ ό σ κοπιμότητας, δεν ήταν

πια μ όνο αυτό: έτεινε να γίνει η εκούσια κι επιθυμητή σύνδε-

ση δύο συντρόφ ω ν, βασισμ ένη στην αγάπη και τον αλλη λο-

σεβασμό.

Η εξατομίκευση του γάμου καιτης οικογένειας, λοιπόν, ευ-

νόησε ιδιαίτερα τη γυναίκα της Ε λληνιστικής Ε ποχής! Π ράγ-ματι, γίνεται συχνά λόγος για χειρα φ έτηση της γυνα ίκας. Α ν

όμ ω ς εξετάσουμε το δέμα με σύγχρονα κριτήρια, δεν είχε

συμβεί κάτι τέτοιο. Η γυνα ίκα συνέχισε να μ ην είναι ισότιμη

με τον άντρα, ακόμ α και στο χώ ρο του ιδιω τικού δικαίου,

αφ ού όλες οινομ ικές της πράξεις έπρεπε να γίνουν παρουσ ία

του κηδεμόνα της, του κυρίου της, κατά κανόνα του συζύγου,

του πατέρα ή του πλησιέστερου άρρενα σ υγγενή. Τ ο σπίτιπ α -ρέμεινε κατά χαρα κτηριστικό τρόπο ο γυναικείος χώ ρος ζω ής.

Ε κεί η γυνα ίκα όφ ειλε να εξυπηρετεί την αναπαραγω γή της

οικογένειας και ιδίω ς την ανατροφ ή τω ν παιδιώ ν. Ε ξαιτίας, μ ά -

λιστα, της προικοδότησης, η γέννηση κόρη ς δεω ρούνταν συ-

χνά βάρος κα ι αντίστοιχα συχνή ήταν η έκδεση νεογέννητω ν

κοριτσιώ ν, που, στις κα λύτερες τω ν περιπτώ σεω ν, τα περίμ ε-

νε η δουλεία και η πορνεία.Κ ιόμ ω ς, σε σχέση με τους κλειστούς ορίζοντες τω ν αρχαί-

ω ν, προέκυψ αν σημ αντικές μεταβολές. Η συμμετοχή του

άντρα σε νομ ικές πράξεις γυναικώ ν υποβαδμίστηκε προοδευ-

τικά σε απλή τυπικότητα. Στις εποχές τω ν ανασ τατώ σεω ν και

στο περιβάλλον του «νέου κόσμου» σι γυνα ίκες όλο και συ-

χνότερα έπαιζαν το ρόλο του άντρα, ιδίω ς όταν αυτός απού-

σιαζε για μ εγάλο χρονικό διάστημα ή όταν έμεναν χήρες. Μ ά-

λιστα οι χήρες αναλάμβα ναν α κό μα κα ι την κηδεμονία τω ν

ανήλικω ν πα ιδιώ ν τους. Ε ττίσης, είχαν το δικαίω μα να κατα-

λάβουν ιερατικά αξιώ ματα. Τ ο γεγονός ότι οιγυναίκες εξακο

λουδούσ αν να μ ην έχουν καδόλου πολιτικά δικαιώ ματα είχε

σχετικά μικρή σημασία, αφ ού πλέον και για τον άντρα ω ς μέ

143




σου πολίτη μειω νόταν η αληθινή αξία τω ν πολιτικώ ν του δι-

καιω μάτω ν. Έ τσι, πέρα α πό την οποιαδήποτε υπερβολή, οιδυνατότητες που είχαν οι γυνα ίκες και οι χώ ροι μ έσα στους

οποίους κινούνταν και λειτουργούσαν είχαν αυξηθεί με εντυ-

πω σιακό, για εκείνη την εποχή , τρόπο.

Στον τομέα της θρη σκείας και της θρησκευτικότητας δεν

συναίβησαν επαναστατικές αλλα γές. Π αλιές λατρείες, όπω ς

της Δ ήμητρα ς και του Δ ιόνυσου, διατήρησαν τη σημασία τους.

Μ άλιστα κατόρθω σαν σε αρκετές περιπτώ σεις και να την επ ε-

κτείνουν. Ε ντούτοις, υπήρχα ν και νέα στοιχεία, ή μάλλον δι-

εύρυνση και συμ πλήρω ση τω ν παλιώ ν πα ρά α ναμ όρφ ω ση

και μεταβολή τους. Τ ο ότιη θεά Τ ύχη (πεπρω μένο και συνά-

μ α σύμπτω ση) γνώ ρισε ιδιαίτερες τιμές και σεβασμό αποτελεί

χαρακτηριστικό φ αινόμενο. Έ τσι η αποδοχή ανατολικώ ν και

αιγυπτιακώ ν θεοτήτω ν (Μ ητέραΚ υβέλη, Ίσις, Μ ίθρας κ.ά.)

και λατρειώ ν, μ ορφ ώ ν πίστης και θρησκευτικής οργάνω σης

αποτελεί χαρακτηριστικό γνώ ρισμα της Ε λληνιστικής Ε ποχής.

Η διάδοση αυτώ ν και άλλω ν παρόμ οιω ν λυτρω τικώ ν ή μ ύ-

στη ριακώ ν λατρειώ ν στον ελληνιστικό κόσμο δεν πραγματο-

ποιήθη κε μονομιάς. Ε πρόκειτο για μια σταδιακή, αλλά σταθε-

ρή διαδικασία. Ο ι πρώ τοι τόποι λατρείας έξω από το «νέο κό-

σμο» (εν μέρει ήδη πριν από την Ε λληνιστική Ε ποχή) ήταν τα

κέντρα μ ε ανάμικτο πλη θυσμό, τα μεγάλα λιμάνια κα ι τα

εμπορικά κέντρα , όπω ς η Δ ήλος, ο Π ειραιάς, η Κ όρινθος, η

Ρόδος κα ι οιμητροπόλεις της Μ ικράς Α σίας.

Ε κτός από τις μυστηριακές λατρείες, άλλος ένας ουσιαστικά

νέος παράγοντας της ελληνιστικής θρησκευτικότητας ήταν η

λατρεία τω ν μονα ρχώ ν. Π αρατηρούμ ε τις ανατολικές πη γές να

θεω ρούν το μονάρχη υπηρέτη, ακόλουθο, βοηθό ενός σ ημ α-

ντικού θεού ή διάφ ορω ν θεώ ν. Σ την Α ίγυπτο η αντίληψ η αυ-

τή προχώ ρησ ε μέχρι το σημείο ο μονά ρχης να ενσαρκώ νει

και θεϊκές δυνάμεις και ιδιότητες. Ο ι «αποθεώ σεις» βασιλέω ν

που ψ ήφ ιζαν διάφ ορες ελλη νικές πόλεις αποτελούν έκφ ρα ση

εξαιρετικής ευγνω μοσ ύνη ς για καθα ρά ρεαλιστικούς, πολιτι-

κούς λόγους, προσφ έροντάς στο μονάρχη ισόθεες τιμές, όπω ς

είχε τονίσει ο Α ριστοτέλης (Ρ η τ ο ρ ικ ή 1, 5, 1361 α 28 κ.ε.).

144




Ε πομένω ς, όσον αφ ορά ιη σχέση ιους μ ε to θείο οιβασιλείς

ήταν δυνατόν να έχουν ταυτόχρονα διάφ ορες ιδιότητες. Τ ουςσυναντούμε ω ς ισόθεους ανθρώ πους, ιδίω ς ευνοούμ ενους και

προσ τατευόμενους ισχυρώ ν θεώ ν, ημίθεους ή τουλάχιστον

απόγονους θεώ ν. (βλ. κεφ . «Η Θ εϊκότητα του Μ εγάλου Α λε-

ξάνδρου», σελ. 119).

Ε κτός από τις μυσ τηριακές λατρείες και τη λατρεία τω ν μ ο-

ναρχώ ν ιδιαίτερο γνώ ρισμα της Ε λλη νιστική ς Ε ποχής θεω ρεί-

ται συνήθω ς και η ανάπτυξη θρησκευτικώ ν πρακτικώ ν του«λαϊκού πολιτισμού», όπω ς η βασκανία κα ι η μαγεία.

Στον τομ έα της φ ιλοσ οφ ίας μπορούμ ε να βρούμε τάσεις

ανάλογες μ ε εκείνες στη θρησκεία, όπω ς είναι η αναζήτησ η

κάποιου στηρίγματος σ’ έναν κόσμο που είχε ξεκάθαρα απο

δεσμευτεί από κάθε είδους έλεγχο.

Τ ο πιο ουσιαστικό γνώ ρισμα τω ν σημαντικότερω ν φιλοσο-

φ ικώ ν ρευμάτω ν ήταν ο προσανατολισμός προς την ηθική ήτην πρα κτική φ ιλοσοφ ία. Α υτό το ενδιαφ έρον για την ηθική

εξηγείται καταρχάς από τις παρα δόσεις της φιλοσοφ ική ς σκέ-

ψ ης, γιατί όλες οιμεγάλες ελληνιστικές σχολές σκέψ ης είχαν

τις ρίζες τους στις διδασκαλίες του Σ ω κράτη.

Στους ακρα ίους Κ υνικούς η πα ρά δοσ η αυτή ή ταν α διάσ πα -

στη. Ο Α θηναίος Α ντισθένης, μαθητής του Σ ω κράτη, φ ιλόσ ο-

φ ος τω ν κα θαρώ ν προτάσεω ν κα ι αξιω μάτω ν, οδή γησ ε τις δι-δασκαλίες του δασκάλου του στην αποκορύφ ω ση.

Α νάμεσα στους μαθητές του Α ντισθένη ξεχώ ριζε ο Δ ιογέ-

νης, που θεω ρούσε απο κο ρύφ ω μ α της αυτάρκειας του σοφ ού

την απουσ ία αναγκώ ν. Το μα θητή του Κ ράτη τον Θ ηβαίο τον

αποκαλούσ αν «σκυλί» (κύω ν) κιέτσιονομάστηκα ν Κ υνικοίκαι

οιφ ιλόσοφ οι που ασπάζονταν αυτές τις αρχές. Α υτοί οιρακέν-

δυτοι φ υγά δες της κοινω νίας γελοιοποιούσαν καθιερω μένες

απόψ εις κατά τρόπο επιδεικτικά αυθάδη, με λα ϊκότροπα και

σατιρικά συγγράμματα.Ο ι άλλοι φ ιλόσοφ οι και οι μαθητές τους εμφ ανίζονταν π ε-

ρισσότερο κόσμιοι. Ή ταν οργανω μένοι σε «σχολές», που, μ ε

βάση το πρότυπο της Α καδημ ίας του Π λάτω να, είχαν μορφ ή

λατρευτικώ ν συλλόγω ν, μ ε διευθυντή, συλλογικό ταμείο και




μόνιμη έδρα, και μάλιστα σχην Α θήνα, στην πό λη που ο Σ ω -

κρά της είχε αναδείξει σε μητρόπολη της ελλη νικής φ ιλοσο-

φ ίας και η οποία χά ρη σε αυτές τις σχολές παρέμεινε σταθερό

κέντρο της περίπου για μια χιλιετία.

Ο νεαρός Ζ ήνω ν, από το Κ ίτιο της Κ ύπρου, πα ρακολοΰθη

σε πα ρα δόσ εις του Κ υνικού Κ ράτη στην Α θήνα. Στη σ υνέχεια

άρχισε και ο ίδιος να εκθέτει και να συζητά τις απόψ εις του

στην Π οικίλη Στοά στην αγορά τω ν Α θηνώ ν. Τ ελικά κατόρ-

θω σε, ιδίω ς με τη διατύπω ση μιας ξεκά θαρη ς διαλεκτικής, να

οικοδομήσει τον «προστατευτικό φράχτη» γύρω από τον κήπο

της στω ικής φιλοσοφ ίας.

Ο Ε πίκουρος έστρεψ ε και αυτός μ ε αποφ ασιστικότητα το

ενδιαφ έρον του στην αταραξία της ψ υχής, συνδέοντας τους

ηθικούς στόχους με βασικές αλήθειες της φ υσικής επιστήμης.

Σ ύμ φ ω να με την άποψ η του Ε πίκουρου, στη φ ιλοσοφ ία μ ε-

τρούσε μόνο η χρησ ιμότητά της, ήταν κάτι σαν φ άρμ ακο για

την ψ υχή, πα νάκ εια ψ υχής. Ο Ε πίκουρος ζούσε αποτραβηγ

μένος από τον κόσμο, σε συνεχή διαμάχη με τις άλλες σχολές

κα ι διδάσ κοντας μ έσα στο σπίτιτου, στον Κ ήπο του, που έδω -

σε στη σχολή του το όνομ ά της. Έ να από τα σημ αντικότερα

αξιώ ματά του ή ταν «Ν α ζεις χω ρίς να τραβάς την προσοχή»

(Λ άθε βιώ σας).

Η σύγχρονη για την εποχή εκείνη πνευμ ατική εξέλιξη π έ-

ρασε χω ρίς να αγγίξει την αρχαιότερη από τις φ ιλοσοφ ικές

σχολές, την Α καδημ ία του Π λάτω να. Ό ταν σχολά ρχης ήταν ο

Α ρκεσίλαος από την Π ιτάνη της Α ιολίας, ο Σκεπτικισμός έφ ε-

ρε πρα γμα τική επανάσ τασ η στην Α καδημία (τη λεγόμενη Μ έ-

ση Α καδημία).

Τ έλος, η σχολή του Α ριστοτέλη, που ονομαζόταν Π ερίπα-

τος ή Λ ύκειο, ανέδειξε στη γενιά μ ετά το θάνατο του ιδρυτή της

ακόμα μια σειρά σημαντικούς λογίους, όπω ς ο Θ εόφ ραστος, ο

Δ ημήτριος ο Φ αληρέας, ο Στράτω ν ο Λ αμ ψ ακηνός. Μ ε τους

δύο τελευταίους, μάλιστα, η περιπατητική έρευνα και το π νεύ-

μ α της μεταλα μπαδεύτηκαν στην Α ίγυπτο και με τη νέα της

μορφ ή, ω ς αλεξανδρινή λογιότητα, ά σκησε τεράστια επίδραση

στην ιστορία του ελληνιστικού πνεύμ ατος.

146




Ε κτός από τις τέσσερις κλα σικές σχολές φ ιλοσοφ ίας υπή ρ-

χαν και σε άλλα μέρη ση μαντικοί θεράποντές της και ανάλο-

γες μορφ ές οργάνω σης. Μ άλιστα, μ έσα στον ελληνιστικό κ ό-

σμο, φ ιλοσοφ ικές γνώ σεις ήταν σε 8έση να αποκομίσουν και

οι άνθρω ποι μ ε μέση μόρφ ω ση ή α κόμη και αυτοίπου ανή-

κα ν στα χαμ ηλότερα κοινω νικά στρώ ματα.

Ω ς προς την ελληνική επιστήμ η, αυτή ω φ ελήθηκε σε μ ε-

γάλο βαθμό από τη διεύρυνση του ορίζοντα, την οποία προ-

κάλεσε η ακατάλυτη πορεία του μακεδονικού στρατού. Η

ιστορία, η γεω γραφ ία, η φ υσ ική έτυχαν ση μαντικού εμπλο υ-

τισμού. Ο Α λέξανδρος διέθετε την ελληνική περιέργεια της

έρευνας κα ι της μάθησης. Π ήρε μαζί του ολόκληρο επιτελείοαπό σοφ ούς, οι οποίοι μελέτησ αν από κάθε άποψ η τις κατα

κτημένες χώ ρες. Ε πιπλέον, οι τρεις αιώ νες της Ε λληνιστική ς

Ε ποχή ς διακρίνονταν για εκτεταμένες εξερευνήσεις και εμ πό-

ριο, που ξεπερνούσε πολύ τις ζώ νες της ελληνικής κα τοχής.

Τ α κίνητρα που έκρυβε η ελλη νική εξερευνητική προσ πάθεια

ήταν διάφ ορα. Υ πήρχε ένα στοιχείο επιστημονικής περιέργει-

ας, α λλά υπή ρχε και η αναζήτηση πλούτου, νέω ν αγαθώ ν και

νέω ν περιοχώ ν (Ά πω Α νατολή, περιοχή Κ ασπίας, Ινδία, Α ρα-βία κ.ά.) για διεξαγω γή εμπορίου.

Ο ι εκσ τρατείες του Α λέξανδρου από μ όνες τους είχαν διε-

γείρει το ενδιαφ έρον για τα πιο απομακρυσ μ ένα μέρη της Ι̂ ης

κα ι τα αποτελέσματα που επιτεύχθη καν στα χρόνια της βασι-

λείας του σ υμ πλη ρώ θη καν από τους διαδόχους του. Α ξιοθαύ-

μαστο και άκρω ς αινιγματικό είναι ένα ναυσ ιπλοϊκό κατόρθω -

μα, που πραγμα τοποιήθηκε στον Α τλαντικό το 320 π .Χ . περί-

που, στο ξεκίνημα δη λα δή της ελληνιστικής περιόδου , α πό

ένα Μ ασσαλιώ τη πλοίαρχο, τον Π υθέα. Ό ,τιγνω ρίζουμ ε σ χε-

τικά μ ε το ταξίδι του στηρίζεται σε διάφ ορους συγγραφ είς και

ιδίω ς στον Σ τράβω να. Έ τσι πολλές λεπτομέρειες του ταξιδιού

παρα μένουν αμφ ιλεγόμενες κα ι κυρίω ς η ακριβής τοποθεσία

της μυστηριώ δους χώ ρα ς που ονομαζόταν Θ ούλη.

Στον τομέα της τέχνης, από τον 4ο α ιώ να π.Χ . ακόμη, π α -

ρουσιάζονταν παλαιότερα έργα κλασικώ ν δρα ματικώ ν πο ιη-τώ ν. Α υτή η μεταβολή συνέβαλε σε μια πρω τότυπη μετεξελι

147




ξη χης θεατρικής λογοτεχνίας στην κω μω δία, μ ε τη δη μιουρ-γία της λεγάμενης Ν έας Α ττικής Κ ω μω δίας, στο τελευταίο τέ-

ταρτο του 4ου αιώ να π.Χ . Ο ι συγγρα φ είς της, ανάμ εσ α στους

οποίους θεω ρούνταν κλασικοί ο Φ ιλήμω ν, ο Λ ίφιλος και κ υ-

ρίω ς ο Μ ένανδρος, για πολύ καιρό ήταν γνω στοί μόνο από

φ τω χά απ οσ πά σ ματα και ρω μ αϊκές απομιμήσ εις, όπω ς αυτές

του Π λαύτου και του Τ ερέντιου. Α κόμ α κι έτσι όμ ω ς άσκη σαν

μ εγάλη επίδραση στην εξέλιξη του θεάτρου τω ν νεότερω ν

χρόνω ν, ιδίω ς στη λεγόμενη κ ω μ ω δία χαρακτήρω ν.

Σ υγγενείς προς την κω μ ω δία ή ταν μικρότερες μορφ ές θεα-

τρικής τέχνης, που συνοψ ίζονται στην έννοια του μ ίμου. Ε ίναι

μια λογοτεχνία ακρα ίας επιτήδευσ ης κι έτσι χρη σιμοποιεί κ ά -

θε μορφ ή λογοτεχνικού υπαινιγμού, παρα θέματος, παρω δίας

κα ι ειρω νείας. Σ υνήθω ς επρόκειτο για μ εμονω μένες σκηνές,

πο υ προσπα θούσ αν να απ οδώ σουν μια καθη μερινή και λεπτή

κα τάσταση. Τ έτοιες πνευμ ατώ δεις σκηνές γρά φ τηκαν από τον

Η ρώ νδα (ή Η ρώ δα) κα ι τον Θ εόκριτο. Μ άλιστα ο Θ εόκριτος με

την τέχνη του θεμελίω σε ένα νέο λογοτεχνικό είδος, τη βου-

κολική ποίησ η.

Η επιτήδευσ η δεν ήταν όμω ς χαρακτηριστικό μ όνο του Θ ε-

όκριτου και του Η ρώ νδα, αλλά γενικό γνώ ρισμα της ελληνι-στικής ποίησης. Η αυλή τω ν Π τολεμαίω ν στην Α λεξάνδρεια

αναδείχθη κε πολύ γρήγορα σε μ εγάλο κέντρο λογοτεχνική ς

και λόγιας δρασ τηριότητας. Ο Δ ημήτριος ο Φ αληρέας είχε ορ-

γανώ σει για τον Π τολεμαίο το Μ ουσ είο ω ς λατρευτική κοινό-

τητα, σ ύμ φ ω να με το πρότυπο τω ν αθη ναϊκώ ν φιλοσοφ ικώ ν

σχολώ ν.

Μ ε το πέρασ μ α του χρόνου, η ενότητα ποίησ ης και λογιότητας υποχώ ρησ ε και άρχισε να επικρατεί η επιστήμη, που τώ -

ρα είχε γίνει αντικείμενο εντυπω σιακής εκλέπτυνσης και εξει

δίκευσης. Ο Α πολλώ νιος και ο Ίππαρχος συνέβαλαν σε μ εγά-

λο βαθμό στην επιστημονική γνώ ση, ο πρώ τος με το έργο του

για τις κω νικές τομ ές και ο δεύτερος μ ε την εφ αρμογή της διό-

πτρας, ενός οργάνου όμοιου μ ε ράβδο με δύο οπτικά ανοίγμα-

τα, κα τάλληλου για παρα τήρη ση και προσδιορισμό τω ν σχετι-κώ ν θέσεω ν. Ο Ε ρατοσ θένης ο Κ υρηναίος, βασ ιζόμενος στις

148




mo σύγχρονες μαθηματικές και ασ τρονομικές γνώ σεις, προσέ-

δω σε επιστημονικό κύρος και αριθμητική ακρίβεια στη χρονο-

λογία και τη γεω γραφ ία, μ ε ένα σύστημ α υπολογισμού του

χρόνου, που έφ θανε ω ς το απώ τατο πα ρελθόν καιμε μια εικό-

να της Γης βασισμένη σε μετρήσεις και υπολογισμούς.

Α υτονόητο είναι ότι όλα αυτά δεν περιορίζονταν μόνο στην

Α λεξάνδρεια. Η επα φ ή όμ ω ς με τις συγκεντρω μένες κυρίω ς

στην Α θήνα φ ιλοσοφ ικές σχολές είχε ζω τική σημασία για την

Α λεξάνδρεια. Π άντω ς, εκτός από την πτολεμ αϊκή υπήρχαν

και άλλες αυλές που ευνοούσ αν την τέχνη και την παιδεία.

Α πέκτησ αν φ ήμη οι Σ υρακούσ ες και η Π έργαμ ος με τη Β ι-

βλιοθήκη της, που μπόρεσε να σ υναγω νιστεί σοβαρά α κόμα

και εκείνη της Α λεξάνδρειας.

Α ξίζεινα σημειω θεί ότιη εξειδίκευση και η εξέλιξη στις θετι-

κές επιστήμες αποτελούν γενικό χαρακτηριστικό γνώ ρισμα της

εποχής. Ο Α ρίσταρχος ο Σάμιος είχε υπολογίσει ότιη Γ η πρέ-

πει να περιστρέφεταιγύρω από τον Η λιο. Ο Α ρχιμήδης από τιςΣ υρακούσες, ένας από του σπουδαιότερους μαθηματικούς και

φ υσικούς και της Α ρχαιότητας και της παγκόσμιας Ιστορίας,

έκανε πολλές ανακαλύψ εις και εξέλιξε κυρίω ς την επιστήμη

της μηχανική ς. Ο ι ανακαλύψ εις πο υ του αποδόθη κα ν συμ πε-

ριλαμβάνουν τον περίφ ημο «κοχλία», που εξυπηρετούσε στην

ανύψ ω ση του νερού, ενώ θρυλικές έγιναν οιαμυντικές μ η χα -

νές του, που χρησιμοποιήθηκα ν κα τά την πολιορκία τω ν Σ υ-ρακουσ ώ ν από τους Ρω μαίους. Π ερίφ ημ η είναι η φ ράση του

«Δώ σε μου ένα σημ είο να σταθώ και θα κινήσ ω τη Γη».

Ο Ή ρω ν ο Α λεξανδρεύς είχε πλή ρη γνώ ση τω ν δυνατοτή-

τω ν ίου ατμού και μάλιστα τον είχε αξιοποιήσ ει κατά τρόπο

πρω τόγονο, όταν κατόρθω σε να περιστρέψ ει μια σ φ αίρα, α φ ή -

νοντας τον ατμό που περιείχε να διαφ εύγει μέσω ένθετω ν σε

αυτήν κεκλιμένω ν σω λήνω ν.Ο σο επινοητικοί κι αν ήταν όμω ς οιεπιστήμονες κα ι όσ α κι

αν έγραφ αν περί μ ηχανικής τέχνης, τα περισσότερα δεν εξυ-

πηρετούσ αν πρακτικούς στόχους, αλλά α ποσ κοπούσ αν στον

εντυπω σιασμό κα ι την επίδειξη. Π ραγματική χρήσ η γινόταν

μόνο στο στρατιω τικό τομέα, στη να υπηγική, στην κατασκευή




πολιορκητικώ ν και αμυντικώ ν μ ηχα νώ ν ή στη βαλλιστική

όπλω ν μακράς βολής.Α νάμεσα στις επιστήμες της Ε λληνιστικής Ε ποχή ς, ιδιαίτε-

ρη ανάπτυξη γνώ ρισε η ιατρική, που συνέχιζε τις επιστημονι-

κές παραδόσεις, δεχόμ ενη όμ ω ς και την επίδραση σύγχρονω ν

ρευμάτω ν, όπω ς τω ν φιλοσοφ ικώ ν. Σ ημ αντικό κέντρο και

στον ιατρικό τομ έα στο πρώ το μισό του 3ου αιώ να ήταν η Α λε-

ξάνδρεια, μ ε τους γιατρούς Η ρόφ ιλο από τη Χ αλκηδόνα καιΕ ρασίστρατο από την Ιουλίδα της Κ έας, οι οποίοι, βασισμένοι

σε ακριβείς παρατηρήσεις στην ανατομία και την παθολογία,

κατέληξαν σε σημαντικά συμ περάσματα, κρατώ ντας κριτική

απόσταση από τις παλαιότερες σχολές.

Ιδιαίτερο είδος της αρχαίας τέχνης του λόγου αποτελεί η

ιστοριογραφ ία. Σ τον τομ έα αυτόν η Ε λληνιστική Ε ποχή έφερε

μια ιδιόμορφ η αλλαγή. Ή δη από τον 4ο αιώ να η ιστοριογρα-φ ία είχε επηρεασ τεί από τη ρητορική. Η τάση αυτή επιτάθη-

κε, προφ ανώ ς λόγω τω ν εντυπώ σεω ν που ά φ ησ αν οιεκστρα-

τείες του Α λέξανδρου, γιατί αρχηγέτες της νέα ς αυτής ιστοριο-

γραφ ίας ήταν οι ιστορικοί του στρατηλάτη, Κ αλλισθένης και

Κ λείταρχος. Λ ίγο αργότερα, ο Δ ούρις από τη Σ άμο κυκλοφ ό-

ρησε την ιστορία του, διαχω ρίζοντας τη θέση του ακόμα και

από τους «ρητορικούς», τους οποίους κατηγορούσε ότι ενδια

φ έρονταν μόνο για το ω ραίο περικάλυμ μα αυτό που μ ετρού-

σε όμ ω ς ήταν να διεγείρουν το πάθος του κοινού, όπω ς έκανε

το δράμα. Γι’ αυτόν το λόγο, ονομάζεται, ίσω ς όχι τελείω ς δι-

καιολογημένα, τραγική ιστοριογραφία. Α υτό που τονίζεται εί-

ναι το πάθος κα ι η χαρά του ατόμου, καθώ ς βρίσκεται στον

τροχό της Τ ύχης. Ο ιστορικός ρίχνει φ ω ς στα ιδιαίτερα επι-

τεύγμα τα τω ν ηρώ ω ν, αναζητά το θαυμασ τό και το απίθανο

και όταν δεν το βρίσκει, το επινοεί.

Ε να ακόμα λογοτεχνικό είδος που δημιουργήθηκε την

εποχή αυτή, είναι το ελληνικό ερω τικό και περιπετειώ δες μ υ-

θιστόρημα. Σε αυτό, η αγάπη είναι το αναλλοίω το στοιχείο σ’

έναν κόσ μο καταστροφ ώ ν.

Α νάλογα στοιχεία συναντούμε και στις εικαστικές τέχνες. Κ ιεδώ τονίζεται διαρκώ ς ο ρεαλισμός. Σ την πρώ ιμη Ε λληνιστική

150



Κ Λ Η ΡΟ Ν Ο Μ Ω Ν ΤΑ Σ Τ Ο Ν ΣΤΡΑ Τ Η Λ Α Τ Η Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ

Ε πο χή προφ ανώ ς προχώ ρη σαν συνειδητά σε μια καινοτομία.

Ε τσι για τον Λ ύσιππο λέγεται πω ς έπλασε ανθρώ πους όχι

όπω ς ήταν στην πραγματικότητα, αλλά όπω ς φ αίνονταν.Π άντω ς η απόλυτα «ρεαλιστική» εντύπω ση ήταν ένα σ η μ α -

ντικό γενικό γνώ ρισμα. Στο αποκορύ φ ω μ ά της έφ θασε ιδίω ς

στην τέχνη του πορτρέτου. Στον τομ έα αυτόν σ ημαντική ήταν

η συμβολή του Λ ύσιππου, ο οποίος δημιούργησε ένα πορτρέ-

το του Α λέξανδρου, που απέκτησ ε σχεδόν χαρα κτήρα κα νόνα

κα ι αποτέλεσε το πρότυπο τω ν μεταγενέστερω ν απεικονίσεω ν

ηγεμόνω ν.

Τ ο πα ιχνίδι με την πρα γματικότητα μπορούσε να πά ρει και

πολύ διαφ ορετικό χαρα κτήρα, ιδίω ς το χαρα κτήρα του π α θη -

τικού και του «μπαρόκ», που θεαιρούνται γνω ρίσματα της περ-

γα μ ηνή ς τέχνης. Τ α μ νημεία για τις νίκες εναντίον τω ν Γαλα

τώ ν με το «θνήσκοντα Γαλάτη», ή η ζω φ όρος στο βω μό του Δ ία

στην Π έργαμ ο μ ε την παράσ ταση της Γ ιγαντομαχίας, ή αργό-

τερα το σ ύμ πλεγμ α με τον ιερέα Λ αοκόω ντα και τους γιους του

που στραγγαλίζονται από ένα θαλάσσιο φίδι, ήταν και πα ρα -μένουν πασίγνω στες μαρτυρίες αυτής της τέχνης.

Ά λλου επιπέδου αλλά ανάλογη είναι η εξέλιξη που παρου-

σιάζεται στις ρω πογρα φ ικές σκηνές ή σκηνές ροκοκό. Α ντι-

κείμενο της τέχνης αυτής ήταν οι μικροί κα ι ασήμαντοι άν-

θρω ποι της κα θημερινότητας. Ο ι εικαστικές τέχνες και η λο-

γοτεχνία α νακά λυψ αν επίσης το παιδί, που από τη φ ύσ η του

τους έδινε τη δυνατότητα να εκφ ρά σουν το λιτό σε συνδυασμόμε το παιχνιδιάρικο. Ε πίσης διακρίνεται μια σαφ ής τάση προς

το χυδα ίο και το άσ χημ ο.

Τ ο κύ μ α της ίδρυσης νέω ν πόλεω ν στην Ε λληνιστική Ε πο-

χή, μαζί με τη βούληση τω ν βασιλέω ν και τω ν αριστοκρατώ ν

για προβολή και τον ευεργετισμό πρόσφ ερα ν πολλές δυνατό-

τητες και στην αρχιτεκτονική . Τ ο λεγόμ ενο ιπποδά μειο σύ-

στημα, μια α ρχή ρυθμικής ορθογώ νιας διάταξης τω ν οικοδομ ι-

κώ ν τετραγώ νω ν, κυριαρχούσε τώ ρα στην αστική αρχιτεκτονι-

κή , έτσι που μια πα λιά πόλη , όπω ς η Α θήνα, μ ε τα δαιδαλώ

δη στενοσόκακα και τις ανηφ οριές του κέντρου, να θεω ρείται

απω θητική.

151



Ν Ι Κ Ο Σ Τ Σ I Γ Α Ρ Ι Δ Α Σ

Η < Α / Ψ Μ ( Τ Ι Κ Η& Α Κ Τ Ν Α Α Η Κ Α Ι Ι Α Α Ι Α

Λ < Τ Α Τ Φ Α Α Μ ; Α Α Α Ι > 0

Α Ν ΓΙΑ ΤΟ Υ Σ Κ Α ΤΑ Κ ΤΗ Μ ΕΝ Ο Υ Σ οιεκστρατείες του Α λέξαν-

δρου κατέληξαν α πλά σε αλλαγή ηγεμόνω ν, για κάποιουςΈ λληνες που μετείχαν της εποποιίας ανοίγονταν δρόμοι για

τόπους άγνω στους, σαγηνευτικούς ή αποτρόπαιους. Ό σοι

υποχρεώ θη κα ν ή αργότερα επέλεξαν να εγκατασ ταθούν στη

Β ακτριανή (σημερινό βόρειο Α φγανιστάν) ίδρυσαν αργότερα

κράτος ανεξάρτητο α πό τους Σ ελευκίδες διαδόχους του Μ ακε-

δόνα βασιλιά, ενώ οιενδείξεις μαρτυρούν στη συνέχεια τη δυ-

ναμική και επεκτατική τους πολιτική.

Ο Α Π Ο Ι Κ Ι Σ Μ Ο Σ Τ Ω Ε Λ Λ Η Ω

Ο Α ρριανός αναφ έρει τον παρά ξενο μ ύθο της εισβολής του

Δ ιόνυσου στην Ινδία αιώ νες πριν, που διηγήθη καν στον Α λέ-

ξανδρο. Μ ια ά \λ η έκπληξη περίμενε τον ελλη νικό στρατό: ελ-

ληνικοί πληθυσμοί, εγκατεστημένοι σε κοινότητες ήδη από

τον 5ο π.Χ . αιώ να.

Ο στρατός έγινε δεκτός μ ε χαρά κα ι συγκίνηση στη Ν ύσατω ν Π αροπαμισάδω ν (οροσειρά Ινδοκούς, ή του Ινδικού Κ αυ-

κάσου, στα ανατολικά σύνορα Α φ γανιστάνΠ ακιστάν), που

περιγρά φ εται ω ς πόλη με δύο κοινω νικές τάξεις, ελεύθερω ν

15 3




και κατώ τερω ν πολιτώ ν και υπό τη διακυβέρνησ η κά ποιου

Ά κουφ ι.Α ντίθετα, η πόλη τω ν Β ραγχιδώ ν, με κα ταγω γή α πό τη Μ ί-

λητο, που βρισκόταν στη Σ ογδιανή, παρα δόθη κε στην κατα-

στροφ ή, καθώ ς οιπρόγονοί τους είχαν παρα δώ σει στον ήέρξη

το θησ αυρό του ναού του Α πόλλω να. Ο ^έρξης είχε εγκαια

στήσειεκεί τους Β ραγχίδες για να τους προστατεύσει, ενώ για

άλλους το έπραξε ω ς αποίκηση ή εξορία, κατ’ εφαρμογή μιας

ενοποιητικής και προλη πτικής της ασφ άλειας της αυτοκρατο-

ρίας του πολιτικής, σε μία περιοχή που ο Η . G. R aw linson

απεκάλεσε τη «Σιβηρία» του περσικού κράτους.

Η πα ρουσ ία τω ν Ε λλή νω ν εκεί πριν τον Α λέξανδρο επιβε-

βαιώ νεται και από τα νομίσματα που ανακ αλύφ θηκα ν δυτικά

κα ι ανατολικά της Β ακτριανής και περιλαμβάνουν αθη ναϊκά

δείγματα, μάρτυρες ίσω ς της ανάπτυξης τοπικού κι εσω στρε

φ ούς εμπορίου.

Μ αζί μ ε τους πρω ταρχικούς Έ λληνες «αποίκους», είχαν

εγκαταστήσει οιΠ έρσες βασιλείς και ομοεθνείς τους, που φ αί-

νεται να συνυπήρξαν αρμ ονικά με τους Έ λληνες, αμφ ότεροι

ω ς αντιπρόσ ω ποι του Μ εγάλου Β ασιλέα στις μακρινές αυτές

σατραπείες. Α ναπόφ ευκτα είχε επέλθει και πολιτιστική ανταλ-

λα γή, αφ ού οι άποικοι ήταν πλέον δίγλω σσοι.

Ε Ξ Ε Γ Ε Ρ Σ Ε Ι Σ Κ Α Ι Ι Δ Ρ Υ Σ Η Τ Ο Υ Β Α Κ Τ Ρ ΙΑ Ο Υ Κ Ρ Α Τ Ο Υ Σ

Η Β ακτριανή υπήρξε για αιώ νες κέντρο εμπορίου κα ι σταυρο-

δρόμι πολιτισμώ ν. Η προσπάθεια τω ν Μ ακεδόνω ν να την οχυ-

ρώ σουν ω ς «τελευταίο σύνορο» του κράτους, διακόπτοντας έτσι

τις πα λα ιές συνήθειες μετακίνησης τω ν πληθυσ μ ώ ν και το

εμπόριο, οδή γησ ε σε ανοικτή εχθρότητα τω ν ντόπιω ν.

Ο Α λέξανδρος πρ οχώ ρη σε σε άγρια καταστολή και μετακι-

νήσ εις πλη θυσ μ ώ ν σε αποικίες Ε λλή νω ν και εγκατέστησε

εκεί, όπω ς και αλλού στην Α νατολή, Μ ακεδόνες πα λαίμαχους

κα θώ ς και λοιπούς Έ λλη νες, που μ ετά την κατάκτηση της

Π ερσίας κα θαυτής είχαν ακολουθήσει το στράτευμα ω ς μισθο-

φόροι. Ο ύτε αυτοί ήθελαν να μ είνουν, ούτε οιντόπιοι ήθελαν

να δεχθούν μία νέα ηγετική κάστα. Ε ξεγέρθηκαν και οι μι-

154



Η Ε Λ Λ Η Ν ΙΣ Τ ΙΚ Η Β Α Κ Τ ΡΙΑ Ν Η Κ Α Ι ΙΝ Δ ΙΑ .

σθοφ όροι που ήθελαν να επιστρέφ ουν στην Ε λλάδα . Τ α αντί-

ποινα έχουν, ω ς συνήθω ς, το αντίθετο του επιθυμητού αποτέ-

λεσμ α και σε δύο χρόνια εκστρατειώ ν και στρατιω τικής ήττας

ο Α λέξανδρος δεν κατάφ ερε τίποτα.

Μ ετά το θάνατό του, το 323 π.Χ ., εξεγείρονται και οι Μ α-

κεδόνες που ω ς τότε δεσμ εύονταν με όρκο πίστης. Σ υγκρού-

ονται Ε λληνες μισθοφ όροι με Μ ακεδόνες, αμφ ότεροι με τους

ντόπιους, τους οποίους περιφ ρονούν, και όλοιμαζί μ ε τα σ τρα-

τεύματα της κεντρική ς αυτοκρατορικής διοίκησης υπό τον Π ί-

θω να, που μάχονται να αποκατασ τήσ ουν τη Β ακτριανή ω ς

συνοριακή περιοχή.

Ο ίδιος ο Π ίθω νας θα π ροσπα θήσει ανεπιτυχώ ς να εγκαθι-

δρύσει εκεί δικό του κράτος. Δ εν υπάρχει καμία ελπίδα συνύ-

παρξης όλω ν αυτώ ν και η σατραπεία βλέπει τον ένα φιλόδοξο

κυβερνήτη να διαδέχεται τον άλλον και τους πολέμους να σ υ-

νεχίζονται. Ω ς το 305 π.Χ ., ο διάδοχος του Α λέξανδρου στα

ασ ιατικά εδάφ η Σ έλευκος ανακτά μεν την περιοχή, αλλά χά -

νει την Α ρεία (δυτικό Α φγανιστάν), την Α ρα χω σία (νοτιοανατο-

λικό Α φ γανιστάν, βορειδυτικό Π ακιστάν), τη Γ εδρω σία (κε-

ντρικό και δυτικό Π ακιστάν), τις Π αροπαμισάδες και τα ινδικά

εδάφη.

Μ ε τις ταρα χές χάνονται εκτεταμένα εδάφ η για την ήδη

κλονισμένη και σε εσω τερικές διαμάχες αυτοκρατορία του νε-κρού Α λέξανδρου, αλλά η ανεξαρτησ ία της Β ακτριανής θα αρ-

γήσ ει. Ο Σ έλευκος χρησιμοποιεί μικρό στρατό και αποτελε-

σματική διπλω ματία καικαταφ έρνει να αποφ ύγει τις κα ταστά-

σεις που κλόνισαν την εξουσία του Α λέξανδρου. Ε πιτυγχάνει

επίσης να κλείσει ειρήνη μ ε τους Ινδούς της αυτοκρατορίας

τω ν Maurya, στους οποίους αφ ήνει τη διοίκηση τω ν ανατολι-

κώ ν σατραπειώ ν νοτίω ς του Ινδοκα υκάσου, πιθανότατα α να-νεώ νοντας την αρχική συμ φ ω νία Α λέξανδρουΠ ώ ρου. Τ ο ότι

περίπου έναν αιώ να μετά ο Α ντίοχος ο Μ έγας θα α νανεώ σει

τη συμφ ω νία, δείχνει πω ς επεκράτησε τελικά η ρεαλιστική

και ψ ύχραιμη αντιμετώ πιση. Σε ό,τιαφ ορά τη Β ακτριανή, από

το 293 π.Χ . ο Σ έλευκος εγκαινιάζει πρόγρα μ μ α έντονης αποί-

κησης.

155




Η εξέγερση με την οποία η Β ακτριανή τελικά κέρδισε την

ανεξαρτησία της τοποθετείταιπερίπου στο 256, 255 ή και 250

π.Χ . κα ι τα ευρήματα οριοθετούν την εμφ άνιση πολιτικά αυ-

θύπα ρκτου βακτριανού κράτους μεταξύ του 2 48 και το 247

π.Χ . Ο Δ ιόδοτος, κυβερνήτης τω ν Σ ελευκιδώ ν στη Β ακτριανή

κα ι στη Σ ογδιανή, γίνεται ο πρώ τος ηγεμόνας της χώ ρας, γνω -

στός σε εμάς μ ε το όνομα Δ ιόδοτος Α ' ο Σω τήρ.

Ο Ιουστίνος, αντλώ ντας από το χαμένο πλέον έργο τουΑ πολλοδώ ρου, διηγείταιπω ς ο Δ ιόδοτος επαναστάτησε στη Β α-

κτριανή και ο Α ρσάκης (όνομα περσικό ή παρθικό) στην Υ ρκα

νία. Έ μμ εσα και υποθετικά συμπεράσ ματα από τις πλη ροφ ο-

ρίες του Ιουστίνου εμφ ανίζουν τους Π άρθους να εξεγείρονταιμ ε-

τά τους Έ λληνες της Β ακτριανής, ενώ ο Στράβω νας θεω ρεί πω ς

η εξέγερση τω ν Π άρθω ν στην Υ ρκανία δεν ήταν κατά τω ν Σε

λευκιδώ ν, αλλά κατά του ανεξάρτητου πλέον Δ ιόδοτου.

Ε Π Ε Κ Τ Α Σ Η Κ Α Ι Δ ΙΑ Σ Π Α Σ Η

Ο Δ ιόδοτος Α ' και ο γιος και διάδοχός του, Δ ιόδοτος Β ', γνω -

στοί ω ς «Κ υβερνήτες τω ν Χ ιλίω ν Π όλεω ν», πιθανότατα πρα γ-

ματοποίησαν εκσ τρατείες στη Μ αργιανή και στη Σ ογδιανή.

