ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ

ΕΝΔΥNΑΜΩΣΗΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΩΝ

ΠΟΥ ΑΝΗΚΟΥΝ ΣΕ ΕΥΑΛΩΤΕΣ ΟΜΑΔΕΣ

Άντρεα Αθανασίου, Κοινωνική Λειτουργός

Πανεπιστήμιο Frederick

ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ

Ευάλωτες ομάδες : κατηγορίες και

χαρακτηριστικά.

Βασικές Δεξιότητες Επικοινωνίας

Η διεργασία της ενδυνάμωσης

ΑΚΣΗΣΕΙΣ 1 & 2

Άσκηση για «σπάσιμο πάγου» (icebreaker

activity).

Το φυσικό περιβάλλον της τάξης – διαρρύθμιση

των θέσεων.

Εμπόδια στην Ομαδική Μάθηση & Επικοινωνία–

οι δικές σας εμπειρίες.

ΜΕΡΟΣ Α – Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΥΑΛΩΤΟΤΗΤΑΣ

ΕΥΑΛΩΤΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ

Πώς αντιλαμβάνεστε την έννοια του κοινωνικού

αποκλεισμού;

Ποιες θεωρούνται κοινωνικά αποκλεισμένες

ομάδες στην Κυπριακή Κοινωνία;

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΩΣ ΜΕΣΟ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ

« Ορίζεται από δύο πλευρές, την πλευρά της κοινωνίας που αναμένεται να δεχθεί το άτομο, ή την ομάδα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, και την πλευρά του ατόμου ή της ομάδας αυτής που ενδιαφέρεται να ενταχθεί στην κοινωνία.» (Καλλινικάκη, 2011, 26).

Με απλά λόγια αναφέρεται στην ισότιμη πρόσβαση των ατόμων που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες σε ευκαιρίες, αγαθά και υπηρεσίες που απολαμβάνει και η πλειοψηφία.

ΕΥΑΛΩΤΕΣ ΟΜΑΔΕΣ - ΕΥΑΛΩΤΟΤΗΤΑ

Ατομικό Οικογενειακό Κοινοτικό

Εξελικτικό Στάδιο /

Στάδιο Οικογένειας

Σωματικά

Χαρακτηριστικά

Ψυχοκοινωνικά

Πολιτισμικά

Οικονομικά

Πολιτικά

Περιβαλλοντικά /

Γεωγραφικά

ΕΥΑΛΩΤΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

Από ποιες ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες μπορεί να προέρχονται οι εκπαιδευόμενοί σας;

Άνεργοι (νέοι άνεργοι ή μακράς διαρκείας)

Νέοι Παραβάτες

Μονογονιοί

Αποφυλακισθέντες

Εθνικές μειονότητες

Άτομα με κινητικές δυσκολίες

Άτομα με πνευματικές/ ψυχικές διαταραχές ή χρόνια προβλήματα υγείας

Πρώην χρήστες ουσιών

Άτομα με Μαθησιακές Δυσκολίες

ΠΙΘΑΝΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΕΥΑΛΩΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ

Απομόνωση

Περιθωριοποίηση

Άγχος - Κατάθλιψη

Χαμηλή αυτοεκτίμηση – αρνητική αυτοεικόνα

Απογοήτευση

Θυμός

Επιφύλαξη – δύσκολο να εμπιστευθούν

Φόβος για κριτική στάση

Ελπίδα

Βεβαρημένο ιστορικό – στιγματισμός

Αρνητικές εμπειρίες (και με επίσημους οργανισμούς)

ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΤΟΥ MASLOW – ΑΣΚΗΣΗ 3

ΑΣΚΗΣΗ 3

Τοποθετήστε τις πιο κάτω κατηγορίες αναγκών

στο Σχήμα της προηγούμενης διαφάνειας

1. Κοινωνικές ανάγκες – ανάγκη για κοινωνική

αποδοχή

2. Αυτοπραγμάτωση

3. Βασικές Ανάγκες – Φυσιολογικές Ανάγκες

4. Ανάγκες Ασφάλειας

5. Ανάγκη για Αυτοεκτίμηση

ΠΩΣ Η ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ

ΑΝΑΓΚΩΝ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ

ΜΑΘΗΣΗΣ;

