Η καταγωγή και η εξέλιξη του Ανθρώπινου Γένους

Μέρος 1ο

Εισαγωγή

Η ιστορία της καταγωγής και εξέλιξης του ανθρώπινου γένους είναι γραμμένη στα απολιθωμένα απομεινάρια, που συνεχώς ανακαλύπτονται από τους ερευνητές ανθρωπολόγους σε διάφορα μέρη της γης. Κάθε νέο απολίθωμα προσθέτει και μια νέα άγνωστη σελίδα μέχρι σήμερα ή συμπληρώνει τα κενά μιας άλλης σελίδας από την ιστορία της καταγωγής και εξέλιξης, που δεν είχε φωτιστεί πλήρως με τα μέχρι πρότινος ευρήματα. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα του κρανίου του Toumai, που έζησε πριν 6-7 εκατ. χρόνια πριν και θεωρείται ο πιο μακρινός πρόγονος του ανθρώπου ή Homo floresiensis, που έζησε στην Ινδονησία. Τα δύο ευρήματα βρέθηκαν πρόσφατα και εμπλούτισαν τις γνώσεις μας για την εξέλιξη του ανθρώπου.

Οι πρώτες παρατηρήσεις για την εξελικτική καταγωγή του Ανθρώπου από το ζωικό κόσμο έγιναν από τον φυσιοδίφη του 18ου αιώνα, Ζαν Μπατίστ Λαμάρκ. Αλλά εκείνος που παρουσίασε μια ολοκληρωμένη θεωρία για την εξέλιξη ήταν ο Κάρολος Δαρβίνος στα έργα του "Η καταγωγή των ειδών" και η "Εμφάνιση του ανθρώπου".

Επειδή για τους ζωικούς οργανισμούς που ζουν σήμερα δεν

υπάρχουν πληροφορίες για τον σταδιακό μετασχηματισμό - εξέλιξη των προγόνων τους, αλλά ούτε για τις ενδιάμεσες μορφές από τις οποίες πέρασαν πριν φτάσουν στη σημερινή μορφή τους, οι μόνες πληροφορίες αντλούνται από τα απολιθώματα.

Πριν δούμε από ποιους οργανισμούς προέρχεται ο άνθρωπος πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι αυτός - όπως και κάθε άλλο ζώο σήμερα - δεν κατάγεται από καμιά σύγχρονη μορφή ζώου πχ από τον σημερινό χιμπατζή ή τον πίθηκο. Κατάγεται από προγενέστερες μορφές που δεν υπάρχουν σήμερα. Επομένως, κάνουν σκόπιμο 'λάθος' οι συντηρητικοί θρησκευόμενοι κύκλοι, που κατηγορούν τους δαρβινιστές ότι δέχονται οι δεύτεροι την καταγωγή του ανθρώπου από τον πίθηκο.

Βεβαίως, οι πιο συγγενικοί οργανισμοί με τον άνθρωπο είναι οι πίθηκοι - κι αυτό το ξέρουμε και από την ανάλυση του DNA - γι' αυτό και οι επιστήμονες αναζήτησαν στα απολιθώματα τον κοινό πρόγονο του ανθρώπου και του πιθήκου. Μάλιστα αυτός ο κοινός πρόγονος θα πρέπει να είχε κοινά χαρακτηριστικά και των δύο οργανισμών, τα χαρακτηριστικά του δηλαδή να ήταν μεταξύ του ανθρωποειδούς πιθήκου και του ανθρώπου. Αυτές οι μορφές λέγονται συνδετικοί κρίκοι ή ενδιάμεσες μορφές.

Ποιές όμως είναι οι ενδιάμεσες ή προγονικές μορφές τόσο των ανθρώπων όσο και των πιθήκων;

Το φυλογενετικό δέντρο του ανθρώπου

Το παρακάτω φυλογενετικό δέντρο είναι ένας γραφικός τρόπος για να απεικονιστούν οι εξελικτικές σχέσεις των αρχικών ανθρώπινων ειδών

Δρυοπίθηκος και Ραμαπίθηκος

Η απάντηση για τον πρόγονο μας βρίσκεται στα απολιθώματα, που δυστυχώς είναι λίγα και γι αυτό υπάρχουν κάποια κενά στην γραμμή της εξέλιξης. Πάντως κοινή πεποίθηση όλων είναι ότι πρόκειται για τον Δρυοπίθηκο ή τον πίθηκος των δέντρων, που έζησε πριν 25 εκατ. χρόνια, πιθανότατα στην Αφρική κατά τη Μειόκαινο εποχή. Αλλά και οι πρόγονοι του Δρυοπιθήκου έζησαν στην Αφρική, γιατί βρέθηκαν απολιθώματα κοντά στο Κάιρο και έτσι ονομάστηκε Αιγυπτιοπίθηκος. Υπολογίζεται ότι ο τελευταίος έζησε πριν 28 εκατομμύρια χρόνια, και είχε μικρό εγκέφαλο, ουρά, χέρια και πόδια που δείχνουν ότι ζούσε στα δέντρα και περπατούσε με τα τέσσερα.

Οι Δρυοπίθηκοι παρουσιάζουν μια μεγάλη ποικιλία μεγέθους, έτσι βρίσκουμε Δρυοπίθηκους στο μέγεθος ενός μεγάλου χιμπατζή αλλά και σαν ένα μεγάλο γορίλα. Απολιθώματα τους υπάρχουν όχι μόνο στην Αφρική αλλά και στην Ευρώπη, Ασία. Η μετακίνηση των Δρυοπιθήκων δεν γινόταν σαν τη σημερινή μετακίνηση των εξελιγμένων ανθρωποειδών πιθήκων πχ αιώρηση στα κλαδιά, ημιόρθια και όρθια στα δύο πόδια, που εμφανίστηκε αργότερα.

Η αρχαιολογική χρονολόγηση μας λέει ότι η διαφοροποίηση των πιθήκων από τους ανθρωποειδείς έγινε πριν από 27 εκατομμύρια χρόνια, περίπου. Αλλά νεώτερες έρευνες με τη βοήθεια της βιομοριακής χρονολόγησης δείχνουν ότι ο διαχωρισμός έγινε πολύ-πολύ μετά, πριν από 12 εκατ. χρόνια. Από αυτόν δε τον διαχωρισμό σχηματίστηκε χωριστά ο γορίλας, ο χιμπαντζής και οι ανθρωποειδείς.

Μια εξελιγμένη μορφή των Δρυοπιθήκων (πρώτη μορφή μετά τη διαφοροποίηση), ήταν ο Ραμαπίθηκος. Το μέγεθος του ήταν μικρό, όσο ένα σημερινό παιδί 5-6 ετών και απολιθώματά του βρέθηκαν στην Κίνα, Ινδία, στην Κεντρική Αφρική και στην Ευρώπη. Χρονολογήθηκαν δε σαν 14 εκατ. χρόνων. Μάλλον δε, ο Ραμαπίθηκος στεκόταν όρθιος ή ημιόρθιος καλύτερα και επειδή παρουσίαζε μεγαλύτερες ομοιότητες με τον άνθρωπο παρά με τους ανθρωποειδείς πιθήκους γι αυτό και ταξινομείται από μερικούς στην οικογένεια των Ανθρωπιδών (inidae), πιστεύοντας πως είναι στην ίδια γραμμή καταγωγής του ανθρώπου. Άλλοι επιστήμονες δέχονται ότι ανήκει στους ανθρωποειδείς πιθήκους, και τον ταξινομούν στην υπεροικογένεια των Ανθρωποειδών (Γορίλας, Χιμπαντζής). Αν δεχτούμε την πρώτη άποψη ο διαχωρισμός του κλάδου των ανθρώπων από τους πιθήκους έγινε πριν 17-22 εκατομμύρια χρόνια.

Άλλα απολιθώματα που έχουν βρεθεί είναι του Σιβαπίθηκου (συγγενικό είδος του Ραμαπίθηκου) και του Ουρανοπίθηκου του μακεδονικού. Ο τελευταίος είναι προγονική μορφή των Αυστραλοπίθηκων και έζησε πριν 9-10 εκατομμύρια χρόνια. Το κρανίο του βρέθηκε στην κοιλάδα του Αξιού - 40 χιλιόμετρα ΒΔ της Θεσσαλονίκης - και γι αυτό πήρε το όνομα μακεδονικός.

Οι σημερινοί χιμπαντζήδες, ουραγκοτάγκοι και γορίλες είναι πιθανόν απόγονοι εκείνης της ομάδας κατάρρινων πιθήκων από την οποία φαίνεται να έλκει την καταγωγή του και ο άνθρωπος.

