――― ΕΕΕ ΡΡΡ ΕΕΕ ΥΥΥ ΝΝΝ ΗΗΗ ΤΤΤ ΙΙΙ ΚΚΚ ΗΗΗ ΕΕΕ ΡΡΡ ΓΓΓ ΑΑΑ ΣΣΣ ΙΙΙ ΑΑΑ ΑΑΑ ΄́́ ΛΛΛ ΥΥΥ ΚΚΚ ΕΕΕ ΙΙΙ ΟΟΟ ΥΥΥ ――― Τα δεινά του πολέμου: Η γενοκτονία των Εβραίων 2012-02-19 Επιβλέπων: Χάρης Ταμπάκης

― 1 ―

Γενικό Λύκειο Ματαράγκας Σχολικό έτος: 2011-2012

Α΄ Λυκείου Ερευνητική Εργασία

__________________________________

«««ΤΤΤααα δδδεεειιινννάάά τττοοουυυ ππποοολλλέέέμμμοοουυυ σσστττηηη μμμνννήήήμμμηηη κκκαααιιι σσστττηηηννν ΙΙΙσσστττοοορρρίίίααα...»»»

__________________________________ Υποενότητα Β΄

Η γενοκτονία των Εβραίων (Σοά)

Η προσευχή του σκοτωμένου, του Μπρ. Λίνκε.

«Γενοκτονία» ονομάζεται η προσχεδιασμένη συ-στηματική και ολοκληρωτική εξόντωση φυλής ή έ-θνους. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε γενικά για τα γεγο-νότα της περιόδου 1933-1945. Αυτή την εποχή του 20ού αιώνα συνέβη η πιο μαζική γενοκτονία, την οποία διέπραξε το ναζιστικό καθεστώς κατά των Ε-βραίων που ζούσαν σε περιοχές κατακτημένες από τη Γερμανία.

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου σχε-δόν οι 6 από τους 7 Εβραίους αυτών των χωρών θα-νατώθηκαν σε πογκρόμ, δηλαδή σε αντισημιτικές επιθέσεις των Γερμανών, πέθαναν από πείνα ή αρ-ρώστιες σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ή εξοντώθη-καν σε θαλάμους αερίων αυτών των στρατοπέδων. Περίπου 6.000.000 Εβραίοι εξοντώθηκαν με αυτούς τους τρόπους, γι’ αυτό και ο όρος «γενοκτονία». Το γεγονός αυτό αναφέρεται επίσης ως «ολοκαύτω-μα», εξαιτίας της μαζικής και βάρβαρης θανάτωσης μεγάλου αριθμού ανθρώπων, ενώ στα εβραϊκά λέγε-ται «Σοά» (Soah).

Η Σοά υπήρξε ο δωδεκαετής διωγμός των Εβραί-ων από τους Ναζί, ο οποίος χαρακτηριζόταν από ολοένα και μεγαλύτερο εκβαρβαρισμό των μεθόδων και από διεύρυνση των περιοχών που ζούσαν υπό το κράτος τρόμου της γερμανικής εξουσίας. Ξεκίνησε το 1933 μετά την άνοδο του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία. Άρχισε με μποϋκοτάζ των εβραϊκών επιχει-ρήσεων, βανδαλισμούς και απόλυση Εβραίων υπαλ-λήλων. Έπειτα, με μια σειρά νομοθετημάτων που επέτρεπαν δημεύσεις περιουσίας και πογκρόμ, ο Χί-τλερ κατάφερε να υπονομεύσει τις πολιτικές και οι-κονομικές βάσεις των Εβραίων της Γερμανίας.

――― ΕΕΕ ΡΡΡ ΕΕΕ ΥΥΥ ΝΝΝ ΗΗΗ ΤΤΤ ΙΙΙ ΚΚΚ ΗΗΗ ΕΕΕ ΡΡΡ ΓΓΓ ΑΑΑ ΣΣΣ ΙΙΙ ΑΑΑ ΑΑΑ ΄́́ ΛΛΛ ΥΥΥ ΚΚΚ ΕΕΕ ΙΙΙ ΟΟΟ ΥΥΥ ――― Τα δεινά του πολέμου: Η γενοκτονία των Εβραίων 2012-02-19 Επιβλέπων: Χάρης Ταμπάκης

― 2 ―

Το εξώφυλλο του MAUS.