Η ΕΠΙΜΟΝΗ ΤΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

ΕΥΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΩΝ

- Κατά την άποψή σας, και με βάση τις εμπειρίες σας, ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στη συνέχιση ή τη διακοπή της εκπαίδευσης ενός ενήλικα εκπαιδευομένου;

Από Comings, J., Parrella, & Soricone, L. (1999). Persistence among adult basic education students in pre- GED classes. (Report #12) Cambridge, MA: National Center for the Study of Adult Learning and Literacy.

Πηγή: http://www.ncsall.net/fileadmin/resources/research/report12.pdf

ΜΕΡΟΣ Β’ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΤΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΩΝ

1. Οι ενήλικες εκπαιδευόμενοι πρέπει να θέλουν να

μάθουν (εσωτερικά vs εξωτερικά κίνητρα

μάθησης και ο ρόλος των εκπαιδευτών στην

κινητοποίηση αυτών).

2. Υιοθετούν ταυτόχρονα πολλαπλούς ρόλους οι

οποίοι απαιτούν πολλή χρόνο και ενέργεια

περιορίζοντας ίσως τον χρόνο τον οποίο μπορούν

να αφιερώσουν στο ρόλο του «μαθητή»

(αναγνωρίστε το και επιβραβεύσετε τους).

ΤΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΩΝ

3. Έχουν ήδη συσσωρεύσει γνώσεις και εμπειρίες.

Αυτό μπορεί να είναι βοηθητικό στη διαδικασία

διδασκαλίας και μάθησης, αλλά ταυτόχρονα

μπορεί να αποτελέσει και εμπόδιο. Μπορείτε να

δώσετε κάποιο παράδειγμα;

4. Οι ενήλικες εκπαιδευόμενοι σε μία τάξη

βρίσκονται σε διαφορετικά μεταβατικά –

εξελικτικά στάδια (δεν υπάρχει η ομοιομορφία που

μπορεί να υπάρχει σε τάξη ανήλικων μαθητών).

ΤΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΩΝ

5. Σημαντική η ενεργός συμμετοχή τους στη μάθηση – μαθαίνουν καλύτερα μέσα από τη χρήση πραγματικών – ρεαλιστικών παραδειγμάτων. Μια καλή τεχνική ίσως να είναι η χρήση των case studies.

6. Mη λεκτική επικοινωνία: μαθαίνουν καλύτερα σε πιο χαλαρό περιβάλλον (informal environment)– διαμόρφωση χώρου (συμβολική επικοινωνία)

ΤΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΩΝ

7. Αμφίδρομη σχέση μεταξύ εκπαιδευτή και

εκπαιδευομένου – ανοικτός διάλογος.

8. Σε κάθε ομάδα είναι σημαντικό να υπάρχει

αμοιβαίος σεβασμός, να ξεκαθαριστούν οι

προσδοκίες, υποχρεώσεις και δικαιώματα και

όλων των εμπλεκομένων (Polson, 1993; UNEP-

CEP, 2011).

ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Η σημαντικότερη από τις ανθρώπινες λειτουργίες.

« Η τέχνη της αποτελεσματικής ανταλλαγής πληροφοριών, η οποία ολοκληρώνεται με την εδραίωση κατανόησης ανάμεσα σε δύο η περισσότερα άτομα, ανάμεσα σε ένα άτομο και μία ομάδα, ή ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες ομάδες» (Πιπερόπουλος, 1996, στο Καλλινικάκη, 2008, σελ. 37)

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Πηγή (Πομπός)

Μήνυμα

Κανάλι/ Μέσο

επικοινωνίας

Δέκτης Μηνύματος

Επανατροφοδότηση

ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΠΕΡΒΑΛΛΩΝ

ΧΩΡΟΣ

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗΣ

Μπορεί να είναι λεκτική (Δεν κατάλαβα) ή Μη-λεκτική (ο δέκτης έχει χαμηλό το κεφάλι ή μιλά με άλλους, παίζει με το κινητό).

