ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ · 2017-03-12 ·...

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΟΡΟΥ ΚΑΙ ΛΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥΑριθμός Τεύχους 27 • ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΪΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2009 • Τιμή Τεύχους 0,50€

Έδρα: Ελ. Βενιζέλου 134, 17676 Καλλιθέα • Τηλ.: 210 9219495 • Φαξ: 210 9586403 • ΚΩΔ.: 6725

ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ ΑΣΤΟΝ Δρα ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ Β. ΧΙΩΛΟ

συνέχεια στη σελ. 2

Αν φανταστείτε έναν άνθρωπο πανταχού παρόντα, που, σήμερα μιλάει για την ελληνικότητα της Μακεδονίας στην Καλαμάτα, αύριο στο Μόναχο και μεθαύριο στο Ναύπλιο για τον Αν. Πο-

λυζωίδη και την άλλη στις Σέρρες για την «ελευθερία» της πόλης, ενώ, παράλληλα να διακονεί τη Θέμιδα παρ’Αρείω Πάγω και παρά τω Συμ-βουλίω της Επικρατείας και να αρθρογραφεί συχνά σε εφημερίδες και περιοδικά, έχετε μια αμυδρή εικόνα του φαινομένου που λέγεται Κων-σταντίνος Β. Χιώλος. ►

Γράφει ο Αναστάσιος Μπέγκος, φιλόλογος ιστορικός

Κωνσταντίνος Β. Χιώλος, ο Σερραίος που ξεχωρίζει

• Σημείωμα του εκδότη ..................2• Κωνσταντίνος Β. Χιώλος,

ο Σερραίος που ξεχωρίζει του Αναστάσιου Μπέγκου ............2

• Αφιέρωμα στον Κωνσταντίνο Β. Χιώλο, Δρα Νομικής-Βιογραφικά στοιχεία ..................3

• Λαογραφία και Ζωή, του Μιχαήλ Γ. Μερακλή ..............4

• Νανουρίσματα, ταχταρίσματα και λαχνίσματα με υγειονομικές υποδη-λώσεις, του Γεράσιμου Α. Ρηγάτου ..................................6

• «Και συ έφεγγες στη μέση όλου του κόσμου» (Σπουδή πάνω σε ποίημα του Δ. Σαββόπουλου) του Γιάννη Μότσιου ..................12

• Οι Έλληνες του Πόντου, του Γεωργίου Ι. Χατζηελευθερίου ....18

• Πόντιοι-Αρμένιοι-Ασσύριοι, Τρεις γενοκτονίες, ένας θύτης, Εκδήλωση μνήμης .....................20

• Δεύτερο Ελληνορωσικό Κοινωνικό Φόρουμ ...................21

• Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερρών-Βελεστίνου-Ρήγα .........23

• Η Ζωντανή Ζωγραφική του Κώστα Τσόκλη ...........................24

• Σεμινάριο Ελληνικών Χορών σε Γυναίκες της Ευρώπης από το Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. ........................26

• Νέα χορευτική ομάδα στο Πάντειον Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών ........27

• Πέτρινες δημιουργίες από τον Βασίλη Οικονόμου .......28

• Έως την Πύλη του Φόρου, θεατρικό έργο της Κατερίνας Διακουμοπούλου .......................29

• Μορφές του Αιγαίου, έκθεση γλυπτικής του Σακελλάρη Κουτούζη ...................................30

• Μουργκάνα, οδοιπορικό στη φύση και τον πολιτισμό, ντοκιμαντέρ του Στράτου Στασινού ...............31

• Εργογραφία του Δρα Κωνστα-ντίνου Β. Χιώλου .......................32

ΑΠΡΙΛΙΟΣ • ΜΑΪΟΣ • ΙΟΥΝΙΟΣ 20092 Χοροστάσι

ΧοροστάσιΙδιοκτησία:

Κέντρο Ελληνικού Χορούκαι Λαϊκού Πολιτισμού

Εκδότης-Διευθυντής:Δρ Κων/νος ΣαχινίδηςΠρόεδρος του Δ.Σ.

Έδρα:Ελ. Βενιζέλου 134Καλλιθέα 17676Τηλ.: 6973 591587Φαξ: 210 9586403

e-mail: [email protected]

Επιστημονικοί Σύμβουλοι:Καθηγ. Βασίλης Φίλιας

Καθηγ. Μιχαήλ ΜερακλήςΚαθηγ. Γιάννης Μότσιος

Δρ. Γεώργιος ΑικατερινίδηςΚαθηγ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης

Αναπλ. καθηγ. Μανόλης Βαρβούνης

Διεύθυνση Σύνταξης:Μαρία Άνθη

Επεξεργασία Κειμένων:Κατερίνα Μπερταχά

Γραμματεία - Oικονομικές ενισχύσεις:

Χριστίνα ΚεκάκηΤηλ.: 210 9566132

Δημιουργική ΕπιμέλειαΣελιδοποίηση:Έλενα Ματθαίου

e-mail: [email protected]

Επεξεργασία Φωτογραφιών:Studio Στάθη ΣαχινίδηΚυψέλης 35, Αθήνατηλ. 210 8842679

ΜΕ ΤΗΝ ΧΟΡΗΓΙΑ ΤΟΥΕΛΛΗΝΟΒΡΕΤΑΝΙΚΟΥ

ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ

Εκτύπωση:Γραφικές Τέχνες Δημ. Γκαντήραγας

Γερανίου 7, ΑθήναΤηλ.: 210 5244309

Επιτρέπεται η ελεύθερη άντληση στοι-χείων, αρκεί να αναφέρεται η πηγή και ο συγγραφέας.Οι συγγραφείς των άρθρων φέρουν την ευθύνη για τις απόψεις τους.

Σημείωση Σύνταξης: Οι πόροι του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού προέρχονται ΜΟΝΟ από αυτοχρηματοδότηση, με την οικονομι-κή ενίσχυση και τις συνδρομές των με-λών και των φίλων του, καθώς και με λίγες και μικρές κρατικές επιχορηγήσεις (κατά καιρούς).

Σημείωμα του εκδότη

Ήταν, πράγματι, μεγάλη η ανακούφιση πολλών αναγνωστών μας, την οποία μας εξέφρασαν γραπτά και προφορικά, για την απόφα-ση του προέδρου του Ελληνοβρετανικού Κολλεγίου κ. Κωνστα-

ντίνου Καρκανιά, να επιχορηγήσει τη συνέχιση της έκδοσης του περιο-δικού μας, για δύο χρόνια. Το γεγονός αυτό, αποτελεί μια ιδιαίτερη χαρά για μας επειδή δείχνει τη μεγάλη εκτίμηση των αναγνωστών μας για τη χρησιμότητα του Χοροστασίου, αλλά και το πόσο εκείνοι συμμερίζονται τα προβλήματα που αυτό αντιμετωπίζει.

Με το τεύχος αυτό, ολοκληρώνεται ο κύκλος της παρουσίασης όλων των βασικών συνεργατών μας, που έχουν εργαστεί, αφιλοκερδώς, μέχρι σήμερα, για την απρόσκοπτη έκδοση του περιοδικού. Βέβαια υπάρχουν και ορισμένοι άλλοι διακεκριμένοι συνεργάτες μας που φιλοξενήθηκαν στο περιοδικό μας και έχουν καταθέσει τις ειδικές τους γνώσεις στις σελίδες του, αλλά, κατά γενική απαίτηση του αναγνωστικού κοινού, η Συντακτική Επιτροπή είναι υποχρεωμένη να διακόψει τα περαιτέρω αφιερώματα.

Ωστόσο, το τεύχος αυτό αφιερώνεται στον συνεργάτη μας και διαπρε-πή νομομαθή Δρα Νομικής κ. Κωνσταντίνο Β. Χιώλο, ο οποίος, με το πρω-τότυπο συγγραφικό του έργο, συνέβαλε σημαντικά στη Νομική Επιστήμη, κυρίως στο γνωστικό αντικείμενο του Διοικητικού Δικαίου. Βέβαια, στην αρθρογραφία του στο Χοροστάσι, ο κ. Χιώλος, συνήθως, δημοσιεύει άρ-θρα ιστορικού και λαογραφικού περιεχομένου, αλλά, αυτό το κατορθώνει με την ίδια επιτυχία που σημειώνει και στις νομικές του συγγραφικές και άλλες δραστηριότητες, επειδή, πάντα, φωτίζει πολλές άγνωστες πτυχές τους. Ειδικότερα στα ιστορικά του άρθρα, κυρίως, επικεντρώνεται σε ση-μαντικά ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα, πάντα με τον δέοντα σεβασμό.

Αφιέρωμα στον Δρα Κωνσταντίνο Β. Χιώλοσυνέχεια από τη σελίδα 1

► Τον Κωνσταντίνο Χιώλο τον γνωρίζω περίπου τριάντα χρόνια, ιδι-αίτερα τελευταία, στα πλαίσια της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Σερρών-Μελενίκου, όντας εκείνος πρόεδρος κι εγώ επιμελητής στην έκδο-ση των Σερραϊκών Χρονικών, ενός περιοδικού συγγράμματος με μεγάλη προσφορά στην Ιστορία, τη Λαογραφία και τον εν γένει πολιτισμό της πε-ριοχής των Σερρών και του οποίου κυκλοφόρησαν μέχρι σήμερα δεκαέξι τόμοι.

Εντυπωσιακή ήταν η τελευταία του ανακοίνωση που έγινε στην αίθου-σα «Κωνσταντίνος Ρακτιβάν» του Συμβουλίου Επικρατείας (το Μάρτιο του 2009) με θέμα «Περιβαλλοντική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενώσεως». Η ομιλία, που έγινε μπροστά σε ένα ακροατήριο υψηλού επιπέδου, κυκλο-φόρησε ήδη σε ειδικό τεύχος.

Εκτός όμως από τις καθαρώς νομικού περιεχομένου εργασίες ο Κων-σταντίνος Β. Χιώλος ασχολήθηκε και με την Ιστορία. Τα περισσότερα ιστορικά του έργα αναφέρονται στη γενέτειρά του Αλιστράτη και στην ευρύτερη περιοχή των Σερρών, στο θρυλικό Μελένικο, στον Αναστάσιο Πολυζωίδη και ιδιαίτερα στο Μακεδονικό Αγώνα και στην ελληνικότητα της Μακεδονίας. Είναι γνωστή εξάλλου η ευαισθησία του πάνω στα εθνικά θέματα. Η ευαισθησία του αυτή μετουσιώθηκε σε ομιλίες που έδωσε σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας προσκληθείς από τοπικούς φορείς, πάνω στα εθνικά θέματα.

Τα Σερραϊκά Χρονικά φιλοξένησαν πολλές από τις εργασίες του, ιστο-ρικής, θεματολογίας, από τον δέκατο τόμο και μετά. Στις σελίδες του ίδιου περιοδικού-συγγράμματος αναφέρονται και οι εν γένει δραστηριότητες του Κωνσταντίνου Χιώλου ως Προέδρου της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Σερρών-Μελενίκου.

Ο περιορισμένος χώρος, που μας παραχωρεί το Χοροστάσι, δεν μας επι-τρέπει να επεκταθούμε περισσότερο στην ξεχωριστή προσωπικότητα του Κ. Χιώλου. Στο ήθος του, στη σεμνότητα και απλότητα του ανδρός. Ευχή και προσδοκία όλων μας είναι αυτόν τον «καλόν κ’ αγαθόν» φίλο να τον έχει ο Θεός καλά, υγιή και μακροημερεύοντα για το καλό όλων.

3ΧοροστάσιΑΠΡΙΛΙΟΣ • ΜΑΪΟΣ • ΙΟΥΝΙΟΣ 2009

ΑΦ

ΙEΡΩ

ΜΑ

ΣΤ

ΟΝ

Δρα

ΚΩΝΣΤ

ΑΝΤΊΝ

Ο Β

. ΧΙΏ

ΛΟ

Δρ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β. ΧΙΩΛΟΣΒιογραφικά στοιχεία

Γεννήθηκε στην Αλιστράτη Σερρών. Σπού-δασε Νομικά στο Αριστοτέλειο Πανεπι-στήμιο Θεσσαλονίκης και Πολιτικές και

Οικονομικές Επιστήμες στο Καποδιστριακό Πανε-πιστήμιο Αθηνών.

Υπηρέτησε την στρατιωτική του θητεία στην Πολεμική Αεροπορία με τον βαθμό του εφέδρου ανθυποσμηναγού.

Το έτος 1964, διορίσθηκε δικηγόρος στην Αθή-να και είναι δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω, ενώ, μέ-χρι σήμερα –πάνω από σαράντα χρόνια– δικηγορεί, ειδικευόμενος κυρίως με υποθέσεις στο Συμβούλιο Επικρατείας.

Το 1985 αναγορεύθηκε Διδάκτωρ της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσα-λονίκης με θέμα της διδακτορικής του διατριβής: «Η κατάχρηση εξουσίας ως λόγος ακυρώσεως των διοικητικών πράξεων ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας».

Διετέλεσε επιστημονικός συνεργάτης και τα-κτικό μέλος της Κεντρικής Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής και ήταν μέλος της Επιτροπής Αναθεω-ρήσεως διατάξεων του Κώδικος Καταστάσεως των Δημοσίων Πολιτικών και Διοικητικών Υπαλλήλων και Υπαλλήλων Ν.Π.Δ.Δ., ενώ σήμερα είναι τακτι-κό μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Απλουστεύσε-ως Διαδικασιών (Κ.Ε.Α.Δ.).

Είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Εταιρείας Διοικητικών Μελετών, αντεπιστέλλον μέλος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, της Πανελληνίου Ενώσεως Επιστημόνων, της Ενώσε-ως Λογοτεχνών Βορείου Ελλάδος και πολλών άλ-λων επιστημονικών συλλόγων.

Είναι πρόεδρος της Εθνικής Ενώσεως Βορείων Ελλήνων (Ηπειρωτών-Μακεδόνων-Θρακών), αντι-πρόεδρος των συνεργαζομένων Εθνικών Οργανώ-σεων Ελλάδος και του Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών Ελλάδος (Ι.Σ.Μ.Ε.).

Έχει πολυάριθμες δημοσιεύσεις μελετών και άρθρων σε νομικά περιοδικά, τιμητικούς τόμους, βιβλία και εφημερίδες καθώς και αυτοτελείς εκδό-

σεις βιβλίων επί θεμάτων Δημοσίου Δικαίου και Κοινοτικού Δικαίου και έκαμε πολλές ανακοινώ-σεις σε Συνέδρια, ενώ μεγάλος αριθμός μελετών και άρθρων του έχει συγκεντρωθεί στον τόμο Με-λέτες Δημοσίου Δικαίου που εξέδωσε το 1998. Ει-δικότερα έγραψε δεκαοκτώ αυτοτελή έργα και πε-ρισσότερες από εκατόν πέντε μελέτες και άρθρα.

Για το εν γένει επιστημονικό και κοινωνικό του έργο έχει τύχει πολλών τιμητικών διακρίσεων.

Ενδεικτική εργογραφία του Δρα Κωνσταντίνου Β. Χιώλου

- Δημοτικαί και Κοινοτικαί Συντάξεις, Αθήναι 1972.

- Μακεδονία, Προμαχών του Ελληνισμού, Αθήναι 1977.

- Νικόλαος Κ. Τσίμπας (1904-1978), Αθήναι 1979.

- Πειθαρχικός κώδιξ υπαλλήλων δημοσίου, Αθή-ναι 1979.

- Η Αλιστράτη των Σερρών - Μια θρησκευτική, πνευματική και εθνική έπαλξη, Αθήναι 1981.

- Η νομιμοποίησις του πληρεξούσιου δικηγόρου κατά την διαδικασίαν ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας, Αθήναι 1981.

- Κατάχρηση εξουσίας ως λόγος ακυρώσεως των εκτελεστών διοικητικών πράξεων στο Συμβού-λιο της Επικρατείας, Αθήναι 1985.

- Η ελληνικότητα της Μακεδονίας ανά τους αιώ-νες, Αθήναι 1993.

- Τα ογδοντάχρονα από την απελευθέρωση των Σερρών, Αθήναι 1993.

- Αναστάσιος Πολυζωίδης, Αθήναι 1994.- Ο εθνομάρτυς Μητροπολίτης Χρυσόστομος Κα-

λαφάτης, Αθήναι 1996.- Ο δημόσιος και ο ιδιωτικός βίος εις τας αρχαίας

Αθήνας, Αθήναι 1998.



Ο τίτλος της ομιλίας μου υπάρχει κατ’ αναλογία προς τον τίτλο ενός κειμένου του Ιωάννη Συκου-τρή, επιγραφόμενου «Φιλολογία και Ζωή». Ήταν

το κείμενο του εναρκτήριου μαθήματός του ως υφηγητή της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας, που το είχε πραγματο-ποιήσει πριν από σχεδόν ογδόντα χρόνια, το 1931.

Θυμήθηκα το κείμενο εκείνο, και το δίδαξα ξανά, γιατί με διακατέχει πάντα η φροντίδα –όπως και τον σπουδαίο εκείνο φιλόλογο– της σύνδεσης της επιστήμης που διακο-νώ, της λαογραφίας, με τη ζωή. Η ανάλογη αγωνία του πιο σημαντικού ίσως Νεοέλληνα φιλολόγου (μολονότι τερμάτισε νεότατος τη ζωή του) για τη δική του επιστήμη με συγκι-νεί λοιπόν ιδιαίτερα, αν λάβουμε μάλι-στα υπόψη και το γεγονός ότι η φιλολο-γία και η λαογραφία βρέθηκαν πολλές φορές, και βρίσκονται, πολύ κοντά η μια στην άλλη.

Στο υπόμνημα που είχε υποβάλει ο Συκουτρής αργότερα ως υποψήφιος καθηγητής (που δεν έγινε) στο ίδιο Πα-νεπιστήμιο, μιλώντας για το εν λόγω κείμενό του, σημειώνει ότι το θεωρεί το «σπουδαιότερον δημοσίευμά» του. Ως κύριο λόγο της σημασίας αυτής που του απέδιδε προέβαλλε τον πρωτότυπο τρό-πο, «κατά τον οποίον τίθεται και εξετάζεται το πρόβλημα Φιλολογία και Ζωή, πρωτότυπος δε είναι και η προσφε-ρομένη λύσις του περιμαχήτου προβλήματος, αν η φιλο-λογία είναι επιστήμη ή καλλιτεχνία και ως πού εκτείνεται το έργον της, διά της θεωρίας των τριών σταδίων και της προϊούσης επιλογής». Τα στάδια αυτά είναι το επιστημο-νικό, το καλλιτεχνικό, το ανθρωπιστικό. Χωρίς να ενδια-τρίψουμε στις σχετικές αναλύσεις του, μπορούμε ωστόσο

εύκολα να αντιληφθούμε, ότι ιδανική άσκηση της φιλολο-γίας θεωρούσε το να μην περιορίζεται ο φιλόλογος, απο-κλειστικά, στα στεγανά της επιστήμης, αλλά να αφήνεται στη συγκίνηση που εμπεριέχει και μπορεί να προσφέρει, ανάλογα προσεγγιζόμενο, ένα λογοτεχνικό έργο, μεριμνώ-ντας, επιπλέον, και για την ανθρωπιστική, ουμανιστικήν αξιοποίησή του. Έτσι θα μπορούσε το λογοτεχνικό και το φιλολογικό έργο να ενταχθεί μέσα στη ζωή, ως έργο ζωής το ίδιο. Αυτό υποδηλώνει κάτι, που ενδιαφέρει απολύτως και τη λαογραφία: ένα έργο που συσχετίζεται τόσο στενά

με τη ζωή, είναι και ένα έργο που, πέρα από οποιαδήποτε, αναμφισβήτητη βε-βαίως, δική του ιδιαιτερότητα, έχει και το χαρακτήρα μιας συλλογικότητας, ενός συνόλου. Τέτοια είναι και τα «έργα» της μιας ή της άλλης ομάδας ανθρώπων (η λαογραφία είναι επιστήμη περί του λαού και του λαϊκού πολιτισμού): «ομιλούμεν περί πνευματικής ζωής, λέει και ο Συ-κουτρής, όχι μόνον ενός ατόμου, αλλά και ενός έθνους, μιας κοινωνικής τάξε-ως, μιας εποχής κ.τ.λ. – και (…) ακριβώς και το άτομον προσπαθούμε να συλλά-βωμεν εντός της πνευματικής ζωής της φυλής και των χρόνων του. Γίνεται δε τούτο, διότι μεταξύ των ατόμων μιας

και της αυτής κοινωνικής ενότητος, ενότητος φυλετικής ή ταξικής ή χρονικής, παρατηρούνται αναλογίαι καταπλη-κτικαί και κοινά χαρακτηριστικά εις την πνευματικήν των ζωήν (…). Πνευματική δε ζωή μιας εποχής δεν σημαίνει το άθροισμα των πνευματικών ζωών των ατόμων όλων, που ζούν εις την εποχή αυτήν, είναι τα κοινά χαρακτη-ριστικά, τα κοινά περιεχόμενα, αι κοιναί κατευθύνσεις, ο κοινός ρυθμός, που παρατηρούνται εις την πνευματικήν

- Ο Μακεδονικός Αγώνας και οι πολιτιστικοί σύλλογοι των Σερρών, Σέρρες 2000.

- Σελίδες από την ένδοξη ιστορία της Αλιστράτης, 2001.- Το ένδικον μέσον της εφέσεως ενώπιον του Συμβουλίου

της Επικρατείας κατ’ αποφάσεως Διοικητικών Εφετεί-ων, Θεσσαλονίκη 1992.

- Το κατ’ άρθρο 100 του Συντάγματος Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο, Θεσσαλονίκη 1992.

- Μελέτη Δημοσίου Δικαίου, Αθήνα 1998.7. - Η Ευρωπαϊκή Ένωση, Όργανα - Στόχοι - Προοπτικες,

Αθήνα 2000.

- Η Μακεδονία Εθνική Έπαλξη της Ελλάδος, Αθήνα 2002.

- Η συνεισφορά των Μακεδόνων στην Εθνεγερσία του 1821 και η δράση του Εμμανουήλ Παππά, Σέρρες 2002.

- Το πολυθρήνητο Μελένικο και ο Αναστάσιος Πολυζωί-δης, Αθήνα 2004.