1. MAUS : Η ιστορία κάποιου που επέζησε (εικονογραφημένο αφήγημα)

Το εικονογραφημένο αφήγημα «Maus» έχει αυ-

τοβιογραφικό χαρακτήρα· βασίζεται στα βιώματα ενός Εβραίου επιζήσαντα της γενοκτονίας, μέσα από την ιστορία του οποίου παρουσιάζεται όλη η φρίκη και ο τρόμος εκείνης της περιόδου. Στο αφή-γημα παριστάνεται συμβολικά κάθε λαός με ένα ζώ-ο: οι Εβραίοι είναι ποντίκια, οι Γερμανοί γάτες, οι Πολωνοί γουρούνια κλπ.

Από το 1938, πριν ακόμα αρχίσει ο πόλεμος, ο Ναζισμός είχε κυριαρχήσει στη Γερμανία και την Αυ-στρία, ενώ απειλούσε την Τσεχοσλοβακία και την Πολωνία. Οι διώξεις, τα βασανιστήρια και οι εν ψυ-χρώ εκτελέσεις από το καθεστώς είχαν ήδη αρχίσει να εκδηλώνονται εναντίον ορισμένων ομάδων του πληθυσμού ― αρχικά εναντίον των διανοητικά υστε-ρούντων και αργότερα κυρίως εναντίον των Εβραί-ων. Πάνω στους τελευταίους ξέσπασε κυρίως το ρα-τσιστικό μένος του Χίτλερ και των συνεργατών του.

Στο απόσπασμα βλέπουμε μερικούς Πολωνοε-βραίους να τρομοκρατούνται απλά και μόνο στη θέα

της σβάστικας που κρέμεται από τον ιστό, σε μια κα-τεχόμενη πόλη. Αντίθετα, ένας Πολωνός που παρι-στάνεται σαν γουρούνι μένει αδιάφορος από το γε-γονός, καθώς νομίζει ότι δεν τον αφορά άμεσα.

Στο κόμικ μάλιστα αναφέρονται διάφορες μεθο-δεύσεις, όπως ο εξαναγκασμός κάποιου να πουλήσει την επιχείρησή του σε Γερμανό και να αναχωρήσει από τη χώρα χωρίς καν την αποζημίωσή του, οι πρά-ξεις εξευτελισμού και δημόσιας διαπόμπευσης, οι αιφνιδιαστικές εισβολές σε σπίτια και οι απαγωγές ή εξαφανίσεις ανθρώπων. Αναφέρονται επίσης οι δι-ωγμοί των Εβραίων από ορισμένες πόλεις, η πυρπό-ληση συναγωγών και οι απρόκλητοι ξυλοδαρμοί. Και όλα αυτα πριν καν αρχίσει ο πόλεμος.

Εκτοπίσμός Εβραίων στην Πολωνία, 1941.

2. Ο διωγμός των Εβραίων και η «τελική λύση»

Ο διωγμός των Εβραίων κορυφώθηκε κατά τη

λεγόμενη «Νύχτα των Κρυστάλλων», που ήταν το μαζικό πανεθνικό πογκρόμ στη Γερμανία και στην Αυστρία με στόχο τους Εβραίους πολίτες αυτών των χωρών. Με αφορμή το φόνο ενός Γερμανού διπλω-μάτη στο Παρίσι, εξαπολύθηκε ένα κύμα τρομοκρα-τίας κατά των Εβραίων στη Γερμανία και στην προ-σαρτημένη Αυστρία, που κατέληξε στο φόνο περί-που 300 ατόμων και στον εκτοπισμό σε στρατόπεδα συγκέντρωσης άλλων 30.000 περίπου. Το 1939, μετά τη «Νύχτα των Κρυστάλλων» και την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Εβραίοι δε θεωρούνταν πλέον πολίτες, δεν μπορούσαν να φοιτούν σε δημό-σια σχολεία, να ασχολούνται με οποιαδήποτε επιχεί-ρηση ή να ασκούν οποιοδήποτε επάγγελμα, να κατέ-

――― ΕΕΕ ΡΡΡ ΕΕΕ ΥΥΥ ΝΝΝ ΗΗΗ ΤΤΤ ΙΙΙ ΚΚΚ ΗΗΗ ΕΕΕ ΡΡΡ ΓΓΓ ΑΑΑ ΣΣΣ ΙΙΙ ΑΑΑ ΑΑΑ ΄́́ ΛΛΛ ΥΥΥ ΚΚΚ ΕΕΕ ΙΙΙ ΟΟΟ ΥΥΥ ――― Τα δεινά του πολέμου: Η γενοκτονία των Εβραίων 2012-02-19 Επιβλέπων: Χάρης Ταμπάκης

