ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

Σχολικό έτος: 2014-2015Σχολική Μονάδα : 8ο Γυμνάσιο Ν. Σμύρνης «Εστία»Δ/νση Εκπαίδευσης : Δ΄ΔιΔΕΓραφείο : 3ο ΓραφείοΔήμος/Περιοχή Σχολείου : Νέα ΣμύρνηΑριθμός Εκπαιδευτικών Προγράμματος : 3Αριθμός Μαθητών Προγράμματος : 26 (μεικτή ομάδα)Ονοματεπώνυμο Διευθυντή : Ζαχαρόπουλος Ηλίας (ΠΕ03)

Σχολική Δραστηριότητα: Εκπόνηση Πολιτιστικού Προγράμματος

Ο τίτλος του προγράμματός μας: Θρησκεία και Τέχνη: Αρχιτεκτονική – ναοδομία – αγιογραφία. Τέχνη στις χριστιανικές εκκλησίες Ανατολής και Δύσης. Συμβολισμοί και αποσυμβολισμοί.

Προσέγγιση διαστάσεων – όψεων του θέματος /υποθέματα:--- Σύνδεση θρησκείας και τέχνης--- Επικοινωνία των λαών μέσω της τέχνης

Παιδαγωγικοί στόχοι : --- Ιστορικό πλαίσιο 16ου και 17ου αιώνα--- Αναγέννηση – Αντιμεταρρύθμιση--- Βυζαντινή αγιογραφία – Ναοδομία--- Συμβολισμοί ναών και εικόνων – Μπαρόκ

Μεθοδολογία Υλοποίησης:--- Χρήση Video--- Χρήση παράλληλων κειμένων--- Συνεργασία με βιβλιοθήκη «Εστίας»--- Έρευνα των μαθητών

Τόπος και χρόνος πραγματοποίησης του προγράμματος : Στο χώρο του σχολείου κάθε Δευτέρα, μετά το πέρας των μαθημάτων, εκτός αργιών.

Χρονική εξέλιξη του προγράμματος συνοπτικά : Μέσα σε διάστημα πέντε μηνών (Νοέμβριος 2014 έως και Απρίλιος 2015) διερευνήθηκαν και εξετάσθηκαν τα ακόλουθα θέματα: --- Ο ρόλος της τέχνης στη ζωή μιας κοινωνίας και στη ζωή κάθε ανθρώπου--- Καλλιτεχνική έκφραση της θρησκείας--- Γραμμές και μορφές στη βυζαντινή αγιογραφία--- Το βυζαντινό πνεύμα του μοναχισμού και της νοεράς προσευχής--- Εξέλιξη ναοδομίας σε Ανατολή και Δύση--- Η Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως ως πρότυπο βυζαντινού ρυθμού--- Βυζαντινές εκκλησίες των Αθηνών, η περίπτωση 5 ναών: α) Καπνικαρέα (Ερμού) β) Άγιος Ελευθέριος (Παλαιά Μητρόπολη) γ) Παντάνασσα (Μοναστηράκι)

δ) Ναός των Ασωμάτων (Θησείο) ε) Άγιος Νικόλαος ο Ραγκαβάς (Πλάκα)--- Εξέταση του μπαρόκ ως καλλιτεχνικού ρεύματος και σε συνάρτηση με τις ιστορικοπολιτικές συνθήκες της εποχής του.--- Εκκλησίες της Ρώμης, η περίπτωση 3 ναών: α) Άγιος Πέτρος της Ρώμης ως προάγγελος του μπαρόκ β)Santa Maria Maggiore γ) Il Jesu--- Διάσημες κρήνες της Ρώμης και μπαρόκ--- Σύγκριση βυζαντινού ρυθμού με το μπαρόκ και συμπεράσματα

___________________________________

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΕΚΔΡΟΜΗΣ

1η ημέρα : Αθήνα - Ρώμη (ξενάγηση πόλεως) – Κατακόμβες

Συγκέντρωση στον χώρο του σχολείου, επιβίβαση στο πούλμαν και αναχώρηση για το αεροδρόμιο. Άφιξη και ακολούθησε πτήση για την αιώνια πόλη, τη Ρώμη. Με την άφιξη ξεκινήσαμε την ξενάγηση και επισκεφθήκαμε τις κατακόμβες της Ρώμης, που ήταν τα κοιμητήρια των πρώτων χριστιανών οι οποίοι για οικονομικούς λόγους εκμεταλλεύτηκαν τα έγκατα της γης για να κάνουν τους τάφους τους. Με την διάδοση του χριστιανισμού στη Ρώμη αυτές επεκτάθηκαν, σκάβοντας σήραγγες σε περισσότερα επίπεδα για χιλιόμετρα, μέχρι να σχηματίσουν ένα ιστό δαιδαλώδη που είναι μοναδικός στον κόσμο. Μετά περπατήσαμε στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Είδαμε το Κολοσσαίο, το μεγαλύτερο σωζόμενο αρχαίο ρωμαϊκό αμφιθέατρο του κόσμου, όπου κάποτε αντηχούσαν οι κραυγές των μονομάχων και τα ουρλιαχτά του όχλου. Στην ρωμαϊκή αγορά ήταν η καρδιά της αρχαίας Ρώμης και το κέντρο εξουσίας μιας αυτοκρατορίας που εκτεινόταν στο μεγαλύτερο μέρος του τότε γνωστού κόσμου και σήμερα αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ευρώπης. Στην πλατεία Βενετίας μας εντυπωσίασε το ογκώδες μνημείο αφιερωμένο στον Βίκτωρ Εμμανουήλ Β΄, τον πρώτο βασιλιά της σύγχρονης ενωμένης Ιταλίας, το οποίο είναι επίσης και το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη που βρίσκεται μπροστά από τον λόφο του Καπιτωλίου, τον πιο σημαντικό από τους επτά ιστορικούς λόφους που ήταν χτισμένη η αρχαία πόλη, από τον οποίο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα διοικείται η Ρώμη. Ακολούθως φτάσαμε στην πλατεία Ναβόνα, το σαλόνι της Ρώμης όπως έχει ονομαστεί, την οποία στολίζει το σιντριβάνι των 4 ποταμών, και μετά περπατήσαμε μέχρι το Πάνθεο . Στην συνέχεια μεταφερθήκαμε στο ξενοδοχείο. Το απόγευμα γνωρίσαμε τη φωτισμένη Ρώμη σε μια τρίωρη νυκτερινή ξενάγηση.

