ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑΣ

Εικονογράφηση ΕΙΡΗΝΗ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Μαγικές ιστορίεςαπό την καρδιά του μεσημεριού

4921 magikes.qxp 03/05/17 19:37 Page 5

4921 magikes.qxp 03/05/17 19:37 Page 6

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Το μαντίλι της νεράιδας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Ο νεραϊδοπαρμένος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Ο Παναγιώτης στον νεραϊδόκηπο . . . . . . . . . . . . . . . . 39Ο λυράρης και οι νεράιδες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65Ο αγαπημένος των νεράιδων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73Το στοιχειό του πηγαδιού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83Το στοιχειό της καρυδιάς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87Η γοργόνα κι ο ψαράς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91Τελώνια στο πέλαγος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103Επίμετρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

4921 magikes.qxp 03/05/17 19:37 Page 7

4921 magikes.qxp 03/05/17 19:37 Page 8

9

Το μαντίλι της νεράιδας

Μια φορά ζούσε ένας που τον λέγαν Παντελή. ΟΠαντελής ήταν παλικάρι ως εκεί πάνω, καλόκαρδοκαι δυνατό, πρώτο πάντα στη δουλειά. Αλλά ήτανάσχημος ο άμοιρος, μ’ ένα κεφάλι μακρύ και στενό,μύτη στραβή και μάτια παράταιρα βαλμένα. Όλ’αυτά, όμως, δε θα τα πρόσεχες, αν ο Παντελής δενείχε ένα κουσούρι1 που έκανε τις κοπελιές να γε-

1. Ελάττωμα.

4921 magikes.qxp 03/05/17 19:37 Page 9

10

λούν και τις γριές να σταυροκοπιούνται: Πίστευε, οπαλαβός, ότι ήταν όμορφος, ότι έκαιγε καρδιές, κιότι άλλος σαν κι αυτόν στη γη επάνω δεν υπήρχε!

«Έχω κάψει καρδιές εγώ» έλεγε και ξανάλεγε.«Τα κορίτσια με παρακαλούν, αλλά εγώ δεν ταλογαριάζω».

«Προκοπή δε θα βρεις με τα καμώματά σου,γιόκα μου» του ’λεγε η μάνα του, αλλά του Πα-ντελή δεν ίδρωνε τ’ αυτί. Σιγά μην έπαιρνε κοπέ-λα από το χωριό. Χάθηκαν οι πριγκίπισσες κι οιβασιλοπούλες; Χάθηκαν οι αρχόντισσες με ταχρυσά φορέματα που περνούσαν πότε πότε απότον μεγάλο δρόμο πάνω στ’ άλογα;

Τέτοια έβαζε με τον νου του ο Παντελής ότανκαθόταν να ξαποστάσει από τη δουλειά στα χω-ράφια. Τέτοια κι άλλα τόσα, που θα κοκκινίζατεαν σας τα ομολογούσα και θα λέγατε πως τα ’χεχαμένα το καημένο το παλικάρι μονάχο εκεί, στονκάμπο, παρέα με τους κόρακες και τα σπουργίτια.

4921 magikes.qxp 03/05/17 19:37 Page 10

11

Κι έτσι περνούσε ο καιρός κι η μάνα του Πα-ντελή μάταια πάλευε να του βάλει μυαλό για νατον νοικοκυρέψει.

«Μόνος θα μείνεις, γιε μου» του ’λεγε. «Πα-ντρέψου όσο είν’ η ώρα σου, γιατί μετά καμιά δεθα σε θέλει».

«Εγώ δεν είμαι για τα λίγα, μάνα» απαντούσε οΠαντελής. «Εγώ είμαι για τα μεγάλα, τ’ άπιαστα».

«Πρόσεχε, γιε μου, γιατί τα μυαλά σου έχουνπάρει τον ανήφορο» έλεγε η μάνα του και σκοτεί-νιαζε το βλέμμα της «κι όταν πιάσεις την κατη-φόρα, ποιος σε σταματάει».