― 3 ―

χουν γη ή να έρχονται σε επαφή με μη-εβραίους, να επισκέπτονται πάρκα, βιβλιοθήκες ή μουσεία. Διατά-χθηκαν μάλιστα να ζουν αποκλειστικά σε «γκέτο», δηλαδή σε περιοχές όπου ζούσαν μόνον αυτοί, απο-μονωμένοι από τα μέλη της υπόλοιπης κοινωνίας. Προοδευτικά υποχρεώθηκαν σε καταναγκαστική ερ-γασία και εντέλει σε θάνατο από ασιτία, ως την ε-φαρμογή της «τελικής λύσης», που επίσπευσε το θάνατο όλων. Οι Ναζιστές ουσιαστικά αρνήθηκαν στους ανθρώπους αυτούς την ανθρώπινη ιδιότητα.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο διωγμός τους κορυφώ-θηκε με την «Τελική λύση» (Endziel), όπως ονομά-στηκε η γιγαντιαία επιχείρηση εξολόθρευσής τους. Η «τελική λύση» υιοθετήθηκε το 1933 μετά από τη διάσκεψη κατά την οποία ενημερώθηκαν οι ανώτα-τοι αξιωματούχοι του Ράιχ για τις αποφάσεις που εί-χε λάβει η ηγεσία σχετικά με το «εβραϊκό πρόβλη-μα». Η υλοποίηση της «τελικής λύσης» άρχισε μετά την εξουσιοδότηση των Χίμλερ και Γκέρινγκ να προ-χωρήσουν στην εξόντωση των Εβραίων. Έτσι κατα-σκευάστηκαν κυρίως στη Γερμανία, την Αυστρία και την Πολωνία στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξολό-θρευσης, τα οποία δεν λειτούργησαν μόνον ως κέ-ντρα εξολόθρευσης Εβραίων αλλά και ως κέντρα εξολόθρευσης ομοφυλόφιλων, κομμουνιστών, αθίγ-γανων, αιχμαλώτων πολέμου και άλλων. Η επιχείρη-ση μεταφοράς Εβραίων στα στρατόπεδα αυτά ονο-μάστηκε «Επιχείρηση Ράινχαρντ». Η μεταφορά των Εβραίων από κάθε κατεχομένη περιοχή έως τα στρατόπεδα αυτά υπήρξε πρόβλημα το οποίο όμως λύθηκε με αμαξοστοιχίες, οι οποίες ξεκινούσαν από κάθε κατεχόμενη χώρα με προορισμό τα στρατόπε-δα συγκέντρωσης.

Το σχέδιο της «Τελικής λύσης» περιλάμβανε 6 στάδια. Πρώτο στάδιο ήταν να καταγραφούν και να συγκεντρωθούν οι Εβραίοι στις κατεχόμενες χώρες. Δεύτερο στάδιο ήταν η μεταφορά τους σε στρατό-πεδα συγκέντρωσης. Τρίτο στάδιο ήταν η άμεση θα-νάτωση όσων ήταν ανίκανοι για εργασία δηλαδή των πολύ νέων, πολύ γερασμένων και ασθενών. Τέταρτο στάδιο ήταν να διαχωριστούν οι εναπομείναντες Εβραίοι κατά φύλο. Πέμπτο στάδιο ήταν η θανάτω-σή τους είτε μέσω ολοσχερώς ανεπαρκούς διατρο-φής και απάνθρωπων συνθηκών διαβίωσης είτε μέ-σω σκληρής καταναγκαστικής εργασίας. Έκτο και τελευταίο στάδιο ήταν να εξολοθρευτούν και οι εναπομείναντες με τον καιρό.