Μέρος 2ο

Αυστραλοπίθηκοι ή προάνθρωποι

Αυστραλοπίθηκος ο αφάριος (Australopithecus afarensis): Εμφανίστηκε πριν από 3,5 εκατομμύρια χρόνια και ο άνθρωπος (Homo) είναι απόγονος του. Ονομάστηκε έτσι γιατί τα πρώτα απολιθώματά τους ανακαλύφθηκαν στις νότιες περιοχές της Ανατολικής Αφρικής και Australis στα Λατινικά σημαίνει νότιος. Τα χαρακτηριστικά του μοιάζουν με εκείνα του ανθρώπου παρά με τους ανθρωποειδείς πιθήκους. Υπάρχει, δηλαδή, σαφής διαχωρισμός με τους τελευταίους. Δεν μπορούσαν να μιλήσουν ή να κατασκευάσουν αποτελεσματικά εργαλεία. Η λεκάνη τους μοιάζει πολύ με του ανθρώπου, η σπονδυλική τους στήλη και η κλίση των μηρών δείχνει ότι βάδιζαν όρθιοι.

Με μακροχρόνια ποσοτική συγκέντρωση των μεταλλάξεων, με τις διεργασίες της προσαρμογής και κάτω από την πίεση της φυσικής επιλογής είχαμε την ποιοτική τους αλλαγή, δηλαδή την προοδευτική μετατροπή τους σε ανθρώπους (ανθρωπογένεση). Υπάρχει όμως και η θεωρία της απότομης μετατροπής τους σε ανθρώπους.

Η Λούση

Το πρώτο εύρημα Αυστραλοπιθήκου ήταν η γνωστή Λούση, ο σκελετός μιας νεαρής 18 ετών, που βρέθηκε στην έρημο Αφάρ της Αιθιοπίας το 1974 από τον Johanson. Η ηλικία του προσδιορίστηκε από 2,8 έως 3,8 εκατομμύρια χρόνια ενώ

περπατούσε όρθια. Είχε ύψος 1 μέτρο, βάρος 22-30 κιλά με κοντά πόδια και το αρσενικό ήταν βαρύτερο και πιο ψηλό. Το κεφάλι της έμοιαζε με του ανθρώπου.

Το δεύτερο απολίθωμα του Αυστραλοπίθηκου αφαρίου βρέθηκε και πάλι στην Αιθιοπία. Πρόκειται για ένα νεαρό ηλικίας 16-17 ετών και ήταν νεώτερος της Λούση κατά 400.000 χρόνια.

Αυστραλοπίθηκος ο αφρικανός (Australopithecus africanus):Τα απολιθώματα του είναι ηλικίας 2-3 εκατομμυρίων ετών και είναι πολύ σημαντικό δείγμα, μιας και αποτελεί τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους ανθρώπους και τους πιθήκους. Το "παιδί της Ταούγκ" - όπως ονομάστηκε από τον Ρεϊμόντ Νταρτ που το βρήκε - έμελλε να είναι ο τελευταίος αυστραλοπίθηκος που έδωσε πριν από 2,2 εκατ. χρόνια την εξελικτική σκυτάλη στο γένος Homo, στο Homo habilis (άνθρωπος ο επιδέξιος) όπως βάφτισε πάλι ο νονός Νταρτ ένα απολίθωμα στο φαράγγι Ολντουβάι το οποίο ανακάλυψε ο Ντζόναθαν Λεΐκι.

Τα απολιθώματά του βρέθηκαν στην κοιλάδα του ποταμού Ομο, κοντά στη λίμνη Ροδόλφου, στην Αιθιοπία. Στο ξηρό εκείνο τοπίο ο άνθρωπος πάτησε πρώτη φορά το πόδι του στο έδαφος· ένα ξεκίνημα που φαίνεται ίσως πολύ πεζό αλλά αναμφίβολα ιδιαίτερα σημαντικό. Και τούτο διότι μόλις «πάτησε στα πόδια του και περπάτησε όρθιος» είχε επιτύχει ένα κατόρθωμα που άνοιξε τον δρόμο για έναν άλλο τρόπο ζωής ο οποίος έδωσε το έναυσμα για σειρά σημαντικών εξελικτικών αλλαγών.

Το ύψος του ήταν 1,30 μέτρα, το βάρος του 20-30 κιλά και η κρανιακή χωρητικότητα του 450-500 cm3, είχε πλατύ πρόσωπο και από την κατασκευή των δοντιών του δείχνει ότι ήταν ένα παμφάγος οργανισμός. Κυνηγούσε μικρά ζώα και ήταν κατασκευαστής εργαλείων.

Ο Αυστραλοπίθηκος ο αφρικανός:

- έδωσε απευθείας τον Άνθρωπο τον επιδέξιο (Homo habilis).

- έδωσε τον Αυστραλοπίθηκο τον ρωμαλέο (Australopithecus robustus)

- οδηγεί σε άλλη διακλάδωση

Αυστραλοπίθηκος ο ρωμαλέος: Το ύψος τους είναι 1,5 μέτρα, το βάρος τους 60 κιλά και η εγκεφαλική του χωρητικότητα είναι 500 cm3. Έζησαν πριν 1-2,3 εκατομμύρια χρόνια και προτιμούσαν ξηρό και θαμνώδες περιβάλλον. Από την κατασκευή των δοντιών τους φαίνεται να ήταν φυτοφάγοι (σπόροι, ρίζες και φρούτα).

Ο Αυστραλοπίθηκος ο λεπτός (Australopithecus gracilis): Λέγεται έτσι γιατί πρόκειται για μικρόσωμο ον, ύψους 1,30 μέτρα, 20-30 κιλά και χωρητικότητα εγκεφάλου 450 cm3. Μερικοί νομίζουν ότι ο λεπτός αποτελείται από δύο υποείδη. Τον Αυστραλοπίθηκο τον αφάριο και τον αφρικανό.

Άνθρωπος ο επιδέξιος (Homo habilis)

Το 1964, οι Louis Leakey, Phillip Tobias, και John Napier ανήγγειλαν ένα νέο είδος ανθρώπου, τον Homo habilis, ή Άνθρωπος ο επιδέξιος, που θεωρείται ο πρώτος Homo.

Το πιο παλιό είδος ανθρώπου πάνω στη γη - ο Αδάμ - και η ηλικία του υπολογίζεται γύρω στα 2,6 εκατομμύρια χρόνια. Μια μορφή του ζούσε στις όχθες της λίμνης Τουρκάνα στη Β. Κένυα. Η Εύα πιστεύεται ότι προέρχεται από την Αφρική και η μελέτη του μιτοχονδριακού DNA δείχνει ότι έζησε στην Ανατολική Αφρική, πριν από 100.000 έως 200.000 χρόνια. Η αρχαιότερη Εύα ήταν Homo habilis και βρέθηκε το 1974 στο Olduvai της Τανζανίας.

Οι αρχέγονοι Homo χαρακτηρίζονται για την αλματώδη αύξηση του εγκεφάλου τους (από 450 κ.εκ. κοντά στα 800 κ. εκ.) και τη δομή των δοντιών. Η νέα έρευνα της βιολογίας των προγόνων μας αποκαλύπτει πληθώρα νέων χαρακτηριστικών που τους καθιστούσαν περισσότερο ανθρωπόμορφους παρά πιθηκόμορφους, όπως ήταν οι αυστραλοπίθηκοι.

Ένα άλλο αξιοσημείωτο μοναδικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου είναι η παρατεταμένη παιδική ηλικία, με ταχύτατη ανάπτυξη του αναστήματος στο εφηβικό στάδιο· ακόμη και οι ανθρωποειδείς πίθηκοι περνούν από τη βρεφική στην ενήλικη ζωή· όχι όμως και ο άνθρωπος, καθώς ο ρυθμός αύξησης του σώματος ενός παιδιού είναι αργός σχετικά με το αντίστοιχο στάδιο των ανθρωποειδών πιθήκων. Το κέρδος από αυτήν τη διαφορά ρυθμού είναι η απαιτούμενη αφομοίωση των κανόνων του πολιτισμού. Η διαφορά δε στο μέγεθος του σώματος, υποστηρίζουν οι επιστήμονες, εδραιώνει καλύτερα και τη σχέση «μαθητή - δασκάλου». Άλλωστε οι άνθρωποι γίνονται άνθρωποι με την εντατική εκμάθηση του πολιτισμού και όχι μόνο μέσω των δεξιοτήτων επιβίωσης.

Από εξελικτική σκοπιά μπορεί να υποστηριχθεί ότι οι άνθρωποι παρεξέκλιναν από το πρότυπο ανάπτυξης των ανθρωποειδών πιθήκων, όταν ο εγκέφαλος των ενηλίκων έφθασε πάνω από τα 770 κ. εκ. Ο Homo habilis με μέγεθος περίπου 800 κ. εκ. φαίνεται να βρίσκεται στη διαχωριστική γραμμή μεταξύ ανθρωποειδών πιθήκων και ανθρώπου ως προς το πρότυπο ανάπτυξης (τα βρέφη γεννιούνται ανίσχυρα), ενώ το επόμενο είδος, ο Homo errectus με 900 κ.εκ. εγκέφαλο παίρνει τον ξεκάθαρο δρόμο προς την κατεύθυνση των ανθρώπων.

