· Δήμος Χλωπτσιούδης 8. λειοποίησης3. Συνδέεται...

ISBN: 978-960-93-5035-8

3

Ανήσυχος πολιτικά και κοινωνικάδραστηριοποιείται ως ενεργός πολίτης

στα κοινωνικά κινήματα της Δυτικής Θεσσαλονίκης.

Διατηρεί το κοινωνικήςκαι πολιτικής κατεύθυνσης ιστολόγιο

ο δείμος του πολίτη

Έχει συγγράψει ιστορικές και κοινωνικές μελέτεςκαι άρθρα του έχουν δημοσιευθεί στα Ενθέματα της

Κυριακάτικης Αυγής, στο tvxs.gr,το protagon.gr το eklogika.gr κ.α.

Έχουν εκδοθεί το πολιτικό δοκίμιο«η δημαγωγία της δημοκρατίας» (2009)

και η μελέτη «Τοπική Αυτοδιοίκηση, προοπτικέςανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών» (2011).

Ο Δήμος Χλωπτσιούδηςσπούδασε Ιστορία

και εργάζεται ως φιλόλογος.

Ανήσυχος πολιτικάκαι κοινωνικά

δραστηριοποιείταιως ενεργός πολίτης

στα κοινωνικά κινήματα της Δυτικής Θεσσαλονίκης.

Χλωπτσιούδης Δήμος7 δοκίμια

ISBN: 978-960-93-5035-8© Χλωπτσιούδης ΔήμοςΘεσσαλονίκη, 2013

Το εξώφυλλο και τη σελιδοποίηση επιμελήθηκεο Δήμος Χλωπτσιούδης

e-mail:[email protected]: http://chldimos.blogspot.com

[Αναφορά προέλευσηςΜη Εμπορική ΧρήσηΠαρόμοια Διανομή]

Η συλλογή δοκιμίων στη χώρα των κανιβάλων διανέμεταιελεύθερα στο διαδίκτυο με άδεια Creative Commons. Ηαναφορά του ονόματος του συγγραφέα είναι υποχρεω-τική και το έργο διατίθεται μόνο για μη εμπορική χρήση. Επιτρέπεται ελεύθερα η χρήση αποσασμάτων ως βι-

βλιογραφική αναφορά και η αποσπασματική παρου-σίαση του έργου με την προϋπόθεση αναφοράς προ-έλευσης και δημιουργού.

7 δοκίμια

4

Περιεχόμενα

5

Η άγνοια οδηγεί στο φόβο και τημισαλλοδοξία 7Από την ηθική στην ελευθερία 39Ιστορία: νέες εποχές, νέα ερωτήματα, νέεςαναζητήσεις 51Ο λαϊκισμός υποβαθμίζει τον πολίτη σευπήκοο και καταναλωτή 77Ανθρωπισμός, ο μετανεωτερικόςατομισμός φθείρει τις ουμανιστικές αξίες 95Πολυπολιτισμικότητα & ξενοφοβία,διαφορετικότητα & νεορατσισμός 113Αίας, ένα δοκίμιο γα τη ρουτίνα 127

7 δοκίμια

6

Η άγνοια οδηγεί στο φόβο

και τη μισαλλοδοξία

Όπως φαίνεται από καθημερινή εμπειρική παρατή-ρηση γύρω μας, το μεγάλο στοίχημα της εποχής μας δενείναι η τεχνολογική κι η επιστημονική πρόοδος, αλλάεπί της ουσίας η μεταφορά των επιστημονικών κατα-κτήσεων στα λαϊκά στρώματα. Πρόκειται για μία ση-μαντική άγνοια επί των κατακτήσεων στο χώρο της επι-στήμης κατά τις τελευταίες δεκαετίες που συχνά οδηγείστη μισαλλοδοξία και την οπισθοδρόμηση, σε λάθη εκτί-μησης και παρερμηνείες. Η άγνοια αυτή όμως λειτουργείως ανασταλτικός παράγοντας στην κοινωνική ανά-πτυξη, εμποδίζει ως τροχοπέδη την εξέλιξη της εθνικήςκοινότητας.

Η άγνοια οδηγεί στη μισαλλοδοξία και το φόβο καιο φόβος πάντα ξεκινάει από την άγνοια1. Κλειδώνει τηνκρίση σε επικίνδυνες και δογματικές ατραπούς. Κι αςμην ξεχνάμε ότι σε τελική ανάλυση ο φανατισμός είναιη πεποίθηση της άγνοιας2. Ο φανατισμός είναι ο μόνοςτρόπος έκφρασης ανθρώπων που δεν αναπτύσσουν λο-

7

1 Ralph Waldo Emerson, Essays 1841, 1844.2 Μάλκιν Γ΄.

γικά στηριγμένα επιχειρήματα και εκτονώνουν, στηνουσία, τις φοβίες και τις ανασφάλειες που καλλιεργεί ηύπνωση της λογικής σκέψης στο βωμό της αφοσίωσηςστη μαλθακότητα της εύκολης ζωής, του εύκολου πλου-τισμού με αμφίβολης αξίας υλικά αγαθά και ευκολίεςπου αλλοτριώνουν την ψυχή και το νου. Η καλλιεργη-μένη και εκπορευόμενη άγνοια οδηγεί στο φανατισμό,ο φανατισμός γίνεται τρομοκρατία και τα δείγματα αυ-τής της τρομοκρατίας, όσο και τις πηγές της, τις βλέ-πουμε να αναδεικνύονται σε καθοριστικό παράγοντατης καθημερινής μας ζωής.

Αυτό για το οποίο πρέπει να οργιστούμε είναι ηάγνοια που προκαλεί ρατσισμό, διακρίσεις ή λάθος θε-ωρήσεις της ζωής´ προσανατολίζει στο ρατσισμό και τοστιγματισμό οτιδήποτε διαφέρει από τις προσωπικέςαπόψεις´ οδηγεί στον κοινωνικό αποκλεισμό όσων κα-ταρρίπτουν καθεστηκυίες στάσεις κι αξίες κοινωνικές.Η αδυναμία σκέψης είναι, εξάλλου, αυτή που επιτρέπειστα στερεότυπα και στους μύθους να γίνονται πολύ πιοπειστικά σε ένα κοινωνικό διάλογο.

Και καλό είναι να θυμόμαστε ότι η άγνοια προσφέ-ρει ορύγματα προστασίας στο φόβο και τη μισαλλοδοξίαστο πεδίο μάχης με την κριτική σκέψη. Είναι πέπλα σκό-τους που εμποδίζουν το νου του ανθρώπου να σκεφτείμε καθαρότητα πνεύματος και κριτική δημιουργικότητα.Είναι σαν τοξικά αέρια που πνίγουν την ανάσα τουπνεύματος, σα δηλητήριο που ομοιάζοντας με φάρμακοαντιτοξικό τελικά σκοτώνει κάθε δημιουργική σκέψη.Μοιάζει με το σατυρικό δράμα που ακολουθεί μία τρι-λογία δραματική· είναι ο Σάτυρος που χλευάζει τηναναζήτηση, τις ερωτήσεις, τις γνώσεις που μετατρέπονταιαπατηλά σε μια ελιτίστικη φιλαυτία έναντι στης άγνοιας.