Για την επίτευξη του στόχου υιοθετήθηκαν οι πλέον σκληροί και απάνθρωποι τρόποι, αξιοποιήθηκε δε η πείρα από την επιχείρηση «Ευθανασίας» των δι-ανοητικά υστερούντων, η οποία εφαρμόσθηκε πριν από την έναρξη του πολέμου. Χρησιμοποιήθηκαν

εκτελέσεις, θάλαμοι αερίων, ιατρικά πειράματα και κρεματόρια. Για την επίτευξη μαζικών εκτελέσεων χρησιμοποιήθηκε ένα δηλητηριώδες αέριο εντομο-κτόνο, το Zyklon-B. Ωστόσο η διαχείριση τόσων πολ-λών πτωμάτων ήταν δύσκολη γι’ αυτό και κατασκευ-άστηκαν οι κλίβανοι όπου χρησιμοποιούνταν το λί-πος των νεκρών και εφαρμόστηκε η απανθράκωση των πτωμάτων. Έτσι ολοκληρώθηκε η «τελική λύ-ση».

Στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς: οι συνθήκες εγκλεισμού των κρατουμένων

3. Οι Εβραίοι της Ελλάδας

Στην Ελλάδα ζούσαν προπολεμικά περίπου 60 με 70.000 Εβραίοι. Ορισμένες κοινότητες χρονολογού-νταν από τα αρχαία χρόνια, καθώς οι προγονοί τους έφταναν στην Ελλάδα ως δούλοι από τις χώρες της Ανατολής. Οι Εβραίοι αυτοί ονομάζονταν «Ρωμανιώ-τες» και ήταν ελληνόφωνοι πληθυσμοί, πλήρως αφο-μοιωμένοι με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Στη Βόρεια Ελλάδα, και κυρίως στη Θεσσαλονίκη, είχαν εγκατα-σταθεί από το 1492 κοινότητες Εβραίων που είχαν διωχθεί, εξαιτίας της Ιερής Εξέτασης, από την Ισπα-νία και είχαν γίνει δεκτοί από τον Οθωμανό Σουλτά-νο. Ήταν οι λεγόμενοι «Σεφαραδίτες» Εβραίοι, οι οποίοι μιλούσαν ακόμη μία διάλεκτο της μεσαιωνι-κής ισπανικής γλώσσας, τα «λαντίνο», και σχημάτι-ζαν μια κάπως ξέχωρη κοινωνία. Επί Οθωμανών η Θεσσαλονίκη είχε το χαρακτήρα εβραϊκής πόλης, καθώς το εβραϊκό στοιχείο υπερτερούσε εθνολογι-κά. Γενικά δεν υπήρχαν προβλήματα στη συμβίωση των Εβραίων με τους ελληνικούς ή άλλους πληθυ-

――― ΕΕΕ ΡΡΡ ΕΕΕ ΥΥΥ ΝΝΝ ΗΗΗ ΤΤΤ ΙΙΙ ΚΚΚ ΗΗΗ ΕΕΕ ΡΡΡ ΓΓΓ ΑΑΑ ΣΣΣ ΙΙΙ ΑΑΑ ΑΑΑ ΄́́ ΛΛΛ ΥΥΥ ΚΚΚ ΕΕΕ ΙΙΙ ΟΟΟ ΥΥΥ ――― Τα δεινά του πολέμου: Η γενοκτονία των Εβραίων 2012-02-19 Επιβλέπων: Χάρης Ταμπάκης

― 4 ―

σμούς ούτε εκδηλώνονταν σοβαρά φαινόμενα ρα-τσισμού.

Το δημοτικό σχολείο της κοινότητας Σερρών (1939).

Μετά τη γερμανική εισβολή, από τον Μάϊο ως τον Νοέμβριο του 1941, ειδικό κλιμάκιο των SS χτέ-νισε τη χώρα καταγράφοντας τους Εβραίους και λε-ηλατώντας κειμήλια και άλλα πολύτιμα αντικείμενα από τις εβραϊκές περιουσίες. Τον Ιούλιο του 1942 εκδηλώνεται η πρώτη μαζική δημόσια ενέργεια κατά των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, με αναγκαστική επιστράτευση για καταναγκαστικά έργα. Εφαρμόζο-νται δημόσιοι εξευτελισμοί και εξουθενωτική εργα-σία κάτω από τον ήλιο. Με ενέργειες της εβραϊκής κοινότητας και έρανο καταβάλλονται μεγάλα χρημα-τικά ποσά στους Γερμανούς για την απελευθέρωσή τους. Τον Δεκέμβριο του 1942 οι Γερμανοί αποφασί-ζουν να ανασκάψουν το εβραϊκό νεκροταφείο στις ανατολικές παρυφές της πόλης. Εβραϊκές περιουσί-ες δημεύονται σταδιακά ή λεηλατούνται.