Π ερί το 235 π.Χ . ο Δ ιόδοτος Β ' δολοφ ονήθηκε από τον άν-

θρω πο που σφ ετερίστηκε το θρόνο ω ς Ε υθύδη μος Α '. Για τα

επό μ ενα τριάντα χρόνια, ο Ε υθύδημος συσ τηματικά α πο

σπούσε τις κτήσεις της παρα κμ άζουσας (από το 232 π.Χ .,

οπότε πέθα νε ο αυτοκράτορας Asoka) αυτοκρατορίας τω ν

M aurya. Α νακατέλαβε την Α ρεία και τις Π αροπαμισάδες, που

είχαν χάσει οιΣ ελευκίδες. Κ ατέλαβε επίσης τη Δ ραγγιανή, τη

Μ αργιανή, κα ι τη Σ ογδιανή και εισέβαλε στην Α ραχω σία καιστο Punjab.

Τ ο 208 π.Χ . ο Α ντίοχος Γ ' τω ν Σ ελευκιδώ ν επιχειρεί να

ανακτήσει τη Β ακτριανή, αλλά ο Ε υθύδη μος τον σταμ ατά στον

ποταμό Α ριο. Ο γιος του Δ ημήτριος επιτυγχάνει την ανα γνώ -

ριση από τον Α ντίοχο του πατέρα του ω ς βασιλέα (πιθανόν ω ς

τότε, να θεω ρούσ αν οι ηγεμόνες της Β ακτριανής τον εαυτό

τους ω ς ανεξάρτητους σατράπες).Ο Δ ημήτριος καταλαμβάνει ινδικά εδάφ η κα ι φ τάνει ανα

156



Η ΕΛ Λ Η Ν ΙΣΤΙΚ Η ΒΑ Κ ΤΡΙΑ Ν Η ΚΑ Ι ΙΝ ΔΙΑ .

ιολικά ιη ς νοη ιή ς γραμ μ ής K ash garT ashkurg an και ω ς τις

Σ ήρες (ιην Κ ίνα;), χώ ρα μ ε ιη ν οποία εγκαινιάζει εμπόριο μ ε-ταξιού, και ιη ν Α ραχω σία ιο 190 π.Χ . (όπου κιίζει ιη ν Ε υθυ

δήμεια προς ιιμήν ιου πα ιέρα ιου, που όμ ω ς μ ειονομ ά οιη κε

σε «Δ ημ ηιριάδα εν Α ραχω σία»), ενώ ο αδελφός ιου Ε υθύδη

μος Β ' εκστρατεύει σιο Β ορρά.

Π ερί ιο 186 π.Χ . η αυτοκραιορία τω ν M au rya έχει πλέον

καταρρεύσει. Δ υο χρόνια α ργόιερα οιΈ λληνες εισβάλλουν ξα-

νά σιο Punjab και σιην G andhara και ακολουθεί μία περίοδοςακμ ής με ιο κράιος σιην πλήρη γεω γραφ ική του εξάπλω σή.

Τ ην ίδια όμω ς επο χή επανα σ ιαιεί ο Α νιίμαχος (ο «Θ εός»),

για να ιδρύσει κράιος στο Β ορρά και στην Α νατολή και πιθα-

νόν να προσβάλει τις κοιλάδες της Κ αμπούλ και του Ά νω Ινδού.

Ε ίναι ο πρώ τος Έ λληνας που έκοψ ε τετράγω να νομίσματα κ α -

τά το ινδικό πρότυπο, ίσω ς κατέλαβε τη Β ακτριανή και τη Σ ο-

γδιανή μετά το 8άνατο του Δ ημήτριου. Ε νδέχεται ο αποκλη θείς«Β ασιλεύς Ινδιώ ν» να είναι ένας δεύτερος Δ ημήτριος, που έκο-

ψ ε νόμισμα με δίγλω σση επιγραφ ή γύρω στο 180 π.Χ .

Α πό την περίοδο αυτήν π ρέπει να υποτεθεί πω ς η Β α-

κτριανή διασ πάται σε αλλη λοσ υγκρουόμ ενα κράτη. Ε να -

ντίον του Δ ημήτριου εξεγείρεται ο Ε υκρατίδη ς και α ποπειρά -

ται να καταλά βει την Ινδία. Ε νώ ο Δ ημήτριος κινείιαι βόρεια

για να ιον α νιιμετω πίσει, επω φ ελούνται στην Α ρα χω σία κα ιστη Δ ρα γγιανή οιαδελφ οί Π ανταλέω ν κα ι Α γαθοκλή ς για να

ιδρύσ ουν αυτό που γνω ρίζουμ ε ω ς «Ε λληνοινδικό Β ασί-

λειο». Κ αταλαμ βάνουν την κοιλά δα της Κ αμπούλ, για να την

αποσ πά σ ει μετά το θάνατο του Δ ημ ήτριου κα ι του Α γαθοκλή

ο Ε υκρα τίδης.

Υ πό αυτές τις συνθήκες, δεν φ αίνεται περίεργο πω ς, όταν

εισβάλλουν οι νομάδες Saka και Y ue hch ih, π ερίπου το 145π.Χ ., τα κράτη που πα λαιότερα αποτελούσ αν το βασίλειο της

Β ακτριανής κα ταρρέουν, μ ε εξαίρεση τα εδάφ η προς την

Ινδία, όπου για τα επό μ ενα τριάντα περίπου χρόνια α πό την

πρω τεύουσ ά του στα Sa kala βασιλεύει ο Μ ένανδρος, ο

M ilinda τω ν Ινδώ ν. Ε κστρατεύει στον Ά νω Γ άγγη κα ι στον

Π αλιπούτρα (Π άτνα), ενώ τα νομίσματά του θα κυκλοφ ορούν

157




μέχρι τον Ιο μ .Χ . αιώ να. Μ ετά τη στροφ ή του στο Β ουδισμοκαι το θάνατό του, λατρεύεται ω ς άγιος, ενώ τα λείψ ανά του

μοιράζονται σε πολλές πόλεις. Τ ελευταίος ηγεμόνας, γύρω στο

90 π.Χ ., αναφ έρεται ο Ε ρμαίος.Μ ε την ανεξαρτησία της Β ακτριανής, φ αίνεται να έπαυσ ε

το εμπόριο μ ε τον ελληνικό κόσμο. Θ εω ρείται έτσιαπίθανο να

ήλθα ν νέοι άποικοι. Ω στόσο, έστω και αργά, πρέπει να κατέ-

ληξαν κάποιοι στην περιοχή, καθώ ς ο ίδιος ο Ε υθύδημος ήταναπό τη Μ αγνησία του Μ αιάνδρου, ενώ αναφ έρονται οικρητι-

κές (μάλλον στρατιω τικές) αποικίες της Α στερουσ ίας στις Π α

ροπα μισάδες και τω ν Δ αιδάλω ν στο Punjab , όπου βρισκόταν

και η αποικία Σ αλάγισσα α πό την Π ισιδία της Μ ικράς Α σίας.

Ο Ι Ι Δ Ι Κ Ε Σ Π Ε Ρ Ι Γ Ρ Α Φ Ε Σ

Α ποσ πασματικές πλη ροφ ορίες για τους Έ λλη νες έχουν κά -ποια ινδικά έργα, όπω ς το A§tadhyay l του Panin i από τη

S a la tu ra , κοντά στα Τ άξιλα. Α ναφ έρεται στο κράτος τω ν

Yona, μ ε τις δύο κοινω νικές τάξεις και τους οποίους περιγρά-

φ ει ω ς «ανθρώ πους με ξυρισμ ένα κεφάλια», προφ ανώ ς η π ρώ -

τη εντύπω ση από τους νεοαφ ιχθέντες, καθότι οιΈ λληνες του

ύστερου 4ου π.Χ . αιώ να έκοβα ν τα μαλλιά τους κοντά και ξύ-

ριζαν τη γενειάδα τους.Μ ία επιγραφ ή του 150 π.Χ . αναφ έρει έναν Έ λληνα αντι-

βασιλέα (Yavanaraja) του Ινδού αυτοκράτορα Asoka . Ο ιΙνδοί

χρησιμοποιούν το όνομ α Yona (στη Σ ανκριτική) ή Yavana

(στην Π ακριτική) για τους ανθρώ πους αυτούς που εκτελούσ αν

τελετές «με λευκά ρούχα και πυρσούς, όπω ς έκαναν οι πρό-

γονοί τους στη μακρινή τους χώ ρα».

Π Ο Α Π Ί Σ Μ Ο Σ

Η εμφ άνιση της ελληνική ς τέχνης ω ς επα κόλουθο τω ν εκ-

στρατειώ ν του Α λέξανδρου υπήρξε μέγιστο πολιτιστικό γεγονός

για την κεντρική Α σία και την Ινδία, μ ε τις επιδράσεις αισθη-

τές δέκα αιώ νες μετά, μ έχρι την πρώ ιμη ισλαμική περίοδο.

Φ αινόμενο ιδιαίτερο κι αξιοπρόσεκτο, όχιμόνο λόγω του βρα-

χύχρονου της ελληνικής παρουσίας στην Α νατολή, αλλά και

158



Η Ε Λ Λ Η Ν ΙΣ Τ ΙΚ Η Β Α Κ Τ ΡΙΑ Ν Η Κ Α Ι ΙΝ Δ ΙΑ ..

λόγω τω ν συνεχώ ν πολέμ ω ν και πολιτιστικώ ν επικα λύψ εω ν.

Μ ία πρώ τη φ άση μπορεί να οριοθετηθείμεταξύ του τέλους

του 4ου κα ι τω ν αρχώ ν του 3ου π.Χ . αιώ να, από τον Α λέξαν-

δρο έω ς και την εποχή τω ν πρώ τω ν Σελευκιδώ ν διαδόχω ν

του. Η Β ακτριανή ήταν ακόμη συνδεδεμένη πολιτικά, ά ρα και

ανοικτή πολιτιστικά στο μεσογειακό κόσμο.

Στα μέσα του 3ου π.Χ . αιώ να, η ίδρυση πα ρθικού κράτους

στα περσ ικά υψ ίπεδα, σχεδόν ταυτόχρονα με την ανεξαρτητο-

ποίησ η της Β ακτριανής, επέφ ερε κά ποια απομ όνω ση από τη

Δ ύσ η, ταυτόχρονα όμω ς σηματοδότησε την έναρξη της πολιτι-

κή ς εξάπλω σή ς τω ν Ε λλήνω ν προς την Ινδία. Τ α ευρή ματα κ ε-

ντροασιατικής τέχνης που σώ θηκαν προδίδουν την κατά τό-

πους εναλλαγή της ελλη νική ς κυριαρχίας μ ε αυτή νομ αδικώ ν

φυλώ ν.

Ο ελληνικός πολιτισμός διατηρή θηκε κα ι συνεχίστηκε σε

«νησίδες», όπω ς στο T ak ot e San gin και στην Α ϊ Khartum,την πρω τεύουσα της ανατολικής Β ακτριανής στο βόρειο Α φ γα-

νιστάν. Ε δώ , η πολιτική ισχύς τω ν Ε λλήνω ν φ αίνεται συνεχής

από τους πρώ τους Σ ελευκίδες έω ς τις εισβολές και την κατα-

στροφή της πόλης, το 145 π.Χ ., από τους νομ άδες S aka και

Y uehch ih. Ο ιανασ κα φ ές ανέδειξαν μια τέχνη που χαρ ακτη-

ρίζεται από την έντονη ανάμνηση της μεσογειακής της προέ-

λευσης και από την πιστότητα στους κανόνες της ελλη νικήςπαράδοσης.

Τ αυτόχρονα όμω ς, η γεω γρα φ ική απομόνω ση οδήγησ ε σε

κά ποιο συντηρητισμό, αφ ού τα ευρήματα α κόμ α και της ύστε-

ρης περιόδου (του πρώ του μισού του 2ου π.Χ . αιώ να) διατη-

ρούν χαρακτηριστικά (σε μω σαϊκά, στη γλυπτική κα ι στην αρ-

χιτεκτονική) π ου στην Ε λλάδα ήταν ήδη ξεπερασμένα. Τ ο

φ αινόμενο πρέπει να εντάθηκε από τη φ ύσ η της εξάπλω σηςτω ν ελληνικώ ν πολιτιστικώ ν επιρροώ ν, που οφ ειλόταν κυρίω ς

σε μετακινήσεις αποίκω ν και στρατιω τώ ν και όχι εμπόρω ν.

Α κόμα και συγκριτικά μ ε το πα ρθικό κράτος πιο δυτικά, δεν

φ αίνεται να υ πήρχε ανεπτυγμ ένο εμπορικό δίκτυο μ ε τη Μ ε-

σόγειο και είναι ελάχιστα, ιδίω ς αγαλματίδια, τα αντικείμενα

που εισάγονταν (στοιχείο που με τη σειρά του εξηγεί ίσω ς τη




διατήρη ση ελληνικώ ν αισθητικώ ν «ιδανικώ ν»),

Η απομόνω ση αυτή δεν φαίνεται πά ντω ς να εμπόδισε την

ανάπτυξη μιας τεχνικά εξελιγμένης σχολής. Τ α έργα διατη-

ρούν την υψ ηλής ποιότητας ρεαλιστική απεικόνιση της ελλη-

νικής τέχνης, τόσο στα αγάλμ ατα όσο στη νομισματική. Ε ιδι-

κά η τελευταία εκθέτει την προοδευτική απώ λεια της ελληνι-

κής τεχνοτροπίας, υπό το βάρος τω ν περσ ικώ ν και τω ν ινδικώ νεπιρροώ ν, ξεκινώ ντας από την ακριβή απεικόνιση της σταδια-

κά μεγαλύτερη ς ηλικίας τω ν ηγεμόνω ν, με το γήρας να δια-

φ αίνεται στα πρόσ ω πά τους, και καταλήγοντας, μ ε την κα τά-

λυση τω ν ελληνικώ ν κρατώ ν, στη σ υμβολικήιερατική α πει-

κόνιση τω ν ηγεμόνω ν τω ν Π άρθω ν και τω ν K usha na .

Η γλυπτική φ αίνεται να επικεντρω νόταν κυρίω ς σε θρη-

σκευτικά θέματα, μ ε αξιοσημ είω τη όμ ω ς την έλλειψ η τω ν συ-νηθισμένω ν στη Δ ύσ η κα ι στην Ινδία πήλινω ν ειδω λίω ν.

Α πουσιάζουν επίσης οιπο λύπλοκες συνθέσεις (που χαρακτη-

ρίζουν την ινδική τέχνη), αν εξαιρεθούν αντικείμενα μ ικρού

μεγέθους, όπω ς μία λαβή ξίφους από ελεφ αντοστό με σκη νή

μάχης από το Takote Sangin.

Ε νώ η ελλη νική τέχνη διατήρησε μία αισθητική πιστή

στην ελλη νική της προέλευσ η, η τέχνη τω ν ντόπιω ν πλ η θυ -σμώ ν αντιπροσ ω πεύεται από ξύλινα, οστέινα ή πήλινα αγαλ

ματίδια. Α υτοί που ανα νέω σ αν τις εικαστικές τους επιλογές

φ αίνεται να ήταν οιΈ λλη νες της Ινδίας, οιοποίοι στα πλαίσια

της διαδικα σίας αφ ομοίω σής τους από τους Ινδούς έχου ν να

πα ρουσιάσουν έργα όπω ς τα νομ ίσματα του Α γαθοκλή και

του Π ανταλέοντος, μ ε παραστάσεις ινδικώ ν θεοτήτω ν πα ρά λ-

λη λα με τον Δ ιόνυσο. Κ ιαυτό, χω ρίς να υπολογιστεί η συνει-σφ ορά τω ν Ε λλήνω ν της Ινδίας, ειδικά του Μ ένανδρου, στην

εδραίω ση και εξάπλω σή του Β ουδισμού, όπω ς σα φ ώ ς πα ρα -

τηρούν οι ινδικές πηγές.

Ο Ι Τ Ε Λ Ε Υ Τ Α Ι Ο Ι Ε Λ Λ Η Ε Σ

Μ ερικά τελευταία ίχνη διατήρησαν για κάποιο διάστημα την

ανάμ νησ η τω ν χαμ ένω ν αυτώ ν Ε λλήνω ν, για παράδειγμα τα

ελληνικά κοσμήμ ατα σε τάφ ους αριστοκρατώ ν τω ν κατακτητώ ν

160



Η Ε Λ Λ Η Ν ΙΣ Τ ΙΚ Η Β Α Κ Τ Ρ ΙΑ Ν Η Κ Α Ι ΙΝ Δ ΙΑ ..

K ush ana του 1ου μ.Χ . αιώ να, ττου ανακά λυψ ε ο Β ίκτω ρας Σα

ρηγιαννίδης. Ή ένα νόμισμα, χρονολογημ ένο μετά την τττώ ση

τω ν τελευταίω ν ελλη νικώ ν κρατώ ν, και συγκεκριμένα του βα-

σιλέα του Kush an, Kujula K adph ises, ο οποίος τον Ιο μ .Χ . αι-

ώ να κυριαρχούσ ε στην πλειονότητα τω ν πρώ ην ελληνικώ ν

εδαφ ώ ν, π ου παριστάνει στρατιώ τη με μακεδονικό οπλισμό, σε

χρόνο που ήταν μάλλον απίθανο να υπήρχε ακό μ α στην π ε-

ριοχή ελληνικού τύπου πεζικό. Ή οισκόρπιες ινδικές αναφ ορές

που περιγρά φ ουν συμβατικά ω ς Ε λληνίδες τις γυναίκες που οι

Ινδοί ηγεμόνες χρησιμοποιούσ αν ω ς σω ματοφύλακες.Γ υναικεία προσ ω πική φ ρουρά είναιγνω στό ότιυπήρξε στο

πλευρό πολλώ ν βα σιλέω ν Tam il, μία δε απεικονίζεται σε γλυ-

πτά του A m arav ati του 2ου μ.Χ . αιώ να. Ο πρέσβη ς όμω ς τω ν

Σ ελευκιδώ ν Μ εγασδένης, που επισ κέφ θη κε την αυλή του

C ha nd rag up ta τω ν M auiya, ενώ παρα τήρη σε έκπληκτος την

πα ρουσ ία οπ λισμένω ν γυναικώ ν, δεν έκα νε λόγο για Ε λληνί-

δες. Θ α ήταν παράδοξο να του διέφ ευγε το γεγονός, όνταςΈ λλη να ς ο ίδιος και έχοντας παρατηρήσει το μοναδικό αυτό

φ αινόμενο σε μία ξένη α υλή. Ο Μ εγασ δένης βέβαια επισκέ

φ δηκε τους M au rya τον 3ο π.Χ . αιώ να. Ε ίναι όμ ω ς γνω στό

πω ς Έ λληνες μισδοφόροι (μέρος τω ν οποίω ν δα μπορούσ αν

να είναι και μονάδες γυναικώ ν σ ω ματοφ υλάκω ν, α ν θέλουμ ε

να δώ σουμ ε μία εξήγηση στις ινδικές αναφ ορές περί Ε λληνί

δω ν φρουρώ ν), εμφ ανίζονται στην υπ ηρεσία ηγεμ όνω ν τω ν

Pan dy a, μετά τον Ιο π.Χ . αιώ να.

Ο ι γνω στοί σήμερα ω ς Κ ολλάς, είναι πιθανότατα κάποιοι

από τους ελάχιστους τους οποίους οι ιστορικές εξελίξεις στην

περιοχή π ροσ πέρασ αν και που διατήρησα ν όσο μ πορούσ αν

τις παραδόσεις τους, την ταυτότητά τους και την ιδιαιτερότητά

τους ω ς «ακρίτες» μιας θρυλικής και χα μ ένη ς πλέον από κα ιρό

αυτοκρατορίας. Ίσω ς δεν είναιυπερβολή να φ ανταστούμε την

ελλη νική, ή ελλη νοιρανική αριστοκρατία, ή και μέρος τουπληθυσ μ ού της Β ακτριανής, να εγκαταλείπει την πατρώ α γη

ω ς πρό σφ υγες, για να αποτελέσουν ένα επίλεκτο και εξω τικό

για τους Ινδούς βασιλείς στρατιω τικό σώ μα, μέχρι την οριστική

αφ ομ οίω ση κα ι πολιτιστική εξαφ άνισή τους.

16 1





• B ash am , Α . L., The W onder that was India, London,revised ed. 1967

• B ernard , P. an d O. Guillaum e. “M onnaies inedites de la B actriane

grec que a Α Ϊ K han oum (Afghanistan) , RN 22 (1980), 932

• B ern ard , P. “L'Asie ce ntr ale e t 1’em pire sele uc ide”,

Topoi OrientOccident 4/2 (1994), 473511

• E. Pap aefthy m iouu , F. de Call alas? an d F. Queyrel,

eds. Athens: The Hellenic Numismatic Society, 1999

• Holt, F. L., Th und ering Zeus: The M aking o f Hellenistic Bactria,

Berkeley, 1999• Kritt, B., D ynastic Transitions in the Coinage o f Bactria:

A n tio ch u sD iod o tusE uth yd em u s (Classical Numismatic Studies

No. 4), Lancaster: CNG, 2001

• M itchiner, M. IndoG reek an d IndoScythian Coinage.

9 vols. London: Hawking Publications, 1975

• Na rain, Α . Κ ., The IndoGreeks. Oxford: Oxford University Press,1962

• Rostovtzeff, Michael, Iranians and G reeks in Sou thern Russia, Oxford 1922

• Sm irnova, N., “On Find s of Hellenistic Coins in T urk m en istan ”,

In A n c ien t C iv il izations 3. Leiden, 1996 260285

• Sm irnova, N., “Find s of Seleucid an d G raecoB actrian Coins

at the CitySite GiaourKala (Turkmenistan)", In N um ism atics

and Epigraphy 16. Moscow, 1999. 242264,(στη Ρω σσική, μ ε σύνοψ η στην Α γγλική)

• T am , W. W., The Greeks in Bactria and India,

3rd ed. Chicago: Ares Publishers, 1984• Woodcock, George, The Greeks in India (London, 1966)

162



Ν Ι Κ Ο Σ Κ Α Ν Α Κ Α Ρ Η Σ

Η διήγηση ίου Α λέξανδρου

ΕΚ Α ΤΟ Ν ΤΑ Δ ΕΣ Β ΙΒ Λ ΙΑ έχουν γραφ τεί για τη ζω ή και τη δρά-

ση του Μ εγάλου Α λεξάνδρου. Α ναμφ ίβολα , το ττιο παράδοξο

από αυτά είναιτο Β ίο ς Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ τ ο υ Μ ε κ ε δ ό ν ο ς κ α ι Π ρ ά ξ ε ις .

Η παρα δοξότητα αυτού του θρυλικού πλέον βιβλίου δεν

έγκειται μόνο στο περιεχόμενό του, που έτσι κι αλλιώ ς εκ-

πλήσσει, τόσο μ ε τις πλη ροφ ορίες που πα ραθέτει, όσο και με

τη χαοτική ιστορική του ανακρίβεια, αλλά επίσης και γιατί όχι

μόνο δεν είμαστε βέβαιοιγια το ποιος είναι ο συγγραφ έας του,

αλλά και για το πότε γρά φ τηκε.

Π αρόλο που στο ίδιο το βιβλίο αναφ έρεται ρη τώ ς ότι συγ-

γρα φ έας του είναι ο Κ αλλισθένης (370328 π.Χ .), ο ανιψ ιός

του Α ριστοτέλη που ακολούθη σε τη μακεδονική εκστρατεία

στα βάθη της Α νατολής και κα ταδικά στηκε σε θάνατο μ ε την

κα τηγορία της συνω μοσίας κα τά της ζω ής του Α λέξανδρου,

κάτι τέτοιο προφ ανώ ς δεν ισχύει.

Σ ίγουρα, ο Κ αλλισθένης είχε γράψ ει το βιβλίο Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ

Π ρ ά ξ ε ις , που σ ύμ φ ω να με πολλούς μελετητές ίσω ς αποτέλεσε

τη βάση του Β ίο υ , όμ ω ς σε κα μιά περίπτω ση δεν μπορούμενα θεω ρή σουμε αυτόν ω ς το συγγραφ έα του βιβλίου. Γι’ αυτό

άλλω στε και το Β ίο ς Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ τ ο υ Μ α κ ε δ ό ν ο ς κ α ι Π ρ ά ξ ε ις

αποδίδεται στον Ψ ευδοκαλλισθένη, όνομα που μάλλον αποτε-

λεί ψ ευδώ νυμ ο κάποιου που ιδιοποιήθηκε το όνομ α του Κ αλ-

λισθένη, για να προω θήσ ει το σύγγρα μμ ά του. Α κόμη όμω ς

16 3




και γι’ αυτό δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι, αφ ού το όνο-

μ α Ψ ευδοκαλλισθένης μπορεί να μ ην α φ ορά ένα μόνο π ρό -

σω πο, αλλά μ ια πλειάδα συγγρα φ έω ν που κα τά καιρούς σ υ-

νέγραψ αν, σ υμ πλή ρω σ αν ή ακόμη και πα ρα ποίησαν το βιβλίο

αυτό.Α υτή η αβεβαιότητα είναιπου μας κά νει να μ η ν μ πορούμ ε

να προσ διορίσουμε κα ι την εποχή της συγγραφ ής του. Σ ίγου-

ρα γρά φ τηκε μεταξύ του 320 π.Χ . και του 30 0 μ .Χ ., όμ ω ς το

χρονικό διάστημα τω ν 620 ετώ ν δολώ νει ακόμ η περισσότερο

το τοπίο. Α ν δεχτούμε την άποψ η ότι βάση για τη σ υγγραφ ή

του αποτέλεσε το Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Π ρ ά ξ ε ις του Κ αλλισθένη, που

μετά το θάνατό του δέχτηκε πολλές προσ θήκες και παρα ποι-

ήσεις, ώ σπου να πάρει την τελική του μορφ ή, τότε θα πρέπει

ίσω ς να θεω ρήσουμ ε ότιο Β ίο ς αποτελεί ένα σ ύγγραμ μ α που

μεταλλασσόταν επί έξι περίπου αιώ νες, μ έχρι να πάρει την«οριστική» του μορφ ή, που κι αυτή ω στόσο παρουσ ιάζεται με

μικρότερες ή μεγαλύτερες διαφ οροποιήσεις σε πέντε γνω στές

εκδοχές!

Ό πω ς κι αν έχουν τα πρά γματα, ο Β ίο ς αποτελεί ένα βιβλίο

φ αινόμενο, που μ εταφ ρά στηκε σε περισσότερες από σαράντα

γλώ σσες κα ι διαβάσ τηκε από όλα τα έθνη της υφ ηλίου. Α κό-

μη όμ ω ς κα ι αυτές οιπολυπληθείς μεταφ ράσεις δεν τήρησανκα τά γρά μ μ α το πρω τότυπο, όχι μόνο μετατρέποντας εσκεμ

μ ένα τον Α λέξανδρο άλλοτε σε πιστό του θεού τω ν Ε βραίω ν,

άλλοτε τω ν Χ ριστιανώ ν, τω ν Μ ουσ ουλμ άνω ν ή οποιουδήποτε

άλλου λαού, αλλά και χρησ ιμοποιώ ντας τον ω ς εκφ ραστή τω ν

εκάστοτε επιδιώ ξεω ν και αρχώ ν τω ν μεταφ ραστώ ν του.

Χ αρακτηριστικό παράδειγμ α της τακτικής αυτής αποτελεί η

μετάφ ραση του «ιεροδιακόνου» Ε υστάθιου, που έγινε τον 5ομ.Χ . αιώ να και παρουσιάζει τον Α λέξανδρο όχι μόνο ω ς φιλι-

κά διακείμενο προς τους Ιουδαίους, αλλά και πρόθυμο να

ασπαστεί τη θρησκεία τους και να αποδεχθεί το θεό τους ω ς το

μόνο πραγματικό!

Ο Β ίο ς μεταφ ρά στηκε για πρώ τη φ ορά στα Λ ατινικά τον 3ο

μ.Χ . αιώ να, α πό τον Ιούλιο Β αλέριο. Η μετάφ ραση αυτή θεω -

ρείται σημαντική, γιατί φ αίνεται να οριστικοποίησε κάπω ς,

164



Ψ Ε Υ Δ Ο Κ Α Λ Λ ΙΣΘ Ε Ν Η Σ

τ ο υ λ ά χ ι σ ι ο ν για γ ο δ υ τ ικ ό κ ό σ μ ο , τ ο π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο τ ο υ β ι β λ ίο υ .

Ε ξίσου σημαντική θεω ρείται κα ι μια λατινική μετάφ ρα σητου 10ου αιώ να, η οποία είχε τον τίτλο Vita A le xa n dri [ Ζ ω ή

τ ο υ Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ύ ), γιατί ήταν ίσω ς η τελευταία πεζή μετάφ ρα-

ση πριν ο Β ίο ς υποστεί νέες τροποποιήσεις κι αρχίσει πλέον να

εμφ ανίζεται κατά το Μ εσαίω να σε μια ιδιότυπη , σχεδόν έμ μ ε-

τρη διασκευή, που έγινε γνω στή μ ε τον τίτλο Φ υ λ λ ά δ α τ ο υ

Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ .

Ω ς Φ υ λ λ ά δ α , το βιβλίο διέγρα ψ ε μια εξίσου ενδιαφ έρουσαπορεία, επηρεάζοντας σε μεγάλο βαθμό τη δη μ ώ δη ποίηση

της εποχής.

Γ ια πρώ τη φ ορά στα Ε λληνικά, η Φ υ λ λ ά δ α τυπώ θηκε στη

δη μώ δη Β υζαντινή το 1529, στη Β ενετία, υπό τον τίτλο Ι σ τ ο -

ρ ί α Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ τ ο υ Μ α κ ε δ ό ν ο ς . Β ίο ς , Π ό λ ε μ ο ι κ α ι Θ ά ν α τ ο ς

Α υ τ ο ύ .

Ό πω ς επισ ημ άναμ ε και προη γουμ ένω ς, ο Β ίο ς είναιένα βι-

βλίο που βρίθει ιστορικώ ν ανακριβειώ ν και αυθαιρεσιώ ν, επ α -

ναλή ψ εω ν, περιστατικώ ν που ω στόσο παρουσιάζονται με δια-

φ ορετικές εκδοχές κα ι πα ραδοξοτήτω ν.

Δ ίνοντας μια ελάχιστη μόνο γεύση όλω ν αυτώ ν, πρέπει να

τονίσουμε ότιστο Β ίο ο Α λέξανδρος γυρνάει ολόκληρο τον κό -

σμο, αδιαφ ορώ ντας για τα γεω γρα φ ικά δεδομ ένα. Τ η μια στιγ-

μή μ πορεί να βρίσκεται στην Ε λλά δα κα ι την άλλη στην Α σία

ή το αντίστροφ ο. Η χρονολογική σειρά τω ν γεγονότω ν δεν

φ αίνεται να παίζει κα νένα ρόλο και η ιστορική ακρίβεια φ αί-

νεται να αποτελεί άγνω στο όρο για το σ υγγρα φ έα του. Ε τσι,

βλέπουμ ε τον Α λέξανδρο να πηγαίνει δυο φ ορές στην Α ίγυ-

πτο, να κατασ τρέφει δυο φ ορές τη Θ ήβα, να π ηγαίνει στην

Ιταλία και να κερδίζει το σεβασμό τω ν Ρ ω μαίω ν, να πηγαίνει

στην Ιουδαία και να γίνεταιένθερμ ος πιστός του Ιεχω βά κ.ο.κ .

Μ εγάλο ενδιαφ έρον επίσης παρουσ ιάζουν οι παράδοξεςπεριγραφ ές πο υ θέλουν τον Α λέξανδρο να πηγαίνει στη χώ ρα

τω ν Μ ακά ρω ν (δηλαδή τω ν νεκρώ ν), α ν και φ τάνει ω ς αυτήν

να μη βρίσκειτην πη γή της αιώ νιας ζω ής μόνο κα ι μόνο εξαι-

τίας κάποιας προδοσ ίας, να κατασκευάζει και να χρησιμοποι-

εί το πρώ το υποβρύχιο, να πετά στον ουρανό πά νω σε τερά

165




σχια πουλιά, να σ υναντά πλη θώ ρα ανθρω πόμ ορφ ω ν και όχι

μόνο πλα σμ άτω ν, την παρα δοξότητα τω ν οποίω ν θα ζήλευετόσο ο Π λίνιος όσο κα ι ο Μ άρκο Π όλο κ.λπ.

Σ ίγουρα λοιπόν, ο Β ίο ς δεν μπορεί να θεω ρηθεί ω ς βιβλίο

πολύτιμο για τον ιστορικό μελετητή, αλλά α ναμφ ισβήτητα

αποτελεί ένα αξεπέραστο σημείο αναφ οράς για το λάτρη του

φ ανταστικού, αφ ού επάξια 8α μ πορούσ ε να του α ποδοθεί ο τίτ-

λος ενός εκ τω ν σημαντικότερω ν προπομ πώ ν της μ εγάλης

παράδοσ ης της λογοτεχνίας του φ ανταστικού.Α ρχίζοντας τη διήγησ η μ ε την καταγω γή του Α λέξανδρου,

το πρώ το βιβλίο του Β ίο υ μάς πλη ροφ ορεί πω ς ο Α λέξανδρος

δεν ήταν γιος του βασιλιά Φ ίλιππου, αλλά του έμπειρου μάγου

κα ι έκπτω του η γεμ όνα της Α ιγύπτου, Ν εκτανεβώ , ο οποίος

χρησιμοποιούσε τη μαγική του τέχνη για να κυβερνά εν ειρή -

νη κα ι να εξουδετερώ νει τα αντίπαλρ. έθνη που επιβουλεύο-

νταν το δικό του.Κ άποτε όμ ω ς, η Α ίγυπτος δέχτηκε επίθεση από α ναρίθμ η-

τες εχθρικές δυνάμεις. Ο Ν εκτανεβώ , υπερεκτιμώ ντας τις μ α -

γικές του δυνάμεις, θέλη σ ε να τους αντιμετω πίσει, όμω ς, σύ-

ντομ α διαπίστω σε πω ς η μ αγεία δεν θα τον βοηθούσ ε αυτήν

τη φ ορά , κα θώ ς οι εχθρικές δυνάμεις κα θοδη γούνταν α πό

τους ίδιους τους θεούς της Α ιγύπτου. Έ τσι, προτίμησε να το

σκά σει μεταμφ ιεσμένος. Α ποπλέοντας από το λιμάνι του Π ηλουσίου έφ τασ ε στην Π έλλα της Μ ακεδονίας, όπου εγκα τα-

στάθη κε κι άρχισε να εξασκεί το επά γγελμ α του γιατροσοφ ι-

στή και αστρολόγου.

Π ολύ σύντομα η φ ήμ η του εξαπλώ θηκε σε ολόκληρη τη

Μ ακεδονία, φ τάνοντας ακόμη και στα αυτιά της βασίλισσας

Ο λυμπιάδας, η οποία επιδίω ξε να τον γνω ρίσει και να του ζη-

τήσεινα προφ ητέψ ει το μέλλον της σχέσης της με τον Φ ίλιππο.Ο Ν εκτανεβώ , σαγηνευμ ένος από την ομορφ ιά της και μ ην

μπορώ ντας να δαμάσει τον πόθο του γι’ αυτήν, άρχισε να μ η -

χανεύεται τρόπο για να την κατακτήσει. Τ ης είπε πω ς έπρ επε

να κοιμηθεί μ ε το θεό Ά μμω να, που θα την επισκεπτόταν στον

ύπνο της κι α π ’ αυτόν να συλλάβει και να γεννήσει γιο, που

θα εκδικούνταν τον Φ ίλιππο για τις ερω τικές του παρεκτροπές.

166



Ψ Ε Υ Λ Ο Κ Α Λ Λ 1 Σ Θ Ε Ν Η Σ

Κ ατόπιν, χρησ ιμοποιώ ντας κάποια βότανα, ο Ν εκτανεβώ

κα τάφ ερε να προκαλέσει στην Ο λυμ πιάδα μια ενύπνια ερω τι-κή φ αντασίω ση, κάνοντάς την να πειστεί πω ς συνουσιάστηκε

μ ε το 8εό Ά μμω να.

Π ροφ ανώ ς, η Ο λυμπιάδα κολα κεύτηκε πολύ απ ό την

εμπειρία αυτήν, αφ ού ζήτησε από το μά γο να τη βοηθήσ ει να

έχει και μια δεύτερη συνεύρεση με το θεό.

Α υτό ακριβώ ς ήθελε και ο Ν εκτανεβώ . Α φ ού της περιέγρα-

ψ ε τα σημ άδια που θα υποδή λω ναν την έλευση του θεού στον

κοιτώ να της, της ζήτησε να παραμείνει κι αυτός εκεί, ώ στε η

πα ρουσ ία του να κάνει ευμ ενέστερο τον Ά μμω να α πέναντί

της. Τ η συμ βούλεψ ε επίσης πω ς μόλις θα αντιλαμ βανόταν από

τα σ ημάδια την παρουσ ία του θεού, θα έπρεπε να κλείσει τα

μάτια και να τον δεχτεί στο κρεβάτι της.

Τ ο ίδιο βράδυ, ο Ν εκτανεβώ , αφ ού μ εταμφ ιέστηκε και προ-

κά λεσε τα σημάδια που είχε υποδείξει στην Ο λυμ πιάδα, έκα -

νε έρω τα μαζί της υποδυόμ ενος τον Ά μμ ω να.Ο Ν εκτανεβώ δεν της αποκά λυψ ε την απάτη του, αλλά εκ-

μεταλλευόμ ενος την αφ έλεια της Ο λυμ πιάδας, η οποία εξέ-

φ ρασε την επιθυμία να την επισκέπτεται συχνότερα ο θεός

στον ύπνο της, κατόρθω σε να μ ετατραπεί σε μόνιμο εραστή

της, υποδυόμενος πάντοτε τον Ά μμω να.

Ό ταν η Ο λυμ πιάδα έμεινε έγκυος, εξέφ ρασε στον Ν εκτα-

νεβώ τους φόβους της σχετικά με το πώ ς θα αντιμετώ πιζε τηνκατάσ τασ η αυτή ο σύζυγός της. Κ αισε αυτήν την περίπτω ση ,

ο μάγος αποφ άσισε να χρησιμοποιήσει την τέχνη του, για να

πειστεί ο Φ ίλιππος πω ς η γυνα ίκα του ήταν α θώ α κι απλά εί-

χε γίνει το άβουλο υποχείριο τω ν ορέξεω ν του θεού. Α φ ού λοι-

πόν μάγεψ ε ένα θαλάσσιο γερά κι και το έμαθε να μιλά, το

έστειλε να πα ρουσιαστεί μέσα σε όνειρο στον Φ ίλιππο και να

τον πείσει για όσα ήταν απαραίτητο να πειστεί.

Π ράγματι, ο Φ ίλιππος αρχικά πείστηκε κι α ποδέχθη κε τη

μοίρα, ανήμ πορος να αντιταχθεί στο θείο θέλημα. Ό μω ς, π ο-

λύ σύντομα , δήλω σε ότιδεν μπορούσ ε να αποδεχτεί το ψ έμα

αυτό και πω ς θα έβρισκε τον εραστή της γυναίκας του και θα

τον τιμω ρούσε.




Τ ότε ο Ν εκτανεβώ μεταμ ορφ ώ θηκε σε δράκο και πα ρο υ-

σιάστηκε σε ένα συμ πόσιο που γινόταν προς τιμήν του Φ ίλιπ-

που. Ε κεί, μπροστά σε όλους τους συνδαιτυμ όνες κι έχοντας

πάντοτε μορφ ή δρά κου, φ ίλησε την Ο λυμπιάδα , υποδεικνύο-

ντας τα αισθήματά του γι’ αυτήν, και κα τόπιν μεταμορφ ώ θη κε

σε αετό και πέταξε μακριά. Τ ο γεγονός αυτό ήταν αρκετό για

να διαλύσει τις υποψ ίες του Φ ίλιππου και να τον κάνει να αι-

σθανθεί ακόμη και υπ ερή φ ανος πο υ η σύζυγός του θα γεν-

νούσε το γιο ενός θεού.

Ό ταν έφ τασε η στιγμή της γέννας, ο Ν εκτανεβώ συμ βου-

λεύτηκε τα άσ τρα κα ι πα ρότρυνε την Ο λυμ πιάδα, κά νοντας

ταυτόχρονα χρήση τω ν μ αγικώ ν του δυνάμεω ν, να καθυσ τε-

ρήσει λίγο τον τοκετό, ώ στε το παιδί να γεννη θεί όταν τα

άσ τρα θα ήταν ευνοϊκά. Μ όλις το παιδί ήρθε στον κόσμο,

αστρα πές και βροντές έσχισαν τον ουρανό κι ολόκληρο το σύ-μπαν ταρακουνήθηκε!

Κ αθώ ς ο Α λέξανδρος διένυε τα πρώ τα χρόνια της ζω ής του,

έγινε εμ φ ανές πω ς ήταν ένα π λά σ μ α ιδιαίτερο. Α ν κα ι η μ ορ-

φ ή του ήταν ανθρώ πινη, είχε μαλλιά που έμοιαζαν με χαίτη

λιονταριού, το δεξί του μάτι ήταν μαύρο ενώ το αριστερό γα -

λάζιο, τα δόντια του ήταν κοφ τερά σ αν δράκοντα και η ορμη

τικότητά του ασυγκράτητη όπω ς του λιονταριού.Ό ταν έφ τασε στη σχολική ηλικία, α ποδείχθη κε άριστος μ α -

θητής κι άρχισε να εκδηλώ νει τη ροπή του για τα στρατιω τικά

θέμα τα. Α σφ αλώ ς, είχε και πολύ κα λούς δασκάλους: τον Λ ε-

ω νίδα, τον Π ολυνίκη , τον Λ εύκιππο, τον Μ ενεκλή, τον Α ναξι

μένη και τον Α ριστοτέλη(;!).

Κ αθώ ς ο καιρός περνούσ ε, οιεκτροφ είς αλόγω ν του Φ ίλιπ-

που παρουσίασαν στο βασιλιά ένα πολύ ιδιόμορφ ο πουλάρι.Ή ταν τεράστιο και για να το συγκροτήσουν χρειάζονταν πολ-

λοί άνδρες που το κρα τούσαν με διπλές αλυσίδες. Τ ο ζώ ο ήταν

μάλιστα και ανθρω ποφ άγο. Α υτό το τελευταίο του χαρακτηρι-

στικό ήταν που έπεισε τον Φ ίλιππο να κρατήσει το άλογο και

να το χρησιμοποιήσει. Π ρόσταξε να το κλείσουν σ’ ένα κλου-

βίμ ε σιδερένια κάγκελα , μ έσα στο οποίο θα έριχναν τους π α -

ρανόμους για να τους κατασπαράζει. Τ ο παρά ξενο αυτό ζώ ο

168



Ψ Ε Υ Δ Ο Κ Α Λ Λ ΙΣ 0Ε Ν Η Σ

8α γινόταν ύσ ιερα από μ ερικά χρόνια, to περίφ ημ ο άτι του

Α λέξανδρου, ο Β ουκεφ άλας.

Σε ηλικία δώ δεκα ετώ ν, ο Α λέξανδρος πλη ροφ ορήθη κε ότι

ήχαν γιος του Ν εκτανεβώ από τον ίδιο το μάγο, αφ ού π ρώ τα ο

νεαρός πρίγκιπας τον είχε γκρεμοτσακίσει μ έσα σε μια κατα

βόθρα, προξενώ ντας του θανάσιμα τραύματα, κατά τη διάρκεια

μιας Ο μολογουμένω ς χονδροειδούς απόπειρας να του αποδείξει

πω ς ήταν άσ κοπο να παρα τηρεί τον ουρανό τη στιγμή πο υ δεν

ήξερε τιγινόταν στη γη! Β έβαια, ο Α λέξανδρος μετάνιω σε αμ έ-

σω ς για την ασυλλόγιστη πράξη του, όμ ω ς αυτό δεν ω φ έλη σε

κα δόλου το θανάσ ιμα τραυματισμένο Ν εκτανεβώ .