Η άγνοια συνδέεται με τη ρουτίνα, εχθρό κάθε τε-

Δήμος Χλωπτσιούδης

8

λειοποίησης3. Συνδέεται οξύμωρα με τη σιγουριά τηςγνώσης που μας μεταφέρθηκε. Κι όμως η πηγαία ανάγκηγια αναζητήσεις και απαντήσεις κωλύεται από τη ρου-τίνα και τη μονιμότητα των ιδεών. Μα, όλοι γνωρίζουμεότι οι ιδέες αλλάζουν, οι στάσεις μεταβάλλονται, οι θέ-σεις μεταπλάθονται.

Η ομίχλη αυτή της σκέψης οδηγεί εν τέλει στη χει-ραγώγηση του λαού. Και βεβαίως όλα τούτα στρέφονταικατά της ίδιας της δημοκρατίας και της συμμετοχικήςδιαδικασίας, κατά των θεσμών και κατά του κοινωνικούβίου. Η δημοκρατία απαιτεί ένα κριτικό εκλογικό σώμα.Εκλογείς οι οποίοι έχουν έλλειψη επαρκών γνώσεων καιαδυναμία ισχυρής κριτικής ικανότητας είναι δύσκολονα ασκήσουν έλεγχο στους πολιτικούς φορείς. Η ανε-παρκής γνώση αποτρέπει την κυβέρνηση να αντανακλάτη βούληση του λαού με οποιοδήποτε ουσιαστικό τρόπο.Τέτοια αγνωσία δημιουργεί, επίσης, αμφιβολίες σχετικάμε τη δημοκρατία ως μέσο για την εξυπηρέτηση τωνσυμφερόντων της πλειοψηφίας. Οι εκλογείς που στε-ρούνται επαρκών γνώσεων χειραγωγούνται από τηνελίτ. Η άγνοια, λοιπόν, ποδηγετεί την κοινωνία και επι-βάλλει μια δικτατορία σκοταδισμού.

Κι ας μη παραβλέπουμε το γεγονός πως η αμάθειαδημιουργεί την ανάγκη και την εσωτερική απαίτησητου υποκειμένου για τη "λυτρωτική ύπαρξη" του θείου.Η άγνοια και η συσκότιση οδηγούν τον άνθρωπο στηθρησκοληψία και τη δεισιδαιμονία. Εξάλλου, θρησκείακαι άγνοια είναι πολύ καλοί σύμμαχοι, όπως και η χει-ραγώγηση κι ο εθνικισμός με την άγνοια είναι εξαίρετοισυμπολεμιστές δίπλα στο σκοταδισμό. Η επιστήμη προ-σπαθεί να κατανοήσει τη φύση, την κοινωνία και να αι-

Η άγνοια οδηγεί στο φόβο και τη μισαλλοδοξία

9

3 Jean-Baptiste Say.

τιολογήσει την επιστημονική γνώση. Και σαφώς δεν είναι προτιμότερη από ένα λάθος.

Η άγνοια είναι ο θάνατος του λάθους, γιατί το λάθοςδιδάσκει, τη στιγμή που εκείνη θάβει κάθε πιθανότηταβελτίωσης. Βεβαίως, και η σύγχυση δεν είναι ευτυχία.Η ευτυχία είναι εκείνων που προτιμούν για τα δικάτους συμφέροντα να μένουν οι μάζες φυλακισμένες στηντύφλωση. Η ρήση πως "ό,τι δεν ξέρουμε, δε μας βλάπτει",δεν είναι μόνο ένας παραλογισμός, αλλά αποτελεί σό-φισμα. Διότι αυτό που δεν ξέρουμε εξακολουθεί να είναιπραγματικά έτσι, και αν δεν το γνωρίζουμε, μπορεί ναμας βλάψει. Και αν δε μας βλάψει αυτό, τότε θα μαςβλάψει η επιπολαιότητα και η φυγόπονη στάση μας.Μάς εμποδίζει να διακρίνουμε τα μελλοντικά αποτελέ-σματα των τωρινών μας πράξεων, και γι’ αυτό μπορείνα λειτουργούμε αυτοκαταστροφικά, κάνοντας πράγ-ματα που υπονομεύουν την μελλοντική μας ευτυχία.

Και το όλο πρόβλημα δεν είναι απλά φιλοσοφικό ήπολιτικό. Απλώνεται σε όλες τις κοινωνικές δράσεις καιτελικά ευθύνεται για την πλειοψηφία των κοινωνικώνπροβλημάτων. Εξάλλου, η γνώση είναι δύναμη. Ηάγνοια είναι η αιτία κάθε αποτυχίας4. Η ειλικρίνεια καιη ευθύτητα της καθαρής λογικής θα μας απαλλάξουναπό τις βαριές συνέπειες που έχει η τρομοκρατία τηςάγνοιας.

Σχολείο: το οχυρό στη μάχη κατά της άγνοιαςΚαι φυσικά η άγνοια ενισχύεται τόσο από τη σκλη-

ρότητα του αδηφάγου εκπαιδευτικού μας συστήματος


10

4 Βάκων, Meditationes sacrae (1597, στα λατινικά Scientia est Potentia). Πα-ραφράζοντας το ανωτέρω ο Μπέικον δηλώνει στις Παροιμίες (24:5) " Ένας σοφόςάνθρωπος έχει μεγάλη δύναμη, και ένας άνθρωπος της γνώσης αυξάνει την αν-τοχή".

όσο και από πληθώρα άλλων παραγόντων. Οφείλουμεόμως να σημειώσουμε πρωταρχικά τις ευθύνες της ίδιαςτης Παιδείας. Όσο το ελληνικό σχολείο παραμένει εξε-τασιοκεντρικό και φορτώνει με στείρες γνώσεις τα παι-διά, τόσο η άγνοια θα θριαμβεύει. Και ενώ μοιάζει τοεκπαιδευτικό σύστημα να χαρίζει αφειδώς γνώσεις σταπαιδιά μας, αυτές μένουν ασύνδετες μεταξύ τους καιαποσπασματικές χωρίς να μπορούν να γεννήσουν κρι-τική κρίση. Και ειδικά όταν στόχος μένουν οι πάσης φύ-σεως εξετάσεις και το κυνήγι του βαθμού ως ένδειξη κοι-νωνικής καταξίωσης, οι γνώσεις θα περιορίζονται στησφαίρα της αγγαρείας, της βραχυπρόθεσμης αποστήθι-σης, θα εξοστρακίζονται στην έρημο της υποχρέωσης.

Κι ας σημειώσουμε παρενθετικά ότι το μέγα ζήτημαγια το ελληνικό σχολείο δεν είναι αν θα γίνει απλάολοήμερο, αλλά αν θα μπορέσει να επιτελέσει το ρόλοπου καλείται να διαδραματίσει: να εφοδιάσει τη νέα γε-νιά με όλες τις ικανότητες και δεξιότητες ώστε να μάθουννα αναζητούν μόνα τους, να μάθουν πώς να μαθαίνουν.Όσο οι επιστημονικές κατακτήσεις θα έρχονται με γεω-μετρική πρόοδο και όσο ο καταιγισμός των γνώσεωνθα είναι θυελλώδης, τόσο η εκπαιδευτική λογική τηςαπλής μεταφοράς στατικών γνώσεων κρίνεται ανεπαρ-κής για τον αυριανό πολίτη. Και τούτο επειδή ακριβώςοι γνώσεις που τώρα αποκτά, αύριο θα είναι ελλιπείς κιίσως και οπισθοδρομικές.