Η καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου.

Τον Μάρτιο του 1943 αρχίζει η εφαρμογή της «τελικής λύσης» για τους Έλληνες Εβραίους. Δια-τάσσονται να παρουσιαστούν στο στρατόπεδο Βα-ρώνου Χιρς χωρίς βαλίτσες και με ελάχιστες απο-σκευές «διότι θα έφευγαν για εργάτες στη Γερμανί-α». Τους επιβιβάζουν σταδιακά σε φορτηγά βαγόνια και με το τρένο τους μεταφέρουν στο Βελιγράδι κι από εκεί στο Άουσβιτς. Το τελευταίο φορτίο έφυγε στις αρχές Αυγούστου.

Ο πεζογράφος Γιώργος Ιωάννου, του οποίου ο πατέρας δούλευε στα τρένα ως μηχανοδηγός, αφη-γείται το ακόλουθο περιστατικό από την περίοδο αυ-τή:

«Αργά μια νύχτα, ακούσαμε λυγμούς στην κουζί-να. Είχε γυρίσει ο πατέρας από τη δουλειά… Ήταν μουτζουρωμένος και κατάκοπος, αλλά προπάντων στενοχωρεμένος. Ζητούσε να δει τον μικρό μου α-δερφό, που ήταν τότε 3-4 χρονών. Ξυπνήσαμε τον μικρό και τον φέραμε στην κουζίνα. Ο πατέρας τον αγκάλιασε σφιχτά και σιγόκλαιγε για ώρα πολλή. Τον είχαν βάλει έκτακτα να οδηγήσει ένα φορτηγό τρέ-νο γεμάτο με Εβραίους μέχρι πάνω στη Σερβία και είχαν δει φοβερά πράγματα τα μάτια του. Οι Εβραίοι είχαν αρχίσει κιόλας να πεθαίνουν. Οι Γερμανοί στα-μάτησαν το τρένο σε μια ερημιά, είχαν το σχέδιό τους. Μέσα από τα βαγόνια οι Εβραίοι φώναζαν και κλωτσούσαν τα ξύλινα τοιχώματα. Πατικωμένοι κα-θώς ήταν δεν μπορούσαν να πάρουν ανάσα, εξάλ-λου δεν είχαν ούτε νερό. Οι Γερμανοί με το πιστόλι στο χέρι άρχισαν να ανοίγουν τα βαγόνια, όχι όμως για καλό των Εβραίων αλλά για να τους ξαφρίσουν από τα κρυμμένα κοσμήματα, ρολόγια και λίρες. Τσι-ρίδες ακούγονταν. Από ένα βαγόνι έβγαλαν ένα μι-κρό αγόρι πεθαμένο και το απόθεσαν, χωρίς βέβαια να το θάψουν, στο αυλάκι, δίπλα στις ράγες. Έμοια-ζε φαίνεται με τον αδερφό μου.»

Μαρτυρία Γ. Ιωάννου, από «Το δικό μας αίμα».

Ο ίδιος συγγραφέας σε άλλο του βιβλίο (Σαρκο-φάγος) περιγράφει τη στιγμή της αναχώρησης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και τη λεηλασία της πε-ριουσίας τους που επακολουθούσε από τους Έλλη-νες γείτονες, την ώρα που οι ιδιοκτήτες ταλαιπω-ρούνται ήδη κάτω στο δρόμο.

Στις αρχές Μαρτίου του 1944 διατάσσεται να εκτοπιστούν οι Εβραίοι της Αθήνας. Κανονίζεται όμως έγκαιρα απαγωγή του Μεγάλου Ραβίνου από τον ΕΛΑΣ, ώστε εμποδίστηκε η επιτυχία της γερμα-νικής επιχείρησης. Τελικά συγκεντρώνουν περίπου 700 με 1000 ανθρώπους, οι οποίοι επιβιβάζονται σε βαγόνια αμαξοστοιχίας για το Άουσβιτς.