Το βάρος του Homo habilis έφτανε τα 45 κιλά περίπου, το ύψος του τα 1,5 μέτρα, άτριχος και αρκετά μελαμψός. Η κρανιακή του χωρητικότητα τα 500-850 cm3. Σαφώς λοιπόν ξεχώριζε από τους Αυστραλοπίθηκους. Πρέπει να είναι το πρώτο ον που μίλησε, γεγονός που είχε μεγάλη σημασία στην κατοπινή αλματώδη ανάπτυξη των ανθρώπων. Και ήταν σαφώς σαρκοφάγος, κάτι που τον βοήθησε στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, που αποτελείται κυρίως από λιπίδια.

Καθώς δείχνει το όνομα του, πρόκειται για αρκετά επιδέξιο στα χέρια και μπορούσε να κατασκευάζει εργαλεία λίθινα, κυρίως από οψιδιανό. Τα πρώτα εργαλεία είναι χοντροφτιαγμένα και έχουν σχήμα αμυγδαλοειδές. Τούτο το εργαλείο - σαν γροθιά - παίζει και το ρόλο του όπλου. Το χρησιμοποιούσε

με το οξύ μέρος του για να κτυπά μεγάλα ζώα. Λέγεται ότι ήταν εφευρέτης και της φωτιάς.

Ο Άνθρωπος ο επιδέξιος είναι καθαρή μορφή ανθρώπου, τελείως πια διακριτός από τα υπόλοιπα ζώα καθώς θεωρείται το παλαιότερο είδος της οικογένειας Homo· είναι δηλαδή ο πρώτος (1,6-2,2 εκατ. χρόνια πριν) άνθρωπος με όχι και πολλές σκελετικές διαφορές από τον πρόγονό του Australopithecus africanus (2-3 εκατ. χρόνια πριν). Ο πρώτος εκείνος άνθρωπος περπατούσε όρθιος, είχε δόντια που έμοιαζαν με του ανθρώπου περισσότερο παρά με των αυστραλοπιθήκων· θεωρείται δε ότι αντιπροσωπεύει μεγάλο βήμα από τη ζωώδη στην ανθρώπινη κατάσταση.

Ο Homo habilis συνυπήρχε κάποια περίοδο με τον Australopithecus robustus. Στην περίοδο εκείνη αποδίδονται αρχαιολογικές θέσεις με συγκεκριμένα λίθινα εργαλεία και κατεργασμένα οστά που είχαν μεταφερθεί από μακριά. Σε εκείνες τις θέσεις βρέθηκαν και υπολείμματα ζώων· χαρακτηριστικό είναι το εύρημα που αφορά μια πέτρινη βάση καλύβας. Όλες αυτές οι δραστηριότητες αποδίδονται στον Η. habilis με τη χαρακτηριστική στροφή του προς την κρεοφαγία, αλλαγή που σχετίζεται κατά αιτιατό τρόπο με την αύξηση του όγκου του εγκεφάλου του.

Η ανακάλυψη κάποιας βιολογικής ασυνέχειας μεταξύ των αυστραλοπιθήκων και του ανθρώπου έδωσε την ευκαιρία μα αλλάξουμε τελείως την αντίληψή μας για την ανθρώπινη προϊστορία. Μπορεί οι αυστραλοπίθηκοι να έμοιαζαν με ανθρώπους ως προς τον τρόπο με τον οποίον περπατούσαν· εφάρμοζαν όμως μια πιθήκεια στρατηγική διατροφής.

Η βιολογική παράμετρος ερμηνεύει και το γιατί τα βρέφη γεννιούνται ανίσχυρα. Διότι ο μεγάλος ανθρώπινος εγκέφαλος σχετίζεται με κάποιους «μηχανικούς» περιορισμούς της λεκάνης της γυναίκας, επηρεάζοντας και άλλα χαρακτηριστικά πέραν της νοημοσύνης, όπως η θετική συσχέτιση του μεγέθους του εγκεφάλου με την ηλικία απογαλακτισμού, την ηλικία της σεξουαλικής ωρίμανσης, τη διάρκεια της κυοφορίας και τη μακροβιότητα. H κυοφορία, λ.χ., συγκρινόμενη με άλλων Πρωτευόντων θα έπρεπε να διαρκεί 21 μήνες στον άνθρωπο ανάλογα με το μέσο μέγεθος του εγκεφάλου του (1.350 κ. εκ.).

Παράλληλα με τον Homo habilis υπήρχε και ο Homo rudolfensis που ανακαλύφθηκε από τον V. P. Alexeev το 1986 και θεωρείται είδος του Homo habilis. Από αυτά τα δύο είδη προήλθε ένα είδος ο Homo Ergaster που έζησε από 1,9 έως 1 εκατ. χρόνια πριν στην Αφρική. Οι περισσότεροι επιστήμονες τον κατατάσσουν στην πιο εξελιγμένη μορφή Homo erectus.

Μέρος 3

Άνθρωπος ο όρθιος (Homo erectus)

Είναι η πιο εξελιγμένη μορφή ανθρώπου από τον Homo habilis και αυτό φαίνεται από τα σκελετικά του στοιχεία αλλά και από τον τρόπο ζωής του. Η πιο παλιά του ονομασία ήταν πιθηκάνθρωπος ο άλαλος και του είχε δοθεί γιατί τον είχαν φανταστεί - τον 19ο αιώνα - σαν τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους ανθρώπους και τον πίθηκο. Αργότερα όμως

ανακαλύφθηκαν όπως είδαμε κι άλλοι συνδετικοί κρίκοι. Έζησε πριν από 1.600.000 έως 400.000 χρόνια.

Ο πρώτος Homo erectus ανακαλύφθηκε το 1891 στο χωριό Τρινίλ της Ιάβας. Αργότερα βρέθηκαν πολλά απολιθώματα αυτού του είδους. Από αυτά διάσημος είναι ο Συνάνθρωπος του Πεκίνου (Sinanthropus pekinensis) με χωρητικότητα εγκεφάλου 1000 cm3 και αρκετά προχωρημένες ικανότητες. Ο Συνάνθρωπος του Πεκίνου γνώριζε τη φωτιά, σκάλιζε την πέτρα και είχε μάλλον συνείδηση του εαυτού του.

Ο Άνθρωπος των Πετραλώνων της Χαλκιδικής θεωρείται η πιο εξελιγμένη μορφή του Ανθρώπου του όρθιου. Για αυτό και για πολλά χρόνια θεωρείται Άνθρωπος του Νεάντερταλ. Μια άλλη άποψη θέλει τον Άνθρωπο των Πετραλώνων απόγονο του Όρθιου και πριν τον Νεάντερταλ.

Τα αρχαιότερα δείγματα του βρέθηκαν στην Αφρική και γι αυτό συμπεραίνουμε ότι πρώτη του κοιτίδα ήταν εκεί. Αντικατέστησε τον Άνθρωπο τον επιδέξιο (Homo habilis) πριν 1,6 εκατ. χρόνια περίπου, και χρειάστηκαν περισσότερα από 1.000.000 χρόνια για να φθάσει σε όλες τις ηπείρους της γης, αφού βρέθηκαν απολιθώματα στην Ασία και Ευρώπη.

Είναι το πρώτο είδος που μετανάστευσε από την Αφρική ακολουθώντας το Νείλο. Έφθασε στην Ιάβα πριν 1.000.000 χρόνια και στην Ευρώπη πριν 300.000 χρόνια.

Έκανε χρήση της φωτιάς, που την χρησιμοποίησε και σαν άμυνα (μέσο προστασίας) αλλά και σαν μέσο για να κυνηγήσει. Χρησιμοποίησε την ενδυμασία και κατασκεύαζε κατοικίες. Η λογική χρήση του χεριού του ανθρώπου αυτού στο να κατασκευάζει εργαλεία, όξυναν το μυαλό του και τις ικανότητες του. Η κατασκευή εργαλείων είναι μια κατεξοχήν ανθρώπινη ιδιότητα.

Η φωτιά στάθηκε σημαντικός παράγοντας στην πολιτιστική και κοινωνική εξέλιξη του ανθρώπου. Αρχίζει να δημιουργεί οικογένεια που αποτελεί τον πιο αποτελεσματικό τρόπο οργάνωσης για επιβίωση.

Ο Άνθρωπος ο όρθιος ήταν παμφάγος, αλλά ήταν περισσότερο φτιαγμένος για φυτοφάγος παρά για σαρκοφάγος. Η όρθια στάση του είχε θετικές επιπτώσεις (κατασκευή καλύτερων εργαλείων, αύξηση της εγκεφαλικής χωρητικότητας σαν αποτέλεσμα της συχνής χρήσης των χεριών, διεύρυνση του θώρακα κλπ) αλλά και αρνητικές (μικρότερες δυνατότητες διαφυγής, εμφάνιση πλατυποδίας, καταπόνηση των σπονδύλων, δυσκολία κατά τη γέννα και δυχέρειες στην κυκλοφορία του αίματος γιατί καταπονείται η καρδιά με την άντληση).

Τέλος, η εμφάνιση της νόησης έδρασε ανασταλτικά στη βιολογική και θετικά στην πολιτιστική εξέλιξη του ανθρώπου.