Πόσο καλά με καταλαβαίνουν;

Τι τους ενδιαφέρει;

Ποια μέθοδος διδασκαλίας είναι πιο αποτελεσματική;

Τι πρέπει να συνεχίσω να κάνω και τι χρειάζεται να διαφοροποιηθεί;

ΔΕΞΙΟΤΗΤΑ 1Η : ΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗ

«Δήλωση για το πώς ‘βλέπουν’ ένα άτομο και τις πράξεις του οι άλλοι άνθρωποι» (Ivey & Gluckstern, 2009, 94).

Αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της αποτελεσματικής επικοινωνίας.

Μια άμεση ανατροφοδότηση μπορεί να είναι βοηθητική όταν εξηγεί το λόγο για τον οποίο μια συμπεριφορά προκαλεί αρνητικά συναισθήματα π.χ. «Θυμώνω όταν καθυστερείς να έρθεις στο μάθημα, γιατί αναγκάζομαι να επαναλάβω όσα ήδη έχω παρουσιάσει στην ομάδα»

Ποια η διαφορά

του «Με

θυμώνεις»

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗ

«Η πληροφορία που δίνουμε στον άλλο βασίζεται στην παρατήρηση και αναφέρεται στα λόγια και συμπεριφορά του άλλου χωρίς να εμπεριέχει καμιά υποκειμενική αξιολόγηση αλλά και καμία έκφραση συναισθημάτων» (Κανδυλάκη, 2008, σελ.171).

Π.χ.: Παρατηρώ ότι κάθε φορά που σου ζητώ να βγεις στον πίνακα δείχνεις πολύ αγχωμένος

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗ

«Η πληροφορία που δίνουμε στον άλλο αφορά τα

προσωπικά μας συναισθήματα, όπως

δημιουργούνται ως αντίδραση στα λόγια και στη

συμπεριφορά του άλλου» (Κανδυλάκη, 2008,

σελ.171).

Π.χ. «Απογοητεύτηκα γιατί κατάλαβα ότι δεν

διαθέτεις τον απαραίτητο χρόνο που απαιτείται

στο διάβασμα»

ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗΣ

Δεν είναι πάντα ωφέλιμη-εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο δίνεται.

1. Αν αναφέρεται σε γεγονότα παρελθοντικά που πλέον δεν μπορούν να διορθωθούν, τότε παύει να είναι βοηθητική.

2. Πρέπει να είναι συγκεκριμένη και όχι ασαφής

3. Δεν πρέπει να δίνεται με κριτική στάση απέναντι στο άτομο.

4. Επικεντρωθείτε στα προσόντα και όχι στις αδυναμίες (π.χ. Σήμερα ήσουν πολύ συνεργάσιμος).

ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗΣ

5. Δώστε έμφαση στα γεγονότα και όχι στις εντυπώσεις

6. Ελέγξετε για να καταλάβετε πώς έχει εκληφθεί ή ανατροφοδότηση (Ivey & Gluckstern, 2009, 98).

Να λαμβάνεται επίσης υπόψη:

- Ο χρόνος και ο χώρος στον οποίο γίνεται η ανατροφοδότηση.

- Να στηρίζεται στις ανάγκες του αποδέκτη.

- Να μην γίνεται μπροστά σε άλλους.

(Καλλινικάκη, 2008).

ΕΙΔΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

7

55

38

Λεκτική

Γλώσσα του Σώματος

Παραγλώσσα

ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ (LISHMAN, 2009)

Το φυσικό περιβάλλον της τάξης

Η εμφάνιση του εκπαιδευτή – εκπαιδευομένων

Τυπικότητα – Σεβασμός - Αξιοπιστία

Σε τι νομίζετε αναφέρεται η

συμβολική επικοινωνία;

Άσκηση: Παιχνίδι Ρόλων– μπορείτε να σκεφτείτε

τι δεν είναι η προσεκτική ακρόαση;

4 διαστάσεις της προσεκτικής ακρόασης

Οπτική επαφή

Σωματική γλώσσα

Φωνητικό ύφος

Λεκτική ακολουθία

ΔΕΞΙΟΤΗΤΑ 2Η: ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ (IVEY ET

AL, 1996).