2η ημέρα: Ρώμη - Μουσεία Βατικανού – Άγιος Πέτρος – Villa d ’ Este

Μετά το πρωινό μεταφερθήκαμε στο ανεξάρτητο κρατίδιο του Βατικανού, όπου ξεναγηθήκαμε στα περίφημα μουσεία του Βατικανού, από τα σημαντικότερα του κόσμου. Θαυμάσαμε το σύμπλεγμα του Λαοκόωντα, τον Απόλλωνα του Μπελβεντέρε, την αίθουσα των ζώων, του Απόλλωνα, τον διάδρομο των κηροπηγίων, των τοιχοταπήτων, των Γεωγραφικών χαρτών, τα Δωμάτια που έχει διακοσμήσει ο μεγάλος ζωγράφος Ραφαήλ με την περίφημη Σχολή των Αθηνών και καταλήξαμε στην  Καπέλα Σιστίνα  με τις μεγαλοφυείς

τοιχογραφίες του Μιχαήλ Αγγέλου που θεωρούνται ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της παγκόσμιας ζωγραφικής όλων των εποχών. Μετά περάσαμε στην Βασιλική που Αγίου Πέτρου, την μεγαλύτερη εκκλησία του κόσμου, που μας εντυπωσίασε με τον πλούτο και την επιβλητικότητα της. Μεταξύ των άλλων είδαμε την Πιετά του Μιχαήλ Άγγελου και το κιβώριο που δεσπόζει πάνω από τον Παπικό Βωμό, έργο του Μπερνίνι. Μετά το μεσημεριανό φαγητό ξεκινήσαμε για το Tivoli με σκοπό να επισκεφθούμε την Villa d’ Este*, μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco, με πολλά συντριβάνια, νύμφες, βρύσες και τεχνητά σπήλαια που αποτέλεσε πρότυπο για τους μπαρόκ κήπους της υπόλοιπης Ευρώπης.

3η ημέρα : Φλωρεντία

Πραγματοποιήσαμε μονοήμερη εκδρομή στην Φλωρεντία, όπου γνωρίσαμε από κοντά την Riazza della Signoria , το Ponte Vecchio και την ιστορική πλατεία του Καθεδρικού Ναού με το καμπαναριό, την Παναγία του Άνθους και το ιστορικό Βαπτιστήριο . Περπατήσαμε σε φημισμένους δρόμους όπως στην Via del Calzaiuoli, επισκεφτήκαμε την περίφημη Πιάτσα Ρεπούμπλικα  και την αψίδα της Ελευθερίας. Στην συνέχεια είχαμε φαγητό σε παραδοσιακή τρατορία της περιοχής και ελεύθερο.

4η ημέρα: Ρώμη –Αθήνα

Πρωινό και επίσκεψη στη Santa Maria Maggiore και κατόπιν στη Fontana di Trevi και στην Piazza di Spagna όπου θαυμάσαμε την κρήνη του Σαπιοκάραβου και την εκκλησία Trinita dei Mondi. Το απόγευμα είχαμε χρόνο ελεύθερο για αγορές στη Ρώμη. Κατόπιν μεταφορά στο αεροδρόμιο απ’ όπου ακολούθησε η πτήση επιστροφής για την Αθήνα.

Χριστιανισμός-Βυζαντινή αρχιτεκτονική

Πρωτοβυζαντινή περίοδος 313 – 630 μ.χ

Το 313 ο Μέγας Κωνσταντίνος αναγνωρίζει τον Χριστιανισμό ως νόμιμη Θρησκεία. Ίδρυσε την νέα πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας την Κωνσταντινούπολη και έθεσε τον εαυτό του επικεφαλής της Χριστιανικής εκκλησίας . Έτσι γεννήθηκε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία που καταλύθηκε το 1453 με την Άλωση την Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους . Στην αρχιτεκτονική οι Χριστιανοί έχοντας υπόψη τη Ρωμαϊκή Βασιλική ( χώροι που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι ως δικαστήριο η χρηματιστήριο ή ως χώρος συνάθροισης) έκτισαν της πρώτες εκκλησίες. Ο τύπος τους ονομάστηκε “ Βασιλική”. Η χριστιανική βασιλική είναι ένα επίμηκες κτίριο με κεντρικό κατά μήκος άξονα , και μπορεί να είναι μονόκλιτη ή πολύκλιτη. Από τον 4ον αιώνα μπροστά από το ιερό δημιουργείται ένα εγκάρσιο κλίτος το οποίο χωρίζει το ιερό από το κυρίως ναό . Η διάταξη αυτή δίνει στην εκκλησία το σχήμα σταυρού .