Άνθρωπος της Χαϊδελβέργης (Homo heidelbergensis)

Πολλοί παλαιοανθρωπολόγοι πιστεύουν ότι οι πρώτοι άνθρωποι μετανάστευσαν στην Ευρώπη πριν από 800.000 χρόνια, και ότι αυτοί οι πληθυσμοί δεν ήταν ο Άνθρωπος ο όρθιος (Homo erectus). Ολοένα και περισσότεροι επιστήμονες αναφέρονται σε αυτούς τους πρώτους μετανάστες στην Ευρώπη -- που προηγήθηκε χρονικώς και από τους Νεάντερταλ και από τον Sapiens ή Σοφό στην περιοχή μας -- ως ο Homo heidelbergensis ή Άνθρωπος της Χαϊδελβέργης. Το όνομα αυτού του είδους προέρχεται από ένα σαγόνι ηλικίας 500.000

ετών, που βρέθηκε χωριό Μάουερ κοντά στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας. Στο

κρανίο του βρέθηκαν πολλά δόντια και ήταν ίδια με του σημερινού ανθρώπου. Από αυτό συνάγεται ότι μιλούσε ή ήταν ικανός να μιλήσει

Οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει λίγα ανθρώπινα απολιθώματα στην Αφρική για την περίοδο μεταξύ 1,2 εκατομμυρίων ετών πριν και 600.000 ετών πριν, κατά τη διάρκεια των οποίων ο Άνθρωπος της Χαϊδελβέργης. ή οι πρόγονοί τους μετανάστευσε αρχικά στην Ευρώπη. Οι πληθυσμοί του Homo ergaster (ή ενδεχομένως του Homo erectus.) εμφανίζονται να ζουν τουλάχιστον μέχρι πριν 800.000 χρόνια στην Αφρική, και ενδεχομένως και μέχρι 500.000 έτη πριν στη βόρεια Αφρική. Όταν λοιπόν αυτοί οι πληθυσμοί εξαφανίστηκαν, άλλοι άνθρωποι με μεγάλο σκελετό και μεγάλο εγκέφαλο -- ενδεχομένως οι Άνθρωποι της Χαϊδελβέργης -- δείχνουν να τους αντικαθιστούν. Οι επιστήμονες έχουν βρει απολιθώματα αυτών των πιο στιβαρών ανθρώπων στο Bodo της Αιθιοπίας, στο Saldanha της Νότιας Αφρικής, στο Ndutu της Τανζανίας και στο Kabwe της Ζιμπάπουε.

Ο Άνθρωπος της Χαϊδελβέργης δεν φοβόταν να αντιμετωπίσει τα ζώα

Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις διαφορετικές ιδέες για αυτά τα απολιθώματα. Μερικοί επιστήμονες αντιστοιχούν τα αφρικανικά απολιθώματα στον Άνθρωπο της Χαϊδελβέργης, και πιστεύουν ότι αυτό το είδος δημιούργησε και τους Νεάντερταλ στην Ευρώπη και τον Άνθρωπο το Σοφό στην Αφρική. Άλλοι πάλι νομίζουν ότι τα ευρωπαϊκά και αφρικανικά απολιθώματα είναι ξεχωριστά, και ότι τα αφρικανικά απολιθώματα ανήκουν σε ένα άλλο είδος (όχι πάντως του Ανθρώπου της Χαϊδελβέργης.), οι οποίοι προκάλεσαν τη δημιουργία του Άνθρωπου του Σοφού. Μάλιστα ορισμένοι προτιμούν την ιδέα ότι ο Άνθρωπος ο όρθιος και ο Άνθρωπος ο Σοφός έχουν μια αδιάσπαστη εξελισσόμενη καταγωγή, και ότι τα αφρικανικά απολιθώματα πρέπει να τοποθετηθούν στην κατηγορία του αρχαϊζοντος Homo sapiens. Σύμφωνα με αυτήν την τελευταία άποψη, ο όρθιος Άνθρωπος ήταν ο άμεσος πρόγονος των σύγχρονων ανθρώπων, αλλά οι πρώτες δύο απόψεις όπως είδαμε δίνουν αυτόν τον ρόλο είτε στον Άνθρωπο της Χαϊδελβέργης, που λέει ότι τα είδη διαδόθηκαν στην Ευρώπη και την Αφρική, ή σε ένα χωριστό αφρικανικό είδος. Το κύριο σημείο είναι αυτό: Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός απολιθωμάτων από την Ασία, Αφρική, και Ευρώπη που βρίσκονται ενδιάμεσα μεταξύ του πρώιμου Homo ergaster και του Homo sapiens, και γι αυτό είναι δύσκολο κάποιος να καθορίσει ποια ομάδα απολιθωμάτων είναι ο πιο πιθανός πρόγονος των τελευταίων ανθρώπων.

Μια άποψη για το φυλογενετικό δέντρο του ανθρώπου με τον Άνθρωπο της Χαϊδελβέργης. Εδώ φαίνεται καθαρά ότι ο Homo sapiens ή Έμφρων ή Σοφός Άνθρωπος προέρχεται από τον Άνθρωπο της Χαϊδελβέργης, όπως και ο Άνθρωπος του Νεάντερταλ, που δεν έχει οδηγήσει σε κανένα άλλο είδος.

Μέρος 4ο

Άνθρωπος του Νεάντερταλ (Homo neanderthalensis)

Ο Άνθρωπος του Νεάντερταλ θεωρείται ο πρώτος μας ξάδελφος γιατί είναι το πρώτος είδος sapiens. Η μετάβαση γίνεται από τον Άνθρωπο τον όρθιο πριν 400.000 χρόνια, ενώ η εμφάνιση του Νεάντερταλ έγινε πριν 130.000 χρόνια και υπήρχε μέχρι 35.000 χρόνια πριν. Το όνομα του οφείλεται στην κοιλάδα του Neader όπου βρέθηκε ένα απολίθωμα του το 1856. Έχουν βέβαια βρεθεί κι άλλα παρόμοια απολιθώματα.

Ο Άνθρωπος του Νεάντερταλ όμως δεν είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον Άνθρωπο τον όρθιο (Ηomo erectus) και στον Άνθρωπο το σοφό (Homo sapiens) γιατί τα χαρακτηριστικά του είναι ίδια με του σοφού και δεν αποκλείεται πολλά γονίδια του να υπάρχουν και στον Σύγχρονο άνθρωπο (Homo sapiens sapiens). Ζούσε με την οικογένεια του που ήταν συμπαγής και οργανωμένη.

Είχε μεγάλα σαγόνια, μεγάλες οφθαλμικές κόγχες, μεγάλα επάρματα στο κρανίο (ζυγωματικό, ινιακό κλπ), εγκεφαλική χωρητικότητα 1600 cm3, ισχυρές αρθρώσεις και πιο κοντά οστά σε σχέση με τον άνθρωπο. Κοντός, έντονα τριχωτός, πρόσωπο γεμάτο με γωνίες και πιο δυνατός από τον Homo sapiens sapiens.

Μπορούσε να ζήση σε ψυχρά κλίματα, λόγω της έντονης τριχοφυΐας του και χρησιμοποιούσε καλά τη φωτιά. Τα ρουθούνια του ήταν ελαττωματικά, γιατί ενώ

ζούσε σε ψυχρά κλίματα ήταν μεγάλα. Ίσως η εξαφάνιση του να ήταν αυτό το ελάττωμα. Εικάζεται ότι κυοφορούσε 11 μήνες.

Ξεχωρίζει από τον σύγχρονο άνθρωπο για την ιδιαίτερη κατασκευή του κεφαλιού του. Είχε τεράστια εγκεφαλική χωρητικότητα - μεγαλύτερη του σύγχρονου ανθρώπου - και υστερούσε σε όγκο στους μετωπιαίους λοβούς, όπου εκεί βρίσκονται τα προκινητικά κέντρα που ελέγχουν τις ανώτερες πνευματικές λειτουργίες. Άρα ήταν μειωμένης πνευματικής ικανότητας από τον σημερινό άνθρωπο.

Πιστεύεται ότι ο Άνθρωπος του Νεάντερταλ και ο Σύγχρονος ζούσαν παράλληλα για κάποιο διάστημα, αλλά ανταγωνιστικά. Δεν είχε εξαπλωθεί σε πολλά μέρη δείγμα της μη προσαρμοστικότητας του και της μικρής διάρκειας ύπαρξης του. Βρέθηκαν δείγματα στην Ν. και Κ. Ευρώπη και στην Κ. Ασία (Ουζμπεκιστάν), όπως και στη ΝΔ Ασία. Δεν έχουν βρεθεί απολιθώματα στην Αφρική, Αμερική και Ανατολική Ασία.

Κατασκεύαζε λίθινα εργαλεία, έκανε χρήση της φωτιάς, των ρούχων και συμμετείχε σε διάφορες τελετουργίες. Έθαψε για πρώτη φορά τους νεκρούς και μάλιστα σε πλάγια στάση με λυγισμένα τα γόνατα. Μάλλον πιστεύει στην ύπαρξη μεταθανάτιας ζωής. Αυτό βέβαια σημαίνει ότι είχε θρησκευτική συνείδηση. Κάνει μια υποτυπώδη τέχνη, γιατί έχουν ανακαλυφθεί ζωγραφιές στις σπηλιές και ίσως χρησιμοποιούσε οστέινα μουσικά όργανα. Είχε αναπτυγμένο προφορικό λόγο.