Στόχος του σχολείου είναι να δημιουργήσει πολίτεςπου μόνοι τους θα έχουν την ικανότητα να προσαρμό-ζονται στα νέα κοινωνικά δεδομένα, που θα μπορούννα ανταποκριθούν στις νέες ανάγκες της μελλοντικήςκοινότητας. Ο παρελθοντικός ρόλος του σχολείου πουετοίμαζε μαθητές για μία στατική κοινωνία έχει αλλάξειπρο πολλού.


11

Καθώς κάθε νέα κοινωνία θέτει νέα ερωτήματα -ακόμα και σε στατικά ζητήματα, όπως η Ιστορία και ταΜαθηματικά ή η Φιλολογία-, καθώς κάθε κοινότητα έχειτη δική της ηθική οπτική για τα πράγματα του παρελ-θόντος και του παρόντος και το δικό της όραμα για τομέλλον, οι γνώσεις αυτές θα οδηγήσουν σε νέα οπισθο-δρόμηση την αυριανή κοινωνία.

Έτσι, οι διαθεματικές εργασίες και η χρήση των νέωντεχνολογιών στην εκπαιδευτική διαδικασία καθίστανταιαναγκαίες όσο ποτέ. Παράλληλα, πρέπει επιτέλους ναεισαχθούν στο ελληνικό σχολείο πολλαπλά εγχειρίδιαγια το ίδιο μάθημα. Τα πολλά σχολικά βιβλία σε κάθεδιδακτικό αντικείμενο θα επιτρέπουν στους μαθητές νααναπτύξουν την αφαιρετική τους ικανότητα και θα τουςμάθουν να αφομοιώνουν μόνο την ουσιαστική γνώσηαποφεύγοντας την αποστήθιση -και πώς θα μπορούσαννα αποστηθίσουν τρία και τέσσερα βιβλία; Κάθε μελέτητου μαθήματος θα είναι μία μικρή ερευνητική προσέγ-γιση και σύνδεση των αποσπασματικών γνώσεων. Καιόταν οι αποκτηθείσες γνώσεις συνδεθούν μεταξύ τουςμέσα από διαθεματικές προσεγγίσεις, τότε ουσιαστικάθα κάνουμε λόγο για πραγματική κριτική ικανότητα.

Άλλωστε, μέσα από τη μελέτη πολλών διαφορετικώνβιβλίων και με τη συγγραφή εργασιών η νέα γενιά θαμπορεί να εντοπίζει τις διαφορές στις απόψεις και θα τις(συγ)κρίνει. Επιπρόσθετα, οι εργασίες και η μελέτη πε-ρισσοτέρων του ενός εγχειριδίων καλλιεργούν στα παι-διά την επιθυμία να αναζητούν πληροφορίες και να μηνεπαναπαύονται μόνο σε μία πηγή πληροφόρησης. Δι-δάσκονται βιωματικά να αναζητούν επιβεβαίωση στηνπληροφορία, εκπαιδεύονται στην αμφισβήτηση και τηναναζήτηση των βαθύτερων σχέσεων των πραγμάτων.

Την ίδια στιγμή είναι απαραίτητο να εκσυγχρονι-


12

στεί το σχολείο και στη χρήση των νέων τεχνολογικώνμέσων. Δεν αρκεί μόνο να κάνουμε λόγο για διαθεματι-κότητα, τη στιγμή που έχουμε μαθητές που δε γνωρίζουντον κυβερνοχώρο. Και βέβαια δεν αρκεί να παραδώ-σουμε στις μικρές τάξεις έναν φορητό υπολογιστή. Είναιανάγκη να μετασχηματίσουμε τη διδακτική πράξη. Ταπολλά συγγράμματα σε φορητούς υπολογιστές είναι τοένα μεγάλο βήμα. Τα νέα όμως σχολικά αυτά εγχειρίδιαπρέπει να πλησιάζουν στην παιδική κι εφηβική αναλό-γως ψυχολογία μέσα από τη ζωντάνια, τα χρώματα, τασχέδια και τα δημιουργικά παιχνίδια που θα τα παρο-τρύνουν να μαθαίνουν και να δημιουργούν.

Γιατί πολλοί είναι εκείνοι που ξεχνάνε, όταν συζη-τούν για το σχολείο, την ανάγκη του παιχνιδιού. Όλοιαναφέρονται στους νέους σαν να μην είναι παιδιά μετις δικές τους ψυχοκινητικές και ψυχοδημιουργικέςανάγκες. Όσο όμως η άγνοια θα συνδέεται με το σχολείο,τόσο θα είναι αναγκαίο τούτο το τελευταίο να είναιαγαπητό από τους μαθητές διαμορφώνοντας άτομα πουνα μπορούν να αναζητούν πληροφορίες/γνώσεις καινα προσαρμόζονται στις μελλοντικές κοινωνίες.

Η σιγουριά στις ιδέες μας, ο εγωισμός των μελετώντης νιότης, ο φόβος της αναζήτησης και ο κίνδυνος τηςριζικής ανατροπής όσων πιστεύουμε συχνά αποτελούντους βασικούς πυλώνες της άρνησής μας να κατανοή-σουμε τι συμβαίνει γύρω μας. Μα το πνευματικό σκότοςαναζητά μόνο συμμάχους ώστε να οδηγήσει στο συντη-ρητισμό και στην άρνηση.

Κοινωνική παιδεία: όπλο στις μάχες κατά της άγνοιαςΚρίνουμε όμως λάθος τραγικό να περιορίζουμε το

διάλογο για την άγνοια μόνο στο κακό εκπαιδευτικόσύστημα. Και τούτο διότι η παιδεία μπορεί να ετοιμάσει


13

τους ανήλικους για το μέλλον, αλλά τι γίνεται με τιςπαρούσες ενήλικες γενιές; Πώς μπορούν να οπλιστούνοι πρεσβύτεροι των κοινωνιών μας, που είναι και οι πιοδυσκίνητοι γνωσιακά;

Αξίζει, λοιπόν, να σημειώσουμε ότι η πολύπλευρηπαιδεία αποτελεί επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο.Ενώ η μόρφωση μοιάζει να είναι ακριβή κι αμφίβοληεπένδυση που αργεί να φέρει αποτελέσματα, οφείλουμενα τονίσουμε ότι η παιδεία δεν μπορεί να οράται μέσααπό τις οικονομίστικες τακτικές του νεοφιλελευθερισμού.Δεν είναι ο αυτοσκοπός ενός μεταμοντέρνου συστήματοςεκπαίδευσης που θέλει να διαλύσει την ολοκληρωμένηκρατική παροχή παιδείας κι επιστημονικής γνώσης. Δενείναι μία μεταμοντέρνα ενίσχυση ή επιδότηση, αλλάμία κλασσική επένδυση στην ίδια την κοινωνία, στη συ-νοχή και την ανάπτυξή της.

Είναι μία επένδυση στην κριτική ικανότητα και τηγνωσιακή ευελιξία της μάζας, μία άμυνα απέναντι στηνεπίθεση της άγνοιας και των σοφιστειών ή της επιστη-μονικής και της πολιτιστικής υποκουλτούρας που κατάκαιρούς εφοπλίζονται οι διάφοροι. Είναι η ευμετάβλητηκαι προσαρμοσμένη στις κοινωνικές ανάγκες, στις ανάγ-κες των καταναλωτών πληροφοριών, προκειμένου νατην αξιοποιήσουν κατά το δοκούν.