- Η Γενοκτονία του Μικρασιατικού Ελληνισμού και ο μαρτυρικός θάνατος του Μητροπολίτη Σμύρνης Αγίου Χρυσοστόμου του από Δράμας, Αθήνα 2005.

Ενδεικτική εργογραφία του Δρα Κωνσταντίνου Β. Χιώλουσυνέχεια από τη σελ. 2

Λαογραφία και ΖωήΛαογραφία και Ζωή**

του Μιχαήλ Γ. Μερακλή, ομ. καθηγ. Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, του Μιχαήλ Γ. Μερακλή, ομ. καθηγ. Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. Πρύτανη Πανεπιστημίου Ιωαννίνωντ. Πρύτανη Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

* Εισήγηση που εκφωνήθηκε στις 12-4-2009, στη Λευκοπηγή Κοζάνης, στο πλαίσιο της Ημερίδας Πολιτισμού και Παράδοσης που διοργανώθηκε από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης, το Δήμο Κοζάνης και τον Ε.Μ.Α.Σ. «Μέγας Αλέξανδρος» Λευκοπηγής


ζωήν της μέγιστης πλειονότητος των ατόμων της εποχής ταύτης».

Βεβαίως η φιλολογία έχει ιδιαίτερη και στενή σχέση με τη ζωή του παρελθόντος, με την οποίαν επικοινωνούν οι μεταγενέστεροι μέσω των μορφών, στις οποίες εκείνη έχει αποτυπωθεί. Και η γλώσσα είναι το κατεξοχήν μέσο εξωτερίκευσης και αποτύπωσης σε μορφές της ζωής του παρελθόντος, με το οποίο ασχολείται η φιλολογία.

Η γλώσσα βέβαια αφορά, σε μεγάλο βαθμό, και τη λα-ογραφία. Εξάλλου ο Συκουτρής, μιλώντας για τη γλώσσα του παρελθόντος και την ανάγκη της ερμηνείας της με τη διαμεσολάβηση του φιλολόγου, προσφεύγει, κατά πρώτο λόγο, σ’ αυτό το οποίο προσφεύγει και η λαογραφία: στην παράδοση. «Ποίος όμως θα οδηγήσει εις τούτο;» ρωτά-ει, εννοώντας την ερμηνεία του γλωσσικού υλικού, και δίνει ο ίδιος την απάντηση: «Κυρίως και κατά πρώτον η άμεσος ζωντανή παράδοσις της κοινωνίας (υπογραμμίζει ο ίδιος). Εκείνη θα με διδάξη λ.χ. ότι η λέξις πονώ δεν εί-ναι συγκρότημα τεσσάρων φθόγγων μόνον, αλλά έκφρα-σις ορισμένου περιεχομένου (…) Αυτή μεσολαβεί μεταξύ του ατόμου, που βλέπει π.χ. την ύψωσιν των χειρών προς τον ουρανόν, και της εσωτερικής πνευματικής ζωής ( εις την περίστασιν αυτήν θρησκευτικής), που εξωτερικεύει ο υψώνων τας χείρας. Χωρίς την μεσολάβησιν αυτήν, χωρίς την ερμηνείαν του φαινομένου, η ύψωσις των χειρών θα έμενε διά το άτομον ενέργεια τυχαία, χωρίς κανένα νόη-μα». Μετά την παράδοση, λέει, θα πάμε στην επιστήμη. Μιλώντας πάλι για την αρχαία ελληνική γλώσσα θα πει: «από την ζωντανήν παράδοσιν της κοινωνίας έχω το νό-ημα, την ερμηνείαν αντικειμένων, όπως η αξίνη ή η χύ-τρα». Για τα αντικείμενα στλεγγίς (ξύστρα) ή αρύβαλλος (βαλλάντιο ή ποτήρι) θα δώσει η αρχαιολογική επιστήμη την ερμηνεία.

Για τη φιλολογία, λοιπόν, όπως την εννοούσε τουλά-χιστον ο Συκουτρής, υπάρχει μια δημιουργική αλλά και αναγκαία σχέση ανάμεσα στο παρόν (την άμεση παράδο-ση, όπως λέει) και το παρελθόν (το οποίο σχολιάζει και διαφωτίζει η επιστήμη αυτή).

Στην ίδιαν αυτή σχέση βασίζεται και η λαογραφία. Ο Γεώργιος Μέγας πίστευε πως αυτή «μόνον ως ζωντανή επιστήμη περί του ζώντος, παρόντος ανθρώπου έχει αξίαν και δικαιολογίαν υπάρξεως». Αλλά ο «ζών, παρών» αυτός ο άνθρωπος της λαογραφίας είναι, εξ ορισμού, και παρα-δοσιακός άνθρωπος. Το παρόν της λαογραφίας δεν είναι αυθύπαρκτο και άσχετο προς κάποιο παρελθόν, μεγάλο ή, έστω, μικρό.

Σύγκλιση, λοιπόν, της λαογραφίας προς τη φιλολογία, ένα συνεχές πήγαιν’ έλα από το παρόν στο παρελθόν και αντιστρόφως, αλλά και η απόκλιση των δύο επιστημών. Η απόκλιση ορίζεται, εν πρώτοις, από τη διαφορά των δύο επιστημών ως προς τα δυο μείζονα, περιεκτικότατα ερευνητικά αντικείμενα: το δρώμενο και το κείμενο. Η φιλολογία έχει ως αντικείμενό της το κείμενο στην ερ-μηνεία του οποίου, όπως είδαμε, επικουρείται και από τα δρώμενα: τις πράξεις και τις άλλες εκδηλώσεις της άμεσης ζωντανής παράδοσης, της οποίας η ενέργεια, όπως έλεγε ο Συκουτρής, «δύναται να είναι μεγαλυτέρα ή μικροτέρα, ευρυτέρα ή στενοτέρα, εις τούτο ή εκείνο το περιβάλλον

ή ταύτην την εποχήν- πάντως τα όριά της είναι πεπερα-σμένα. Πεπερασμένα χρονικώς. Δεν είναι δυνατόν παρά περιορισμένος αριθμός πραγμάτων του παρελθόντος να συγκρατηθή διά της αμέσου παραδόσεως. Πεπερασμένα όμως και τοπικώς. Διατηρεί εκείνα κυρίως τα στοιχεία, τα οποία ανταποκρίνονται προς τας ιδιαιτέρας συνθήκας της πνευματικής ζωής της κοινωνίας εκάστης, ή και του στε-νοτέρου κοινωνικού περιβάλλοντος».

Η λαογραφία αντίθετα έχει, καταρχήν, ως πρώτο και κύριο αντικείμενό της, το δρώμενο: αυτό που δρα, που πράττει, που τελεί ο άνθρωπος, και κατά κύριο λόγο ο «ζων, παρών» άνθρωπος. Καταρχήν ο λαογράφος πρέπει να πάει να βρει το λαό εκεί που τραγουδάει π.χ., ώστε να ακούσει το τραγούδι του, όχι μόνο τα «λόγια», αλλά και τη μουσική του, να τον δει να το χορεύει κιόλας, ακόμα να δει και να παρατηρήσει και εκείνους που είναι γύρω και συμμετέχουν στο τραγούδι ή το χορό, αλλά και εκείνους που, χωρίς να συμμετέχουν στο τραγούδι ή το χορό, συμ-μετέχουν στη διάθεση, στην ατμόσφαιρα μιας τελούμενης γιορτής κ.λπ. Απ’ όλα αυτά ο φιλόλογος κρατάει το τρα-γούδι, όταν αυτό από ένα τέτοιο περιεκτικό δρώμενο θα έχει γίνει κείμενο, ποίημα. Πράγματι το δημοτικό τραγού-δι που μελετά ο φιλόλογος δεν είναι τραγούδι, είναι ποίη-μα. Έστω και αν, όπως είδαμε να μας τα λέει ο Συκουτρής, ο φιλόλογος θα ερμηνεύσει καλύτερα το ποίημα, αν παρα-κολουθήσει το τραγούδι και ως δρώμενο, εφόσον μάλιστα ακόμα αυτό ανήκει στην άμεση, ζωντανή παράδοση.

Στο σημείο αυτό μπορεί, εύλογα, να παρατηρήσει κά-ποιος, ότι και ο λαογράφος εργάζεται με κείμενα, μερι-κές φορές μάλιστα φαίνεται πως εργάζεται αποκλειστικά με κείμενα. Όπως λ.χ. όταν ο Νικόλαος Πολίτης εξέδιδε το έργο του «Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού». «Τραγούδια» έλεγε, όμως ούτε νότες υπήρχαν στην έκδοσή του, ούτε καν πληροφορούσε, αν και πόσα από αυτά και ποια και πώς χορεύονταν. Βεβαίως στις περιπτώ-σεις αυτές η σύγκλιση φιλολογίας και λαογραφίας γίνεται ακόμα πιο στενή, δε φτάνει όμως ποτέ να γίνει ταύτιση. Όταν ο φιλόλογος μελετάει ένα δημοτικό τραγούδι, και όταν προσφεύγει στην παράδοση, το κάνει για να μπορέ-σει να φανερώσει αυτά που κατόρθωσε να πραγματοποιή-σει η γλώσσα, αφομοιώνοντας μέσα της τα δρώμενα και, θα έλεγα ακόμα, μετουσιώνοντάς τα σε ποίηση. Ο λαο-γράφος δεν επιδιώκει ακριβώς αυτό. Προσπαθεί, και όταν το δρώμενο, η ζωή ( ας πούμε: η δράση των Ακριτών) έχει γίνει πλέον κείμενο, να το αναβιώσει ερευνητικά: ως ζωή, πίστη, δοξασία, συνήθεια, συμπεριφορά κ.λπ. να το αναβι-ώσει ως αυτό που ήταν πριν γίνει κείμενο. Προσπαθεί να κάνει ξανά τις λέξεις πράξεις.

Τις πράξεις αυτές μελετάει ποικιλοτρόπως η λαογρα-φία: ως κοινωνικά- πολιτισμικά φαινόμενα με δεδομένη λειτουργία σε μια δεδομένη κοινωνία (κοινωνική λαογρα-φία), ως φαινόμενα που αποκαλύπτουν, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τη δύναμη του παρελθόντος να επιβιώνει, να συνεχίζεται στο παρόν (λα-ογραφία της συνέχειας), ως φαινόμενα, που με ανάλογη λειτουργία παρουσιάζονται και σε άλλες ομάδες, λαούς, κ.λπ. (συγκριτική λαογραφία) κ.ά. Π.χ. ένας ακόμα τρό-πος να μελετά το αντικείμενό της η λαογραφία, τις πράξεις



Για τη συνολική ψυχοσωματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών δεν αρκεί μόνο ο θηλασμός ή κάθε άλλη κατάλληλη για την ηλικία τους δια-

τροφή. Οι παιδαγωγικές και βιοϊατρικές έρευνες έχουν κα-ταδείξει τον ρόλο του σωματικού αγγίγ-ματος, του τραγουδιού, του παιγνιδιού, της επιδοκιμασίας και άλλων αναλόγων παραγόντων. Τα συνοδευτικά τους λόγια, είτε τραγουδιούνται με ένα-συνήθως- απλοϊκό και μάλλον μονότονο μέλος, είτε εκφέρονται, απαγγέλλονται ρυθμικά με μακρυνές μνήμες προσωδίας. Το λεκτικό αυτό υλικό διακρίνεται στα παρακάτω μορφώματα:

α. Νανουρίσματα ή ναναρίσμα-τα, από το –συχνά– επαναλαμβανόμενο «νάνι» ή «νάνα», δηλωτικό του ύπνου του νεογνού. Είναι, συχνά, αυτοσχέδια στιχουργήματα που τραγουδούν οι μη-τέρες με ταυτόχρονο ρυθμικό κούνημα των παιδιών στην αγκαλιά τους ή στην κούνια. Είναι το αντίστοιχο του βαυκα-λήματος ή της καταβαυκαλήσεως των αρχαίων: «αι των τιτθευουσών ωδαί καταβαυκαλήσεις ονομάζονται», γράφει για τις μανάδες που θηλάζουν ο Αθήναιος στους Δεινοσοφιστές. Παρά τους συχνούς αυτο-σχεδιασμούς, υπάρχουν αρκετά οριστικοποιημένα νανου-

ρίσματα, τα οποία έχουν πανελλήνια διασπορά. Σ’ αυτά, μπορεί να γίνουν ελάχιστες μεταβολές για προσαρμογή σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση.

β. Ταχταρίσματα, είναι αυτοσχέδια είτε παγιωμένα τραγουδάκια σε ζωηρό ρυθμικό τόνο, που λένε οι μητέρες (είτε άλλα μέλη της οικογένειας) όταν χορεύουν τα παιδιά τους στα γόνατα για να τα καθησυχά-σουν ή να τα ψυχαγωγήσουν.

γ. Λαχνίσματα, που ετυμολογού-νται από τη λέξη λαχνός, είναι λόγια ή ενέργειες που αποσκοπούν στο τυχαίο μιας επιλογής. Η σκοπιμότητα του τυ-χαίου της επιλογής, είναι η εξασφάλιση δικαιοσύνης στις συνθήκες του παιγνι-διού, λ.χ. ποιος θα είναι «η μάνα», ποιος θα αρχίσει το παιγνίδι, ποια θα είναι η σειρά των υπολοίπων συμπαικτών, ποιος θα ταιριάξει ζευγάρι και με ποιον κ.ο.κ. Η φράση που λέγεται, συνήθως, από τα παιδιά για να αρχίσει το λάχνι-σμα, διαφέρει από τόπο σε τόπο και από εποχή, σε εποχή: «να τα δείξουμε», «να

ρίξουμε το κουκί», «να σκάσουμε τον κούκο» κ.ά. κατά τα παλαιότερα χρόνια, ή «να τα βγάλουμε» κατά την εποχή μας και στο μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας.

Η Πέπη Δαράκη, στο βιβλίο της για τα Ομαδικά Παι-

και τα έργα των ανθρώπων, σ’ ένα επίπεδο, πάντα, συλ-λογικού πνεύματος, είναι να αναδεικνύει και την αξία της ομορφιάς που υπάρχει σε αυτά. Και όχι μόνο στις ώρες της χαράς, αλλά και της λύπης, ή κάποτε ακόμα, όσο και αν φαίνεται αλλόκοτο και αντιφατικό, και της ασχήμιας. Π.χ. μια έκφραση του έξοχου δυτικού Πατέρα της εκκλησίας, του Αυγουστίνου, για το Χριστό, η έκφραση deformitαs (πρέπει να φαντάστηκε τον Ιησού πάνω στο σταυρό, γυ-μνό, αιμόφυρτο, με τα σημάδια των βασανισμών που έχει υποστεί), η έκφραση, λοιπόν, αυτή, σύμφωνα με έναν με-λετητή της αισθητικής του άσχημου κατά το Μεσαίωνα, είναι μια formus deformitαs, μια όμορφη, ωραία ασχή-μια.

Θέλω κάπως, τελειώνοντας, να πω δύο λόγια και για τα λαϊκά μοιρολόγια, που συνοδεύουν ό,τι πιο άσχημο υπάρχει στη ζωή (σύμφωνα και με την ίδια τη λαϊκή πί-στη), το θάνατο.

Ο Γάλλος μελετητής του ελληνικού δημοτικού τρα-γουδιού G. Saunier κλείνει την εισαγωγή του στον τόμο των λαϊκών μας μοιρολογιών, που εξέδωσε το 1999, ως εξής: «Ίσως η ίδια η δύναμη της σκέψης και της συγκίνη-σης των μοιρολογιστρών εξηγεί και την εξαιρετική ποι-ότητα της ποιητικής έμπνευσής τους. Αν τα Ε(λληνικά) Δ(ημοτικά) Τ(ραγούδια) γενικά διακρίνονται για την ιδι-άζουσα ομορφιά και την τελειότητά τους, στα μοιρολόγια οι αρετές αυτές φτάνουν μοναδικά ύψη. Πολλά κείμενα πολλών ειδών, σκοτεινά και τρομαχτικά στις περιγραφές του Άδη, ή αντιθέτως φωτεινά και εξαίσια στα εγκώμια της χαμένης ομορφιάς, αποτελούν ασφαλώς απόλυτα αρι-στουργήματα, όχι μόνο της νεοελληνικής, αλλά και της παγκόσμιας ποίησης».

Λαογραφία και Ζωήσυνέχεια από τη σελ. 5

Νανουρίσματα, ταχταρίσματα και λαχνίσματαμε υγειονομικές υποδηλώσειςτου Γεράσιμου Α. Ρηγάτου, Επίκ. Καθηγητή της Ιατρικής

και Επίτιμου Δρα του Παιδαγωγικού Τμήματος του Παν/μίου Αθηνών


γνίδια των Παιδιών μας αναφέρει διαφόρους τρόπους λα-χνίσματος: με το πετραδάκι (ποιος θα το σηκώσει πρώ-τος), με κορώνα-γράμματα (στρίψιμο νομίσματος), με το πήδημα (ποιος πηδάει μακρύτερα), με τα βήματα (εναλλάξ και διαδοχικά, ώσπου, στο τέλος, να μην χωράει ολόκλη-ρο το πόδι ενός από τους δύο). Και, ακόμη, με χειμώνα-καλοκαίρι (πέτρα βρεγμένη από τη μια μεριά της με σάλιο, που «στρίβει» όπως με το νόμισμα στο κορώνα-γράμματα), με «μονά-ζυγά», ή με ρίξιμο στη γραμμή που χαραζόταν στο χώμα (ποιος θα ρίξει πιο κοντά στη γραμμή έναν βώλο ή μια πέτρα). Πολλά από αυτά τα λαχνίσματα, συνοδεύο-νται από στερεότυπες φράσεις, πεζές ή έμμετρες, που απο-σκοπούν στη –χωρίς προβλήματα– πραγματοποίηση του παιγνιδιού. Τέλος, υπάρχει πλήθος από μικρά, ολιγόστιχα λαχνίσματα με διάφορα λόγια, με «συνθηματικές», συχνά, ακατανόητες ή ξένες λέξεις ή «μαγικές» φράσεις, που κα-θορίζουν τους όρους και τις συνθήκες της διεξαγωγής του παιγνιδιού.

δ. Παιδικά στιχουργήματα. Υπάρχουν κάποια δημι-ουργήματα του λαϊκού-παιδικού λόγου, που λειτουργούν ή φαίνεται ότι λειτουργούν αυτόνομα, αν και είναι πιθα-νό κάποια από αυτά να προέρχονται από λαχνίσματα. Και αυτά τα στιχουργήματα εκφέρονται είτε με στοιχειώδες μέλος, είτε με ρυθμικό τρόπο και, κατά κανόνα, συνο-δεύουν κάποιο παιγνίδι, ομαδικό ή ατομικό, σε ανοιχτό χώρο.

Μέσα από αυτά τα δευτερεύοντα μνημεία του λαϊκού λόγου και, παρά την απλοϊκότητα, την παιδικότητα και τον λιτό εκφραστικό τους τρόπο, ο ενδιαφερόμενος μπορεί να «ανακαλύψει» γνώσεις για το σώμα, υγειονομικές αντιλή-ψεις και θεραπευτικές πρακτικές. Χωρίς την πρόθεση να εξαντλήσουμε το θέμα (ούτε και να του δώσουμε έκταση), θα παραθέσουμε ορισμένα δείγματα τέτοιων κειμένων.

ΝΑΝΟΥΡΙΣΜΑΤΑ Η ευεργετική δράση του ύπνου στην υγεία, την ανά-

πτυξη και τη μελλοντική μακροζωία του παιδιού, δηλώνε-ται σε πολλά νανουρίσματα όπως δείχνουμε στα αποσπά-σματα που ακολουθούν:

Έλα, ύπνε, πάρε το και πάλι φέρε μού το,Μη μου το φέρεις άσκημο, μη μου το φέρεις μαύρο,

φέρε του μήλο κόκκινο κι απίδι μυρωδάτο……δώσ’ του ύπνο, δώσ’ του γειάδώσ’ του και καλή καρδιά…

Ύπνε που παίρνεις τα παιδιά και που τα μεγαλώνεις,πάρε και το παιδάκι μου να μου το μεγαλώσεις…

Ο ύπνος θρέφει το παιδί κι ο ήλιος το μοσχάρι,και το κρασί τον γέροντα τον κάνει παλικάρι.

Ύπνε που παίρνεις τα μικρά, έλα πάρε και τούτο,μικρό-μικρό σου τό ’δωσα, μεγάλο φέρε μου το.Μεγάλο σαν ψηλό βουνό κι ίσιο σαν κυπαρίσσι…

Το μωρό μου κάνει νάνικι όπου το πονεί να γιάνει…

Πάρε το, ύπνε, το μικιό, μα να το φέρεις πάλι,

γιατί θα ’ν’ έρθ’ η μάνα του και θα ρωτά πού πάει.– Πάει τ’ αθάνατο νερό να πιει, να μην ποθάνει…

Σε άλλα νανουρίσματα, γίνεται η επίκληση της βο-ήθειας των αγίων για προστασία της υγείας των μικρών παιδιών, καθώς και για τη θεραπεία τους από διάφορα νο-σήματα:

Ω, Παναγιά μου Τηνιακιά με τα πολλά καντήλια,φύλαγε το παιδάκι μου να σου τα κάνω χίλια…Κοιμήσου με την Παναγιά και με τον Άη-Γιάννη,με τον αφέντη τον Χριστό κι όπου πονεί να γιάνει…Άη μου Παντελέημονα πού ’σαι γιατρός του κόσμου,φύλαγε το παιδάκι μου, τα μάτια και το φως μου

Νάνι, νάνι, νάνι, νάνικι όπου το πονεί να γιάνει.Αν πονεί και στην κοιλίτσα,γιάνε μου το Παναγίτσα.Αν πονεί και στο στομάχιγιάνε μου το Ταξιάρχη

κι αν πονεί και στο κεφάλιγιάνε μου το Άη-Γιάννη.Ύπνε μου στα ματάκια σουκαι γεια μου στο κορμί σου,κι η Παναγιά η Χρυσοπηγήνά ’ναι πάντα μαζί σου.