Μπορεί βέβαια ο Νεάντερταλ να μη συνέβαλε στην εξέλιξή μας, είναι όμως αξιοσημείωτη η πρόοδος που παρουσίασε στη συμπεριφορά, στη σκέψη και στην καλλιέργεια. Γεγονός που υποδηλώνει ότι στο συγγενές με το δικό μας γονιδιακό του απόθεμα είχε αρχίσει η «έκφραση» όλο και πιο προχωρημένων ανθρώπινων χαρακτηριστικών που τελειοποιήθηκαν στο είδος μας. H λεγόμενη μουστέρια λιθοτεχνία του Νεάντερταλ, με την οποία αξιοποιούνταν καλύτερα η πρώτη ύλη για την κατασκευή πιο εκλεπτυσμένων λίθινων εργαλείων (ξέστρων λ.χ.), ήταν πολύ ανώτερη και μεγαλύτερης πολυπλοκότητας εργαλειακών συνόλων σε σχέση με την ολδοβιανή λιθοτεχνία του Homo Habilis και την αχελαία του Homo Erectus. Υπάρχουν επίσης αποδείξεις ότι φρόντιζε τα άρρωστα ή τραυματισμένα άτομα της ομάδας του, ενταφίαζε τους νεκρούς τελετουργικά (βρέθηκε σε τάφο απολιθωμένη γύρη αγριολούλουδων και ένας κύκλος από κέρατα αγριοκάτσικου), σχημάτιζε αφηρημένες σκέψεις για την επεξεργασία του πυριτόλιθου και χάραζε ορισμένα σημάδια σε βότσαλα, ανεξιχνίαστης ακόμη σημασίας.

Αξιοσημείωτα είναι και τα ευρήματα που αφορούν τις συχνότητες στις οποίες ήταν συντονισμένο το αφτί του, ευρήματα που προέκυψαν από μελέτες του μεγέθους και του σχήματος των οσταρίων του αφτιού, τα οποία μετατρέπουν τους ήχους σε ηχητικά σήματα προς τον εγκέφαλο. Οι συχνότητες της φυσιολογικής ομιλίας μας είναι 2-4 KHz, παρόμοιες με αυτές του προγόνου του Νεάντερταλ Homo Heidelbergensis που είχαν παρόμοια λειτουργία αφτιών περίπου, γεγονός που ερμηνεύεται ως ένδειξη ότι οι εν λόγω Homo από τότε (ίσως 500.000 χρόνια πριν) έβγαζαν νοήμονες φωνητικούς ήχους που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως μια πρωτογλώσσα, μια πρώτη μορφή ομιλίας.

Η απότομη εξαφάνιση του είναι αντικείμενο πολλών μελετών. Οι υποθέσεις που γίνονται είναι πολλές:

- Εξαφανίστηκε λόγω της γενοκτονίας που εξαπέλυσε ο Σύγχρονος Άνθρωπος. Μια ένδειξη γι αυτό είναι οι μαζικοί τάφοι που έχουν ενδείξεις βίαιων θανάτων. Ο Δαρβίνος πιστεύει ότι ο αγώνας ανάμεσα στα συγγενικά είδη είναι πολύ σκληρός. Αυτή η άποψη δεν λαμβάνει υπ' όψιν της ότι ο Σύγχρονος Άνθρωπος δεν ήταν τόσο μυώδης όσο ο Νεάντερταλ και επομένως δύσκολο να τον εξοντώσει. Όμως, ο Σύγχρονος Άνθρωπος είχε υψηλότερη ευφυΐα και μπόρεσε και επικράτησε.

- Τα μεγάλα ρουθούνια του ίσως ήταν η αιτία που εξαφανίστηκε. Την εποχή που ζούσε ήταν μεσοπαγετώδης περίοδος και δεν μπόρεσε να ζήσει στο κρύο. Η μεγάλη ρινική κοιλότητα του τον έκανε να κρυολογεί εύκολα.

- Ίσως να έπεσε θύμα μιας μεγάλης επιδημίας, που μείωσε τον πληθυσμό σε πολύ χαμηλά επίπεδα και εξαφανίστηκε. Πολλές φορές στην ιστορία έχουμε τέτοιες επιδημίες (χολέρα, πανούκλα κ.ά.). Αν όμως ίσχυε αυτό έπρεπε να αρρωστήσει και ο Σύγχρονος Άνθρωπος.

- Κάποιοι ισχυρίζονται ότι ο Άνθρωπος του Νεάντερταλ υπάρχει μεταξύ μας, από την επιμειξία του με τον Σύγχρονο Άνθρωπο.

- Μπορεί να συνυπάρχουν πολλοί λόγοι που εξαφανίστηκε. Σε άλλες περιοχές από το κρύο, σε άλλες από την εξόντωση του από τον Άνθρωπο, σε άλλες ήρθε σε επιμειξία μαζί του και τέλος σε άλλες έπεσε θύμα επιδημικής αρρώστιας.

Για το αν ο Νεάντερταλ είναι άμεσος απόγονός μας η απάντηση είναι αρνητική. Και τούτο διότι η γενετική του απομόνωση δεν θα μπορούσε να συνεισφέρει ουσιαστικά στην εξελικτική γραμμή του σύγχρονου ανθρώπου. Πέραν τούτου, ανάλυση του απολιθωμένου μιτοχονδριακού DNA από δείγμα σκελετού της κοιλάδας Νεάντερταλ, στην οποία ανακαλύφθηκε το ομώνυμο απολίθωμα, και σύγκριση με αυτό του σύγχρονου ανθρώπου δείχνει την εξελικτική γραμμή του Νεάντερταλ και του ανθρώπου να διαχωρίζεται πολύ πίσω στο χρόνο.

Η ύπαρξη του Homo neanderthalensis συμπίπτει με το μεγαλύτερο μέρος της μεγάλης παγετώδους εποχής Τότε, μεγάλες ποσότητες νερού αφαιρέθηκαν από τους ωκεανούς και η στάθμη τους έπεσε κατά 80-100 μέτρα, αλλάζοντας τη γεωμορφολογία καθώς συνδέθηκε λ.χ. η Ευρώπη με τη Βρετανία και η Ασία με την Αμερική και την Ινδονησία. Αλλά από τα 400.000 (που εξαφανίστηκε ο Ηomo erectus) μέχρι τα 130.000 χρόνια πριν, όπου εμφανίστηκε ο Νεάντερταλ, υπάρχει ένα κενό. Σχετικές μελέτες μιλούν για την ύπαρξη του «αρχαϊκού ανθρώπου» στην εν λόγω μεσοπερίοδο και αναφέρονται σε σχετικά μεμονωμένα απολιθώματα με ρομαντικά ονόματα, όπως ο άνθρωπος των Πετραλώνων στην Ελλάδα, ο άνθρωπος του Αραγκό στη Γαλλία, και άλλα στη Γερμανία, στη Ζάμπια και αλλού. Τα απολιθώματα αυτά παρά το ότι έχουν πολλές διαφορές μεταξύ τους μοιράζονται ταυτόχρονα δύο κοινά σημεία: ήταν περισσότερο εξελιγμένα από τον Ηomo erectus (είχαν μεγαλύτερο εγκέφαλο) και πιο πρωτόγονα (παχύ κρανίο και εύρωστο σώμα) από τον Ηomo sapiens.

Ο Άνθρωπος ο Σοφός (Homo sapiens sapiens)

Ξεκίνησε σαν τροφοσυλλέκτης - κυνηγός, όμως περισσότερο εγκεφαλικός από τις προηγούμενες μορφές. Κυριάρχησε στη γη αφού επικράτησε του άμεσου ανταγωνιστή του, τον Άνθρωπο του Νεάντερταλ, στο θέμα της τροφής και του χώρου. Σχετικός είναι και ο νόμος του G. Gause ή του Grombie, ότι στο ίδιο οικοσύστημα δεν μπορούν να συνυπάρξουν δύο συγγενικά είδη, που πιάνουν την ίδια οικολογική φωλιά. Αναγκαστικά το ένα είδος, το πιο προσαρμοστικό, θα εξαφανίσει το άλλο χάρις στο μηχανισμό της φυσικής επιλογής.