Ως επιδίωξη πλέον της ικανότητας για επαγγελμα-τικές δραστηριότητες ανανεώσιμες και μεταβλητές πρέ-πει να θεωρηθεί νέο θεμελιώδες δικαίωμα, με στόχο τησυμμετοχή του καθενός στην τεχνολογική εξέλιξη καιτην αποφυγή να γίνεται θύμα της (Κουκιάδης). Η διαβίου κατάρτιση στοχεύει στον Άνθρωπο και ενδυναμώ-νει το μορφωτικό επίπεδο της κοινωνίας, θέτει τις βασι-κές προϋποθέσεις για μία δημοκρατία ανοιχτή σε όλους,για μία δημοκρατία στην οποία δημιουργούνται τμή-


14

ματα συμμετοχής των πολιτών συγκροτώντας, παράλ-ληλα, και πυρήνες πολιτών με κοινές ανησυχίες (Χλω-πτσιούδης, 2011).

Η κοινωνική παιδεία, λοιπόν, δεν είναι υποχρεω-μένη να εξαρτάται από τους κανόνες και τις ανάγκεςτης αγοράς. Οφείλει να χαράξει μία πορεία στοχεύονταςστο κοινωνικό γίγνεσθαι, ειδικά σε μία εποχή που οιεξελίξεις είναι ραγδαίες και η τεχνολογία με τη γνώσηκινούνται και εξελίσσονται με ιλιγγιώδεις ταχύτητες.Άλλωστε, μία κοινωνία που δεν παρέχει στα μέλη τηςίσες ευκαιρίες εκπαίδευσης και επαγγελματικής εξέλιξηςείναι καταδικασμένη να ταλανίζεται από την έλλειψηενότητας και ομοψυχίας. Οι κοινωνικοί διαχωρισμοίκαι οι κοινωνικές ανισότητες διασαλεύουν τη συνοχήτης κοινότητας και καθιστούν επισφαλή την κοινωνικήανάπτυξη και την ευημερία (Μάρδας, 2005).

Ένας λόγος ακόμα που η συμβολή της είναι ιδιαί-τερα σημαντική για τη διασφάλιση της συνοχής στουςκόλπους της τοπικής κοινότητας, είναι η συμμετοχή τωνμελών των προγραμμάτων στο κοινωνικό γίγνεσθαι.Μια κοινωνία της οποίας τα μέλη χαρακτηρίζονται απότην αδιαφορία για τις κοινωνικές εξελίξεις, αποστασιο-ποιούνται από την κοινωνική πραγματικότητα και πε-ριορίζονται στο στενό πλαίσιο των ατομικών ενδιαφε-ρόντων και δραστηριοτήτων τους, είναι καταδικασμένηνα οδηγηθεί στην αποσύνθεση (Susi, 1997). Η διά βίουεκπαίδευση και κατάρτιση εισάγει το άτομο σε μίαδιαρκή διαδικασία πληροφόρησης και απόκτησης δε-ξιοτήτων, η οποία προϋποθέτει την απρόσκοπτη και συ-νεχή δραστηριοποίησή του στο πλαίσιο της κοινωνίαςπου ζει.

Η ενίσχυση, λοιπόν, του μορφωτικού επιπέδου τωνενηλίκων κρίνεται αναγκαία για την επιτυχή έκβαση του


15

πολέμου κατά της άγνοιας. Σε κάθε περιοχή, σε κάθε δη-μοτικό διαμέρισμα είναι αναγκαίο οι επιστημονικοί φο-ρείς της περιοχής να συνδράμουν τροφοδοτώντας τουςπρεσβύτερους με γνώσεις και κρίσεις. Ακόμα και όπουδεν υπάρχουν συλλογικοί φορείς, κρίνεται αναγκαία ηδημιουργία τους με τις αρχές της αυτοοργάνωσης.

Τέτοιοι σύλλογοι θα μπορούσαν να προχωρήσουνυπό την αιγίδα των τοπικών αρχών στην έκδοση ειδικώνενημερωτικών εγχειριδίων για κάθε λογής θέματα -ια-τρικές συμβουλές, κοινωνικά ζητήματα, παιδευτικά, γιατον πολιτισμό, την Ιστορία, τον πολιτισμό- προς όφελοςτων πολιτών. Βέβαια με τον τρόπο αυτό εκτός από τηνενημέρωση των πολιτών, επιτυγχάνεται και η αξιοποίησητου επιστημονικού δυναμικού κάθε περιοχής δίνονταςτο έναυσμα να μελετήσουν και να παράγουν έρευναπρος όφελος του τόπου και των κατοίκων. Έτσι, δημι-ουργείται κι ένας αξιόλογος όγκος βιβλίων και μελετώνπου θα στηρίζει την ενημέρωση μικρών και μεγάλων(Χλωπτσιούδης, 2011). Και βέβαια, η δια βίου κατάρτισηδεν είναι μόνο μαθήματα ηλεκτρονικών υπολογιστώνκαι ξένων γλωσσών, αλλά οφείλει να απλώνεται σε γενι-κότερα αντικείμενα θεωρητικής κατεύθυνσης και τεχνι-κής κατάρτισης.

Η δια βίου εκπαίδευση, λοιπόν, συμβάλλει αποφα-σιστικά στην ανάπτυξη του γνωστικού δυναμικού τουατόμου και διαλεκτικά του κοινωνικού συνόλου, δεδο-μένου ότι το άτομο βρίσκεται σε μία διαρκή διαδικασίααπόκτησης γνώσεων και δεν αρκείται στο σύνολο τωνγνωστικών αποθεμάτων που απέκτησε κατά τη διάρκειατης βασικής του εκπαίδευσης. Η διεύρυνση των πνευμα-τικών και γνωστικών οριζόντων του λαού, η ανάπτυξητης προσωπικής του αυτονομίας έναντι της άγνοιας καιη ανάπτυξη της κριτικής σκέψης επιτυγχάνονται σημαν-


16

τικά με τη βοήθεια της κοινωνικής παιδείας (Μαρδάς &Βαλκάνος, 2005).

Βέβαια, τόσο η ίδια η κοινωνική παιδεία όσο και ηπνευματική δύναμη να μπορέσει κάποιος να ορθώσειτο ηθικό του ανάστημα απέναντι στις επιθέσεις τηςάγνοιας, του φόβου και της μισαλλοδοξίας, εξαρτώνταιή έστω επηρεάζονται και από τον ελεύθερο χρόνο πουδιαθέτει. Όταν ο ελεύθερος χρόνος καταντά όνειρο απα-τηλό -ως απόρροια της ψευδαίσθησης της ευμάρειαςμέσα από τον καταναλωτισμό και την ανασφάλεια τωνκοινωνικών και οικονομικών σχέσεων- και όταν ο αρ-χικός καταμερισμός εργασιών και ο διαχωρισμός τους -σε πνευματικές και χειρωνακτικές- τον περιορίζουνακόμα περισσότερο, τότε η συμμετοχή στην πληροφό-ρηση και στη μάχη κατά της άγνοιας γίνεται προνόμιομόνο των λίγων ευκατάστατων στρωμάτων.