Κ αδώ ς διένυε το δέκατο π έμπτο έτος της ηλικίας του, ο

Α λέξανδρος αντίκρισε για πρώ τη φ ορά τυχαία το Β ουκεφ άλα ,

μ έσα στο σιδερένιο κλουβί του. Φ υσικά, το άλογο α ντιμετώ πι-

σε το νεαρό πρίγκιπα πολύ φ ιλικά, σπεύδοντας να δηλώ σει

την υποταγή του σ ’ αυτόν, γλείφ οντάς τον. Α πό τότε, ο Α λέ-

ξανδρος έγινε ο μόνος άνδρω πος που μ πορούσ ε να καβα λήσει

το Β ουκεφ άλα.

Λ ίγο καιρό αργότερα, ο πρίγκιπας εξέφρασε στον Φ ίλιππο

την επιδυμ ία του να πά ρει μέρος στους Ο λυμπιακούς Α γώ νες

και να αγω νιστεί στο άδλημα της αρμ ατοδρομ ίας. Έ τσι, α πέ-

πλευσ ε για την Π ίσα της Ο λυμ πίας μαζίμ ε το φίλο του Η φ αι-

στίω να. Ε κεί, δέχτηκε μια προσ βολή από τον Ν ικόλαο, το βα-

σιλιά τω ν Α κα ρνάνω ν, για την οποία υ ποσ χέδηκε να πάρει

εκδίκη σ η την ώ ρα τω ν αγώ νω ν. Π ραγματικά, κα τά τη διάρ-

κεια της αρμ ατοδρομίας, όταν τα άλογα του προπ ορ ευόμενου

Ν ικόλαου σκόνταψ αν και το άρμα του ανετρά πη , ο Α λέξαν-

δρος άδραξε την ευκαιρία και, καδώ ς προ σ περνούσ ε το συ-

ντριμμένο άρμ α, το άρπαξε από τους πίσ ω άξονες κα ι το έσυ-

ρε στον ιππόδρομο μαζί μ ε τα άλογα, τον ηνίοχο και τον ίδιο

τον Ν ικόλαο(!), πρ οκαλώ ντας το δάνατο του Α κα ρνάνα βασιλιά

και νικώ ντας στον αγώ να.

Ε πιστρέφοντας τροπαιούχος στη Μ ακεδονία, ο Α λέξανδρος

βρήκε τους γονείς του σε διάσταση και τον Φ ίλιππο έτοιμο να

νυμ φ ευθεί την Κ λεοπάτρα, την αδελφ ή του Λ υσία. Ο ργισμέ-

νος, προσ βάλλει τον Φ ίλιππο κατά τη διάρκεια του γαμήλιου

16 9




συμ ποσίου και κατόπιν σκοτώ νει τον Λ υσία. Α ρπάζει το ξίφοςτου Φ ίλιππου και τραυματίζει όλους τους συνδαιτυμόνες, πριν

αποχω ρήσ ει επιδεικτικά από την αίθουσα. Κ ατόπιν, διώ χνει

την Κ λεοπάτρα από το παλάτι κα ι ξαναφ έρνει πίσω τη μ ητέρα

του και τελικά καταφ έρνει να συμ φ ιλιώ σει το βασιλικό ζεύγος.

Λ ίγο κα ιρό αργότερα, επιστρέφ οντας από τη Μ εθώ νη όπου

είχε πάει να καταστείλει μια εξέγερση, ο Α λέξανδρος βρίσκει

στο παλάτι του Φ ίλιππου απεσταλμ ένους του Δ αρείου που ζη-

τούσ αν α πό το Μ ακεδόνα βασιλιά να τους καταβάλει τους συ-

νήθεις φ όρους. Ο ργισμένος, ο Α λέξανδρος, έδιω ξε τους α π ε-

σταλμ ένους, στέλνοντας μάλιστα μήνυμ α στο βασιλιά τω ν

Π ερσώ ν πω ς κά ποτε θα έπα ιρνε πίσω όλα όσ α του είχε π λη -

ρώ σει μέχρι τότε ο Φ ίλιππος.

Κ ατόπιν, ο Α λέξανδρος αναχώ ρη σ ε για τη Θ ράκη , προκει-

μένου να κατασ τείλειμια νέα εξέγερσ η. Κ ατά το διάστημα της

απουσίας του, κάποιος Π αυσανίας από τη Θ εσσαλονίκη, π ρο-

σπά θησε με υποσ χέσεις και δώ ρα να κατακτήσ ει την κα ρδιά

της Ο λυμ πιάδας και να την αποσπά σ ει από τον Φ ίλιππο. Ε πει-

δή όμ ω ς η Ο λυμ πιάδα δεν υπέκυψ ε στις προτάσ εις του, ο

Π αυσ ανίας αποφ άσισε να την κλέψ ει. Έ τσι, αφ ού τραυμάτισε

πρώ τα τον Φ ίλιππο, εισέβαλε στο παλάτι για να αρπάξει τηνΟ λυμπιάδα. Ε κείνη τη στιγμή όμω ς, επέσ τρεψ ε από την εκ-

στρατεία ο Α λέξανδρος κι, αφ ού συνέλαβε τον Π αυσ ανία, τον

οδή γησ ε μπροστά στο βαριά τραυματισμένο Φ ίλιππο, ο οποί-

ος, χρησιμοποιώ ντας τις τελευταίες του δυνάμεις, έσφ αξε τον

Π αυσ ανία κα ι κατόπιν ξεψ ύχησε.

Έ τσι, ο Α λέξανδρος διαδέχθη κε τον Φ ίλιππο στο θρόνο της

Μ ακεδονίας, σε ηλικία μόλις 18 ετώ ν. Τ ο πρώ το πρά γμ α πουέκα νε μόλις ανέλαβε τα νέα του καθήκοντα, ήταν να κα λέσει

όλους τους Έ λληνες να συστρατευτούν μαζί του για την οργά-

νω ση εκστρατείας κα τά τω ν Π ερσώ ν. Κ αιπριν κα λάκα λά κ α -

θίσει στο θρόνο, η Μ ακεδονία πλη μμύρισε απ ό χιλιάδες εθε-

λοντές από όλη την Ε λλάδα, που έρχονταν να του προσ φ έ-

ρουν τις υπηρεσίες τους.

Π ρίν ξεκινήσει ω στόσο τον πόλεμ ο κατά τω ν Π ερσώ ν, οΑ λέξανδρος μ ε 7 0.000 στρατιώ τες εκστράτευσε κατά τω ν

17 0




Ιλλυριώ ν, ίω ν Π αιόνω ν και τω ν Τ ριβαλλώ ν, ττου είχαν απο

οχιο8εί από το μακεδονικό βασίλειο. Ό μω ς, κατά τη διάρκειατης εκστρατείας αυτής, ολόκληρη η υπόλοιπη Ε λλά δα επα να -

στάτησε. Για να τρομ οκρατήσειτους εξεγερμ ένους Έ λληνες, ο

Α λέξανδρος κατέλαβε και ισοπέδω σε τη Θ ήβα , πείθοντας με

αυτόν τον τρόπο όλους τους Έ λληνες να τον ανακηρΰξουν

ηγεμόνα τους.

Έ τσι, ο Α λέξανδρος μπο ρούσ ε πλέον να ασχολη θεί α περί-

σπα στος με την προετοιμασία της εκσ τρατείας του κατά της

Α σίας. Α φ ού λοιπόν σ υγκέντρω σε στρατό και χρήμ ατα, α πέ-

πλευσ ε για τη Θ ρά κη , ό που έλαβε ενισχύσεις. Φ τάνοντας στον

Ε λλήσ ποντο, κάρφ ω σ ε το δόρυ του στο έδαφ ος και διακ ήρυ-

ξε ότι θα γινόταν ο κατακτητής της Α σίας.

Μ ετά κατευθύνθηκε στο Γρανικό ποταμό, όπου έδω σε μ εγά-

λη νικηφ όρα μ άχη με τις στρατιές του Δ αρείου. Κ ατέλαβε ακο-

λούθω ς την Ιω νία, την Κ αρία, τη Λ υδία, ύστερα τις Σάρδεις, τη

Φ ρυγία, τη Λ υκία καιτην Π αμφ υλία. Μ άλιστα, στην Π αμφ υλία,επειδή ο Α λέξανδρος δεν είχε μαζίτου ναυτικό, η θάλασσα άνοι-

ξε στα δυο για να περά σουν οιδυνάμεις του πεζικού του!

Ύ στερα, κατέλυσε στην Ά σπενδο, όπου βρισκόταν κιο στό-

λος του. Α πό εκεί, μ ε πλοία, έφτασε στη Σ ικελία(;!), όπου υ π έ-

ταξε όσους αντετίθεντο στην εξουσία του. Κ ατόπιν, πέρασ ε

στην ηπειρω τική Ιταλία(!), όπου οι Ρω μαίοι τον υποδέχθη κα ν

ω ς βασιλιά τους, γεμίζοντάς τον με δώ ρα κι ενισχύοντάς τον με2.000 τοξότες.

Α πό την Ιταλία πή γε στην Α φ ρική, όπου τον υπ οδέχθη καν

οιστρατηγοί τω ν Α φ ρικανώ ν, ικετεύοντάς τον να μ ην επιτεθεί

κα τά της περίφ ημ ης πό λη ς τους, της Κ αρθαγένηςΟ ). Ο Α λέ-

ξανδρος έκα νε δεκτό το αίτημά τους και τους κα τέστησ ε φ ό-

ρου υποτελείς του.

Φ εύγοντας από την Κ αρθαγένη, διέσχισε ολόκληρη τη Λ ι-

βύη κι έφτασε στην Α ίγυπτο. Ε κεί, διέταξε το στράτευμά του να

επιβιβαστεί σε πλοία καινα τον περιμένει στη νήσο Π ρω τηίδα.

Ο ίδιος, αναχώ ρη σε για να θυσιάσειστο ναό του Ά μμω να, όπου

ο θεός τού α ποκ άλυψ ε πω ς ήταν πρα γμα τικός γιος του. Σ υνέ-

χισε την πορεία του, ιδρύοντας διάφ ορες πόλεις στην περιοχή.




Κ ατόπιν έφ τασε στη Μ έμφ ιδα, όπου οι Α ιγύπτιοι τον υπο-

δέχτηκαν μ ε τιμές και τον ενθρόνισαν βασιλιά τους. Α πό την

Α ίγυπτο βάδισε προς τη Σ υρία, όπου πρόσθεσε στο στρατό του

2.000 άνδρες κι έφ τασ ε στην Τ ύρο. Ο ιΤύριοιπροέβα λαν σθε-

ναρή αντίσταση και κατορθώ νοντας να σκοτώ σουν πολλούς

Μ ακεδόνες νίκη σαν, εξαναγκάζοντας τον Α λέξανδρο να στρα-

φ εί ηττημένος και να κα ταλάβει τη Γάζα.

Α πό εκεί, έστειλε στην Τ ύρο απεσταλμ ένους που ζήτησ αν

να επιτραπεί η διέλευσ η του μακεδονικού στρατού από την

πό λη , αλλιώ ς η Τ ύρος θα ισοπεδω νόταν. Ο ιΤ ύριοιδεν δέχτη-

καν την πρότασή του κι έτσι, ύστερα από τρεις ημέρες, τα μ α -

κεδονικά στρατεύματα, συμ μαχώ ντας μ ε τα στρατεύματα

τριώ ν γειτονικώ ν κω μ οπ όλεω ν, εκπόρθησ αν την Τ ύρο και την

ισοπέδω σαν.

Κ ατόπιν, συνέχισαν προς τη Σ υρία. Στο δρόμο σ υνάντησαν

πρέσβεις του Δ αρείου, που π λη ροφ όρησ αν τον Α λέξανδρο

πω ς ο Π έρσ ης βασιλιάς τον διέταζε με ειρω νικό τρόπο να επι-

στρέφ ει στην πατρίδα του. Η στάση αυτή του Δ αρείου εξόργι-

σε τον Α λέξανδρο, που ύσ τερα α πό τρεις μέρες απάντησε με

επιστολή στην οποία αμ φ ισβητούσε τη θεϊκή υπόσ ταση του

Δ αρείου, κα υτηρίαζε την υπεροψ ία του και τον βεβαίω νε ότι

πολύ σύντομα θα τον καθιστούσε φ όρου υποτελή του.Ό πω ς ήταν φυσικό, η απάντηση αυτή προκά λεσε την αντί-

δραση του Δ αρείου, ο οποίος διέταξε τους στρατηγούς του που

βρίσκονταν πέρα από τον Τ αύρο της Κ ιλικίας, να συλλάβουν

ζω ντανό τον Α λέξανδρο και να τον φ έρουν μπροστά του για να

τον τιμω ρήσει. Ό μω ς, οι στρατηγοί απά ντησαν πω ς ήταν ανί-

κανοι να εκτελέσουν τη διαταγή του, γιατί ήδη είχαν στριμω

χτεί άσ χη μ α από τις μακεδονικές δυνάμεις.Α κολούθω ς, ο Δ αρείος, αφ ού πρώ τα έστειλε μια ακόμη

υβριστική επιστολή προς τον Α λέξανδρο καλώ ντας τον να δη -

λώ σει υποταγή, στρατοπέδευσε κοντά στον ποταμό Π ίναρο

και πρόσ ταξε να γίνει επιστράτευση. Ο ταν οιδυνάμεις του συ-

γκεντρώ θη κα ν, αριθμούσαν 800 .0 00 επίλεκτους ιππείς,

300 .0 00 πεζικάριους και 10 .000 Α θανάτους, σιοποίοι αποτε-

λούσαν την προσω πική φ ρουρά του Π έρση βασιλιά.172



Ψ Ε Υ Λ Ο Κ Α Λ Λ ΙΣΘ Ε Ν Η Σ

Στο μεταξύ, ο Α λέξανδρος μ ε το στρατό του διέσχισε τον

Τ αύρο κι έφ τασε στην Τ αρσό. Ε κεί είχε μια δυσάρεστη εμπει-ρία, αφ ού κρύω σε άσ χημ α κολυμπώ ντας στον ποταμ ό Κ ύδνο

και παρά λίγο να πεθάνει. Σ ώ θηκε όμω ς χάρη στις προσ πά -

θειες του διάσημου γιατρού Φ ίλιππου.

Έ πειτα από αυτήν την περιπέτεια, βάδισε κατά του Δ αρείου,

ο οποίος είχε στρατοπεδεύσ ει κοντά στον ποταμό Ισσό της Κ ι-

λικίας. Ε κεί δόθηκε σκληρή και πολύνεκρη μ άχη, στην οποία

επικράτησαν οι Μ ακεδόνες, τρέποντας τους Π έρσ ες σε φ υγή.Ο ίδιος ο Δ αρείος το έσκα σε, ενώ η γυναίκα, οικόρες και η μ η -

τέρα του, που τον συνόδευαν στην εκστρατεία, αιχμαλω τίστη-

κα ν. Ο απολογισμός της μ άχης αυτής ήταν 400.0 00 νεκροί

Π έρσες και 20 .000 τραυματίες, ενώ στην παράταξη τω ν Μ α-

κεδόνω ν υπήρχαν σ υνολικά 660 νεκροί και 350 τραυματίες.

Α μέσω ς μετά, ο Δ αρείος πρόσταξε να γίνει μεγαλύτερη επι-

στράτευση και διέταξε όλες τις υποτελείς του περιοχές να στεί-λουν όσο μεγαλύτερο στρατό μπορούσαν.

Ο Α λέξανδρος συνέχιζε απτόητος την προέλασή του. Π έρα -

σε τον Τ αύρο κι έφ τασε στην πόλη Π ιερία της Β ερβυκίας. Ε ν

συνεχεία, έφ τασε στη Φ ρυγία και πή γε να κολυμ πήσ ει στον

ποταμό Σ κά μανδρο, στον ίδιο δηλαδή ποταμό που κά πο τε εί-

χε κολυμπήσ ει ο θρυλικός Α χιλλέας.

Α πό εκεί κατευθύνθηκε αιφ νιδιαστικά π ρος την Α μφ ίπολη,

που τελικά αρνήθη κε να την καταλάβει πριν νική σει ολοσ χε-

ρώ ς τον Δ αρείο. Έ τσι, συνέχισε την πορεία του κι έφτασε έπει-

τα α πό δυο μ έρες στη Β οττεία και στην Ό λυνθο, κα τέκτησ ε

όλη τη χώ ρα τω ν Χ αλκιδέω ν και ισοπέδω σε τις γειτονικές π ό -

λεις. Κ ατόπιν, κατευθύνθη κε προς τον Ε ύξεινο Π όντο, όπου

κατέστησε υποτελείς όλες τις γύρω πόλεις.

Στο σημείο αυτό, ο μακεδονικός στρατός απειλή θη κε από

λιμό λόγω έλλειψ ης εφ οδίω ν. Ο Α λέξανδρος αντιμετώ πισε το

πρόβλημα, διατάζοντας να σφ αχτούν κα ι να φ αγω θούν όλα τα

πολεμικά άλογα.

Π αρακά μπτοντας πολλές άλλες πόλεις, έφ τασε στους Λ ο

κρούς. Ύ στερα, κατευθύνθηκε στη Θ ήβα, όπου α πα ίτησε να

του δοθούν 1.000 στρατιώ τες. Ο ι Θ ηβαίοι όμ ω ς τον υπ οδέ

17 3




χιη κα ν εχθρικά και γι’ αυχό εισέβαλε σχην τχόλη χους και χην

ισοπέδω σε.Α κολούθω ς, κατευθύνθη κε προς χην Κ όρινθο και καχέλαβε

χον Ισθμό, όπου κατόπιν πα ρα κλήσ εω ν τω ν Κ ορινθίω ν κήρυ-

ξε την έναρξη τω ν Ίσθμιω ν και απένειμε τα σ τεφ άνια στους νι-

κητές τω ν αγώ νω ν. Ε κεί, υποσ χέθηκε σε ένα λαμπρό αθλη -

τή, τον Κ αλλίμαχο, πω ς αν κέρδιζε σε τρία αγω νίσματα, θα

εκπλή ρω νε οποιαδήποτε επιθυμ ία του. Π ραγματικά, ο Κ αλλί-

μαχος νίκησε στην πάλη , στο παγκρά τιο και την πυγμ α χία και

ω ς Θ ηβαίος που ήταν, ζήτησε να ξαναχτιστεί η πόλη του. Ο

Α λέξανδρος λοιπόν, τιμώ ντας την υπόσχεσή του, διέταξε να

χτιστεί ξανά η Θ ήβα.

Έ τσι τελειώ νει το πρώ το βιβλίο του Β ίο υ .

Τ ο δεύτερο βιβλίο αρχίζειπληροφ ορώ ντας μας πω ς από την

Κ όρινθο, ο Α λέξανδρος πήγε στις Π λαταιές. Κ ατόπιν ήρθε σε

προστριβές μ ε τους Α θηναίους, που έληξαν με δήλω ση υπο-

ταγής τους κι ύστερα εκστράτευσε κατά τω ν Λ ακεδαιμονίω ν,

τους οποίους σύντριψ ε σε ναυμαχία(;).

Μ ετά, εξόρμ ησε για τις χώ ρες τω ν βαρβάρω ν, μ έσ ω της

Κ ιλικίας.

Στο μεταξύ, ο Δ αρείος είχε ετοιμάσει ξανά τα στρατεύματά

του και τον περίμενε, έχοντας όμ ω ς πλέον καταλάβει πω ς ο

Α λέξανδρος δεν ήταν ένας κοινός άρπαγας όπω ς πίστευε π α -

λαιότερα, αλλά ένας σπουδαίος στρατηλάτης κι ένας επικίνδυ-

νος αντίπαλος. Γ ια το λόγο αυτόν σκέφ τηκε να του π α ρα χω -

ρήσ ει την η γεμονία στην Ε λλάδα, πιστεύοντας ότι έτσι θα

απαλλάσσονταν από αυτόν. Ό μω ς, οι στρατηγοί του εξέφ ρα-

σαν αντίθετη γνώ μ η και τον έπεισαν να προασπίσει τα σ υμ -

φέροντά του με πόλεμο.

Δ ιασχίζοντας την Κ ιλικία, ο Α λέξανδρος έφτασε στον ποτα-

μό Κ ύδνο, στα νερά του οποίοι (ξανά)κολύμπησε και κρυολό-

γησ ε άσχημα. Τ ότε ο γιατρός Φ ίλιππος τον έσω σε από βέβαιο

θάνατο, π α ρά τις πληροφ ορίες που είχαν φτάσει στον Α λέξαν-

δρο από τον στρατηγό Π αρμενίω να ότι ο γιατρός είχε συνο)

μοτήσει με τον Δ αρείο εναντίον του.

Α φ ού α νάρρω σε, ο Α λέξανδρος βάδισε κατά της χώ ρα ς τω ν

174




Μ ήδω ν. Κ αταλαμ βάνοντας την Α ρμ ενία και διασ χίζοντας την

Α ρειανή, έφ τασε στον Ε υφ ρά τη, που τον διέσχισε κατασ κευά-

ζοντας προσ ω ρινή γέφ υρα.

Ο ι μονάδες το Δ αρείου είχαν στρατοπεδεύσ ει στον Τ ίγρη

κα ι μόλις αντίκρισαν τους Ε λληνες, ξέσπασε φ οβερή μ άχη ,

κατά τη διάρκεια της οποίας κά ποιος Π έρσ ης ντυμ ένος Μ ακε

δόνας πα ρά λίγο να κα ταφ έρει να σκοτώ σει τον Α λέξανδρο.

Η έλλειψ η τροφ ίμω ν υπο χρέω σ ε τους Π έρσες να επιστρέ-

ψ ουν στη Β ακτριανή, τη στιγμή που τα μα κεδονικά σ τρατεύ-

ματα κυρίευα ν ολόκληρη την περιοχή.

Κ ατόπιν, ο Α λέξανδρος μεταμφ ιεσμ ένος σε αγγελιοφ όρο ει-

σχώ ρησε στο στρατόπεδο τω ν Π ερσώ ν και πα ρευρέθηκε σε

δείπνο που πα ρα χώ ρη σε ο Δ αρείος. Κ άποια στιγμή α ναγνω -

ρίστηκε από τον η γεμ όνα Π ασ αργή, όμω ς κα τάφ ερε να ξεφ ύ-

γει, κλέβοντας μάλιστα και αρκετά χρυσά κύπελλα από το

τραπέζι.

Έ πειτα από το επεισόδιο αυτό, οιδυο αντίπα λοι στρατοίσυ

νάχθη καν στις απέναντι όχθες του σ κεπα σ μ ένου μ ε πά γο π ο -

ταμ ού Σ τράγγα. Τ α στρατεύματα του Δ αρείου π έρα σ αν τον πο -

ταμό και δόθη κε φοβερή μ άχη, που κατέληξε σε άτακτη φ υ-

γή και σφ αγιασ μό τω ν Π ερσώ ν.

Σ υντετριμμένος, ο Δ αρείος άρχισε να ετοιμάζεται για νέα

μ άχη . Κ άλεσε το βασιλιά Π ώ ρο τω ν Ινδιώ ν να τον ενισχύσει

κα ι σύναξε τα στρατεύματά του στα Ε κβάτανα, στις Κ ασπιακές

Π ύλες. Ό μω ς, ο Α λέξανδρος, π ου στο μεταξύ βάδισε κατά της

Μ ηδείας, πλη ροφ ορ ήθη κε τα σ χέδια του αντιπάλου του και

κατευθύνθη κε αιφ νιδιασ τικά στα Ε κβάτανα.

Τ ότε, δυο από τους σατράπες του Δ αρείου, ο Β ήσ σος και ο

Α ριοβαρζάνης, σ κέφτηκ αν πω ς, α ν δολοφ ονούσα ν τον Δ α -

ρείο, θα εξασφ άλιζαν την εύνοια του Α λέξανδρου. Έ τσι α πο-

φ άσ ισαν να δράσ ουν. Κ ατάφ εραν να τραυματίσουν βαριά τον

Δ αρείο, όμω ς δεν πρόλα βαν να ολοκλη ρώ σουν τη δολοφονία,

γιατί, εκείνη τη στιγμή, ο Α λέξανδρος εισέβαλε στα ανάκτορα.

Β λέποντας ετοιμοθάνατο τον Δ αρείο, ο Α λέξανδρος λυπή -

θη κε κι ορκίστηκε να εκδικη θεί. Τ ότε ο Δ αρείος τον αγκάλια-

σε κα ι του ζήτησ ε να συμφ ιλιώ σει Π έρσ ες κα ι Μ ακεδόνες. Ω ς

175




επισφ ρά γισμα, πρότεινε στο Μ ακεδόνα βασιλιά να πα ντρευτεί

την κόρη του Ρ ω ξάνη και κατόπιν πέθα νε «ευτυχισμένος»!Η ταφ ή του Δ αρείου έγινε μ ε όλες τις τιμές και σ ΰμ φ ω να με

τα περσ ικά έθιμα. Μ άλιστα, ο ίδιος ο Α λέξανδρος κουβ άλη σε

μαζί μ ε τους επιφ ανέστερους σατρά πες το φέρετρο.

Α μέσω ς μετά, θέσπισε νέους νόμους κα ι όρισε καινούριους

ηγεμ όνες επα ρχιώ ν. Δ ιατήρησ ε ω στόσο τα περσ ικά έθιμα,

άφ ησ ε τις γαίες στην κυριότητα όσω ν τις κατείχαν μ έχρι τότε,

δή μευσ ε όμ ω ς το χρυσ ό και το ασήμι. Τ έλος, υποσ χέθηκε ότιθα έκανε τα πάντα για την ευημερία της νέας του επικράτειας.

Ε ντόπισε τους δολοφ όνους του Δ αρείου κα ι τους σταύρω σε

πά νω από τον τάφ ο του και λίγο καιρό αργότερα π αντρεύτη-

κε τη Ρω ξάνη.

Μ ετά το γάμο του, ο Α λέξανδρος ενέταξε τους 300.0 00

εναπομ είναντες Π έρσ ες στρατιώ τες στα δικά του στρατεύμ ατα

και πορεύτηκε κα τά της Α ιγύπτου. Στη συνέχεια, κα τέλαβε τηγη τω ν Ιουδαίω ν χω ρίς να σ υναντήσει αντίστασ η, αφ ού κατά-

φ ερε να πείσει τους Ιουδαίους για τη δύναμη και την πίστη

τω ν στρατιω τώ ν του σ ’ αυτόν, διατάζοντας μερικούς Μ ακεδό-

νες να πέσο υν σ’ έναν γκρεμό. Έ πειτα από αυτό, οι Ιουδαίοι

πα ρα δόθη κα ν αμ αχητί.

Α κολούθη σε συνάντηση του Α λέξανδρου μ ε τους ραβίνους,

κατά τη διάρκεια της οποίας ο μεγάλος στρατηλάτης γνώ ρισετη θρησ κεία τω ν Ιουδαίω ν και ασπά στηκε το θεό τους ω ς μ ο-

ναδικό αληθινό Θ εό!

Κ ατόπιν, εκστράτευσε κατά της Α ιγύπτου, όπου η αρχική

αντίσταση που συνάντησ ε μ ετατρά πη κε σύντομα σε πλήρη

αποδοχή και ανακήρυξή του σε βασιλιά της χώ ρας. Μ ετά την

ενθρόνιση του εκεί, ο Α λέξανδρος ανακήρυξε ω ς μόνο αλη θι-

νό θεό ολόκλη ρης της οικουμ ένης το θεό τω ν Ιουδαίω ν!Στη σ υνέχεια, ο Μ ακεδόνας βασιλιάς, υπ οδούλω σ ε όλα τα

γνω στά έθνη και διέσχισε όλη την κατοικημένη γη , πριν απο-

φ ασίσει να εκστρατεύσ ει για να κα τακτήσει τη γη που δεν θε-

ω ρούνταν κατοικη μένη. Σ την εκσ τρατεία αυτήν έμελλε να

συμβούν πολλά θαυμασ τά π ράγματα και να απ οκα λυφ θεί η

ύπαρξη άγνω στω ν φ υλώ ν και τρομερώ ν όντω ν.

176




Έ πειτα α πό κοπιαστικές πορείες, όπου συνάντησαν αν

θρω ποφ άγες γυναίκες, σαρκοβόρα μυρμήγκια, λιλιπούτειουςανθρώ πους, κυνοκέφ αλους ανθρώ πους, γιγάντια καβούρια,

έφτασαν σ’ έναν παρά λιο τόπο, όπου αντίκρισαν ένα νησί στο

οποίο ζούσαν Β ραχμάνοι, δηλαδή Ο ξύδρακες, που ήταν ειρη-

νικοί και μιλούσαν Ε λληνικά . Μ ε αυτούς τους ανθρώ πους συ-

ζήτησε ο Α λέξανδρος για διάφ ορα θέματα κι ευχαριστήθηκε

πολύ ακούγοντας τις απόψ εις τους.

Στη συνέχεια σ υνάντησαν αόρα τα πλάσματα που τους επι-τέθηκαν με μαστίγια, θηρία μ ε έξι πόδια και άλλα περίεργα.

'Ο ταν έφ τασ αν σε μια θάλασσα ο Α λέξανδρος κα τασκεύασ ε

υποβρύχιο και καταδύθηκε στο βυθό. Α πό εκεί έφ τασαν στη

Χ ώ ρα τω ν Μ α κάρω ν.

Π ρίν πάρουν το δρόμο της επιστροφ ής, ο Μ ακεδόνας βασι-

λιάς αποφ άσισε να επιδοθεί σε νέα περιπέτεια. Σ υνέλαβε δυο

μεγάλα όρνια και τα έζεψ ε σε ξύλινο ζυγό, πάνω στον οποίοκάθισε και πέταξε στον ουρανό. Η πτήσ η ήταν πολύ επιτυχής

και τον πή γε σε απόστασ η επτά ημ ερώ ν πορείας από το σ η-

μείο όπου βρισκόταν ο στρατός του.

Σ υνεχίζοντας την πορεία τους συνάντησαν Κ ένταυρους και

κα τάφ εραν να αιχμαλω τίσουν πενήντα από αυτούς. Ο μω ς αρ-

γότερα όλοιοιαιχμαλω τισμένοι Κ ένταυροιπέθαναν από πείνα.

Έ πειτα α πό πορεία εξήντα ημ ερώ ν, επέστρεψ αν στον κα τοικημένο κόσμο.

Έ τσι, τελειώ νει το δεύτερο βιβλίο του Β ίο υ .

Τ ο τρίτο βιβλίο αρχίζει περιγράφ οντας την α παρχή της εκ -

στρατείας του Α λέξανδρου κατά του βασιλιά Π ώ ρου τω ν

Ινδιώ ν. Σ την α ρχή αυτής της εκστρατείας απειλή θη κε προς

στιγμή να ξεσπάσει εξέγερση τω ν στρατευμάτω ν, που είχαν

πλέον κουρασ τεί να πολεμούν. Η κατάσταση αυτή ανατράπη

κε με την εκφ ώ νησ η ενός εμψ υχω τικού λόγου που ο Μ ακε-

δόνας βασιλιάς απηύθυνε στους στρατιώ τες του.

Ό ταν ο στρατός έφ τασε στα όρια της Ινδίας, ο Π ώ ρος απαί-

τησε να εγκαταλείψ ουν την προσπάθεια κατάκτησης της επι

κράτειάς του. Φ υσικά η απα ίτηση έπεσε στο κενό.

Στη μ άχη πο υ ακολούθησ ε, οι πολεμικοί ελέφ αντες τω ν




Ινδώ ν αντιμετω πίστηκαν μ ε ένα έξυπνο τέχνασμα. Ο Α λέξαν-

δρος διέταξε τους άνδρες του να 8ερμάνουν όσ ους χάλκινουςανδριάντες είχαν και να τους τοπο8ετήσουν στην πρώ τη σειρά

της παράταξης. Τ α θηρία έπεφ ταν πά νω στον πυρα κτω μένο

χαλκό, κα ίγονταν κι έτσι έχαναν κάθε ορμητικότητα κα ι τρέ-

πονταν σε φυγή.Ε ίκοσι ολόκλη ρες μέρες κρά τησ αν οιπρώ τες μάχες. Κ ιενώ

στην αρχή οι Μ ακεδόνες φ αίνονταν να υπερισχύουν τω ν

Ινδώ ν, σ ύντομα η κατάσ τασ η άλλαξε. Τότε, ο Α λέξανδροςαποφ άσισε να προτείνει στον Π ώ ρο να μονομ αχήσ ουν μεταξύ

τους. Στη μ ονομαχία αυτήν, ο Α λέξανδρος νίκησε κα ι σκότω -

σε τον Π ώ ρο. Κ ατόπιν, έπεισε τους υπόλοιπους Ινδούς να επι-

στρέφ ουν στα σπίτια τους ειρηνικά.

Ύ στερα βάδισε για να συναντηθεί με τους Β ρα χμάνους.

Στον τόπο τους μ πήκε ειρηνικά, γιατί κι αυτοί ήταν φ ιλικοί

απέναντί του και κατά τη διάρκεια της παραμονή ς του εκείγνώ ρισε τα έθιμα και τη φ ιλοσοφ ία τους.

Ε δώ , παρεμβάλλεται στην αφ ήγησ η μια επιστολή που

έστειλε ο Α λέξανδρος στον Α ριστοτέλη, για να του διηγηθεί τις

περιπέτειές του στην Π ερσία και την Ινδία. Σε αυτήν περιγρά-

φ ει αρκετά τερατόμορφ α πλάσ ματα π ου συνάντησ ε, ενώ κ ά -

νει λόγο και για την ύπαρξη δυο δέντρω ν που μπορούσ αν να

μιλούν και να δίνουν χρη σμούς. Μ άλιστα, τα δέντρα π ροφ ήτεψ αν και την επικείμενη δολοφ ονία του στη Β αβυλώ να.

Α φ ού έγρα ψ ε την επιστολή, κα τευθύνθηκε προς τα ανά-

κτορα της Σ εμιράμ εω ς, όπου βασίλευε η Κ ανδάκη , η οποία

ήταν εχθρικά διατεθειμένη απέναντί του. Στο δρόμ ο του συνά -

ντησε το γιο της Κ ανδάκη ς, Κ ανδαύλη , κα τάφ ερε να κερδίσει

την εύνοιά του χω ρίς να του αποκαλύψ ει την ταυτότητά του

και μαζί κατευθύνθηκαν για την επικράτεια της Κ ανδάκης.Κ ατά τη διάρκεια της πορείας, ο Α λέξανδρος μ πήκε σε κ ά -

τι σπή λαια όπου, όπω ς του είπε ο Κ ανδαύλης, κατοικούσ αν

θεοίκι όποιος έμπαινε εκεί έχανε τα λογικά του. Ε κεί συνομί-

λη σ ε με το φ άντασ μα του Ώ χου του Κ οσμ οκράτορα και σ υνά-

ντησε το θεό Σ έρα πη , που του προφ ήτεψ ε ότι θα πέθαινε σε

μια πόλη που είχε χτίσειο ίδιος.

178




Κ αιότχιν, σ υνανχήθηκε μ ε την Κ ανδάκη , που χον χίμησε

για χη βοήθεια που είχε προσφ έρει σχο γιο χης, αλλά και τοναναγνώ ρισε, παρόλο που όλον αυτόν χον καιρό ο Α λέξανδρος

προσ ποιούνχαν όχι ήχαν ο Α νχίοχος. Μ άλισχα, χου υποσ χέθη

κε όχιδεν θα α ποκ άλυπχε χο μυσχικό χου, για να χον προσ τα-

τεύσει από τους πολυά ριθμους εχθρούς χου που ζούσαν σχο

βασίλειό χης και χο μικρόχερο γιο χης, που η γυνα ίκα χου ήχαν

κόρη χου Π ώ ρου.

Ε γκαχαλείπονχας χο βασίλειο χης Κ ανδάκη ς, ο Α λέξανδροςσυνέχισε χην πο ρεία χου, κα χευθυνόμενος προς τη χώ ρα τω ν

Α μαζόνω ν, τις οποίες κατέστησε φόρου υποτελείς του, χω ρίς

καν να δοθεί μάχη.

Ύ στερα, κατευθύνθηκε προς χην Ε ρυθρά Θ άλα σσα και χον

Τ ένοντα ποταμό κα ι διασ χίζοντας τον ποταμό Α τλαντα έφ τασε

σε περιοχές που κατοικούνταν από πα ράξενα α νθρω πόμορφ α

πλάσματα. Ε κεί συνάντησ ε ακέφαλους ανθρώ πους πο υ είχανένα μάτι στο στήθος κι ένα στόμα, ά λλους μ ε έξιχέρια, άλλους

με πρ όσ ω πο ταύρου, άλλους τρω γλοδύτες, άλλους μ ε στρεβλά

πόδια, άλλους μαλλιαρούς σαν κατσίκια κι άλλους μ ε πρό σ ω -

πο λιονταριού.

Α ποπλέοντας από τον ποταμό αυτόν έφ τασ ε σε ένα νησί

όπου υπή ρχε η Π όλη του 'Η λιου, που είχε δώ δεκα πύργους

κα τασκευασμένους από χρυσάφ ι και σμαράγδια.Α κολούθω ς έφ τασ αν σχο λιμάνι χης Λ ύσου, που ήχαν γε

μάχο πολύχιμους λίθους και κάθε λογής θησαυρούς.

Φ εύγονχας κι από κει, έφχασ αν χην επικράχεια χου Κ ύρου,

καχαλαμβάνονχας πολλές έρη μες πόλεις, σχις οποίες επίσης

βρήκαν αμύθηχους θησαυρούς.

Κ αχόπιν, ο Α λέξανδρος καχαχρόπω σε 22 έθνη βαρβάρω ν,

που έχρω γαν ανθρώ πινες σάρκες, έπιναν αίμα κιέχρω γαν χους

νεκρούς χους. Τ α έθνη αυχά τα απέκλεισε ανάμεσα σε δυο

βουνά, έχοντας τη βοήθεια της θείας πρόνοιας, που έκανε τα

δυο βουνά να συγκλίνουν, αποκλείοντας την έξοδο χης χα ρά-

δρας. Γ ια επιπρόσθεχη ασφ άλεια, έχχισε εκεί και χεράσχιες χά λ-

κινες πύλες κι έξω από αυχές πέχρινο χείχος κι άλλα δυο χείχη

σχα δυχικά κα ι σχα αναχολικά. Τ α ονόμ αχα μερικώ ν από χα

179




έ8νη ττου απέκλεισε εκεί ήταν: Μ αγώ γ, Γω γ, Κ υνεκέφαλοι,

Ν ούνοι, Φ ονοκεράτοι, Συριασοροί, Ίω νες, Κ αταμόργορσι, Ιμα

νιόποδες. Κ αμπάνες, Σ αμανδρείς, Ιππύεις και Ε πάμβοροι.

Ύ στερα από αυτό, επιτέθηκε και κα τατρόπω σε ια έ8νη τω ν

Τ ούρκω ν και τω ν Α ρμενίω ν, πριν κατευθυνθεί στη Β αβυλώ να,

όπου έλαβε νέο χρη σμό για τον επικείμενο θάνατό του.

Π ραγματικά , ο θάνατος ήρθε λίγο καιρό αργότερα να τον

συναντήσει, όταν ο Ιόλλας τού έδω σ ε να πιει δηλητήριο, όπω ς

τον είχε πείσει να κάνει ο Α ντίπατρος.

Τ η στιγμή που πέθαινε ο Α λέξανδρος, πυκνή ομ ίχλη γέμι-

σε τον αέρα , ενώ ένα αστέρικι ένας αετός κατέβηκαν από τον

ουρα νό ω ς την επιφ άνεια της θάλασσας και αντελή φ θησαν ξα-

νά στους ουρα νούς, παίρνοντας μαζί τους την ψ υχή του Μ α-

κεδό να βασιλιά.

180



Χ Α Σ Α Ν Μ Π Α Ν Τ Α Ο Υ Η

Α Α : Ι * Κ Α Α Α Τ Α Ι > Α Α - Α Κ Μ Π Α ^Ο Μ έγας Α λέξανδρος σχους Ά ραβες ιστορικούς

Η ΙΣΤ Ο ΡΙΑ Ω Σ Ε Π ΙΣΤ Η Μ Η μπορεί κατά καιρούς να δέχεται

την άποψ η τω ν νικητώ ν και γι’ αυτό, με κίνητρο τον αυτοσ ε-

βασμό, πρέπει να αναθεω ρείται τακτικά. Π έρα όμ ω ς από τηνεπίσ ημη Ιστορία που καταγράφ ει τα ιστορικά γεγονότα, απο

τιμώ ντας τα α πό τις πολιτικές τους συνέπειες, υπάρχει ο μ ύθος

που πα ίρνει τα θαυμ αστά γεγονότα και τα εντάσσει στη χώ ρα

του παραμυθιού και του θρύλου. Ε να τέτοιο θαυμαστό ιστορι-

κό γεγονός ήταν για τους λαούς της Α νατολής (AlSharq) η

εμφ άνιση και το πέρασ μ α του Μ εγάλου Α λεξάνδρου (Α λ

Ισκά ννταρ Α λΆ κμπαρ).Ο ιλαοί που κατοικούσ αν στο χώ ρο πο υ εμείς σ ήμ ερα ονο-

μάζουμε Α νατολή, ποτέ στην αρχαία Ιστορία τους δεν εμ φ άνι-

σαν συνοχή και ομοιογένεια. Π άντοτε τη σύνθεση αυτώ ν τω ν

λα ώ ν την καθόριζε ένα τοπικό ανθρω πολογικό υπόβαθρο, που

μετέδιδε τα στοιχεία του τοπικού πολιτισμού στους φιλοξενού-

μενους ή τους κατακτητές που αποφ άσιζαν να συγκα τοική -

σουν ή αυθαίρετα να εγκατασταθούν.Η θέση της περιοχής μεταξύ της Μ εσογείου, της Ινδίας και

της κεντρική ς Α σίας ήταν τέτοια, που από τα πρώ τα χρόνια

που εμφ ανίστηκε ανθρώ πινη δραστηριότητα, διευκόλυνε τη

διάβαση λαώ ν, προϊόντω ν και πολιτισμ ώ ν. Η παραδοχή αυτής

της πραγματικότητας δικαιολογεί την εμφ άνιση τω ν μεγάλω ν

αυτοκρατοριώ ν που επέτρεπα ν την ύπαρξη της διαφ ορετικό

181




τη ι ας τω ν υπηκόω ν. Α υτές οιαυτοκρατορίες δεν ομογενοπ οι-

ούσαν εθνολογικά τους λαούς, αλλά τους καθοδηγούσ αν στηνενασ χόλη ση με την καθημ ερινότητα και άφ ηναν το χρόνο να

εργαστεί για την πολιτισμική όσμω ση. Α υτή η διαδικασία δια-

χώ ρισε το λα ϊκό πολιτισμό από τον επίσημο κα ι επέτρεψ ε το

σ υμ πλή ρω μ α της Θ εολογικής μυθολογίας μ ε το παραμύθι, που

δίδασκε τους κανόνες της δικαιοσύνης και της λαϊκής ηθικής.

Ο Α λέξανδρος για τους λαούς αυτής της περιοχής υπήρξε ο δυ-

νατός, ο δίκαιος, ο προσ τάτης τω ν λα ώ ν κα ι του πολιτισμού. Η

εικόνα αυτή μεταδόθηκε επίσης και μ έσα από τους δρόμ ους

τω ν εμπόρω ν, πέρα από τις χώ ρες που γνώ ρισαν τις φ άλα γγες

του μεγάλου στρατηλάτη και βοηθούμενη από την αραβική

γλώ σσ α α ποτυπώ θηκε στο πρόσ ω πο του Α \ Ι σ κ ά ν ν τ α ρ Α λ

Ά κ μ τ τ α ρ .