Αφού, πια, το παιδί χορτάσει τον ύπνο του, πρέπει να ξυπνήσει για να μη γίνει «μπουνταλάς» ή «υπνοφάς», όπως γράφει ο Ζήσιμος Βιρβίλλης:

Ξύπνησε ζουμπουλάκι μου και μην πολυκοιμάσαι,γιατί ο ύπνος ο πολύς μαραίνει και χαλά σε…


Η καθαριότητα στο σώμα, στον χώρο και στα βρεφικά-παιδικά κλινοσκεπάσματα, είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για τη διατήρηση της υγείας. Το υποστηρίζουν οι πιο κάτω στίχοι από νανούρισμα:

Κοιμάτ’ ο ήλιος στα βουνά κι οι πέρδικες στα χιόνια,κοιμάται το παιδάκι μου στα καθαρά σεντόνια…

Ανάλογες υγειονομικού χαρακτήρα αντιλήψεις, δη-λώνονται στα νανουρίσματα από διάφορες περιοχές της χώρας, που περιέχονται σε ποικίλα βιβλία τοπικής σύμμει-κτης λαογραφικής ύλης. Αξιόλογη είναι η συγκέντρωση που έχει κάνει η Γιαν. Σέργη, στο βιβλίο της Νεοελληνικά Λαϊκά Ναναρίσματα και Ταχταρίσματα.

ΤΑΧΤΑΡΙΣΜΑΤΑ Ό,τι ισχύει για τα νανουρίσματα από πλευράς θεματο-

λογίας, ισχύει και για τα ταχταρίσματα. Έτσι, εντοπίζουμε κάποια που αναφέρονται στην αξία της υγείας, στη σημα-σία του θηλασμού, στον ρόλο της μαμής στην κοινωνία, ενώ, κάποια άλλα, περιγράφουν την ψυχοφυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού ή κάνουν απλά μαθήματα σωμα-τολογίας.

Αρχίζουμε τη δειγματοληψία με ταχταρίσματα αναφε-ρόμενα στην αξία της υγείας παιδιών και ενηλίκων, που, δεν μπορεί να είναι συγκρίσιμη με άλλες αξίες:

Το παιδί μου νά ’ν’ καλάκι ας ψοφήσουν χίλια αρνιά.Χίλια αρνιά, χίλια κατσίκια,και του μπέη τα κορίτσια.

Όσο για τη σημασία του θηλασμού, αλλά, και την ιδιαίτερη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στη μάνα (ή –κάποτε– την παραμάνα-θηλάστρια-βυζάχτρα) και το παιδί, αυτή καταδεικνύεται με ταχταρίσματα όπως το πιο κάτω:

Πάρτε το και κρατήστε τοκι όλο τραγουδήστε το,

ώσπου νά ’ρθει η μάνα τουαπό πέρα απ’ τον χορόνα του φέρει δυο βυζιά,

πού ’ναι άσπρα σαν αυγά…

Αυτή η άριστη για την ηλικία διατροφή με το μητρι-κό γάλα, μαζί με τη συναισθηματική ισορροπία από την αγάπη των γονιών και των άλλων οικείων, συμβάλλουν και στην άριστη ψυχοφυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού, όπως δηλώνει το ακόλουθο ταχτάρισμα:

Το παιδί μου το τρυγόνιόλο τρώει και μεγαλώνει,τρώει γάλα απ’ τη μαμά του

και φιλιά από τον μπαμπά του…Ο ύπνος θρέφει τα παιδιά κι ο ήλιος τα μοσχάρια,κι εμένα το παιδάκι μου το θρέφουνε τα χάδια…

Ο ρόλος της μαμής στις αγροτικές κοινωνίες, (αλλά και στις λαϊκές συνοικίες των πόλεων), επισημαίνεται και στην αναφορά για την αμοιβή-κέρασμα για το γερό παιδί που ξεγέννησε:

– Πού πας μπούμπαρε;– Πάω να μάσω άσπραπάω να μάσω γρόσια,να κεράσω τη μαμή

που ’βγαλε καλό παιδί…

Μια καλή καταγραφή των σταδίων ανάπτυξης του παιδιού με αντιστοίχιση στην ηλικία του, μας παρέχει το παρακάτω ταχτάρισμα:

Της καλομάνας το παιδίστους πέντε μήνες κάθεται,στους έξι παρακάθεται

και στους εφτά και στους οχτώ,στον τοίχο πάει μοναχό…

Η μάνα προσφωνείται «καλομάνα», γιατί η πρόοδος του παιδιού της και η καλή ψυχοφυσιολογική του ανάπτυ-ξη της, δίνει τη δυνατότητα να διαθέτει χρόνο και για της άλλες δουλειές.

Απλά μαθήματα σωματολογίας, ώστε το παιδί να εξοι-κειώνεται και να μαθαίνει τα μέλη του σώματός του, μπο-ρούν να γίνουν επίσης μέσα από ταχταρίσματα. Η μάνα ή άλλο πρόσωπο (γιαγιά, μεγαλύτερα αδέλφια) κουνούσαν, εναλλάξ, τα δάχτυλα ως το λαιμό του παιδιού λέγοντας:

Πάει ο λαγός να πιει νερό,στου παιδιού μου το λαιμό…Πάει-πάει το μυρμηγκάκιγια ψωμί και για τυράκι,

στου παιδιού μου το λαιμάκι…

Βεβαίως, η μάνα μπορεί να αντικαταστήσει το λαιμάκι με το αυτάκι κ.ο.κ., όπως μπορεί, αντί να πει «στου παι-διού μου», να πει «στου Γιαννάκη», «στης Μαρίας» κ.λπ., βάζοντας το όνομα του παιδιού της και προσωποποιώντας το ταχτάρισμα.


Άλλοτε, κάνοντας ρυθμικές παθητικές κινήσεις των ποδιών του μικρού της, αναγκαίες για την ενδυνάμωση του μυικού συστήματος, λέει:

Δύο ποδαράκια πάν’ το ρέμα-ρέμα.Το ’να πάει στο μύλο, τ’ άλλο πάει στ’ αμπέλι.Φέρε εσύ κουλούρι, να φέρω εγώ σταφύλι,Να φάμε το κουλούρι, να φάμε το σταφύλι…

Όσο για τα δάχτυλα των χεριών, εκτείνοντάς τα πα-θητικά, έλεγε το πιο κάτω ελάχιστα γνωστό ταχτάρισμα, που, δήλωνε το λαϊκό όνομα και τη δουλειά που κάνει το κάθε δάχτυλο:

Ο κοντός ο κοντορόςο δαχτυλιδοπρεπός,ο ψηλός ο ντένιαρηςο αγλειφοσκουτέλιαρης,κι ο ψυλλοτσακιστής…

Ο κοντός είναι το μικρό δάχτυλο. Ο δαχτυλιδοπρεπός είναι ο παράμεσος, στον οποίο φοριέται η βέρα και το δα-χτυλίδι, του πρέπει το δαχτυλίδι. Ο ψηλός ο ντένιαρης εί-ναι ο μέσος δάχτυλος, ενώ ο αγλειφοσκουτέλιαρης είναι ο δείχτης με τον οποίο τα παιδιά έγλειφαν από τα σκουτέλια τα υπολείματα τροφών και, κυρίως, των ακόμη άψητων γλυκισμάτων. Όσο για τον ψυλλοτσακιστή, είναι ο αντί-χειρας, επειδή, ανάμεσα στα νύχια των δύο αντιχείρων, τσάκιζαν –μανάδες και παιδιά– ψύλλους και ψείρες.

Σε αρκετά και ευρέως γνωστά σε όλη την Ελλάδα τα-χταρίσματα, τονίζεται ο ρόλος της σωματικής καθαριότη-τας, τόσο για την υγεία, όσο και για την αισθητική της αξία. Χαρακτηριστικά τα επόμενα παραδείγματα:

Το παιδάκι μου το ρούσοτο Σαββάτο θα το λούσω,και θα το μοσχοβολήσωνα το στείλω στη δασκάλα,

νά ’ναι πιο όμορφο από τ’ άλλα…Το κορίτσι μου το ρούσοθα τ’ αλλάξω, θα το λούσω,να το στείλω στο σεργιάνιένα νιο για να μαράνει…Το παιδί μου το βαρβάτοέλουζα κι εχτένιζά το,

στην αμυγδαλιά από κάτω…

Και να φανταστεί κανείς, ότι αυτά γίνονταν εποχές που ούτε τρεχούμενο νερό υπήρχε στο σπίτι, ούτε χώρος λουτρού. Η μάνα έβρισκε τρόπους αυτοσχεδιάζοντας, για το πού και πώς θα πλύνει το παιδί της, κουβαλώντας και ζεσταίνοντας το νερό, χρησιμοποιώντας πράσινο σπιτικό σαπούνι, σ’ ένα κοινό δωμάτιο με τα απόνερα να μαζεύ-ονται σ’ έναν κάδο ή σε μια λεκάνη για να μεταφερθούν μετά και να χυθούν έξω από το σπίτι.

Ειδικό ταχτάρισμα υπήρχε για το ρέψιμο, το οποίο, άλ-λωστε ήταν σημάδι ότι το παιδί είχε χορτάσει:

Μόσχος, μόσχος και κανέλατου Γεράσιμου η κοπέλα,

ή οποιουδήποτε άλλου. Κάποια έλεγαν σκέτο «μόσκος και κανέλα» ή «μόσκος του», άλλοτε δε «μόσκος και γα-ρίφαλο», ότι δηλαδή το ρέψιμο του παιδιού ήταν ευωδι-αστό:

Μόσκος και γαριφαλάκιτο δικό μου το παιδάκι.

Κι ακόμη,Μόσκος, μοσκοκάρυδα

στου παιδιού τον γκάρυδα…Μόσκος, μοσκοκαρυδάκια,

στου παιδιού μου τα λαιμάκια…

Αν το παιδί φταρνιζόταν υπήρχε άλλο ταχτάρισμα με ευχή:

Γεια του, γεια του και χαρά τουκι όλα τα προικιά δικά του…

ΛΑΧΝΙΣΜΑΤΑ Ως πιο σύντομα και πιο απλοϊκά λόγια δημιουργημέ-

να από παιδιά, με φτιαχτές λέξεις, με παρακουσμένες και φθαρμένες ξένες λέξεις κ.λπ., τα λαχνίσματα προσφέρο-νται λιγότερο σε αναζητήσεις όπως αυτού του άρθρου. Παρ’ όλα αυτά, έστω και σε πιο περιορισμένη κλίμακα, αποτυπώνονται και σ’ αυτά παρατηρήσεις από τις καθη-μερινές εμπειρίες ενηλίκων και παιδιών. Ενδεικτικά ανα-φέρουμε τα πιο κάτω:

Βάρει με τον κόπανονα ξεράσει κόκαλο,κόκαλο μυτίτικο

κι άλλο κερασίτικο…

Η εικόνα που υποδηλώνεται στο λάχνισμα, εμπνέεται από χτύπημα στη μύτη και την επακόλουθη ρινορραγία. Η


γνώση της θεραπευτικής εφαρμογής βδελλών δηλώνεται σε άλλο λάχνισμα, ως εξής:

Παίζουμε τις ράντζες και τις ραντζοπούλεςόπως παίζει ο βασιλιάς με τις βασιλοπούλες.Ο βασιλιάς αρρώστησε, του έρριξαν αβδέλλες,

το αίμα του εκίνησε σαν κόκκινες κορδέλλες κ.λπ.

Σε άλλο αναφέρονται οι θεραπευτικές ιδιότητες του κυδωνιού, που, γενικά, χαρακτηρίζεται ως «ξαρρωστικό»:

… Έπεσ’ η σαϊτα / βάρεσε τον Τούρκο.Σώπα, σώπα Τούρκε / να σε δώσω μήλο,μήλο και κυδώνι / να σε διαβούν οι πόνοι…

Πολλά ανάλογα λαχνίσματα περιλαμβάνει στο βιβλίο του Η Μάνα και το Παιδί τα Παλιότερα Χρόνια ο Κ. Κα-ραπατάκης.

Οι απλοί άνθρωποι και πολύ περισσότερο τα παιδιά, πιστεύουν στη μαγική δύναμη του λόγου και στην ομοι-οπαθητική αποτελεσματικότητα της παρετυμολογίας. Δείγματα βρίσκουμε σε επωδές, σε πίστεις, σε αντιλήψεις, αλλά, και στο λάχνισμα που ακολουθεί:

Ένα, δύο, τρίαπήγα στην κυρία.

Μου ’δωσ’ ένα μήλομήλο ζαχαρένιο.Το ’φαγε η κόρηέκανε αγόρι.

Και το είπαν Ζήσηδεν ήταν για να ζήσει.Και το είπαν Γιάννηδεν ήταν για να γιάνει.Τό ’πανε Θανάση

σκούπα και φαράσι…

Ένα (ίσως ακατάγραπτο ως τώρα) και αρκετά πρωτό-τυπο στη σκοπιμότητά του, λάχνισμα, αναφέρεται στην αναζήτηση και τον προσδιορισμό του παιδιού εκείνου, ανάμεσα στην παρέα, που ρύπανε –σε κλειστό ή ανοιχτό χώρο– με την απελευθέρωση αθόρυβου, αλλά, πολύ δύ-

σοσμου αερίου του εντέρου. Τα παιδιά μαζεύονταν όπως όταν ήταν «να τα βγάλουν» για το παιγνίδι και αυτός που έκανε τη «μάνα» έλεγε το λάχνισμα δείχνοντας διαδοχικά κάθε παιδί:

Κάποιος έκλασε να πιεικαι στην Πόλη ν’ ακουστεί,που ’φαγε βαριά κουκιάκαι του ποντικού τ’ αυτιά.

Άπατα-ούπατα, τσέρλα τα-ρούφα τα…

Αυτός, στον οποίο τελείωνε το λάχνισμα, λογιζόταν υπόλογος, είτε ήταν στην πραγματικότητα, είτε όχι. Υπήρ-χε δε και πιο εκτεταμένη εκδοχή, η οποία, μετά τον τέταρ-το στίχο συνέχιζε ως ακολούθως:

Άπατα-ούπατα, να περάσειο Οβραίος να σταγκώσεινα μπαλώσει, να βουλώσει

ενός μικρού παιδιού τον κώλο,που έκανε τον μεγαλύτερο,φοβερότερο γέρο πόρδο.

ΠΑΙΔΙΚΑ ΣΤΙΧΟΥΡΓΗΜΑΤΑ Παραθέτουμε δείγματα τυπικά αυτής της ασαφώς

προσδιοριζόμενης κατηγορίας μνημείων του λόγου, που σχετίζονται με τα παιδιά και τα παιγνίδια τους:

Ανέβηκα στην πιπεριά / να κόψω ένα πιπέρικι η πιπεριά τσακίστηκε / και μού ’κοψε το χέρι.Δώσ’ μου το μαντιλάκι σου / το χρυσοκεντημένο,να δέσω το χεράκι μου / που είναι ματωμένο.

Λέγοντας «πιπεριά» ο στίχος δεν εννοεί την ετήσια πόα με τους καλοκαιρινούς φαγώσιμους καρπούς. Ανα-φέρεται σε διακοσμητικό δέντρο του οποίου τα φύλλα περιέχουν αιθέριο έλαιο με χαρακτηριστική μυρωδιά που «πιπερίζει».

Η ελαφρά κάκωση, συνήθως εκδορές ή επιπόλαια τραύ-ματα στο δέρμα, δεν απαιτούσε κάποια ιδιαίτερη φροντίδα εκτός ίσως από πλύσιμο της πληγής, αν υπήρχε κοντά νερό και πίεση ή περίδεση με καθαρό πανί. Οι υπόλοιποι δυνη-τικοί κίνδυνοι (μόλυνση, τέτανος κ.ά.) δεν περνούσαν καν από το μυαλό του παιδιού ή των γονιών. Εδώ, η περίδεση με το μαντηλάκι του οικείου προσώπου, λ.χ. της μάνας ή κάποιας μεγαλύτερης αδελφής, εκτός από την απλοϊκή θεραπευτική ενέργεια, περικλείει και την εκδήλωση τρυ-φερότητας και προστασίας, που κάνουν το παιδί να αισθά-νεται ασφάλεια. Όσο για τα λανθάνοντα μηνύματα, που, αφανώς και χωρίς διδακτισμό παρέχονται, μπορούμε να αναφέρουμε τα δύο πιο κάτω: Πρώτον, ότι κάθε ενέργεια, ακόμη και εκείνες στις οποίες είμαστε έμπειροι (όπως εδώ το ανέβασμα στο χαμηλό ύψος των κλαδιών) εμπεριέχει δυνητικούς κινδύνους. Και δεύτερον, ότι η μικρή αυτή κά-κωση απαιτεί τη στοιχειώδη «νοσηλευτική» φροντίδα. Σε ένα άλλο επίπεδο, υποκρύπτεται και η γνώση ότι εκτός από τη φυσική θεραπευτική φροντίδα, σημαντικό ρόλο παίζει και η ψυχολογική-συναισθηματική στήριξη από το


οικείο πρόσωπο, που ενεργεί με την αγάπη του και με τα στοιχειώδη του μέσα.

Ένα άλλο παλιό παιδικό τραγούδι, το οποίο, συνήθως άρχιζαν να τραγουδούν τα παιδιά κατά το παιγνίδι της τραμπάλας, παραμένει γνωστό ως τις μέρες μας. Μάλι-στα, είναι γνωστό σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο, όπου κυκλοφορεί με επιμέρους ασήμαντες φραστικές τροποποι-ήσεις. Παραθέτουμε ενδεικτικά μία επτανησιακή εκδοχή, σε δική μας καταγραφή και μία εκδοχή από τη Δυτ. Μακε-δονία, δημοσιευμένη από τον Κ. Καραπατάκη:

Τράμπα-τραμπαλίζομαι, ντράμπα-ντραμπαλίζομαι,πέφτω και τσακίζομαι, πέφτω και τσακίζομαι,και χτυπώ το γόνα μου, έλα μάνα πάρε με,

και με κλαίει η νόνα μου. Δεν μπορώ παιδί μου,και χτυπάει η κεφάλα μου, έχω τα ποδήματα,και με κλαίει η μάνα μου και πατώ τα κλήματα.

και γελούνε τα παιδιά,που μου σκίστηκε η ποδιά.

Το ρήμα «τραμπαλίζομαι» σημαίνει ότι παίζω την τρα-μπάλα. Ως λέξη, έχει ιταλική προέλευση και είναι σύνθετη από το tra- (ανάμεσα) και το ballare (χορεύω, αναπηδώ). Ιταλική είναι και η λέξη «νόνα» (= γιαγιά). Όσο για το παιγνίδι, παραμένει αγαπημένο στα παιδιά ως σήμερα. Το βρίσκουμε εγκατεστημένο σε άλση και παιδικές χα-ρές, αλλά, γενικότερα στην ύπαιθρο. Πρόκειται για ένα ανθεκτικό σανίδι, το οποίο, στερεώνεται στο κέντρο του προσωρινά ή μόνιμα, ενώ, σε κάθε ένα από τα δύο άκρα του έχει θέση για να κάθεται από ένα παιδί, περίπου ίσου βάρους. Κάθε παιδί φροντίζει, μετακινώντας το βάρος του με τη δύναμη των ποδιών του, να σηκώσει το άλλο στον αέρα, κάτι που επαναλαμβάνεται εναλλάξ. Μερικές φο-ρές, μπορεί κάποιο από τα παιδιά να χάσει την ισορροπία του και να πέσει. Αλλά, λόγω του μικρού ύψους, πρακτικά ο κίνδυνος είναι ασήμαντος. Κάποιες εκδορές στα γόνατα ή κάποιο θλαστικό τραύμα στο κεφάλι, που, όμως μπορεί να προκαλέσει τη σχετική ανησυχία στους οικείους του παιδιού. Παρόλα αυτά, οι σκληρές απαιτήσεις της ζωής των αγροτικών κοινωνιών, όπως μας δηλώνονται στην εκ-δοχή των Γρεβενών, μπορεί να αποτρέπει από τη στενότε-ρη επίβλεψη και φροντίδα των παιδιών.

Πιο κοντά στην επτανησιακή εκδοχή του τραγουδιού της τραμπάλας, είναι οι πρώτοι στίχοι από το τραγούδι της κούνιας (αιώρας), που καταγράφεται στην περιοχή των Γρεβενών:

Κούνια, κουνιαρίζομαι,πέφτω και τσακίζομαικαι χτυπώ το γόνα μουκαι φωνάζω «μάνα μου».

κ.λπ. (ακολουθούν οι τέσσερεις τελευταίοι στίχοι του τραγουδιού της τραμπάλας της ίδιας περιοχής).

Ένα άλλο συνηθισμένο –παλαιότερα– παιγνίδι ήταν το Τσίμπι-τσίμπι, δηλαδή το ελαφρό τσίμπημα της ραχιαί-ας επιφάνειας του χεριού του παιδιού με τα δύο δάκτυλα του χεριού ενός άλλου παιδιού. Το τσίμπημα γινόταν, ενώ, συγχρόνως έλεγαν ρυθμικά το πιο κάτω τραγούδι:

Τσίμπι-τσίμπι το λεφτό,το λεφτό το φρύγανο.

Πήρε ο σκύλος το κοντάρικι ο παπάς το πενηντάρι.Βρε παπά-Γεράσιμε,το παιδί που βάφτισες,έπεσε και βάρεσε

στο λιανό του δάχτυλο.Φέρτε ξύλα και τσαπιάνα το θάψουμε βαθιά,μην το δει η μανούλα τουκαι καεί η καρδούλα του.