Ουσιαστικά, δηλαδή, τα εργατικά και τα κατώτεραμεσαία στρώματα αποκλείονται και η δυνατότητα προ-σφέρεται μόνο στους πλουσιότερους μεσοαστούς. Ο πά-λαι ποτέ ελεύθερος χρόνος, ως μετωνυμία του ελεύθερουανθρώπου, αυτός ο χρόνος που κάθε εργάτης της ζωήςήθελε να γίνει περισσότερος για τον εαυτό του και γιατους άλλους, και τον καταλάβαινε ως δικαίωμα προςκατάκτηση, μέσα στα οργανωμένα αστικά κενά του αστι-κού μεταβολισμού, γίνεται κενός χρόνος, χρόνος περι-φοράς και περιπλάνησης χωρίς σκοπό, που μπορείαπλώς να τον παρατείνει η αντοχή της τσέπης των πε-ριφερομένων (Vaden & Suoranta).

Οι πνευματικοί άνθρωποι σύμμαχοι στη μάχη κατάτης ανοησίας

Για την άγνοια δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ευθύνεταικαι η επιστημονική κοινότητα. Ευθύνεται γιατί δεν κα-


17

τόρθωσε, όπως φάνηκε, να εκλαϊκεύσει τις επιστημονικέςκατακτήσεις ώστε να γίνουν πράγματι κτήμα ενός ευ-ρύτερου αναγνωστικού κοινού. Παρέμεινε εγκλωβι-σμένη στο εργαστήρι της, παράγοντας γνώση που αφέ-θηκε να σκονίζεται στα ράφια των βιβλιοθηκών. Δενκατόρθωσε, άλλωστε, να πείσει για την αυτονόητη ανα-γκαιότητα, διδασκόμενη στο σχολείο, να επικοινωνείμε τα κεκτημένα της ακαδημαϊκής έρευνας.

Δυστυχώς, όμως η πλειονότητα των επιστημόνωνδεν ταυτίζεται με το κοινό· ζει στους δικούς της πύργουςελεφαντοστού και περιφρονεί ή μειώνει τους ακαδημαϊ-κούς που με μέσα μαζικής ενημέρωσης ή με ξεχωριστέςεκδόσεις εκλαϊκεύουν τις επιστημονικές κατακτήσεις,όχι μόνο κάνοντάς τις κτήσεις του ευρύτερου κοινού,αλλά δημιουργώντας τις απαραίτητες ερωτήσεις για τηνεπόμενη γενιά επιστημόνων. Την ίδια όμως στιγμή, τοπλατύ κοινό, και οι νέοι βομβαρδιζόμενοι συνέχεια απότα μαζικά μέσα διασκέδασης και α-νόησης δε βρίσκουναπό μόνοι τους τη χαρά της προσπάθειας του να δοθείαπάντηση σε μια ερώτηση.

Οι ίδιοι οι επιστήμονες είναι υποχρεωμένοι ηθικάνα ενημερώνουν τους πολίτες. Έχουν την κοινωνική ευ-θύνη να εκλαϊκεύουν τις ανακαλύψεις προκειμένου νακαταφέρει η κοινωνία να εξελιχθεί κι όχι να οπισθο-δρομεί. Οι λίγες αράδες σε έντυπα μέσα επικοινωνίαςδεν καλύπτουν αυτή την ανάγκη, αφού συχνά τέτοιαένθετα ή έντυπα περιορίζονται μόνο σε λίγους αναγνώ-στες. Οι πνευματικοί άνθρωποι είναι εκείνοι που έχουντην κοινωνική αποστολή να χρησιμοποιήσουν τηνάγνοια ως αφορμή για γνώση, για αναζήτηση, ως ευ-καιρία να δοθούν νέες απαντήσεις. Γιατί στο κάτω κάτωη άγνοια είναι που οδηγεί στην ανάγκη της γνώσης.Για να το πούμε αλλιώς, αν δεν δημιουργηθεί η ερώτηση,


18

δε θα αναζητηθεί ποτέ η απάντηση! Καλό είναι όμως να αναλογιστούμε και το γεγονός

ότι σήμερα πια σε σχέση με το παρελθόν έχουν αυξηθείοι επαφές των επιστημόνων με το γενικό κοινό μέσααπό σεμινάρια και διαλέξεις. Ωστόσο, παρατηρείται συ-χνά μία αποσπασματικότητα των μεταφερόμενων πλη-ροφοριών. Τα θιγόμενα θέματα παρουσίασης δεν εξε-τάζονται από όλες τις επιστημονικές οπτικές κι ούτεακόμα γίνονται αναφορές στις κοινωνικές διαστάσειςκαι στις επιπτώσεις των επιστημονικών ανακαλύψεων.Τόσο οι ομιλητές όσο και το κοινό προσλαμβάνουν τηνεπιστήμη ως μια δραστηριότητα έξω από τα κοινωνικάδρώμενα. Έτσι, αναγκαία κρίνεται η ένταξη ενός θέμα-τος στο κοινωνικό περιβάλλον, στο παρελθόν, το μέλλον,στο χρονικό συνεχές.

Οι ομιλητές αντιλαμβάνονται πιο πολύ το ρόλο τουςγια να πληροφορήσουν και όχι να παιδεύσουν. Και ωςπαίδευση εννοούμε τη διαδικασία του σκέπτεσθαι. Εξάλ-λου, αυτό από το οποίο πάσχουμε σήμερα δεν είναι ηίδια η πληροφορία που αφειδώς προσφέρεται από πάσηςφύσης κέντρα ενημέρωσης, αλλά η κατανόηση της καιη ένταξή της στο κοινωνικό, πολιτικό κι οικονομικό τηςπεριβάλλον, ώστε να αποκτήσει πραγματικό νόημα ηύπαρξή της.

Και αξίζει, ωστόσο, να υπογραμμίσουμε ότι στις μέ-ρες μας διατρέχουμε τον κίνδυνο να σκεφτούμε ότι ξέ-ρουμε τα πάντα. Δεν έχουμε όμως ανάγκη απλά το θη-σαυροφυλάκιο της γνώσης, αλλά της ερώτησης.Χρειαζόμαστε κάτι που δε μας παρέχει έτοιμες απαντή-σεις, αλλά ερωτήσεις· κάτι που δε ρίχνει φως σε ήδη φω-τισμένα γεγονότα, αλλά σε σκοτεινές, νοτισμένες γωνιέςτης άγνοιας. Οι απαντήσεις, άλλωστε, σήμερα είναι τόσοεύκολο να βρεθούν· λίγα "κλικ" ενός "ποντικιού", λίγα


19

θροΐσματα σελίδων αρκούν για να δώσουμε απαντήσεις.Είναι όμως οι απαντήσεις τούτες αρκετές; Τις κατανο-ούμε στο πρεπούμενο βάθος; Τις αντιλαμβανόμαστε ωςαφορμή για νέα ερωτήματα και νέες έρευνες;

Και η άγνοια δεν είναι η αδυναμία απαντήσεων.Όσο προοδεύει η επιστήμη, γεννά όλο και περισσότεραερωτήματα παρά τα απαντά. Γιατί όσο μεγαλώνουν ταβήματα που καλύπτει η ανθρώπινη σκέψη τόσο ανακα-λύπτει ότι είναι πολύ μικρή για να καταγράψει όλες τιςαπαντήσεις. Απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα έχει μόνοη άγνοια. Η επιστήμη γεννά απορίες και προσπαθεί νατις απαντήσει, θέτει νέα ερωτήματα. Αν η γνώση, λοιπόν,δημιουργεί προβλήματα, τότε η άγνοια σίγουρα δεν ταλύνει5.