Γελούσε ο Παντελής κι έτρεχε να συναντήσειτ’ άλλα παλικάρια του χωριού, να τους ιστορήσειιστορίες απ’ το κεφάλι του βγαλμένες πως τάχαμια αρχόντισσα τον παρακαλούσε να την πα-ντρευτεί, πως μια βασιλοπούλα τα πλούτη τηςστα πόδια του τα ρίχνει. Τέτοια ιστορούσε ο Πα-ντελής και τα παλικάρια τον περιγελούσαν, αλλά

4921 magikes.qxp 03/05/17 19:37 Page 11

δεν τον ένοιαζε τον παλαβό. Αυτός το ’χε σκοπόμόνο αρχόντισσα να πάρει.

Ήταν καλοκαίρι καιρός, θεριστής μήνας,2 κι οΠαντελής είχε πέσει να ξαποστάσει δίπλα στ’αλώνι,3 σε μια σκιά. Εκεί που κοιμόταν, ακούει έναποδοβολητό σαν χοροπήδημα, ακούει γέλια καιφωνές κι έπειτα ένα τραγούδι αγγελικό. Ανοίγει ταμάτια και τι να δει: Κάτι γυναίκες ίσαμ’ εκεί πάνω,σπαθάτες4 και λυγερές, με μαλλιά λυτά που αγγίζα-νε τη μέση τους,5 η μια πιο όμορφη απ’ την άλλη, εί-χαν μαζευτεί στ’ αλώνι και το ’χαν ρίξει στον χορόκαι το τραγούδι.2. Ιούνιος, ο μήνας που θερίζουν τα σπαρτά.

3. Τα αλώνια είναι πολύ συνηθισμένος τόπος συνάντησης των νεράιδωνμε τους ανθρώπους, ίσως επειδή βρίσκονται έξω από τον οικισμό και σεψηλά σημεία.

4. Ψηλές και λεπτές.

5. Οι γυναίκες την εποχή εκείνη κυκλοφορούσαν στον δρόμο αλλά καιστα σπίτια τους πάντα με κεφαλόδεσμο (μαντίλι ή τσεμπέρι στο κεφά-λι). Έτσι, ένας άντρας έβλεπε τα μαλλιά της γυναίκας μόνο όταν αυτήπήγαινε για ύπνο, οπότε έβγαζε το μαντίλι. Συνεκδοχικά, λοιπόν, η γυ-ναίκα που ’χε λυτά τα μαλλιά της ήταν ελευθέρων ηθών.

12

4921 magikes.qxp 03/05/17 19:37 Page 12

«Παναγιά μου, τι είναι αυτό που βλέπουν τα μά-τια μου;» μουρμούρισε ο Παντελής, που αμέσωςκατάλαβε πως οι γυναίκες αυτές ήταν νεράιδες.

Είχε ακούσει ένα σωρό για τις νεράιδες: πωςείναι κακές είχε ακούσει, πως είναι αιμοβόρες,πως τρώνε παλικάρια κι άλλα τέτοια, αλλά ποτέδε φανταζόταν τέτοια ομορφιά. Μια τέτοια θέλωγια γυναίκα μου, σκέφτηκε ο άμυαλος. Μια τέτοιακι ας πεθάνω.

Σηκώθηκε σιγά σιγά και πλησίασε να δει ποιανα πρωτοπάρει. Ακούστηκε όμως το σούρσιμοτων ποδιών του, τρέχουν οι νεράιδες εκεί όπου εί-χαν αφήσει τα μαντίλια τους και χάνονται σαναστραπή από μπροστά του.

Δεν απογοητεύτηκε ο Παντελής. Για να ’ρχο-νται αυτές εδώ, θα πει πως δε φοβούνται κανέναν,σκέφτηκε, κι έβαλε με το μυαλό του να ξαναπάειτο επόμενο μεσημέρι και να κάνει τον κοιμισμένογια να τις δει καλύτερα.