Ακούω» χωρίς να ακούω

Προσποιούμαι ότι ακούω

Ακούω επιλεκτικά

Ακούω προσεκτικά

Ακούω συμμετοχικά (το αντίθετο ακούω παθητικά).

5 ΕΠΙΠΕΔΑ ΑΚΡΟΑΣΗΣ:

ΕΝΕΡΓΗ ΑΚΡΟΑΣΗ (ΑΣΚΗΣΗ 5)

Αποτελεί το δεύτερο στάδιο της προσεκτικής ακρόασης,

Χρήση τεχνικών για να επιβεβαιώσετε ότι έχετε κατανοήσει (τόσο τα λεκτικά όσο και τα μη λεκτικά μηνύματα) του ομιλητή.

Χρήση των τεχνικών της παράφρασης και της αντανάκλασης συναισθήματος (reflecting content and reflecting feelings).

Π.χ. Αυτό που λες είναι ότι απογοητεύεσαι επειδή παρόλο που διαβάζεις πολλές ώρες δεν αποδίδεις στα διαγωνίσματα.

ΔΕΞΙΟΤΗΤΑ 3Η : ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ

«Να αντιλαμβάνεται κανείς το εσωτερικό

πλαίσιο αναφοράς κάποιου άλλου με ακρίβεια,

με τα συναισθηματικά στοιχεία και νοήματα

που ενυπάρχουν σε αυτό, σαν να ήταν εκείνος ο

άλλος άνθρωπος, χωρίς όμως να χάνεται το

‘σαν’» (Carl Rogers, στο Μαλακιώση, 2001).

The ability to put yourself in the other person’s

shoes!!!

ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ (MΑΛΙΚΙΩΣΗ-ΛΟΙΖΟΥ, 2003,

296)

« Η ικανότητα της εμβίωσης (εμβιώ = ζω εν

τινι)της κατάστασης του άλλου, είναι η

ικανότητα της κατανόησης και του μοιράσματος

των συγκινήσεων, των σκέψεων και της

συμπεριφοράς του άλλου ατόμου»

ΑΣΚΗΣΗ 6

Εκπαιδευόμενος

« Δεν αντέχω άλλο. Δεν ξέρω εάν μπορώ να

συνεχίσω τα μαθήματα. Νοιώθω μεγάλη πίεση.

Ίσως ήταν λάθος να πιστέψω ότι μπορώ να τα

βγάλω πέρα»

ΠΟΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΚΑΤΩ ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΕΚΦΡΑΖΕΙ

ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ

«Καταλαβαίνω απόλυτα τι νοιώθεις»

« Είμαι σίγουρος/η ότι όλοι αισθάνονται όπως εσένα»

« Μα έφτασες τόσο μακριά. Είναι κρίμα να τα παρατήσεις τώρα»

« Η ζωή είναι δύσκολη αλλά όταν θες κάτι πολύ χρειάζεται κόπος για να το αποκτήσεις»

Αισθάνεσαι ότι έχεις αναλάβει πολύ περισσότερα από όσα μπορείς»

ΑΣΚΗΣΗ 7

ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ - ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ

ΜΕΡΟΣ Γ’

ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗ

ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗΣ

H ανάδειξη των δυνατών σημείων που διαθέτουν τα άτομα.

Η ενεργοποίηση των εσωτερικών και εξωτερικών δυνάμεων που διαθέτουν τα άτομα για την επίτευξη των στόχων τους.