Στην βυζαντινή Αρχιτεκτονική παράλληλα με την βασιλική χρησιμοποιήθηκε και ο τύπος του περίκεντρου κτιρίου . Ο τύπος αυτός προερχόταν από τα κυκλικά κτίρια με θολωτές στέγες που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι (π.χ το Πάνθεον της Ρώμης ) Ο Συνδυασμός της βασιλικής και του περίκεντρου κτιρίου , αλλά και η δημιουργία ενός χώρου με έκφραση στο κεντρικό τμήμα δηλαδή τον τρούλο οδήγησαν τον Ανθέμιο και Ισίδωρο στην κατασκευής της περίφημης Βασιλικής της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.

Μεσοβυζαντινή εποχή: 630 μ.χ -1204

Μετά τον Ιουστινιανό και τους διαδόχους του η πολιτική φυσιογνωμία του βυζαντινού κράτους απομακρύνεται από την Ρωμαϊκή παράδοση εξελληνίζεται και ζει αυτόνομα .Η περίοδος αυτή θεωρείται η κυρίως βυζαντινή. Στην αρχιτεκτονική διαμορφώνεται ένας νέος τύπος εκκλησίας ο “εγγεγραμμένος σταυροειδής με τρούλο” . Ο τύπος αυτός επικράτησε και εξελίχθηκε με μικρές παραλογές.

Υστεροβυζαντινή εποχή: 1204 -1453

Με την πρώτη πτώση του Βυζαντίου το 1204 από τους σταυροφόρους κλείνει η κυρίως Βυζαντινή εποχή και αρχίζει η Υστεροβυζαντινή. Το 1261 με την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο την κάνει και πάλι διοικητικό πνευματικό κέντρο. Η εποχή των Παλαιολόγων η Τέχνη εξαπλώνεται σε πάρα πολλά μέρη του κόσμου. Στην αρχιτεκτονική εκτός από τους καθιερωμένους τύπους παρουσιάζεται και ένας νέος τύπος ο Σταυρεπίστεγος .Οι Μονόκλιτες η τρίκλιτες Βασιλικές σκεπάζονται από καμάρες που σχηματίζουν σταυρό . Έτσι οι στέγες σχηματίζουν σταυρό σε διαφορετικά ύψη. Στην Κύπρο εμφανίζεται ο φραγκοβυζαντινός ρυθμός που συνδυάζει βυζαντινά και γοτθικά στοιχεία .

Κύρια Χαρακτηριστικά :

• To Βυζάντιο Χρησιμοποιεί την τέχνη ως ενδιάμεσο μεταξύ ουρανού και γης .

• Η Τέχνη γίνεται ο υλικός φορέας τον πνευματικού κόσμου .

• Τους καλλιτέχνες δεν τους ενδιαφέρει η υλική απόδοση αλλά η πνευματική απόδοση μέσα από το έργο τους .

• Βασιλική αρχιτεκτονική .

• Περίκεντρη αρχιτεκτονική.

• Βασιλική με τρούλο .

• Εγγεγραμμένος σταυροειδές με τρούλο.

• Μεγαλοπρέπεια στην αρχιτεκτονική.

• Σταυρεπίστεγος ρυθμός

• Φραγκοβυζαντινός ρυθμός.

• Οι περισσότεροι ναοί αγιογραφούνται με φρέσκο ή ψηφιδοτούνται.

Αγία Σοφία (360 μ.Χ , Κωνσταντινούπολη)

Ο Βυζαντινός Ναός της Αγίας Σοφίας ήταν από το 360 μέχρι το 1453 ορθόδοξος καθεδρικός ναός της Κωνσταντινούπολης, με εξαίρεση την περίοδο 1204 - 1261 κατά την οποία ήταν ρωμαιοκαθολικός ναός, ενώ μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης μετατράπηκε σε τέμενος, μέχρι το 1934 και αποτελεί σήμερα μουσειακό χώρο. Ανήκει στις κορυφαίες δημιουργίες της βυζαντινής ναοδομίας, πρωτοποριακού σχεδιασμού, και υπήρξε σύμβολο της πόλης, τόσο κατά τη βυζαντινή όσο και κατά