Για τα πιο πάνω νανουρίσματα, ταχταρίσματα, λαχνί-σματα ή παιδικά στιχουργήματα-τραγούδια, δεν ξέρω αν είναι σκόπιμη η αναφορά της προέλευσής τους στη θεμα-τική αυτή εξέταση. Τα ίδια, με ελάχιστες παραλλαγές, και με τις ιδιαιτερότητες της προφοράς σε ορισμένους τόπους, τα βρίσκουμε, σήμερα, (ή, έστω, τα βρίσκαμε πριν λίγες μόλις δεκαετίες), σε ολόκληρη την Ελλάδα. Έχω προσω-πικά ακούσει τις ίδιες εκφωνήσεις στα Ιόνια νησιά των παιδικών μου χρόνων και στην Αχαΐα της εφηβείας μου, στην Αθήνα της διαβίωσής μου και στην Ξάνθη, το Καρ-πενήσι, την Κρήτη των σύντομων παραμονών μου. Η εξέταση από αυτήν εδώ τη συγκεκριμένη οπτική γωνία, προσθέτει μία διαφορετική ματιά στην υπάρχουσα πλού-σια σχετικά βιβλιογραφία. Οι ενδιαφερόμενοι για την ευ-ρύτερη θεώρηση του θέματος, μπορούν να μελετήσουν τα σχετικής θεματολογίας βιβλία των Ε.Γρ. Αυδίκου (1994), Β.Δ. Αναγνωστόπουλου(1993), Ζωής Βαλάση (1990), Φ. Σερεγιάννη (1953), Δημ. Λουκόπουλου καθώς και μεγά-λου αριθμού συλλογών λαογραφικής ύλης από διάφορα μέρη της Ελλάδας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- Βιρβίλλης Ζησ., Λαογραφικά της Πάτμου. Παιδικά

(Νανουρίσματα-Ταχταρίσματα). [Παράρτημα στο βι-βλίο του] Παραμύθια της Πάτμου. Αθήνα 1996, σελ 267-282.

- Δαράκη Πέπη, Ομαδικά Παιγνίδια των Παιδιών μας. Gutenberg, Αθήνα 1986.

- Καραπατάκης Κ., Η Μάνα και το Παιδί στα Παλιότερα Χρόνια. 2η έκδοση, Αθήνα 1983.

- Ρηγάτος Γερ., Προσωπικές Καταγραφές Λαογραφικής Ύλης.

- Σέργη Γιαν., Νεοελληνικά Ναναρίσματα Και Ταχταρί-σματα. Φιλιππότης, Αθήνα 2000.


Η συμμετρία, η τήρηση αναλογιών σε ένα ή πε-ρισσότερα επίπεδα συμπεριλαμβάνονται ανάμε-σα στα κύρια χαρακτηριστικά της καλλιτεχνι-

κής δημιουργίας. Καθόλου απίθανο ή, μάλλον, τί το πιο φυσικό ο πρώτος ποιητής να δανείστηκε το στοιχείο της συμμετρίας από τον κόσμο της φύσης: των φυτών και των ζώων, όπου η αρμονία παίρνει τη μορφή μιας συγκεκρι-μένης ισορροπίας, συχνά προσωρινής «συμφιλίωσης» και «συνθηκολόγησης» αντίρροπων δυνάμεων και τάσεων.

Η φύση –σπάνια– δημιουργεί καινούριες μορφές συμ-μετρίας, ενώ κατά τακτά χρονικά διαστήματα, σε ίδιες ή συγγενικές συνθήκες, επαναλαμβάνει και αναπαράγει τις σε όλους γνωστές αναλογίες. Η συμμετρία στην τέχνη δεν έχει κανένα λόγο, κανένα νόημα ύπαρξης εφόσον, θα επαναλαμβάνεται από έργο σε έργο, από συγγραφέα σε συγγραφέα, από χώρα σε χώρα κι από εποχή σε εποχή: πα-νομοιότυπα, στερεότυπα με τη μορφή της επανάληψης ιδανικών αντιστοιχιών έτοι-μων και γνωστών μοντέλων. Η συμμε-τρία στην τέχνη αρχίζει εκεί που σταματά η συμμετρία στη φύση, προχωρώντας πιο πέρα, πιο ψηλά και προς διαφορετικές κατευθύνσεις, επειδή πάντα αποτελεί συ-νειδητή πράξη συνειδητής δημιουργίας, η οποία στοχεύει στην ανακάλυψη και την καταξίωση νέων, άγνωστων ως τότε μορ-φών και τρόπων κατασκευής καλλιτεχνι-κών συμμετριών. Η αναπαραγωγή και η απομίμηση γνωστών και έτοιμων μορφών καλλιτεχνικής συμμετρίας είναι ανώφελη και μάλιστα επι-ζήμια, αφού όχι μόνο δεν προσφέρει τίποτα στον κόσμο των καλλιτεχνικών αξιών, άρα δεν έχει σχέση με τη δημι-ουργία, αλλά και πολλαπλασιάζει άχρηστα στοιχεία, ανα-παράγοντας ακριβή αντίγραφα, που, μόνο εμπορευματική αξία μπορούν να έχουν και ποτέ καλλιτεχνική.

Η καλλιτεχνική δημιουργία του Διονύση Σαββόπου-λου παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον ως προς την επιστη-μονική προσέγγιση παρόμοιων προβληματισμών με την εξαγωγή απαραίτητων για τη φιλολογία συμπερασμάτων. Εμείς, όμως, θα ασχοληθούμε σήμερα μόνο με την ποίησή του κι ακόμα πιο συγκεκριμένα με το ποίημά του Στη Συ-γκέντρωση της ΕΦΕΕ. Η επιλογή μας δεν είναι ούτε τυχαία κι ούτε αυθαίρετη, αλλά, υπαγορεύεται από την αντίληψη ότι το δοσμένο ποιητικό κείμενο μπορεί να λειτουργήσει αισθητικά κι από μόνο του, χωρίς τη βοήθεια της μουσι-κής επένδυσης, εκτέλεσης (τραγούδημα) και τη συνοδεία κιθάρας από τον Σαββόπουλο ή οποιοδήποτε άλλο πρό-σωπο. Φυσικά, λόγος συν η συγκεκριμένη μουσική συν η

προσωπική εκτέλεση και η συνοδεία του ίδιου του Σαββό-πουλου τραγουδοποιού-εκτελεστή και ηθοποιού κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης, το τραγούδι πετυχαίνει τα μέγι-στα της καλλιτεχνικής απόδοσης και επίδοσης όλων των ειδών της τέχνης που συμμετέχουν στη λειτουργία του τραγουδιού. Εξάλλου είναι γνωστό (μας το είπε ο ίδιος σε πρόσφατη τηλεοπτική συνέντευξή του, το Μάρτη του 1984), ποια πορεία ακολουθεί, οικοδομώντας τα τραγού-δια του: από τον ένα στίχο στη μουσική επένδυσή του, από ’δώ στην πρώτη εκτέλεση και τον αρχικό έλεγχο του καλλιτεχνικού δεσίματος ποιητικού λόγου και μουσικής. Κι αυτό το «πηγαινέλα» το κάνει τόσες φορές, όσοι και οι στίχοι του κι όσο θα χρειαστεί για την πλήρη ολοκλή-

ρωση ετούτου του έργου τέχνης. Κι αν κρίνουμε από το αποτέλεσμα των κα-λύτερων επιτεύξεων (μόνον αυτές μαρ-τυρούν την αξία του όποιου ταλέντου), καταλήγουμε στο αβίαστο συμπέρασμα ότι ο Σαββόπουλος φροντίζει συνειδητά να κάνει καλλιτεχνική πράξη τους πιο οργανικούς συνδυασμούς ανάμεσα στην ποίηση και τη μουσική με στόχο τη δη-μιουργία ενός πιο σύνθετου είδους της τέχνης: του τραγουδιού, το οποίο γεννά-ται με τη μέθοδο του συγκρητισμού, της ανάμειξης και –παραπέρα– της οργανι-κής συνένωσης διαφορετικών ειδών με απώτερο στόχο τη σύνθεση νέου καλλι-τεχνικού συστήματος.

Πολλοί θεωρούν (ανάμεσά τους και ο φιλόλογος κ. Κ. Γεωργουσόπουλος) ότι οι στίχοι του τραγουδιού, ιδιαίτερα εκείνοι που έχουν γραφεί απο-κλειστικά και εξαρχής για τραγούδι, δεν πρέπει και δεν μπορούν να διαβάζονται χωριστά, να απαγγέλλονται, να λειτουργούν ποιητικά έξω από το τραγούδημα. Είναι όμως έτσι; Ξεκινώ από την πρακτική του Μίκη Θεοδωράκη, του Μάνου Χατζηδάκι και άλλων μουσικοσυνθετών μας: Επενδύουν μουσικά στίχους που δεν έχουν γραφεί για τραγούδι, λειτούργησαν ποιητικά για δεκαετίες και αιώνες και, ξαφνικά, φτιάχνονται τραγούδι και λειτουργούν και ως στίχοι, αλλά και ως τραγούδι. Και, τώρα, να αναφερθώ στη συνεργασία Νίκου Γκάτσου και Μάνου Χατζηδάκι, όταν ο πρώτος γράφει στίχους και ο δεύτερος τους μελο-ποιεί, τους φτιάχνει τραγούδι. Όταν ο Γκάτσος συνθέτει στίχους, φτιάχνει ποίηση με όλα τα δικαιώματα και όλες τις υποχρεώσεις του ποιητή, χωρίς να έχει κατά νουν το συγκεκριμένο είδος των μουσικών φράσεων και το σύ-νολο της μουσικής επένδυσης. Από τη δική του μεριά ο μουσικοσυνθέτης δεν μεταφράζει το νόημα των στίχων

«Και συ έφεγγες στη μέση όλου του κόσμου»(Σπουδή πάνω σε ποίημα του Διον. Σαββόπουλου)

του Γιάννη Μότσιου, καθηγητή Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων


σε νόημα της μουσικής, γιατί λόγος γίνεται για εντελώς διαφορετικά είδη της τέχνης. Κατά προσέγγιση, μπορεί να συμβαίνει και αυτό, χωρίς όμως να είναι κι απαραίτητο. Παίρνω για παράδειγμα τα κείμενα και τη μουσική επέν-δυσή τους από ηχογράφηση με τον συγκεντρωτικό τίτλο Ύμνοι της Παραμονής των Χριστουγέννων, παραγωγή και διάθεση της Χριστίνας Ζορμπά.

Δοξαστικό-Τροπάρια:Δόξα Πατρί και Υιώ, και Αγίω Πνεύματι.

Και νυν και αεί και εις τους αιώνες, των αιώνων. Αμήν.Σήμερον γεννάται εκ Παρθένου, ο δρακί την πάσαν έχων κτίσιν.

Ράκει καθάπερ βροτός σπαργανάται, ο τη ουσία αναφής. κ.λπ.

Μου είναι αδύνατο να παραθέσω αμέσως, στη συ-νέχεια, τη μουσική επένδυ-ση αυτού του κειμένου που τη θεωρώ από τα καλύτερα μουσικά επιτεύγματα της βυζαντινής και ολόκλη-ρης της μουσικής τέχνης. Προσωπικά, αισθάνομαι το χάσμα που χωρίζει τον κα-θαρά θρησκευτικό, καθό-λου ποιητικό λόγο, από την υψηλή μουσική. Φαντάζο-μαι ότι τα παραπάνω λόγια αρχικά δεν γράφτηκαν με προορισμό τη μουσική τους επένδυση, αλλά το αντίθε-το: η μουσική είχε ως στόχο της την ανύψωση του πε-ζού, καθαρά θρησκευτικού-λατρευτικού λόγου στο επί-πεδο της υψηλής τέχνης και μαζί με τον ψαλμό-εκτέλεσή τους να περάσουν στις ψυχές των πιστών μηνύματα του χριστιανικού δόγματος. Αναφέρομαι σε μια δεύτερη περί-πτωση, αυτή τη φορά σε ένα από τα πιο γνωστά και πολύ αγαπητά από τους Ρώσους δημοτικά τραγούδια, την Κα-λίνκα. Οι στίχοι όταν αποσπαστούν από το τραγούδημα είτε δεν λειτουργούν καθόλου ποιητικά (ιδιαίτερα γι’ αυ-τούς που δεν ξέρουν το τραγούδι) είτε συνειρμικά φέρ-νουν στη μνήμη το τραγούδι και το χορευτικό σκοπό οπό-τε θέτουν αυτόματα σε κίνηση πολλούς και διαφορετικούς μηχανισμούς: τα λόγια λειτουργούν πια και ως τραγούδι (από τα ομορφότερα) και ως χορός από εκείνους που κά-νουν την ψυχή και το σώμα να ανεβαίνουν στο ύψος αυτής της όντως υψηλής τέχνης. Εννοείται ότι μόνο η ποιότητα της εκτέλεσης του τραγουδιού, τραγουδιστή και μουσικής συνοδείας με μπαλαλάικα, θα κρίνει το μέγεθος της μετα-δοτικότητας ή, όπως θα έλεγε ο Λέων Τολστόι, της «μό-λυνσης», της μολυσματικότητας της τέχνης.

Επανέρχομαι στον τρόπο σύνθεσης του τραγουδιού Στη Συγκέντρωση της ΕΦΕΕ του Σαββόπουλου: όταν τε-λειώνει το στίχο του ο ποιητής, τον φτιάχνει περίοδο του

τραγουδιού του. Στη συνέχεια, φαντάζομαι ότι στη σύν-θεση του δεύτερου στίχου κτλ. στη μελοποίησή του κτλ. συνεργάζονται τα δυο είδη της τέχνης με μια συνεχή αμφί-δρομη πορεία: μπρος-πίσω, πίσω-μπρος κτλ. έως την πλή-ρη ολοκλήρωση και την μετέπειτα τελειοποίηση του συ-νόλου, έως την τελεία και παύλα στο στερνό ημιστίχιο και την τελευταία λέξη. Εδώ, όμως, πρέπει να επαναλάβω: οι στίχοι αυτού του σημαντικού ποιήματος (αυτό το λέω και το τονίζω με απόλυτη σιγουριά) έχουν αυθύπαρκτη υπό-σταση και οντότητα, λειτουργούν ποιητικά και μάλιστα με δύναμη και με ομορφιά, όπως και τα καλύτερα ποιήματα, που, ποτέ δεν είχαν μουσική επένδυση.

Γενικά, θα λέγαμε ότι η ποίηση με παρόμοιους στίχους του Σαββόπουλου είναι τώρα πιο πλούσια, πιο πολύφωνη από πριν. Οι ποιητές δεν μπορούν να μην παίρνουν στα σο-

βαρά την ποιητική προσφορά του τραγουδιού, γιατί ακόμα κι όταν τον αμφισβητούν (ξέρω όχι λίγους απ’ αυτούς, μάλιστα και γνωστούς καθη-γητές και ποιητές ταυτόχρο-να με «πανεθνική» προβολή) ανοιχτά και, προπαντός, πίσω από την πλάτη, τίποτα περισ-σότερο δεν κάνουν από το να ασχολούνται με την ποίηση του ποιητή-τραγουδοποιού, εκδηλώνοντας μ’ αυτόν τον τρόπο την εσωτερική ανα-γνώριση της ποιητικής αξί-ας του και την μικρόψυχη ζήλια τους. Ο Σαββόπουλος έχει οξύνει και μεταβάλλει οριστικά τον κόσμο της ποι-ητικής ευαισθησίας με νέες εμπειρίες, με νέα νοήματα και συναισθήματα, με νέους

τρόπους συνδυαστικών ικανοτήτων στο στίχο, καθιέρωσε μια νέα μορφή καλλιτεχνικής λογικής και δόμησης ποιη-τικών έργων. Ίσως, εδώ, να βρίσκεται και η κρυφή αιτία της απόρριψης του Σαββόπουλου, επειδή είναι αδύνατο γι’ αυτούς να συνθέσουν στίχους παρόμοιας ουσιαστικής πρωτοτυπίας, ομορφιάς και τέχνης. Παραθέτουμε το εν λόγω ποίημα:

ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΦΕΕ

Η πλατεία ήταν γεμάτημε το νόημα πού ’χει κάτιαπ’ τις φωτιέςστις γωνίες και στους δρόμουςαπό συντρόφους οικοδόμους,φοιτητές.Και συ έφεγγες στη μέση όλου του κόσμουκι ήσουν, φως μου,κατακόκκινη νιφάδασε γιορτή,


σε γιορτή που δεν ξανάδαστη ζωή μου τη σκυφτή.Η πλατεία ήτανε άδειακαι τρελός απ’ τα σημάδιασαν σκυλίμε συνθήματα σκισμένασ’ έναν έρωτα για σέναέχω χυθεί.Στ’ αμφιθέατρο σε ψάχνω στους διαδρόμουςκαι τους δρόμουςκαι ζητώ πληροφορίεςκαι υλικόνα φωτίσω τις αιτίεςπου μ’ αφήνουνε μισό.Η πλατεία είναι γεμάτηκι απ’ το πρόσωπό σου κάτιέχει σωθείστον αγώνα του συντρόφουστην αγωνία αυτού του τόπουγια ζωή.Στα παιδιά και στους εργάτες, στους πολίτες,στους οπλίτες,στα πλακάτ και τη σκανδάληπου χτυπάη συγκέντρωση ανάβεικι όλα είναι συνειδητά.

Δεν γνωρίζουμε, αν στη δημοσιευμένη συλλογή των στίχων, απ’ όπου πήραμε το ποίημα, ο ίδιος ο Σαββόπου-λος ή ο εκδότης το χώρισε σε τρεις επτάστιχες στροφές. Αλλά, ας εξετάσουμε μετρικά και ρυθμικά την πρώτη στροφή, ακριβώς όπως έχει δημοσιευτεί (οι επόμενες δυο στροφές επαναλαμβάνουν την πρώτη στα ίδια επίπεδα, μέτρων και ρυθμών). Ο Σαββόπουλος, σε μια τέτοια περί-πτωση, ως ιδανικό έχει το παρακάτω πρότυπο:

στίχοι: τονιζόμ. άτονες συλ. καταλ. ρίμα

υυ-υ υυ-υ 8σύλλαβοι 2 + 6υυ-υ υυ-υ υυ- 11σύλλαβοι 3 + 8 αυυ-υ υυ-υ 8σύλλαβοι 2 + 6

υυ-υ υυ-υ υυ-υ υυ- 15σύλλαβοι 4 + 11 αυυ-υ υυ-υ υυ-υ υυ-υ 16σύλλαβοι 4 + 12υυ-υ υυ-υ υυ-υ υυ-υ υυ- 19σύλλαβοι 5 + 14 βυυ-υ υυ-υ υυ-υ υυ-υ υυ- 19σύλλαβοι 5 + 14 β

Έτσι, σε επίπεδο ομοιοκαταληξίας προσεγγίζονται ο δεύτερος με τον τέταρτο και ο έκτος με τον έβδομο στί-χους. Η ρίμα είναι καταληκτική, φτωχή, όχι πρωτότυπη. Στην περίπτωση αυτού του στροφικού διακανονισμού, ο ποιητής φτιάχνει πλούσιες και πρωτότυπες εσωτερικής συνήχησης-ομοιοκαταληξίες, οπότε στίχοι και στροφές είναι πολυρυθμικοί και πιο πολυφωνικοί. Αυτό το ιδανι-κό (κι ανύπαρκτο ουσιαστικά) μοντέλο απόλυτων μέτρων παραβιάζεται συχνά κι όχι σε βάρος του ρυθμού, αλλά το αντίθετο: ο στίχος και το ποίημα στο σύνολό του αποκτά περισσότερη ευλυγισία, πολυφωνία και πολυρυθμικότητα,

αφού ο ποιητής αφήνει περιθώρια επιλογών στον αναγνώ-στη με μια δική του ανάγνωση-απαγγελία σύμφωνα με τη δική του ευαισθησία και πολιτιστική καλλιέργεια, με τα δικά του ρυθμικά και ποιητικά γούστα. Ο αναγνώστης-ακροατής μπορεί να τηρεί (στο βαθμό που τον εκφράζει τούτη τη στιγμή ή σε μεγαλύτερη χρονική διάρκεια) ή να απορρίπτει τη χασμωδία και τη συνίζηση ή κι ακόμα να τις συνδυάζει ανάλογα με τις αντικειμενικές και υποκειμενι-κές προτιμήσεις και απαιτήσεις της στιγμής, προσωπικές ή ιστορικές.

Όλες αυτές τις πολλαπλές δυνατότητες, που, ο Σαβ-βόπουλος εμπιστεύεται στη μετρική ευαισθησία του αναγνώστη και απορρέουν από τη ρυθμική πραγμάτωση του ποιήματος, προσδίδουν στο έργο τέχνης μια ρυθμική κινητικότητα, πολλαπλές δυνατότητες μιας συνεχώς ανα-νεωμένης ρυθμικής ανάγνωσης και ερμηνείας: το ποίημα ανανεώνεται ρυθμικά, ο αναγνώστης κινείται προς πολλές κατευθύνσεις χωρίς αυστηρούς περιορισμούς στη συναι-σθηματική κατανόηση και την διανοητική συναισθηματι-κότητα του έργου.

Η ρυθμική κινητικότητα, η μορφική πολλαπλότητα του κειμένου ενισχύεται κι αποκτά διαφορετική ένταση και δυναμική με το χωρισμό του σε δωδεκάστιχες στρο-φές, που, πιστά αποδίδονται όλες οι αποχρώσεις και οι επιτονισμοί που ενυπάρχουν αντικειμενικά στο ποίημα ή κι ακόμα που συνδημιουργεί υποκειμενικά ο αναγνώστης στα πλαίσια των επιλογών, που επιτρέπει ο ποιητής μέσα από την ίδια τη δομή των στίχων του. Έτσι, η δωδεκάστι-χη στροφική οργάνωση που επαναλαμβάνεται πλήρως σε ολόκληρο το ποίημα, παίρνει το παρακάτω ιδανικό (αφη-ρημένο) σχήμα:

σύνολο συλλ. ομοικαταλ. άλλου είδουςτονιζ. άτονες στίχοι μετρ. σχημάτων

υυ-υ / υυ-υ 8 σύλ. 2+6 α 8υυ-υ / υυ-υ 8 σύλ. 2+6 α 8υυ- 3 σύλ. 1+2 β 3υυ-υ / υυ-υ 8 σύλ. 2+6 γ 8υυ-υ / υυ-υ 8 σύλ 2+6 γ 8υυ- 3σύλ. 1+2 β 3υυ-υ / υυ-υ / υυ-υ 12 σύλ. 3+9 δ 12υυ-υ 4 σύλ. 1+3 δ 4υυ-υ / υυ-υ 8 σύλ. 2+6 ε 8υυ- 3 σύλ. 1+2 ζ 3υυ-υ / υυ-υ 8 σύλ. 2+6 ε 8υυ-υ / υυ- 7 σύλ. 2+5 ζ 7

Σημ.: οι ομοιοκαταληξίες είναι 1) παροξύτονες (θη-λυκές) και 2) οξύτονες (αρσενικές). Στα πλαίσια της δω-δεκάστιχης στροφής, ο Σαββόπουλος χρησιμοποιεί όλους τους βασικούς τύπους ομοιοκαταληξιών: ζευγαρωτή, πλε-χτή και σταυρωτή για τη δημιουργία προσωπικού τρόπου ομοιοκατάληκτων στίχων σε δωδεκάστιχες στροφές.

