Η αναζήτηση ταυτότηταςΈφη Λάσκαρη, Τζένη Σταυριανού

Στο 10ο Γυμνάσιο Αχαρνών τα πρώτα παιδιά που ανταπο-κρίθηκαν στο συλλογικό, δημιουργικό κάλεσμα για την υλο-ποίηση μιας ταινίας μικρής διάρκειας ήταν μάλλον λίγα σε σχέση με τις ομάδες των επόμενων δύο χρόνων, είχαν όμως την περιέργεια, την τόλμη και τον τυχοδιωκτισμό αυτών που επιχειρούν να εξερευνήσουν νέους τόπους, αυτών που έτσι κι αλλιώς δεν έχουν να χάσουν τίποτα. Η παραγωγή μιας ται-νίας ήταν ένα δέλεαρ διαφυγής από ένα σχολικό περιβάλλον μουντό και πληκτικό, με προκαθορισμένους και τυποποιημέ-νους τρόπους ένταξης και λειτουργίας, όπου το ζητούμενο είναι η αναπαραγωγή μιας γνώσης «prêt a porte» – συγκεκρι-μένα νούμερα για συγκεκριμένα σώματα. Όποιος δε χωράει ή περισσεύει σε αυτό το γνωστικό κοστούμι-κατασκεύασμα φαίνεται στην καλύτερη περίπτωση σαν να φοράει ενδύματα παράταιρα, που δεν είναι δικά του ή, στη χειρότερη, δείχνει απροκάλυπτα γυμνός. Αν λοιπόν κάποιος δεν είναι διατε-θειμένος να γίνει ο κλόουν της σχολικής ζωής, τότε μοιραία οδηγείται στην απομόνωση και στον κοινωνικό αποκλεισμό. Φαίνεται ότι τα παιδιά δεν αρκούνται στο εργοστασιακό ετοι-μοπαράδοτο, αλλά ψάχνουν την ιδιαίτερη ταυτότητά τους, που θα κάνει το καθένα απ’ αυτά μοναδικό.

Αυτά τα χαρακτηριστικά προσέδωσαν μια δυναμική στην ομάδα και οδήγησαν στην επιλογή του θέματος της ταινίας Το τρένο της Άννας1 με έναν τρόπο σχεδόν εμμονικό. Στην ται-νία το φαντασιακό παίρνει την υπόσταση του πραγματικού. Το οδοιπορικό της Άννας, όταν αποφασίζει να σπάσει το τα-μπού για τον απειλητικό εξωσχολικό κόσμο –εφόσον βιώνει ήδη τον αποκλεισμό και την οδυνηρή ανυπαρξία μέσα στο σχολείο– απεικονίζει τη βαθειά εσωτερική ανάγκη αναζήτη-σης μίας ταυτότητας. Η Άννα θα συναντηθεί με ανθρώπους

80 Βιντεομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούραςMια πρόταση Οπτικοακουστικής Παιδείας για νέους

που ήδη έχουν τη δική τους ταυτότητα – τα παιδιά που κά-νουν γκράφιτι, τα παιδιά Ρομά, ο μουσικός… Η Άννα ανακα-λύπτει τον κόσμο και αυτοπροσδιορίζεται καταγράφοντάς τον με μια φωτογραφική μηχανή, ενώ ταυτόχρονα αυτό το ταξίδι αυτογνωσίας αποτυπώνεται με μια κάμερα που απο-καλύπτει και μορφοποιεί αυτό που θα μπορούσε να ονομα-στεί «αποκλίνουσα» συμπεριφορά σε δικαίωμα να μπορεί να προβάλλεται η ετερότητα ως αναπόσπαστο στοιχείο της προσωπικότητας και της ταυτότητας του εφήβου.

Στην ταινία η Άννα δε μίλησε, φαίνεται όμως ότι έδωσε ενέργεια και υποσχέσεις στην ομάδα της επόμενης χρονιάς (απροσδόκητα μεγάλη, αλλά και ετερόκλητη), τα Παιδιά της

non art, που προσδοκούσαν να ζήσουν εξαρχής κάτι μονα-δικό, μια εμπειρία με εγγυημένο αποτέλεσμα αναγνώρισης μέσα στο σχολικό τους περιβάλλον, ακόμα και αναπαράγο-ντας μια δεύτερη «Άννα», όχι όμως σαν αποτέλεσμα πηγαί-ας έκφρασης, αλλά σαν προϊόν απλής μίμησης. Πράγματι, το θέμα αυτή τη φορά ανιχνεύθηκε δύσκολα και μόνο όσοι τελικά κατάφεραν να απαγκιστρωθούν από την Άννα ανα-κάλυψαν μια ακόμα βαθιά ανάγκη τους, αυτή της ελεύθερης έκφρασης. Τα θρανία τους έγιναν ο καμβάς της καρδιάς και της σκέψης τους, η τέχνη που δεν τους αναγνωρίστηκε ποτέ, τώρα πια αποκτά νόημα και όνομα και τα ίδια αποκτούν τη δική τους ταυτότητα. Είναι τα παιδιά της non art. Αυτή τη φορά

81

A’ ΜΕΡΟΣ – Βιντεομουσεία: το πρόγραμμα και η Σύμπραξη

τα παιδιά μιλάνε, εξομολογούνται, καταθέτουν ό,τι η Άννα κράτησε κρυμμένο. Η δική τους ταυτότητα γίνεται η ταυτό-τητα της ταινίας τους.