την οθωμανική περίοδο. Το παρόν κτίσμα ανεγέρθηκε τον 6ο αιώνα, επί βασιλείας του Ιουστινιανού Α΄, από τους μηχανικούς Ανθέμιο και Ισίδωρο. Το οικοδόμημα ακολουθεί τον αρχιτεκτονικό ρυθμό της βασιλικής με τρούλο και συνδυάζει στοιχεία της πρώιμης βυζαντινής ναοδομίας, σε πολύ μεγάλη κλίμακα. Αρχιτεκτονικές επιρροές της Αγίας Σοφίας εντοπίζονται σε αρκετούς μεταγενέστερους ορθόδοξους ναούς αλλά και σε οθωμανικά τζαμιά. Εκτός από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό της, η Αγία Σοφία ξεχωρίζει επίσης για τον πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο της, που ωστόσο υπέστη σοβαρές καταστροφές κυρίως από τις βαρβαρότητες των Τούρκων κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας. Ο ναός είναι κτισμένος σε αρχιτεκτονικό ρυθμό βασιλικής με τρούλο. Ο κυρίως χώρος του κτίσματος έχει σχήμα περίπου κύβου. Τέσσερις τεράστιοι πεσσοί, (κτιστοί τετράγωνοι στύλοι), που απέχουν μεταξύ τους ο ένας από τον άλλο 30 μ., στηρίζουν τα τέσσερα μεγάλα τόξα πάνω στα οποία εδράζεται ο τρούλος, με διάμετρο 31 μέτρων και ύψος 56 μέτρων ο οποίος φωτίζεται από 40 παράθυρα. Ο τρούλος δίνει την εντύπωση ότι αιωρείται εξαιτίας των παραθύρων που βρίσκονται γύρω στη βάση του (ο σύγχρονος ιστορικός Προκόπιος λέει: ...δίνει την εντύπωση ότι είναι ένα κομμάτι ουρανού που κρέμεται στη γη...). Η διακόσμηση πού κάλυπτε το εσωτερικό του ναού ήταν το ίδιο σπουδαία με την αρχιτεκτονική του. Ψηλοί κίονες από πορφύρα, λευκό και πρασινωπό διάστικτο μάρμαρο, στεφανωμένοι με μαρμάρινα κιονόκρανα ήταν διακοσμημένοι με γραμμές χρώματος μπλε ή χρυσαφί. Οι τοίχοι καλύπτονταν με μάρμαρα πολύχρωμα, ζωγραφισμένα από τούς πιο επιδέξιους ζωγράφους, και από ψηφιδωτά πού έλαμπαν μέσα στο βαθύ μπλε ή αργυρό φόντο. Η Αγία Τράπεζα ήταν κατασκευασμένη από καθαρό χρυσό και έλαμπε διακοσμημένη με σπάνια κοσμήματα και σμάλτο, ενώ το Ιερό ήταν στολισμένο με μεταξωτά και χρυσά κεντήματα. Ο τεράστιος πολυέλαιος με τα χιλιάδες κεριά φώτιζε το ναό, ο οποίος φωτιζόταν και στο εξωτερικό του κατά τη διάρκεια της νύκτας και έκανε την εκκλησία να λάμπει με πύρινη λαμπρότητα και να αναγγέλλει στους ναυτικούς από μακριά τη δόξα της αυτοκρατορίας και το τέλος του ταξιδιού τους.

Μπαρόκ

Κατά την περίοδο αυτή ο καθολικός κόσμος της Δύσης χωρίστηκε στα δύο .

Μεταρρύθμιση – Αντιμεταρρύθμιση . Οι όροι αυτοί ορίζουν την επανάσταση των διαμαρτυρομένων κατά της καθολικής εκκλησίας και την αντίδραση των καθολικών . Η παπική Ρώμη ήταν η κοιτίδα του Μπαρόκ και εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη μέχρι και την Λατινική Αμερική με την βοήθεια του Τάγματος των Ιησουιτών. Η καθολική εκκλησία θεώρησε ότι η Τέχνη μπορούσε να γίνει φορέας προώθησης των επιδιώξεων της και θα έπρεπε να είναι κατανοητή απ’ όλο τον κόσμο. Ο 17ος αιώνας ήταν η εποχή των μεγάλων νεωτερισμών . Η φιλοσοφία και τα μαθηματικά έπρεπε να συμβαδίζουν και να ερευνάται ο φυσικός κόσμος ταυτόχρονα από πολλές επιστήμες για διαφορετικούς σκοπούς . Η φιλοσοφία σφραγίστηκε με σκληρή διαμάχη .

Στην Αρχιτεκτονική του Μπαρόκ η γλυπτική και η ζωγραφική έχουν μεγάλη σημασία. Τα κτίρια διακοσμούνται με έργα γλυπτικής και ζωγραφικής .Οι προσόψεις των κτιρίων διαμορφωθήκαν με πολλές καμπυλόγραμμες επιφάνειες , δίνοντας τους μια ιδιαίτερη έμφαση σχεδόν θεατρική. Ταυτόχρονα εμφανίστηκε πλούσια διακόσμηση στο εσωτερικό των κτιρίων με γύψινα στοιχεία , νωπογραφίες πλούσια υφάσματα , πολύτιμα υλικά , έπιπλα, αντικείμενα από χρυσό και πολύτιμους λίθους . Ο φωτισμός έπαιζε σημαντικό ρόλο, διοχετευόταν από καθορισμένα ανοίγματα. Τα

“σημεία φυγής” μέσα στο χώρο ενισχύονταν με διακοσμητικά σχέδια οφθαλμαπάτης . Ιδιαίτερα σημασία είχε η ένταξη των κτιρίων στην πόλη .Η σχέση της αρχιτεκτονικής , με την οργάνωση της πόλης έγινε στενότερη , με ιδιαίτερο ρόλο η ένταξη της πλατείας . Η πλατεία αποτελούσε τον κεντρικό σημείο διαφόρων συγκοινωνούντων χωρών της πόλης σε μια ιεραρχημένη σύνθεση.

Κύρια Χαρακτηριστικά :

• Αποδέσμευση από της αρχές της Αναγέννησης

• Η επαφή με την φύση έχει στόχο την έξαρση των συναισθημάτων του θεατή.