Η ομοιοκαταληξία είναι ακριβής (άδεια-σημάδια) με την πλήρη φθογγική επανάληψη από το τονιζόμενο φω-νήεν και μετά, είναι πλούσια, όταν η συνήχηση συμπε-


ριλαμβάνει φθόγγους πριν από τον τόνο της ρίμας (δια-δρόμους-δρόμους, πολίτες-οπλίτες) και ανακριβής ρίμα (τις φωτιές-φοιτητές, του κόσμου-(ήσ)ουν φως μου, (ήτ)αν άδεια-τα σημάδια, (σκ)ανδάλη-ανάβει κτλ.).

Και οι τρεις στροφές είναι ίδιες στο ποίημα: καθορι-σμένη και επαναλαμβανόμενη η θέση της ομοιοκαταληξί-ας που δείχνει και γνώση, αλλά και ικανότητες στροφικής οργάνωσης του ποιητικού λόγου. Το ιδανικό, το αφηρημέ-νο πρότυπο μετρικής οργάνωσης, παραβιάζεται κάμποσες φορές και το έργο τέχνης σε επίπεδο ρυθμού αποκτά μεγα-λύτερη ποικιλία, επιτονικές παραλλαγές και αποχρώσεις.

Είναι, όμως, επίσης φανερό ότι ο μόχθος του ποιητή στους άγνωστους και δύσβατους δρόμους των μορφικών αναζητήσεων δεν αποτελεί επίδειξη φορμαλιστικών ικα-νοτήτων. Οι μορφικές αναζητήσεις στο έργο των δόκιμων συγγραφέων, οδηγούν πάντα σε ανακαλύψεις νέων καλ-λιτεχνικών στοιχείων και μέσων, που, κατά τον καλύτερο και ακριβέστερο τρόπο, δίνουν την πιο πλήρη και ποιη-τικά οργανωμένη έκφραση, εξασφαλίζοντας την πετυχη-μένη αρμονία και τη συ-νεργασία ανάμεσα στα νοήματα και στους τρό-πους ενσάρκωσής τους. Εκείνο, όμως, το μέρος που η παραδοσιακή φι-λολογία του δέκατου ένατου αιώνα χαρακτή-ριζε συχνά «εξωτερικό στολίδι» της ποίησης, π.χ. την ομοιοκαταλη-ξία, ο εικοστός αιώνας το κατατάσσει και στην ηχητική-φωνολογική, και στη μετρική, αλλά και στη σημασιολογική οργάνωση του έμμετρου λόγου. Εντωμεταξύ, συμμετέχοντας σε αυτά τα επίπεδα, η ρίμα παίζει ταυτό-χρονα σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση και το δυναμισμό της εξέλιξης του ρυθμού στην ποίηση. «Η ρίμα», έγραφε ο Μαγιακόφσκι, «σας ξαναφέρει στον προηγούμενο στί-χο, σας κάνει να τον θυμηθείτε, κάνει όλους τους στίχους που εκφράζουν μια σκέψη να κρατιούνται μαζί». Ένας σύγχρονος μελετητής της ομοιοκαταληξίας στη σοβιετική φιλολογία, ο Χολσέβνικοφ, ο οποίος ερεύνησε και αξιο-λόγησε την ποιητική και τη φιλολογική κληρονομιά του Μαγιακόφσκι, συνδέει μέρος των ομοιοκαταληξιών με το θέμα της ποίησης. Οι μελέτες του εμπεδώνουν μια καινού-ρια αντίληψη για τη φύση, το ρόλο και την αισθητική λει-τουργία της πετυχημένης και εννοιολογικά φορτισμένης ρίμας σε ένα επίσης πετυχημένο ποίημα. Γράφει σχετικά: «Όσο πιο εκφραστική και πρωτότυπη είναι η ρίμα, τόσο περισσότερο προσελκύει την προσοχή, τόσο πιο έντονα ξεχωρίζει και συνδέει συνειρμικά τις λέξεις που ομοιοκα-ταληκτούν, τόσο περισσότερο αυξάνεται ο εννοιολογικός ρόλος της. Γι’ αυτό, και η αναζήτηση «ασυνήθιστων» συ-νηχήσεων δεν είναι καθόλου φορμαλιστικό παιχνίδι με

ήχους, αλλά προσπάθεια για την αύξηση της εκφραστικό-τητας και της εννοιολογικής περιεκτικότητας του στίχου» (Χολσέβνικοφ, Λογ. Εγκυκλοπαίδεια, σελ. 308).

Μερικά παραδείγματα από ποιήματα του Κώστα Βάρ-ναλη, του Οδυσσέα Ελύτη και του Διονύση Σαββόπουλου επιβεβαιώνουν την άποψη του Χολσέβνικοφ. Μια απλή παράθεση με ζεύγη, που ομοιοκαταληκτούν στο ποίημα (Στη Συγκέντρωση της ΕΦΕΕ) αρκεί για να αποδείξει τον σημασιολογικό ρόλο (κι όχι μόνο τον μορφολογικό) της ρίμας στο τραγούδι:

Καταληκτική ομοιοκαταληξία:1η στροφή: γεμάτη – (πού)’χει κάτι, τις φωτιές-

φοιτητές, συντρόφους-δρόμους, συντρόφους-οικοδόμους, του κόσμου-(ή)σουν φως μου, νιφάδα-(δεν) ξανάδα, σε γιορτή-σκυφτή.

2η στροφή: (ή) ταν άδεια-τα σημάδια, σκυλί-έχω χυ-θεί, σχισμένα-για σένα, στους διαδρόμους-στους δρόμους, πληροφορίες-τις αιτίες, υλικό-μισό.

3η στροφή: (γε)μάτη-κάτι, σωθεί-ζωή, στους πολίτες-στους οπλίτες, τη σκαν-δάλη-ση ανάβει, χτυπά-(συνει)δητά.

Εσωτερική συνήχηση ή «ομοιοκαταληξία» των άκρων ή και απλώς επα-νάληψη:

1η στροφή: δρόμους-συντρόφους-οικοδόμους, σε γιορτή-σε γιορτή.

2η στροφή: σχισμένα – σ’ έναν – σένα.

Το δίστιχο «στον αγώ-να του συντρόφου-στην αγωνία αυτού του τόπου» ο

Σαββόπουλος το οργανώνει φωνολογικά και συνδέει τους δυο στίχους με κοινή ομοιοκαταληξία. Η εννοιολογική σύ-ζευξή τους είναι τόσο πετυχημένη, ώστε και μόνο αυτοί οι στίχοι είναι σε θέση να δώσουν την καθολικότητα και το μόνιμο αυτού του «κάτι», που έχει σωθεί από το πρόσωπο της «κατακόκκινης νιφάδας», η οποία εξαφανίζεται στο ποίημα μετά την πρώτη στροφή για να επιστρέψει στην τρίτη όχι άμεσα, αλλά με τη μορφή μιας μετουσιωμένης αθανασίας. Το ζεύγος «πολίτες-οπλίτες» αξίζει την ιδιαίτε-ρη προσοχή μας: ο Σαββόπουλος με τη γνωστή μέθοδο της μετακίνησης και της αναστροφής δυο φθόγγων (πο-οπ) πετυχαίνει να προσεγγίσει δυο ουδέτερες έννοιες, εφόσον δεν συσχετιστούν, δεν συνεργαστούν ή δεν συγκρουστούν σε έργο τέχνης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, μια λέξη (σημαινόμενο και σημαίνον) ο ποιητής την ομοιοκατα-ληκτεί με μιαν άλλη, επίσης κοινή και συνηθισμένη, που, ενώ ηχητικά και οπτικά είναι πολύ κοντινές (και οι δυο αποτελούνται από τους ίδιους φθόγγους και γράμματα), εννοιολογικά, σημασιολογικά είναι διαμετρικά αντίθετες. Προσεγγίζοντας παρόμοιες λέξεις, ο συνδυασμός αποκτά


ένταση, μια ιδιάζουσα (τώρα όχι αμαρκάριστη) λειτουρ-γία, κι από δω πέρα ενισχύεται κάθετα η ποιητική αποτε-λεσματικότητα.

Τα ποιητικά στοιχεία όπως είναι η ομοιοκαταληξία, τα μέτρα, ο ρυθμός, οι εσωτερικές συνηχήσεις, οι λεκτικοί συνδυασμοί, οι προσεγγίσεις ουδέτερων και, προπαντός, αντίθετων εννοιών, οι τρόποι και τα μέσα δημιουργίας ποιητικών προσώπων και καταστάσεων, αποκτούν στο ποίημα συγκεκριμένες σχέσεις και καθορίζουν την εξέλιξη της υπόθεσης και της πλοκής: την αρχή, το δέσιμο και τη λύση. Το έργο τέχνης, σαν σύνολο, πρέπει να προκαλέσει μια λίγο-πολύ συγκεκριμένη εντύπωση, να λειτουργήσει και να επιδράσει κατά ορισμένο τρόπο.

Στον 1ο στίχο της αρχικής στροφής, ο Σαββόπουλος παρουσιάζει την καλλιτεχνική περιγραφή μιας φοιτητικής συγκέντρωσης από τη σκοπιά ενός όχι ουδέτερου κι αμέτο-χου παρατηρητή, από τον λυρικό αφηγητή του ποιήματος. Η περιγραφή αποκτά απόχρωση εκτίμησης στο δεύτερο εξάστιχο της ίδιας στροφής: η αντικειμενική πραγματικό-τητα περιγράφεται από την οπτική γωνία τού προσώπου που ‘επεμβαίνει’ και κρίνει αυτά που διαδραματίζονται στην πλατεία. Η αντικειμενικότητα περνάει, εντάσσεται και λειτουργεί πια στο ποίημα με καθαρά υποκειμενική χροιά, η οποία δεν έρχεται σε αντίθεση και δεν συγκρούε-ται με την υποκειμενική υπόστασή της.

Η πλατεία (η όποια πλατεία της όποιας πόλης με πα-νεπιστήμιο) όπου διαδραματίζονται, διαδραματίστηκαν αλλά και θα διαδραματίζονται παρόμοια γεγονότα, τίθεται στο επίκεντρο της ποιητικής υπόθεσης και πλοκής. Η πο-λυσημία του ποιήματος έχει ήδη εξασφαλιστεί, αποκτά τη βαρύτητα του νοήματος χάρη σ’ αυτά που περιγράφονται με κορυφαία (μέσα στη λαοθάλασσα των φοιτητών και όλων που συμμετέχουν στην εκδήλωση) την «κατακόκκι-νη νιφάδα». Ο ποιητής την προικίζει με φως, που έφεγγε στη μέση όλου του κόσμου, σε μια γιορτή πρώτου μεγέ-θους, αφού ο λυρικός ήρωας δεν ξαναείδε στη ζωή του. Μόνο μια φορά, όταν την ονομάζει «φως μου», ο αφη-γητής αφήνει να εκδηλωθούν τα αισθήματά του απέναντί της. Τα νοήματα που γεμίζουν την πλατεία, γίνονται κά-πως πιο συγκεκριμένα με την διαδοχή και την κλιμάκωση εικόνων όπως: φωτιές-οικοδόμοι-φοιτητές-«κατακόκκινη νιφάδα». Ο στίχος «και συ έφεγγες στη μέση όλου του κό-σμου» αποκτά την οικουμενικότητα μιας συγκεκριμένης πολιτικής παράταξης. Έτσι, στην 1η στροφή έχουμε την περιγραφή, την παραδοχή και την προβολή ενός σημαντι-κού κοινωνικοπολιτικού γεγονότος. Το φέξιμο της «κα-τακόκκινης νιφάδας» ο ποιητής το μεγεθύνει, του δίνει πλάτος και διαστάσεις με τις φωτιές, τους δρόμους, τους συντρόφους οικοδόμους, τους φοιτητές, όλο τον κόσμο με τις προεκτάσεις πέρα από το περιορισμένο περιβάλλον της πλατείας και της ασυνήθιστης γιορτής.

Η πολύσημη και πολύμορφη παρουσία στην πλατεία της 1ης στροφής εξαφανίζεται παντελώς στη 2η, και με-τατρέπεται σε απουσία στον ίδιο χώρο, στο κενό από την πληρότητα και τη ζωντάνια, από πολλαπλές ενσαρκώσεις

στο προηγούμενο δωδεκάστιχο. Η περιγραφή, τώρα, χρω-ματίζεται με έναν έντονο υποκειμενισμό στη διάρκεια όλης της στροφής. Η πλατεία τώρα είναι άδεια, η απουσία της «κατακόκκινης νιφάδας» και αυτού που συμβολίζει, αναστατώνει τον αφηγητή, τον κατακυριεύει με αγωνία, με αναζητήσεις της απώλειας. Η έλλειψη δεν είναι απλώς αισθητά σημαντική, αλλά και αιτία που αφήνει να νιώθει τον εαυτό του μισό ο λυρικός αφηγητής. Σ’ αυτό το δωδε-κάστιχο, ο ποιητής γνωρίζει τους αναγνώστες τού έργου του με την επιθυμία του αφηγητή, τη σχέση που θα ήθελε να έχει με κείνη.

Ποιό το καινούριο στοιχείο που κάνει την εμφάνισή του και κυριαρχεί στο 2ο δωδεκάστιχο; Η άρση της κατά-φασης δεν είναι μια απλή εναλλαγή ή μια αντικατάσταση της παρουσίας με απουσία, γιατί ουσιαστικά κι εδώ έχουμε παρουσία μολονότι διαφορετικής φύσης και υπόστασης. Η περιγραφή της «επιφάνειας», της περισσότερο εξωτε-ρικής, αλλά αντικειμενικής εικόνας της πλατείας-γιορτής, στη 2η στροφή μετατρέπεται σε έκφραση του βάθους, της εσωτερικής και έντονα υποκειμενικής εικόνας: της ψυχι-κής αγωνίας του λυρικού προσώπου. Η καταστροφή (ή, έστω κι απλώς, η καταστολή) αυτού, που κυριαρχούσε στην 1η στροφή κατά ουσιαστικό τρόπο, θίγει το λυρικό πρόσωπο του αφηγητή: ο παρατηρητής αφηγητής γίνεται το πρόσωπο, κύριο και μοναδικό, που αγωνιά, προβλημα-τίζεται, ψάχνει να βρει τις αιτίες που τον αφήνουν μισό. Η άδεια πλατεία γεμίζει ασφυκτικά με την αγωνία του ποι-ητικού προσώπου που δίνεται ολοκληρωτικά στο ψάξιμο της «κατακόκκινης νιφάδας», που τη βρίσκει μόνο στην 3η στροφή κι όχι εκεί που έψαχνε (στο αμφιθέατρο, στους διαδρόμους και τους δρόμους), αλλά αλλού. Ως προς τη χρησιμοποίηση μερών του λόγου για τη σύνθεση της στροφής, το δωδεκάστιχο παρουσιάζει την παρακάτω ει-κόνα: δώδεκα ουσιαστικά, έξι ρήματα, τρία επίθετα. Έτσι, η ποιότητα και η ιδιότητα των ουσιαστικών δηλώνεται άμεσα στα ίδια, χωρίς τη βοήθεια των επιθέτων.

Στην τελευταία στροφή, ο Σαββόπουλος επαναφέ-ρει τον αναγνώστη στη γεμάτη πλατεία με την παρουσία της «κατακόκκινης νιφάδας». Μόνο που η καινούρια πα-ρουσία δεν είναι άμεση και «υλική», αλλά έμμεση και ιδεατή, μεταφυτευμένη και ριζωμένη σε καταστάσεις μόνιμες, αθάνατες, συνεχώς εξελισσόμενες και εμπλου-τιζόμενες: «στον αγώνα του συντρόφου», «στην αγωνία αυτού του τόπου για ζωή», «στα παιδιά και στους εργάτες, στους πολίτες, στους οπλίτες, στα πλακάτ και τη σκανδάλη που χτυπά», δηλαδή σε καταστάσεις και σε πρόσωπα που υπήρξαν, που υπάρχουν και θα υπάρχουν στον αιώνα τον άπαντα. Ο χρόνος θα ανεβάζει πιο ψηλά, θα μεγεθύνει και θα μεγιστοποιεί, θα μεταβάλει το συγκεκριμένο, πιθανόν υπαρκτό, πρόσωπο σε εκπρόσωπο και φορέα μιας πολιτι-κής και κοινωνικής επιλογής στην πορεία πραγμάτωσης μεγαλόπνοων στόχων, ιδανικών, οραμάτων. Ακόμα κι αν τα απαρνηθεί ο ίδιος ο ποιητής αυτών των στίχων. Θέλω να πω αν φοβηθεί ή αν θελήσει να τον προσέχουν και να τον καλοπιάνουν οι εκάστοτε εξουσίες. Η «κατακόκκινη


νιφάδα» ζει την καθαρά δική της πια ζωή, ανεξάρτητα από τον δημιουργό της. Μπορεί ακόμα και να τον τιμωρεί με την αδιαφορία της. Το πρόσωπο, ως φορέας ιδεών και ονείρων, υπάρχει πια όχι μόνο για τους οπαδούς, αλλά και τους αντιπάλους («στους οπλίτες» αν υποτεθεί η σκανδά-λη χτυπά τη συγκέντρωση της «κατακόκκινης νιφάδας», σήμερα, αύριο και στο μακρινό μέλλον), στα άψυχα πράγ-ματα. Υπάρχει, όμως, και το προηγούμενο στην ιστορία με τα γεγονότα του 1936 στη Θεσσαλονίκη: οι οπλίτες όχι μόνο δεν πατούν τη σκανδάλη κατά των απεργών (των ερ-γατών, των φοιτητών, των συντρόφων οικοδόμων κτλ.), αλλά συνενώνονται με τους απεργούς, τους διαδηλωτές, τους αντιπάλους της κυ-ρίαρχης κοινωνικής κα-τάστασης.

Αναφέρουμε κι άλλη μιαν ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στις ακρινές στροφές: η σύναξη στην πρώτη είναι (ή μοιάζει με) γιορτή, ενώ στην τε-λευταία εξελίσσεται σε παλλόμενη και συνειδη-τή συγκέντρωση, προ-σλαμβάνει χαρακτήρα έντονης κινητικότητας, έναν δυναμισμό ποιο-τικά υψηλότερου επι-πέδου: «η συγκέντρωση ανάβει κι όλα είναι συ-νειδητά». Αντίστοιχη είναι και η πορεία του αφηγητή, ο οποίος επι-στρέφει στον τύπο του λυρικού προσώπου με την αντικειμενικότητα της περιγραφής, με τη συνένωσή του με το σύνολο, προσδίδοντας αντικειμενι-κότητα ακόμα και στις υποκειμενικής υφής περιγραφές και διαπιστώσεις. Τα μέρη του λόγου, που χρησιμοποιεί ο ποιητής στην κατασκευή της 3ης στροφής είναι: δεκαπέ-ντε ουσιαστικά, πέντε ρήματα, ένα επίθετο. Η χρήση του επιθέτου (κι ότι αυτό δηλώνει) μειώνεται κατά πολύ πε-ρισσότερο από πριν.

Η εξέλιξη της υπόθεσης στο ποίημα και η πλοκή πα-ρουσιάζει τυπικά κλειστό χαρακτήρα: το τέλος της στρο-φής δεν εμπεριέχει εκείνα τα στοιχεία, υπαρκτά στην ίδια τη μορφή και μάλιστα στην επιφάνειά της, για το ομαλό πέρασμα από το ένα δωδεκάστιχο στο άλλο. Συνενώνει αδιάρρηκτα τις στροφές και το ποίημα στο σύνολό του ο τόπος αναφοράς: η πλατεία και γενικά η κατασκευή του κάθε 1ου στίχου των στροφών, που αποτελεί συντακτικό παραλληλισμό με διαφορετικό μεταξύ τους περιεχόμενο και λειτουργικό ρόλο. Η πλήρης και αυτούσια επανάληψη του αρχικού στίχου της 1ης στην 3η στροφή επανασυνδέει

τα άκρα, βρίσκει εκ νέου τη χαμένη με τη 2η στροφή συ-νοχή, παρόλο που το νόημά του στην τελευταία στροφή είναι διαφορετικού χαρακτήρα στα νέα συμφραζόμενα, στο νέο λεκτικό, συνταγματικό και εννοιολογικό περιβάλ-λον. Κρατούν και ενδυναμώνουν συνεχώς την ενότητα του ποιητικού συνόλου τα δύο πρόσωπα: ο λυρικός αφη-γητής και η «κατακόκκινη νιφάδα», η τυπική παρουσία της οποίας στη 2η στροφή είναι ουσιαστικά μια παρουσία διαφορετικής φύσης και εμβέλειας.

Πώς, όμως, με ποια σταθερώς επαναλαμβανόμε-να στοιχεία ο ποιητής κατορθώνει να δώσει καλλιτε-

χνική ενσάρκωση σε σκέψεις, αισθήματα, οράματα, σε συνεχείς κινήσεις-μεταλλαγές-μετασχηματισμούς μέσα στο ίδιο ποίημα; Υπάρ-χουν κάποια μόνιμα τυ-πικά στοιχεία, που ανα-καλύπτει και θεσμοθετεί ο Σαββόπουλος για τη δόμηση του ποιήματος-τραγουδιού; Ναι, υπάρ-χουν και αυτά είναι:

α. Τα ποιητικά μέτρα και ο ρυθμός, που απορ-ρέει από την κινητικό-τητα των μέτρων με την τήρηση, αλλά και με την παραβίασή τους.

β. Η μονιμότητα της θέσης των ομοιοκαταλη-ξιών στους στίχους της στροφής.

γ. Η ομοιομορφία (στο ύφος, στην ομοτο-νία και ομοχρωμία), η

πλήρης επανάληψη της μελωδίας, που επενδύει μουσικά και δένει τις τρεις στροφές. Τέλος,

δ. Ο αυτός και ίδιος τρόπος εκτέλεσης των στροφών μπορεί προσωρινά να κλείσει τον κύκλο των επαναλαμβα-νόμενων (κατά τακτά διαστήματα) δομικών ομοιοτήτων.