Η Άβυσσος μεταξύ του σημείου που βρισκόμαστεκαι της "τέλειας γνώσης", φοβίζουν και απομακρύνουντον άνθρωπο από τα πορίσματα και τις σκέψεις που θαέφερνε σαν αποτέλεσμα η συνεχώς επεκτεινόμενη γνώση.Η καταφυγή στην άγνοια είναι ένα επιχείρημα υπέρ ήκατά μίας πρότασης με βάση την έλλειψη αποδεικτικώνστοιχείων σε βάρος τους ή γι' αυτό. Εάν υπάρχουν θετικάστοιχεία για τη σύναψη, τότε βεβαίως έχουμε άλλουςλόγους για την αποδοχή της, αλλά η έλλειψη αποδει-κτικών στοιχείων από μόνη της δεν είναι απόδειξη.

Και βέβαια οφείλουμε ακόμη να σημειώσουμε ότιάγνοια δεν είναι η αδυναμία απόδειξης μιας αλήθειας,ούτε η απουσία τεκμηρίωσης μιας θεωρίας που στηρίζε-ται σε λογικές υποθέσεις ή παρατηρήσεις. Άλλωστε, λο-γικό δεν είναι αυτό που το εθισμένο μάτι στην παρατή-ρηση του μικρόκοσμού μας αντιλαμβάνεται. Λογικόείναι εκείνο που στηρίζεται σε επιστημονικές αρχές, σε


20

5 Isaac Asimov.

στατιστικές δομές που ξεπερνούν το μικροστό σύνολοατόμων του άμεσου κοινωνικού μας περιβάλλοντος.

Η μοναδικότητα της αλήθειας σύμμαχος της άγνοιαςκαι της μισαλλοδοξίας

Ας μη λησμονούμε, όμως, ότι δεν υπάρχει μία μο-ναδική κι αναλλοίωτη αλήθεια, ούτε και αντικειμενικήγνώση. Και τούτο διότι η ρήση από μόνη της είναι ντε-τερμινιστική και δογματική. Η αλήθεια είναι ένας συν-δυασμός απαντήσεων-ερωτήσεων, ηθικής κι ερμηνείας.Το γεγονός μπορεί να είναι ένα και να μην επιδέχεταιαμφισβητήσεις φαινομενικά, αλλά καθώς το υποκείμενοθέτει τις δικές του ερωτήσεις για τα αίτια, τις συνέπειες,τις ερμηνείες κλπ, αυτομάτως η αλήθεια αλλάζει μορφήανάλογα με την ποιότητα του φωτός που φεγγίζει τοπρίσμα της. Κάθε εποχή θέτει τις δικές της ερωτήσειςπου πηγάζουν από την οπτική των δικών της ερμηνειώνκαι των δικών της αναζητήσεων. Σωστές ή λάθος οι οπτι-κές αυτές -δεν έχει σημασία- την προσεγγίζουν από δια-φορετική σκοπιά. Εξάλλου, αυτό που μετράει δεν είναιτο γεγονός αυτό καθεαυτό ούτε η αλήθεια του, αλλά ηερμηνεία του. Αυτή είναι που υποχρεώνει το υποκείμενονα κρίνει, τον ακαδημαϊκό να ερευνήσει, να αμφιβάλλεικαι να θέσει νέα προοδευτικά ερωτήματα.

Μέσα από δογματικές προσεγγίσεις -της τάχα μο-ναδικής αλήθειας- κομματικοί και θρησκευτικοί μηχα-νισμοί και συντεχνίες επιδιώκουν την απομάκρυνσητων οπαδών τους από την αναζήτηση επιστημονικώνπληροφοριών και σβήνουν τη δίψα για ερωτήσεις. Γιαλόγους επιβίωσης κι επέκτασης της δύναμής τους χρη-σιμοποιούν την πνευματική ανικανότητα ή την καλ-λιεργούν. Μα η αλήθεια δεν είναι απλά ένα σχήμα γεω-μετρικό που εξετάζεται σε μία δισδιάστατη οπτική´ η


21

αλήθεια είναι η διαθλασμένη εικόνα φωτός που ξεπηδάμέσα από ένα πολυεδρικό πρίσμα´ αλήθεια είναι εκείνοτο φως που εμφανίζονται όταν αρχίζουμε να αναρω-τιόμαστε πέρα από σχηματικές αντιλήψεις, πέρα απόγραμμικές -δυαδικής μορφής- αναπαραστάσεις. Και όσοπερισσότεροι κοιτούν το πρίσμα, τόσο περισσότερο φω-τίζεται η αλήθεια μέσα από το διάλογο. Αλλά και ο διά-λογος απαιτεί γνώση.

Η αλήθεια -χωρίς να γίνεται κυριολεκτικά υποκει-μενική- στην ουσία της ταυτίζεται με την υποκειμενικήσκοπιά κι ερμηνεία του κρίνοντος. Το ίδιο όμως ισχύεικαι με την ηθική. Το ήθος πηγάζει από την κοινωνικήπραγματικότητα που βιώνουμε. Οι συνήθειές μας είναιεπίκτητες από το περιβάλλον και άρα κι η ηθική μας.Κάθε υποκείμενο βιώνει μία διαφορετική ηθική, έχει τηδική του καμπύλη ηθικής, αλλά κατά βάσει η τιμωρία ήο σεβασμός και η αποδοχή των κοινωνικών ηθών καιαρχών επηρεάζουν την ευρύτερη κοινωνική συμπερι-φορά. Εξάλλου, η ηθική είναι διαφορετική από κοινωνίασε κοινωνία και από αιώνα σε αιώνα. Έτσι, οι επιστή-μονες κάθε φορά κάτω από τα νέα -της κάθε εποχής-ρεύματα φιλοσοφικής κι ιδεολογικής απόχρωσης, θέτουννέα ερωτήματα. Και φυσικά η υποκειμενικότητα αυτήτης ηθικής και της προαναφερόμενης αλήθειας δεν μπο-ρούν να θεωρηθούν κάτι κακό, αφού προάγει το διά-λογο. έτσι, άλλωστε, καλλιεργείται η κρίση και απομα-κρύνεται η δογματικότητα στη θέαση ζητημάτων τουπαρόντος ή του παρελθόντος. Αυτή ακριβώς η υποκει-μενικότητα είναι ένα όπλο στον πόλεμο κατά τηςάγνοιας.

Το Επιχείρημα από την Άγνοια (ο ισχυρισμός δη-λαδή ότι μια πρόταση είναι ορθή επειδή δεν έχει απο-δειχθεί ότι είναι λάθος, ή ότι είναι λάθος επειδή δεν έχει


22

αποδειχθεί ορθή) είναι η έωλη στήριξη της αντεπιστη-μονικής σκέψης, η φαντασιακή βεβαιότητα για την κα-τοχή αλήθειας. Η ισχύς μιας πρότασης όμως εξαρτάταιαπό τα δεδομένα που τη στηρίζουν ή αντικρούουν, όχιαπό την έλλειψη στοιχείων για την αντίθετη ή αντιφα-τική της πρόταση.