• Η Τέχνη μιμείται την φύση με στόχο να συγκίνηση , να εντυπωσιάζει.

• Η Τέχνη θεωρείται ανθρώπινη δημιουργία , που συνδέει τη γη με τον ουρανό , το πραγματικό με το ιδεατό.

• Ο χώρος γίνεται πολύπλοκος .

• Επιδιώκεται η σύνθεση αντίθετων στοιχείων (όπως το κοίλο με το κυρτό – το φωτεινό 26 με το σκοτεινό) .

• Έντονα χρώματα.

• Τα παιχνίδια του φωτός και τις σκιάς αποκτούν μεγάλη σημασία

• Έντονα διακοσμητικά στοιχεία .

• Ιδιαίτερη έμφαση στην πρόσοψη.

• Μεγαλοπρεπής κτίρια .

• Ιδιαίτερη σημασία η ένταξη των κτιρίων στην πόλη και η οργάνωση του χώρου με κεντρικό σημείο την πλατεία.

«ΜΝΗΜΕΙΑ» ΜΠΑΡΟΚ

Η Καπέλα Σιξτίνα ή Καπέλα Σιστίνα χτίστηκε ως ένα ιδιωτικό παρεκκλήσι κατόπιν αιτήματος του Σίξτου (ή Σίστου) Δ΄, απ’ όπου πήρε και το όνομά της. Παρόλο που εμείς (η ομάδα του 8ου Γυμνασίου Νέας Σμύρνης) είχαμε εξασφαλίσει ραντεβού ώστε να μη χρειαστεί να περιμένουμε, συνήθως οι επισκέπτες χρειάζεται να υποστούν πολύωρη αναμονή για την είσοδο στην Καπέλα Σιξτίνα. Η αναμονή αξίζει και μόνο για μια ματιά στην απεικόνιση της «Γένεσης» και ειδικότερα της «Δημιουργίας του Αδάμ» από τον Μιχαήλ Άγγελο. Στον καλλιτέχνη ανατέθηκε να ζωγραφίσει τις τοιχογραφίες οροφής και το έργο ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 1512. Παρότι οι αναγεννησιακές τοιχογραφίες επισκιάζονται από το έργο του Μιχαήλ Αγγελου δεν παύουν να είναι αριστουργήματα μεγάλων καλλιτεχνών όπως του δασκάλου του Μιχαήλ Άγγελου, Ντομένικο Γκιρλαντάιο. Από τον τεράστιο αυτό μουσειακό χώρο, επίσης, ξεχωρίζουν τα «Δωμάτια του Ραφαήλ» (Stanze di Rafaello), τέσσερα δωμάτια στο Αποστολικό Παλάτι του Βατικανού διακοσμημένα με νωπογραφίες, το Γρηγοριανό Ετρουσκικό Μουσείο (Museo Gregoriano Etrusco) που διαθέτει οκτώ αίθουσες και εκθέτει ετρουσκικά ευρήματα αρχαιολογικών ανασκαφών, όπως αγγεία, σαρκοφάγους, μπρούντζινα αντικείμενα, η διάσημη Συλλογή Γκουλιέλμι (Collezione Guglielmi) και το Μουσείο Πίου και Κλήμη (Museo Pio-Clementino) με εκθέματα όπως τους πορφυρούς σαρκοφάγους της Κωνσταντίας και της Ελένης, αδερφής και μητέρας αντίστοιχα του Μ. Κωνσταντίνου, το άγαλμα του Ηρακλή (στην Sala Rotonda, μικρογραφία του Πανθέου), το άγαλμα του Λαοκόοντα (Laocoon) καθώς και το άγαλμα Απόλλων του Μπελβεντέρε (Apollo Belvedere). (Βλ. φωτογραφίες 34, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 46). (foto 51, 52, 54, 55)

Σάντα Μαρία Ματζόρε: Το πρώτο πράγμα που μας εντυπωσιάζει είναι τα διακοσμητικά φατνώματα της οροφής που σύμφωνα με την παράδοση επιχρυσώθηκαν με τον πρώτο χρυσό που ήρθε από το Νέο Κόσμο, ένα δώρο του Φερδινάνδου και της Ισαβέλλας από την Ισπανία στον πάπα Αλέξανδρο ΣΤ΄. Οι τεράστιες κολόνες που στηρίζουν την οροφή οδηγούν το μάτι προς τα επάνω, στα 36 υπέροχα φατνώματα διακοσμημένα με ψηφιδωτά, έργα του 5ου αιώνα, που απεικονίζουν σκηνές από τη ζωή του Μωυσή, του Ισαάκ, του Ιακώβ και του Αβραάμ. Ένα εξίσου ωραίο ψηφιδωτό του 1295 που απεικονίζει τη στέψη της Παρθένου δεσπόζει στην κόγχη, το χώρο πίσω από την Αγία Τράπεζα, έργο του Τζάκοπο

Τορίτι. Συμπληρωματικοί στρόβιλοι χρωμάτων διακοσμούν μέρη του δαπέδου, που αποτελείται από μάρμαρο δουλεμένο με την τεχνοτροπία Κοσμάτι και χρονολογείται από τα μέσα του 12ου αιώνα. Ανάμεσα στις πιο εντυπωσιακές προσθήκες είναι τα δύο μεγάλα αντικριστά παρεκκλήσια, η Καπέλα Σιξτίνα (στα δεξιά καθώς κοιτάζουμε την Αγία Τράπεζα) και η Καπέλα Παολίνα (στα αριστερά), που ολοκληρώθηκαν για τους Πάπες Σίξτο Ε΄ και Παύλο Ε΄ στα 1587 και 1611 αντίστοιχα. Σε καμία δεν υπάρχει κάτι το εξαιρετικό αλλά το συνολικό διακοσμητικό αποτέλεσμα είναι υπέροχο. (Βλ. φωτογραφίες 109, 110, 111, 112, 113, 114)