――― ΕΕΕ ΡΡΡ ΕΕΕ ΥΥΥ ΝΝΝ ΗΗΗ ΤΤΤ ΙΙΙ ΚΚΚ ΗΗΗ ΕΕΕ ΡΡΡ ΓΓΓ ΑΑΑ ΣΣΣ ΙΙΙ ΑΑΑ ΑΑΑ ΄́́ ΛΛΛ ΥΥΥ ΚΚΚ ΕΕΕ ΙΙΙ ΟΟΟ ΥΥΥ ――― Τα δεινά του πολέμου: Η γενοκτονία των Εβραίων 2012-02-19 Επιβλέπων: Χάρης Ταμπάκης

― 5 ―

Η συγκέντρωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.

Τον ίδιο μήνα, 25 Μαρτίου, συγκεντρώνονται οι Εβραίοι των Ιωαννίνων, υπακούοντας στον Ραβίνο τους, Σαμπεθάη Καμπιλή, περίπου 1.860 ψυχές. Με-ταφέρθηκαν σε στρατόπεδο στη Λάρισα και από εκεί επιβιβάστηκαν στο τρένο που ανέβαινε από την Αθήνα. Ο Δ. Χατζής γράφει σχετικά:

«Όταν ακούστηκαν οι Γερμανοί και κατέβαιναν στην Ελλάδα, άρχισε και στη μικρή κοινότητα των Εβραίων αυτής της πόλης ο μεγάλος τρόμος. Όλοι ξεπουλούσαν, άλλοι φκιάχνανε λίρες, όλοι φώναζαν να σκορπίσουν και να κρυφτούνε μέσα στους Ρω-μιούς. Η κοινότητα τρανταζόταν ολόκληρη, ακόμα λίγο και θ’ άρχιζε το σωτήριο σκόρπισμα. Τους πή-ραν όλους. Χαθήκαν όλοι ― τέσσερις χιλιάδες ψυ-χές, έξω από εκείνους τους λιγοστούς, μετρημέ-νους στα δάχτυλα, που δε θέλησαν ν’ ακούσουν το Σαμπεθάι Καμπιλή και τα σπάσανε τα σκοινιά του και φύγανε, κρύφτηκαν μες στους Ρωμιούς ή πήγανε στο βουνό που τους φώναζαν οι Εαμίτες. Μέσα σε λίγες ώρες η κοινότητα των Εβραίων βούλιαξε ακέ-ρια. Mε τη Συναγωγή της, τα μαγαζιά της, τους πα-ράδες τους μαζωμένους πεντάρα πεντάρα. Η μικρή μας πόλη με πιασμένη την ανάσα άκουσε το σπαραγ-μό και το θρήνο που υψώθηκε απ’ τα Εβραίικα.»

Δ. Χατζή, Η μικρή μας πόλη.

Τον Απρίλιο στην Κέρκυρα, ο Γερμανός διοικη-τής Όμπερστ Έ. Γέγκερ προβάλλει εμπόδια αντι-δράσεων από μέρους του πληθυσμού και κωλυσιερ-γεί στην εκτέλεση της διαταγής εκτοπισμού των Ε-βραίων. Οι αντιδράσεις του παρακάμπτονται από το κλιμάκιο των SS και οι Εβραίοι της Κέρκυρας μετα-φέρονται στη Λευκάδα και από εκεί στην Πάτρα, όπου επιβιβάζονται σε τρένο.

Τον Ιούνιο του 1944, μετά τις εκτοπίσεις από την Κέρκυρα, οι μικρές, αρχαίες κοινότητες της Κρήτης (περίπου 300 άτομα) εξαλείφθηκαν, όταν το πλοίο

που τους μετέφερε στην Αθήνα βυθίστηκε, ίσως από βρετανική τορπίλη. Τέλος, από τα Δωδεκάνησα οι Γερμανοί συγκεντρώνουν, λίγο πριν αναχωρή-σουν από την Ελλάδα, 1.673 ανθρώπους οι οποίοι μεταφέρονται στην Αθήνα για να επιβιβαστούν σε τρένα.

Η κοινότητα Ζακύνθου σώθηκε χάρη στην αυτο-θυσία του Δημάρχου κ. Λουκά Καρρέρ και του Μη-τροπολίτη κ. Χρυσόστομου Δημητρίου. Όταν τους ζητήθηκε από τους Γερμανούς κατάλογος με τους Εβραίους κατοίκους του νησιού, αυτοί παρουσίασαν έναν κατάλογο με δύο ονόματα: τα δικά τους.