Το ποίημα Στη Συγκέντρωση της ΕΦΕΕ ανήκει, κατά την καλά ζυγισμένη άποψή μου, στα μεγαλύτερα ποιητικά επιτεύγματα του Σαββόπουλου. Και της ελληνικής ποίη-σης. Το υπόλοιπο έργο, οι πολιτικοί πειραματισμοί και οι μεταμορφώσεις του, (τελευταία συμμετείχε, με τον τρόπο του, και στις προεδρικές εκλογές στην Κύπρο, που είτε πολιτική είτε εμπορική ήταν η επιλογή, είναι κατακριτέα για άνθρωπο της τέχνης). Όλα μαζί, προφανώς, είχαν αρ-νητική επίδραση στην καλλιτεχνική σταδιοδρομία του. Γι’ αυτό, και δεν μας ενδιαφέρουν για το σημερινό μελέτη-μα. Αλλά, οπωσδήποτε, παρουσιάζουν ενδιαφέρον, και μάλιστα σε πολλά ταυτόχρονα επίπεδα: ιδεολογικού και αισθητικού χαρακτήρα.


Ως Εύξεινος Πόντος, θεωρείται η περιοχή των νοτίων παραλίων, που βρίσκεται στο βορειοανα-τολικό τμήμα της Μ. Ασίας και, που, αργότερα,

γύρω στο 1225, ονομάσθηκε Μαύρη Θάλασσα.Κατά την επο-

χή του Ομήρου, η λέξη πόντος σήμαι-νε «θάλασσα» και, μάλιστα, ανοιχτή, πλατιά θάλασσα, ανήσυχο και ανοι-χτό πέλαγος. Ο Πόντος, εκτεινόταν από το Βατούμ, ανατολικά, έως τη Σινώπη και τον Άλυ ποταμό, δυτι-κά, ενώ, η έκτασή του, σε βάθος, με-σογειακά, έφθανε

τα εκατόν πενήντα περίπου χιλιόμετρα. Γύρω στον όγδοο αιώνα π.Χ., οι Ίωνες της Αττικής

μετανάστευσαν στη Μίλητο και, από εκεί, ίδρυσαν πολ-λές αποικίες, περίπου ογδόντα, στα παράλια του Ευξεί-νου Πόντου και της Μεσογείου. Μάλιστα, στα χρόνια του Ξενοφώντα (400 π.Χ.), στον Πόντο κατοικούσαν Έλληνες άποικοι, Κόλχοι και Παφλαγόνες.

Ειδικότερα, πριν από τριάντα περίπου αιώνες, οι Έλ-ληνες, που ζούσαν στις ιδρυθείσες πόλεις του Ευξείνου Πόντου, ήσαν, περίπου, επτακόσιες χιλιάδες έως επτακό-σιες πενήντα χιλιάδες. Έτσι, τον ονομαζόμενο, μέχρι τότε, Άξενο Πόντο (δηλαδή «αφιλόξενο Πόντο»), τον μετέτρε-ψαν σε Εύξεινο Πόντο (δηλαδή «φιλόξενο Πόντο»). Από τότε μέχρι σήμερα, η συνεισφορά τους στην πρόοδο και τον πολιτισμό της ανθρωπότητας υπήρξε μεγάλη και ανέ-δειξαν πολλές ιστορικές και πνευματικές προσωπικότητες καθώς και σπουδαία έργα.

Σύμφωνα με τις μυθολογικές παραδόσεις, στην περιοχή του Πόντου, αναφέρεται ότι ήταν το Χρυσόμαλλο Δέρας και, για τον λόγο αυτό, έγινε η Αργοναυτική Εκστρατεία. Ακόμη, στην περιοχή αυτή, στην Κολχίδα, αναφέρεται ότι ζούσαν οι Αμαζόνες και ήταν ο τόπος μαρτυρίου του Προ-μηθέα κ.ά.

Πολύ αργότερα, στον Πόντο ιδρύθηκε το βασίλειο των Μιθριδατών (363-63 π.Χ.) και έζησαν οι Σινωπείς φιλόσο-φοι Διογένης, Διόδωρος και Διονύσιος, ο σπουδαιότερος γεωγράφος Στράβων (63π.Χ.-23μ.Χ.) και ο δάσκαλός του, ο γραμματικός Τυραννίων, ο κωμικός ποιητής Δίφιλος, οι μαθηματικοί Ραθηνός και Διονυσόδωρος από την Αμισό. Κυρίως, όμως, ο Πόντος εμφανίζεται ως οργανωμένος σε ανεξάρτητο κράτος από το 301 π.Χ. μέχρι τη Ρωμαιοκρα-τία (63π.Χ.-335μ.Χ.).

Κατά τη Βυζαντινή περίοδο, ο Πόντος αποτελεί ένα από τα επτά τμήματα της αυτοκρατορίας και γίνεται το ακριτικό φρούριο και προπύργιο κατά των επιδρομέων της Ανατολής. Την εποχή αυτή, όλος ο Ελληνισμός της Μ. Ασίας, στάθηκε φύλακας-άγγελος των συνόρων του Βυ-ζαντίου. Τότε, βγήκαν και τα ωραιότερα δημώδη άσματα, τα Ακριτικά τραγούδια και οι Παραλογές, που αποτελούν τα σπουδαιότερα ιστορικά-καλλιτεχνικά και λογοτεχνικά τραγούδια του Πόντου, της Καππαδοκίας και της Κύ-πρου.

Προς τα τέλη της Βυζαντινής περιόδου, για διακόσια πενήντα επτά χρόνια (1204-1461), ιδρύθηκε η αυτοκρα-τορία της Τραπεζούντας, με τους είκοσι έναν ξακουστούς Μεγάλους Κομνηνούς αυτοκράτορες, και έγινε ο άσβεστος φάρος των γραμμάτων, των τεχνών και του εμπορίου. Μά-λιστα, οι ΜεγαλοΚομνηνοί αντιστάθηκαν στην τουρκική λαίλαπα περισσότερο και από την Κωνσταντινούπολη.

Σε όλους αυτούς τους αιώνες, η αρχαιολογική, η πο-λιτισμική και η πληθυσμιακή σφραγίδα του Ελληνισμού ήταν το σήμα κατατεθέν, και παραμένει αισθητή μέχρι σή-μερα, σε όλα τα παράλια του Ευξείνου Πόντου, ιδίως στα νότια, τα βόρεια και τα ανατολικά.

Όμως, ο Πόντος, πρόσφερε και στη Χριστιανοσύνη αρκετούς από τους Αγίους, τους Οσίους και τους Μάρτυ-ρές της. Το μαρτυρούν τα σπουδαία μοναστήρια του Ανα-τολικού Πόντου, όπως είναι, το αρχαιότερο όλων, αυτό του Αγίου Ιωάνη του Βαζελώνα (270), το περιλάλητο μο-ναστήρι της Παναγίας Σουμελά (386), του Αγίου Γεωρ-γίου του Περιστερεώτα (752) και της Παναγίας Γουμερά (του δέκατου αιώνα).

Επίσης, λαμπρά τέκνα των Ελλήνων του Πόντου ήταν ο πρωτεργάτης της Αναγέννησης, Βησσαρίων ο Τραπεζού-ντιος, οι Υψηλάντηδες της Φιλικής Εταιρείας και πολλοί άλλοι σπουδαίοι ήρωες της Επανάστασης του ’21. Μάλι-στα, ο πρώτος από αυτούς, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ξε-κίνησε την Επανάσταση και ο δεύτερος, ο Δημήτριος, την έκλεισε στην περίφημη μάχη της Πέτρας της Βοιωτίας.

Οι Έλληνες του ΠόντουΟι Έλληνες του Πόντουτου Γεωργίου Ι. Χατζηελευθερίου, ερευνητήτου Γεωργίου Ι. Χατζηελευθερίου, ερευνητή


Σε όλες τις περιόδους, ο Πόντος αποτέλεσε πρότυπο αρμονικών σχέσεων ανάμεσα στο φυσικό, το ανθρώπινο και το οικιστικό-αρχιτεκτονικό περιβάλλον. Τα ερείπια εκκλησιών, μοναστηριών, κυβερνείων, κατοικιών, εκπαι-δευτηρίων κ.ά., που σώζονται μέχρι σήμερα, αποτέλεσαν εκλεκτά δημιουργήματα του ποντιακού και του παγκόσμι-ου πολιτισμού.

Το εκπαιδευτικό σύστημα του Πόντου ήταν από τα πλέον προχωρημένα της κάθε εποχής, όπως αποδεικνύεται και από το ξακουστό Φλαγγινιανό Φροντιστήριο της Τρα-πεζούντας, που πρωτολειτούργησε το 1682, όταν ακόμη η Ελλάδα ήταν σκλαβωμένη κάτω από τον τουρκικό ζυγό. Όμως, το τρίπτυχο της εθνικής επιβίωσης και της κοινωνι-κής ανάπτυξης του Πόντου ήταν η Τοπική Αυτοδιοίκηση, με προχωρημένες δημοκρατικές διαδικασίες, η Παιδεία και τα Μοναστήρια. Στην περίοδο του τουρκικού ζυγού, ο Πόντος είχε, περίπου, χίλια τετρακόσια σχολεία δημοτικά, σχολαρχεία, ημιγυμνάσια και φροντιστήρια, με ογδόντα πέντε χιλιάδες μαθητές και χίλιους διακόσιους τριάντα πέ-ντε εκπαιδευτικούς, καθώς και χίλιες οκτακόσιες ενενήντα εκκλησίες, με χίλιους τετρακόσιους εξήντα ιερωμένους.

Τέλος, οι Έλληνες του Πόντου και οι απόγονοί τους, που ζουν στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες του κόσμου, μέχρι σήμερα διατηρούν ολοζώντανες τις ελληνικές πα-ραδόσεις στη γλώσσα (που είναι η πλησιέστερη προς την Αρχαία Ελληνική), τη θρησκεία, τον χορό και το τραγού-δι. Για όλους αυτούς τους λόγους, ο Ελληνισμός του Πό-ντου θεωρείται ότι έχει τις πιο βαθύρριζες ανθρωπιστικές και θρησκευτικές παραδόσεις. Αν και υπέφερε τα πάν-δεινα από τις τουρκικές θηριωδίες στο ολοκαύτωμα των γενοκτόνων χρόνων 1914-1922, χάνοντας, με τους πιο

απάνθρωπους και βάρβαρους τρόπους, τον μισό, περίπου, πληθυσμό του, έμεινε όρθιος, ζωντανός ξαναρχίζοντας από την αρχή. Μετά τον απάνθρωπο ξεριζωμό τους από τα πατρογονικά τους σπίτια, το 1922-1923, οι Έλληνες του Πόντου επέστρεψαν στην αγκαλιά της μεγάλης Μά-νας-Πατρίδας, στην ελληνική επικράτεια, ξαναβρίσκοντας την «Ιθάκη» τους, όπου συνέχισαν ευλαβικά τον ματωμέ-νο Γολγοθά της ηρωικής ιστορικής τους πορείας. Αυτά τα λαμπρά τέκνα του Πόντου, οι απόγονοι των Τραντέλλε-νων του Πόντου, έγιναν πανάξιοι ιστορικοί-πολιτισμικοί και πνευματικοί κληρονόμοι και συνεχίζουν το πνεύμα της φυλής, από τα βάθη των αιώνων ως τα σήμερα, κάνοντας πράξη τα απλά, αλλά, μεστά λόγια της αθάνατης ρήσης «Η Ρωμανία κι αν επέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο».

Είναι μεγάλη ευχή και ευλογία, η νέα γενιά να είναι μπολιασμένη με τα καλά και τις καλωσύνες από την προ-ηγούμενη. Άλλωστε, στα ποιήματα και στα τραγούδια των Ποντίων, με την αθάνατη ποντιακή λαλιά, βρίσκονται όλα τα καλά και άξια έργα της ζωής.

Στοχέψτεν έναν ξαϊ.Όσον καλλίον εγνωρίζουμε τ’ οψεζ’ νάατόσον καλλίον εγροικούμε τα σημερ’νά

κι’ αλλ’ ατόσον τογρία και στερέαπορπατούμε σ’ αυριζ’νά.

[Προσέξτε λιγάκιΌσο καλύτερα γνωρίζουμε τα χθεσινά

τόσο καλύτερα καταλαβαίνουμε τα σημερινάκαι άλλο τόσο σωστά και σταθερά

βαδίζουμε στα αυριανά].


Μια πολύ ενδιαφέρουσα εκδήλωση μνήμης των θυμάτων των τριών μεγάλων γενοκτονιών, που έγινε από τους Τούρκους του Κεμάλ Μουστα-

φά, πραγματοποιήθηκε στις 10 Μαΐου, στην αίθουσα συ-νεδριάσεων της Παλαιάς Βουλής, από τη Συντονι-στική Επιτροπή Νεολαίας της Παμποντιακής Ομο-σπονδίας Ελλάδας, της Αρμένικης Νεολαίας Ελ-λάδας και της Πανελλήνι-ας Ένωσης Ασσυρίων.

Η πορεία των τριών λαών, των Αρμενίων, των Ποντίων και των Ασσυ-ρίων, είναι παράλληλη, αφού και οι τρείς υπήρξαν θύματα της ίδιας πολιτι-κής των Νεότουρκων, που

επέβαλε την εξόντωση των μη μουσουλμανικών λαών της Τουρκίας, και της ιδεολογίας του παντουρκισμού, με βί-αιους διωγμούς και προσπάθεια αφανισμού κάθε πολιτι-στικού στοιχείου. Μια τραγική πορεία, στην οποία όσοι επέζησαν από τη φυσική τους εξόντωση, εξαναγκάστηκαν να σκορπίσουν στις πέντε ηπείρους.

Στην εκδήλωση, μεταξύ άλλων, χαιρέτησαν οι εκπρό-σωποι των τριών Νεολαιών, και έκαναν παρεμβάσεις εκ-πρόσωποι-βουλευτές όλων των κοινοβουλευτικών κομμά-των.

Κύριοι ομιλητές ήταν οι κ.κ.:- Roger Smith, ομ. καθηγητής Πολιτικών Επιστημών

και πρώτος πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Ακαδη-μαϊκών για τις Γενοκτονίες (IAGS) με θέμα: ‘‘THE CONCEPT OF GENOCIDE: origin, meaning, related concepts, denial’’.

- Taner Akcam, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστή-μιο Clark της Μασσαχουσέτης με θέμα: ‘‘Ottoman Documents and Expulsion of Greeks from Asia Minor in 1913-1914’’.

- George Shirinian, διευθυντής του Zoryan Institute στο Τορόντο του Καναδά, με θέμα: ‘‘Τhe German Foreign Offi ce Archives on the Armenian and Greek Genocides’’.Την εκδήλωση συντόνισαν η δημοσιογράφος και πρώ-

ην βουλευτής κ. Σοφία Βούλτεψη και ο δημοσιογράφος της ΕΤ3 κ. Παντελής Σαββίδης, ενώ την παρουσίαση του προγράμματος έκανε η Εριφύλη Μπακιρλή.

Σε όλες τις ομιλίες θίχτηκαν πλευρές των τριών γενο-κτονιών που έγιναν από τον ίδιο θύτη, δηλαδή από τον τουρκικό στρατό του Κεμάλ Μουσταφά, και αναδείχθηκε το μέγεθος του διαπραχθέντος εγκλήματος κατά της αν-θρωπότητας. Ακόμη, οι εισηγήσεις κάλυψαν τη φύση του εγκλήματος της γενοκτονίας και πτυχές της Γενοκτονίας των Ποντίων, των Αρμενίων και των Ασσυρίων, μέσα από οθωμανικές και γερμανικές πηγές, ενώ οι εκπρόσωποι των κομμάτων του ελληνικού κοινοβουλίου αναφέρθηκαν στην πολιτική διάσταση του θέματος. Επίσης τονίστηκε η αναγκαιότητα της διεθνούς αναγνώρισης των γενοκτονιών των τριών λαών και της καταδίκης τους, καθώς και της ανάπτυξης πολιτικής δράσης όλων των πολιτικών και άλ-λων κοινωνικών Φορέων προς αυτή την κατεύθυνση, πέρα από όποια άσκοπη ρητορική, χωρίς ανάλογη δράση.

Η εκδήλωση έκλεισε τονίζοντας την υποχρέωση όλων των σημερινών ελεύθερων εθνών για αναγνώριση και των τριών γενοκτονιών καθώς και την υποχρέωση των νεότε-ρων γενιών για παντοτινή μνήμη των σφαγιασθέντων προ-γόνων τους.

ΠΟΝΤΙΟΙ-ΑΡΜΕΝΙΟΙ-ΑΣΣΥΡΙΟΙΤρεις γενοκτονίες, ένας θύτης

Εκδήλωση μνήμης


Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε το Δεύτερο Ελληνορωσικό Κοινωνικό Φόρουμ στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας (πρώην Λένινγκραντ)

στις 15-16 Ιουνίου 2009, με τη συμμετοχή πολλών εκ-προσώπων επιστημονικών, οικονομικών και κοινωνικών Φορέων.

Ειδικότερα, στις εργασίες του συμμετείχαν περισσό-τεροι από τετρακόσιοι σύνεδροι, μεταξύ των οποίων ήταν διάφοροι επιστήμονες, επιχειρηματίες, βουλευτές, δημο-σιογράφοι και εκπρόσωποι της εκκλησίας και της τοπικής αυτοδιοίκησης των δύο χωρών. Από ελληνικής πλευράς συμμετείχαν, τουλάχιστον εκατόν πενήντα σύνεδροι, οι οποίοι ταξίδευσαν, ειδικά, από την Ελλάδα για να παρα-κολουθήσουν το διήμερο Φόρουμ.

Στο πλαίσιο του Φόρουμ, οργανώθηκε επιστημονι-κό συνέδριο, όπου έγιναν εκατόν είκοσι ανακοινώσεις σε τρεις θεματικές ενότητες: Α: Ιστορία-Πολιτισμός-Εκκλησία, Β: Εκπαίδευση-Υγεία και Γ: Νέες Τεχνολογίες-Ενέργεια-Επιχειρήσεις-Τουρισμός.

Κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου, εξετάστηκαν διάφο-ρες πλευρές για μια πολυεπίπεδη συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών, καθώς και διάφορες επιχειρηματικές και τε-χνολογικές δυνατότητες για διμερείς ανταλλαγές. Παράλ-ληλα, έγιναν σημαντικές επαφές μεταξύ οικονομικών πα-ραγόντων των δύο χωρών και εξετάστηκαν οι δυνατότητες ανάπτυξης και συνεργασίας.

Οι συνεδριάσεις του Φόρουμ έγιναν, κυρίως, στο ιστο-ρικό ανάκτορο της Ταυρίδας, στην αίθουσα της Δούμας (της Βουλής που χτίστηκε το 1783-1789 με διαταγή της τότε αυτοκράτειρας Αικατερίνης Β΄) και στην αίθουσα συ-νεδρίων του Ξενοδοχείου Ταβριτσέσκαγια.

Διοργανωτές του Φόρουμ ήταν το Κέντρο Ελληνο-ρωσικών Ιστορικών Ερευνών (Κ.Ε.Ρ.Ι.Ε.) και το Κέντρο Ευρωπαϊκών Μελετών και Σπουδών «Ιωάννης Καποδί-στριας» με βασικό χορηγό την εταιρεία Pommel Holding Inc. Κατά την έναρξη των εργασιών και, μετά τους χαιρε-τισμούς διαφόρων Ελλήνων και Ρώσων κυβερνητικών και άλλων εκπροσώπων, έγινε η παρουσίασε της δίγλωσσης έκδοσης των πρακτικών του 1ου Φόρουμ, το οποίο είχε γίνει τον περασμένο Νοέμβριο, στο Ζάππειο Μέγαρο της Αθήνας.

Μεταξύ των διακεκριμένων ομιλητών, παρεμβάσεις έκαναν και οι κ.κ.: καθηγ. Βασίλης Φίλιας, καθηγ. Πανα-γιώτης Τσίρης, Πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου, δρ. Μαίρη Μαρούλη-Ζηλεμένου κ.ά. Ακόμη στις εργασίες του συνεδρίου συμμετείχε και ο δρ. Κώστας Σαχινίδης, ο οποίος ήταν και ομιλητής με θέμα:«Η πολιτισμική επί-

Δεύτερο Ελληνορωσικό Κοινωνικό Φόρουμστην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας


δραση της Ρωσίας στη χορευτική παράδοση των Ελλήνων Ποντίων του Καρς».

Επίσης, σημαντική ήταν και η συμμετοχή επιστημό-νων από ρωσικής πλευράς, όπως της Ακαδημίας Επιστη-μών και άλλων διακεκριμένων Ανωτάτων Επιστημονικών Ιδρυμάτων.

Οι εργασίες της πρώτης ημέρας του συνεδρίου έκλει-σαν με πλούσιο καλλιτεχνικό πρόγραμμα, το οποίο περι-είχε:- Συναυλία κλασικής μουσικής με τη συμμετοχή του

Γιώργου Κωνσταντίνου, στο πιάνο, και του Ντένις Λουπάτσεβ, στο φλάουτο.

- Χορευτική παράσταση από τον Σύλλογο Ελληνικής Πολιτιστικής Παράδοσης Χαλκίδας «Το Αλωνάκι»,

- Πρόγραμμα συγχρόνου Χορού από το μπαλέτο του Σεργκέϊ Μικλούσκιϊ με θέμα «Η Αυτοκρατορία των Αμαζόνων».Επίσης, κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου, λειτούργη-

σε έκθεση με εικαστικά αριστουργήματα της Βυζαντινής αγιογραφίας, με θέμα «Η Ελλάδα με τα μάτια Ρώσων ζω-γράφων», όπου παρουσιάστηκαν, κυρίως, πιστά αντίγρα-φα ρωσικών λατρευτικών εικόνων «Μερνάγια», οι οποίες σχετίζονται με το ρωσικό θρησκευτικό έθιμο που αφορά στο μυστήριο της βάπτισης.