Ο θρύλος του Α λ Ι σ κ ά ν ν τ α ρ εμφ ανίζεται στην Α νατολή μ ε

πολλές τοπικές πα ρα λλα γές που μπορεί να τις παρα κολουθή-σει ένας λα ογράφ ος και να τις ερμηνεύσ ει ένας εθνολόγος. Η

Ιστορία όμω ς μπορεί να καταγρά ψ ει τις πηγές, και να τις εντά-

ξει στο πολιτισμικό πλαίσιο που επέβα λε τη συγγραφ ή τους,

όπω ς π .χ. στα γρα πτά τω ν Α ράβω ν ιστορικώ ν του 7ου έω ς και

το 14ο αιώ να.

Ο ι Ά ραβες ιστορικοί της κλασική ς αρα βοϊσλαμική ς εποχής

θω ρούν ω ς απαραίτητο στοιχείο της ιστορίας της εποχή ς τουςτην α ναφ ορά στον Α λέξανδρο. Π ροσ παθούν να αποδείξουν

πω ς η μεγάλη αυτή μ ορφ ή της Ιστορίας κρα τήθηκε ζω ντανή

μ έσα στους λαϊκούς θρύλους και, επίσης, να δικα ιολογήσουν

έμμ εσ α τις αναφ ορές που βρίσκονται στο ίδιο το Κ ο ρ ά ν ιο σχε-

τικά μ ε την ταυτότητα κα ι τη δράση του Έ λλη να στρατηλάτη.

Δ ηλα δή πώ ς διαγράφ ονται η θέση κα ι ο ρόλος του Α λέξαν-

δρου στην ι σ λ α μ ι κ ή 8ε ία ο ικ ο ν ο μ ία , αφ ού ο Α λέξανδρος, όπω ς

παραδέχεται ο βιογράφ ος του ιδρυτή του Ισλάμ, ο Ιμπν Χ ισάμ:

«είναι ο γιος (Ιμπν) του Φ ίλιππου, του βασιλιά τω ν Ε λλή νω ν, ο

επονομ αζόμ ενος Μ ακεδόνας και φ υσ ικά δεν είναι Ά ραβας».

Ο αραβοϊσλαμικός κόσμος μεταξύ του 7ου και 14ου αιώ να,

αποδεικνύεται από τις γρα πτές πηγές της εποχής ότι κρατού-

σε ακόμα ισχυρές τις μνήμ ες της προϊσ λα μικής ελληνικής,

182



Α Λ ΙΣΚ Α Ν Ν Τ Α Ρ Α Λ Α Κ Μ Π Α Ρ

ρω μ αϊκής και περσ ική ς περιόδου. Ε ξάλλου η περιοχή που

εξούσιαζαν ια χαλιφ άτα της Δ αμασκού (661 750 μ.Χ .), τηςΒ αγδάτης (75 01 258 μ.Χ .) και του Κ αϊ'ρου (9 691 171μ.Χ .),

μέχρι την εμφ άνιση τω ν Μ αμελούκω ν1ταυτιζόταν με τον αρ -

χαίο ελληνιστικό κόσμο και στοιχεία αυτού του πολιτισμού επι-

βίω ναν στον αρα βοϊσλαμικό πολιτισμό*. Η κλη ρονομιά της αυ

τοκρατορικής αντίλη ψ ης της εξουσίας επέτρεψ ε τη διατήρηση

αρχαίω ν πολιτιστικώ ν στοιχείω ν στη Μ έση Α νατολή μέχρι και

την ύστερη εποχή τω ν Ο θω μανώ ν, μέσ α α πό τον πολιτισμικόαπόηχο της Β υζαντινής Α υτοκρατορίας, που διατήρησε χα ρα -

κτηριστικά του ασιατικού ελληνιστικού κόσμου.

Ο ισημερινές ισλαμικές χώ ρες κατά την περίοδο μεταξύ του

7ου και 14ου αιώ να δέχθηκαν την αραβοϊσλαμική κα τάκτη-

ση και διαμόρφ ω σαν τους δικούς τους ισλαμικούς πολιτισμούς.

Α πό τους κατακτητές προσέλαβαν αυτά που μ πορούσ ε να

προσφ έρει ο πολιτισμός της ερήμου, μεταξύ τω ν άλλω ν δείγ-ματα επικής ποίησ ης με τα τραγούδια κα ι τους ήρω ες της κά -

θε φ υλής και την κοινω νική βάση της καταγω γής αίματος,

προ ϊόντα μιας ηρω ική ς εποχής πο υ απομεινάρια της βλέπου-

με ακ όμ η και σή μερα.

Για τις φ υλές αυτώ ν τω ν κατακτητώ ν, αυτό πο υ θεω ρή θη -

κε σ υγκλονιστικό γεγονός στην ιστορία της περιοχής, ήταν η

επέκταση του Ε λλη νισμού και η επικρά τηση του ελληνιστικού

τρόπου ζω ής μετά την εκσ τρατεία του Α λέξανδρου κα ι κατά

την περίοδο τω ν Ε πιγόνω ν. Α υτόν τον τρόπο ζω ής τον π λη -

1.ΟιΜαμελούκοιήτανστηνπλειοψηφίατουςπληθυσμοίκεντροασιατικήςπροέλευσης

καικύριατουρκμενικήςκαταγωγής. Μετάτηνπτώσητουτελευταίου αραβοϊσλαμικού

ΧαλιφάτουτωνΑββασίδωντης Βαγδάτης(1258μ.Χ.),σχημάτισανδυναστείεςκαικυ-

βέρνησαντονανατολικόαραβοϊσλαμικόκόσμομεέδρατοΚάιρο.ΗεπικυριαρχίατουςστηΜ.Ανατολήκράτησεμέχριτο 1517μ.Χ.,ότανκαταλήφθηκεηΑίγυπτοςαπότους

Οθωμανούς. ,2.X.Μπάνταουη,ΗΕπίδρασητηςΕλληνικήςΓλώσσαςστουςΛαούςτηςΜ.Ανατολής,

ΑνακοίνωσηστοΙΑ’ ΣυνέδριοτηςΕλληνικής ΙστορικήςΕταιρείας,Μάιος1993, καθώς

καιG. Zidan,ΟιΆραβεςΠρο Ισλαμικά, εκδ. Κάιρο,χ.χ.,σ.271275,AlNu’manΑ.ΑΙ

Quadi,ΗΠοίησητωνΙσλαμικώνΚατακτήσεων,Κάιρο,1965,σ.2943,119127, 169171,

179192,267,286,287300.

18 3



Ο Α ΓΝ Ω Σ ΤΟ Σ Μ Ε ΓΑ Σ Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Σ

σίασαν οι αραβικές φ υλές μ έσα α πό το εμπόριο και τη δια

σπορά τους στις ελλη νορω μαϊκές και περσικές περιοχές. ΟΑ λέξανδρος, ω ς ιδρυτής αυτού του κόσμου, έγινε ο επώ νυμ ος

ήρω ας του πολιτισμού αυτής της επο χή ς3.

Ο ι αραβικές φ υλές είχαν να επιλέξουν μεταξύ δύο επιρρο-

ώ ν σ χετικά μ ε τα πρότυπ α του ήρω α: την ελληνική ελληνιστι

κή και την υεμενίτικη, δη λαδή τη νοτιοαραβική και ίσω ς αι

8ιοπική π αρά δοσ η4. Η μίξη τω ν δύο πα ραδόσ εω ν πα ρή γαγε

στον απλό λαό το 9 ρ ν λ ο του Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ν τ ο ν Δ ι κ έ ρ ο ,ι ο ν ) Α \ -

Ι σ κ ά ν ν ι α ρ Λ ο υ λ Κ α ρ ν έ ι ν j j ), μια αναφ ορά σε

μια ηρω ική επο χή του παρελθόντος, τότε που σαν σε όνειρο οι

ήρω ες άλλαζαν την Ιστορία, πριν από την επιβολή του ρω μ α ϊ-

κού πολιτικού πολιτισμού και της εξουσίας τω ν Σ ασσανίδω ν

της Π ερσίας. Ο Α λέξανδρος είχε όλα τα χαρα κτηριστικά να γί-

νει ήρω ας στη λα ϊκή φ αντασ ία κα ι τα κα τορθώ ματά του να

αποτελόσ ουν πρότυπο για τους ήρω ες τω ν ποιητώ ν.

Τ ο όνομ α του Α λέξανδρου πέρα σ ε στην καθημ ερινότητα και

εξαραβίστηκε. Α ναλύθηκε σε «Α λΙσκάννταρ»5. Τ ο άρθρο Α Λ

στην αραβική γλώ σσα τονίζει, όταν τίθεται πριν τα ονόματα, τη

μοναδικότητα του προσ ώ που. Ο Α λ Ι σ κ ά ν ν τ α ρ δείχνει την εξοι-

κείω ση του ήρω α μ ε τους αραβόφ ω νους λαούς της προϊσλαμι

κής ακόμ α περιόδου και την αρχή για την αραβοποίησ η του

θρύλου του. Φ αίνεται ότι η ισχυρή πα ρουσ ία τω ν θρύλω ν του

Α λΙσκάννταρ Α λέξανδρου σ την Α ραβική Χ ερσόνησο οδή γη-

σε τον Μ ω άμ εθ να αφιερώ σει, π έρα από τους Λ όγους του, και

3.Α.ΕΙTayib,HeroesofArabia.Khartoum, 1976,καθώςκαιPh.K.Hitti, Historyofthe

Arabs,NewYork2002.

4.X.Μπάνταουη,«ΟιΒόρειεςΑραβικέςΦυλέςκαιοιΣχέσειςτουςμετηΒυζαντινήΑυ-

τοκρατορίακαιτονΑραβοϊσλαμικόΚόσμο», Πρακτικάτου ΙΑ' Πανελλήνιου Ιστορικού

Συνεδρίου,Μάιος1990,σ.240241,Α.Amin,ΗΑυγήτουΙσλάμ,σ. 1330,G..Zidan,Οι ΆραβεςΠροΙσλαμικά,σ. 178181.

5.ΤοΑΛήΕΛ,πέρααπότοότιείναιτομοναδικόοριστικόκαιάκλιτοάρθροτηςΑρα-

βικής, ηχρήσητουστοόνομαδίνεικοινωνικήδιάκριση καιαριστοκρατική καταγωγή,

δηλ.είναικαιτίτλοςευγενείας.Επιπλέοναποδείχνειτηνκαθαρότητατηςφυλετικήςκα-

ταγωγήςδιαμέσουτωναιώνων. Πέραντούτου,ετυμολογικάσυσχετίζεταιμετηνίδια

ρίζατουόρουΘεότητα.ΘεόςστηνΑραβική.

184




μια σ ο ύ ρ α , δηλ. κεφ άλαιο, σιο Κ ο ρ ά ν ιο και να απαντήσει για

χην καχαγω γή και χην ταύτιση χης εικόνας χω ν λαϊκώ ν ηρώ ω ν

Α λέξανδρου καιΔ ουλ Κ αρνέιν (Δ ικέραχου)6.

Σχο Κ ο ρ ά ν ι (κεφ. XVIII, εδάφιο. 8398)7ο Θ εός «διευκρινίζει»:

(83) Κ αιθα Σε ρω χήσ ουν για χον Δ ουλ Κ αρνέιν. Ν α

πεις: θα σας αναφ έρω εγώ για αυχόν. (84) (Είναι)

αλήθεια, Ε μείς χον κάνα μ ε ισχυρό σχη Γη και χου

δώ σαμε χους χρόπους και ια μ έσ α να πραγμαχο

ποιήσει όλα χα καχορθώ μαχα. (85) Τ αξίδευσε με

μια ορισμένη πορεία (86) μέχρι που έφ θα σε σχη

Δ ύση χου ηλίου και είδε χον ήλιο να δύει... και εί-

δε ένα λα ό... Ε ίπα με: Ω , Δ ουλ Κ αρνέιν, (έχεις χην

εξουσία) είχε να χους τιμω ρήσεις είχε να χους μεχα

χειρισχείς με καλοσύνη. (87) Ε ίπε αυχός: Ό ποιον

αδίκησ ε θα χον χιμω ρήσουμε, έπειχα θα γυρίσει

πίσω στον Κ ύριό χου, και 8α χον χιμω ρήσεικαι αυ-χός απερίγραπχα. (88).. .(89)8 Μ ετά ταξίδεψ ε μέχρι

που έφ8α σε στην Α νατολή του ηλίου κα ι τον είδε

που ανέτειλε πά νω σε ένα λαό π ου δεν του δώ σ α-

μ ε καμία προστατευτική κάλυψ η για τον ήλιο. (91)

(άφ ησ ε αυτόν το λαό) όπω ς ήταν. Ε μείς έχουμ ε

πλή ρη αντίληψ η για ό,τιέχει δειμ προστά του. (92)

Έ πειτα ακολούθησε μια ά λλη πορεία (93) μ έχριπου έφ θασ ε ανάμ εσα στα δύο φ ράγματα και βρή-

κε ένα λαό που μόλις ήταν σε θέση να κ ατανοή

6.Σχεδόνόλεςοιαραβοϊσλαμικέςπηγέςθεολογικές καιιστορικέςαναφέρονταισ’

αυτό,καικυρίως,IbnHisham,στοέργοτουΗΒιογραφίατουΠροφήτη(Αλ-Σίρα, ήΣί-

ρατ ΙμπνΧισάμ), IbnAbd AlHakam, FutuhMisr{Οι Κατακτήσεις τηςΑιγύπτου), Al

Tabari, TarikhAl-RusulWal-Muluk(ΙστορίατωνΑπεσταλμένωνκαιτωνΒασιλέων,γνω-στήωςη ΙστορίατουΤάμπαρι),του ιδίου,TafsirAl-Quran(ΗΕρμηνείατου Κορανίου),

AlMasudi,στοέργοτου, AkhbarAl-Zaman(Οι ΕιδήσειςτωνΚαιρών- τουΠαρελθό

ντος), του ιδίου. MurugAl-Dhahab (Λειμώνες απόΧρυσού), καθώςεπίσης και οΑΙ

Makriziστοτρίτομοέργο Αλ-ΗΙΤΑΤ(ΤαΣχέδια)...

7.Σούρα. ΑχλΑλ-Καχφ(ΟιτηςΣπηλιάς,Κεφ.XVIII:,εδάφ.8398).

8.ΊσωςναείναιαναφοράστονΧαμουραμπί!

185




σει μια λέξη. (94) Ε ίπαν: Ω , Δ ουλ Κ αρνέιν. Ο ιλα -

οίίω ν Γ κογκ κα ι Μ αγκόγκ αναστατώ νουν τον κ ό-σμο, μ πορούμ ε να σου πληρώ σ ουμ ε ένα φ όρο για

να κτίσεις ένα φ ρά γμα ανάμ εσ ά μας. (95) Ε ίπε

αυτός (Δ ουλ Κ αρνέιν): (Η δύναμη) που μ ου έδω σε

ο Θ εός μου (είναι) καλύτερη. Γι’ αυτό βοηθήστε μ ε

εργασία κα ι 8α χτίσω ένα τείχος ανάμ εσά σας.

(96)9 Φ έρτε μου σίδερα ...(και το κείμενο περιγρά-

φ ει την τεχνική της επεξεργασίας του σίδερου κάιω από τις οδη γίες του Δ ουλ Κ αρνέιν)....(9798).

Τ α χαρακτηριστικά του Δ ουλ Κ αρνέιν, που αναφ έρονται στο

Κ ο ρ ά ν ι έχουν γίνει αντικείμενο έρευνα ς από τους ιστορικούς

και τους 8εολόγους του Ισλάμ . Η πλειοψ ηφ ία τω ν ερευνητώ ν

καταλή γει στην ταύτιση του Δ ικέρατου με τον Α λέξανδρο10. Η

εμφ άνιση του Ισλάμ σ την περιοχή της Μ έσης Α νατολής δεν

ανέτρεψ ε αλλά ιστορικοποίησ ε την προϊσ λαμική αραβική μ υ-

θολογία και γενικά π ροσ πά θη σ ε να αναδείξειμορφ ές που μ έ-

χρι τότε ήταν υπαρκτές σε πιστευτούς μύθους αλλά α ναπόδει-

κτες. Α υτή η ταύτιση του Δ ουλ Κ αρνέιν με τον Α λέξανδρο έγι-

νε τόσο πιστευτή, που αιώ νες αργότερα από την εποχή του

Κ ο ρ α ν ίο υ , χαλίφ ες, την εποχή τω ν Α ββασίδω ν, οργάνω ναν

9.ΕίναιπιθανόηαναφοράαυτήνασυσχετίζεταιμετοτείχοςπουέχτισανοιΣασσανί

δεςμεταξύ ΚαυκάσουκαιΚασπίας,οτοσημερινόΑζερμπαϊτζάν,γιαναπροφυλάξουν

απότιςεπιδρομέςτωννομάδωντηβόρειαΜεσοποταμία.

10. Η συντριπτικήπλειοψηφίατωνερμηνευτώντουΚορανίουκαιτωνιστορικών, που

ασχολήθηκανμετοζήτημαΔουλΚαρνέινκαιτονΑλέξανδροταυτίζουνταδύοπρόσω-

πα.Ο ιστορικόςΑλΡάζιδιαφωνείμετηνταυτοπροσωπίαΑλέξανδρου ΔουλΚαρνέιν

(Δικέρατος), θεωρώνταςότιοΔικέρατοςείναιΑραβαςαπότηνΥεμένηκαιοΑλέξαν-

δρος,ΡωμιόςαπότηνΕλλάδα.ΥπάρχειεπίσηςκαιηάποψητουΜουφτήτουΠακιστάν

καιτηςΙνδίας,τουΜαουλάναΑμποΰΑλΚατάμΑζάντπουσυνταυτίζειτοΔικέρατομε

ένανΠέρσηΜονάρχητηςΑρχαιότητας,ενώτονΑλέξανδρο,τονθέλειΈλληναΜακε-

δόνα.Βλ.τοβιβλίοτου:ΤωνΠροφητώνΤαΣημεία ΚαιΣεΡωτάνεγιατονΔουλ-Καρ-

νέιν, μετάφραση καιεπιμέλειατου ΜουφτήτουΑλΆζχαρτηςΑιγύπτου,τουΑχμαντ

ΧάσανΑλΜπακούρι,εκδ.Κάιρου, 1972).ΣτημετάφρασήτουοΑιγύπτιοςΑλΜπακού

ριεπιμένειστησυνταύτισητωνδύοπροσώπωνμεελληνική καταγωγή, διαφωνώντας

έτσιανοικτάμετονΠακιστανόομόλογότου.

18 6




αποστολές για να προσ διορίσουν τα όρια που έβαλαν τα σιδε-

ρένια τείχη και οι σιδερένιες πύλες, που έχτισε ο Α λέξανδρος

για να προστατέψ ει, κα τά το μύθο του Δ ουλ Κ αρνέιν, τους λα -

ούς που του ζήτησαν προστασία11, όπω ς αναφ έρεται στο Κ ο -

ρ ά ν ι ο (Κ εφάλαιο XVIII, εδάφ ια 9498).

Υ ποθέτουμ ε πω ς ο μύθος του Δ ουλ Κ αρνέιν είναι μία σ ύν-

θεση μ ύθω ν της περιοχής, πο υ άλλοι έχουν ιστορική π ροέ-

λευση και άλλοι εξυπηρετούν την ανάγκη του ανθρώ που να

ανακαλύπτει υπερφ υσικές ιδιότητες σε άτομα του είδους του.

Η σπουδαιότητα που αποδιδόταν στο πρό σω πο του Α λέξαν-δρου ήταν τέτοια, που οιιστορικοί και οιερμ ηνευτές του Κ ο ρ α -

ν ί ο υ από τον 8ο κα ιμετά α ιώ να προσ πα θούν να ταυτίσουν τον

Α λέξανδρο μ ε κά ποιο Ά ραβα πρόγονο, είτε απο δεχόμ ενοι την

ελληνική του κα ταγω γή ό πω ς κάνει η συντριπτική τους πλει-

οψ η φ ία είτε προσ πα θώ ντας να δικαιολογήσ ουν την καταγω -

γή του Α λέξανδρου από την Ε λλάδα, μέσα από μια δαιδαλώ δη

περιπλά νησ η αρα βικώ ν φυλώ ν, είτε στη σπά νια περίπτω σ ηαναφ έροντας α πλά πω ς ο Α λέξανδρος ήταν Ά ραβα ς12. Σ ’ όλες

τις περιπτώ σεις δεν μπορούν να αναφ ερθούν σε κα νένα άλλο

ιστορικό πρόσω πο που οιπεριπέτειες και οι εκστρατείες του να

τον έφ εραν τόσο μ ακριά και τα α ποτελέσμ ατά τους να προκά -

λεσαν τόσο θαυμ ασ μό και σεβασμό.

Για να πλησιάσουμε όσο γίνεται περισσότερο την άπο ψ η

ενός Ά ραβα σ υγγραφ έα, πρ έπει να κ ατανοή σουμ ε πρω ταρχι-

κά τη νοοτροπία και να γνω ρίσουμ ε βαθύτερα την ιστορία και

τον πολιτισμ ό αυτώ ν τω ν λαώ ν. Ε πίσης ο τρόπος σ υγγραφ ής

τω ν Α ράβω ν επηρεάζεται από δύο ισχυρά πολιτισμικά στοιχεία

τω ν λαώ ν τους: δηλα δή την ποίησ η και τον προφ ορικό α φ η -

γημ ατικό λόγο.

Ο ιΆ ραβες ιστορικοίπ ροήλθα ν από την παιδεία πο υ π ροσέ

φ ερε ο πολιτισμός πο υ διαμόρφ ω σε η κοινω νία τους κα ι όπω ς

11.AbdallahYusufAli, TheGloriusKuran,μετάφρασηκαισχόλια,εκδ.Βηρυτού(;).Κεφ.

XVIII,εδάφ.8398.Βλ.επίσηςAppendixVII,σ.761765.

12.AlMakrizi.Hitat,τ. Ι,εκδ.Κάιρου 1850,σ.32,273,καθώςκαιΙμπνΑμπντΑλΧάκαμ,

FutuhMisr, σ.3738,ΑλΜασούνπ, ΛειμώνεςαπόΧρυσού,τ.1,σ.288κ.έ.

187




σε κά θε πολυεθνική επικράτεια, έτσι και στο αραβο ισλαμικόκράτος, κάθε κοινω νικό και εθνικό στρώ μα είχε την ευχέρεια

να αναπτύξει τη δική του πολιτισμική έκφ ραση. Έ τσιτα λα ικα

στρώ ματα συνέχισαν την προφ ορική παρά δοση του πολιτι-

σμού και της επικοινω νίας, ενώ οιμορφ ω μένοι, που είχαν π η -

γή εσόδω ν τις επιχορηγήσεις τω ν ισχυρώ ν και της αυλή ς του

χαλίφ η , διαμόρφ ω ναν πολιτισμό επη ρεασ μένο α πό το Β υζά-

ντιο και τα χαρα κτηριστικά της ανατολικήςπερσ ικής δεσπο-τείας13. Τ ελικά διαμορφ ώ θη καν στο ισλαμικό χαλιφ άτο δύο

πολιτισμοί. Ο πολιτισμός τω ν μα ζώ ν, που στηρίχτηκε στην

ελευθερία της ανεπηρέαστης έω ς αδιάφ ορη ς εξέλιξης και συ-

νέχισε τους θρύλους και τα παραμύθια του, εντάσσοντάς τα

όμω ς στο νέο θρησκευτικό και ιδεολογικό πλαίσιο του Ισλάμ,

και ο επίσημος πολιτισμός, που αντέγραφ ε περσ οβυζαντινές

εκδη λώ σεις, ενδιαφ έροντα και τρόπο ζω ής κα ι έκφ ρα σης. Μ έ-

σα σ ’ αυτήν την εικόνα πολιτισμού αναπτύχθη κε και η αραβι-

κή ιστοριογραφία.

Ο πρώ τος που ασχολήθη κε επίσ ημα στον αρα βοϊσλαμικό

κόσ μο μ ε τον Α λέξανδρο ήταν ο ίδιος ο Μ ω άμ εθ (Μ έκκαΜ ε

δίνα 5706 32 μ.Χ .). Σ τον Α λέξανδρο αναφ έρθηκα ν επίσης και

ο χαλίφ ης Ό μαρ Ιμπν Α λΧ αττάμπ ο πρίγκιπα ς τω ν πιστώ ν

ο Α μιραλμουμνίν (Μ εδίνα 63 4644 μ.Χ .), καθώ ς επίσης ο χα -

λίφ ης Ά λυ Ιμπν Ά μπι Τ άλεμπ ^Κ ούφα 656661 μ.Χ .), δηλ. ο

2ος και ο 4ος από τους άμεσους Ε πιγόνους του Μ ω άμεθ14.

13.EdwardGibbon,DeclineandFalloftheRomanEmpire, τ.Ill,εκδ. Καΐρου1969,σ.20.

καθώςκαιX.Μπάνταουη,ΗΔιοικητικήΟργάνωσητηςΑιγύπτουμετάτηνΑραβικήΚατά

κτηση.ΟμοιότητεςκαιΔιαφορέςμεταΒυζαντινάΠρότυπα,Θεσσαλονίκη 1994,σ.78.

14.ΟιτέσσεριςάμεσοιεπίγονοιτουΜωάμεθκαιιδρυτέςτουπρώτουαραβοϊσλαμικού

κράτουςκυβέρνησανμεταξύ632661 μ.Χ. καιείναιοι:ΆμπουΜπακρ (632634μ.Χ.) ή

Αβουβάχαρος,όπωςτοναναφέρειοΒυζαντινόςχρονικογράφοςΘεοφάνηςστηχρονο-

γραφίατου,οΟμαρΙμπνΑλΧαττάμπ(634644μ.Χ.),κατάτονΘεοφάνηοΟύμαρος,την

εποχήτουοποίουκατακτήθηκανηΠαλαιστίνη,ηΣυρία,το Ιράκ,ηΠερσία,ηΑίγυπτος

καιηΛιβύη.ΟΌμαρθεωρείταιοπραγματικόςιδρυτήςθεμελιωτήςτουαραβοϊσλαμικού

διοικητικούσυστήματος.0ΟθμάνΙμπνΑφφάν(644656μ.Χ.),ενώοτέταρτοςχαλίφης

είναιοΆλυ(656661 μ.Χ.),τηνεποχήτουοποίουάρχισανοιενδοϊσλαμικέςέριδες,πουδιέσπασαντοΙσλάμσεδύοβασικάδόγματα:τουςΣουνίτεςκαιτουςΣιίτες.

188




Α ργότερα, μ ε την ανάπτυξη της λόγιας σ κέψ ης στον ισλαμικό

κόσ μο, η προσ ω πικότητα του Α λέξανδρου άρχισε να διερευ

νείται ω ς πη γή ενός δοξασ μένου και κα λυτέρου παρελθόντος.

Β ασ ικές πη γές αναφ ορώ ν σ χετικά μ ε τον Α λέξανδρο στην

αραβική ιστοριογραφ ία είναι οι τέσσερις κύριοι Ά ραβες ιστορι-

κοί: Ιμ πν Α μπντ Α λΧ άκα μ (γεννήθη κε και μ εγάλω σ ε στο Α λ

φ ο[υ]στάατ, δηλα δή στο Φ οσσάτον, την πρώ τη αραβική π ρω -

τεύουσ α της Α ιγύπτου, και πέθανε το 87 0 μ.Χ .), Α λΜ ασούντι

(956 μ.Χ .), Α λΤ άμπαρι (Β αγδάτη 839 923 μ.Χ .) και Α λΜ α-

κρίζι (Κ άιρο 13 65144 1 μ .Χ .). Θ εω ρούμ ε πω ς οι υπόλοιποι

Ά ραβες ιστορικοί είναι κα ι απομ ακρυσ μένοι χρονικά από τα

γεγονότα και δεν προσ φ εύγουν σε πρω τογενείς πηγές, όπ ω ς

αυτοίπο υ αναφ έρα με, αλλά επα νεμ φ ανίζουν τα γεγονότα και

τις απόψ εις που βρήκαν στα έργα τω ν πρ οη γούμ ενω ν.

Ο Ιμπν Α μπντ Α λΧ άκαμ θεω ρείται πατέρας της αραβικήςιστοριογραφίας. Κ ύριο έργο του είναι Ο ι Κ α τ α κ τ ή σ ε ι ς τ η ς Α ι γ ύ -

π τ ο υ (F u tu h M is 15, που πρα γματεύεται την αραβική κατά-

κτησ η της Α ιγύπτου, τω ν χω ρώ ν του Μ άγρεμπ (δηλ. της βό-

ρειας Α φρικής) και εισαγω γικά παρουσ ιάζει την Α ιγυπτιακή

Ιστορία α πό τα πανάρχαια χρόνια μ έχρι την αραβική κα τά

κτησή της, μ ε ιδιαίτερη έμφ αση στα γεγονότα του 6ου και 7ου

μ.Χ . αιώ να. Ο Ιμ πν Α μπντ Α λΧ άκαμ δεν μττορεί να ξεφ ύγειαπό την εποχή και το περιβά λλον του κα ι υιοθετεί την άποψ η

πω ς όλοιοιπολιτισμοί της περιοχής, ακόμα κα ι ο φ αρα ω νικός

αιγυπτιακός δη μιουργήθη κα ν από Υ εμενίτες Ά ραβες. Ο Α λ

Χ άκα μ αφ ιέρω σε αρκετές σελίδες στους Έ λλη νες, στον Α λέ-

ξανδρο και στην Α λεξάνδρεια. Κ ατά τις προφ ορικές και γρα

πτέςα ρχειακές πη γές του, που ευσ υνείδητα τις αναφ έρει

όλες, ο Α λέξανδρος είναι ο Δ ουλ Κ αρνέιν, π ου έχτισε την Α λε-

15. ΟιΚατακτήσειςτηςΑιγύπτου,τουΙμπνΑμπντΑλΧάκαμ,εκδόθηκετο 1914μεβά-

σηταχειρόγραφατηςΒιβλιοθήκηςτουΒρετανικούΜουσείουστοΛονδίνο.ΣτοLeiden

1920 καιστοYaleUniversityPressτο 1922, οCharlesTorreyεξέδωσετο ίδιοέργο.

πλουτίζοντάςτομεάλλαχειρόγραφακαιμεσχόλιακαιμεενδιαφέρουσαεισαγωγή

24σελίδων.

189




ξάνδρεια. Σ υγκεκριμένα α ναφ έρει1”:

«... Ε κείνος, ο οποίος είχε χτίσειτην Α λεξάνδρεια (Α λΙσκιν

ντιρίγια) και θεμελίω σε χο κτίσιμό της είναι ο Δ ουλ Κ αρνέιν

(Δ ικέρατος) ο Έ λληνας (Α λΡούμι) και το όνομά του Α λέξαν-

δρος (Α λΙσκάννταρ) και από αυτόν ονομ άστηκε η Α λεξάν-

δρεια... Ο Π ατέρας του ήταν ο πρώ τος τω ν Κ αισάρω ν...»

Στο έργο του Α λΧ άκαμ βρίσκουμε επίσης τις ενδιαφ έρου-

σες αναφ ορές στον Μ ω άμ εθ και στους Ε πιγόνους:

Γ ια τον Μ ω άμ εθ αναφ έρει:

«... Ε ίπε (ο Μ ω άμεθ): ήρθατε ρω τώ ντας για τον Δ ουλ Κ αρνέιν

και θα σας πληροφ ορήσ ω σΰμφ ω να με αυτό που είναιγρα μμ έ-

νο σε σας: πρώ ταπρώ τα ήταν νεαρός από τους Έ λλη νες

(Ρουμ). Τ ου δόθη κε το βασίλειο, έπειτα ξεκίνησε μέχρι την ακτή

της θάλασσας (Μ εσογείου) α πό τα εδάφ η της Α ίγυπτου και εκεί

έχτισε μια πόλη. Τ η λένε Α λεξάνδρεια (Α λΙσκινντιρίγια).Ο χαλίφ ης Ό μαρ Ιμπν Α 1Χ αττάμπ σχολιάζει:

«... και ο Ό μαρ Ιμπν Α λΧ αττάμπ, ο Θ εός να τον συγχω ρέ

σει, άκουσ ε έναν άνδρα να λέει: ω , Δ ουλ Κ αρνέιν, και είπε ο

Ό μα ρ (Β ' διάδοχος χαλίφ ης του Μ ω άμεθ 63 46 44 μ.Χ .): ας

μας συγχω ρεί ο Θ εός. Μ α δεν σας ικανοποιεί να ονομάζεστε

με (τα ονόματα) τω ν προφ ητώ ν, πρέπει να ονομάζεστε με τα

ονόμα τα τω ν απεσταλμ ένω ν....;»Ο Α λΧ άκαμ αναφ έρει την άποψ η του Α λυ Ιμπν Α μπι Τ ά

λεμ π, όπω ς την αναφ έρει ο γιος του Α λΧ άσαν17:

«... Ο Δ ουλ Κ αρνέιν ήταν βασιλιάς και ήταν καλός άνθρω -

πος. Ε ίπε: Δ ουλ Κ αρνέιν έτσιονομάστηκε, όπω ς μας ανέφ ερε

ο Ά λυ, ο Θ εός να τον συγχω ρέσει, όταν ρω τήθηκε για τον

Δ ουλ Κ αρνέιν και είπε: δεν ήταν ούτε άγγελος ούτε προφ ήτης,

αλλά ή ταν δούλος (του Θ εού) σω στός, ο οποίος αγάπησ ε τοΘ εό και ο Θ εός τον αγάπ ησ ε και συμβουλεύτηκε το Θ εό και

ο Θ εός τον συμβούλευσε...»

16. ΙμπνΑμπντΑλΧάκαμ,σ.3740.

17.ΑλΧάσανΙμπνΑλυ,οδεύτεροςγιοςτουχαλίφηΆλυπουμαζίμετοναδελφότου

ΑλΧουσεΐνθεωρούνταιαπότουςΣιίτες«μάρτυρες»τουΙσλάμ.Είναιιεράπρόσωπαμε

ιερούςτάφουςστονότιοΙράκκαιστοΚάιρο.

190




Ο Α λΜ ασούνπ (AlMasudi) είναι ο δεύτερος ιστορικός (εί-

ναι και γεω γράφ ος) που αναφ έρεται σχον Α λέξανδρο. Έ ζησετον 9ο10ο αιώ να και έγρα ψ ε 17 ιστορικά και γεω γραφ ικά έρ-

γα. Τ ο κύριο έργο του Α χ μ η ά ρ Α λ Ζ α μ ά ν Τ α Ν έ α τ ω ν Κ α ι-

ρ ώ ν Π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς δυστυχώ ς δεν έχει ακόμα εκδο θεί18. Τ α βι-

βλία του Α λΜ ασούντιπου βρέθηκαν είναι περιλήψ εις του πιο

πάνω έργου του. Ο ιστορικός αυτός γεννήθη κε στη Μ εσοπο-

ταμία, το σημερινό Ιράκ, κα ι αναφ έρεται στον Α λέξανδρο

εκτενώ ς. Σ χετικά μ ε την κα ταγω γή του Α λέξανδρου, ο AlM asudi αναφ έρει:

«... Α ναφ έρθηκε ότι ο Δ ουλ Κ αρνέιν είναι αυτός ο Α λέξαν-

δρος.... Π άνω στο θέμα αυτό έχουμε λεπτομ έρειες στο βιβλίο

μας Τ α Ν έ α τ ο υ Π α λ ιο ύ Κ α ι ρ ο ύ κ α ι τ ω ν Ε θ ν ώ ν (Α χμπάρ Α λ

Ζ αμ άν Ο υά Α λΟ ύμαμ ), καθώ ς και στο μεσαίο μας βιβλίο. Θ α

αναφ έρω επίσης πληροφ ορίες γι’ αυτόν όταν θα α ναφ ερθώ

αμέσω ς στους βασιλείς τω ν Ε λλή νω ν και τω ν Ρω μαίω ν...»«... Ο πρώ τος βασιλιάς τω ν Ε λλή νω ν είναι αυτός που ανά

φ ερε στο βιβλίο του ο Π τολεμαίος (ο Γ εω γράφ ος): είναι ο Φ ί-

λιππος, που σημαίνει αυτός που αγαπάει τα άλογα... . 'Ο ταν

ανέλαβε ο Α λέξανδρος Ιμπν (υιός) του Φ ίλιππου, ο οποίος ήταν

ο πρώ τος τω ν Ε λλήνω ν βασιλεύς, όπω ς μας αναφ έρει ο Π το-

λεμαίος, αμέσω ς του έστειλε ο Δ αρείος ο βασιλεύς τω ν Π ερ-

σ ώ ν..., ζητώ ντας του να τηρήσ ει τη σ υμ φ ω νία (της φ οροϋποταγής) Ο Α λέξανδρος του απά ντησ ε: εγώ όμ ω ς έχω σφ άξει

εκείνη την κότα, η οποία γεννούσε τα χρυσά αυγά, και την

έφαγα. Τ ότε ξεκίνησ αν οιπόλεμοι μεταξύ τους...»

(Ο Α λέξανδρος) «... έχτισε πόλεις σε κάθε εκστρατεία του.

Δ άσκα λός του ήταν ο Α ριστοτέλης, ο σοφ ός τω ν Ε λλήνω ν. Ε ί-

ναι (ο Α ριστοτέλης) συγγραφ έας τω ν βιβλίω ν: Λ ο γ ι κ ή και Μ ε -

τ α φ υ σ ι κ ή , είναι και μαθητής του Π λάτω να, μαθη τή του Σ ω -κράτη ... Κ αιόταν αρρώ στησ ε ο Α λέξανδρος ανέθεσε (τα πρά γ-

ματα) στον αρχηγό του στρατού του και στρατιω τικό του διά-

δοχο, τον Π τολεμαίο...»

18.ΑλΜασούντι, ΛειμώνεςαπόΧρυσού,τ. Ι,σ.65,285,287,289.

191




Ο ι πη γές χου Α λΜ ασούντι φ αίνεται πω ς δεν είναι μόνον

προφ ορικές, αφ ού γνω ρίζεικα ι αναφ έρεται στο έργο του γεω -γράφ ου Π τολεμαίου19. Ο Α λΜ ασούντι αναφ έρεται κα ι στον

τάφ ο του Α λέξανδρου και βεβαιώ νει πω ς υπάρχει στην πόλη

της Α λεξάνδρειας και βρίσκεται εκεί που η Ο λυμπιάδα όρισε

να τοποθετηθεί η μαρμ άρινη σαρκοφ άγος του γιου της:

«... Δ ιέταξε (η μ ητέρα του) να μπει σε μαρμ άρινο φ έρετρο...

και τον έβγαλε από το χρυσ ό φ έρετρο, επειδή γνω ρίζειότιοικα

τοπινοί βασιλείς κα ι έθνη δεν θα τον άφ ηναν μ έσα στο χρυσ ό,έβαλαν το μαρμάρινο φ έρετρο πάνω σε πέτρινη βάσ η, και

έστρω σαν το μέρος μ ε πέτρες και μάρμ αρα . Α υτό το μέρος με

τα μάρμ αρα καιγρανίτες πα ρα μένει στην π όλη της Α λεξάνδρει-

ας της Α ιγύπτου γνω στό μ ε το όνομα «Τάφος του Α λέξανδρου»

έω ς σήμερα, που είναιτο έτος 332 από Ε γίρας (943 μ.Χ .)».

Ο τρίτος αξιόλογος ιστορικός, που αναφ έρεται στους Έ λλη -

νες κα ι στον Α λέξανδρο, είναι ο Τ άμπαρι (AlTabari), ο οποί-ος με αφ ορμή τη συγγραφ ή του ση μαντικού του έργου η

Ε ρ μ η ν ε υ τ ι κ ή τ ο υ Κ ο ρ α ν ίο υ Τ α φ σ ί ρ Α λ Κ ο ρ ά α ν , εισβάλλει,

ω ς ιστορικός, και στο χώ ρο της θεολογίας, δίνοντας έτσικαι τη

δική του ά ποψ η μ έσα α πό την ιστορικοποίηση της θεολογίας

στο σημ είο που αφ ορά τον «Κ ο ρ α ν ικ ό » Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , δηλ. τον

Δ ικέρατο Δ ουλ Κ αρνέιν. Τ α κυριότερα έργα π ου έγραψ ε ο

Α λΤ άμπαρι είναι τα ακόλουθα : την Ι σ τ ο ρ ία τ ω ν Ε θ ν ώ ν κ α ι τ ω ν Β α σ ι λ έ ω ν τ ο υ Κ ό σ μ ο υ (Τ α ρ ί χ Α λ Ρ ο ύ σ ο υ λ ο υ ά Α λ Μ ο υ

λ ο ύ κ ) και το προα ναφ ερόμ ενο επίσης έργο του η Ε ρ μ η ν ε ία

τ ο υ Κ ο ρ α ν ίο υ (Τ α φ σ ί ρ Α λ Κ ο ρ ά α ν ). Χ αρακτηριστικό του τρό-

που γραφ ής του Τ άμ παρι είναι η χρήση πά ρα πολλώ ν εξαρα

βισμένω ν ελλη νικώ ν όρω ν και η εκτενής του αναφ ορά στον

Α ριστοτέλη ω ς παιδα γω γού του Α λέξανδρου. Στο βιβλίο του

Τ άμ παρι Ι σ τ ο ρ ία τ ω ν Ε θ ν ώ ν κ α ι Β α σ ι λ έ ω ν τ ο υ Κ ό σ μ ο υ ανα-

φ έρεται για τον Α λέξανδρο:

«... Ε ίναι αυτός ο Α λέξανδρος ο Δ ουλ Κ αρνέιν Ιμπν (υιός)

του Φ ίλιππου, βασιλεύς τω ν Ε λλή νω ν (Α λΡουμ)...»

19. Τηναναφοράαυτήντουσυγγραφέατησυναντάμεσχεδόνσεκάθεκεφάλαιοτων

έργωντου.

192




Κ αι επίσης στο βιβλίο του Τ άμπαρι Ε ρ μ η ν ε ία τ ο υ Κ ο ρ α ν ίο υ

ταυτίζει μ ε βεβαιότητα τον Δ ουλ Κ αρνέιν (Δ ικέρατο) μ ε τον

Α λέξανδρο20:

«... Ο Α λέξανδρος ο Έ λλη νας (Α λΡούμι) που βασίλεψ ε στη

Μ ακεδονία ... έχτισε φάρο στη θάλασσα της Α φ ρικής, είναι ο

Δ ουλ Κ αρνέιν, όπω ς τον αναφ έρει ο Θ εόςΑ λλάχ...»

Ο τέταρτος ιστορικός που είναι σεβαστός και εκδη λώ νει την

άποψ η της αραβικής ιστοριογραφίας για τον Α λέξανδρο είναι ο

Α λΜ ακρίζι. Γ εννήθηκ ε στο Κ άιρο (136 41 442 μ.Χ .). Ή τανμαθητής του Ιμπν Χ αλντούν, του πατέρα της κοινω νιολογίας

και της φ ιλοσ οφ ίας της Ιστορίας. Ο Α λΜ ακρίζι έχει γράψ ει

πάνω από εκατό ιστορικά έργα, με κύριο χαρακτηριστικό την

αναφ ορά πολλώ ν αποσπασ μάτω ν άλλω ν προηγούμενω ν, χα-

μένω ν μέχρι σήμ ερα, ιστορικώ ν έργω ν. Έ να από τα σ πουδαι-

ότερα έργα του είναι Τ α Σ χ έ δ ια (Α λ Χ ίτ α τ ), όπου περιγράφ ει

λεπτομ ερώ ς το Κ άιρο, ειδήσεις για τις άλλες μεγαλουπόλειςτης Α ιγύπτου, βιογραφ ίες τω ν μεγάλω ν ηγετώ ν ξένω ν χω ρώ ν,

καθώ ς και τα διοικητικά τους συστήματα.