«Επικεντρώθηκε στην ανάδειξη των ικανοτήτων και δυναμικού των ατόμων και στην ενθάρρυνση τους να ανακαλύψουν και να ενεργοποιήσουν τις δυνατότητες τους, ενώ ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στη βαρύνουσα επίδραση της γλώσσας, του λόγου των επαγγελματιών, που είναι ικανή να ανυψώσει και να εμπνεύσει ή και να καταβαραθρώσει το ηθικό των ατόμων (Saleebey, 1995 στο Καλλινικάκη, 2011, 67)

ΜΕΡΙΚΕΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ

1. Κάθε άτομο, ομάδα, οικογένεια και κοινότητα διαθέτουν δυνάμεις

2. Όλοι οι οργανισμοί έχουν την δυνατότητα να ανακάμπτουν από δυσκολίες (Resiliency)

3. Ως άτομα έχουμε την ικανότητα να μαθαίνουμε, να ωριμάζουμε και να αλλάζουμε – πιστεύουμε ότι όλα τα άτομα γεννιούνται «καλά» και με δυνατότητες φτάνει να έχουν ίσες ευκαιρίες και πρόσβαση σε πόρους και κοινωνικούς θεσμούς.

(SALEEBEY, 1996)

4) Μην αφήνετε την προσωπική σας εκτίμηση για το άτομο να περιορίσει τις προσδοκίες σας για την προσωπική ανάπτυξη και την ικανότητα του να αλλάξει (αυτόεκπληρούμενη προφητεία / self-fulfilling prophesy). Το ανώτερο όριο για εξέλιξη και αλλαγή δεν είναι γνωστό γι’ αυτό οι δυνατότητες τους πρέπει να αναζητούνται και να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη.

5) Η κοινότητα προσεγγίζεται ως μία όαση γεμάτη πόρους.

(SALEEBEY, 1996 ΣΤΟ ΚΑΛΛΙΝΙΚΑΚΗ, 2011)

ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗΣ

Το άτομο ορίζεται από το πρόβλημα του Το άτομο ορίζεται από τις δυνατότητές του

Εδικός: Μόνο ο επαγγελματίας Εδικός: Και το ίδιο το άτομο

Πηγές εργασίας: Μόνο οι γνώσεις και οι

δεξιότητες του επαγγελματία

Πηγές εργασίας: Και οι γνώσεις και

δυνατότητες του ατόμου

Δυνατότητες επιλογής, ελέγχου, εμπλοκής

και προσωπικής ανάπτυξης:

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΕΣ λόγω της παθολογίας

Δυνατότητες επιλογής, ελέγχου, εμπλοκής

και προσωπικής ανάπτυξης: ΥΠΟ ΕΞΕΛΙΞΗ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Καλλινικάκη, Θ. (2011). Εισαγωγή στη θεωρία και πρακτική της Κοινωνικής Εργασίας. Αθήνα: Εκδ. Τόπος.

UNEP-CEP. (2011). Training of trainers in marine protected areas management (online).

Κανδυλάκη, Α. (2008). Η συμβουλευτική στην κοινωνική εργασία, δεξιότητες και τεχνικές. Αθήνα: Τόπος.

Μαλικιώση – Λοΐζου, Μ. (2003). Μία κριτική ματιά στην ενσυναίσθηση. Ψυχολογία, 10 (2 & 3), 295-309.

DeVito, J.A. (2004). Ανθρώπινη Επικοινωνία. Εκδ. Ελλην.

Ivey, A.E., & Gluckstern, N.B., Ivey, M.B. (2006). Συμβουλευτική. Βασικές Δεξιότητες Επιρροής (Επ. . Μαλικιώση – Λοΐζου, Μ. ) Ελληνικά Γράμματα.

Ivey, A.E., Gluckstern, N.B., Ivey, M.B. (1996). Συμβουλευτική. Μέθοδος πρακτικής προσέγγισης. Ελληνικά Γράμματα.

Lishman, J. (2009). Communication in Social Work. BASW Practical Social Work.

Polson,C.J. (1993). Teaching adult students. Idea Paper No. 29.

Saleebey, D. (1996). The strengths perspective in social work. Social Work, 41 (3), 295-305.