Ένα άλλο σημαντικό μέρος των παραλλήλων δραστη-ριοτήτων του συνεδρίου ήταν και οι ξεναγήσεις που έγιναν στα ανάκτορα Πέτερχοφ και στο μουσείο Ερμιτάζ, όπου την ξενάγηση έκανε η διαπρεπής ελληνίστρια καθηγήτρια κ. Φατιμά Ελοέβα, Πρόεδρος του Τμήματος Βυζαντινών

και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Αγίας Πετρούπολης, η οποία έχει βραβευθεί από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, με την τιμητική διάκριση του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικα, για την εξαίρετη προσφορά της στην ελληνική παιδεία.

Το Φόρουμ έκλεισε με μικρή νυκτερινή «κρουαζιέρα» και δεξίωση, κάτω από τις επτά μεγάλες γέφυρες του πο-ταμού Νέβα, υπό τους ήχους της ορχήστρας του γνωστού καλλιτέχνη Λευτέρη Πανταζή.

Ο συντονισμός όλων των εκδηλώσεων, έγινε, από τη ρωσική οργανωτική επιτροπή με επικεφαλής τον Δρα Σεργκέϊ Γκολοβίν, και από την ελληνική οργανωτική επι-τροπή με επικεφαλής τη Δρα Μαίρη Μαρούλη-Ζηλεμένου και τον κ. Αναστάσιο Βαρελά.

Το υψηλό επίπεδο και των δύο Φόρουμ, που έγιναν, σε συνάρτηση με τη συμμετοχή εξεχόντων επιστημόνων και προσωπικοτήτων από τον χώρο της πολιτικής, της πα-νεπιστημιακής κοινότητας, των πολιτιστικών ιδρυμάτων και της οικονομικής-επιχειρηματικής δραστηριότητας των δύο χωρών, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για επιτυχή συνέχιση του θεσμού με περαιτέρω διεύρυνση της συνερ-γασίας και του εποικοδομητικού διαλόγου, ενισχύοντας παμπάλαιους δεσμούς, αλλά και τροφοδοτώντας και τις δύο πλευρές με νέες ιδέες. Για όλους αυτούς τους λόγους, το 3ο Ελληνιορωσικό Φόρουμ προγραμματίσθηκε να γίνει την επομένη χρονιά στην Ελλάδα, στο νησί της Κω.

Ο Δρ Κώστας Σαχινίδης και η καθηγ. Φατιμά Ελοέβα, κατά την ξενάγηση στο Μουσείο Ερμιτάζ, ενώ, στο βάθος

διακρίνεται η ηθοποιός-αρχιτέκτων Γεωργία Ζώη.


Η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα είναι ένας πολύ αξιόλογος επιστημονικός φορέας (μη κερδοσκοπικού χαρα-

κτήρα), που ιδρύθηκε το 1987 στην Αθήνα με σκοπό τη μελέτη και προβολή της ζωής και του έργου του επανα-στάτη και εθνεγέρτη Ρήγα Βελεστινλή και της γενέτειράς του, του Βελεστίνου, και των αρχαίων Φερών. Μερικές από τις δραστηριότητες της εταιρείας αυτής:• Διοργάνωσε τα διεθνή συνέδρια με τίτλο «Φεραί-

Βελεστίνο-Ρίγας», στο Βελεστίνο επί πέντε χρόνια ( Α΄ 1986, Β΄ 1992, Γ΄ 1997, Δ΄ 2003 και Ε΄ 2007) με συμμετοχή επι-στημόνων από την Ελλάδα, από βαλκανικές και άλλες χώρες. Στα συνέδρια αυτά, έχουν γίνει συνο-λικά διακόσιες ογδόντα ανακοι-νώσεις για τον Ρήγα και τη γενέ-τειρά του, που περιέχονται στους τόμους των πρακτικών, τα οποία φέρουν τον τίτλο Υπερεία.

• Συνέβαλε σημαντικά στη δι-όρθωση των σχολικών βιβλίων ιστορίας για τα ιστορικά λάθη, που υπάρχουν στα σχολικά βι-βλία της ΣΤ΄ τάξεως δημοτικού, και των Α΄και Β΄ Λυκείου. Με πρόταση της εταιρείας, έγινε διόρθωση του ανιστόρητου λά-θους, πως τάχα, πραγματικό όνο-μα του Ρήγα Βελεστινλή ήταν το Αντώνιος Κυριαζής. Με την προ-σκόμιση της επιστημονικής βιβλιογραφίας, τεκμηριώ-θηκε το λάθος, που είχε αναγραφεί και θεωρείτο σαν πραγματικό του όνομα.

• Τεκμηρίωσε την καταγωγή του Ρήγα από το Βελεστίνο με τη διερεύνηση του έργου του Ρήγα και των σχετι-κών άλλων μελετών.

• Ανήγειρε το Μνημείο Βουλής Θετταλομαγνησίας, στο Βελεστίνο, στις 11 Μαΐου 1821. Το ιστορικό γεγονός της σύγκλισης προς τιμήν του Ρήγα, στο Βελεστίνο, της συνέλευσης των επαναστατών του Πηλίου και της Μαγνησίας, τιμήθηκε με ένα μνημείο, που στήθηκε σε πλατεία του Βελεστίνου με τη συνεργασία του δήμου Φερών.

• Η εταιρεία κατέθεσε γραπτώς, στην ειδική σύσκεψη του Υπουργείου Πολιτισμού (21-6-1996) συγκεκριμέ-νες προτάσεις για τον εορτασμό της επετείου των δια-κοσίων χρόνων από τον μαρτυρικό θάνατο του Ρήγα και των επτά συντρόφων του. Μάλιστα, κατά τον ανω-τέρω εορτασμό, η Επιστημονική Εταιρεία συμμετείχε σε πολλές εκδηλώσεις.

• Μεταφράσθηκαν τα Επαναστατικά του Ρήγα στις βαλ-κανικές και ευρωπαϊκές γλώσσες. Για τη διάδοση της πρωτοπόρας πολιτικής σκέψης του, το Σύνταγμα του Ρήγα μεταφράζεται και κυκλοφορεί στις βαλκανικές και ευρωπαϊκές γλώσσες, όπως στη Βουλγαρική, στη Ρουμανική, τη Σερβική, την Αλβανική, τη Ρωσική, την Ιταλική, την Αγγλική, τη Γαλλική, τη Γερμανική και την Ισπανική, ενώ μελλοντικά θα μεταφρασθεί και σε άλλες γλώσσες. Αντίτυπα αυτών των εκδόσε-ων αποστέλλονται στις βιβλιοθήκες όλων των κρατών

του κόσμου και, μέχρι σήμερα, έχουν αποσταλεί σε επτακόσιες πενήντα βι-βλιοθήκες εκατόν πενήντα κρατών.• Καταγράφηκε ο Θούριος του Ρήγα σε ψηφιακό δίσκο, ο οποίος αποδόθηκε σε πέντε παραδοσιακές παραλλαγές, από τη χορωδία «Βυ-ζαντινή Κυψέλη» υπό τη διεύθυνση του καθηγητή ελληνικής μουσικής π. Χρήστου Κυριακόπουλου. Στην έκ-δοση αυτήν, προστέθηκαν και πέντε προεπαναστατικές μελωδίες.• Η επιστημονική εταιρεία έκανε τις τρεις σημαντικότερες έρευνες των τελευταίων δεκαετιών για τον Ρήγα, σχετικά με: α) Τη Γαλλική Εγκυκλο-παιδεία, ένα πρότυπο του βιβλίου Φυ-σικής Απάνθισμα (1994), β) τα πρότυ-πα της Χάρτας της Ελλάδος (1998) και γ) ο Ρήγας μεταφραστής των Ολυμπί-ων του Μεταστάσιου (2001).

Όμως η σπουδαιότερη δραστηριότητα ης Επιστημο-νικής Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα είναι η επανέκ-δοση των έργων του Ρήγα, που άρχισε από το 1991, με τα βιβλία Φυσικής Απάνθισμα, τα Επαναστατικά κείμενα του Ρήγα, όπως χαρακτηρίζονται η Νέα Πολιτική Διοίκη-σης, η Επαναστατική Προκήρυξη, τα Δίκαια του Ανθρώ-που, το Σύνταγμα, ο Θούριος και ο Ύμνος Πατριωτικός με την προσθήκη ευρετηρίου. Κατά το έτος της διακοσιοστής επετείου του μαρτυρικού θανάτου του Ρήγα, το 1998, επα-νεκδίδεται η δωδεκάφυλλη Χάρτα της Ελλάδος, ο Ηθικός Τρίπους, οι Χάρτες Βλαχίας και Μολδαβίας, η Εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τα βιβλία Νέος Ανάχαρσις, τό-μος Δ΄ και Σχολείον των Ντελικάτων Εραστών. Την επι-μέλεια όλων των πιο πάνω εκδόσεων έχει ο πρόεδρος της Εταιρείας δρ. Δημήτριος Καραμπερόπουλος. Περισ-σότερες πληροφορίες υπάρχουν και στον ιστότοπο www.rhigassociety.gr, όπου καταγράφονται οι δραστηριότητες, οι εκδόσεις και ειδικές μονογραφίες για τον Ρήγα και τη γενέτειρά του.

Επιστημονική Εταιρεία ΜελέτηςΦερών-Βελεστίνου-Ρήγα


Ένας εντελώς π ρ ω τ ό τ υ π ο ς τρόπος εικαστι-

κής έκφρασης παρουσιά-στηκε στις έντεκα μεγάλες και μικρές καλαίσθητες αίθουσες του πολιτιστι-κού πολυχώρου ΣΧΟΛΕΙ-ΟΝ της ηθοποιού Ειρή-νης Παππά (Πειραιώς 52, Μοσχάτο), στο διάστημα 31/3-31/5/2009. Πρόκειται για τη ζωντανή ζωγραφι-κή του Κώστα Τσόκλη, η οποία είναι μια από κοινού παρουσίαση ζωγραφισμέ-

νων πινάκων και βιντεοσκοπημένων κινουμένων εικόνων, που όταν προβάλλονται επί του πίνακα εφάπτονται επα-κριβώς και η σύνθεσή τους, με κινήσεις τόσο ανεπαίσθη-τες, δημιουργεί στον θεατή την αίσθηση ότι παρακολουθεί έναν πίνακα όπου τα αντικείμενα κινούνται πραγματικά. Η τεχνική αυτή ονομάστηκε «ζωντανή ζωγραφική» από τη διεθνή κριτική το 1986, όταν στη Μπιενάλε της Βενετί-ας, είχε συμμετάσχει και ο Έλληνας κορυφαίος ζωγράφος Κώστας Τσόκλης με τα «ζωντανά» έργα του Καμακωμένο Ψάρι και Ζωντανά Πορτρέτα. Από τότε καθιερώθηκε η τε-χνική αυτή και από χιλιάδες άλλους καλλιτέχνες σε όλον τον κόσμο, με διαφορετικά, κάθε φορά, μέσα έκφρασης.

Τα προαναφερόμενα έργα, μαζί με πολλά άλλα, που δημιούργησε ο σύγχρονος Έλληνας ζωγράφος, κατά το διάστημα 1985 έως 2009, παρουσίασε με έναν ιδιαίτερα εντυπωσιακό τρόπο στο κοινό της Αττικής, προκαλώντας άμεσα συναισθήματα, ανάλογα με το περιεχόμενο του κάθε πίνακα και το αισθητικό φαινόμενο που εμφανίζει.

Ο Τσόκλης, γενικά, στα έργα του, όπως ο ίδιος λέει, προσπαθεί να περάσει μηνύματα καθαρά πλαστικά, δη-λαδή τη σχέση ζωγραφικής, φιλμικής εικόνας και χώρου, αλλά και κοινωνικά και θρησκευτικά. Ακόμη, ενώνει τη σύγχρονη τέχνη με την αρχαία ή αφήνει να διεισδύσουν στα έργα του αυτοβιογραφικά στοιχεία από τις παιδικές του μνήμες.

Στην έκθεση του πολυχώρου ΣΧΟΛΕΙΟΝ, γίνεται μια αναδρομή στο εικαστικό του έργο, μέσα από έντε-κα ενότητες που εμπεριέχουν εκατό έργα και καλύπτουν την περίοδο από το 1985 έως σήμερα. Ειδικότερα, στην έκθεση παρουσιάστηκαν τα έργα: Μήδεια (1989) (πολυ-σύνθεση, όπου γίνεται σύζευξη ζωγραφικής, προβολής βι-ντεοταινίας, ηθοποιίας, σκηνογραφίας και χορογραφίας), Προμηθέας (2009), Άρτεμις-Κάλι (1997), Άρτεμις (1997) (με θέμα ένα νεαρό κορίτσι, στο μεταίχμιο ανάμεσα στην παιδική και την εφηβική ηλικία), Συμπερασματικός Οιδί-πους (2006) (συνδυάζει τη ζωγραφική με βίντεο με σκηνο-θετημένες εικόνες της καθημερινότητας), Το Σταυρωμένο Γεράκι (1993), Το Φυλακισμένο Πουλί (1987), Δια Μέσου (2004), Ο Οδοιπόρος (1989), Οι Άγγελοι του Μέλλοντος (2001) και Οι Αναστάσεις (2003) (δίνει πνοή σε μεγεθυ-

Η Zωντανή Zωγραφική του Κώστα Τσόκλη


σμένες ασπρόμαυρες φωτογραφίες αστικών οικογενειών της κοινωνίας Ελλήνων και Τούρκων της Πόλης, όπου οι ειδικές παρεμβάσεις του πραγματοποιούν μια «ανάσταση νεκρών»).

Ένα μεγάλο μέρος των έργων της έκθεσης ανήκουν στη συλλογή του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.

Σύμφωνα με το βιογραφικό του καλλιτέχνη, ο Κώστας Tσόκλης γεννήθηκε στην Aθήνα το 1930 και σπούδασε στην Aνωτάτη Σχολή Kαλών Tεχνών της Aθήνας (1948-54). Tο διάστημα 1957-60, ζει στη Pώμη ως υπότροφος του I.K.Y., ενώ από το 1970 ζει στο Παρίσι. Mε υποτρο-φία του γερμανικού κράτους ζει και εργάζεται στο Bερο-λίνο μεταξύ 1971 και 1972, ενώ στη συνέχεια μοιράζει το χρόνο του μεταξύ Aθήνας και Παρισιού. Aπό το 1983 ζει τον περισσότερο καιρό στην Eλλάδα, κάνοντας, όμως, εκθέσεις σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Έχει πραγματοποιήσει ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στις μεγαλύτερες πόλεις της Eυρώπης και της Aμερικής, ενώ το 1986 εκπροσώπη-σε την Eλλάδα στη Biennale της Bενετίας.

Γενικά, το έργο του δεν μπορεί να ενταχθεί σε καλλι-τεχνικά τεχνοτροπικά ρεύματα αλλά στη ζωγραφική του διαδικασία γίνεται μια διερεύνηση της πραγματικότητας και της αναπαράστασής της, ενώ συμπεριλαμβάνεται, πά-ντα, και η επικοινωνία με το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Μάλιστα, πολύ συχνά, κάνει χρήση κατασκευών μεγάλων διαστάσεων και στηρίζεται στην εφαρμογή τεχνολογικών μεθόδων και στις δράσεις, με σκοπό να ενεργοποιήσει, εικαστικά, το χώρο του θεατή. Ιδιαίτερα, ο Τσόκλης κα-τόρθωσε να υποβάλλει τον χρόνο σε κάτι στατικό, δεδο-μένου ότι η χρήση του βίντεο τού έδωσε τη δυνατότητα να κινήσει τα εικαστικά θέματά του. Όμως, οργάνωσε και διάφορα εικαστικά πολυθεάματα με δράσεις, στις οποίες πρωταγωνιστούσε ο ίδιος, όπως έγινε το 1996, στην Κε-ντρική Αγορά των Αθηνών, όταν χρησιμοποίησε ολόκλη-ρα βουνά φρέσκων καρπουζιών.

Επίσης, εικονογράφησε βιβλία και δημοσίευσε μεγάλο αριθμό εικαστικών κειμένων, ενώ έχει δημιουργήσει και κατασκευές μνημειακών διαστάσεων, όπως είναι το Υπό-γειο Πάρκο (2008), με είκοσι γλυπτά δένδρα που πολλα-πλασιάζονται στους καθρέπτες, στο σταθμό Εθνική Άμυνα του μετρό της Αθήνας.

Τα πιο σημαντικά έργα του είναι τα ολόσωμα πορτραί-τα του και οι θαλασσογραφίες του.

Για το έργο του έχουν εκδοθεί πολλά βιβλία, διαφόρων συγγραφέων, αλλά και ο ίδιος έχει εκδώσει τρία βιβλία με τίτλο:- Μονογραφία Τσόκλη, εκδόσεις Αδάμ, Αθήνα 1995. - Κανένας περίπατος δεν πρέπει να μένει χωρίς αμοιβή,

εκδόσεις Καστανιώτης, Αθήνα 1995.- Άντε τώρα να παραπονεθείς στο Θεό, εκδόσεις Καστα-

νιώτης, Αθήνα 2009.


Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε, στις 29 Ιου-νίου 2009 στην αίθουσα διδασκαλίας του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π., ειδικό σεμινάριο ελληνικών χο-

ρών σε δεκαπέντε γυναίκες, που προέρχονται από εννέα χώρες της Ευρώπης (Ολλανδία, Μεγάλη Βρετανία, Ρου-μανία, Γερμανία, Σλοβακία, Φινλανδία, Ελλάδα, Εσθονία και Ελβετία).

Οι γυναίκες αυτές, είναι μέλη της Συντονιστικής Επι-τροπής του Οικουμενικού Φόρουμ Ευρωπαίων Χριστια-νών Γυναικών (EFECW), που έχει την έδρα του στις Βρυξέλλες του Βελγίου, ενώ βρέθηκαν στην Ελλάδα για να συνεδριάσουν και να προγραμματίσουν τις δραστηρι-ότητές τους και έκλεισαν τις εργασίες τους με ελληνικούς χορούς.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. συμμετείχε και στο παρελθόν, με διδασκαλία ελληνικών χορών στις ομάδες εργασίας, στο προηγούμενο συνέδριο που είχε γί-νει μεταξύ 29-6-2000 έως 3-7-2000 στην Περαία της Θεσ-σαλονίκης, υπό την προεδρία της Ελληνίδας εκπροσώπου

κας Ιωάννας Ι. Σαχινίδου. Η διδασκαλία των χορών έγινε από τον Δρα Κώστα Γ. Σαχινίδη, με τη συμμετοχή σπου-δαστών του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π.

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣEIΣ-ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡΙΑTo Διοικητικό Συμβούλιο του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. χαιρετίζει την ανιδιοτελή και γενναία απόφαση του Προέδρου του

Ελληνοβρετανικού Κολλεγίου κ. Κωνσταντίνου Καρκανιά να στηρίξει, οικονομικά, για δύο χρόνια, το Χοροστάσι και του εκφράζει τις πιο θερμές ευχαριστίες του.

Η πράξη του αυτή, συμβάλλει αποτελεσματικά στην απρόσκοπτη συνέχιση της έκδοσης του περιοδικού, αλλά και στη διακίνηση των συγχρόνων περί πολιτισμού αντιλήψεων και κοσμοθεωριών, που διέπουν το κοινωνικό «γί-γνεσθαι». Κυρίως, όμως, η ενίσχυση του περιοδικού αποκτά μια ιδιαίτερη σημασία για τον σύλλογό μας, δεδομένου ότι τόσο το Υπουργείο Πολιτισμού, όσο και ο Δήμαρχός μας, ο Δήμαρχος Καλλιθέας κ. Ασκούνης, αδιαφορούν παντελώς για το τόσο σημαντικό πνευματικό και πολιτιστικό έργο που επιτελεί το Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. σε όλους τους τομείς δράσης του.

Για όλους αυτούς τους λόγους, η πράξη του κ. Κωνσταντίνου Καρκανιά αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση και φανερώνει ότι στην κοινωνία μας υπάρχουν ακόμη ορισμένα ζωντανά κύτταρα που την τροφοδοτούν με αξίες και την αναζωογονούν.

To Διοικητικό Συμβούλιο του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. εκφράζει τις ευχαριστίες του στον Υπουργό Οικονομίας και Οικο-νομικών κ. ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ για την επιχορήγηση του Συλλόγου μας με το ποσόν των δύο χιλιάδων ευρώ. Επίσης, το Δ.Σ. ευχαριστεί τον Διευθυντή του Γραφείου του κ. Υπουργού κ. Χατζελένη και τον Δημοτικό Σύμβουλο Καλλιθέας κ. Δημήτρη Κάρναβο για την βαθειά τους εκτίμηση προς το έργο του Συλλόγου μας, αλλά και για την ανιδιοτελή πρωτοβουλία και την καθοριστική τους παρέμβαση και φροντίδα που επέδειξαν ώστε η δράση μας να στηριχθεί και οικονομικά. Με την ενέργειά τους αυτή, έδειξαν την έμπρακτη κατανόηση και συμπαράστασή τους στο σημαντικό έργο που επιτελεί το Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. στην πνευματική και πολιτιστική ζωή της χώρας μας, αλλά και στο εξωτερικό, με όλες τις δραστηριότητές του καθώς και με τις εκδόσεις του. Είναι γεγονός ότι οποιαδήποτε ενίσχυση του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. συμβάλλει ουσιαστικά στο δύσκολο αλλά δημιουργικό μας έργο που, πράγματι, υπηρε-τεί και καλλιεργεί, ενώ, ταυτόχρονα προβάλλει τον παραδοσιακό και τον σύγχρονο λαϊκό πολιτισμό.

TO ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Σεμινάριο Ελληνικών Χορώνσε Γυναίκες της Ευρώπης από το Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π.

ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π.


Μια νέα χορευτική ομάδα δημιουργήθηκε στο Πάντειον Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πο-λιτικών Επιστημών κατά το ακαδημαϊκό έτος

2008-2009. Είναι, πράγματι, πολύ αξιόλογο γεγονός το ότι, στις μέρες μας, δημιουργούνται νέες, και μάλιστα φοιτητικές, χορευτικές ομάδες, όπου οι νέες και οι νέοι μας μυούνται, εθελοντικά, στις παραδοσιακές αξίες που εμπεριέχουν οι χοροί.