ΟΙ ΚΡΗΝΕΣ ΤΟΥ ΜΠΑΡΟΚ

1. Piazza Navona

Η Piazza Navona είναι μία από τις πιο διάσημες και αναμφισβήτητα μία από τις ωραιότερες πλατείες της Ρώμης. Η πλατεία είναι χτισμένη στο πρώην στάδιο του Δομιτιανού, που χτίστηκε από τον αυτοκράτορα Δομιτιανό το 86 μ.Χ. Εξ’ ού και η μεγάλη, με ωοειδές σχήμα, πλατεία. Το γήπεδο, το οποίο είχε ένα μεγαλύτερο χώρο για αγωνίσματα από το Κολοσσαίο, χρησιμοποιήθηκε κυρίως για φεστιβάλ και αθλητικές εκδηλώσεις. Το στάδιο ήταν γνωστό ως «Circus Agonalis» (ο στίβος του ανταγωνισμού). Πιστεύεται ότι η επωνυμία άλλαξε με την πάροδο του χρόνου από «in agone» σε «navone» και τελικά σε Navona. Το 15ο

αιώνα, το γήπεδο ήταν στρωμένο για να δημιουργήσει την πλατεία Navona, αλλά απομεινάρια του σταδίου είναι ακόμη ορατά στη γύρω περιοχή. Η Piazza Navona διαθέτει τρία σιντριβάνια. Το κεντρικό και μεγαλύτερο είναι το Fontana dei Quattro Fiumi (σιντριβάνι των τεσσάρων ποταμών). Κατασκευάστηκε μεταξύ 1647 και 1651, κατόπιν αιτήματος του Πάπα Ιννοκέντιου του Κ’. Ο σχεδιασμός της κρήνης ανατέθηκε πρώτα στον Μπορομίνι (Borromini), αλλά παραδόθηκε τελικά στον Μπερνίνι (Bernini). Το σιντριβάνι αποτελείται από τέσσερα αγάλματα ανθρώπων που το καθένα αντιπροσωπεύει ένα ποτάμι από διαφορετική ήπειρο – το Νείλο, το Γάγγη, το Δούναβη και το Ρίο ντέλλα Πλάτα. Τα αγάλματα είναι στη βάση ενός βράχου και υποστηρίζουν έναν οβελίσκο, που αρχικά βρισκόταν στο Massenzio Circus. Τα δύο άλλα σιντριβάνια στην πλατεία είναι το Fontana di Nettuno (η κρήνη του Ποσειδώνα) στο βόρειο άκρο και η Fontana del Moro (η κρήνη του Μαυριτανού) στο νότιο άκρο. Η Fontana di Nettuno, επίσης

γνωστή ως Calderari, χτίστηκε το 1576 από τον Giacomo della Porta. Τα αγάλματα του Ποσειδώνα που περιβάλλεται από θαλάσσιες νύμφες προστέθηκαν τον 19ο αιώνα. Ο Giacomo della Porta έχτισε και το Fontana del Moro. Το κεντρικό άγαλμα του Μαυριτανού σχεδιάστηκε από τον Bernini και προστέθηκε αργότερα τον 17ο αιώνα. Οι τρίτωνες είναι προσθήκες του 19ου αιώνα. Ένα ακόμα εντυπωσιακό αξιοθέατο στην πλατεία Navona είναι η εκκλησία του Sant’ Agnese in Agone. Η εμπρόσθια όψη της μπαρόκ αυτής εκκλησίας σχεδιάστηκε από τον Borromini, τον κύριο αντίπαλο του Bernini. Η κατασκευή άρχισε μόλις δύο χρόνια μετά την ολοκλήρωση της Fontana dei Quattro Fiumi του Bernini, ακριβώς μπροστά από το κτίριο. Η εκκλησία ολοκληρώθηκε το 1670. Η Piazza Navona βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο της Ρώμης, δυτικά από το Πάνθεον. Είναι μία από τις πιο ζωντανές πλατείες της Ρώμης, με πολλές υπαίθριες καφετέριες, εστιατόρια και νυχτερινά κέντρα στη γειτονιά. Εμείς την επισκεφθήκαμε την πρώτη ημέρα του ταξιδιού μας, στις 27/3/2015, όπου και ξεναγηθήκαμε, βγάλαμε πολλές φωτογραφίες με φόντο το διάκοσμο της πλατείας και χαζέψαμε τους κάθε είδους μικροπωλητές με την απλωμένη στο έδαφος πραμάτεια τους, αλλά και τους καλλιτέχνες και ζωγράφους που ορισμένοι δημιουργούσαν τα έργα τους μπροστά στα μάτια μας… (Βλ. φωτογραφίες 20, 21)