Σαφώς πάντως οφείλουμε να υπογραμμίσουμε ότιυπάρχουν και ατομικές ευθύνες στους ίδιους τους πολί-τες. Κρίνεται όμως αποπροσανατολιστικό η άγνοια ωςευθύνη να μεταφέρεται στις πλάτες του απαίδευτουλαού. Μένοντας στον τονισμό των ατομικών ευθυνώναποσιωπούμε -συνειδητά ή ασυνείδητα- τις ευθύνες τωνυπολοίπων. Η κούραση και η αδιαφορία απέναντι σεδιαλέξεις ή επιστημονικά -εκλαϊκευμένα- συγγράμματαέχει να κάνει περισσότερο με τις ευθύνες των πνευματι-κών ανθρώπων που δεν προσπαθούν να διαμορφώσουντη γλώσσα και τις μελέτες τους ώστε να είναι κατανοητάαπό την απαίδευτη μάζα. Ρόλο σημαντικό, φυσικά, δια-δραματίζουν και τα ενδιαφέροντα των λαϊκών μαζών,αλλά και σε τούτα το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης έχουνκι εκείνοι που τα διαμορφώνουν -είτε μέσα από τις τη-λεοπτικές εναλλαγές στο βόθρο της υποκουλτούρας καιτης αποσπασματικότητας είτε μέσα την παιδευτική δια-δικασία ενηλίκων κι ανηλίκων.

Η γνώση είναι μια διαδικασία διαμόρφωσης τηςανθρώπινης ψυχής. Η γνώση επιτυγχάνεται με την έκ-θεση της ψυχής στο γνωστικό αντικείμενο. Το γνωστικόαντικείμενο εκπέμπει τη δομή του και η ψυχή απορροφάαυτή τη δομή όπως το ψυχρό σώμα απορροφά τη θερ-μότητα από ένα θερμό σώμα με το οποίο εφάπτεται.Μια ζώσα ψυχή είναι ευσταθής και η ευστάθειά της οφεί-λεται στην αρμονία της δομής της.


23

Η άγνοια στην πολιτικήΧαρακτηριστική για το ρόλο της άγνοιας είναι η

στάση των λαϊκών μαζών απέναντι στα λαϊκίστικα προ-τάγματα των κομμάτων. Ο φανατισμός και η διασύν-δεση με τις πατερναλιστικές-ρουσφετολογικές λογικέςτων κομμάτων από την μια και με τις λαϊκίστικες στάσειςτων κομμάτων της διαμαρτυρίας που θέλουν να παίξουνρόλο στο πολιτικό σύστημα, είναι μερικά στοιχεία πουαποδεικνύουν την πασιφανή σύνδεση της άγνοιας μετην πολιτική. Και ας μην παραβλέπουμε το γεγονός ότιο λαϊκισμός συνδέεται όχι μόνο με τον πατερναλισμό,αλλά και με την υποσχεσιολογία και τις αντιδράσειςστο όνομα του λαού χωρίς καν τη συμμετοχή του τελευ-ταίου. Γιατί, εξάλλου, η λαϊκότητα από το λαϊκισμό δια-φέρουν ως προς τούτο: η λαϊκότητα σχετίζεται άμεσαμε το λαό, εκφράζει τη συμμετοχή και τη στάση του, ενώο λαϊκισμός τοποθετείται εξ ονόματος του λαού χωρίςτην παρουσία ή την άποψή του.

Συχνά μάλιστα -διαδραματίζοντας καταλυτικόρόλο- ο λαϊκισμός έρχεται να υποκαταστήσει τις ίδιεςτις θέσεις, τις προτάσεις. Προτάσεις που κατευθύνονταιόχι από την επιθυμία του ίδιου του πλήθους, αλλά απότο τάχα καλό του λαού χωρίς εκείνος να επιτρέπεται ναεκφραστεί. Ενίοτε, βέβαια, ειδικά στην περίπτωση τηςάκρας δεξιάς, τα προτάγματά της θέλουν το λαό να απο-φασίζει με δημοψηφίσματα μέσα από ένα αντιφατικόμείγμα αρχών και ετερόκλιτων πολιτικών θέσεων με επί-κεντρο όχι το άτομο, αλλά το λαό ως συλλογικό οργα-νισμό. Τα ακροδεξιά κομματικά μορφώματα, εξάλλου,υπερασπίζονται ένα μείγμα αξιών οξύμωρης έμπνευσηςόπως ο αντικρατισμός, η αποφασιοκρατία και η δημο-ψηφισματικότητα, η επίκληση στο λαό και ο καισαρι-σμός, η υπαγωγή στη συνταγματική τάξη και ο αντικοι-


24

νοβουλευτισμός, η αντισυστημικότητα και ο αντικομ-ματισμός, το πολιτικό κατεστημένο (συνωμοσιολογία,αντικρατισμός) και η πατρίδα, το έθνος, ο λαός -αλλάόχι ο πολίτης ως αυτόνομη μονάδα (Γεωργιάδου, 2008).

Παρατηρούμε, όμως, έτσι ότι η άγνοια και η αδυ-ναμία αποκωδικοποίησης της φυσιολογίας του λαϊκι-σμού, η αυθόρμητη φρασεολογία σε συνδυασμό με τηνκινδυνολογία, την επίκληση του πατριωτισμού ή τουλαϊκού συμφέροντος, συντελούν στον αποπροσανατο-λισμό και τη χειραγώγηση. Η επιστημονική υποκουλ-τούρα και η επίκληση από μέρους των κομμάτων τεκ-μηρίων αμφιβόλου ποιότητας -συχνά καθυστερεί ηαπόδειξη της αστάθειάς τους- συγχέουν τον πολίτη. Στηνίδια λογική και η επίκληση στο συναίσθημα που συχνάβρίθει ανακολουθιών και σοφιστειών, πείθει το φανατι-σμένο πολίτη που αγνοεί τις περιπλοκές του διαλόγου.Έτσι, η ελλιπής μόρφωση δυσκολεύει την αποκρυπτο-γράφηση των πολιτικών μηνυμάτων που οχυρώνονταιπίσω από τον απομονωτισμό ή τον κοσμοπολιτισμό,πίσω από το εθνικιστικό παραλήρημα και τις πατριωτι-κές ιαχές.

Και όσο τα κόμματα των μεσαίων ιδεολογικών σχη-ματικά τοποθετήσεων λειτουργούν συναινετικά και προ-άγουν αλλαγές -θετικές ή αρνητικές μάς είναι αδιάφοροεδώ- τόσο η άγνοια όσο και ο φόβος στρέφουν τους πο-λίτες σε θέσεις κατά της κοινωνικής συνοχής και ενάντιαστην κοινωνική ανάπτυξη. Και τούτο, διότι το συναινε-τικά κόμματα δε φροντίζουν για την αντιμετώπιση τηςάγνοιας που λειτουργεί ως συνεκτικός δεσμός της αντι-κοινωνικής αντίδρασης.

Καθώς η μεταπολεμική άκρα δεξιά και τα κομματικάτης μορφώματα διαθέτουν χαρακτηριστικά πολύπλοκηςαλχημείας, το μείγμα της έχει υλικά που εντοπίζονται


25

σε διάφορες περιοχές του ιδεολογικού άξονα αριστεράς-δεξιάς. Αυτή η δύσκολη μάλιστα ανίχνευση συμπληρώνειτην πολιτική άγνοια των πολιτών, που πέφτουν θύματατης των συντηρητικών κραυγών προσέλκυσης εκλογικήςπελατείας. Η μεταφασιστική άκρα δεξιά έχει μεν τηναφετηρία στην άκρη του ιδεολογικού άξονα, αλλά δενπεριχαρακώνεται μόνο στο χώρο αυτό. Περιπλανάταιευκαιριακά σε διάφορες θέσεις κάνοντας ακόμα πιο δύ-σκολο τον εντοπισμό των ακροτήτων.