13

4921 magikes.qxp 03/05/17 19:37 Page 13

Το ’πε και το ’κανε ο Παντελής. Πάει το μεση-μέρι, ξαπλώνει σ’ άλλη σκιά, πιο κοντά στ’ αλώνι,και σε λίγο να σου οι ομορφονιές, το στήνουν πά-λι στον χορό και κάτι τραγούδια όλο μέλι. Μισά-νοιχτα είχε τα μάτια ο Παντελής κι έβλεπε, έβλεπεκαι το μάτι του δε χόρταινε. Αμάν, τι αρχόντισσεςείν’ αυτές, έλεγε από μέσα του, όχι οι μαδημένες οιδικές μας. Αμάν, Παναγιά μου, τέτοια γυναίκα θα πά-ρω, να λάμπει ο τόπος!

Τότε ήταν που είδε μια, την πιο λυγερή, τηνπιο σπαθάτη, την πιο όμορφη απ’ όλες που ’χε μά-τια σαν τον ουρανό κι ήταν χρυσομαλλούσα, νατου γελά και να του κλείνει το μάτι. Έτσι νόμισε,τουλάχιστον, ο άμοιρος. Πετάγεται ο Παντελήςνα την πιάσει, αλλά πού… πιάνονται οι νεράιδες;Ορμάνε όλες στα μαντίλια τους και γίνονται ανε-μοζάλη.6

Μέρες και μέρες πάλευε ο Παντελής στ’ αλώ-

6. Ανεμοστρόβιλος.

14

4921 magikes.qxp 03/05/17 19:37 Page 14

νια κι είχε στεγνώσει πια – τα μάγουλά του εί-χαν ρουφηχτεί, το χρώμα του είχε ξεθωριάσει.Μόνο το μάτι του έλαμπε ακόμα διψασμένο αλ-λά ξεδιψασμό δεν είχε. Γιατί το μυαλό του ήτανσταματημένο σ’ εκείνη την ομορφονιά που κάθεμέρα του γελούσε, κάθε μέρα του ’κλεινε το μάτικαι κάθε μέρα αστραπή γινότανε, φωτιά κι ανε-μοζάλη.

Έτσι, μια μέρα αποφάσισε να πάει στη γριά μά-γισσα7 να πάρει τη συμβουλή της.

«Το και το, μάγισσα» της λέει «αυτό κι εκεί-νο μου κάνει η ομορφονιά κι έχω παλαβώσει ο

7. Οι μάγισσες στις ελληνικές παραδόσεις δεν έχουν καμία σχέση με τηνεικόνα της κακιάς μάγισσας έτσι όπως εμφανίζεται στα βορειοευρωπαϊ-κά αλλά και στα σλαβικά παραμύθια. Είναι συνήθως γριές, ζουν μέσαστον οικισμό και ασκούν το επάγγελμα της μαμής και της πρακτικήςγιατρού, βοηθούν δηλαδή τους ανθρώπους με κάθε δυνατό τρόπο σεκάθε είδους δυσκολίες (βλέπε και τη γριά Μοσχούλα στο παραμύθι «Ονεραϊδοπαρμένος»). Σε ορισμένες περιπτώσεις, εμφανίζονται και μά-γισσες ξένες, έξω από τον οικισμό, που είναι συνήθως πιο δυνατές. Ηδράση τους όμως είναι πάντοτε αποτρεπτική (διώχνουν δαιμόνια, εξορ-κίζουν το κακό) και ποτέ δεν εμφανίζονται να προκαλούν το κακό.

15

4921 magikes.qxp 03/05/17 19:37 Page 15

καημένος· το χρώμα μου έχω χάσει. Τη θέλω γιαγυναίκα μου, μάγισσα. Τη θέλω κι ας χαθώ!»