Αυτονομάστηκε Homo sapiens sapiens, γιατί επικράτησε του άλλου Homo sapiens, του neanderthalensis. Τίποτα δεν τον σταμάτησε στην προσπάθεια να κυριαρχήσει πάνω στη γη. Επινόησε τα πάντα προκειμένου να τιθασεύσει όλες τις δυνάμεις της Φύσης και να κατακτήσει όλους τους βιότοπους. Στην αρχή για να βρει τροφή και ζωτικό χώρο. Και μετά για να μάθει τι κρύβεται πίσω από τα φυσικά φαινόμενα, να τα ερμηνεύσει και να επεκτείνει την κυριαρχία του. Αγώνας που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Μια ποικιλία του Homo sapiens sapiens είναι ο άνθρωπος του Κρο-Μανιόν (βρέθηκε στην περιοχή Cro-Magnon της Γαλλίας). Κοιτίδα του Ανθρώπου του Κρο-Μανιόν είναι η Αφρική και από εκεί μετανάστευσε στην Ευρώπη. Είχε μεγάλη

χωρητικότητα εγκεφάλου (1600 cm3), αρκετά υψηλός (1,80 - 1,94 μ). Σύμφωνα με ορισμένους ανθρωπολόγους δεν εξόντωσε αμέσως τον Άνθρωπο του Νεάντερταλ, αλλά ήρθε πρώτα σε επιμειξία μαζί του και ορισμένοι χαρακτήρες του Νεάντερταλ διαιωνίστηκαν, κάτι που φαίνεται και στην ομοιότητα των απολιθωμάτων.

Ήταν δραστήριος κυνηγός, είχε βελτιωμένη τεχνική και τα εργαλεία του ήταν πιο προηγμένα - αποτέλεσμα της εγκεφαλικής του κατάστασης. Στη ζωή του συνάντησε πολύ άσχημες κλιματολογικές συνθήκες - παγετωνικές περίοδοι.

Ο Homo sapiens αρχίζει να διαμορφώνεται στην Αφρική πριν από 200.000 χρόνια, από τη γονιδιακή δεξαμενή του Homo erectus, με επικράτηση γενετικών αλλαγών που επηρέασαν τον τρόπο που ζούσε και σκεφτόταν το νέο είδος· πρέπει να αναφερθεί ότι απολιθώματα ανθρωπιδών ηλικίας μέχρι 200.000 χρόνων έχουν ονομαστεί Homo erectus. Απολιθώματα Homo sapiens sapiens, ηλικίας περίπου 100.000 χρόνων, δείχνουν το ίδιο μέγεθος εγκεφάλου με του σημερινού (1.350-1.400 κυβικά εκατοστά) και πιθανόν εκείνοι οι άνθρωποι να σκέφτονταν περίπου όπως εμείς· π.χ., χρησιμοποιούσαν την ώχρα για να βάψουν (μακιγιάρουν) το σώμα τους, αν και δεν είχε αναπτυχθεί η συμβολική αντίληψη, η τέχνη, η μουσική.

Έρευνες του 2000, από Σουηδούς επιστήμονες, δείχνουν ότι ο σύγχρονος άνθρωπος εξελίχθηκε στην Αφρική και από εκεί άρχισε να μεταναστεύει σε άλλες ηπείρους πριν από περίπου 52.000 χρόνια, σύμφωνα με τους ειδικούς, που ανέλυσαν το γενετικό υλικό των μιτοχονδρίων 53 ατόμων διαφορετικών εθνικοτήτων. Αυτή η θεωρία λέγεται "Πέρα από την Αφρική" ή Out of Africa hypothesis και σύμφωνα με αυτήν ο σύγχρονος άνθρωπος εξαπλώθηκε σε όλο τον πλανήτη με αφετηρία τις αφρικανικές περιοχές νότια της Σαχάρα.

Όλοι δε οι σύγχρονοι άνθρωποι προέρχονται από ένα αρχικό πληθυσμό που υπήρχε στην Αφρική πριν από 120.000 - 220.000 χρόνια και άρχισε να μεταναστεύει προς άλλες ηπείρους πριν 52.000 έτη.

Μέρος 5ο

Διαίρεση των εποχών του προϊστορικού ανθρώπου σύμφωνα με τον L.Morgan

Άγρια κατάσταση

1. Κατώτερο στάδιο: Είναι η παιδική ηλικία του ανθρώπινου γένους. Ζει στα τροπικά δάση και στον περισσότερο χρόνο πάνω στα δέντρα. Τρώει φρούτα, ρίζες, καρπούς και υπάρχει η τάση για σαρκοφαγία.

2. Μεσαίο στάδιο: Αρχίζει η σαρκοφαγία ενώ τρώει και ψάρια. Αρχίζει μάλλον τη χρησιμοποίηση της φωτιάς και κάνουν την εμφάνιση τους τα πρώτα χοντροκομμένα εργαλεία γι αυτό και αρχίζει να κυνηγάει και να ψαρεύει.

3. Ανώτερο στάδιο: Εφευρίσκει το τόξο και το βέλος. Είναι πια συστηματικός τροφοσυλλέκτης-κυνηγός.

Κατάσταση βαρβαρότητας

1. Κατώτερο στάδιο: Αρχίζει την αγγειοπλαστική. Μένει πια σε μόνιμη θέση, εξημερώνει ζώα και καλλιεργεί τη γη.

2. Μεσαίο στάδιο: Στην Ανατολή εξημερώνει ζώα, ενώ στη Δύση αρχίζει να καλλιεργεί ποτιστικά φυτά. Χρησιμοποιεί πλίνθους και πέτρες για να κτίσει.

3. Ανώτερο στάδιο: Αρχίζει να λιώνει τα σιδηρομεταλλεύματα και περνάει πια στον Πολιτισμό με την επινόηση της γραφής και την ανάπτυξη της γεωργίας.

Τόπος και Χρόνος της πρώτης εμφάνισης - Διασπορά

Ένας ήταν ο τόπος εμφάνισης του ανθρώπου (μονογένεση) ή πολλοί (πολυγένεση); Πού τοποθετείται ο τόπος της πρώτης εμφάνισης του ανθρώπου; Πολλές απόψεις υπάρχουν για όλα αυτά θέματα.

Τόπος της πρώτης εμφάνισης

• Ο πρώτος άνθρωπος καθώς ήταν απροστάτευτος από τα στοιχεία της Φύσης έπρεπε για να αναπτυχθεί να αντιμετωπίσει ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες και να έχει άφθονη και εύκολη τροφή, Τέτοιες συνθήκες έχουν οι χώρες με τροπικό ή υποτροπικό. Γι αυτό και οι επιστήμονες εκεί αναζήτησαν το πρώτο λίκνο της ανθρωπότητας.• Μέχρι πριν λίγες δεκαετίες οι ειδικοί θεωρούσαν ότι ο άνθρωπος πρωτοεμφανίστηκε στην Ασία·, όπως άλλωστε αναφέρει και η Αγία Γραφή: "Ποταμός δε εξήρχετο εκ της Εδέμ δια να ποτίζει τον παράδεισον και εκείθεν εμερίζετο εις τέσσαρας κλάδους... Και το όνομα του ποταμού του τρίτου Τίγρης... ο δε ποταμός ο τέταρτος, ούτος είναι ο Ευφράτης. Και έλαβε ο Κύριος ο Θεός τον άνθρωπον και έθεσεν αυτόν εν τω παραδείσω της Εδέμ, δια να εργάζηται αυτόν και να φυλλάττη αυτόν" (Γένεσις Κεφ. Β, στ. 10-15).• Σήμερα όμως είναι αναμφισβήτητο ότι ο πρώτος άνθρωπος εμφανίστηκε Στην περιοχή των μεγάλων λιμνών της Αφρικής, στις περιοχές της σημερινής Αιθιοπίας και Κένυας. Υπάρχει μάλιστα μια αρχαία αφρικανική φυλή που ζει στο τρίγωνο που σχηματίζεται από τους ποταμούς Ουμπάνγκουι, Σάγκα και Λομπάγιε, στην Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία, που θεωρείται πρόγονος των σημερινών ανθρώπων.

Διασπορά

1η εικόνα 165.000 - 135.000: Οι πρώτοι άνθρωποι, που ζούσαν στην Α. Αφρική πριν 165.000 χρόνια, ξεκίνησαν τις πρώτες μεταναστεύσεις στην δυτική και νότια Αφρική

2η εικόνα 135.000 - 115.000: Ακολούθως μέσω της πράσινης Σαχάρας (πριν 125.000 χρόνια), και από εκεί μέσω του Νείλου ένα μέρος τους πήγε στη Μέση Ανατολή.

3η εικόνα 115.000 - 90.000: Όλο αυτό το ρεύμα της Ανατολής εξαφανίστηκε εξ' αιτίας ενός μεγάλου ψύχους. Τότε ήταν που η Ανατολή και η Βόρεια Αφρική έγινε έρημος. Πολύ αργότερα έφτασαν εκεί οι Νέαντερταλ.

4η εικόνα 90.000 - 85.000: Ένα τμήμα διέσχισε την Ερυθρά Θάλασσα και πέρασε απέναντι στην Αραβία, με κατεύθυνση την Ινδία. Αυτό το κομμάτι των πρώιμων ανθρώπων έγινε η Καυκάσεια και η Κίτρινη φυλή.

5η εικόνα 85.000 - 75.000 Αφού πέρασαν την Ινδική Χερσόνησο, έφτασαν μέχρι τα βάθη της Ασίας.