Ο Α λΜ ακρίζι, στην α ναφ ορά του για την Α λεξάνδρεια της

Α ιγύπτου, δίνει δύο ομάδες στοιχείω ν για τον Α λέξανδρο τον

Μ έγα (Α λΙσκάννταρ Α λ Α κμπαρ)21:

α. Σ τοιχεία κα ταγω γής (γένος και χώ ρα),

β. Σ τοιχεία τω ν θρύλω ν και απόψ εις τω ν σοφ ώ ν της εποχής

για την ταύτιση του θρύλου του Α λέξανδρου με τον αραβικόθρύλο του Δ ουλ Κ αρνέιν (Δ ικέρατου).

Γ ράφ ει ο Α λΜ ακρίζι:

«Είναι αυτός ο Α λέξανδρος ο γιος του Φ ίλιππου (Α λΙσκάν

νταρ Ιμπν Φ ίλιππος) Ιμπν Α μύντα που λέγεται και Α μύτας

Ιμπν Η ερκλούς, που λέγεται κα ι Η ρακλής ο Δ εινός. Α υτός ο

γιος είναι ο Μ έγας Α λέξανδρος, που ο πατέρας του ανέλαβε το

βασίλειο της χώ ρα ς τω ν Μ ακεδόνω ν, που λέγεται Μ ακεδονία,

20.Τάμπαρι,ΗΕρμηνείαΤουΚορανίου(ΤαφσίρΑλ-Κοράαν), κεφ.XVIII,εδάφ.8398.

21.Καμπίρ(μεγάλος), Άκμπαρ(μεγαλύτερος), Αλ-Άκμπαρ(μέγιστοςμέγας).

19 3




για 25 χρόνια και κατά ιη διάρκεια αυτή (της βασιλείας του)

έγινε πολύτροπος και μ έγας διπλω μάτης κα ι έκα νε πολλά ,

ώ στε ξεπέρασε όλους πριν από αυτόν...»

Ε ίναι η πρώ τη αναφ ορά τω ν Α ράβω ν ιστορικώ ν ότι ο Α λέ-

ξανδρος:

Α νήκει στο γένος τω ν Η ρακλειδώ ν.

Π ατρίδα του είναι η Μ ακεδονία, χώ ρα που βασ ίλεψ ε ο πα -

τέρας του Φ ίλιππος, που ήταν γιος του Α μύντα.

Χ αρακτηριστικό είναι πω ς ο Α λΜ ακρίζι αναφ έρεται στις

ιδιότητες του Φ ίλιππου χρησιμοποιώ ντας τις λέξεις π ο λ ύ τ ρ ο π ο ς

και μ έ γ α ς δ ιπ λ ω μ ά τ η ς , θυμίζοντας χαρακτηρισμούς του Ο μή-

ρου για τον Ο δυσ σέα. Ε νδιαφ έρον παρουσ ιάζει η επιμονή του

Ά ραβα ιστορικού Α λΜ ακρίζι στην καταγω γή του Α λέξανδρου

κα ι η αναφ ορ ά στους προγόνους του. Ο Α λΜ ακρίζι επιμένει

στην ιστορία του Φ ίλιππου:

«... Ό ταν σκοτώ θηκε ο αδελφ ός του, ο Α λέξανδρος, σ υγκε-

ντρώ θη κε ο κόσμος για την εκλογή του Φ ίλιππου και τον ανα -

γόρευσ ε Α μιρά (Α μίρ, εμίρη ς = πρίγκιπας), που είχε μεγάλο

κύρος και εξουσία...»

Έ τσι ο Φ ίλιππος αναγορεύτηκε Α μ ι ρ ά ς (στρατιω τικός, αρ-

χηγός πολέμου). Π ρέπει να πα ρατηρ ήσ ουμ ε πω ς ο τρόπος

αναγόρευσ ης του Φ ίλιππου ήταν οικείος στον Α λΜ ακρίζι, για-

τί στον αραβικό κόσ μο ο Α μ ι ρ ά ς εκλεγόταν άμεσα από τους

εκπροσ ώ πους τω ν φ υλώ ν. Έ τσι ο Φ ίλιππος:

«... Ε πιστράτευσε όλους της χώ ρα ς τω ν Ε λλή νω ν και μάζε-

ψ ε στρατό από 200.0 00 οπλίτες κα ι 50.000 ιππείς, πέρα από

τους Μ ακεδόνες και τα άλλα γένη τω ν Ε λλήνω ν, θέλοντας να

εισβάλει στην Π ερσία...»

Α λλά σε κάποια οικογενειακή γιορτή του Φ ίλιππου (γάμος):

«... Τ ον αιφ νιδίασ ε ένας νεαρός Ρ ουμ (Ρ ω μιόςΈ λληνας)

και τον σκότω σε εκδικούμενος το θάνατο του πατέρα του...»Ο Α λΜ ακρίζιδεν έχει σαφ ή εικόνα της εκστρατείας του Μ .

Α λεξάνδρου, κα θώ ς και τω ν μα χώ ν που διεξήχθησ αν, μ ε απ ο-

τέλεσμ α να συγχέει τη μ άχη της Τ αρσ ού, μ ε αυτήν της Τ ύρου:

«... Π ροχώ ρησε στα κάστρα της Τ αρσού, μ ιας ανθούσα ς

πα λιάς πόλη ς με μ εγά \η δόξα, που οικάτοικοί της πίστευαν

194




στη βοήθεια απ ό ιη ν Α φ ρική (= Κ αρχηδόνα!;) λόγω της συγ

γένειάς τους μ ’ αυτήν...»

Ε νώ αναφ έρει και δεύτερη μ άχη :

«... Στα μέρη της Τ αρσού έγινε μια μ εγάλη κα ι τρομερή μ ά -

χη , όπου οιΡ ουμ πολεμούσ αν βασιζόμενοιστις συνεχείς νίκες

τους κα ι οιΠ έρσες, που προτιμούσαν το θάνατο από τη σ κλα -

βιά...» που αυτή η Τ αρσ ός ίσω ς είναι τα Γ αυγάμηλα .

Φ υσ ικά για τον Α λΜ ακρίζι, που δεν εξετάζει την ιστορία

του Α λέξανδρου, αλλά δίνει πλη ροφ ορίες μόνο και όσ ες χρει-

άζονταν για την ιστορία της Α λεξάνδρειας, ούτε η χρονολογική

σειρά τω ν γεγονότω ν της εκστρατείας παίζει κάποιον ιδιαίτερο

ρόλο. Γ ια τον Α λΜ ακρίζι αρκεί το αποτέλεσμ α του πολέμου:

«... Χ άθηκε η δύναμ η τω ν Π ερσώ ν κα ι η δόξα τους και

υπ οτάχθηκε η χώ ρα όλης της Α νατολής στους Ρ ουμ και δια-

κόπη κε η βασιλεία τω ν Π ερσ ώ ν για 450 χρόνια...»

Ο τρόπος γρα φ ής του Α λΜ ακρίζι είναι χαρακτηριστικός. Γ ιανα στηρίξει τις απόψ εις του, α ναφ έρει αποσ πάσ ματα τω ν π η -

γώ ν του. Έ τσι:

«... Ε ίπε ο Α λΜ πάίρούνι22 στο χρονικό του Α λέξανδρου του

Έ λληνα , που μερικοί, σ ύμ φ ω να μ ε την παράδοση τω ν Ρ ουμ,

τον ονομάζουν «με τα δύο κέρατα» και μ ε βάση αυτήν την π α -

ρά δοση έκανα ν το ίδιο τα περισσότερα έθνη κα ι βγήκε από τις

χώ ρες της Ε λλάδας (Α λΓιουνάν) σε ηλικία 26 χρόνω ν για ναπολεμήσ ει τον Δ αρείο, βασιλιά τω ν Π ερσώ ν...»

Β έβαια, η πα ρέμβα ση του Α λΜ ακρίζι δεν είναι μικρή,

αφ ού συνάγει και συμ περά σματα για τα αίτια τω ν γεγονότω ν,

στα οποία αναφ έρεται, π .χ.:

(Ο ι Ρ ουμ)... «Α ύξησαν κα τά ένα τέταρτο της μ έρα ς κά θε

έτος, για να πλησιάζει ο αριθμός τω ν ημ ερώ ν του έτους στον

αριθμό η μ ερώ ν του ηλιακού έτους, ώ στε να μ πο υν τα πρά γ-ματα σε κάποια τάξη κα ι να γίνουν μ ήνες του κρύου και μ ή -

νες της ζέστης και ο καιρός της καλλιέργειας και η γονιμοποί-

22.0ΑλΜπαϊρούνιείναιιστορικόςτου 10ου11ουαιώνα.

195




ηση ι ω ν δένδρω ν κα ι ίο μ άζεμα τω ν κα ρπώ ν να είναι σταθε-

ροί στη διάρκεια του χρόνου, χω ρίς αλλαγές...»Κ αταγράφει δηλαδή ω ς συμ πέρασ μα την προσ ω πική του

άποψ η, πω ς το ηλιακό ημ ερολόγιο επιβλήθηκε για λόγους

σχετικούς με την καλλιέργεια κα ι υπ ονοεί πω ς οιΆ ραβες δεν

το χρησιμοποιούσαν επειδή δεν το χρειάζονταν, αφ ού δεν εί-

χαν μεγάλες καλλιέργειες και εποχές.

Α ναφ έρεται όμω ς και στην άποψ η του Α λΡάζι23 ότι:

«... Κ άνειλάθος όποιος νομίζειπω ς ο Α λέξανδρος ο γιος τουΦ ίλιππου είναι ο Δ ικέρατος που έχτισε το φ ράγμα, γιατί η λέ-

ξη δ ο υ είναι αραβική και το Δ ικέρατος είναι από τους τίτλους

τω ν Α ράβω ν βασιλέω ν της Υ εμένης, ενώ εκείνος (ο Α λέξαν-

δρος) είναι Ρούμι Γ ιουνάνι (Ρω μιός Έ λλη νας)...»

Ό πω ς επίσης και από το βιβλίο του Ιμπν Χ ισάμ Τ α Σ τ έ μ μ α -

τ α , γ ια να Γ ν ω ρ ί σ ο υ μ ε τ ο υ ς Β α σ ι λ ιά δ ε ς Ό λ ω ν τ ω ν Κ α ι ρ ώ ν :

«... Ε νώ ο Α λέξανδρος είναιΈ λληνας, γνω στός ω ς Α λέξαν-

δρος ο Μ ακεδώ ν...»

Κ αι την ά ποψ η του Ιμ πν Α μ πμ πά ς24 για τον Α λέξανδρο,

όπ ω ς είχε πα ρα δοθεί προφ ορικά :

«... Ρω τήθη κε (ο Ιμ πν Α μπμ πάς): και ο Α λέξανδρος είπε

ήταν κα λός και σοφ ός άνδρας, Έ λληνας, που έχτισε, πά νω

στη θάλα σσα της Α φ ρικής Φ άρο...»

Τ ο εύρος της διάδοσ ης του θρύλου του Δ ικέρατουΑ λέξαν

δρου στους λαούς της Α νατολής είναι ένα μεγάλο θέμα, όχι

μόνο στο επίπεδο της συλλογής τω ν πα ρα λλα γώ ν του μύθου,

αλλά και στο ερευνητικό τω ν αιτίω ν της δημοτικότητας του

Α λέξανδρου ω ς ήρω α της λα ϊκής φ αντασίας, που τον ντύνει με

ανδρεία κα ι μ ε δικαιοσ ύνη. Ε ίναι φ ανερό ότιδιατηρώ ντας ένα

τόσο ζω ηρό ενδιαφ έρον για τον Α λέξανδρο οι Ά ραβες κα ι οι

εξαραβισμένοι λαοί της Α νατολής πρόβαλα ν σ’ αυτόν το πρό-

τυπο του ηγέτη κα ι του ήρω α, που έπρ επε να είναι σοφ ός, δί-καιος, ανδρείος και ευλογημένος από το Θ εό. Σ την εξισλαμι-

23. ΙστορικόςτηςεποχήςτωνΑββασιδών.

24.0 ΙμπνΑμπμπάςήτανσύγχρονοςτουΜωάμεθ.

196




σμένη περιοχή του πρ ώ ην ελληνιστικού χώ ρου, αλλά και

ακόμη πιο μ ακριά στις χώ ρες του Ιράν, της Ινδίας και της κ ε-ντρικής Α σίας, ο θρύλος του Α λέξανδρου δεν έσβησε με την

αλλαγή της θρησκείας και του πολιτισμού. Δ ιατηρήθηκε ω ς

σ ήμερα ζω ντανός σ ιην προφ ορική πα ρά δοσ η και αναγκάζει

την επίσημη ιστοριογραφία, αλλά και τους θρησκευτικούς

ηγέτες της περιοχής να αναφ έρονται συχνά σ’ αυτόν. Ο Α λέ-

ξανδρος, όπω ς κά θε μ εγάλη προσω πικότητα που περνά στο

μύθο, προσ αρμ όσ τηκε στις ανάγκες της κά θε κοινω νίας που

τον γνώ ρισε και έγινε ό,τι πιο λαμπρό χρειάζεται ο άνθρω πος

για να ελπίζεικαι να παρηγορείται.

Ο ιΑ ραβες πρότειναν την ταύτιση του Α λέξανδρου μ ε τα Δ ύο

Κ έρατα του Α μμω να (!;), με τον προϊσλαμικό τους μύθο του

Δ ουλ Κ αρνέιν. Έ τσι ανέβα σαν τον Α λέξανδρο, γιο του Φ ίλιπ-

που , σε μια πανανθρώ πινη προσω πικότητα, σύμβολο που εκ-

πολιτίζει, διδάσκειτέχνες, προστατεύειτους αδύνατους και ψ ά -

χνει για τα όρια της γνώ σης, ταξιδεύοντας στην Α νατολή και τη

Δ ύση του Ή λιου και συνδέοντας έτσι συμβολικά τα ά κρα του

κόσμου.

Ο λες οι αραβικές πηγές που ασχολούνται με την Ιστορία

αναφ έρονται στην προσ ω πικότητα του Α λέξανδρου, είτε ανα

βαθμίζοντάς τον στο επίπεδο του Π ροφ ήτη ή του α πεσταλμ έ-

νου του Θ εού, που από Α υτόν έλκει την εξουσία και τη δύνα-

μη για να κυβερνήσει δίκαια τον κόσ μο, είτε με αφ ορμή τιςπόλεις, τους τόπους και τα συμβάντα τω ν χω ρώ ν, που πέρα σε

και σημάδεψ ε με την πα ρουσ ία του. Υ πάρχει τέτοιο δέος γύ -

ρω από τον Α λέξανδρο Α λ Ι σ κ ά ν ν τ α ρ τω ν Α ράβω ν που ο

ίδιος μόνον ονομάζεται «ο Μ έ γ α ς ο Μ έ γ ισ τ ο ς » (Α λ Ά κ μ τ τ α ρ ),

ενώ ο Θ εός γενικά Μ εγάλος (μόνο Ά κμπαρ), δηλαδή χω ρίς τη

χρήση του άρθρου.

Μ πορούμε δηλαδή με όλα αυτά να σ υμπεράνουμε πω ς:α. Στο λαϊκό πολιτισμό της εξισλαμισμένης περιοχής κατά τους

7ο 14ο αιώ να εξακολουθείνα ζειο θρύλος του Α λέξανδρου.

β. Ο θρύλος τω ν λα ώ ν της περιοχής, τον Α λέξανδρο τον πι-

στεύει Έ λ λ η ν α και δ ι κ έ ρ α τ ο .

γ. Ο ιΆ ραβες ιστοριογράφοι, α πό την εποχή του Μ ω άμ εθ,

197




του ιδρυτή του Ισλάμ, προσπαθούν να εξαραβίσουν τις ιδιότη-τες του Α λέξανδρου, ξεκινώ ντας από το στοιχείο τω ν δυο κ ε-

ράτω ν αντιδιαστέλλοντας το ιστορικό πρόσω πο, που δεν είναι

Ά ραβας αλλά Έ λληνας, με τον Δ ικέρατο που τις ιδιότητές του

τις θέλουν αραβικές. Ή μ πο ρούμ ε συνοπτικά να πούμ ε πω ς

και στον αραβικό κόσμο η επικράτηση της νέας θρη σκείας,

που ταυτόχρονα ή ταν κα ι τρόπος ζω ής για να εξασφ αλίσει την

άρση τω ν εθνικώ ν αντιθέσεω ν, σ υνειδητά ή από αντανάκ λα -ση της εικόνας της κρατικής διοίκησης, που έχει εξαραβιστεί

απ ό την επο χή τω ν Ο μαϋάδω ν (661 750 μ.Χ .), τείνεινα εξα

ραβίσει τη λα ϊκή παράδοση της περιοχής.

Π αρ’ όλα αυτά δεν κρύβεται πω ς ο Δ ικέρατος κα ι ο Α λέξαν-

δρος ο Μ έγας είναι ανα φ ορά στο ίδιο κα ι το αυτό ιστορικό π ρό-

σω πο. Ό πω ς λέει και ο Ιμπν Χ ισάμ:«... Ο Α λέξανδρος ο Έ λλη νας (Α λΥ ουνάνι), ο επονομαζό-

μενος Μ ακεδώ ν (Α λΜ ακντούνι)...»

Ε Δ Ε Ι Κ Τ Ι Κ Η Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

π α ρ ο ύ σ α ε ν δ ε ικ τ ικ ή β ι β λ ιο γ ρ α φ ία κ α λ ύ π τ ε ι κ υ ρ ίω ς τ η σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η

ο π τ ικ ή γ ω ν ία τ ο υ π ο λ υ δ ιά σ τ α τ ο υ Μ . Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ .

• Α μίν Α ., Α υ γ ή ίο υ Ι σ λ ά μ (Φ α γ κ ρ Α λ Ι σ λ ά μ ) , Κ άιρο 1950

• Althe im F. Stiehl U. R., Christentum am Rotem Meer, Berlin 1971

• Γ καουουάντ Α λυ, Ι σ τ ο ρ ία τ ω ν Α ρ ά β ω ν π ρ ο τ ο υ Ι σ λ ά μ

[Τ α ρ ίχ Α λ Ά ρ α μ π Κ ά μ π λ α Α λ Ι σ λ ά μ ) , ι. 16, Β αγδάτη 195 1195 8

• Μ . Μ . Abu AlA‘la, Ε ρ μ η ν ε ία ίο υ κ ε φ α λ α ί ο υ <Ο ι τ η ς σ π η λ ιά ς >

(Tafsir Su ra t Ahl AIKahlJ, Κ άιρο, XX

• H assan Ζ. Μ ., Ο ι Μ ο υ σ ο υ λ μ ά ν ο ι Π ε ρ ι η γ η τ έ ς τ ο υ Μ ε σ α ί ω ν α

(Α λΡαχχάλα Α λΜ ους φι Α λ Ο υσοΰρ Α λΟ υστάα), Κ άιρο XX• Γ ιακούι Α λΧ άμαουι (Yaqut Alhamaui), Λ ε ξ ικ ό τ ω ν Χ ω ρ ώ ν

(Κ α μ ο ύ ς Α λ Μ π ο υ λ ν τ ά ν ), τ. 16, Λ ειψ ία 1870

• Do resse J. , L ’E thio pie antique, Paris 1957

• Ιμπν Κ αίΐίρ (Ibn Kathir) , Ε ρ μ η ν ε ί α τ ο υ ε ν δ ό ξ ο υ Κ ο ρ α ν ίο υ , ι. 14,Κ άιρο 1954

• Κ αραγιαννόπουλος Ι., Ι σ τ ο ρ ί α Β υ ζ α ν τ ιν ο ύ Κ ρ ά τ ο υ ς , τ . 1, Α θήνα 1974

• Μ . Κ άμιλ & Μ . Μ πάκρι, Ι σ τ ο ρ ία ιω ν Σ υ ρ ια κ ώ ν Γ ρ α μ μ ά τ ω ν

π ρ ο τ ο υ Ι σ λ ά μ , Κ άιρο 1949

198




• Χ ρήστου Π . Κ ., Ε λ λ η ν ι κ ή Π α ρ ο υ σ ία σ ι η ν Π α λ α ι σ τ ίν η ,

Θ εσσα λονίκη 1990• G run eba um G. Ε . Von, Medieval Is la m,

Α Stu d y in Cultural Orientation, Chicago 1953• CaryG., Th e M edieval Alexander, Cambridge 1956

• Α ργυρίου Α ., Κ ο ρ ά ν ιο κ α ι Ι σ τ ο ρ ί α , Α ποστολή Δ ιακονία 1992

• Α . Ben Shem esh, Taxation In Islam, t. I, Leiden 1967• Kh. S. AlDujaily, Bait Α Ι Mai (δηλ. ο Ο ίκ ο ς τ ω ν Χ ρ η μ ά τ ω ν ,

To Κ ραιικό Θ ησ αυροφ υλάκιο, το ση μερινό Υ πουργείο οικονομικώ ν),

Baghdad 1976

• Μ . Magued, H isto ire De La Civilisation M usu lm a ne [Τ α ρ ί χ Α λ Χ α ν τ ά ρ α Α λ Ι σ λ α μ ί γ ια φ ι Α λ Ο υ σ ο ύ ρ Α λ Ο ύ σ τ α α ),

Κ άιρο 1974

• Α . ΕΙ. Tayib, Heroes O f Arabia , Khartoum, 1976

• Hitti Ph. Κ ., H istory o f the Arabs, Preface to the revised tenth

edition (Walid Khalidi), New York 2002

• Η . I. H as sa n & A. I. H ass an , Is la mic Institu tion s

(Α λ Ν ο ύ ζ ο υ μ Α λ Ι σ λ α μ ίγ ια ), Κ άιρο 1970• A. Y. Aly, Th e Glorious Kuran, μ ετφ ρ. & σχόλια, Β ηρυτός XX

• To Ι ε ρ ό Κ ο ρ ά ν ιο , νέα έκδοση Α θήνα 1987 (η πρώ τη έκδοση έγινε

με ιη ν πρω τοβουλία και δαπά νη του Ιω άννη Λ άτση, Α θήνα 1978.Η νέα έκδοσ η έγινε με επιθυμ ία και φ ροντίδα της Μ αριάννας Ι. Λ άτση,

Α θήνα 1987). Η παρούσ α ελληνοαραβική αυτή δίγλω σσ η έκδοση

θεω ρείται ω ς η επίσημη και έγκυρη ελληνική απόδοσ η του Κ ο ρ α ν ίο υ σύμ φ ω να με το Α λΑ ζχαρ της Α ιγύπτου, το ανώ τατο δηλαδή ίδρυμ α

του Ισλάμ.

• Α . I. H ass an , Χ ρ ή σ η τ ω ν Π η γ ώ ν (Ι σ τ ιχ ν τ ά α μ Α λ Μ α σ ά α ν τ ε ρ ),

Κ άιρο 1980• Α Ι. Α . Sa lem , Ι σ τ ο ρ ί α κ α ι ο ι Ά ρ α β ε ς Ι σ τ ο ρ ι κ ο ί

(Α λ Τ α ρ ί χ ο υ ά Α λ Μ ο υ α ρ ρ ιχ ίν Α λ Ά ρ α μ τ τ ), Κ άιρο 1987• Μ πάνταουη X., Ε ισ α γ ω γ ή σ τ η ν Ι σ τ ο ρ ία τ ο υ Ι σ λ α μ ι κ ο ύ Κ ό σ μ ο υ .

Τ όμος πρώ τος, Θ εσσ αλονίκη 2003

• Μ πάνταουη X., Δ ιο ι κ η τ ικ ή Ο ρ γ ά ν ω σ η τ η ς Α ι γ ύ π τ ο υ μ ε τ ά

τ η ν Α ρ α β ι κ ή Κ α τ ά κ τ η σ η . Ο μ ο ιό τ η τ ε ς κ α ι Δ ια φ ο ρ έ ς α π ό τ ο Β υ ζ α ν τ ιν ό

Π ρ ό τ υ π ο . Δ ιδακτορική διατριβή, Φ ιλοσοφ ική Σ χολή του Α Π Θ .

Φ εβ. 1989, εκδόσ εις Β άνιας, Θ εσσαλονίκη 1994

• Μ πάνταουη X., «Α ναφορές στις Α ραβικές Π ηγές για την Κ αταγω γήτου Μ . Α λεξάνδρου και του Θ ρύλου του Δ ικέρατου», Π ρακτικάτου Θ ' Π ανελλήνιου Ιστορικού Σ υνεδρίου, Μ άιος 1988,

Θ εσσ αλονίκη, σ .820• Μ πάνταουη X., Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ο Μ έ γ α ς ή Ε λ λ η ν ι κ ή Κ α τ α γ ω γ ή

τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ (κ α τ ά τ ο υ ς Ά ρ α β ε ς ισ τ ο ρ ι κ ο ύ ς

α π ό τ ο ν 7ο έ ω ς τ ο ν 14ο μ .Χ . α ιώ ν α ), αυτοτελές έργο, υπό έκδοση

200



Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Ζ. Κ Ω Ν Σ Τ Α Σ

0 ^ < Γ Α ( Α Α < ; Α / / Α Ι > 0 *Κ Α Ι Η / Α Μ Α Ν ί Ί Ο ί

Η «Χ Α Μ ΕΝ Η » Κ ΙΒ Ω Τ Ο Σ της Δ ιαθήκης ίσω ς βρίσκεται σ ιην

Ε λλάδα, κρυμ μ ένη και ξεχασ μένη κά που σχη Μ ακεδονία ήιη Θ ράκη!

Μ οιάζει απίστευτο αλλά δεν είναι απίθανο. Η «Κ ιβωτός» εί-

ναι χαμ ένη εδώ και πάνω από δυο χιλιάδες χρόνια. Π ολλοί

την έχουν ψ άξει σε όλα τα πιθανά σ ημεία. Ή έτσι νομίζουν...

Τ ο σίγουρο είναι ότι δεν έχει βρεθεί ακόμα κα ι για να π α -

ρα φ ρά σω τον Σ έρλοκ Χ ολμς, αν έχουν αποκλειστεί όλες οι

άλλες πιθανότητες, εκείνη που απομένει όσ ο απίστευτη κι ανμας φ αίνεται ίσω ς είναι η σω στή.

Ο μω ς η αναζήτησ η της Χ αμένης Κ ιβω τού δεν αφ ορά πιθα-

νότητες, ούτε ακ όμ α και τον... Ιντιάνα Τ ζόουνς. Α φ ορά στοι-

χεία. Γ εγονότα και ενδείξεις.

Τ Ο Μ Υ Σ Τ Ι Κ Ο

Φ αίνεται ότιεδώ και καιρό οι αρχαιολόγοι αναζητούν στη Μ α-κεδονία κάτι «μεγάλο». Π εριμένουν μια ανακά λυψ η ακόμα

μεγαλύτερη και από αυτήν τω ν βασιλικώ ν τάφ ω ν της Β εργί-

νας. Ν ομίζω πω ς δεν θα περίμεναν κάτι τέτοιο από απλή αι-

σιοδοξία. Π ροφ ανώ ς έχουν στοιχεία για κάποιο κ ρυμμένο αρ-

χαιολογικό θησ αυρό. Για το τι θα μπορούσ ε να είναι αυτός

ακούγονται πολλά. Για ορισμένους, το συνταρακτικό που π ε-

201




ριμένει να ανακαλυφ θεί είναι ο ΐάφ ος του Μ εγάλου Α λεξάν

δρου. Ά λλοι, που αμ φ ιβάλλουν ότιστη Β εργίνα βρέθηκε ο τά-

φ ος του Φ ίλιππου του Β ', πατέρα του Α λέξανδρου, πιστεύουν

ότιθα είναι ο πρα γματικός τάφ ος.Ισω ς η ανακάλυψ η αυτή —αν κα ι όταν τελικά γίνει—να φ έ-

ρει στο φ ω ς κάτι εντελώ ς απρόσ μενο και να αποτελέσει έκ-

πληξη για όλους. Γ ια όλο τον κόσ μο. Δ ιότι υπ άρχουν όντω ς

ενδείξεις ότι πραγματικά κάτι μεγάλο περιμένει να ανα καλυ-

φθεί. Μ ήπω ς όμ ω ς δεν είναι κάποιος τάφ ος αλλά κάτι άλλο,

αναπάντεχο, όπω ς η Κ ιβω τός της Δ ιαθήκης; Έ να πολύτιμο

όσο και αινιγματικό αντικείμενο α πό το παρελθόν;

Η Κ Ι Β Ω Τ Ο Σ Τ Η Σ Δ Ι Α Θ Η Κ Η Σ

Η Κ ιβω τός της Δ ιαθήκης δεν έχει σχέση με την Κ ιβω τό του

Ν ώ ε, αν και οι δυο αναφ έρονται και εμφ ανίζονται στις διηγή -

σεις της Β ίβ λ ο υ .

Μ ια «κιβωτός» ήταν στα αρχαία χρόνια ότιείναι για μας σή-

μερα μια ντουλάπα , αλλά μια ντουλάπα φ ορητή, ένα σεντούκι

όπω ς το λέγανε λίγο παλαιότερα: κουτί για τη φύλαξη αντικει-

μένω ν. Μ ερικές φ ορές, όταν τα αντικείμενα που περιείχε ήταν

πολύτιμα, έπαιζε το ρόλο του χρηματοκιβω τίου.

Η Κ ιβω τός της Δ ιαθή κης ήταν στην ουσ ία ένα μπ αούλο π ο -

λυτελείας, μέσα στο οποίο φ ύλαγαν οι αρχαίοι Ισραηλίτες ταπολυτιμότερα θρησκευτικά τους αντικείμενα: τις πλάκες με τις

Δ έκα Ε ντολές, τη ράβδο του Α αρώ ν και ένα δοχείο μ ε «Μ άν-

να». Τ ην είχε φτιάξει, σ ύμφ ω να με τις βιβλικές διηγήσεις, ο

Μ ω υσής κάτω από θεία καθοδήγησ η.

Η Κ ιβω τός της Δ ιαθήκη ς κάποτε χάθηκε και από τότε δεν

ξαναεμφ ανίστηκε στην Ιστορία παρά μόνο ω ς σκιερό «αντικεί-

μενο πόθου» που πολλοί αναζητούν. Γιατίαπό τότε που χά θη -κε περισσότερα από 2.5 00 χρόνια τώ ρα δεν έπαψ αν να εί-

ναι αντικείμενο α ναζήτησης.

Α υτό γινόταν μέχρι σχετικά πρόσφ ατα μακριά από τα φ ώ -

τα της δημοσιότητας. Τ ο 1982 όμω ς, ένας σκη νοθέτης του

Χ όλλιγουντ έφερε το «Κ υνήγιτης Χ αμένης Κ ιβω τού» και πάλι

στο προσκήνιο: Ο Ι ν τ ιά ν α Τ ζ ό ο υ ν ς κ α ι τ ο Κ υ ν ή γ ι τ η ς Χ α μ έ ν η ς

202



Ο Μ . Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Σ Κ ΑΙ Η Χ Α Μ Ε Ν Η Κ ΙΒ Ω Τ Ο Σ

Κ ιβ ω τ ο ύ έφερε την όλη υπόθεση στην επιφ άνεια και έκα νε

γνω στό στο ευρύτερο κοινό αυτό που αποκαλούμ ε το κυνή γιτης Χ αμένης Κ ιβω τού.

Μ ε αφ ορμ ή την ταινία, ξεκίνησ ε μια δημόσια συζήτηση για

το τιαπέγινε ή το πού μπορεί να βρίσκεται. Υ πάρχουν διάφ ο-

ροι που την αναζητούν και ορισμένοι από αυτούς ισχυρίζονται

ότιτη βρήκα ν αν και δεν τη δείχνουν σε κανέναν. Ά λλοιπ ά -

λιισχυρίζονται ότιτην έχουν στη φ ύλαξή τους εδώ και αιώ νες.

Κ ι αυτοί όμω ς δεν τη δείχνουν σε κα νέναν. Μ άλλον κανείςδεν την έχει.

Δ Ι Α Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Κ Α Ι Κ Α Τ Α Σ Κ Ε Υ Η

Ο ιβιβλικές πληροφ ορίες για την Κ ιβω τό δίνονται στο βιβλίο της

Ε ξ ό δ ο υ 25,122. Ή ταν φ τιαγμένη από ξύλο ακακίας επιχρυ-

σω μένο μ έσ α κι έξω με καθαρό χρυσά φ ι και με περιφ ερειακή

ενίσχυση μ ε μια, επίσης χρυσ ή, στεφ άνη και ανοιχτή από τηνεπά νω πλευρά . Σε τέσσερις γω νίες της υπήρχαν χρυσοί κρί-

κοι, δύο από κά θε πλευρά , μ έσ α από τους οποίους περνούσ αν

δύο ράβδοι επίσης από ξύλο ακα κίας κα ι επιχρυσ ω μένοι. Μ ε

αυτούς τη σ ήκω ναν για να τη μ εταφ έρουν. Έ κλεινε με ολό-

χρυσο κ άλυμ μ α (όχιεπιχρυσ ω μένο ξύλο εδώ !), που ασφ αλώ ς

θα ήταν βαρύ, ενώ επάνω του ήταν τοποθετημένα δύο διακο

σμητικά γλυπτά «χερουβίμ» από χυτό χρυσό αγγελικές οντό-τητες που αποτελούσαν μια σ πάνια εξαίρεση εβραϊκής εικονι-

κής τέχνης, καθώ ς η ιουδαϊκή θρησκεία ήταν ανεικονική . Ό χι

απλά δεν είχε παραστάσ εις και αγάλμ ατα αλλά ήταν σαφ ώ ς

ενάντια στη χρήσ η τέτοιω ν θρησκευτικώ ν αντικειμένω ν, με

ελάχιστες εξαιρέσεις, όπω ς τα δύο «χερουβίμ».

Ο ιδιαστάσεις της Κ ιβω τού περιγράφ ονται ω ς 2,5 πήχεις μ ή -

κος, 1,5 πλάτος και 1,5 ύψ ος. Μ ε σημερινά μέτρα αυτό σ η -μαίνει 114,5 εκατοστά μήκος, 68,7 πλά τος και 68,7 ύψ ος. Ε ί-

χε δη λα δή μικρό μέγεθος περίπου όσο δύο μ εγάλες βαλίτσες

μαζί, τέτοιο ώ στε ήταν πολύ εύκολο να την κρύψ ουν ή να τη

φ υλά ξουν διακριτικά.

Τ ο είδος αυτό της «κιβω τού» φ αίνεται ότι είναι αιγυπτιακό.

Τ έτοιες κιβω τοί, από ξύλο, ήταν πολύ συνηθισμένες στα χρό

203




νια ίου «Ν έου Β ασιλείου» της Α ιγύπτου, ακριβώ ς στα χρόνιατου Μ ω υσή, που είχε μεγαλώ σει ω ς Α ιγύπτιος. Μ ερικές φ ο-

ρές έμοιαζαν με πλοιάρια και άλλες ω ς κιβώ τια. Μ ια πα ρό-

μοια κιβω τός μ ε αυτήν «της Δ ιαθήκης» είναι η «κιβω τός της

μ ετά 8άνατο ζω ής», πο υ βρέθηκε άθικτη μ έσα στον τάφ ο του

Τ ουταγχαμώ ν. Ε νδιαφ έρον α κόμ α παρουσιάζει το ότι οι δια-

στάσεις της Κ ιβω τού είναι ίδιες μ ε τις διαστάσεις ενός πέτρινου

κιβώ τιου πο υ βρέθηκε στη βασιλική κρύπτη μ έσα στη Μ εγά-λη Π υραμίδα.

Έ τσι εκείνο π ου έκανε την Κ ιβω τό της Δ ιαθήκη ς να ξεχω -

ρίζειδεν ήταν το σ χήμ α της. Ο ύτε τα πολύτιμα υλικά που χρ η -

σιμοποιήθηκα ν στην κατασκευή της. Α υτό που την έκα νε μ ο-

ναδική ήταν το περιεχόμ ενό της και ο τρόπος κατασκευή ς της.

Στο εσω τερικό της φ υλάγονταν, όπω ς είπα, οιδύο πέτρινες

πλάκες με τις Δ έκα Ε ντολές που δόθη καν στο Σινά, μ ια ξύλι-

νη ράβδος (ραβδίβαδίσματος που έμοιαζε μ ε τις μ αγικά ραβδιά

τω ν μ άγω ν της Α ιγύπτου) και ένα, μάλλον χρυσ ό, σταμνίπου

περιείχε «Μ άννα» το θαυμ αστό και αινιγματικό (μ άννα θα πει:

«τιείναι τούτο;!») τρόφιμο του λα ού του Ισραήλ κατά τα χρόνια

της περιπλά νησή τους στην έρημο.

Ω ς προς τη ιδιαίτερη κατασκευή της Κ ιβω τού, δεν είναι

δύσ κολο να πα ρα τηρή σ ει κά ποιος που γνω ρίζει ορισμένα

πρά γμα τα για τον ηλεκτρισμό ότι η κα τασ κευή της μ ε εναλ-

λα γή αγώ γιμ ω ν επιστρώ σεω ν (από χρυσό) και μ ηα γώ γιμ ου

στρώ ματος (από ξύλο) φ έρνει στο νου ηλεκτρικό π υκνω τή.

Σ ημερινό εξάρτημα π ου μ πορεί να φορτιστεί με ηλεκτρισμό

και να εκφ ορτιστεί απότομ α μ ε στιγμιαία η λεκτρική εκκένω -

ση (όχι σαν μπαταρία π ου δίνει το ρεύμ α της προοδευτικά ,

με αργό ρυθμό).

Ή ταν τυχαία αυτή η κα τασ κευή; Ό σον αφ ορά τη διήγησ η

που μιλά για «θεία καθοδήγηση» τίποτα δεν ήταν τυχαίο στο

θέμα της Κ ιβω τού.

Μ πορούσε άρα γε η Κ ιβω τός να φ ορτιστεί ηλεκτρικά; Π ολύ

πιθανό. Η κα τασκευή της ευνοούσε τη σ υσσώ ρευση στατικού

ηλεκτρισμού πά νω της και υπάρχει σαφ ής βιβλική αναφ ορά

ότισ ε μια τουλάχιστον περίπτω ση κάποιος που την άγγιξε έπ ε-

20 4



Ο Μ . Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Σ Κ Α Ι Η Χ Α Μ Ε Ν Η Κ ΙΒ Ω Τ Ο Σ

σε νεκρός (λες κα ι τον χτύπ ησ ε ηλεκτρικό ρεύμ α δα λέγαμ ε

σήμ ερα). Ε κείνοι δε που ήταν να την κρατήσουν για να τη μ ε-ταφ έρουν έπρεπε να είναι προετοιμασμένοι.

Ε ίναι επίσης πιθανό να λειτουργούσ ε ω ς ατμοσ φ αιρικός ιο

νιστής: να ιονίζειτην ατμόσφ αιρα με δετικά ή αρνητικά ιόντα,

ανάλογα μ ε τις συνθήκες υπό τις οποίες φ υλαγόταν. Η αρνη -

τικά ιονισμένη ατμόσ φ αιρα είναι γνω στό σ ήμ ερα δημιουργεί

ευδιαθεσία και ευχάριστη ατμόσ φ αιρα , ενώ η θετικά ιονισμέ-

νη ατμόσφ αιρα δη μιουργεί «βαριά» διάθεση και μελαγχολία.

Κ αιπάλι αυτή η εκδοχή βρίσκεται σε συμφ ω νία με τις βιβλικές

αναφ ορές ότιη πα ρουσ ία της Κ ιβω τού σε χώ ρους και τόπους

απρό σεκτης φ ύλαξης δημιουργούσε άσχημ η ατμόσ φ αιρα.

Η κα τασκευή της Κ ιβω τού θυμίζει τους Ο ργονοσυσσω ρευ

τές του Β ίλχεμ Ρ άιχ, σ υσ κευές συλλογής, συσ σώ ρευσης και

εστίασης της Ο ργονοενέργειας (μιας ακόμα υποθετικής για την

επιστήμη αλλά όχι εντελώ ς απίθανης μορφ ής «ζω ικής ενέρ-

γειας»), Κ αι σ’ αυτήν την περίπτω ση η συσσώ ρευση Ο ργονο

ενέργειας μπορεί να είναι ω φ έλιμη (ακτινοβολίας OR) ή θα νά-

σιμη (ακτινοβολίας DOR), ανάλογα με τη χρήση του Ο ργονο

συσσω ρευτή, όπω ς ακριβώ ς αναφ έρεται σχετικά μ ε την π α -

ρουσ ία της Κ ιβω τού σε διάφ ορες περιπτώ σεις.

Η Ε Ξ Α Φ Α Ι Σ Η

Η Κ ιβω τός της Δ ιαθήκης τους πρώ τους αιώ νες της Ε βρα ϊκήςΙστορίας φ υλαγόταν πρόχειρα σε μια σκηνή ή σε διάφ ορα κτί-

σμ ατα. Τ ελικά τοποθετήθηκε στο Ν αό του Σ ολομ ώ ντα και

εκεί, σ ύμ φ ω να μ ε τις περισσότερες διηγήσεις, έμεινε μέχρι την

κατασ τροφ ή του ναού και της Ιερουσαλήμ (το 586 π.Χ .) από

τους Β αβυλώ νιους. Ε κείνοι μετέφ ερα ν όσους θησαυρούς βρή-

καν στην Ιερουσ αλήμ στη Β αβυλώ να και από αυτό το σημ είο

χάνονται επίσημα τα ίχνη της Κ ιβω τού. Γιατί όταν οι διηγήσειςαπα ριθμούν τα αντικείμενα που πήραν οι Β αβυλώ νιοι, η Κ ι-

βω τός δεν αναφ έρεται ανάμεσά τους.

Α πόκρυφ ες διηγήσ εις λένε ότικάποιοι έκρυψ αν την Κ ιβω -

τό λίγο πριν την κατάλη ψ η της πόλης. Ό ταν ύσ τερα α πό 70

χρόνια ο Ν αός ξαναχτίστηκε από Ιουδαίους που επέστρεψ αν

2 0 5




μ ε άδεια α πό τον Κ ύρο της Π ερσίας να ξαναχτίσουν την Ιε-

ρουσ αλήμ κα ι το Ν αό τους η Κ ιβω τός δεν υπήρχε. Α ργότερα,

σε ένα περιστατικό του 6 3 π.Χ ., όταν ο Ρ ω μαίος κα τακτητής

της Π ομ πή ιος θέλησ ε να δειτο εσω τερικό του Ν αού μαζίμ ε το

χώ ρο φ ύλαξης της Κ ιβω τού, είπε ότι δεν μπορούσ ε να κ ατα-

λάβει τιτο σημαντικό έβρισκαν οιΙουδαίοι σ’ ένα άδειο δω μ ά -

τιο. Η Κ ιβω τός δεν υπήρχε!

Α λήθεια, τιαπέγινε η Κ ιβω τός;

Α ν την έκρυψ αν, γιατίδεν την επανέφ εραν μετά την κατα-

σκευή του δεύτερου Ν αού; Ξ έχασ αν πού την είχαν κρύψ ει;

Μ ήπω ς οιΒ αβυλώ νιοι την πή ρα ν κρυ φ ά και γι’ αυτό δεν ανα -

φ έρεται ανάμ εσα στα αντικείμενα που μ εταφ έρθηκα ν στη Β α-

βυλώ να; Α υτό είναιτο πιθανότερο. Ο ιδιηγήσεις για το τα αντι-

κείμ ενα που μεταφ έρθηκ αν στη Β αβυλώ να προήλθα ν από

αιχμάλω τους Ιουδαίους. Ε ίναι λογικό να υπ οθέσ ουμε ότι οι

Β αβυλώ νιοι δεν έλεγαν τα πάντα στους αιχμαλώ τους τους.Ε πίσης, αν οι Β αβυλώ νιοι γνώ ριζαν λίγα έστω πρ άγμα τα για

την εβραϊκή παρά δοση, τότε είναι βέβαιο ότι θα έκα ναν ό,τι

μπορούσ αν για να κρατήσουν την Κ ιβω τό όσο πιο μ ακριά γι-

νόταν από αυτούς.