Η μάγισσα αναστέναξε βαριά, σκέφτηκε νατου πει να τις αφήσει τις δαιμόνισσες και να κοι-τάξει να παντρευτεί καμιά από τα μέρη τους, νανοικοκυρευτεί, ο άμοιρος, με τα χάλια που ’χε, αλ-λά πάλι ήξερε το πείσμα του και την αναποδιάτου, ήξερε πως πίσω δε θα έκανε και πως, αν δεντον βοηθούσε, θα μαραινόταν ο κακορίζικος κιεκείνη θα το ’χε κρίμα.8 Σήκωσε το βλέμμα της,λοιπόν, και τον κοίταξε κατάματα: «Ας είναι, πα-λικάρι μου» είπε. «Άκου τι θα κάνεις: Θα πας αύ-ριο στ’ αλώνι από το πρωί και θα κρυφτείς καλά,να περιμένεις. Μόλις φανούν οι δαιμονισμένεςκαι βγάλουν τα μαντίλια τους, πρόσεξε πού θα τ’αφήσει το δικό της αυτή που αγαπάς. Άσ’ τες λίγονα ξενοιάσουν κι έπειτα όρμα και πιάσε το μαντίλιτης. Άμα της πάρεις το μαντίλι, πάει, σου παραδί-

8. Θα ένιωθε τύψεις.

16

4921 magikes.qxp 03/05/17 19:37 Page 16

νεται. Τίποτα να μη σε νοιάζει. Μόνο πρόσεξε ναμην το φανερώσεις, γιατί αυτή καπνός θα γίνεικαι θα σ’ αφήσει μόνο κι έρημο. Κι αν πάλι το κά-ψεις, να ξέρεις πως μπορεί απ’ τον καημό της ναπεθάνει. Γι’ αυτό, το καλύτερο είναι να το κρύψειςκαι να προσέχεις μη σε ξεγελάσει και το πάρει».

Μια το ’πε η μάγισσα, μια το ’κανε ο Παντε-λής. Της παίρνει το μαντίλι της ομορφονιάς, τηνπηγαίνει σπίτι του και την παντρεύεται.

Σάστισαν όλοι στο χωριό, έπαψαν τα γέλια καιτα σταυροκοπήματα, σώπασαν τα στόματα πουστάζανε φαρμάκι. «Βρε, τον Παντελή, που μαςέκανε όλους καλά με την ομορφονιά που μας κου-βάλησε» λέγαν οι λεβέντες και λιγώνονταν μετην ομορφιά της, ζήλευαν τα κορίτσια, τη σταυ-ρώναν οι γριές.

Φούσκωνε ο Παντελής από περηφάνια για τηγυναίκα που ’χε πάρει, όμορφη σαν τα κρύα τα νε-ρά αλλά και νοικοκυρά σωστή· λόγο δεν είχε να

17

4921 magikes.qxp 03/05/17 19:37 Page 17

της πει, κάτι να την κατηγορήσει. Μόνο που ’τανπάντα πικραμένη, η άμοιρη, το γέλιο της δεν το’ξερε ο Παντελής, τραγούδι της ποτέ δεν είχεακούσει, στους γάμους, στις γιορτές δεν ήθελε ναστολιστεί όπως οι άλλες οι γυναίκες.

«Βρε καλή μου, βρε χρυσή μου» την καλόπια-νε ο Παντελής, αλλ’ αυτή το μαντίλι μόνο είχε στομυαλό της.

«Το μαντίλι δώσε μου, να χαρείς» έλεγε η νε-ράιδα και τέλος δεν είχε το μαράζι9 της.

Σε λίγο καιρό να σου και τα παιδιά, ίδια η μά-να τους, με μάτια σαν τον ουρανό και μαλλιά χρυ-σά σαν τον ήλιο. Τέτοια ομορφιά, δεν είχαν ξανα-δεί στο χωριό.

Όλο χαρά ο Παντελής, άκουγε τα παινέματαγια την ομορφάδα των παιδιών του και καμάρωνεσαν τον διάνο.10 Η γυναίκα του, όμως, η νεράιδα,

9. Στενοχώρια, μελαγχολία

10. Ο γάλος, το αρσενικό της γαλοπούλας

18

4921 magikes.qxp 03/05/17 19:37 Page 18

πάντα στενοχωρημένη και πικραμένη. «Το μα-ντίλι δώσε μου, να χαρείς» έλεγε και ξανάλεγε,αλλά ο Παντελής το μαντίλι πίσω δεν της το ’δινεγιατί θυμόταν καλά τα λόγια της μάγισσας:«Μόνο πρόσεξε μην της το φανερώσεις, γιατί αυτήκαπνός θα γίνει και θα σ’ αφήσει μόνο κι έρημο».