Η χορευτική ομά-δα αποτελείται από φοιτητές όλων των τμημάτων του Πανεπι-στημίου και λειτουργεί στο πλαίσιο των επι-μορφωτικών και πολι-τιστικών δραστηριο-τήτων του παράλληλα και πέρα από τις άλλες βασικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες και διαδικασίες μάθησης των γνωστικών του αντικειμένων.

Κύριος σκοπός της ομάδας είναι η σύν-δεση της διαδικασίας της μάθησης με την ανάπτυξη χορευτικών δραστηριοτήτων, ενώ, έχει ως επιδίωξη, πα-ράλληλα με τη δημι-ουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των φοιτητών, να τους μεταδώσει τη δυνατό-τητα να εκφράζονται μέσα από τον χορό.

Ταυτόχρονα, απο-σκοπεί στη διαμόρφω-ση και διάπλαση της ψυχολογικής στάσης και της συμπεριφοράς των φοιτητών, σύμφωνα με τις παραδοσιακές και σύγχρο-νες κοινωνικές αξίες και πρότυπα ζωής. Επίσης, με την καλλιέργεια των χορών, ένας άλλος βασικός σκοπός της χορευτικής ομάδας είναι να συμβάλει στην πλατύτερη διάδοση και προβολή της μουσικοχορευτικής παράδοσης και των άλλων παραδοσιακών εκφράσεων και αξιών του

ελληνικού λαού, καθώς και στην ανάδειξη της ιστορικής μνήμης και των τοπικών εθνικών πολιτιστικών ιδιαιτερο-τήτων που περικλείουν οι ελληνικοί χοροί.

Η λειτουργία της χορευτικής ομάδας, γίνεται με την υποστήριξη των πρυτανικών αρχών και του γυμναστηρί-ου του Παντείου, ενώ, αποτελεί μιαν από τις πλέον σημα-ντικές πολιτιστικές παρεμβάσεις του πανεπιστημίου στο φοιτητικό χώρο. Το πρόγραμμα διδασκαλίας περιλαμβά-

νει κινησιολογικά και θεωρητικά μα-θήματα, στα οποία αναλύονται –κυ-ρίως– τα κοινωνι-ολογικά, αλλά και τα λαογραφικά και ιστορικά στοιχεία των χορών, καθώς και το περιεχόμενο που αυτοί εκφρά-ζουν, ώστε να έχουν οι φοιτητές μιαν πολύπλευρη γνώση. Στο πλαίσιο αυτό, το πρόγραμμα διδα-σκαλίας περιλαμ-βάνει χορούς από όλες τις περιοχές της Ελλάδας.

Η διδασκαλία των κινησιολογι-κών και θεωρητι-κών μαθημάτων γίνεται από τον Δρα Κοινωνιολογ ίας κ. Κώστα Γ. Σαχι-νίδη, ενώ, υπεύ-θυνος της ομάδας είναι ο κ. Χρήστος Ρούσσος, μέλος Ε.Ε.Δ.Ι.Π.Φ.Α.

Η χορευτική ομάδα, ήδη, έκανε

την πρώτη χορευτική της εμφάνιση, με μεγάλη επιτυχία, στην τελετή λήξης των Αγώνων Φιλότητας & Ισοτιμίας μεταξύ Α.Ε.Ι.-Τ.Ε.Ι. (Αγώνων Βόλεϋ), που διοργάνωσε το Πάντειον Πανεπιστήμιο στο κλειστό Γυμναστήριο του Έσπερου της Καλλιθέας, στις 2 Απριλίου 2009.

Νέα χορευτική ομάδα στο Πάντειον ΠανεπιστήμιοΚοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών


Ο Βασίλης Οικονό-μου γεννήθηκε στο Δομένικο της επαρ-

χίας Ελασσόνας το 1944. Δουλεύει την πέτρα εννέα χρόνια. Είναι αυτοδίδακτος. Δεν έχει πάει σε σχολή ούτε μαθήτευσε πλάϊ σε κάποιον γλύπτη. Ξεκίνησε εντελώς ξαφνικά, όταν, στους περιπά-τους του, μάζευε πέτρες που προσέλκυαν το βλέμμα του, τις έπλενε και τις αράδιαζε στον πά-

γκο. Παρατηρώντας τις, πρόσεξε ότι κάποιες από αυτές είχαν τέτοιο σχήμα και χρώμα που τον οδηγούσε στη με-τέπειτα εξέλιξή τους. Έτσι, πήρε μια λίμα στα χέρια του και άρχισε να δου-λεύει. Το πρώτο αποτέλεσμα τον εξέ-πληξε ευχάριστα, οπότε συνέχισε και μετά από διάφορα ενθαρρυντικά σχό-λια που δέχθηκε από τους γνωστούς του, ενθουσιάστηκε τόσο που έφτια-ξε δικά του εργαλεία για να σμιλέψει την πέτρα. Όσο δούλευε, τόσο τον συνέπαιρνε αυτό που έκανε και του αφιέρωνε όλο και περισσότερο χρό-νο. Τώρα, χρησιμοποιεί όχι μόνο τα δικής του επινόησης και κατασκευής εργαλεία, αλλά και διάφορα μηχανικά

μέσα, κατά δέκα-είκοσι τοις εκατό.

Η θεματολο-γία των έργων του είναι παρμένη από την πολύ πλούσια ελληνική μυθιστο-ρία χωρίς αυτά να είναι αντίγραφα αρχαίων πρωτοτύπων. Κάποια έχουν πολιτικά μηνύματα, ενώ, πολύ λίγα είναι εικαστικά. Κάθε ένα είναι μονα-δικό, επειδή κάθε πέτρα είναι μονα-δική με τα δικά της χρώμα, μέγεθος, σχήμα και σύσταση.

Σε κάθε εγχείρημα, το πρώτο μέλημα είναι η προμή-θεια της πρώτης ύλης, πέτρα και όχι μάρμαρο. Ευτυχώς, οι θάλασσες, τα βουνά και τα ποτάμια της Ελλάδας είναι πλούσια σε πέτρα. Εξάλλου, «Ελλάς» στα αρχαία ελλη-

νικά σημαίνει «φωτεινή πέτρα».

Το επόμενο στάδιο στη διαδικασία, είναι η συμ-φωνία μεταξύ δημιουργού και πέτρας για το ποιος ήρωας, θεός, θεά ή σκηνή από αυτές που περιγράφο-νται στα αρχαία κείμενα, θα αναπαρασταθεί.

Έπειτα από αυτό, αρ-χίζει το δύσκολο μέρος, όπου με πολλή υπομονή και επιμονή, η πέτρα με-ταμορφώνεται σε έναν ήρωα, θεό ή σύμπλεγμα το οποίο διηγείται έναν μύθο, μία ιστορία ή σχο-λιάζει την τρέχουσα πολι-τική επικαιρότητα. Το πώς αυτό γίνεται δυνατό, είναι μάλλον δύσκολο να περιγραφεί. Η πραγματοποίησή του είναι πολύ πιο εύκολη.

Ανακάλυψε την κλίση του μάλλον αργά, αλλά δου-λεύει με τόσο ενθουσιασμό που αναπληρώνει τον χαμέ-νο χρόνο. Όντας συνταξιούχος, η γλυπτική είναι τώρα η κύρια απασχόλησή του και δύναμη ζωής. Του αρέσει να ασχολείται με αυτή, να μιλάει γι’ αυτή και να παίρνει μέ-ρος σε εκθέσεις τέχνης και εκδηλώσεις, όπου μπορεί να έρθει σε επαφή με άλλους καλλιτέχνες και φιλότεχνους.

Μέχρι στιγμής, έχει συμμετάσχει σε φεστιβάλ στην Ισπανία (2009), τη Λιθουανία (2008) και την Ελλάδα (2008). Επίσης, έχει οργανώσει μιαν ατομική έκθεση (2006) και έχει συμ-μετάσχει, με έργα του, σε διάφορες ομαδικές εκθέσεις, μαζί με άλλους καλ-λιτέχνες της επαρχί-ας Ελασσόνας, στην

Ελασσόνα (2001).

Πέτρινες δημιουργίεςαπό τον Βασίλη Οικονόμου


Είναι, πράγματι, πολύ ενθαρρυντικό γεγονός, για το σύγχρονο ελληνικό θέατρο, να συναντά το θεα-τρόφιλο κοινό τόσο αξιόλογα έργα, όπως αυτό της

Κατερίνας Διακουμοπούλου, να παίζονται σε κάποιες από τις πολλές μικρές θεατρικές σκηνές που λειτουργούν στην Αθήνα. Στην περίπτωση αυτήν, της θεατρικής παραγωγής της Κατερίνας Διακουμοπούλου, που ανέβηκε στο θέατρο Φούρνος, στα Εξάρχεια, κατά τη χειμερινή περίοδο του 2009, και που για την θεατρική διασκευή του φέρει τον τίτλο Τα Ταξίδια, αποδείχτηκε, για μιαν ακόμη φορά, ότι το ποιοτικό θέατρο δεν χρειάζεται, απαραίτητα, τη φαντα-σμαγορία των μεγάλων θεάτρων, με τα πολλά φώτα και την σκηνική πολυτέλεια της όποιας σαπουνόπερας, «χο-λιγουντιανού» τύπου, αλλά, για τη σωστή απόδοση του θεατρικού έργου, είναι υπεραρκετή η απλή σκηνική και ενδυματολογική ποιότητα, χωρίς τα πολλά φωτιστικά και άλλα «εφέ».

Και, βέβαια, δεν θα μπορούσε να αποδοθεί καλύτε-ρα, το έργο της συγγραφέως, για να εκφράζει πλήρως τον απλό άνθρωπο της εποχής στην οποία αναφέρεται. Μια εποχή, πολύ δύσκολη για την Ελλάδα του δέκατου ένα-του αιώνα. Μάλιστα, η ίδια η συγγραφέας αναφέρει στο πρόγραμμα της παράστασης τα εξής: «Απ’ τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα η οικονομική δυσπραγία έσπρωχνε τους ανειδίκευτους εργάτες στη βιομηχανική Αμερική. Οι σπουδαιότερες αφορμές της μεγάλης φυγής ήταν η κατι-ούσα του ελληνικού χρηματιστηρίου την περίοδο 1882-1883 και η συνεχής πτώση της αγοράς της σταφίδας, η οποία αποτελούσε το κυριότερο έσοδο αρκετών περιοχών της Πελοποννήσου και των νησιών του Ιονίου. Η ήττα των Ελλήνων στον άτυχο πόλεμο του 1897 οδήγησε στην αποτελμάτωση. Το 1863, οι γεωργικοί πληθυσμοί της Πε-λοποννήσου, κυρίως της Λακωνίας και της Αρκαδίας, οι οποίοι επιδίδονταν στην καλλιέργεια αμπέλων, έβρισκαν ανοικτές τις μεγάλες αγορές για τη διάθεση του προϊόντος, εξαιτίας της φυλλοξήρας που είχε πλήξει τη γαλλική και ισπανική παραγωγή. Όταν η Γαλλία ξεπέρασε την κρίση και κατάφερε να ανασυγκροτηθεί, οι ελληνικές αγροτικές ομάδες άρχισαν να υποφέρουν. Εξαιτίας της οικονομικής

ανέχειας, οι οικογένειες αδυνατούσαν να προικίσουν τις κόρες τους και η μετανάστευση ήταν η λύση που επέλεγαν οι νεαροί αδελφοί ώστε να αποκαταστήσουν τις αδερφές τους».

Το πρόβλημα αυτό του μεγάλου κύματος μετανάστευ-σης των Ελλήνων από την Πελοπόννησο και τα Επτάνη-σα προς τις ΗΠΑ, στα τέλη του δέκατου ένατου και στις αρχές του εικοστού αιώνα, προκλήθηκε, κυρίως, από τη μεγάλη κρίση που επήλθε με την πτώση της ζήτησής της σταφίδας, δεδομένου ότι στις περιοχές αυτές, σύμφωνα με τον ακαδημαϊκό κ. Κωνσταντίνο Κριμπά, επί μιαν πεντη-κονταετία, υπήρξε υπέρμετρη ανάπτυξη της αμπελοκαλ-λιέργειας, η οποία είχε ευνοηθεί από τη μείωση της αντί-στοιχης παραγωγής στη Γαλλία, λόγω φυλλοξήρας.

Το ζήτημα αυτό επεξεργάστηκε, με επιτυχία, η συγγρα-φέας του έργου Κατερίνα Διακουμοπούλου, η οποία είναι Θεατρολόγος του Πανεπιστημίου Αθηνών και Διδάκτορας του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστη-μίου. Μάλιστα, το 2007, για το ίδιο έργο βραβεύθηκε με το Γ΄ Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Θεατρικού Συγγραφέα από το Υπουργείο Πολιτισμού, ενώ, το 2008 τιμήθηκε από την Unesco.

Η σκηνική μεταφορά του έργου, έγινε, με μεγάλη επι-τυχία χάρη στη σκηνοθετική ευρηματικότητα της Κάτιας Βήχα και στην πολύ καλή ερμηνεία των ηθοποιών που ήταν οι: Λ. Αργυρόπουλος, Αν. Κοκκόλη-Φραντζεσκάκη, Μπ. Μιχαλοπούλου, Όθ. Μπάρτσας, Ν. Παναγιωτούνης, Ε. Πετράκου και Δ. Πετρόπουλος. Τα κοστούμια ήταν της Ι. Σταυρίδου και τα σκηνικά ήταν του Θ. Τζάτζου, ενώ η μουσική ήταν του Θ. Ζήρα.

Έως την πύλη του φόρουΘεατρικό έργο της Κατερίνας Διακουμοπούλου


Μια πανέμορφη έκθεση γλυπτικής πραγματο-ποιήθηκε, κατά τον Μάρτιο-Απρίλιο του 2009, στο Ιωνικό Κέντρο, στην Πλάκα της Αθήνας,

με τα πολύ αξιόλογα γλυπτά έργα του Σακελλάρη Κου-τούζη.

Γεννημένος, το 1950, και ζώντας στην Κάλυμνο, ο γλύπτης επηρεάστηκε έντονα από την καθημερινή ζωή και απασχόληση των σφουγγαράδων της Καλύμνου, της οποίας ορισμένα στιγμιότυπα μετέφερε, εικαστικά, και στα έργα του. Αν και είναι εκπαιδευτικός στο επάγγελμα (Μαθηματικός), ο Κουτούζης ασχολήθηκε με την τέχνη της γλυπτικής σε ορείχαλκο από τη νεαρή του ηλικία και μάλιστα, από το 1980, δημιούργησε δικό του εργαστήρι στην Κάλυμνο σημειώνοντας ταυτόχρονα μεγάλη επιτυ-χία στον χώρο της Τέχνης.

Το περιεχόμενο των έργων που παρουσίασε στην ατο-μική του έκθεση, αναφέρεται, κυρίως, σε διάφορες μορ-φές ζωής των σφουγγαράδων, οι οποίοι, καθημερινά «πα-λεύουν με τη θάλασσα και τη φύση», όπως γράφει, στο πρόγραμμα της έκθεσης, ο πρόεδρος του Ιωνικού Κέντρου

κ. Ισίδωρος Κιολέογλου. Ο ίδιος, συνεχίζοντας, αναφέρει «έχοντας γνώση της ιδιαιτερότητας, του πολιτισμού και –γενικά– του Αιγαίου, ο Κουτούζης αποδίδει με μοναδι-κή ευαισθησία, καθώς και με πάθος, τη ζωή και το δρά-μα αυτών των ανθρώπων της θάλασσας. Η παραστατική γλυπτική που χρησιμοποιεί, εμπεριέχει τα ίδια τα στοιχεία συγκίνησης των αντικειμένων του. Αποτυπώνοντας τα αι-σθήματά του, κατά τρόπο μοναδικό, ο Κουτούζης εξαντλεί τα όρια των υλικών του, κατά βάση του ορείχαλκου που χρησιμοποιεί, δημιουργώντας γλυπτική κλασική, αλλά, συνάμα και εντελώς σύγχρονη».

Μάλιστα, για την έκθεσή του στο Ιωνικό Κέντρο, ο ίδιος ο καλλιτέχνης αναφέρει ότι οι «μορφές του Αιγαίου» είναι εικόνες των παιδικών του χρόνων και των πιο βαθιών ανθρώπινων συγκινήσεων.

Πολλά από τα έργα του υπάρχουν σε διάφορες ιδιω-τικές και δημόσιες συλλογές, στην Ελλάδα και το εξωτε-ρικό.

Η έκθεση, έγινε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Εμπο-ρικής Ναυτιλίας, Αιγαίου και Νησιώτικης Πολιτικής.

Μορφές του ΑιγαίουΈκθεση γλυπτικής του Σακελλάρη Κουτούζη

Ο Θρήνος της Τσαμπούνας, ύψος 70 εκ.

Ο Πιασμένος Μηχανικός, ύψος 70 εκ.

Ο Βιολιστής του Αποχωρισμού, ύψος 62 εκ

Καλύμνιος Σφουγγαράς


Έναν ύμνο της φύ-σης και

του ελληνικού πο-λιτισμού αποτελεί το ντοκυμανταίρ του Στράτου Στα-σινού, που αναφέ-ρεται στις φυσικές και πολιτιστικές ομορφιές ολόκλη-ρης της περιοχής της Μουργκάνας του νομού Θεσπρω-τίας. Μέσα από την εικοσάλεπτη ται-

νία αναδεικνύονται όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος και του πολιτισμού της Ηπείρου, που περικλείονται στα καταπράσινα βουνά της Θεσπρω-τίας με τα φαράγγια και τα μονοπάτια τους, στα ποτάμια και τους χειμάρρους με τα παλιά πέτρινα γιοφύρια, στα μοναστήρια και τα ορεινά εξωκκλήσια, στα παραδοσιακά χωριά, στα τοπικά ήθη και έθιμα με τα πανηγύρια, τους χορούς, τα τραγούδια κ.λπ. Επίσης, ένα πολύ σημαντικό στοιχείο της ταινίας αυτής είναι το γεγονός ότι έχει κατα-γράψει τις αλλαγές του τοπίου της Μουργκάνας, οι οποίες γίνονται, κάθε φορά, σε όλες τις εποχές του χρόνου, με μια μεγάλη ποικιλία χρωμάτων, φανερώνοντας το ξεχωριστό μεγαλείο της φύσης και της περιοχής.

Γενικά, η ταινία αποτελεί ένα οδοιπορικό στον τόπο και τον χρόνο που αναδεικνύει τόσο τον φυσικό πλούτο,

όσο και την πολιτιστική κληρονομιά του ορεινού όγκου της Μουργκάνας με τα πολλά δείγματα του αρχέγονου πολιτισμού του χώρου, όπως είναι η Λιθαρόστρουγγα, η Βίγλα της Κεραμίτσας, το Καστρί της Ραβενής, ο Πύργος της Μονοβύζας στο Γαρδίκι κ.ά.

Παράλληλα, όμως, μέσα από το ντοκυμανταίρ αυτό, ξεδιπλώνεται και ο ιστορικός ρόλος της Μουργκάνας, που, κατά την τουρκοκρατία, γνώρισε τη μεγαλύτερη συ-γκέντρωση των επαναστατημένων και αδούλωτων Ηπει-ρωτών στα τριάντα έξι γραφικά χωριά της, τα οποία είναι «σκαρφαλωμένα» στις πλαγιές.

Η ταινία αυτή, ήδη, προβλήθηκε στην Θεσπρωτία, αλλά και στην Αθήνα, σε ειδική εκδήλωση, που έγινε στο Πολεμικό Μουσείο, καθώς και σε άλλες εκδηλώσεις της Ηπείρου με πολλούς θεατές. Αποτελεί ένα ακόμη δείγμα της υψηλής τέχνης του σκηνοθέτη, Στράτου Στασινού, ο οποίος, μέχρι σήμερα, έχει δημιουργήσει μια σειρά από αρκετές άλλες αξιόλογες ταινίες μεγάλου και μικρού μή-κους, οι οποίες έχουν προβληθεί σε πολλές κινηματογρα-φικές αίθουσες της Ελλάδας, καθώς και στην ελληνική τηλεόραση.

Παραγωγός της όμορφης ταινίας είναι η Ομοσπονδία Συλλόγων Μουργκάνας, η οποία, ως γνωστόν, με το πρω-τοπόρο Δ.Σ. και τον πρόεδρό της κ. Θωμά Σμπήτα, έως σήμερα, έχει παρουσιάσει πολύ αξιόλογο έργο και στον τομέα του χορού, με την παραδοσιακή της χορευτική ομά-δα, υπό τον χοροδιδάσκαλο κ. Γιώργο Στεργίου, αλλά και στη δισκογραφία με καταγραφή λησμονημένων παραδο-σιακών τραγουδιών της Μουργκάνας σε δύο ψηφιακούς δίσκους, τραγουδισμένα από τον Καλλιτεχνικό Όμιλο της Ομοσπονδίας.

Μουργκάνα, οδοιπορικό στη φύση και τον πολιτισμό Ντοκιμαντέρ του Στράτου Στασινού

μεμ γάγάλη πποικικιλίλίαα χρχρωμωμάτά ων, φανερώνοντας το ο ξεχωχωριριστσ όμεγαλλείίο της φύύσύσης και της περιοχήής.

ΓεΓενινικάκάκάά, , , η ηη ταταινι ία αποποτελεεί ένένα α οδο οιοιποριριιικόκό σ σστοτοτ ν ν ν τότόποποκακαι ι τοτον ν χρχρχρόνόννο ο ποπου υ αναναδαδειεικνκνύεύει τότόόσοσοσοσ τ τονον φ φφφφυσυσυυυσυ ικικκό όό όό πλπλπλππ ούούούτοτοτοτ , ,

στη δισκογραφία με καταγρααφήφ ληση μομονηημέμ νων παραρ δοσιακών τραγουδιών της Μουργκάνας σε δύο ψηφιακκούς δίδίσκσκουο ς,ς ττραραγογ υδισμέμένανα α απόπό τ ττονονν Κ Καλαλλιλιτετεχνχνικικό ό ΌμΌμιλιλλλοο ο τητηςς ΟμΟμΟμοσοσποπονδνδν ίαίας.ς.ς


Εργογραφία του Δρα Κων. Β. Χιώλου

ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ · 2017-03-12 ·...

Documents

Transcript of ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ · 2017-03-12 ·...