Οι λίγοι Εβραίοι που υπήρχαν στο Αγρίνιο, μόλις έμαθαν την τύχη των ομοφύλων τους της Θεσσαλο-νίκης έφυγαν προς τα βουνά. Η πόλη δεν παρέδωσε ποτέ κανέναν κατάλογο Εβραίων κατοίκων και δεν εντοπίστηκε κανείς.

Οι καταστάσεις του Άουσβιτς-Μπίρκεναου δεί-χνουν ότι 48.974 Εβραίοι έφτασαν εκεί μόνον από τη Βόρεια Ελλάδα. Απ’ αυτούς, 37.386 στάλθηκαν κα-τευθείαν στους θαλάμους αερίων. Σχεδόν κανείς από τους υπόλοιπους δε γύρισε στο σπίτι του. Συνο-λικά τα θύματα στους Έλληνες Εβραίους θα πρέπει να ανέρχονται περίπου στις 60.000 ψυχές.

Στιγμιότυπο από τα τρένα της Θεσσαλονίκης.

Παραθέτουμε τη μαρτυρία ενός επιζώντος:

«Από το Φεβρουάριο του 1943, όλοι οι Εβραίοι υ-ποχρεωθήκαμε να φοράμε κίτρινο άστρο. Και από τις αρχές Μαρτίου μας απαγόρευσαν να βγαίνουμε από τα γκέτο, δηλαδή ορισμένες συνοικίες όπου μας ανάγκασαν να περιοριστούμε. Στο μεταξύ, από τις 15 Μαρτίου 1943, είχαν αρχίσει να φεύγουν οι αποστολές των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στην Πολωνία. Φυσικά δεν υποψιαζόμασταν τί μας περίμε-

――― ΕΕΕ ΡΡΡ ΕΕΕ ΥΥΥ ΝΝΝ ΗΗΗ ΤΤΤ ΙΙΙ ΚΚΚ ΗΗΗ ΕΕΕ ΡΡΡ ΓΓΓ ΑΑΑ ΣΣΣ ΙΙΙ ΑΑΑ ΑΑΑ ΄́́ ΛΛΛ ΥΥΥ ΚΚΚ ΕΕΕ ΙΙΙ ΟΟΟ ΥΥΥ ――― Τα δεινά του πολέμου: Η γενοκτονία των Εβραίων 2012-02-19 Επιβλέπων: Χάρης Ταμπάκης