Τ ο απλούσ τερο σ υμ πέρα σ μ α βέβαια είναι ότι κα τασ τράφ η

κε μαζί μ ε το Ν αό (αφ ού ίσω ς πρώ τα «απογυμνώ θηκε» α πό το

χρυσ άφ ι της). Σ τα χρόνια που ακολούθησαν, αυτή η αβεβαιό-τητα για την τύχη της Κ ιβω τού έγινε αφ ορμή για «απόκρυφ ες»

διηγήσεις: από το ότιλίγο πριν την κα τάλη ψ η της Ιερουσ αλήμ

κάποιοι την πή ραν και την έκρυψ αν (πρά γμα εύκολο, λό γω

του μικρού μ εγέθους της) μέχρι ότι... α ναλήφ θη κε στους Ο υ-

ρανούς, καθώ ς καταστρεφ όταν ο ναός.

Ε Ι Κ Α Σ Ι Ε Σ

Μ ερικές φ ορές εμφ ανίζονται «κάτοχοι» της Κ ιβω τού. Κ άποιοι

λένε ότι κατέληξε στο Α ξουμ της Α ιθιοπίας (Ε ρυθραία). Α λλοι

ότιμ εταφ έρθη κε στην Α ίγυπτο.

Ε ν τω μεταξύ το «Κ υνήγι της Χ αμένης Κ ιβω τού» συνεχίζε-

ται. Α πό το Ιράκ μ έχρι την Ιταλία και μέχρι την Α μερική . Κ ά-

που ανάμ εσα σ’ αυτές τις περιοχές βρίσκεται και η Ε λλάδα

206



Ο Μ . Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Σ Κ ΑΙ Η Χ Α Μ Ε Ν Η Κ ΙΒ Ω Τ Ο Σ

και, παρόλο που δεν είναικα θόλου γνω στό, υπά ρχει πρα γμ α -

τικά περίπτω ση να βρίσκεται στην Ε λλάδα η Κ ιβω τός της Δ ια-

θήκης, σταλμ ένη απ ό τον Μ έγα Α λέξανδρο!Η εμπλο κή της χώ ρας μας στην ιστορία της «Κ ιβωτού»

έμεινε στη σκιά. Α πό τα εκα τοντάδες κείμ ενα που κυκλο φ ο-

ρούν για την τύχη της Χ αμένης Κ ιβω τού ελάχιστα α να φ έρο-

νται σ αυτήν, και από αυτά τα περισσότερα την αναφ έρο υν

υπαινικτικά μόνο. Α υτό μ πορεί να οφ είλεται σε δύο λόγους.

Ο ένας —ο πιο αθώ ος—είναι ότι δεν σκέφ τονται αυτήν την εκ -

δοχή σοβαρά. Ο δεύτερος θα μ πορούσ ε να είναι ότι, επειδήακριβώ ς η πιθανότητα να βρίσκεται η Κ ιβω τός στην Ε λλάδα

είναι μ εγάλη , εκείνοι που «ξέρουν» δεν ενθα ρρύνουν τη σ χε-

τική φ ημ ολογία, μ ήπω ς έτσι προλάβουν και την α νακ α λύ-

ψ ουν πρώ τοι.

Η Ε Λ Λ Η Ι Κ Η Σ Υ Δ Ε Σ Η

Η πιο σ οβαρή υποψ ία επα νεμφ άνισ ης της Κ ιβω τού γίνεται στα

πρώ τα χρόνια του Ισλάμ . Στο Κ ο ρ ά ν ι (που υιοθετεί την εκδο-

χή της κα ταστροφ ής της, η Κ ιβω τός αναφ έρεται, π ρά γμ α αξιο-

σημείω το, ω ς «tabut» ουσιαστικά «κουτί».

Ίσ ω ς η άκρη του νήματος να βρίσκεται σε αραβικές μαρτυ-

ρίες. Έ να αραβικό κ είμενο του 1302, το H ham is του Α 1

D iyarb ak ri (Wahb ibn M unabb ih), μ ιλά για κάποιο μ πα ούλο

(που αποκα λείται ta but) μ ε απεικονίσεις τω ν αρχαίω ν προ-

φ ητώ ν τω ν ιουδαϊκώ ν θρησκευτικώ ν διηγήσ εω ν. Α υτό τομ πα ούλο το είχε ο αυτοκράτορας της Α νατολικής Ρ ω μ αϊκής

Α υτοκρατορίας (Β υζαντινής) Η ράκλειος και το έδειξε σε π ρ ε-

σβευτές του Abu Bak r, του πρώ του χαλίφ η. Στα χέρια του

Η ράκλειου, λέει το κείμενο, είχε φ τάσ ειαπό τους προη γούμ ε-

νους Ρω μαίους αυτοκράτορες και εκείνοι το είχαν βρει α νά μ ε-

σα στους θησαυρούς της Α νατολής που είχε στείλει στη Δ ύσ η

ο Α λέξανδρος. Ή ταν άρα γε αυτό πο υ έδειξε ο Η ράκλειος στουςΆ ραβες η Κ ιβω τός της Δ ιαθήκη ς ή όχι. Φ υσ ικά δεν μ πορ ού μ ε

να ξέρουμε. Σ ε συνδυασμ ό όμ ω ς μ ε τα γεγονότα πο υ α νέφ ε-

ρα πιο πά νω κάτι τέτοιο δεν είναι απίθανο.

Ξ αφ νικά , έπειτα α πό 1.100 χρόνια απουσ ίας, η «Κ ιβωτός»

207




εμφ ανίζεται στα χέρια του ελληνόφ ω νου Α νατολικού Ρ ω μ α ϊ-

κού Κ ράτους.Π ώ ς βρέδηκε στα χέρια του αυτοκράτορα της Κ ω νσταντι-

νούπολης, αν υποδέσουμε ότι όντω ς το «tabut» του Η ρά κλει-

ου είναι η χα μ ένη Κ ιβω τός;

Η Κ Ι Β Ω Τ Ο Σ Τ Η Σ Δ ΙΑ Θ Η Κ Η Σ Κ Α Ι Ο Ι Ε Λ Λ Η Ε Σ

Ό ταν ο Α λέξανδρος κα τέλυσ ε το Π ερσικό Κ ράτος του Δ αρείου,

το 329 π.Χ ., κα ι μ πή κε στα παλάτια τω ν Π ερσώ ν, βρέδηκεμπροσ τά στους μεγαλύτερους θησαυρούς της Ιστορίας.

Ο ι δησ αυροί αυτοί καδόρισαν τελικά και την Ε λληνική

Ιστορία, γιατίαυτοίήταν που «χρηματοδότησαν» τους ατελείω -

τους πολέμους μεταξύ τω ν διαδόχω ν του Μ εγάλου Α λεξάν-

δρου. Α ποτελούν α κόμα «σταθμό» και στην ιστορία της οικο-

νομίας: η ύπαρξη και η κυκλοφ ορία τέτοιας ποσότητας χρή -

ματος δημιούργησε για πρώ τη φ ορά «πληθω ριστικές τάσεις».Η ιστορία του πληθω ρισμού αρχίζει τη στιγμή π ου ο Α λέξαν-

δρος ξεκίνησε να βγάζειτο χρυσάφ ι του Δ αρείου από τις απο

δή κες και να το μοιράζει στους Έ λλη νες!

Α υτά όμω ς με την ιστορία της Κ ιβω τού έχουν χαλαρή μόνο

σχέση. Δ είχνουν ότι τα πολύτιμα α ντικείμενα ήταν τόσα π ολ-

λά που μια «κιβωτός» θα μ πορούσε να είχε χαθεί ανάμεσά

τους. Ο θησαυρός του Δ αρείου ήταν ουσιασ τικά οι δησαυροίόλω ν τω ν κρατώ ν της Μ εσοποταμίας συσσω ρευμένος από την

αυγή της Ιστορίας τους. Τ ο χρυσάφ ι 3.0 00 χρόνω ν! Α πό τα

χρόνια τω ν Σ ουμ έριω ν, και κα δώ ς, ο ένας λαός κατακτούσε

τον άλλο και τα κράτη και οιαυτοκρατορίες της περιοχής δια-

δέχονταν το ένα το άλλο, το χρυσ άφ ι και οιθησαυροί του κ α -

θενός άλλαζαν χέρια σ υχνά. Ο Δ αρείος είχε θησαυρούς και

λά φ υρ α που προέρχονταν από την Ε λλάδα και από τους διά-φ ορους λαούς που αυτός και οι προκάτοχοί του είχαν κατα-

κτήσει. Α υτά όμω ς ήταν τα λιγότερα. Υ πήρχαν οι δησ αυροί

πο υ είχε βρει ο Κ ύρος, ο πρώ τος βασιλιάς τω ν Π ερσ ώ ν από

τους Μ ήδους. Κ αιοιδησαυροί που είχαν αρπάξει οιΜ ήδοιαπό

τους Β αβυλώ νιους, όταν κατάσ τρεψ αν τη Β αβυλώ να. Κ αι βέ-

βαια οιΒ αβυλώ νιοι είχαν δησαυρούς και λά φ υρα από τους λα

208



ο Μ . Α Λ ΕΞ Α Ν Δ ΡΟ Σ Κ Α ΙΗ Χ Α Μ Ε Ν Η Κ ΙΒ Ω Τ Ο Σ

ους που εκείνοι είχαν κατακτήσει, Α σσύριους και άλλους,

ανά μ εσα στους οποίους και οιΙουδαίοι.Τ η στιγμή πά ντω ς που ο Α λέξανδρος και οιΈ λληνες αντί-

κριζαν το χρυσάφ ι του Δ αρείου, η ιστορία και η τύχη της χα -

μ ένης Κ ιβω τού ενώ θηκε με την Ε λλάδα. Μ έσα σ ε αυτό το

πλα ίσιο ίσω ς εντάσ σονται οιαναφ ορές του Ιώ σηπου ότιοιΙου-

δαίοι της Ιερουσ αλήμ και ο μέγας αρχιερέας τους δέχτηκαν με

τιμές τον Α λέξανδρο (Ι ο υ δ α ϊ κ ή Α ρ χ α ιο λ ο γ ία ια' 325...) Π ρό-

κειται για διήγησ η που υπάρχει μόνο στον Ιώ σηπο , άρα ανε-πιβεβαίω τη, αλλά θα μπορούσ ε να είχε συμβεί.

Π άντω ς στις διηγήσ εις για τον Α λέξανδρο υπάρχει αναφ ορά

σε ένα πολύτιμο κιβώ τιο. Ο Π λούταρχος γράφ ει (Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ,

26, 1) ότιέφ ερα ν ένα πολύτιμο «κιβώτιο» στον Α λέξανδρο που

βρέθηκε στις απο σκευές του Δ αρείου. Ό σοι το είδαν αναρω

τήθηκαν τι άρα γε θα ήταν άξιο να φ υλαχτεί εκεί μέσα κα ι ο

Α λέξανδρος είπε ότιμόνο το βιβλίο της Ι λ ι ά δ α ς θα άξιζε τέτοιατιμή! Ν α ήταν άρα γε η Κ ιβω τός της Δ ιαθήκης;

Γνω ρίζουμε ότι όλα τα ιερά αντικείμενα τω ν Ιουδαίω ν που

άρπαξαν οι Β αβυλώ νιοι κατακτητές από την Ιερουσαλήμ έφ τα-

σαν στα χέρια τω ν Π ερσώ ν. Ο ίδιος ο βασιλιάς τω ν Π ερσ ώ ν Κ ύ-

ρος τα «κληρονόμησε» και έδω σε μέρος αυτώ ν στους Ιουδαίους,

όταν τους επέτρεψ ε να επιστρέψ ουν στην Π αλαιστίνη καινα ξα-

ναχτίσουν την Ιερουσαλήμ και το Ν αό της. Η Κ ιβω τός α ν δενείχε χαθεί θα παρέμεινε στα χέρια του Κ ύρου και τω ν Π ερσώ ν.

Ο Κ ύρος δεν ήταν άσχετος με την ιουδαϊκή θρη σκεία. Α ν

είχε την Κ ιβω τό στα χέρια του και το ήξερε, είναι απόλυτα βέ-

βαιο ότιθα ήταν το τελευταίο π ράγμ α που θα έδινε στους Ιου-

δαίους. Τ ους άφ ηνε να γυρίσουν στην Ιερουσ αλήμ περισσότε-

ρο για να τους ξεφ ορτω θεί από την πρω τεύουσ ά του, όχι για

να βρειεπιπλέον μ πελά δες με μια ακόμ α εστία επανάσ τασης.Α ν οι Ιουδαίοι είχαν την Κ ιβω τό, το ιερότερο αντικείμενό τους,

ίσω ς να έμπαιναν στον πειρα σμό να επιδιώ ξουν και πάλι την

ανεξαρτησία και την αυτονομία τους. Ό σο όμ ω ς η Κ ιβω τός βρι-

σκόταν στη διακριτική «φύλαξη» τω ν Π ερσ ώ ν, οιΠ έρσ ες βασι-

λιάδες θα είχαν την Ιερουσαλή μ «στο χέρι».

Έ τσι η Κ ιβω τός, σ ύμ φ ω να μ ε αυτήν την εκδοχή, πα ρέμει

209




έχει ττολλές παρεκκλίσεις: από τον Α λέξανδρο έφτασε μαζί μετους υπόλοιπους περσ ικούς θησαυρούς στη Μ ακεδονία. Στην

πιο α πλή περίπτω ση η Κ ιβω τός έμεινε στην Π έλλα μ έχρι την

ήττα του Π ερσ έα α πό τους Ρ ω μαίους. Ή μπορεί εά ν ήταν

ανάμ εσ α στο θησ αυρό εκείνο να καταχω νιάσ τηκε μαζί με

άλλα πολύτιμα αντικείμενα κάπου .

Σ ’ αυτήν την περίπτω ση θα πρέπει να βρίσκεται ακόμ α

θαμ μένη κάπου στην Η μαθία ίσω ς. Σ ε αγροτική τοποθεσίακοντά στη Β έροια, στην Π έλλα ή τη Β εργίνα. Η και νοτιότερα

στην περιοχή του Ο λύμπου, όπου δόθη κε η τελευταία μάχη

του Π ερσέα.Α ν πάλι από εκείνο το σημείο η Κ ιβω τός της Δ ιαθή κης βρι-

σκόταν α κόμ α ανάμ εσα στους θησαυρούς της Π έλλας, τότε σί-

γουρ α θα έπεσε σε ρω μ αϊκά χέρια αν και δεν υπάρχει ανα-

φ ορά σ ’ αυτήν πουθενά. Τ ελικά θα έφ τασ ε στη Ρ ώ μη και θαέμεινε στα χέρια τω ν Ρ ω μαίω ν αυτοκρατόρω ν.

Α ν έχει αξία η αραβική διήγηση για τον Η ράκλειο, τότε η Κ ι-

βω τός επέστρεψ ε από τη Δ ύση στην Α νατολική Α υτοκρατορία

και στα χέρια τω ν Β υζαντινώ ν αυτοκρατόρω ν. Δ εν μπο ρώ να

επεκταθώ εδώ , αλλά, αν πράγματι έτσι έγιναν τα πράγμα τα, η

Κ ιβω τός θα πρέπει να έμεινε ένα επτασ φ ράγιστο μυστικό κά -

ποιου μοναστηριού, το οποίο τη φ ύλαγε ίσω ς και χω ρίς ναγνω ρίζει περί τίνος πρόκειται. Ο ιΒ υζαντινοίείχαν «τρέλα» μ ε τα

θρησκευτικά αντικείμενα κα ι λείψ ανα. Α ν ήταν πολύ γνω στό

ότιείχαν την Κ ιβω τό θα το γνω ρίζαμε. Ίσω ς να θεώ ρη σαν ότιη

Κ ιβω τός θα έδινε επαναστατικά κίνητρα στους σκορπισμένους

Ε βραίους της αυτοκρατορίας και πω ς δεν άξιζαν τον κό πο τα

θρησκευτικά οφ έλη από την επίδειξή της δημόσια.

Δ εν είναι το μ όνο θρησκευτικό αντικείμενο για το οποίουπ άρχου ν υποψ ίες ότιβρισκόταν στην αυτοκρατορία της Κ ω ν-

σταντινούπολης κα τά τον 6ο και 7ο αιώ να. Μ ια ανά λογη π ε-

ρίπτω ση είναι εκείνη του «Σάβανου του Ιησού» (σήμερα βρί-

σκεται στο Τορίνο): κά ποιο πα ρόμοιο ύ φ ασ μ α ήταν στα χέρια

τω ν αυτοκρατόρω ν της Κ ω νσταντινούπολης αλλά οιλίγες ανα-

φ ορές το περιγρά φ ουν μικρότερο. Ή ταν πράγματι το «σάβανο»

διπλω μένο (οπότε φ αινόταν μικρότερο χω ρίς να είναι) ή κάτι212



Ο Μ . Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Σ ΚΑ Ι Η Χ Α Μ Ε Ν Η Κ ΙΒ Ω Τ Ο Σ

άλλο; Μ ήπω ς έγινε to ίδιο μ ε την Κ ιβω τό της Δ ιαθήκης; Α να-

φ έρεται άρα γε κάπου τόσο αόριστα, ώ στε να μ ην πηγαίνει ονους του αναγνώ στη σ’ αυτήν; Στην περίπτω ση πά ντω ς που η

Κ ιβω τός έμεινε στην Α νατολική Α υτοκρατορία 8α πρέπει να

αναζητηθεί κάπου μεταξύ Θ εσσαλονίκης και Κ ω νσταντινού-

πολης. Σ ε περιοχές έντονης άλλά κά πω ς άγνω στης θρησ κευ-

τικής δραστηριότητας. Ά ρα όχιστο Ά γιο Ό ρος. Ίσω ς κάπου στη

βόρεια Χ αλκιδική .

Υ πάρχει ακόμ α ένα πολύ ενδιαφ έρον μέρος στη Ρ οδόπη.Στο όρος Π απικό. Ε κεί υπήρχε μεγάλη μοναστική πολιτεία,

ανάλογη μ ε το Ά γιο Ό ρος. Δ εκά δες, σήμερα κατεστραμμένα,

μοναστήρια υπήρχαν κάποτε σε 65 τοποθεσίες της περιοχής,

βόρεια της Κ ομοτηνής κοντά στα ελλη νοβουλγαρικά σύνορα.

Ίσω ς η Κ ιβω τός να είναι σε κάποια χαμ ένη κρύπτη τους.

Έ τσιη «ζώ νη» που θα μ πορούσε να κρύβει την Κ ιβω τό μ πο-

ρεί να περιοριστεί από τον Ό λυμπο και τη Β έροια, μέχρι τηνΚ ομοτηνή και τη Ρ οδόπη.

Β έβαια η κατάσταση στην οποία θα είναι σ ήμ ερα θα είναι

μάλλον άσ χημ η. Η γη της Μ ακεδονίας και της Θ ράκη ς δεν εί-

ναι η ξερή Α ίγυπτος, όπου η ξυλεία διατηρείται άθικτη για χι-

λιετίες. Μ όνο ένα θαύμ α θα μπορούσ ε να τη διατηρήσει σε

καλή κατάσταση τόσα χρόνια. Α λλά ποιος ξέρει; Θ αύμ ατα γί-

νονται, κα ι μια μέρα, στο όχι πολύ μακρινό μ ας μέλλον, κά -ποιος τυχερός ερευνητής θα ανακαλύψ ει το πιο απρόσμενο

αντικείμενο α πό τους θησαυρούς του Α λέξανδρου να περιμέ-

νει χιλιετίες κάπου στη Μ ακεδονία ή τη Θ ράκη!

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α• Π λούταρχος, Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , Ε κδόσ εις Κ άκιος

• Π λούταρχος, Α ιμ ί λ ιο ς Π α ύ λ ο ς , Ε κδόσ εις Κ άκτος

213



Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Ζ . Κ Ω Ν Σ Τ Α Σ

a \ m i Κ Α Ι Μ Κ < Α Φ / Κ (Μ ια παράξενη σχέση

Τ Ο Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν ΙΚ Ο Δ Ε Κ Α Ε Ξ Α Κ Τ ΙΝ Ο ΣΥ Μ Β Ο Λ Ο αποτελεί

ένα αίνιγμα. Τ ι συμβολίζει; Π ώ ς υιοθετήθηκε, πότε και από

ποιον; Ε ίναι ο Ή λιος της Β εργίνας ή το Α στέρι; Κ ανείς δεν ξέ-

ρειμε σιγουριά.

Υ πάρχει όμ ω ς ένα στοιχείο: στην ελληνική Α ρχαιότητα ένα

αστέρι είχε ξεχω ριστή θέση ανάμεσα στους Έ λληνες: ο Σεί-

ριος. Τ ο άστρο π ου ονομάζουμ ε Σείριο είναι από τα πιο ενδια-

φ έροντα και τα πιο αινιγματικά . Ε νδιαφ έρον, γιατίείναι το λα -

μπρότερο αστέρι στον ουρανό. Α ινιγματικό, γιατί εμφ ανίζεταισε παραδόσεις αρχαίω ν αλλά και νεότερω ν λαώ ν με έναν τρό-

πο το λιγότερο παράξενο.

Ο Σείριος έφ τασε να συμβολίζει περισσότερα α π ’ όσο θα

«άξιζε», σύμ φ ω να μ ε όσα γνω ρίζουμε γι’ αυτόν. Κ αιη πιο απλή

εξήγηση είναι ότι υπάρχουν κα ι άλλες παράμετροι στην υ πό-

θεση του Σείριου. Π ράγματα που δεν γνω ρίζουμε.

Η λέξη Σ ε ίρ ιο ς είναι ελληνική και σχετίζεται με τη λέξη σ ε ι ρ ά

που φ αίνεται να σήμαινε την «αλυσίδα» αλλά και τον Ή λιο (ω ς

χρυσή φω τιά) ή τις ακτίνες του Ή λιου (ω ς χρυσή αλυσίδα). Τ ο

βέβαιο είναι ότι, όταν ο Ό μηρος μιλά για «χρυσήν σειρά», μιλά

για τον Ή λιο ή και τις ακτίνες του. Έ τσιο Σ είριος είναιπιθανό-

τερα «ο ακτινοβόλος / ο λαμ περός», κα ι όχι «ο φλογερός»

(αφ ού το άστρο ήταν ακτινοβόλο και λα μπερό, είχε όμ ω ς φ ω ς2 1 4



Σ Ε ΙΡ ΙΟ Σ Κ Α Ι Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν Ε Σ

χω ρίς θερμότητα). Ε νδιαφ έρον ακόμ α έχει και η συγγένεια

ιη ς λέξης Σ ε ίρ ιο ς με τις Σ ειρήνες αλλά κα ι με τη λέξη Σ έ λ α ς

λά μψ η, η οττοία πολλές φ ορές θεω ρείταιη λέξη αττό την οποίαπροήλθε το όνομα Ε λ λ ά ς η λαμπερή.

Γ εγονός είναιότιο Σ είριος —όπω ς και οιΣ ειρήνες—ασκούσε

μια ακα τανόητη έλξη στους Έ λλη νες. Μ ια έλξη που μ πο ρεί να

εξηγηθεί μόνο με το ότι μάλλον «ήξεραν» γι’ αυτόν κάτι που

εμείς αγνοούμε. Ή ίσω ς κάτι που μάθα με πρόσφ ατα.

Ο Σείριος της αστρονομίας είναι ένας ήλιος ανάμ εσα σε πολ-

λούς. Ε ίναιγνω στός καιμ ε το όνομα Ά λφ α του Κ υνός, γιατίεί-

ναιτο λαμπρότερο αστέριτου αστερισμού του Μ εγάλου Κ υνός.

Β ρίσκεται στο «στόμα» του φανταστικού «σκύλου», με τον

οποίο θεω ρούσ αν οιαρχαίοι ότιομοιάζει ο ασ τερισμός. Α πέχει

από τη Γ η π ερίπου 8 ,6 έτη φ ω τός, βρίσκεταιδηλαδή πολύ κο-

ντά μ ας, στην ίδια άκρη του Γ αλαξία στην οποία βρισκόμαστε

κι εμείς.

Τ ο φ ω ς του έχει άσ πρη μπλε απόχρω ση. Έ χει σχετικό μ έ-γεθος 1,46 καιφ ασματικό τύπο Α Ι. Στην πραγματικότητα είναι

διπλό άστρο. Δ ηλαδή το κύριο λαμπερό άστρο που βλέπουμ ε, ο

Σείριος Α , έχει ένα σκοτεινότερο συνοδό, το Σείριο Β . Ίσω ς μά -

λιστα να υπάρχει καιτρίτο αστέρι στην παρέα τους, ο Σείριος Γ,

κα ι να πρόκειται για τριπλό αστρικό σύστημ α. Σε σύγκριση με

τον Ή λιο μας, ο Σείριος Α είναι πιθανότατα νεότερος, είναι 20

φ ορές πιο φ ω τεινός και2,3 5 φ ορές μεγαλύτερος. Ο Σείριος Β εί-

ναι «Α ευκός νάνος», μ ε σχετικό μέγεθος μεταξύ 8 ,5 κα ι 14, γι’αυτό και είναι αόρατος με γυμ νό μάτι, που δεν μπορεί να δια-

κρίνει αστέρια σχετικού μεγέθους πάνω από 6. Α πό φ υσική

άποψ η και από άποψ η θέση ς δεν είναικάτιτο ιδιαίτερο

Α ν και έχει τραβήξειτο ενδιαφ έρον και έχει πυροδοτήσει ει-

κα σίες για εξω γήινη ζω ή σε κάπο ιον πιθανό πλα νήτη του, η

φ ύση του (το ότι είναι τουλάχιστον διπλό άστρο), το μεγεθος

του, η θερμ οκρα σία του και ο φασματικός του τύπος Α Ι (το εί-

δος’του φ ω τός που εκπέμπει) δεν του επιτρέπουν να έχει και

να συντηρεί πλα νήτη μ ε ζω ή τουλάχιστον τέτοια όπω ς τη

γνω ρίζουμ ε εδώ στη Γ η.

2 1 5




Φ αίνεται ότι ο Σείριος ήταν πολύ σημαντικός στις παραδόσεις

πολλώ ν λαώ ν και όχι μόνο τω ν Ε λλήνω ν. Α ρχαίω ν λαώ ν

όπω ς οι Α ιγύπτιοι, αλλά και σύγχρονω ν όπω ς η αφ ρικανική

φ υλή τω ν Ν τόγκον*. Π αραδόσεις που μιλούν για επισκέπτες

από το Σείριο, για ρόλο του Σείριου στον πολιτισμό και κάποι-

ες λεπτομέρειες για το αστρικό σύστημα του Σείριου, «που δεν

8α μπορούσ αν να τις έχουν» πρω τόγονοι ή αρχαίοι λαοί.

Υ πά ρχουν θεω ρίες που υποστηρίζουν ότι το άστρο του Δ α-

βίδ (σύμβολο τω ν Ισραηλιτώ ν) απεικονίζει το Σείριο. Α κόμα και

το περίφ ημο «αστέριτω ν Μ άγω ν», που τους οδή γησ ε στη Β η-

θλεέμ, θεω ρείται πω ς ήταν ο Σείριος.

Έ τσι ο Σείριος για Έ λληνες, Ιουδαίους, Α ιγυπτίους, Ν τό-

γκον κ .ά . θεω ρείται το κα τεξοχήν «Μ εσσιανικό Α στέρι». Έ να

σύμ βολο ελπίδας. Α λλά γιατί;

Υ πάρχει προφ ανώ ς κά ποια σ χέση ανάμ εσα σ ε όλα αυτά.

Κ άποιος κοινός πα ρονομ αστής, που πιθανότατα α πηχεί και

αντηχεί γεγονότα χαμ ένα σήμ ερα στην προϊστορία. Γ εγονότα

σχετικά μ ε το Σείριο και τους Έ λληνες.

Σ την υπόθεση του Σείριου τα στοιχεία σχηματίζουν έναν

ιστό που έχει στο κέντρο του την Ε λλάδα. Λ ες και στο ζήτημα

του Σείριου οιΈ λληνες είναι το κέντρο του Ά στρου της Β εργί-

να ς και οι διάφ οροι λαοί οι «ακτίνες» του!

Τ ο Μ υστήριο του Σείριου, αντικειμενικά , ξεκινά α πό το γεγο-

νός ότι πρόκειται για διπλό, ίσω ς και τριπλό, αστρικό σύστη-

μα, αλλά μ ε γυμ νό μάτι μοιάζει σαν ένα αστέρι. Π ώ ς γίνεται

λοιπόν αρχαίοι και πρω τόγονοι λαοί, χω ρίς τηλεσκόπια και

διαστημική τεχνολογία, να γνω ρίζουν ότι ο Σ είριος έχει καισυνοδό;

Ο ι «επισκέπτες» από το Σείριο τω ν αρχαίω ν παραδόσ εω νφ αντάζουν κατ’ αρχή ν φανταστικοί με τα σημερινά αστρο-

νομικά δεδομ ένα, χω ρίς αυτό να σημαίνει τίποτα, αφ ού στην

* (Σ.τ.Ε.)ΠερισσότερεςπληροφορίεςγιατησχέσητωνΝτόγκονμετοΣείριοθαβρεί-

τεστοβιβλίοτουΧρήστουΡίζουΟιΜυστηριώδειςΝτόγκονκαιοΣείριος,πουκυκλο-

φορείαπότησειράΠλοηγόςτωνεκδόσεωνΑρχέτυπο.

21 6




για επισκέπτες από ιον ουρανό, που έφ τασαν με ένα «πλοίο»

από το Σείριο.Σ ύμ φ ω να με το 8ρύλο, τα πλά σματα αυτά, οι «Ν όμμος»,

που ήταν αμφ ίβια, βοή θησ αν τους ανθρώ πους να α ναπτύξουν

πολιτισμό.Ό σο ενδιαφ έροντα κι αν ακούγονται όλα αυτά, προκάλεσαν

πολλές συζητήσεις και αμφ ισβητήθηκαν σε πολλά σημ εία. Τ ο

αξιοσημείω το για το θέμα μ ας είναι ότι θρύλοι υπ άρχουν και

μοιάζουν σε πολλά σημεία μ ε παρά λληλους θρύλους της π ε-ριοχής της ανατολικής Μ εσογείου και της Μ εσοποταμίας.

Π ού βρίσκεται η ελληνική σύνδεση σε όλα αυτά;

Σ ύμ φ ω να με θεω ρίες που καταγράφ ει ο Roger Temple στο

βιβλίο του Τ ο Μ υ σ τ ή ρ ι ο τ ο υ Σ ε ίρ ιο υ , οιΝ τόγκον «είναι κάτοχοι

πολιτιστικής κληρονομιάς ίσω ς και απόγονοι Ε λλήνω ν από

τη Λ ήμνο. Α πογόνω ν τω ν Α ργοναυτώ ν, που έφ τασ αν στη Λ ι-

βύη και μετανάστευσαν δυτικότερα, σύμ φ ω να μ ε μια περιγρα -

φ ή του Η ρόδοτου (ω ς Γαραμάντιοι, Γραμμάντιοι;), και μέσα

στους αιώ νες κινήθη καν νότια και αναμίχθη καν μ ε τους ντόπι-

ους μαύρους πληθυσ μούς στην περιοχή του σημερινού Μ αλί».

Έ τσι βρέθηκαν οι Ν τόγκον να είναι κάτοχοι γνώ σης τω ν «Δ α-

ναώ ν». Α ν και δεν έχω βρει ουσιαστικά στοιχεία που να υπο-

στηρίζουν αυτήν την άποψ η, θα μπορούσ ε να είχε συμβεί και

σε κάθε περίπτω ση εξηγεί την παράξενη ομοιότητα τω ν θρύ-

λω ν για το Σείριο που μοιράζονταιΈ λλη νες κα ι Ν τόγκον.

Ο ιΈ λλη νες είχαν πολλούς θρύλους σχετικούς με έναν υπο-

θαλάσσιο κόσ μο, με το «θεό» του, το Π οσ ειδώ να, τον Τ ρίτω να

και τον Ν ηρέα και μια μεγάλη ομ άδα θαλάσ σιω ν πλασ μάτω ν:

Τ ρίτω νες, Ν ηρηίδες, Σ ειρήνες, που εμφ ανίζονται και στην

Α ργοναυτική Ε κστρατεία.

Ε νδιαφ έρον επίσης παρουσιάζει κα ι ο αριθμός τω ν «Ν όμ-

μος», που ήταν 50, όπω ς οι Ν ηρηίδες και οιΤ ρίτω νες κα ι πιο

σημαντικό: οιΑ ργοναύτες!

Ο ι Ν όμμος είναι οι «κάτοικοι» του Σ είριου, κατά τους Ν τό-

γκον, και μοιάζουν περισσότερο με τις «γοργόνες». Π ρόκειται

για τους προγόνους του ανθρώ πινου είδους, που έφ τασαν κά -

ποτε στον πλανήτη μας από το Σείριο.2 18




σε να είναι μια απεικόνιση του Π σσειδώ να ή να ανήκει στην

ίδια παρά δοση θαλάσσιω ν «κύριω ν» θεοτήτω ν όπω ς ο Π οσει

δώ νας. Κ αι ο Δ αγώ ν είναι όμοιος με τους θαλάσσιους «δάσκα-

λους» τω ν Σ ουμέριω ν και τους Ν όμμος τω ν Ν τόγκον. Γ λω σσο

λογικά φαίνεται η υπόθεση να κάνει πολλά «παιχνίδια». Δ εν

μπορεί να μ ην προσέξει κανείς ότιοιλέξεις Δ αγώ ν και Ν τόγκον

ακούγεται παρόμοιες! Ό τι οιΣουμέριοι (Σουμέρ) έχουν όνομ α

που βρίσκεται κοντά στο Σείριος. Ό τι οι Ν όμμος τω ν Ν τόγκον

θυμίζουν η χη τικά την ελληνική ν ό μ ο ς .

Ό λα αυτά μπορεί να αποτελούν συμπτώ σεις, αλλά μπορεί

και όχι.Ο ιΣουμέριοι, οιπρώ τοι που έγραψ αν για αυτά ια πλά σ μ α-

τα, τους αποκάλεσαν «Α νουννάκι».

Υ πά ρχουν και βαβυλω νιακές διηγήσ εις για κάποιους «Ο άν

νες», αμφ ίβια πλάσματα που έφ τασ αν στον πλα νήτη μας μέσα

σε ένα ω οειδές όχημ α που προσ θαλασ σώ θηκε στην Ε ρυθρά

Θ άλασσα και δίδαξαν τους ανθρώ πους. Ο ι «Ο άννες» περιγρά-

φ ονται ω ς ανθρω ποειδείς αλλά ταυτόχρονα ψ αρόμορφ οι, σαν

γοργόνες και μάλλον απω θητικοί στην εμφ άνιση.

Ο ι θαλασ σοκράτορες Κ ρήτες, που γνω ρίζουμ ε από τα ευρή-

ματα στην Κ ρήτη, παρουσιάζουν ένα περίεργο χαρακτηριστι-

κό. Α ν και νησιώ τες, θαλασσινοί και εξαρτώ μενοι μ ε σχέση

ζω ής και θανάτου μ ε τη θάλασσα, φ αίνεται να είχαν μια θρη-

σκεία «στεριανή». Μ ε ιερούς τόπους σε σπηλιές βουνώ ν και

χθόνιες θεότητες. Α πό την άλλη, ένας στεριανός λαός, οιΦ ιλι

σταίοι για τους οποίους λέγεται ότιείχαν κρητική προέλευση

είχαν θαλάσσιες θεότητες.

Μ ια αρχαία πη γή που περιγράφ ει γεγονότα σ ύγχρονα μετη Μ ινω ική Κ ρήτη είναιτο βιβλίο της Γ έ ν ε σ η ς , της Α γ ί α ς Γ ρ α -

φ ή ς . Ε κεί παρουσιάζονται οι Φ ιλισταίοι της Π αλαιστίνης (Φ ιλι

σταίας δηλαδή) με διπλό τρόπο.

Σ την αρχή, σε γεγονότα που χρονολογούνται κάπου στο

1900 π.Χ ., οι «Φ ιλισταίοι» αποτελούν μια μικρή, πολύ μικρή

ομάδα, που ζεικοντά στη θάλασσα και έχει μάλλον στεριανές

θεότητες, όπω ς στη Μ ινω ική Κ ρήτη. Έ τσι τους γνω ρίζει ο220




Α βραάμ και βρίσκεται σε φ ιλικές σχέσεις μαζί τους. Π εντακό-

σια χρόνια αργότερα, είναι ολόκληρο έθνος κα ι λατρεύει θα -λάσσιες θεότητες.

Π ώ ς μ πορο ύν αυτά να «συγχρονιστούν» μ ε την «ιστορία»

που διηγούνται τα ευρή ματα στην Κ ρήτη κα ι με τους θρύλους

του Σείριου;

Γ ύρω στο 1900 π.Χ . η κρη τική δύναμ η εξαπλώ νεται σιγά

σιγά στην ανατολική Μ εσόγειο. Δ ημιουργούνται «εμπορικοί

σταθμοί» που αργότερα , όταν ο μινω ικός πολιτισμός θα φ τά-

σει στο απόγειό του, ονομάζονται «Μ ινώ α». Ο ι «λίγοι» Φ ιλισταί

οιτης εποχή ς του Α βραάμ είναιπιθανότατα οι«άποικοι» του το-

πικού εμπορικού σταθμού.

Π εντακόσια χρόνια αργότερα, ο μινω ικός πολιτισμός δεν

υπάρχει. Υ πάρχουν όμ ω ς ενδείξεις ότι ό σ ο α πίθανο κι αν

ακούγεται στο τέλος της μινω ικής (ντόπιας κρητικής) εξουσίας

σημειώ θη κε μια «επική» έξοδος από το νησ ί. Τ α παλά τια είναι

κα μ ένα αλλά δεν υπάρχουν ίχνη απ ό νεκρούς την εποχήόπου σημειώ νεται η «μετάβαση» της εξουσίας από τους «Μ ι

νω ίτες» στους στεριανούς «Μ υκηναίους». Ο ιεικα σίες πά νω στο

αίνιγμα τω ν Κ ρητώ ν βρίσκονται σε αδιέξοδο, καθώ ς τα ευρή-

ματα υπαινίσσ ονται μα ζική αναχώ ρη σ η πρ οσ φ ύγω ν α πό την

Κ ρήτη. Ε κατό χιλιάδες άνθρω ποι μ πήκα ν σε πλοία και α να -

χώ ρη σ αν για την Α νατολή κάπ οιου γύρω στο 1500 π.Χ . Ό ταν

πια, σ ύμ φ ω να μ ε τις διηγήσεις, οιΑ ργοναύτες είχαν «ξεκάνει»τον Τ αλώ , ο Θ ησέας είχε σκοτώ σει το Μ ινώ ταυρο κα ι ο Δ αί-

δαλος είχε «πετάξει» στην κυριολεξία. Η Κ ρήτη δεν ήταν πια η

ίδια.

Δ ιάλεξαν τη νέα τους χώ ρα σε μέρος κοντά στη θάλα σσα,

όπου είχαν ήδη μικρή εμπορική πα ρουσ ία και ονόμ ασαν τον

τόπο τους Π ελασγία. Τ ο Π ελασγία έγινε Π ελεσχέθ. έπειτα Φ ι

λισταία και σήμερα Π αλαιστίνη.

Ό πω ς κά θε απογοητευμ ένος από την πρόσ φ ατη ιστορία

του λαός, παρά τησαν τους θεούς τους. Κ ι αφ ού η «ένδοξη»

ιστορία τους είχε να κάνει μ ε τη θάλασσα, η νέα τους θρη-

σκεία σ υνδέθηκε με θαλασσινές θεότητες. Α υτές θεω ρούσ αν

ότιτους είχαν φ έρει ασφ αλείς μέχρι το νέο τόπο τους άλλω στε.




Μ ήπω ς όμ ω ς εκείνοι οιΚ ρήχες άποικοι π ου σ ύμ φ ω να με

πολλές ενδείξεις μετέφ εραν τη γραφ ή τους, τη Γ ραμμική Α ,στην Κ ύπρο και τη Μ έση Α νατολή, δίνοντας έτσι στους Φ οίνι-

κες τα «φοινικικά» τους γράμμ ατα ήταν και φ ορείς της πα ρά -

ξενης κληρονομ ιάς τω ν Α ργοναυτώ ν και τω ν θαλάσσιω ν πλ α -

σμάτω ν που έκα ναν τελικά «θεούς» τους;

Δ εν μ πορεί να μ ην προσ έξει κανείς την ετυμολογική σ υγγέ-

νεια της λέξης Σ ε ίρ ιο ς με τις Σ ε ιρ ή ν ε ς ή ότι οι Σ ειρήνες θεω -ρούνταν πλά σματα, όπω ς οι γοργόνες της σημερινής λα ϊκής

πα ράδοσ ης, και με μορφ ή όμοια με αυτήν τω ν Ν όμμος, του

Δ αγώ ν και τω ν πλασμάτω ν τω ν Σ ουμέριω ν.

Στην αρχαία ελληνική μυθολογία οι Σ ειρήνες είχαν μαντι-

κές ικανότητες, σώ μα πουλιού και πα νέμ ορ φ α ανθρώ πινα κ ε-

φ άλια. Π εριγράφ ονται μερικές φ ορές ω ς κόρες του ποταμ ού

Α χελώ ου και της Μ ούσας του χορού Τ ερψ ιχόρης. Ο Ό μη ρος

μιλά για δύο κα ι δίνει όνομα μ όνο για μια: Η μερόπια. Σε άλ-

λες διηγήσεις δίνονται ονόματα για τρεις Σ ειρήνες: Θ ελκτηρία,

Α γλαόπη κα ι Π εισινόη, ενώ σε λατινικές πη γές τα ονόμ ατα εί-

ναι Π αρθενόπη, Λ ευκω σία και Λ ύγεια.

Η μια έπαιζε λύρα , η άλλη τραγουδούσ ε κα ι η τρίτη έπαιζε

φ λογέρα . Μ ’ αυτόν τον τρόπο ξεγελούσαν τους ναυτικούς να

τις πλη σιάσουν μόνο και μόνο για να τους τραβήξουν προς το

χαμ ό. Σε κάποια εποχή θεω ρούνταν ω ς συντρόφ ισσες τηςΠ ερσ εφ όνης πριν την αρπαγή της στον Ά δη.

Τ ις Σ ειρήνες τις συνάντησαν οι Α ργοναύτες με την Α ργώ

τους (έργο του ναυπ ηγού Ά ργου) και ο Ο δυσσέας που για

δες είχε ένα σκύλο (όπω ς ο Α στερισμός του Σείριου!) που τον

αποκα λούσ ε Α ργό! Δ εν μπορεί όλα αυτά να μ η σημ αίνουν

κάτι! Α λλά οι Σ ειρήνες πα ρουσιάζουν ένα ακόμα ενδιαφ έρον:

ζούσαν στη νήσο «Σκύλλη»! Θ υμηθείτε, ο Σ είριος βρίσκεταιστον Α στερισμό του «Μ εγάλου Σκύλου»!

Ο ι«συμπτώ σεις» και οιομοιότητες που συγκεντρώ νονται γί-

νονται όλο κα ι περισσότερες και πάντα πίσω από αυτές υπά ρ-

χει μια σχέση με την ελληνική Α ρχαιότητα.

Μ ήπω ς οιΣ ειρήνες απεικονίζουν τους πλα νήτες του συστή

22 2




ματος του Σ είριου; Α ν τχοιέ μπορέσουμε να ρίξουμε μια καλή

μ αιιά εκεί, ίσω ς να εκπλα γούμ ε με την ομοιότητα τω ν θρύλω νγια το Σείριο και τη σύνθεση του συστήμ ατος του Σ είριου.