2. Σκαλινάτα ή Τα Ισπανικά Σκαλιά

Η Σκαλινάτα (Scalinata di Trinita dei Monti) είναι ένα από τα διασημότερα αξιοθέατα της Ρώμης και κλασικός τόπος συνάντησης τόσο για τους κατοίκους όσο και για τους πολυάριθμους τουρίστες. Πρόκειται για μια μεγαλοπρεπή σκάλα που συνδέει την Piazza di Spagna με ένα πλάτωμα μπροστά στην πρόσοψη της γαλλικής εκκλησίας Τρινιτά ντέι Μόντι. Η θέα της πόλης από το πλάτωμα αυτό είναι πανοραμική και πολύ όμορφη. Τους ανοιξιάτικους μήνες η Σκαλινάτα στολίζεται με γλάστρες από ανθισμένες αζαλέες. Η Σκάλα συνδυάζει τόσο ευθεία τμήματα όσο και καμπύλες και έχει μια θεατρική αίσθηση. Κατά καιρούς μόδιστροι της υψηλής ραπτικής, όπως ο Valentino, έχουν παρουσιάσει εδώ τις νέες κολεξιόν τους. Έχει συνολικά 135-138 σκαλοπάτια. Το fleur-de-lys, σύμβολο των Βουρβόνων και τα σύμβολα του Πάπα εναλλάσσονται προσεκτικά στις

ανάγλυφες λεπτομέρειες. Στην κορυφή της δεσπόζει η Τρινιτά ντέι Μόντι με τα δίδυμα καμπαναριά της, ενώ στη βάση υπάρχει μια χαμηλή κρήνη. Η γοητευτική, μικροσκοπική Φοντάνα ντέλα Μπαρκάτσια κυριολεκτικά σημαίνει «Κρήνη της Σάπιας Βάρκας». Το όνομά της προέρχεται από το κεντρικό γλυπτό, μια μισοβυθισμένη βάρκα με το νερό να χύνεται ήσυχα από τις πλευρές της. Το χαμηλότερο επίπεδο της κρήνης και καθόλου εντυπωσιακό θέαμα είναι το αποτέλεσμα της χαμηλής πίεσης του υδραγωγείου Aqua Vergine που το τροφοδοτεί. Το μπαρόκ σχέδιό του – που πιθανότατα βασίστηκε σε ένα παλιότερο ρωμαϊκό μοντέλο – ήταν το αποτέλεσμα μιας συλλογικής προσπάθειας του Pietro Bernini και του διασημότερου γιου του Gian Lorenzo Bernini. Παραγγέλθηκε το 1629 από τον πάπα Ουρβανό Η΄, μέλος της οικογένειας Barberini, της οποίας τα εμβλήματα – ο ήλιος και η μέλισσα – διακοσμούν το έργο. Η ομάδα μας χρησιμοποίησε την «Κρήνη του Σαπιοκάραβου» ως σημείο συνάντησης, όταν την τελευταία ημέρα του ταξιδιού μας στη Ρώμη, 30/3/2015, δώσαμε ραντεβού μετά από μία ακόμη ξενάγηση και ελεύθερη περιήγηση στα περίχωρα του βόρειου μέρους της πόλης και συγκεντρωθήκαμε για τις καθιερωμένες αναμνηστικές μας φωτογραφίες. Κατόπιν φύγαμε για αεροδρόμιο!(βλ. φωτογραφίες 121, 125, 130)

3. Fontana di Trevi (Η Κρήνη των Τριών Δρόμων)

Η Κρήνη ξεπροβάλλει καθώς στρίβουμε από έναν από τους τρεις δρόμους που δίνουν στην πηγή αυτή το όνομά της (τρε βίε σημαίνει τρεις δρόμοι) στη μικρή πλατεία, ένα σημείο που ο συγγραφέας Τσαρλς Ντίκενς περιέγραψε ως «ασήμι για το μάτι και το αυτί». Τα νερά της κρήνης προέρχονταν αρχικά από το Aqua Virgine ή Aqua Virgo, ένα υδραγωγείο που άρχισε να χτίζει ο Αγρίππας το 19 π.Χ. για να φέρει νερό στη Ρώμη από τους λόφους που ήταν γύρω της. Πήρε το όνομά του από το θρύλο που λέει ότι ένα κορίτσι (βέρτζινε) έδειξε την αρχική πηγή σε μια ομάδα Ρωμαίων στρατιωτών. Σήμερα η πηγή αποδίδει την τεράστια ποσότητα των 80.000 κυβικών μέτρων νερού καθημερινά. Η σημερινή κρήνη άρχισε να κατασκευάζεται επί του πάπα Κλήμη ΙΒ΄ το 1732 – μια επιγραφή πάνω από το κύριο τόξο της κρήνης μνημονεύει αυτό το γεγονός – και εγκαινιάστηκε 30 χρόνια αργότερα από τον Κλήμη ΙΓ΄. Ο σχεδιαστής της κρήνης, πιθανότατα ο Νίκολα Σάλβι, είχε την καινοτόμα ιδέα να στηρίξει την κρήνη επάνω στον τοίχο του Παλάτσο Πόλι, δίνοντάς της έτσι μεγάλη μνημειακή αξία και κάνοντάς τη πιο εντυπωσιακή. Η κεντρική φιγούρα της κρήνης απεικονίζει τον