― 6 ―

νε. Mας στοίβαξαν σε βαγόνι για ζώα, 80 άτομα σε κάθε βαγόνι, μ’ ένα βαρέλι για τις σωματικές μας α-νάγκες κι ελάχιστα τρόφιμα. H διαδρομή κράτησε ο-χτώ μέρες. Πολλοί γέροι κι άρρωστοι πέθαναν στο ταξίδι. Φτάσαμε στο Αουσβιτς-Μπιρκενάου. Mας φό-ρεσαν κάτι ριγωτές στολές και μας χάραξαν με τα-τουάζ έναν αριθμό στο αριστερό μας χέρι. Ο δικός μου αριθμός είναι ο “111.383”. Mας κράτησαν δέκα μέρες καραντίνα. Ρωτήσαμε τους κάπο (ομαδάρ-χες), που ήταν Πολωνοί ή Γερμανοί ποινικοί κατάδι-κοι, πότε θα ανταμώσουμε τους δικούς μας. Αυτοί γελούσαν ειρωνικά, μας έδειχναν τα κρεματόρια με τα ψηλά φουγάρα που έβγαζαν συνέχεια καπνό και μας έλεγαν: “Εκεί είναι οι συγγενείς σας”. Αρχισαν να μας βάζουν σε σκληρές δουλειές. Κουβαλούσαμε βαγόνια με χώματα, σπάγαμε πέτρες, ανοίγαμε δρό-μους. Η τροφή ελάχιστη. Έτσι σε μια βδομάδα ή-σουν πια έτοιμος για το φούρνο, γιατί συχνά, ιδιαί-τερα όταν έφταναν καινούργιες αποστολές, έκαναν διαλογές κι εξόντωναν τους παλιότερους κατάδι-κους που είχαν εξαντληθεί από τις βαριές δουλειές. Σε μια απ’ αυτές τις νέες αποστολές, που έφταναν συνέχεια, είδα μια μάνα να κρατά ένα μωρό στην α-γκαλιά και να σέρνει από το χέρι ένα άλλο μεγαλύ-τερο παιδί που ρωτούσε: “Μαμά, πού θα μας πάνε;” Κι εκείνη απάντησε: “Πρώτα θα κάνουμε μπάνιο κι ύστερα θα συναντήσουμε το μπαμπά, τον παππού, τη γιαγιά και τους άλλους”. Στις 18 Ιανουαρίου του 1945 εκκενώσαν το Αουσβιτς, γιατί πλησίαζαν οι Ρώσσοι. Μας πήγαν πεζοπορία δυο μέρες ως το Γκλάιβιτς, εκτελώντας όποιον δεν μπορούσε να περ-πατήσει. Aπό κει μας φόρτωσαν σε βαγόνια, με 25 κάτω από το μηδέν, και μας μοίρασαν σε διάφορα στρατόπεδα. Εγώ απελευθερώθηκα από τα αμερικα-νικά στρατεύματα στο Γκουζεντσβάι της Αυστρίας, που είναι παράρτημα του στρατοπέδου Μαουτχάου-ζεν. Είχα φτάσει πια στα όρια της εξάντλησης. Όταν ήρθαν οι Αμερικάνοι και μάζευαν τα πτώματα, με πέ-ρασαν κι εμένα για πεθαμένο. Είδαν όμως ότι οι σφυγμοί μου χτυπούσαν ακόμη και κατάλαβαν πως ζω. Εγώ είδα τους φίλους να στέκονται πάνω μου και να μου φωνάζουν: “Ξύπνα, Σάμη! Λευτερωθήκα-με! Μη μας αφήνεις τελευταία ώρα!” Κρατούσαν μια ελληνική σημαία που έφτιαξαν με κουρέλια που μά-ζεψαν από εδώ κι από εκεί και τραγουδούσαν τον ε-θνικό μας ύμνο: “Χαίρε, ω, χαίρε ελευθεριά”. Ήμουν, όπως μου είπαν αργότερα, 28 κιλά. Oι Αμερικανοί με περιποιήθηκαν καλά επί τρεις μήνες, με ορούς και αποστειρωμένο αίμα. Όταν συνήλθα και στάθηκα στα πόδια μου, μ’ έστειλαν στη Γαλλία, όπου έγινα τελείως καλά, και ύστερα γύρισα στην αγαπημένη μου Ελλάδα, φιλώντας το χώμα της και κλαίγοντας από χαρά.»

Χάρτης της Πολωνίας με τα κυριότερα στρατόπεδα

συγκέντρωσης (από το MAUS).

4. Επίλογος

Η σφαγή των Εβραίων αμάχων συνιστά το πιο βάρβαρο και το πλέον ειδεχθές έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Μία πράξη η οποία απέδειξε ότι πα-ρά τον υψηλό πολιτισμό και τις γνώσεις που κατέ-κτησε ο άνθρωπος παραμένει πάντα το πιο επικίνδυ-νο από τα κτήνη, όταν δεν οδηγείται από την αρετή, και είναι ικανός για τα χειρότερα εγκλήματα. Η γε-νοκτονία θέτει σε σοβαρή αμφισβήτηση την αξία του ίδιου του πολιτισού.

Ο Ελληνικός λαός στο σύνολό του κράτησε τίμια στάση στο ζήτημα των Εβραίων και δε συνέπραξε στο έγκλημα της γενοκτονίας. Αντίθετα, δικαιούται να θυμάται ότι πολλοί υπήρξαν οι επίσημοι αλλά και οι απλοί άνθρωποι και οι κληρικοί που με κίνδυνο της ζωής τους έσωσαν ζωές, κρύβοντας ανθρώπους ή εκδίδοντάς τους πλαστές ταυτότητες.

Μεγάλος μάλιστα ήταν ο αριθμός των παιδιών που κρύφτηκαν και προστατεύτηκαν από ελληνικές οικογένειες ή ιδρύματα κατά τη διάρκεια του πολέ-μου, ενώ οι γονείς τους οδηγήθηκαν στα στρατόπε-δα. Τα ορφανά αυτά αναχώρησαν τα αμέσως επόμε-να χρόνια για την Παλαιστίνη.

Τέλος, αρκετοί Εβραίοι έλαβαν μέρος στην εθνι-κή αντίσταση και καταπολέμησαν τον φασισμό διεκ-δικώντας ταυτόχρονα την ανθρώπινη αξιοπρέπειά τους και την πατρίδα τους πίσω.