Ο ι παλιοί θρύλοι τω ν Μ ακεδόνω ν δεν πα ρέλειπα ν σχέσεις με

θεούς ήρω ες από το παρελθόν. Ο Ο ρφ έας και ο Δ ιόνυσος εί-

χαν «καταγω γή» βορειοελλαδίτικη θα λέγαμε σήμερα. Ο Η ρα -

κλής παρουσιαζόταν ω ς πρόγονος τω ν Μ ακεδόνω ν και ο Α λέ-

ξανδρος ήταν πεπεισμ ένος πω ς ήταν κα τευθείαν απόγονος τουΑ χιλλέα από την πλευρά της μητέρα ς του, της Ο λυμ πιάδας.

Τ ουλάχιστον ο Η ρακλής, ο Ο ρφ έας και ο πατέρας του Α χιλ-

λέα , ο Π ηλέας, συγκαταλέγονται ανάμ εσ α στους Α ργοναύτες.

Π ρέπει λοιπόν να υπήρχε κά πο ια μ ακεδονική αργοναυτική

κληρονομ ιά που έδενε μαζί την Ε λλάδα, τους Μ ακεδόνες,

τους Α ργοναύτες και το Σείριο.

Έ τσι φ τάσ αμε σή μερα σε υποθέσεις για «ουράνια» κα ταγω -

γή τω ν Ε λλή νω ν, οιοποίες όμ ω ς είναικα θαρά «θρησκευτικού»

τύπου και δεν μπορο ύν να αξιολογηθούν αντικειμενικά. Έ να

είδος ελληνικού «μεσιανισμού», που εξισώ νειτους Έ λλη νες με

τις θεω ρίες άλλω ν λαώ ν, π ου άλλοι θέλουν να α ποκα λούνται

«περιούσιος» λαός, «εκλεκτός» του Θ εού, και άλλοι «κυρίαρχη

φυλή».

Π άντοτε νιώ θουν κα λύτερα οι απογοητευμ ένοι λαοί όταν

τους λένε ότι έχουν «ουράνια καταγω γή» ή πω ς είναι «απόγο-

νοι τω ν θεώ ν». Π άντοτε σ υνέφ ερε στις βασιλικές οικογένειες

να λογαριάζονται «γιοι» και «κόρες» θεώ ν. Π άντοτε βόλευε τις

νεαρές, ανύπαντρες βασιλοπούλες και τους γονείς τους να δι-

καιολογήσουν μια α πρόσ μενη εγκυμ οσ ύνη ω ς «έργο» κά ποι-

ου παιχνιδιάρη θεού και να καλύψ ουν έτσιτις «αταξίες» τους!

Φ υσ ικά αυτές τις διηγήσεις σήμερα , μόνο αν τις προσ εγγί-

σει κα νείς από μια «θρησκευτική» σ κοπιά μπορούν να α κου

στούν ω ς «σοβαρές». Α πό την άλλη έχει παρατηρηθεί χω ρίς

να μ πορεί να εξηγηθεί και χω ρίς να είναι «επιστημονικά» α πο-

δεκτό ότιο Κ όσμος, το Σύμ παν, πολλές φ ορές αντανακλά σε

ένα κοσ μικό επίπεδο α νθρώ πινα γεγονότα.

Στο ζήτημα του Σείριου κα ι τω ν Μ ακεδόνω ν πρέπει να

223




δούμε πίσω από ια εξουσιαστικά κόλπα. Γιατί υπάρχει σχέση

αλλά είναι βαθύτερη. Κ αι στην ουσία της μας είναι ακό μ αάγνω στη.

Ο ταν γεννήθη κε ο Α λέξανδρος, για κάποιον λόγο που ίσω ς

μια μ έρα κατανοή σουμ ε, γεγονότα φ ανερά άσχετα μ ε τη γέν-

νησ ή του πή ρα ν ένα καινούριο νόη μ α από τους ανθρώ πους

που περίμεναν.

Μ έσα σε όλα αυτά εμφ ανίζονται οιΜ ακεδόνες τελικοίκλη -

ρονόμ οι της αργονα υτικής κλη ρονομιάς του Σείριου.Β ρέθηκα ν οι στεριανοί Μ ακεδόνες να είναι κάτοχοι και

κλη ρονόμ οι μια θα λασσινής κληρονομ ιάς που ξεκινά από το

Σείριο, π ερνά από τα θαλάσσια πλά σμ ατα τω ν Σ ουμ έριω ν,

τους Α ργοναύτες, τις Σ ειρήνες, τη Μ ινω ική Κ ρήτη και τους θα -

λάσσιους θεούς τω ν Φ ιλισταίω ν κα ι φ τάνει σ’ αυτούς και στον

Α λέξανδρο μ ε το Α στέριτης Β εργίνας.

Ο ι Μ ακεδόνες α π ’ όλους τους Έ λληνες έχουν ω ς σύμβολο

ένα λαμπερό αστέρι. Α υτό το άστρο, μ ε τους τόσους πολλούς,

όσο και αινιγματικούς, δεσμούς μ ε τους Έ λλη νες της Α ρχαιό-

τητας και άλλους λαούς, κα τέληξε σε κάποια στιγμή να σ υμ -

βολίζει τους βασιλιάδες της Μ ακεδονίας.

Μ ερικές φ ορές εκλαμβά νεται ω ς Ή λιος, αλλά δεν είναι ο

Ή λιος. Ε ίναι ο Σείριος, «ο Λ αμπερός». Α ν μη τι άλλο Σ είριος =

Τ ο Ά στρο της Β εργίνας = Ο Ή λιος της Μ ακεδονίας = Τ ο Φ Ω Σ

της Ε λλάδας

Ο Ή λιος/Ά στρο της Β εργίνας ίσω ς αντιπροσω πεύει τελικά

τον Ε λληνισμό, το μακρινό αστέρι για όσους είχαν εκσ τρα τεύ-

σει στην Α σία.

Ο Σείριος ίσω ς αντιπροσ ώ πευε, ανάμεσ α στα άλλα, τη μ α -

κρινή πατρίδα. Ή ταν το μακρινό αστέριπου οιΜ ακεδόνες βα -θιά μ έσ α στην Α σία μπορούσ αν να το κοιτάζουν και να φ α -

ντάζονται το σπίτι τους, γιατί και από εκεί, πίσω στη Μ ακεδο-

νία, οιδικοί τους μπορούσαν να το κοιτάζουν και να βλέπουν

το ίδιο πρά γμ α που τους ένω νε.

Α πό την άλλη υπήρχε και το κοντινό αστέρι. Τ ο μ ακρινό

αστέρι είχε την αντιστοιχία του στη Γ η. Ο λαμπερός Σείριος, η

Ε λλάδα ή κα λύτερα ο Ε λληνισμός κα ι φ ορείς αυτής της κλη2 2 4




ρονομιάς που πα ρα μένει ακατανόητη ήταν οιΜ ακεδόνες.

Π ιθανότατα γι’ αυτό τελικά δέχτηκαν έστω και για λίγο και μετο ζόρι οι Έ λληνες να ακολουθήσ ουν τον Α λέξανδρο στην

Α σία.

Τ α αινίγματα σχετικά μ ε το Σείριο και τη σχέση του με λαούς

της Γ ης πα ρα μένουν, όσο δεν υπάρχουν απτά στοιχεία που να

επιβεβαιώ νουν κάποια εξω γήινη επίσκεψ η από το Σείριο, ή τη

θρυλούμ ενη «ουράνια» κα ταγω γή τω ν Ε λλήνω ν.Φ τάσ αμ ε όμω ς σε μια ά κρη. Τ ο Ά στρο της Β εργίνας είναι ο

Σείριος. Έ να λαμπερό φ ω ς μ έσ α στο σκοτάδι του κόσμου.

Ό πω ς και ο Ε λληνισμ ός.

Ίσω ς τελικά ο Σείριος να είναι ο ουράνιος «άλλος εαυτός»

της Ε λλάδας. Ά αμ περός στον ουρανό, όπω ς λάμπει η Ε λλάδα

στη Γ η. Α λλω στε, δεν είπε κάποιος... «Ω ς εν ουρανώ κα ι επί

της Γης;»

2 2 5



Η Π Ρ Ο Σ Ω Π ΙΚ Ο Τ Η Τ Α Τ Ο Υ Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Υ

αλλά κα ι πλη θώ ρα λα ϊκώ ν ιστοριώ ν πο υ αναπτύχθηκα ν για

τον Α λέξανδρο στο διάσ τημ α που μεσολάβησε. Έ τσι λοιπόν οιίδιοι δεν είχαν ά μεση αντίληψ η τω ν γεγονότω ν, τα οποία

έφ ταναν στα αυτιά τους ανακα τεμένα μ ε τη μυθοπλα σία που

αναπτύχθη κε για το νεκρό βασιλιά, α πό την άλλη όμ ω ς μ π ο-

ρούσ αν, μ ε την αντικειμενικότητα που εξασφ αλίζει η χρονική

απόσταση, να έχουν μια περισσότερο ξεκάθαρη ματιά στα γε-

γονότα. Μ έσα α πό τις διηγήσ εις τους ο Α λέξανδρος παρουσιά-

ζεται μ ’ όλα του τα ελαττώ ματα κα ι τα προτερή ματα.Ιδιαίτερα σ ημαντική πη γή για το συγκεκριμένο θέμα που

εξετάζουμε εδώ θεω ρείται ο Π λούταρχος, ο οποίος συνέγραψ ε

περισσότερο βιογραφ ίες και λιγότερο Ιστορία στο έργο του Β ί -

ο ι Π α ρ ά λ λ η λ ο ι, όπου ανά ζεύγη παρουσιάζει διάσημες μορφ ές

της Ε λληνικής και της Ρω μ αϊκής Ιστορίας. Ο βίος του Α λέξαν-

δρου παρα βά λλεται μ ε εκείνον του Ιούλιου Κ αίσαρα. Τ ο ότι

συγγράφ ει βιογραφ ίες τού επιτρέπει να ξεφ εύγει από το α υ-

στηρά α πρόσ ω πο ύφ ος μιας ιστορικής κα ταγραφ ής κα ι να

διανθίζει το έργο του μ ε περιστατικά και ανέκδοτα, που μας

επιτρέπουν να σχημ ατίσουμε κάποια γνώ μ η για το χαρακτή-

ρα και την προσ ω πικότητα του βιογραφ ούμ ενου.

Έ τσι λοιπόν το έργο του Έ λληνα ιστορικού, βιογράφ ου κα ι

φ ιλόσοφ ου θα είναι κα τά κύριο λόγο ο οδηγός στην προσ πά -

θειά μ ας να σκιαγραφ ήσ ουμ ε την προσ ω πικότητα του Μ ακ ε-

δόνα στρατηλάτη.Κ αιτο έργο μα ς δεν είναιεύκολο. Ό σοι ασχολήθηκα ν με τον

Α λέξανδρο «αντικειμενικοί» πα ρατηρητές, θαυμ αστές ή επικρι-

τές σ υμ φ ω νούν πω ς επρόκειτο για έναν εξαιρετικά πολύπλοκο

χαρακτήρα. Ο πρόω ρος θάνατός του μας στέρησ ε τη δυνατότη-

τα να δούμε τόσο την προσω πικότητά του όσο και το έργο του

να εξελίσσονταισε μακρύ χρονικό ορίζοντα. Π αρ’ όλα ταύτα, θα

επιχειρήσουμ ε να κατανοή σουμ ε αυτήν την πολυσ χιδή π ρο σ ω -

πικότητα, στο μέτρο που μας επιτρέπουν οι πληροφ ορίες που

μας παρέχουν οιπηγές.

Ο Α λέξανδρος γεννήθη κε την έκτη η μ έρα του μ ήνα Ε κατομ

βαιώ να, δη λα δή τον Ιούλιο, του έτους 356 π.Χ .



Η Π ΡΟ Σ Ω Π ΙΚ Ο Τ Η Τ Α ΤΟ Υ Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ

έκα νε αγαπητό στους συντρόφ ους του και το στρατό, τουλάχι-

στον στα πρώ τα χρόνια, ήταν ακριβώ ς αυτή η φ ιλική σχέσηπου είχε με τους περισσότερους από αυτούς. Ε ξάλλου, σ ΰμ -

φ ω να μ ε τα μ ακεδονικά έθιμα, ο βασιλιάς ήταν πρώ τος μετα-

ξύ ίσω ν. Η αλλαγή σ’ αυτές του τις συνήθειες, η απομ ά κρυν-

ση από την προσ ήνεια που τον χαρακτήριζε στην αρχή της

ανάλη ψ ης της βασιλείας του προκάλεσε μ εγάλη δυσ αρέσκεια

αργότερα , όταν υιοθέτησε το περσικό εθιμοτυπικό και α πομ α -

κρύνθηκε από τις πατρογονικές συνήθειες.Μ ε την πάροδο τω ν χρόνω ν πάντω ς άρχισε να εμφ ανίζει

στοιχεία στη συμ περιφ ορά του που τον απομ άκρυνα ν ακόμη

περισσότερο τόσο από τους φίλους του όσο και από το στρατό

του. Ά ρχισε να γίνεταιδεσποτικός και κάποιοι από τους μελετη-

τές του ισχυρίζονται πω ς μεταβλήθηκε σε πραγματικό δυνάστη.

Φ ρόντιζε πολύ να αποδίδεται με ακρίβεια η εικόνα του, γι’

αυτό είχε στην αυλή του γλύπτη, ζω γράφ ο κα ι χαράκτη. Α νκα ι ήταν σ ημαντικό να είναι αναγνω ρίσιμη η μορφ ή του σε

μια τόσο μ εγάλη αυτοκρατορία, ένας τέτοιος συνειδητός χειρι-

σμός της εικόνας του δηλώ νει, σ ύμ φ ω να με τη Ε .Ε . Rice, στο

έργο της Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ο Μ έ γ α ς , μεγάλη ματαιοδοξία. Κ αι δεν

είναιφ υσ ικά τυχαίο που όλα τα πορτρέτα του Α λέξανδρου α πό

την Α ρχαιότητα είναι εύκολα αναγνω ρίσιμα.

Ω ς θετικό στοιχείο του χα ρακτήρα του κρίνεταιη μεγάλη τουγενναιοδω ρία, η οποία αυξανόταν όσο μ εγάλω νε κα ι ο πλο ύ-

τος του. Ο Π λούταρχος αναφ έρει πω ς πριν ξεκινήσει την εκ-

στρατεία του στην Α σία μοίρασε σχεδόν όλη τη βασιλική περι-

ουσ ία στους συντρόφ ους του, δίνοντας σε άλλους εκτάσεις γης,

σε άλλους τα εισοδήματα μιας συνοικίας ή ενός λιμανιού, σε

άλλους ολόκλη ρα χω ριά. Σε άλλο σ ημείο αναφ έρει πω ς ήταν

τόσο πολλά τα πλούτη που μοίρασε σε φίλους και σω ματοφ ύ-λα κες που η Ο λυμ πιάδα του επέστησε την προσ οχή και του

έγραψ ε να τιμά και να προσφ έρει ευεργεσίες μ ε άλλο τρόπο.

Γιατίμοιράζοντας πλούτη τούς κάνει ισότιμους με βασιλιάδες.

Ο Α λέξανδρος στις μ άχες ηγούνταν του στρατού του α πό

την πρώ τη γραμμ ή και όπω ς αναφ έρει και η Rice, αυτό μ πο-

ρεί να ενέπνεε τους στρατιώ τες του, εξέθετε όμω ς τον εαυτό




του σ ιον κίνδυνο α περίσκεπτα. Π ολλές φ ορές έφ τασε πολύ

κοντά στο 8άνατο και ήταν τυχερός που τον απέφ υγε. Ο ι συ-νεχείς τραυματισμοί του όμ ω ς πιθανώ ς να συνέβαλαν στον

πρόω ρο 8άνατό του, αυξάνοντας την ευαισθησία του στον π υ -

ρετό που τελικά τον σκότω σε.

Για τη σχέση του Α λέξανδρου με το κρασί έχουν χυθεί τόνοι

μελάνι. Τ ο θέμα αυτό όμ ω ς δεν είναι μόνο α ποκ ύη μ α τω ν

σύγχρονω ν μελετητώ ν*, σ την προσπά θειά τους να απο μ υθο -ποιήσουν τον Έ λληνα βασιλιά. Ε ίχε απασχολήσει εξίσου και

τους αρχαίους και κυκλοφ ορούσαν διάφ ορες φ ήμες για την

αγάπη του στο θεό Δ ιόνυσο, τόσο που ο Π λούταρχος ανα γκά-

ζεται να το διαψ εύσει. Α ναφ έρει συγκεκριμένα: «Στο κρασί

ήταν λιγότερο εθισμένος α π ’ ό,τι πιστευόταν» (Β ίο ι Π α ρ ά λ λ η -

λ ο ι , Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , 23, 1). Στη συνέχεια, για να ενισχύσει τον

ισχυρισμό του, κρίνει αναγκαίο να παραθέσει πιο α ναλυτικάστοιχεία, λέγοντας πω ς μπορεί να τον συντρόφ ευε σ υχνά ένα

ποτήρι κρασί, αλλά περισσότερο μιλούσε και λιγότερο έπινε.

«Μ ετά από το κρασί, λουζόταν και κοιμόταν σ υχνά μέχρι το

μεσημέρι. Κ αι κά ποιες φ ορές κοιμόταν ολόκλη ρη τη μέρα»

(Π λούταρχος, Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , 23, 8).

Ό πω ς σχολιάζει και η Ε .Ε . Rice, οιοινοποσίες έπαιζαν ση-

μαντικό ρόλο στα αυλικά συμπόσια, τις γιορτές, τους επινίκιουςπανηγυρισμούς, αλλά και στη ζω ή στο στρατόπεδο. Θ εω ρεί

μάλιστα ότι η κατανάλω ση κρασιού πρέπει να ήταν μεγάλη

πα ρηγοριά στη διάρκεια τω ν μα κρώ ν χειμώ νω ν μακριά α πό

την πατρίδα και τους αγαπημένους ανθρώ πους, τις περισσότε-

ρες φ ορές κάτω από άθλιες συνθήκες για όλους και όχι απο-

κλειστικά για τον Α λέξανδρο. Ε ξάλλου ήταν κάτι συνηθισμένο

στη στρατιω τική ζω ή και στην αριστοκρατική τάξη της Μ ακε-δονίας. Π άντω ς φαίνεται πω ς όσο περνούσ αν τα χρόνια και ο

Α λέξανδρος απομακρυνόταν, τόσο χω ρικά όσο και συναισθη

* (Σ.τ.Σ.)Π.χ.οJohnMaxwellO' Brienστοβιβλίοτου ΑλέξανδροςοΜέγας. 0 Αόρα

τοςΕχθρός,θεμελιώνειτομεγαλείοτουΑλέξανδρουπάνωστομεθύσικαιστηλα-

τρείατουΔιόνυσου.

2 32



Η Π Ρ Ο ΣΩ Π ΙΚ Ο Τ Η Τ Α Τ Ο Υ Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΟ Υ

μαχικά και ιδεολογικά, από την παφ ι'δα ίου, έπινε όλο και π ε-

ρισσότερο και ο χαρακτήρας του αλλοιω νόταν, όποια και ανήταν η αιτία. Υ πάρχουν κα ι οιπη γές που κά νουν λόγο για μ νη -

μειώ δεις οινοποσ ίες, μ ε τελευταία και πιο γνω στή αυτήν που

επιδείνω σε την ασθένειά του και τον οδή γησ ε στο θάνατο.

Σ αφ έστατα η επίδραση του α λκοόλ είχε ολέθριες συνέπει-

ες στην υγεία του αυτοκράτορα, όπω ς κα ι στη συμ περιφ ορά

του, μ ε κορυφ αίο παράδειγμα τη δολοφ ονία του φ ίλου του

Κ λείτου υπό την επήρεια μ έθης. Π αρ’ όλα αυτά όμ ω ς, κα τα-λήγει η Rice, δεν μπ ορούμε να τον χαρακτηρίσουμε αλκοολι-

κό με την κλινική έννοια του όρου. Π ερίτρανη απόδειξη γι’ α υ-

τό αποτελούν οι στρατιω τικές του επιτυχίες, οιοποίες από μ ό-

νες αποδεικνύουν πω ς είχε πλήρη έλεγχο τω ν πράξεώ ν του.

Κ αι ο Φ ίλιππος υπάρχουν μαρτυρίες ότι αγαπούσε το κρα -

σί, όπ ω ς το περιστατικό για παρά δειγμα π ου αναφ έραμε π α -

ραπάνω , στη διένεξή του με το τον Α λέξανδρο, π ου έγινε αιτίανα ψ υχραθούν οι σχέσεις τους για ένα διάσ τημ α. Κ ανένας

όμ ω ς δεν τον κατηγόρη σε ω ς αλκοολικό και είναι απορίας

άξιο γιατί αποδίδονται τέτοιες μομφ ές στο γιο του, ο οποίος, αν

μη τι άλλο, ακολούθησε τα χνάρια του πα τέρα του. Ε ξάλλου

ας μ ην ξεχνάμε ότιη κα τανάλω ση κρασιού, ήταν ευρέω ς δια-

δεδομένη στη Μ ακεδονία και οιπιστοί του Δ ιόνυσου ένιω θαν

σ υχνά την ανάγκη να προσ φ έρουν σπονδές στο θεό τους, φ υ-

σικά μ ε κατανάλω ση οίνου.

Ό πω ς και να έχει όμω ς, η αδυναμία του Α λέξανδρου στο

κρασί έγινε αιτία για πολλές δυσάρεστες καταστάσεις, που

πολλές φ ορές ξέφ ευγαν από τον έλεγχο και προκαλούσ αν δυ -

σαρέσκειες στο στρατό και στην ηγεσία του ιδιαίτερα, με α πο-

τελέσμ ατα να απομ ονω θεί σιγάσιγά από τους άνδρες του και

ίσω ς συντέλεσαν στο κλίμα αμ οιβαίας καχυποψ ίας που υπή ρ-

χε τα τελευταία χρόνια της ζω ής του στην αυλή του.

Π ολλά έχουν ειπω θεί για τις ερω τικές προτιμήσεις του Α λέξαν-

δρου. Γ ια το θέμα οι πη γές δεν δίνουν σαφ είς πληροφ ορίες.

Π άντω ς είναιγεγονός ότι πα ντρεύτηκε δύο φ ορές, την πρώ τη

με τη Β ακτριανή πριγκίπισσα Ρω ξάνη και τη δεύτερη μ ε την




κόρη ίου Δ αρείου Στάτειρα. Κ ιαν υποδέσουμε ότι ο δεύτερος

γάμος έγινε για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, στην προ-σπάθειά του να συνυπά ρξουν ειρηνικά οικα τακτητές μ ε τους

κα τακτημένους Π έρσες, δεν έχουμ ε λόγους να αμφ ιβάλλουμ ε

ότιαγαπούσε τη Ρω ξάνη, από την οποία μάλιστα απέκτησ ε κι

ένα γιο, π ου γεννή θη κε μετά το θάνατο του πα τέρα του. Σ ύμ -

φ ω να με τον Π λούταρχο, ο Α λέξανδρος είδε τη Ρω ξάνη σε ένα

χορό και την ερω τεύτηκε. Ο γάμος του μαζί της τον ανέβασε

στην εκτίμηση τω ν «βαρβάρω ν», επειδή δεν θέλησ ε να ζει μετη γυναίκα που αγάπησ ε παραβαίνοντας το νόμο. Ε πίσης

μαρτυρείται πω ς απολάμβανε τη συντροφ ιά και άλλω ν γυναι-

κώ ν όταν το επιθυμ ούσε και ότι διατηρούσ ε ένα πολυπλη θές

χαρέμι.

Ε κείνο που προκα λεί υποψ ίες για την ερω τική σ υμπεριφ ο-

ρά του Α λέξανδρου ήταν η στενή φιλία του με τον Η φ αιστίω -

να. Α υτό πιθανόν να υποδη λώ νει αμφ ισεξουαλικότητα, γνώ ρι-

σμα όμω ς κοινό τω ν ανδρώ ν στην αρχαία Ε λλάδα. Η αντί-

δρασή του στο θάνατο του φ ίλου του α πό ασθένεια ενισχύει

μια τέτοια υποψ ία. Λ ένε πω ς παρα φ ρόνη σε κι έδω σε διαταγή

να σταυρώ σουν τον άτυχο γιατρό που φρόντιζε το φ ίλο του και

σε ένδειξη πένθους να κουρέψ ουν όλα τα ά λογα και τα μ ου-

λάρια. Γ ια να βρει πα ρη γοριά στον πόνο του, βγήκε σε κυνή -

γι ανθρώ πω ν και κατέστρεψ ε το έθνος τω ν Κ οσσ αίω ν. Α υτό

ονομάστηκε από τους αρχαίους θυσ ία για το Η φ αιστίω να.

Σ ύμ φ ω να όμ ω ς μ ε τον Π λούταρχο, όταν ένας από τους

στρατηγούς του του έγραψ ε πω ς είχε κοντά του κάποιον π ου

πουλούσ ε δύο πολύ όμ ορφ α αγόρια και αν ήθελε να τα αγο-

ράσει, οργίστηκε και ρω τούσε τους φίλους του τικακό είχε μ ά -

θει γι’ αυτόν ο Φ ιλόξενος (ο εξυπηρετικός στρατηγός!) και τον

προσέβαλε μ ε αυτόν τον τρόπο. Τ ον ίδιο τον Φ ιλόξενο τον διέ-

ταξε να ξεφορτω θεί τον έμπορο μαζί με το εμπόρευμα. Π άλι

από τον Π λούταρχο μαθαίνουμε ότιαρνήθηκε ακόμ η μια π α -

ρόμοια προσ φ ορά.

Γ ενικά φ αίνεται πω ς ο Α λέξανδρος στο θέμα αυτό κα θόλου

δεν έμοιασε στον πατέρα του Φ ίλιππο. Η σύνεση κα ι η εγκρ ά-

τεια που τον χαρακτήριζε καθοδη γούσε κα ι τη συμ περιφ ορά2 3 4




του στις δουλειές της Α φροδίτης. Ο Β οιω τός βιογράφ ος τοΰ μ ά -

λιστα, τονίζοντας και εξαίροντας αυτά τοΰ τα χαρακτηριστικά,αναφ έρει πω ς για τον Α λέξανδρο το να επιβάλλεται στον εαυ-

τό του ήταν πιο βασιλικό από το να νικά τους εχθρούς και ω ς

απόδειξη παραθέτει τη στάση του απέναντι στις γυνα ίκες της

αιχμάλω της περσικής βασιλικής οικογένειας, τις οποίες, παρό-

λο που ήταν εξαιρετικά ω ραίες, τις σεβάστηκε και δεν τις ά γ-

γιξε. Τ ονίζειμάλιστα πω ς πριν το γάμο του δεν άγγιξε άλλη γυ-

ναίκα παρά μόνο η Β αρσίνη.

Έ να από τα πιο μελανά σ ημεία στη ζω ή του Α λέξανδρου είναι

οι δολοφ ονίες φ ίλω ν, αλλά και πολλώ ν προσ ώ πω ν απ ό το

στενό του περιβάλλον, όπω ς ο ιστοριογράφ ος Κ αλλισθένης,

και πλή θος οπλιτώ ν.

Για τις δολοφ ονίες του Φ ιλώ τα και του Π αρμ ενίω να υ πάρ-

χει μια σχετική προϊστορία, όπου ο Φ ιλώ τας, γιος του Π αρμ ε-νίω να, φ ίλος του Α λέξανδρου και με σημαντική θέση ανά μ ε-

σα στους Μ ακεδόνες, κα τηγορήθηκε για συμμετοχή σε συνω -

μοσία. Ό πω ς αναφ έρει ο Α ρριανός, ο Φ ιλώ τας συνελήφ θη,

οδηγήθηκε σε δίκη στο αυλικό συμβούλιο τω ν Μ ακεδόνω ν,

όπου απο λογήθηκε και ομ ολόγησ ε ότι, παρόλο που είχε

ακούσ ει για τη συνω μοσ ία, αμέλησε να ενημερώ σει τον Α λέ-

ξανδρο. Ο Φ ιλώ τας κα ταδικά στηκε σε θάνατο και εκτελέσθη

κε μαζί με τους άλλους που συμμετείχαν στη συνω μοσία.

Μ ετά το θάνατο του Φ ιλώ τα, ο Α λέξανδρος έδω σε διαταγή

να σκοτώ σουν και τον Π αρμενίω να, επειδή, όπω ς αναφ έρει ο

Α ρριανός, δεν πίστευε ότιο πατέρας αγνοούσε τις κινήσεις του

γιου του. Ή επειδή φ οβήθηκε την αντίδραση του Π αρμ ενίω -

να, π ου έχαιρε μ εγάλης εκτίμησης στο στρατό κα ι διοικούσε

μεγάλα τμήματά του, μ ετά το θάνατο του γιου του.

Ο ι πράξεις αυτές του Α λέξανδρου τον έκα ναν να φαίνεται

τρομερός στα μάτια πολλώ ν φ ίλω ν και, όπω ς αναφ έρει ο βιο-

γράφ ος του, οδήγησαν τον Α ντίπατρο, ο οποίος είχε μείνει στη

Μ ακεδονία ω ς αντιβασιλιάς, να έρθεισε μυστική συμ φ ω νία με

του Α ιτω λούς, για να δώ σει και να πάρει εγγυήσεις.

Τ ο 3 30 π.Χ . συνέβησαν τα γεγονότα μ ε τον Φ ιλώ τα και

235




τον Π αρμ ενίω να. Έ να χρόνο αργότερα προσ τεθηκε ακόμ α

ένα περιστατικό που αμ αύρω σε τη φ ήμ η του Α λέξανδρου:αυτήν τη φ ορά σκότω σε ο ίδιος το φ ίλο του Κ λείτο. Α ν και τό-

σο ο Π λούταρχος όσο κα ι ο Α ρριανός πρ οσπαθούν να τον δι-

καιολογήσουν, παραμ ένει το γεγονός ότι άρχισε να γίνεται

επικίνδυνος για τους φ ίλους του. Ο μ εν πρώ τος αποδίδει τη

δολοφ ονία στην κα κοτυχία του βασιλιά, «του οποίου η οργή

και το μεθύσι αποτέλεσαν τη δικαιολογία για τη μοίρα του

Κ λείτου» (Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , 50, 2), ο δε δεύτερος μέμφ εται τον

Κ λείτο για την α υθάδεια που επέδειξε έναντι του βασιλιά,αλ-

λά στη σ υνέχεια λέει πω ς θεω ρεί «άξιον οίκτου τον Α λέξαν-

δρον δια την σύμ πτω σιν του δυστυχύματος, διότιαπέδειξε τον

εαυτόν εις την περίστασιν εκείνην νικημ ένον από δύο κ α -

κά .. . και την οργήν δηλ. και την υπερβολικήν οινοποσίαν».

(Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Α ν ά β α σ ι ς , βιβλίο 4ο, 9 , 1). Τ αυτόχρονα επαινείκαι τη μεταμέλεια του Α λέξανδρου, που, όπω ς λέγεται, μ όλις

συνειδητοποίησε την πράξη του θέλησ ε να σκοτω θεί πέφ το-

ντας πά νω στην αιχμή ενός δόρατος.

Δ εν έχουμ ε λόγους να αμφ ιβάλλουμε για τη μ εταμέλεια

του Α λέξανδρου. Φ αίνεται πω ς ήταν ειλικρινής. Ε κείνο που

επισημαίνομαι μόνο, και το οποίο τόνισαν και οιδύο ιστορικοί

που α ναφ έρα μ ε πα ρα πά νω , είναι η αυξανόμενη ευκολία μετην οποία ο Μ ακεδόνας βασιλιάς γινόταν έρμ αιο τω ν παθώ ν

του. Κ αιτο γεγονός αυτό τον έκανε από τη μια εύκολα χειρα

γω γήσιμο από τις στρατιές τω ν αυλοκολά κω ν κα ι από την άλ-

λη δημιουργούσε ένα κλίμα δυσ πιστίας και ανασφ άλειας

στους κοντινούς του α νθρώ πους, το οποίο πιθα νώ ς είχε συνέ-

πειες πολύ σοβαρές για το μέλλον του στρατηλάτη (βλ. κεφ .

«Το Τ έλος του Α λέξανδρου» σελ. 53).

Σαν συνέπεια όλω ν αυτώ ν, το κλίμα στο μακεδονικό στρατό-

πεδο γινόταν ολοένα και πιο δυσάρεστο. Έ τσι την ίδια περίοδο

εκδηλώ θηκε και η συνω μοσία τω ν βασιλικώ ν παίδω ν παιδιά

επιφ ανώ ν Μ ακεδόνω ν, που από τον καιρό του Φ ίλιππου, όταν

γίνονταν έφηβοι, κατατάσσονταν στην υπηρεσία του βασιλιά,

που έγινε όμ ω ς αντιληπτή και όλοιαυτοίοινέοι θανατώ θηκαν.

Μ ε αφ ορμ ή τη σ υνω μοσία αυτήν κατηγορή θηκ ε ο Κ αλλι

2 3 6




σθένης ω ς υποκινητής, χω ρίς να αποδειχτεί ποτέ όμω ς η συμ -

μετοχή του. Π αρ όλα αυτά ο φιλόσοφ ος συνελήφ θη και π έ-θανε λίγο καιρό αργότερα , π ροφ ανώ ς επειδή είχε εναντιω θεί

στην απα ίτηση του Α λέξανδρου να προσκυνάται κα ι από τους

Έ λλη νες σ ύμ φ ω να μ ε το περσικό τρόπο. Ο ι εκδοχές για τον

ακριβή τρόπο θανάτω σής του είναι πολλές, εκείνο όμω ς που

έχει σημασία είναι πω ς εκτός όλω ν τω ν υπολοίπω ν το γεγο-

νός αυτό επέφ ερε ρήξη στις σχέσεις Α λέξανδρου καιΑ ριστοτέ-

λη και πρ οκ άλεσε τις υποψ ίες του πρώ του για συμ μετοχή του

δεύτερου στις κινήσεις εναντίον του.

Ε ίναι θλιβερό να παρακολουθεί κα νείς τη σταδιακή αποξέ-

νω ση του Α λέξανδρου από ανθρώ πους και πρά γματα που τον

συνέδεαν με το παρελθόν. Β έβαια δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο

να κ ατανοήσ ουμ ε τη συμ περιφ ορά του. Χ ρόνια μακριά από

την πατρίδα του και τους πολύ κοντινούς ανθρώ πους, ταλαι-

πω ρημένος από απίστευτες κακουχίες κα ι ταλαιπω ρίες στη

διάρκεια τω ν εκστρατειώ ν του, αποκτώ ντας μια δύνα μη πουσ υνεχώ ς αυξανόταν, περιβεβλημένος από αυλοκόλακες και

ανθρώ πους πο υ ήταν άκριτα έτοιμοι να ικα νοποιήσουν κάθε

του επιθυμ ία, κα τακτώ ντας ένα βασίλειο μ ε αμ ύθητα πλούτη,

όπου ο βασιλιάς τιμώ νταν με δουλικές συμ περιφ ορές, δεν ήταν

εύκολο να αντισταθείστις σειρήνες που τον κα λούσαν μ ακριά

από τις πατρογονικές του συνήθειες.

Π ρος υπερά σπιση του Α λέξανδρου, αν κρίνει κά ποιος πω ςχρειάζεται κάτι τέτοιο, θα αναφ ερθώ σε μια πα ρά μετρο την

οποία οι μελετητές του δεν φαίνεται να έχουν λάβει υπ όψ η

τους τουλάχιστον από όσο γνω ρίζω . Τ ο νεαρό της ηλικίας

του. Ο σο κα ι αν μιλάμε για άλλες εποχές, όπου τα στάνταρ κα ι

σιπαράγοντες ω ρίμανσης ενός ατόμου ήταν διαφ ορετικές, δεν

πρέπει να ξεχνάμε πω ς σε μικρή ηλικία α ναγκά σ τηκε να αντι-

μετω πίσει γεγονότα κα ι καταστάσεις που υπ έβα λα ν σε δοκι

μασία ανθρώ πους με πολύ μ εγαλύτερη ηλικιακή ω ριμότητα.

Α ς μη γινόμαστε λοιπόν υπερβολικά αυστηροί μαζίτου κρίνο-

ντας τις πράξεις του και ας μ ην κάνουμε το λάθος, ω ς αποτέ-

λεσμ α της γοητείας που ασκεί η προσ ω πικότητά του, να τον

κρίνουμ ε με εξω ανθρώ πινα μέτρα.

237




'Ε να άλλο σημ αντικό θέμα που απα σχόλη σ ε τους μελετητες

είναι κα ι η σχετική μυθολογία που αναπτύχθηκε γύρω από τηθεϊκή καταγω γή του. Ο ιπ η γές σε αυτό το σημείο δεν είναι ιδι-

αίτερα διαφ ω τιστικές.Α πό τη γέννησ ή του ακόμ η και απ ό πριν α π ό την εποχή

της σύλληψ ής του υπή ρχε η σχετική φ ημ ολογία για το ποιος

ήταν πραγματικά ο πατέρα του. Τ ο αν αυτό ήταν ένα οργα-

νω μ ένο σχέδιο τω ν γονιώ ν του για να αποδοθούν στο γιο τους

υπ ερά νθρω πες ιδιότητες, αν ήταν η Ο λυμπιάδα υπεύθυνη γι’αυτές τις διαδόσεις, για τους ίδιους λόγους ή για να καλύψ ει

ποιος ξέρειποιο παραστράτημά της ή αν ο ίδιος ο Α λέξανδρος

ήταν η πη γή αυτώ ν τω ν φ ημ ώ ν δεν θα το μάθουμ ε ποτέ. Ο

Π λούταρχος αναφ έρει κα ι τις δύο εκδοχές. Σ ύμ φ ω να μ ε την

πρώ τη, την οποία αποδίδει στον Ε ρατοσθένη, η Ο λυμπιάδα,

όταν τον αποχαιρετούσε για την εκσ τρατεία σ την Α σία, του

αποκάλυψ ε το μυσ τικό της γέννησής του και τον πα ρότρυνενα συμ περιφ έρεται αντάξια της καταγω γής του. Κ ατά τη δεύ-

τερη εκδοχή η μητέρα του αγανακτισμένη αρνή θηκε κάτι τέ-

τοιο και είπε: «Δεν θα σταματήσει ο Α λέξανδρος να μ ε συκο-

φ αντεί στην Ή ρα;»

Τ ο τιπίστευε πραγματικά ο Α λέξανδρος γι’ αυτό το θέμ α θα

παραμείνει μυστήριο, αφ ού λείπουν οι μαρτυρίες για το τι

πραγματικά σκεφτόταν ο ίδιος. Π ολλές φ ορές παρέβαλλε τον

εαυτό του μ ε τον Η ρα κλή, τον Α χιλλέα, τον Δ ιόνυσο και άλλα

μυθικά πρόσ ω πα . Μ ετά δε την επίσκεψ ή του στο μαντείο του

Ά μμ ω ναΔ ία, κα ι τη γνω στή προσ φ ώ νησ η του αρχιερέα που

τον αποκάλεσε παιδί του Δ ία, θεω ρούσε ότι είχε μια ιδιαίτερη

σχέση με το θεό αυτόν (βλ. κεφ . «Η Θ εικότητα του Μ εγάλου

Α λεξάνδρου», σελ. 119).

Ο Π λούταρχος μας παραθέτει περιστατικά που μ ας οδη -

γούν κα ι προς τις δύο κατευθύνσεις. Σε κάποιο σημείο του έρ-

γου του αναφ έρει ότι«καταλαβαίνειπω ς είναιθνητός λόγω του

ύπ νου και του έρω τα...» (Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , 22 , 6). Σε άλλο πάλι

αναφ έρει: «Κ αι ήταν σοβαρός γενικά στους βαρβάρους και

εντελώ ς σίγουρος για τη θεϊκή γέννησ η κα ι καταγω γή του,

αλλά στους Έ λληνες επα ινούσ ε τον εαυτό του ντροπαλά και

2 3 8



Η Π Ρ Ο Σ Ω Π ΙΚ Ο Τ Η Τ Α Τ Ο Υ Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ

μ ε μετριοφ ροσύνη. Γράφ οντα όμω ς στους Α θηναίους σχετικά

μ ε τη Σ άμ ο είπε: “Ε γώ δεν θα σας έδινα την πόλη ελεύθερη

κα ι δοξασμένη. Τ ην κατέχετε όμω ς, α φ ού την πή ρα τε από τοντότε ονομ αζόμ ενο κυρίαρχο κα ι πατέρα μ ου”, υπονοώ ντας τον

Φ ίλιππο. Α ργότερα όμω ς, π λη γω μ ένος από βέλος και πο νώ

ντας είπε: “Φ ίλοιμου, αίμα είναιτούτο που τρέχει και όχιιχώ ρ,

πο υ ρέειμ έσα στους μακά ριους θεούς”» (Α λέξανδρος, 28 , 13).

Π άντω ς ο ίδιος καταλή γει να πιστεύει πω ς ο Α λέξανδρος χρ η -

σιμοποιούσ ε την ιστορία της θεϊκής καταγω γής του για να

υποδουλώ νει τους άλλους. Ε μείς από την πλευρά μ ας διατη-ρούμε τις επιφ υλάξεις μας.

Στο πλαίσιο αυτής της προβλη ματικής εντάσσεται και η

γνω στή απαίτησ ή του να προσ κυνάται από όλους τους υ π η -

κόους του, συμ περιλαμβα νομένω ν και τω ν Μ ακεδόνω ν. Για

τους τελευταίους αυτή η απαίτηση ήταν εντελώ ς παράλογη

και έξω από τις συνήθειές τους. Έ να περσ ικό έθιμο που οι

Έ λλη νες το θεω ρούσαν βάρβαρο κα ι αναξιοπρεπές. Τ α κίνη -

τρα γι’ αυτήν την πράξη του πα ρα μένουν ασαφ ή. Κ άποιοι το

θεω ρούν απόρροια της υιοθέτησης του περσ ικού τελετουργι-

κού, στην π ροσ πάθειά του να συγκερά σσει τους δύο πολιτι-

σμούς και να ενώ σει ειρη νικά κα τακτητές κα ι κατακτημένους,

το θεω ρούν δηλα δή ω ς μια πολιτική κίνησ η. Κ άποιοι άλλοι

όμ ω ς το εντάσσουν στην προσπάθειά του να εδραιώ σει τη θε-

ϊκ ή κα ταγω γή του. Ό ποια κι αν ήταν τα κίνητρά του, η α παί-

τησή του αυτή δεν έγινε αποδεκτή, προκάλεσε μάλιστα μ εγά -

λες αντιδράσεις στο στρά τευμα και τελικά ο Α λέξανδρος α π έ-

συρε την απαίτησή του».

Ό πω ς αναφ έρει η Ε .Ε . Rice «Δ εν είμαστε σε θέση να γνω -

ρίζουμε αν σκοπίμω ς παρα πλανούσ ε τους άλλους για να α υ-

ξήσει το γόητρό του ή αν επρόκειτο για μια εξαιρετική περί-πτω ση folie de g ra n d eu r (ψ ύχω ση μεγαλομ ανίας), και τελικά,

παραπλανούσε τον εαυτό του.

Μ ας χω ρίζουν περισσότεροι από 23 α ιώ νες από την εποχή

που έζησ ε ο Α λέξανδρος. Η λα ϊκή μυθοπλασία που αναπ τύ-

χθη κε γύρ ω από το πρόσ ω πό του τον προίκισε μ ε ιδιότητες

239




που ξέφ ευγαν ατχό το ανθρώ πινο μέτρο και χον ανέχειναν στη

σφ αίρα του θρύλου κα ι χου υπερφ υσ ικού.