6η εικόνα 74.000 Την εποχή εκείνη έγινε μια τρομερή ηφαιστειακή υπερ-έκρηξη στο όρος Toba που προξένησε για 6 χρόνια έναν πυρηνικό χειμώνα, και μια παγετωνική εποχή που κράτησε 1000 χρόνια. Η στάχτη από την έκρηξη σκέπασε Ινδία και Πακιστάν με ένα στρώμα 5 μέτρων. Σαν αποτέλεσμα ήταν ο πληθυσμός των ανθρώπων να μειωθεί δραματικά και να φτάσει τους 10.000.

7η εικόνα 75.000 - 65.000: Φτάνουν στη νότια Ασία. Στην Αυστραλία μέσω Τιμόρ, στη Νέα Γουινέα μέσω Βόρνεο και προς την Κίνα.

8η εικόνα 65.00 -52.000: Πριν 52.000 χρόνια το κλίμα άλλαξε δραματικά. Έγινε ζεστό κι έτσι οι άνθρωποι μπόρεσαν να ανέβουν προς τα βόρεια (μέχρι την Κασπία θάλασσα). Από εκεί ήταν εύκολος ο δρόμος να πάνε στην Ευρώπη μέσω του Βόσπορου (πριν 50.000 χρόνια).

9η εικόνα 52.000 - 45.000: Νέα παγετωνική εποχή. Ο συνολικός ανθρώπινος πληθυσμός μειώθηκε δραματικά για ένα διάστημα πριν από περίπου 40.000 χρόνια, με τον παγκόσμιο πληθυσμό να μην υπερβαίνει τα 40.000 άτομα. Ένα μέρος τους πάει μέσω Βουλγαρίας στην Ευρώπη και ένα άλλο μέσω Δούναβη στην Ουγγαρία, Αυστρία. Εν τω μεταξύ το ταξίδι τους για την αποίκηση της Αυστραλίας κράτησε 25.000 ολόκληρα χρόνια και στο διάστημα αυτό κατέκτησαν όλη σχεδόν την Ασία.

10η εικόνα: 40.000 - 25.000: Μετακινούνται προς την Σιβηρία και προς την Δυτική Ευρώπη (Γαλλία, Ισπανία, Πορτογαλία). Εκείνη την εποχή ζωγραφίζουν στις σπηλιές Chauvet στη Γαλλία υπέροχα έργα τέχνης

25.000 - 22.000 Περνούν το Βερίγγειο πορθμό και φτάνουν στην Αμερική, πριν επικρατήσει η τελευταία Μεγάλη Παγετωνική Εποχή. Εξ' αιτίας του ψύχους (22.000 έως 19.000 χρόνια πριν) μειώνεται και πάλι δραματικά ο πληθυσμός στην Ευρώπη, Ασία και Βόρεια Αμερική. Παγώνει ο δρόμος προς την Αμερική μέσω της Αλάσκας.

11η εικόνα: Πριν από 12.500 χρόνια έχουν κατακτήσει όλη τη Νότια Αμερική. Τέλος πριν 8.000 χρόνια κατακτούν τη Βόρεια Ευρώπη, ξανά την Αγγλία και αποικίζουν τη Σαχάρα, που ήταν τότε πράσινη. Έχουν φτάσει στα πέρατα της Γης, μετά από ταξίδι 110.000 χρόνων

Μέρος 6ο

Χρόνος της πρώτης εμφάνισης

• Ενώ μέχρι πρότινος οι ανθρωπολόγοι συμφωνούσαν ότι οι πρώτοι άνθρωποι - Αυστραλοπίθηκοι - απόκτησαν μορφή κάπως ανθρώπινη και άρχισαν να περπατούν πριν, περίπου, 1.000.000 χρόνια, βρέθηκαν το 1972 στην Κένυα εργαλεία και ανθρώπινα ευρήματα που θεωρούνται ότι έχουν ηλικία 2.600.000 χρόνια, ενώ ο εγκέφαλος του είχε χωρητικότητα 810 cm3, ενώ ο Αυστραλοπίθηκος μόνο 500 cm3. Ανατομικά το απολίθωμα ανήκει στον Αυστραλοπίθηκο και τα εργαλεία χρησιμοποιήθηκαν από τον ίδιο. Ο Ρ. Λήκυ που βρήκε το κρανίο - που ονομάστηκε με το κωδικό όνομα 1470 - πιστεύει ότι πρόκειται για άλλο είδος ανθρώπου του Homo Habilis, ο οποίος έζησε παράλληλα με τον Αυστραλοπίθηκο. Ο Αυστραλοπίθηκο σύμφωνα με τον Ρ. Λήκυ οδηγεί σε αδιέξοδο, και αυτός είναι ρωμαλέος. Η εξήγηση αυτή για τον άνθρωπο με το κρανίο 1470, ταιριάζει και με την χρονομέτρηση.• Ταυτόχρονα στην Ανατολική Αιθιοπία κοντά στον ποταμό Άους βρέθηκαν ανθρώπινα απολιθώματα 1.500.000 χρόνων αρχαιότερα από αυτά που βρήκε ο Ρ.Λήκυ στη λίμνη του Ροδόλφου και ανήκουν στον Homo habilis.• Πώς όμως εξηγείται να υπάρχει το ίδιο ή περίπου το ίδιο είδος ανθρώπου, για πολλές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια χωρίς αλλαγές; Πώς εξηγείται η μακρόχρονη στασιμότητα του; Πρόκειται για συντηρητικό απολίθωμα; Τότε πώς εξηγείται η μετά από αυτόν αλματώδη μεταβολή του για να φτάσει στον σημερινό άνθρωπο; Έτσι οι επιστήμονες είναι μπερδεμένοι και ψάχνουν ικανοποιητικές απαντήσεις για να βρουν ακριβώς που εμφανίστηκε ο πρώτος άνθρωπος.• Το 2002 στο Τσαντ ανακαλύφθηκε ένα κρανίο, που ανήκει σύμφωνα με τον γάλλο ερευνητή Μισέλ Μπρουνέτ, στο αρχαιότερο γνωστό μέλος της εξελικτικής γραμμής που έδωσε το ανθρώπινο είδος. Έχει ονομαστεί Τούμαϊ ή Sahelanthropus tchadensis, και φαίνεται ότι περπατούσε στα δύο πόδια πριν από επτά εκατομμύρια χρόνια. Άλλοι όμως επιστήμονες αμφισβητούν αν το πλάσμα αυτό, γνωστό μόνο από ένα απολιθωμένο κρανίο, ήταν όντως ανθρωπίδης, δηλαδή μέλος της ανθρώπινης οικογένειας, και υποστηρίζουν ότι ανήκε στους προγόνους των πιθήκων και όχι του ανθρώπου. Πάντως όλοι συμφωνούν ότι ο Τουμάι έζησε περίπου την εποχή το ανθρώπινο γενεαλογικό δέντρο διαχωρίστηκε από τους ανθρωποειδείς πιθήκους. Όμως η ανακάλυψη του Τουμάι θέτει σε αμφισβήτηση και τη θεωρία που θέλει τους προγόνους μας να εξελίχθηκαν στην ανατολική πλευρά της Αφρικανικής Τεκτονικής Πλάκας και τους πιθήκους να ακολούθησαν τη δική τους πορεία στα δυτικά.

Διασπορά

• Ο άνθρωπος εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Αφρική κοντά στην περιοχή των μεγάλων λιμνών, όπου είναι και οι πηγές του Νείλου. Όταν χρησιμοποίησε σαν τροφή του τα ψάρια, ακολούθησε τα νερά του Νείλου για να φτάσει στις βόρειες ακτές της Αφρικής. Έτσι, η πρώτη διασπορά του ανθρώπου άρχισε μάλλον κατά μήκος του ποταμού Νείλου. Κατά το Διλούβιο το 1/6 της ξηράς ήταν σκεπασμένο από πάγους και παγετώνες, με πάχος 1.000-2.000 μέτρα. Αργότερα, όταν έλιωσαν οι πάγοι η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε κατά 80-100 μέτρα. Ήταν λοιπόν στην εποχή εκείνη εύκολο το πέρασμα από την μια ήπειρο στην άλλη. Αλλά και σήμερα υπάρχουν στενά θαλάσσια περάσματα, όπου με πρωτόγονα μέσα μπορούμε να τα διασχίσουμε (Γαλλία-Αγγλία, Αιγαίο-Μ. Ασία κ.α).• Έχει αποδειχτεί γλωσσολογικά, ότι η λευκή φυλή πρέπει να είχε δημιουργήσει ένα δευτερογενές κέντρο, απ' όπου ξεκίνησαν όλες οι σημερινές ανθρωπολογικές ομάδες. Τέτοιο κέντρο πρέπει να είναι το οροπέδιο Παμίρ που είχε ευνοϊκό κλίμα και επειδή δεν καλύφθηκε από

πάγους υπήρχε συνωστισμός. Και επειδή έχει μεγάλο υψόμετρο (4.000 μέτρα) ονομάζεται και σήμερα "στέγη του κόσμου".• Η διασπορά πολλές φορές εμποδιζόταν για πολλές χιλιετίες τόσο από λόγους γεωγραφικούς (φυσικά εμπόδια), όσο και για κλιματικούς λόγους.