Στην τρίτη ταινία ζήσαμε την ανεπανάληπτη εμπειρία να βρεθούμε μπροστά σε μια ομάδα που όχι μόνο δεν ανα-ζητούσε την ταυτότητά της, αλλά την είχε ήδη βρει και τη χρησιμοποίησε για συγκεκριμένες δράσεις με κοινό στόχο. Η σύγχρονη πραγματικότητα μιας κοινωνίας σε παρακμή, όπου το παλιό πεθαίνει και το νέο δεν μπορεί να γεννηθεί, δε δίνει περιθώρια για στενά προσωπικές αναζητήσεις. Το θέμα είναι εδώ. Η ταινία Crisis… υπάρχει πριν ακόμη γυριστεί το πρώτο της πλάνο. Το τραυματικό βίωμα των παιδιών προδιαγράφει ταυτόχρονα και την πρόθεσή τους να επαναπροσδιορίσουν την ταυτότητα μιας ολόκληρης κοινωνίας. Οι καθημερινές

τους διαδρομές –τόσο προφανείς άλλοτε– μπαίνουν σε πλάνα όπου η ανατροπή είναι αναπόφευκτη, συμβολικό και πραγ-ματικό συνυπάρχουν χωρίς διαχωριστικές γραμμές και η κά-μερα καταγγέλλει, προτείνει και υπερβαίνει.

Με το κλείσιμο του τριετούς προγράμματος, συνειδητο-ποιούμε ότι καμία από τις τρεις ταινίες των ομάδων μας δεν τελείωσε μαζί με τους τίτλους τέλους. Υπάρχει ακόμη άλυτο το μυστήριο της συλλογικής δουλειάς, που κάνει την ομάδα σώμα ενιαίο και αδιάσπαστο, ώστε κάθε φορά στο τέλος ο καθένας από την ομάδα να αναρωτιέται ποιο είναι το μικρό μέρος που του αναλογεί σε μια ταινία τεσσάρων λεπτών. Όπως φαίνεται, η ταινία δεν είναι ο πυρήνας που γεννά το σώμα-ομάδα, αλλά το σώμα γεννά την ταινία-πυρήνα.

82 Βιντεομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούραςMια πρόταση Οπτικοακουστικής Παιδείας για νέους

Η Τζένη Σταυριανού αποφοίτησε το 1987 από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρή-της. Διορίστηκε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση το 1995. Υπήρξε συνεργάτις του περιοδικού Έκ-φραση του πνευματικού κέντρου δήμου Λέρου και βραβεύτηκε σε πανελλήνιο διαγωνισμό συγ-γραφής για το διήγημά της «Η Ψυχαποσκευή». Ασχολήθηκε ενεργά με τη θεατρική παιδεία στα σχολεία: Φαύστα του Μποστ, Play room του Μ. Ζαμπούνη, Ένα καπέλο από ψάθα Ιταλίας του Ε. Λαμπίς, Λυσιστράτη του Αριστοφάνη, Η τύχη της Μαρούλας του Δ. Κορομηλά και μια βραδιά-αφιέ-ρωμα στον Οδυσσέα Ελύτη (συγκερασμός λόγου και μελωδίας). Tο 2011 στα πλαίσια του προγράμ-ματος Comenius-Regio συμμετείχε σε σεμινάρια Οπτικοακουστικής Έκφρασης στην Ελλάδα και τη Φρανκφούρτη. Τα τελευταία χρόνια (2009-2012) ασχολείται με την παραγωγή λόγου στα πλαίσια του προγράμματος Λογοτεχνικό Εργαστήρι και την παραγωγή ταινιών στα πλαίσια του προγράμ-ματος Βιντεομουσεία.

Η Έφη Λάσκαρη αποφοίτησε από το Τμήμα Κοι-νωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Πολιτι-κών και Κοινωνικών Επιστημών το 1987 και είναι μέλος του Συλλόγου Ελλήνων Κοινωνιολόγων. Πα-ρακολούθησε Πρόγραμμα Κατάρτισης Στελεχών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Τμήματος Πολι-τικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών και έκανε την πρακτική της στο σταθμό Δίαυλος 10. Παρα-κολούθησε συναντήσεις στο Κέντρο Εναλλακτικών Ψυχοκοινωνικών Προσεγγίσεων με θέμα «Ελευ-θεροπαιδεία». Το 2000 διορίστηκε στη Δευτερο-βάθμια Εκπαίδευση. Πραγματοποίησε πολιτιστικά προγράμματα σε σχολεία: Ο καραγκιόζης Δόκτωρ – θεατρική παράσταση, προϊόν αυτοσχεδιασμού, καθώς η ομάδα συναντούσε μορφές του 20ού αι-ώνα, οπτικοακουστική παρουσίαση της ζωής και του έργου του Μανώλη Ανδρόνικου κ.ά. Το 2011 συμμετείχε σε σεμινάρια-εργαστήρια Οπτικοακου-στικής Έκφρασης ενός ευρωπαϊκού προγράμματος Comenius-Regio στη Φρανκφούρτη. Τα τρία τελευ-ταία χρόνια ασχολείται με την παραγωγή ταινιών στα πλαίσια του προγράμματος Βιντεομουσεία.

Σημειώσεις1. Όλες οι ταινίες, ελληνικές και γερμανικές, παρουσιάζονται στην ευ-ρωπαϊκή ιστοσελίδα του προγράμματος «The Youth Videomuseums partnership: recording traces of our subjective culture» με αγγλικούς υπότιτλους. http://videomuseums.eu/ (προσπ. 4-6-2012)