Ποσειδώνα ή τον Ωκεανό. Μπροστά του στέκονται δύο Τρίτωνες (1759-1762), έργο του γλύπτη Πιέτρο Μπράτσι. Ο ένας στα αριστερά καθώς κοιτάζουμε την κρήνη αντιπροσωπεύει τη φουρτουνιασμένη θάλασσα (την οποία συμβολίζει το αγριεμένο άλογο), ενώ η μορφή στα δεξιά που φυσάει σε ένα κοχύλι συμβολίζει την ήρεμη θάλασσα. Οι μορφές στις ορθογώνιες κόγχες δεξιά και αριστερά του Ποσειδώνα είναι αλληγορικές και συμβολίζουν την Υγεία (ενώ ένα ανάγλυφο από πάνω τους απεικονίζει ένα κορίτσι να δείχνει στους στρατιώτες την πηγή της Aqua Vergine) και την Αφθονία (ενώ ένα ανάγλυφο απεικονίζει τον Αγρίππα να εγκρίνει το σχέδιο του υδραγωγείου). Λίγοι επισκέπτες αντιστέκονται στον πειρασμό και δε ρίχνουν ένα κέρμα στα νερά της. Η παράδοση προέρχεται από τη συνήθεια των αρχαίων Ρωμαίων να ρίχνουν νομίσματα σε μερικές κρήνες για να κατευνάσουν τους θεούς, και αργότερα από τους πρώτους χριστιανούς που σκόρπιζαν νομίσματα στον τάφο του αγίου Πέτρου και άλλων σημαντικών αγίων και μαρτύρων. Είναι καλύτερα να θαυμάσει κανείς την κρήνη αργά τη νύχτα, όταν οι επισκέπτες είναι λιγότεροι και η κρήνη είναι συνήθως φωτισμένη. Δυστυχώς για την ομάδα μας, εμείς επισκεφθήκαμε τη Φοντάνα ντι Τρέβι κατά την τελευταία ημέρα του ταξιδιού μας, 30/3/2015, σε μια περίοδο όπου γίνονταν στο μνημείο εργασίες συντήρησης και γι’ αυτό η κρήνη δεν είχε νερό, ενώ υπήρχαν παντού σκαλωσιές. Ακολουθώντας ένα σανιδένιο μονοπάτι κατορθώσαμε να περάσουμε σχετικά κοντά ώστε να παρατηρήσουμε τα γλυπτά αλλά οπωσδήποτε δεν ήταν ρομαντικά. Δηλαδή, καμία σχέση με την ταινία Dolce Vita του Φεντερίκο Φελίνι! (Βλ. φωτογραφίες 116, 117, 118)

Η ΦΛΩΡΕΝΤΙΑ ΠΟΥ ΑΓΑΠΗΣΑΜΕ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΣΑΜΕ

Βλ. φωτογραφίες νο 88, 89, 90, 91, 92, 98, 102, 103

ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΙΛΑΝΕ…

«Ομολογουμένως δεν περίμενα ποτέ πως θα ταξιδεύαμε έξω από την Ελλάδα ως σχολείο αλλά και πως μια εκδρομή θα μπορούσε να φέρει κοντά ανθρώπους. Μια εκδρομή στην Ιταλία, λοιπόν, κατάφερε να αποτελέσει για εμάς – τα παιδιά της «Εστίας» της Νέας Σμύρνης – το τέλος ενός κύκλου, ενός κύκλου αναμνήσεων και εικόνων αλησμόνητων, ο οποίος ολοκληρώθηκε με τον καλύτερο τρόπο. Φύγαμε ως σχολείο, γυρίσαμε σαν παρέα! Ένα τετραήμερο – κατ’ εμέ – πλήρες στιγμών. Σας ευχαριστώ! » (Μ. Σ., μαθητής Γ΄ Γυμνασίου)

«Ένα από τα όνειρά μου ήταν να πραγματοποιήσω ένα ταξίδι στο εξωτερικό και φέτος, στην τελευταία μου χρονιά στο Γυμνάσιο, το όνειρο αυτό έγινε πραγματικότητα. Η επιτυχία, όμως, αυτού του ταξιδιού δεν οφειλόταν μόνο στο γεγονός ότι μια ομάδα μαθητών από το 8ο Γυμνάσιο Νέας Σμύρνης βρέθηκε στην Ιταλία, αλλά ότι αυτοί οι μαθητές έγιναν κάτι περισσότερο από ομάδα. Φυσικά, τα αξιοθέατα και τα μνημεία της Ρώμης και της Φλωρεντίας σε άφηναν ξέπνοο, αλλά το καλύτερο ήταν ότι ήμασταν όλοι μαζί. Όλες αυτές οι νέες εμπειρίες που μοιραστήκαμε και γενικότερα η όλη ατμοσφαιρικά καλή διάθεση που επικρατούσε, μας έδεσε όλους ακόμη περισσότερο ως φίλους. Μέσα από αυτήν την εκδρομή απέκτησα φίλους παντοτινούς, φίλους που ξέρω ότι με καταλαβαίνουν και τους καταλαβαίνω, που μοιραζόμαστε τα ίδια όνειρα και πεποιθήσεις και το κυριότερο, φίλους που θα στέκονται στο πλευρό μου σε ό,τι καλό ή κακό συμβεί στη ζωή μου. Γι’ αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω όσους βοήθησαν να πραγματοποιηθεί το όνειρό μας και μ’ έκαναν να συνειδητοποιήσω τη χαρά να μοιράζεσαι εμπειρίες με τους φίλους σου. Σας ευχαριστώ» (Φ. Τ., μαθήτρια Γ΄ Γυμνασίου)