Κ άναμε μια προσ πά θεια να δούμ ε χην ανθρώ πινη πλευρά

χου, χο χαρακχήρα χου, χην τχροσω πικόχηχά χου όπω ς εξελί-

χθη κε και διαμορφ ώ θηκε καχά χη διάρκεια χης σύνχομης ζω -

ής χου. Ό μω ς χο χρονικό διάσ χημα που μ εσολά βη σε από χόχε

μέχρι σήμερα είναιμεγάλο και χο εγχείρημ α μοιάζειανέφ ικχο.

Α ναφ έραμε και παρα πά νω χο πρόβλημ α μ ε χις πη γές. Ε ξαι

χίας αυχώ ν χω ν προβλημάχω ν αναγκαζόμασ χε να κάνουμ ε

υποθέσεις και να εξάγουμ ε συμπεράσ μαχα από αναφ ορές σε

συμ περιφ ορές χου και γεγονόχα που κα χαγράφ ηκα ν από χην

Ισχορία. Η ερμ ηνεία χω ν συμ περιφ ορώ ν αυχώ ν ενέχει εκ πρ ο-

οιμίου μ εγάλη υποκειμενικόχηχα, εξαιχίας χου διαφ ορεχικού

πλα ισίου αναφ οράς. Ο χρόπος ζω ής μας, χα ερεθίσμαχα που

δεχόμασχε από χον κοινω νικοπολιχισχικό μ ας περίγυρο, η κο-

σμοθεώ ρησή μας έχουν αλλάξει.Τ ο μ όνο που παρέμεινε αναλλοίω χο σχο χρόνο είναι χα έν

σχικχα και οιιδιόχηχες που μας καθορίζουν ω ς είδος. Σ’ αυχά χα

σιοιχεία βασιζόμενοι, αποχολμήσαμε αυχό χο εγχείρημ α καχα

νόη σ ης κα ι ανάλυσ ης χης προσω πικόχηχας χου Α λέξανδρου. Η

κληρονομ ικόχηχα και η κοινω νικοποίηση έπα ιξαν κα ι εδώ χο

ρόλο χους.

Τ ελικά φ αίνεχαι πω ς η μοίρα χου ήχαν προδιαγεγραμμένη.Μ ε γονείς χον Φ ίλιππο κα ι χην Ο λυμπιάδα άχομ α μ ε ένχονα

πά θη και μεχαφ υσικές ανησ υχίες, μεγαλώ νονχας σχη μ α κε-

δονική αυλή, όπου οι ίνχριγκες και οι δολοπλοκίες ήχαν συ-

νηθισμένες, διάδοχος ενός θρόνου που οι συνθήκες χού επέ-

βαλαν μόνο χην επέκχασ η ω ς παρά μεχρο επιβίω σης, δεν είχε

και πολλές επιλογές. Τ ο θαυμασχό σχην περίπτω σή χου ήχαν

πω ς τράβηξε χις δυναμικές αυχές σχα άκρα. Έ κα νε κα ι έζησεπολλά σχη διάρκειας 33 χρόνω ν ζω ή χου.

Τ ο γεγονός αυχό, σε συνδυασμό μ ε χον πρόω ρο θάναχό

χου, που χον γλίχω σε από χη φ θορά χόσο χης μορφ ής όσο και

χου έργου χου, βοήθησαν να εδραιω θεί στη λαϊκή συνείδηση

ω ς ήρω ας που ξέφ ευγε από τις ανθρώ πινες διαστάσεις. Κ ι αν

δεν υπ ή ρχαν μαρτυρίες που τον αναγνω ρίζουν ω ς ιστορικό

2 4 0



Η Π Ρ Ο Σ Ω Π ΙΚ Ο Τ Η Τ Α Τ Ο Υ Α Λ Ε ΞΑ Ν Δ ΡΟ Υ

πρόσω τχο, 8α γινόταν κομ μάτι της μυθολογίας και θα έστεκε

επάξια δίπλα στον Η ρακλή , τον Θ ησέα, τον Α χιλλέα που τόσο

θα ύμ αζε, και τόσους άλλους.

Τ ελικά η μοίρα κά ποιω ν ανθρώ πω ν είναι να ξεφ εύγουν

από τα α νθρώ πινα μέτρα και να εντάσ σονται στη σφ αίρα του

θρύλου. Ο Α λέξανδρος τα κατάφ ερε μ ε τον κα λύτερο δυνατό

τρόπο. Α ς το σεβαστούμ ε λοιπόν, αφ ού εξάλλου το επιθυμ ού-

σε και ο ίδιος τόσο, κι ας τον αφ ήσουμε να αναπαύεται ήσ υ-

χος επιτέλους στα Η λύσ ια Π εδία.


• Π λοΐιιαρχος, Β ίο ι Π α ρ ά λ λ η λ ο ι , τόμος 17 Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Κ α ί σ α ρ ,

Ε κδόσ εις Κ άκτος, 1993

• Α ρριανός, Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Α ν ά β α σ ι ς , εισα γω γή, μ ειάφ ρα ση ,

σχόλια Ν . Γ ρηγοριάδης, Ε κδόσεις «Δαίδαλος» Ι. Ζ αχαρόπουλος

• Rice, Ε .Ε ., Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ο Μ έ γ α ς , Ε κδόσεις Ν εφ έλη, Α θήνα 2003• Wilcken, Ulrich. Α ρ χ α ία Ε λ λ η ν ι κ ή Ι σ τ ο ρ ία , Ε κδόσεις Π απα ζήσ η,

Α θήνα 1976

241



Ν Ι Κ Ο Σ Τ Σ Ι Γ Α Ρ Ι Δ Α Σ

A « 5 A / W « ( : « Ρ Μ Τ Ι ί Τ Η ί V ( Φ Α Γ < Α ( , ·

Η Π ΡΟ ΣΘ Η Κ Η Α Λ Λ Η Σ Μ ΙΑ Σ στις αμέτρητες υποκειμενικές

κρίσεις για μία προσω πικότητα της Ιστορίας όπω ς ο Α λέξαν-

δρος, δεν δα συνεισφ έρει απα ρα ίτητα στην «ορδή» γνώ σ η τουαναγνώ στη, ούτε δα μεταβάλειτις δικές του απόψ εις. Δ εν πρό-

κειται εδώ για φ ιλοδοξία τοΰ να δέσει «επιτέλους τα π ράγμ ατα

σε μία τάξη», α κόμη δε περισσότερο δεν δα γίνει απόπειρα

αναδεώ ρη σης. Ο λα αυτά έχουν ήδη συντελεστεί πολλές φ ο-

ρές στο παρελθόν, από ανδρώ πους κα λής ή λιγότερο κα λής

δέλη σης, αυξημένης ή μ ειω μένης εντιμότητας, ιστορικής κρί-

σης κα ι αντίληψ ης. Α ντ’ αυτού, μέσω ενός διλληματικοΰ ερω -τήματος δημοσ κόπη σ ης, έγινε προσ πά δεια να αναφ ερδούν

γεγονότα αντιπροσω πευτικά κα ι πληροφ ορίες, ώ στε να γίνει

αντιληπτή η δυσ κολία τοΰ να προβάλλει κανείς απλο ϊκές α πό-

ψ εις και συμ περάσματα. Κ υρίω ς δε, να οριστεί ένα πλαίσιο

προβληματισμού και κρίσης, που δα βοηδούσ ε τον ανα γνώ -

στη, αν όχι να εκμαιεύσ ει τα δικά του σ υμ περάσματα, τουλά-

χιστον να μη δέχεται άκριτα αυτά τω ν άλλω ν.

Μ Ε Γ Α Λ Ε Ι Ο . Δ Ε Ο Σ Κ Α Ι Δ Α Ι Μ Ο Ο Π Ο Ι Η Σ Η

Η αλή δεια είναιπω ς κανείς ιστορικός της Α ρχαιότητας δεν έγρα-

ψ ε στα χρόνια του Α λέξανδρου. Ο ύτε στα χρόνια τω ν απογόνω ν

του. Κ ανείς δεν είχε ανάγκη να τον κολακεύσει ή να τον δοξά-

24 2



Ε Κ Π Ο Λ Γ Π Σ ΤΗ Σ Ή ΣΦ Α ΓΕ Α Σ;

σει περισσότερο α π’ ό,τιίσω ς του άξιζε. Ο ιιστορικοί αυτοί είχαν

οξΰ πολιτικό αισθητήριο και δεν άφ ησαν τον Α λέξανδρο χω ρίςκριτική. Έ ζησαν σε ένα μετααλεξανδρινό κόσμο, και μπορού-

σαν να του α ποδώ σουν τα θετικά και τα αρνητικά του κόσμου

εκείνου. Κ άποιοιέπρεπε να τον συγκρίνουν μ ε τις δημοκρατίες

τω ν πόλεω νκρατώ ν, τω ν συμπολιτειώ ν καιτης Ρ ώ μης της επο -

χής τους. Κ αι όφ ειλαν γΓ αυτό να μην τον θεοποιήσουν.

Η άποψ η πω ς οι αρχαίοι συγγραφ είς ήταν στρατευμένοι

κόλακες, δύσ κολα ευσταθεί. Ο Α λέξανδρος φ αίνεται, μέσααπό τις διηγήσεις τους, με όλα τα προτερήματα κατ τα ελαττώ

ματά του. Ο ι ίδιες αυτές πηγές άλλω στε είναι που προμ ηθεύ-

ουν τον κάθε επικριτή μ ε τα δεδομ ένα που χρειάζεται. Ο ύτε

αρχεία, ούτε προσω πικά ημερολόγια, μόνο οικρίσεις μερικώ ν

ανθρώ πω ν που δεκαετίες κα ι αιώ νες μετά τα γεγονότα προ-

σ πάθη σαν να τα καταλάβουν οιίδιοι, πριν τα εξηγήσουν στους

άλλους. Δ εν πήρε ο ίδιος τον τίτλο του «Μ εγάλου», ούτε του τον

έδω σαν όσοι τον γνώ ριζαν, όσοι τον διαδέχθηκαν, ούτε κα ν

όσοιω φ ελήθηκα ν και ευεργετήθηκα ν απ ’ αυτόν.

Ο Α λέξανδρος ήταν π αρά φ ορα γενναίος και παράτολμος.

Δ εν δίστασ ε ποτέ να βρεθείστο κρίσιμο σ ημείο της μάχης, στο

θανάσιμο τομέα μιας πολιορκίας. Α υτό που δεν υπολογίζουν

ίσω ς κάποιοι κριτές, το θυμ ούνταν αναμφ ισβήτητα οι άνδρες

του. Ή ταν σ πάταλος, ή ακριβέστερα αυτοκαταστροφ ικά γεν-

ναιόδω ρος, π ρά γμα που Θ α μπορούσ αν να μ ας το βεβαιώ σουν

φ ίλοικα ι εχθροί, π ου βρέθηκα ν με πλούτο όταν περίμεναν τα-

λαιπω ρίες ή υποδούλω ση.

Μ εγαλόψ υχος μ ε τις πόλειςκράτη που περισσότερο από

μία φ ορά πρόδω σαν τη συμ μαχία, μ ε τους αντιμακεδόνες εξό-

ριστους πολίτες, στους οποίους έδω σε τελικά την ά δεια να επι-

στρέφ ουν σ την πατρίδα τους. Μ ε τις ηττημένες φ υλές τω ν

Β αλκα νίω ν που αντίνα υποδουλώ σει, πή ρε μαζί του ω ς συμ -

μάχους, μ ε σεβασμό σ την ανδρεία τους. Μ ε τον μίζερο Δ ημ ο-

σθένη, το θλιβερό έμμισθο φ ερέφ ω νο της Π ερσίας, που κ ή -

ρυττε πω ς η σω τηρία και η δόξα της δημοκρα τικής πατρίδας

του συνίστατο, όπω ς στο πα ρελθόν, σ την υποταγή της δη μ ο-

κρατικής πατρίδας τω ν άλλω ν.

243




σες ότι οιΈ λληνες δεν θα ήταν επικυρίαρχοι αλλά συγκύριοι

του κράτους.Ή ταν φ ανερό πω ς οι Μ ακεδόνες του τον αμφ ισβητούσαν

και χω ρίς αυτούς δεν είχε ελπίδα, ταυτόχρονα δεν έπρεπε να

χάσ ει τους Π έρσες. Κ αχυποψ ία και αβεβαιότητα. Η κρίση του

στρατηλάτη θόλω σε, άρχισε να ακούει τους αυλοκ όλακες... Η

εκτέλεση τω ν στρατηγώ ν ενέτεινε τον εκνευρισμό και όλα αυ-

τά δύσκολα ή ταν κατανοητά στο στράτευμα που εμπιστευόταν

τους διοικητές του, τους κατηγορούμενους τώ ρα για προδοσία.Κ ινήσεις εξουσίας τις οποίες κανένα ς ηγεμ όνα ς δεν απέφ υγε;

Ή απελπισμένη κατασ τολή για να διαφ υλαχθεί το μεγάλο

σχέδιο του Α λέξανδρου, το πιθανότατα μ εγαλομανές, το α σ α-

φ ές, το ανεφ άρμ οσ το αλλά και αυτό που δεν το εξήγησ ε, κ α -

κώ ς ίσω ς, σε κανέναν άλλον...

Μ ε την καταστροφ ή πόλεω ν άφ ησε στους επικριτές του ο

Α λέξανδρος κα ι άλλα δεδομ ένα που θα στοιχειοθετούσαν α ρ-γότερα κατηγορίες. Κ ατέστρεψ ε τη Θ ήβα , αλλά δεν υπενθυμ ί-

ζεται πω ς μαζί του ήταν οι εναπομείναντες Θ εσπιείς, Π λαται

είς και Ο ρχομένιοι, τω ν οποίω ν οι πόλεις υπέστησαν κά ποτε

σφ αγή από τους Θ ηβαίους επειδή αντιστάθηκαν στην πολιτι-

κή τους. Ή πω ς η πόλη αυτή είχε ήδη σω θεί μία φ ορά από

την καλή θέληση του Φ ίλιππου. Κ αι ήταν η μόνη ελληνική

πόλη που τελικά υπέμεινε τέτοια θλιβερή μοίρα. Η Α θήναω φ ελήθηκε άλλη μ ία φ ορά α πό τη μεγαλοψ υχία του Α λέξαν-

δρου, όπ ω ς είχε συμβεί και μ ε τον Φ ίλιππο. Η Θ ήβα ήταν

σύμβολο φ ιλοπερσ ική ς πολιτικής, τυχοδιω κτικής σ υμ περιφ ο-

ράς τω ν πολιτικώ ν της κα ι πολέμ ω ν εις βάρος άλλω ν Ε λλή νω ν

και έπρ επε να νιώ σουν όλοιπ ω ς δεν θα υ πήρχε διαίρεση στον

ετοιμαζόμενο κοινό αγώ να κατά της Π ερσίας. Κ αμ ία άλλη π ό -

λη δεν κτυπήθη κε, οι δε μικρές εξ αυτώ ν δεν εναντιώ θηκαν

στους Μ ακεδόνες, διότιπρώ τη φ ορά ένιω θαν ασφ αλείς από τις

μ εγάλες δημοκρα τίες που τόσο καιρό είχαν μονοπω λή σει την

ηγεμονία του ελληνικού κόσ μου. Η δεκαπενταετία πριν το

θάνατο του Α λέξανδρου, ήταν για τις πόλεις διάστημα σ υνε-

χούς ειρήνης.

Η Τ ύρος; Σ αφ ώ ς είχαν το δικαίω μα οικάτοικοί της, π ου δεν

246



Ε Κ Π Ο Λ ΙΤ ΙΣ Τ Η Σ Ή Σ Φ Α ΓΕ Α Σ ;

ή ι αν άλλω στε Έ λληνες, να μ ην υποκύψ ουν στους κα ταχτη-

τές. Ο φ είλουμ ε όμ ω ς να σημειώ σουμε την ΰτχαρξη του πα

νάρχαιου εθίμου του πολέμου, που διατηρή θηκε ω ς το 19ο αι-

ώ να, ότιη μεγαλοψ υχία προς τους πολιορκη μένους μ ε την εγ-

γύη σ η της ασφ άλειας ζω ής κα ι περιουσ ίας αφ ορούσε την πό-

λη που θα έπεφ τε από πείνα ή που θα πα ραδιδόταν με τη θέ-

λη σή της. Ε άν καταλαμβανόταν μ ε έφ οδο, ο νικητής είχε δι-

καίω μ α να τη λεηλατήσει και να την κατασ τρέψ ει. Ο ι δε Τ ύ-ριοι δεν βοή θησ αν καθόλου τη δύσκολη θέση τους μ ε την

εκτέλεση πάνω στις επάλξεις τω ν Ε λλήνω ν αιχμα λώ τω ν τους,

μπροσ τά στα μάτια τω ν συμπατριω τώ ν τους. Ό ποιος πολιορ-

κητής έδειχνε έλεος έπειτα α π ’ αυτό, πράγματι θα άξιζε τον

έπαινό μας, εάν όμω ς έπραττε τελικά ό,τι έπραξε ο Α λέξαν-

δρος, δεν θα άξιζε την κατακραυγή μας.

Υ πά ρχουν, τέλος, οι αιματηρές και απάνθρω πες επιχειρή -

σεις ασύμ μετρου πολέμου σ την Ινδία και στη Β ακτριανή. Η

προσ πάθεια του Α λέξανδρου να οργανώ σει τις συνοριακές σα-

τραπείες σε σ υμ παγή αμυντική ζώ νη υπή ρξε αποτυχημένη

από την αρχή, λανθασ μένη στη σ ύλληψ ή της σαν ιδέα. Σ την

περιοχή διασταυρώ νονταν εμπορικοί δρόμοι και οι μ ετακινή-

σεις πληθυσ μ ώ ν ήταν συνηθισμένο φ αινόμενο. Ε κεί οιΈ λλη -νες συνάντησαν λαούς με τους οποίους ήδη από τις πρώ τες

επα φ ές επήλθε αμοιβαία παρεξήγηση κα ι μίσος. Ο ι αποικίες

τω ν Ε λλήνω ν, οιπροορισμένες ω ς τα νέα κέντρα της οικονο-

μικής και πολιτικής ζω ής, δεν άρεσαν σε κανένςι,γ, γχόΚΙΟ Γ|

Έ λληνα. ΗαρχικήανίίβίαοηΗ χε ω ς α πάνιησ η Γου Α λέξαν-

δρου σκληρή καταστολή κα ι αυτή μ ε τη σειρά της ω ς συνέ-πεια νέες επιθέσεις κατά τω ν Ε λλήνω ν και απώ λειες. Σε μία

πιο ψ ύχραιμη φ άσ η, προχώ ρη σ ε στη μετακίνησ η τω ν α μ ά -

χω ν στις νεόκτιστες αποικίες μαζί μ ε Έ λληνες στρατιώ τες με

τους οποίους καλούνταν να ζήσουν. Δ εσμευμ ένοι σε επιχειρή-

σεις κατά ατάκτω ν σε μία περιοχή δύσ κολη, αφ ιλόξενη και

στην οποία ο Α λέξανδρος σ κόπευε να τους εγκαταστήσει π α -

ρά τη θέλησ ή τους, οι Έ λληνες και ο ηγέτης τους χάνουν το

η8ικό ιους καιοδτ^ούνιαισε ενα φαύλο κύκλο βίας. Θ α π ε-

ράσει πολύς καιρός για να ειρηνεύσ ουν τα σύνορα.

24 7




Π Ε Ρ Ι Β Α Ρ Β Α Ρ Ω Κ Α Ι Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Μ Ε ΩΠ οιους και γιατίή δελε ο Α λέξανδρος να εκπολιτίσει, Κ αταρχήν

οιπερισσότεροι από τους κα τακτημένους λαοΰς δεν ήταν α πο-

λίτιστοι. Υ πήρχαν, στις συνοριακές περιοχές της Π ερσικής Α υ-

τοκρατορίας (ειδικά προς την κεντρική Α σία) φ υλές μ ε πρω τό-

γονα έδιμα, τα οποία, α π’ ό,τι φ ά νη κε στις μετέπειτα εκεί τα-

ραχές, δεν είχαν σ κοπό να αλλά ξουν για χάρη κανενός. Τ ους

άλλους πολιτισμούς ο Α λέξανδρος τους σεβάστηκε και κα νέ-

νας δεν υποχρεώ δη κε να υιοδετήσ ει έδιμα ελληνικά (αντίθετα

οιΈ λλη νες έπρεπε να φ ροντίσουν να παραλληλιστούν μ ε τους

κατακτημένους). Τ ονίζεται σ υχνά η κατασ τροφ ή του ανακτό-

ρου της Π ερσ έπολη ς, αλλά η Π ερσ έπολη ήταν το σύμβολο της

περσική ς κυριαρχίας. Ο ιΈ λλη νες πο υ ήταν εκεί συνήργησ αν

σε αυτό. Η περσ ική εισβολή δεν είχε ξεχαστεί και ο Α λέξαν-

δρος ήταν ανένδοτος στο να δείξει στον ελληνικό κόσμο ότιη

εκστρατεία του ήταν εκδίκη ση κα τά τω ν Π ερσώ ν. Ά λλες πρω -

τεύουσ ες όπ ω ς τα Σ ούσα ή η Β αβυλώ να, έμειναν άδικτες.

Δ εν πρέπει να ξεχνάμ ε πω ς για τους Έ λλη νες οιΠ έρσες και

οι λοιποί ανατολικοί λαοί ήταν «βάρβαροι». Έ ννοια δολή και

παρεξηγημ ένη, δεν σήμαινε πω ς δεν είχαν πολιτισμό, κ αι οι

Έ λλη νες το γνώ ριζαν. Η έκφ ρα ση αναφ ερόταν εν μέρει στη

γλώ σσα, χω ρίς πά λι να υποδηλοί καδαυτό πω ς όποιος δεν μ ι-

λούσ ε Ε λληνικά ήταν απολίτιστος, κυρίω ς όμ ω ς, στην κοινω -

νική οργάνω ση.

Υ πή ρχαν και στην Ε λλά δα βασιλικοί οίκοι (π.χ. στη Σ πά ρ-

τη, στην Ή πειρο και στην ίδια τη Μ ακεδονία). Η απόλυτη

όμ ω ς εξουσία και η λατρεία του Π έρση ηγεμόνα , σε συνάρτη-

ση μ ε την έλλειψ η οποιουδήποτε συλλογικού δημόσ ιου οργά -

νου με ουσιασ τικές αρμοδιότητες, προκαλούσ αν την περιφ ρό-

νησ η τω ν συνηδισ μένω ν να έχουν και να α σκούν ατομικά δι-

καιώ μα τα Ε λλήνω ν.

Η υιοδέτηση λοιπόν από τους λαούς της Α νατολής ελλη νι-

κώ ν εθίμω ν, όσο αόριστα κι αν λεγόταν αυτό, φ αινόταν ευγε

νής σκοπός. Ο Α λέξανδρος δεν επεδίω ξε να επιβάλει ελληνικά

ήθη και έθιμα, αλλά είναιφ ανερό ότιπροσπάθησ ε να ανοίξει ο

δρόμος για να συμβεί αυτό σταδιακά. Π αρά λληλα , είναι πρω -

2 4 8



Ε Κ Π Ο Λ Γ Π Σ ΤΗ Σ Ή ΣΦ Α ΓΕ Α Σ:

τοφ ανής κίνηση το ότι πάντρεψ ε είκοσι χιλιάδες Έ λληνες με

Π ερσίδες. Κ ανείς άλλος δεν αποπειράθη κε με τέτοιο άμεσοτρόπο να επιτύχει τη συμ βίω ση δύο λαώ ν και να συμβολίσει

την ισοτιμία τους ακ όμα και στα χαμ ηλά κοινω νικά στρώ ματα.

Δ εν γνω ρίζουμ ε τιθα επακολουθούσ ε. Ο Α λέξανδρος πέθα -

νε νέος και η πολιτική του αμελήθη κε. Ο αποικισμός, η εισα-

γω γή ελλη νικώ ν πολιτιστικώ ν και κοινω νικώ ν στοιχείω ν συνε-

χίστηκα ν επί τω ν διαδόχω ν, α λλά αυτό αψ ορούσε πλέον την

ελλη νική και ελληνίζουσ α άρχουσ α τάξη, ενώ οιντόπιοιπαρα

μερίσθηκαν κοινω νικά κι έγιναν αντικείμενο εκμετάλλευσης.

Στην πράξη, ο Α λέξανδρος και οι διάδοχοι θεοποιήθηκα ν,

όχι από τους «βάρβαρους» υπηκόους τους, αλλά μ ε δική τους

πρω τοβουλία. Η ματαιοδοξία και η φιλαυτία, σε συνδυασμό με

το απέραντο τω ν κτήσεω ν και την ποικιλία τω ν εθνοτήτω ν,

απαιτούσ αν το κράτος να συμβολίζεται στο πρό σω πο του η γε-

μόνα. Στο πολιτικό επίπεδο, αντίνα εξελληνιστεί η Α σία, υπ έ-

κυ ψ αν οι Έ λλη νες σε αυτήν. Ο βασικός πα ράγοντας ηθικήςανω τερότητας τω ν Ε λλήνω ν, α κυρώ θη κε από τους ίδιους τους

νικητές.

Σε ποιο βαθμό ήταν αυτή η πρόθεση του Α λέξανδρου; Ε ίναι

βέβαιο πω ς ο ίδιος δεν είχε σκοπό να προσ δώ σει χαρακτήρα

δημοκρατικού πολιτεύματος στην αυτοκρατορία του, όπω ς δεν

θα το έκανε ποτέ για τη Μ ακεδονία. Ε ίναιόμ ω ς σαφ ές ότιή θε-

λε τη συμβίω ση τω ν λα ώ ν και την εξισορρόπηση τω ν πολιτι-στικώ ν ιδιαιτεροτήτω ν. Δ εν το ξεχνούσ ε, εφόσον τηρούσε κατά

την εκστρατεία σ υχνή αλληλογραφ ία με το δάσκα λό του, τον

Α ριστοτέλη. Τ ο απέδειξε όταν ήρθε σε σύγκρουσ η μ ε τους

Έ λληνες συμπολεμιστές του, που δεν ανέχονταν «βάρβαρους»

να συμ μετέχουν στο στρατό και στην εξουσία, ούτε να βλέπουν

το βασιλέα τους με περσική ενδυμ ασία.

Σ Φ Α Γ Ε ΙΣ Κ Α Ι Ε Κ Π Ο Λ Γ Π Σ Τ Ε Σ

Τ ο σημείο το οποίο οιαντίθετες απόψ εις έχουν κοινό είναιπω ς

ο Α λέξανδρος είναι θέμα άξιο μελέτης. Έ πρεπε να κ ατηγορη-

θεί τόσο, όσο τον είχαν υμ νήσει οιθαυμ αστές του. Σ ειρά περι-

στατικώ ν επιστρατεύτηκε για να συμ πληρω θεί ένα αξιοπρεπες

249




ποινικό μητρώ ο που να τον εμφ ανίζει σαν έναν χρελό και μ α -

νιακό καχακχηχή. Τ έχοια περισχαχικά δεν λείπουν, λείπει όμ ος

η αιχιολόγηση χου γιαχί οι καχήγοροί χου σχοιχειώ νονχαι χόσο

από χο πρόσ ω πό χου και όχι από αυχό χου Τ ζενκίς Χ αν ή χου

Τ αμ ερλάνου, ανθρώ πω ν που ανέδειξαν χη σφ αγή σε κα θημε

ρινόχηχα και χο σαδισμό σε χέχνη. Σ υγκριχικά μ ε τέτοιους

προικισμένους, ο χαρα κτηρισμός του «σφαγέα» για τον Α λέ-

ξανδρο προδίδει στοιχειώ δη αδυναμία σύγκρισης και αδιά-

ντροπη ιστορική άγνοια.

Ο ι πράξεις βίας δεν δικαιολογούνται εύκολα , μπορούν μ ό-

νο να εξηγηθούν σε κά ποιο βαθμό. Α ν θεω ρηθεί σφ αγέας ο

υπεύθυνος για θανάτους σε πόλεμο, τότε ο Α λέξανδρος έφερε

το βάρος της ευθύνης κα ι τω ν αποφ άσεω ν. Η λέξη αυτή έχει

μία σαφ ή έννοια και αν, όπω ς για τον Α λέξανδρο, τη χρη σι-

μοποιήσουμε για οποιονδήποτε ξεκίνησε πολεμικές επιχειρή-

σεις, τότε πραγματικά δεν απομένει τρόπος στη γλώ σσα μας

για να εκφ ρά σουμε όσους ξεκίνησαν πόλεμο για να λεηλατή-

σουν, να σκοτώ σουν και να τρομοκρατήσουν. Τ έτοιοι υπή ρ-

χα ν πολλοί και δεν εξηγείται πω ς ο Α λέξανδρος κέρδισε το

θαυμ ασμό και την εκτίμηση φ ίλω ν και εχθρώ ν. Σ φ αγείς π έ-

ρασαν πολλοί από την Α σία για να δώ σουν στη λέξη το σω στό

περιεχόμ ενο, κα νείς όμ ω ς δεν έμεινε στη μ νήμ η τω ν λα ώ ν ω ς

σω τήρας, σοφ ός, ήρω ας ή άγιος.

Κ άποιοι κρίνουν από τις προθέσεις, άλλοι από χα αποτελέ-

σμ ατα. Ο Α λέξανδρος δεν ήταν άγγελος, δεν ήταν ο σω τήρας

του κόσ μου κα ι δεν ήταν ο προστάτης της δημοκρα τίας και τω ν

ανθρώ πινω ν δικαιω μάτω ν. Γ εννήθηκε και εκπαιδεύτηκε σαν

απόλυτος άρχοντας και στον κόσ μο που έζησ ε οι πα ρα πά νω

αρετές νοούνταν ω ς ένας φ ω τισμένος ηγέτης, προσ τάτης τω ν

λα ώ ν που ζούσαν υπό χην εξουσία χου. Ε ίχε μεγαλώ σει πι

σχεύονχας όχιμπορούσ ε, και επιβαλλόχαν, να εκπολιτίσει.

Στα πλαίσια αυτά, ήταν ένας κατακτητής που δεν αναζη-

τούσ ε νόη μ α στις πράξεις του, διότι πίστευε ότι νό η μ α ήδη

υπή ρχε και τον εξέφ ραζε. Π ίστευε πραγματικά π ω ς ήταν το

πεπρω μ ένο τω ν Ε λλήνω ν και τω ν «βαρβάρω ν». Ή θελε ίσω ς να

είναι ο τελευταίος τω ν κατακτητώ ν. Α ποπειράθηκε να εκπολι-

250



Ε Κ Π Ο Λ Γ Π Σ ΤΗ Σ Ή ΣΦ Α ΓΕ Α Σ:

τίσει, δεν πρόλαβε και ίσω ς να μ ην to πετυχαίνε ποτέ. Μ ηνέχοντας τη δική μ ας ιστορική εμπειρία, η προσπάθειά του

ήταν κάτιτο πρω τόγνω ρο που οιίδιοιοισ ύντροφ οί του απέτυ

χαν να κα τανοήσουν και προτίμησαν, όταν πέθανε, να γίνουν

νέοι βασιλείς όπω ς τόσοι πριν και μετά α π ’ αυτούς. Ίσω ς στο

τέλος να αμφ έβαλλε, να μ ην ήξερε πώ ς να το πετύχει, ίσω ς να

συνειδητοποίησε ότιήταν ανεφ άρμ οσ το. Ε ίχε ευγενείς προθέ-

σεις που τελικά άφ ησαν κάποιο ίχνος. Ή ταν ένα παράδειγμα

αλληλοσ εβασμού και αλληλοκα τανόησης δύο κόσ μω ν σε

εποχές άγνοιας και βίας. Ο άνθρω πος που νόμισε ότιήταν θε-

ός, που η ίδια η μητέρα του νεκρού εχθρού του τον απεκά λε

σε γιο της, ήταν κα ταδικασμένος να χαθεί από το εύρος του

υπερα νθρώ πινου οράματος του.

251



Α Ι Γ Α Α Φ Ν Α Ν Α Ι Ο Ϊ ί ί Υ Κ \ ί

Ν ΙΚ Ο Σ Κ Α Ν Α Κ Α ΡΗ Σ: Γεννήθη κε στη Σύρο, όπου ζεικαι εργάζεται, ε ξ ε ρευνώ ντας τους κόσ μους της φανταστικής λογοτεχνίας, τω ν εναλλακτι-

κώ ν θεω ριώ ν, της συνω μοσιολογίας, της άγνω στης ιστορίας, του πα ρά -

ξενου κα ι της μυθολογίας. Τ ην περίοδο 19978 εξέδιδε το ερασιτεχνικό

περιοδικό έρευνας Α Τ Ε Ρ Μ Ω Ν , ενώ διηγήμ ατά του έχου ν δημοσ ιευθεί

στα περιοδικά Α Ν Δ Ρ Ο Μ Ε Δ Α και Χ Ω Ρ Ο Χ Ρ Ο Ν Ο Σ . Σ υνεργάζεται με τα

περιοδικά Α Β Α Τ Ο Ν και Strange αρθρογραφ ώ ντας, ενώ έχει μεταφ ράσεισυλλογές διηγημ άτω ν. Α πό τις εκδόσ εις Α ρχέτυπο κυκλοφ ορ ούν τα βι-βλία του Μ ύ θ ο ι τ η ς Δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ς (1999), Σ κ ο τ ε ιν ή Π λ ε υ ρ ά ι η ς Ν έ α ς

Π α γ κ ό σ μ ια ς Τ ά ξ η ς (2001), Α ιν ί γ μ α τ α τ η ς Α ρ χ α ιό τ η τ α ς (2001) και Π α -

γ κ ό σ μ ιο ι Ε ξ ο υ σ ι α σ τ έ ς (2004). Π αράλληλα , μ ε κείμενά του έχει συμμε

τάσ χει σε πο λλά σ υλλογικά έργα τω ν ίδιω ν εκδόσεω ν, όπ ω ς Μ υ σ τ ικ ή

Ε λ λ ά δ α . Τ α Μ ε γ ά λ α Μ υ σ τ ή ρ ι α τ ο υ Κ ό σ μ ο υ , Γ α ία : ο Μ υ σ τ ικ ό ς μ α ς Π λ α -

ν ή τ η ς . Α ρ χ α ί α Ε λ λ η ν ι κ ή Ε π ι σ τ ή μ η κ.ά.

Χ ΡΗ ΣΤ Ο Σ Ζ . Κ Ω Ν ΣΤΑ Σ: Γ εννήθηκε σιη Θ εσσαλονίκη. Σπούδασε ηλε-κτρονικά μ ε ειδίκευση στη ρα διοφ ω νία και στην τηλεόραση, στους η λε-

κτρονικούς υπολογιστές, τα σ υστήμ ατα αυτοματισμού και προγραμματι-

σμό Η /Υ στη Θ εσσαλονίκη και στη Στρατιω τική Σ χολή Τ ηλεπικοινω νιώ ν

στον Π ύργο Η λείας. Α ργότερα σ πούδασε Α γγλικά στο Λ ονδίνο. Α ρχισενα γρά φ ει νω ρίς αλλά εξέδω σε το πρώ το του βιβλίο. Κ ό σ μ ο ς σ ε Ι σ ο ρ ρ ο -

π ί α κ α ι Α ρ μ ο ν ί α . Ο ικ ο λ ο γ ικ έ ς Α ν α ζ η τ ή σ ε ις σ τ η ν Α γ ία Γ ρ α φ ή , το 1994-

5. Ξ εκίνησ ε να γρά φ ει άρθρα το 1996 και από τότε αρθρογρα φ εί τακτι-κά . Τ ο 2 002 από τις εκδόσεις Α ρχέτυπο κ υκ λοφ όρ ησ ε το βιβλίο του Ψ υ

χ ο ϊσ τ ο ρ ία . Τ ο 1995 ά φ ησ ε τη ζω ή στην πόλη και ω ς «αστικός πρόσ φ υ-

γας» α ποφ άσισε να ζήσει σιις Κ υκλά δες. Ε ίναι πα ντρεμένος, έχει δύο

πα ιδιά και ασ χολείται μ ε ιη συγγρα φ ή, την αρθρογραφ ία, τα ηλεκτρονι-

κά , κ αθώ ς και με τη διδασκαλία Α γγλικώ ν και πληροφ ορικής.

ΣΓΕΛ ΙΝ Α Μ Α ΡΓΑ ΡΓΠ Α Ο Υ : Γ εννήθηκε στη Θ εσσαλονίκη. Σ πούδασε

δημοσιογραφ ία, δημόσ ιες σχέσεις και ιστορία τέχνης στο Α μερικα νικό

Κ ολέγιο Α θηνώ ν. Α πό το 1988 εργάζεται ω ς δημ οσ ιογράφ ος στην Α θή-να και στη Θ εσσα λονίκη, σε εφ ημερίδες και σε ηλεκτρονικά μ εσα ενη-

μέρω σ ης. Σ υνεργάζεται με τα περιοδικά Έ ψ ιλ ο ν της Ε λ ε υ θ ε ρ ο τ υ π ία ς ,

Κ λ ι κ . M en, MAX, Ε π ι λ ο γ έ ς και Α Β Α Τ Ο Ν . Σ ήμ ερα ζει στη Θ εσσα λονίκη

και εργάζεται σ ιην εφημ ερίδα Μ α κ ε δ ο ν ία . Έ χει δύο γιους, τον Α ρη και

τον Ο δυσ σέα. Α πό τις εκδόσεις Α ρχέτυπο κυκλοφ ορεί το βιβλίο της

Έ λ λ η ν ε ς Μ ά γ ο ι τ ο υ 20ο ύ Α ιώ ν α (2002).

25 2



Α Λ Ε Ξ Α Δ Ρ Ο Σ X. Μ Η Τ Σ Ι Ο Υ : Γ εννήθη κε σχη Θ εσσ αλονίκη. Π ραγματο-πο ίησ ε σ πουδές προπτυχιακού, μεταπτυχιακού και διδακτορικού επιπέ-

δου στη Φ ιλοσοφική Σ χολή του Α Π Θ , όπου πα ρακ ολούθη σε μα θήμ ατα

φ ιλοσοφ ίας, πα ιδα γω γικής, ιστορίας, αρχαιολογίας, ψ υχολογίας, φ ιλολο-γίας και πολιτικής. Ε ιδικεύεται στη φιλοσ οφ ική αποκα τάσταση και στην

πολιτική ανθρω πολογία κα ι επίκεντρο τω ν ερευνώ ν του είναι η Α ρχαία

Ε λλά δα και ο Ε λλη νικός Π ολιτισμός. Α σχολείται έντονα μ ε τα κοινά.Σ υμ μετέχει στο ευρύτερο κοινω νικό κα ι δημ οκρα τικό κίνη μ α της χώ ρα ς

μα ς. Ο ια πόψ εις του έχουν δημοσιευτείσε ευρύ φ άσ μ α εντύπω ν, ενώ εί-

ναι σταθερός συνεργάτης στα περιοδικά Α Β Α Τ Ο Ν , Δ α υ λ ό ς , Ε λ λ ά ν ι ο ν

μ α ρ και Strange. Ε ίναι μέλος του Συνδέσμ ου Ιστορικώ ν Σ υγγραφ έω ν

Ε λλά δος. Ε ργάζεται στην ιδιω τική εκπ αίδευσ η ω ς κα θη γητής φ ιλόλογος.

Κ υκλοφ ορούν τα βιβλία του Π ο λ ι τ ικ ή Θ ε ο λ ο γ ία κ α ι Ι ο υ λ ι α ν ό ς (Ε ρω διός2002) και Π υ θ α γ ό ρ α ς κ α ι Μ ο υ σ ικ ή (Γ εω ργιάδης 2002).

Χ Α Σ Α Μ Π Α Τ Α Ο Υ Η : Γ εννήθηκε στο Assyu t. την ελληνιστική Λ υκό

πολη, της Α ιγύπτου. Ζ ει στη Θ εσσ αλονίκη. Ε ίναι Ε πίκουρος Κ αθηγητής,

Δ ιδάκτω ρ του Τ μήματος Ιστορίας κα ιΑ ρχαιολογίας του Α Π Θ . Ε ίναι μέλος

επιστημ ονικώ ν εταιριώ ν, όπω ς της Ε λληνικής Ιστορικής Ε ταιρείας, της

Ε ταιρείας Β υζαντινώ ν Ε ρευνώ ν, της Ε λληνική ς Ε πιτροπής Σ πουδώ ν Ν ΑΕ υρώ πη ς, του Κ έντρου Μ ελέτης Ε λληνικώ ν Μ ειονοτήτω ν, της Egyptian

Society of Greek and Roman Studies, τοΰ Arab Organization for

H um an Rights G iza, Egypt κ.ά. Η μελέτη του Ε ισ α γ ω γ ή σ τ η ν Ι σ τ ο ρ ί α

τ ο υ Ι σ λ α μ ι κ ο ύ Κ ό σ μ ο υ (Μ έρος Π ρώ τον) κυκ λοφ ορεί από τις εκδόσεις Β ά

νιας. Ε χει ασ χοληθείεκτενώ ς με την πα ρουσ ία του Μ . Α λεξάνδρου στην

αραβική παράδοση και έχει συγγράψ ει και σχετικές μελέτες, όπω ς Α ν α -

φ ο ρ έ ς σ τ ις Α ρ α β ι κ έ ς Π η γ έ ς γ ια τ η ν Κ α τ α γ ω γ ή τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ

κ α ι τ ο Θ ρ ύ λ ο τ ο υ Δ ι κ έ ρ α τ ο υ κα ι Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ο Μ έ γ α ς ή η Ε λ λ η ν ι κ ή Κ α -

τ α γ ω γ ή τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ (κ α τ ά τ ο υ ς Ά ρ α β ε ς ισ τ ο ρ ι κ ο ύ ς α π ό τ ο ν

7ο έ ω ς τ ο 14ο μ .Χ . α ιώ ν α .

Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Τ Τ Κ Μ Π Α Σ Α Η Σ : Ε ίναι κα θηγητής και συγγραφ έας. Γ εννή -

θηκε στη Θ εσσ αλονίκη, όπου τελείω σε τη Θ εολογική Σ χολή του Α Π Θ . Η

ζω ή και το έργο του εμπνέονται απ ό τη μ εγάλη ιου αγάπη για ιον ά ν-θρω πο, τη Φ ύση, την ιστορία τω ν θρησκειώ ν, την εθνολογία και τη μυθο-

λογία. Α πό το 1989 αρθρογρα φ εί στον ειδικό κυρίω ς τύπο. Ε χει σ υνεργα -

στεί με τα περιοδικά Ε π ι σ τ ή μ η κ α ι Τ ε χ ν ο λ ο γ ία , Β ιβ λ ίο κ α ι Media. In form ation, Τ ο υ ρ ισ τ ικ ή Α γ ο ρ ά , Ε Δ Ω Ε Λ Λ Α Δ Α (περιοδικό για την ομογέ

νεια, όπ ου διατέλεσε κα ι αρχισυντάκτης), Τ ρ ίτ ο Μ ά τ ι, Α Ν Ι Χ Ν Ε Υ Σ Ε Ι Σ , Α Β Α Τ Ο Ν , Strange κ.ά . Γ ράφ ει ποίησ η, δοκίμια και μελέτες. Ε χει εκδώ -

σει ποιητικές συλλογές κα ι βιβλία: Ο Υ π ο μ ν ή μ ω ν (ποιητική συλλογή).

Α π ό δ ρ α σ η α π ό τ η ν Π ο λ ιτ ε ία τ ο υ Α ν θ ρ ώ π ο υ (κοινω νιολογικό δοκίμιο),

θ ο κ υ β ε ρ ν η τ ικ ή κ.ά. Α πό τις εκδόσ εις Α ρχέτυπο κυκλοφ ορείτο βιβλίο του

Ο φ ιο λ α τ ρ ε ία . Ε ίναιμέλος της Ε ταιρείας Ε λλή νω ν Λ ογοτεχνώ ν (Ε .Ε .Λ .).

2 53

Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ.pdf

Documents

Transcript of Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ.pdf