Φυλές

• Λόγω της διασποράς υπάρχει μεγάλη επιμειξία των διαφόρων φυλών. Αλλά σήμερα δέχονται ότι ο άνθρωπος εμφανίστηκε σαν μια φυλή (μονοφιλία) και ύστερα απομονώθηκε σε τρεις περιοχές της Ευρασίας, όπου διαφοροποιήθηκε στις τρεις κύριες φυλές: Τη λευκή, την κίτρινη και τη μαύρη.

• Οι τρεις περιοχές της Ευρασίας από όπου ξεκίνησαν οι τρεις κυριότερες φυλές του ανθρώπου είναι οι εξής:

• Η βόρεια περιοχή πάνω από τα Ιμαλάια και δυτικά της οροσειράς Τιέν-Σαν και Αλταΐων μέχρι το Βερίγγειο πορθμό. Περιλαμβάνει την Ευρώπη και την Βόρεια Ασία. Από εκεί ξεκίνησε η Καυκάσεια ή λευκή φυλή.• Η ανατολική περιοχή της Ευρασίας που περιλαμβάνει την Κεντρική Ασία, την Ανατολική και τα νησιά της. Εκεί βρίσκουμε την Μογγολοειδή ή κίτρινη φυλή.• Η νότια περιοχή που περιλαμβάνει τη σημερινή Ινδική χερσόνησο, το Θιβέτ και τα νησιά της Νότιας Ασίας. Εκεί βρέθηκε η Νεγροειδής ή μαύρη φυλή .

• Οι διαφορές που παρατηρούνται μεταξύ των τριών φυλών αλλά και μεταξύ των ατόμων είναι μόνο ποσοτικές και όχι ποιοτικές. Ενώ η επιμειξία των τριών φυλών είναι η αιτία της δημιουργίας διαφόρων ανθρωπολογικών τύπων. • Σήμερα δεν υπάρχει καμιά καθαρή φυλή, αφού δεν υπάρχουν απομονωμένες περιοχές και είναι μεγάλη η επιμειξία των λαών. Αυτό ισχύει φυσικά και για τα έθνη, που άτομα του ίδιου έθνους παρουσιάζουν διαφορές.

Πώς ορίζεται ο άνθρωπος;

Οι εγκέφαλοι του ανθρώπου και του πιθήκου. Φαίνεται η διαφορά στο μέγεθος τους

Μια ποικιλία γνωρισμάτων θεωρούνται σημαντικά στον βιολογικό και πολιτιστικό καθορισμό του ανθρώπου. Μερικοί ερευνητές κρίνουν τη γλώσσα, την τέχνη, και τη συνείδηση ως σημαντικότερα γνωρίσματα, ενώ άλλοι θεωρούν ως αφετηρία της ανθρώπινης καταγωγής το είδος που στάθηκε και περπάτησε με τα δύο πόδια. Τα μοναδικά γνωρίσματα στα ανθρώπινα όντα προέκυψαν σε διαφορετικές εποχές κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης χρονικής περιόδου. Παρατίθενται μερικά σημαντικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Είναι σημαντικό να λάβει κάποιος υπ' όψιν του ότι αυτά τα χαρακτηριστικά χρησιμοποιούνται για σύγκριση με άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά, τους πιο στενούς γενετικούς συγγενείς του είδους μας:

• Ο Διποδισμός• Μεγάλο μέγεθος εγκεφάλου (συγκρινόμενο με το μέγεθος του σώματος)• Εκτεταμένες δυνατότητες προγραμματισμού και επίλυσης προβλημάτων

• Ομιλία• Τέχνη και άλλες μορφές συμβολικών εκφράσεων• Σύνθετη εκμάθηση κουλτούρας, που εξαρτάται από τις συμβολικές

πληροφορίες• Εξάρτηση από την τεχνολογία για να επιβιώσει• Ποικιλία διατροφής, συμπεριλαμβανομένων ζωικών και φυτικών τροφών• Λειτουργική τριχοφυΐα• Παγκόσμια γεωγραφική κατανομή και προσαρμογή στα διάφορα κλίματα

και βιότοπους• Μεγαλύτερη κοινωνική πολυπλοκότητα

Τα μεγάλα μεταναστευτικά ταξίδια των ανθρώπων

Η πρώτη έξοδος του Homo sapiens sapiens από την Αφρική γίνεται πριν 100.000-50.000 χρόνια προς τη Bόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή, ενώ πριν από 50.000-40.000 χρόνια κινήθηκε προς την Ανατολική Ευρώπη. Τελευταία πήγε στην Δυτική Ευρώπη, πριν 37.000 χρόνια, όπου υπήρχε ακόμη και ο Νεάντερταλ. Μια πιο πρόσφατη άποψη, βασισμένη σε σχετικές μελέτες μιτοχονδριακού DNA, υποστηρίζει ότι ο εποικισμός της Ευρώπης έγινε σταδιακά από 11 «Εύες», με την πρώτη «Εύα» να φθάνει πιθανότατα στον Παρνασσό 50.000 χρόνια πριν. Το πρώτο κύμα εποικισμού της Ευρώπης συμπίπτει, σύμφωνα με το αρχαιολογικό αρχείο, με την αρχή του τέλους της τελευταίας μεγάλης παγετώδους εποχής που περιόρισε τους παγετώνες στον Βορρά· και το νεότερο καταγράφεται στα 9.000 χρόνια πριν συμπίπτοντας περίπου με την προέλευση της γεωργίας.

Εν συνεχεία, ο Homo sapiens sapiens μεταναστεύει - 20.000 χρόνια πριν - από την Ευρασία προς τη Σιβηρία και μέσω του Βερίγγειου πορθμού στη B. Αμερική. Αυτό γίνεται πριν 12.000 χρόνια προς το τέλος δηλαδή της μεγάλης παγετώδους εποχής, όταν η θάλασσα ήταν ακόμη περισσότερο από 50 μέτρα πιο ρηχή. Η χρονολόγηση εποικισμού της Βόρειας Αμερικής υποστηρίζεται και από το γεγονός ότι δεν υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα ηλικίας μεγαλύτερης των 11.500 χρόνων. Σχετικές μοριακές μελέτες προβαλλόμενες στο επίπεδο του μοριακού εξελικτικού ρολογιού (ενός δηλαδή σταθερού ρυθμού μεταλλάξεων) δείχνουν ότι η μετανάστευση στη B. Αμερική πρέπει να έγινε μεταξύ 15.000 και 8.000 χρόνων πριν· αν και πρόσθετα δεδομένα του μιτοχονδριακού DNA και του χρωμοσώματος Y δίνουν αντίστοιχες χρονολογίες 25.000-20.000 και 22.500 χρόνια πριν, πολύ νωρίτερα από ό,τι υποστηρίζεται από τις αρχαιολογικές και τις πρώιμες γενετικές ενδείξεις.

Ωστόσο όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι οι ιθαγενείς Αμερικανοί είναι απόγονοι ασιατών μεταναστών· στοιχεία που βασίζονται σε γενετικούς συνδυασμούς μιτοχονδριακού DNA (απλότυποι), όπως και σε τρεις γλωσσικές ομάδες που χαρακτηρίζουν τους ιθαγενείς Αμερικανούς· ένα γεγονός που δείχνει ότι είναι απόγονοι τριών τουλάχιστον ομάδων μεταναστών, με διαφορετική γλώσσα η καθεμία.

Γενετικές ενδείξεις δείχνουν επίσης ότι ο Homo sapiens sapiens κινδύνεψε να αφανισθεί πριν 100.000 χρόνια, πιθανόν από μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη, και ο πληθυσμός του μειώθηκε στις 10.000. Στη συνέχεια ο πληθυσμός ανακάμπτει 60.000 χρόνια πριν, και επιχειρεί το δεύτερο μεγάλο ταξίδι του προς την Αυστραλία· με τους ιθαγενείς της να είναι απόγονοι των πρώτων εκείνων αφρικανών εποίκων.

Πηγές για το άρθρο: Σ. Αλαχιώτης, Π.Βότσης, BBC, Εκπαιδευτική

Εγκυκλοπαίδεια, Smithsonian National Museum Of Natural History

Πηγές στο Δίκτυο:

A Look at Modern Human Origins (http://www.modernhumanorigins.com/) by C. David Kreger

Homo Sapiens (http://tolweb.org/tree?group=Homo_sapiens&contgroup=Homo) Tree of Life web project

Human evolution: the fossil evidence in 3D (http://www.anth.ucsb.edu/projects/human/#) by Philip L. Walker and Edward H. Hagen, Dept of Anthropology, University of California

Taxonomy of living primateshttp://www.mnsu.edu/emuseum/biology/primates/primate_order.html), Minnesota State University Mankato, retrieved April 4, 2005

Εγκυκλοπαίδεια wikipedia(http://en.wikipedia.org/wiki/Homo_sapiens)

Συχνές Ερωτήσεις για την Εξέλιξη, τα Είδη κλπ,(http://www.mnh.si.edu/anthro/humanorigins/faq/faq_start.html)