Κι έτσι περνούσανε τα χρόνια, ώσπου μια μέραπου ’τανε γιορτή μεγάλη κι έπαιζαν τα όργαναστον πλάτανο, λύγισε ο Παντελής. Είχε βάλει τακλάματα η νεράιδα και του ζητούσε το μαντίλιγια να πάει, λέει, να χορέψει. Πώς έγινε τη μέραεκείνη, τη συμπόνεσε ο Παντελής. Δεν μπορεί,σου λέει, να μου φύγει τώρα που ’χουμε παιδιά με-γαλωμένα.

«Σ’ το δίνω να πας στον χορό, μόνο θέλω ναμου τάξεις πως θα γυρίσεις σπίτι».

«Σ’ το τάζω, άντρα μου. Σ’ το τάζω» είπε η νε-ράιδα μες στη βιάση κι αρπάζει το μαντίλι.

Ντύνεται, στολίζεται, φοράει τα καλά της και

19

4921 magikes.qxp 03/05/17 19:37 Page 19

λάμπει μεμιάς το σπίτι από την ομορφιά της.Φεύγουν, πάνε στη γιορτή κι αστράφτει ο τόποςόλος – να την κοιτάζεις και να μην μπορείς ναπάρεις τα μάτια σου από το θαύμα. Μπήκε στονχορό η νεράιδα κι άρχισε να τραγουδά ένα τρα-γούδι που ’σκιζε πέτρες και μάραινε καρδιές.Τραγουδούσε η νεράιδα κι έφερνε γύρους, μέχριπου έκανε γύρους τρεις και τότε κούνησε το μα-ντίλι, ήρθαν οι άλλες νεράιδες από τον ουρανό,την άρπαξαν, σηκώθηκαν ψηλά και χάθηκαν.Μιλιά ο Παντελής. Έμεινε μόνος να κλαίει απα-ρηγόρητος για τη χαμένη του γυναίκα, ο άμυα-λος, που νόμισε πως μπορούσε μια νεράιδα να τηφέρει στ’ ανθρώπινα.

Παιδιά, όμως, σαν τα δικά του δεν ξαναφάνη-καν στον τόπο. Όλα ομορφόπαιδα, με μάτια στοχρώμα του ουρανού και στα μαλλιά τον ήλιο, κα-λοπαντρεύτηκαν κι έκαναν κι αυτά παιδιά το ίδιοόμορφα. Κι όποιος τα συναντούσε, τα παίνευε και

20

4921 magikes.qxp 03/05/17 19:37 Page 20

τα τιμούσε. Κι αν κανένας φαρμακόγλωσσος11 μι-λούσε για την ασχημάδα του προγόνου τους, τουΠαντελή, σιγά μην τον πιστεύανε με τέτοια θαύ-ματα που βλέπανε μπροστά τους.

11. Που μιλάει με κακία.

21

4921 magikes.qxp 03/05/17 19:37 Page 21

Blank Page

/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 300 /GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300 /GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2 /GrayImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 1200 /MonoImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /CheckCompliance [ /None ] /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile () /PDFXOutputConditionIdentifier () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName () /PDFXTrapped /False

/CreateJDFFile false /Description > /Namespace [ (Adobe) (Common) (1.0) ] /OtherNamespaces [ > /FormElements false /GenerateStructure false /IncludeBookmarks false /IncludeHyperlinks false /IncludeInteractive false /IncludeLayers false /IncludeProfiles false /MultimediaHandling /UseObjectSettings /Namespace [ (Adobe) (CreativeSuite) (2.0) ] /PDFXOutputIntentProfileSelector /DocumentCMYK /PreserveEditing true /UntaggedCMYKHandling /LeaveUntagged /UntaggedRGBHandling /UseDocumentProfile /UseDocumentBleed false >> ]>> setdistillerparams> setpagedevice