Τα στοιχεία του φιλελευθερισμού, του κεϋνσιανι-σμού και του μεταϋλισμού που εντοπίζονται εύκολα στοσώμα της, αναμειγνύονται με γνωρίσματα αντιπλου-ραλισμού, κρατικού πατερναλισμού, κοινωνικού αυ-ταρχισμού και εθνικο-πολιτισμικού μονισμού. Αυτέςακριβώς οι αναμείξεις είναι που συγχέουν τους πολίτες.Δεν είναι πια τόσο ξεκάθαρα τα όρια και κατά συνέπειαη απειλή για την κοινωνική συνοχή, όπως οι αλλοτινέςφασιστικές τάσεις της.

Ωστόσο, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και τηνπροσωπική αδυναμία του ατόμου να αλλάξει τη ζωήτου. Η τάση αυτή που είναι τόσο ισχυρή στις νεότερεςηλικίες, λειτουργεί αποτρεπτικά για τους πρεσβύτερους.Ο φόβος για το άγνωστο μέλλον, για την επικινδυνότητατης αλλαγής σε αλληλεπίδραση με την επαρχιώτικη λο-γική ενός συνδρόμου κατωτερότητας, σφραγίζουν τιςπύλες του ονείρου για κάτι καλύτερο. Η ίδια η άγνοιατρώει τα οράματα στο ταξίδι για το φόβο.

Η άγνοια στηριζόμενη στο φόβο και την αμάθειαοδηγεί στην υιοθέτηση ακροδεξιών θέσεων χωρίς τη δια-μεσολάβηση των ακροδεξιών κομμάτων. Οι επιστημο-νικές σοφιστείες και οι παραλογισμοί στις ερμηνείεςφαινομένων ή συμβάντων, ο φόβος της αλλαγής και τηςδιάσπασης της κοινωνικής συνοχής με την παροντική


26

της διαστρωμάτωση, οδηγούν μεγάλο μέρος του λαούκάθε κομματικής απόχρωσης σε ακραίες στάσεις. Είναιτα ίδια ελατήρια που συντηρητικοποιούν τον αμαθήπληθυσμό, τους πολίτες που άκριτα επαναπαύονται στιςληφθείσες πληροφορίες. Τούτη όμως η -"εκ γένεσης"-συντηρητικοποίηση γεννά και τα στερεότυπα και τιςολοκληρωτικές στάσεις.

Ο καταιγισμός πληροφοριών συμπολεμιστής τηςάγνοιας

Παράλληλα, όμως, φαντάζει λογική η αποδοχή πωςη συνείδηση του φωτισμένου ανθρώπου, του ανθρώπουπου ες αεί αναζητά, θα αφομοιώσει στην επαφή της τηνόποια αρμονία μπορεί να εναρμονίσει με τη δική τηςτην προερχόμενη από το γνωστικό αντικείμενο. Πώςόμως έρχεται η ψυχή μας σε επαφή με το γνωστικό αν-τικείμενο; Πέρα από τη ζωντανή επαφή με τον κόσμοτης καθημερινότητας, που αποτελεί το σημαντικότεροπεδίο γνωστικών αντικειμένων, σήμερα έχουμε και μιασειρά μέσων που μεταφέρουν πληθώρα γνωστικών αν-τικειμένων κοντά μας. Πάνω απ' όλα τα μέσα πληρο-φόρησης παραμένει η άμεση επαφή με το προς γνώσηαντικείμενο.

Ωστόσο, σήμερα η καθημερινότητα δεν αποτελεί τημόνη πηγή γνώσης και πληροφόρησης. Η ανάπτυξη τωννέων τεχνολογιών έφερε την καθημερινότητα όλου τουπλανήτη μέσα στο σαλόνι και το γραφείο μας. Δίπλαστη βιωματική παρατήρηση, λοιπόν, ξεδιπλώνονται καιτα πάσης φύσης μέσα επικοινωνίας ως πηγή γνώσης.Και, βέβαια, για το σύγχρονο σκοταδισμό ευθύνες έχουνκαι τα παραδοσιακά ΜΜΕ, στα οποία στηρίζουν τηνπληροφόρησή τους ενήλικες κι ανήλικοι.

Η σύγχρονη υπερπληροφόρηση υποκύπτουσα σε


27

έναν ιδιότυπο καταναλωτισμό έχει ξεπεράσει τα όρια.Στο μεταμοντέρνο πια οικοδόμημά μας ο καταναλωτι-σμός και ο πληθωρισμός ως ιδεολογήματα αγγίζουν καιτην πληροφορία· συμπαρασύρουν -με άλλους προανα-φερόμενους παράγοντες- στην άγνοια και την ημιμά-θεια.

Και η υπερκατανάλωση είναι πρωτίστως θέμα συ-νείδησης της ύπαρξής μας και του ρόλου μας στην κοι-νωνία. Πολίτες με συμμετοχή στα κοινά, εργαζόμενοιπου θα θέλουν να αναπτυχθούν οι ίδιοι και να προσφέ-ρουν στην κοινωνία, θα δούμε ότι ξεφεύγουν ευκολό-τερα από την άγνοια, παρά τον επαπειλούμενο ομαδικόκομφορμισμό.

Πώς άραγε φαντάζει σήμερα στην εποχή της υπερ-κατανάλωσης πληροφοριών το ερώτημα του Καστο-ριάδη: πόσο καιρό ακόμα η ανθρωπότητα θα κατατρύ-χεται από τις ματαιότητες και τις ψευδαισθήσεις πουονομάζουμε εμπορεύματα (Καστοριάδης, 1999); Γιατίτελικά οι πληροφορίες έχουν καταλήξει να είναι καιτούτες προϊόντα προς πώληση. Και τα προϊόντα-πλη-ροφορίες ενισχύουν την ψευδαίσθηση της ελευθερίας.Η κατανάλωση γίνεται έτσι η εξωραϊσμένη απάτη ολι-γαρχίας που ελέγχει και τα μέσα πληροφόρησης πουδιαμορφώνουν τη μόδα και προβάλλουν την αγοράαποπροσανατολιστικά ( Δήμος Χλωπτσιούδης, 2009).

Η τεχνολογία της σύγχρονης εποχής υπνωτίζει καισαγηνεύει μέσα από την ψευδαίσθηση της ικανότητάςμας να πληροφορούμαστε ότι συμβαίνει γύρω μας.Ωστόσο, ο κόσμος της τεχνολογίας και τούτος κρύβειτην καταναλωτική του χειραγώγηση. Η αποσπασματι-κότητα και η ευκαιριακή παρουσίαση των πληροφοριώναντί να λειτουργούν θετικά και να ενημερώνουν, τελικάσυσκοτίζουν περισσότερο το νου και ενισχύουν την αμά-


28

θεια. Και τούτη η άγνοια έρχεται να προστεθεί απέναντιστην ημιμάθεια δημοσιογράφων και παρουσιαστών.Ακόμα και τα ειδικά έντυπα αφιερώματα συχνά μένουνπίσω στις εξελίξεις και μεταφέρουν με λανθασμένο τρόποτην όποια ενημέρωση. Ομοίως και οι επιστημονικές τη-λεοπτικές εκπομπές και οι ταινίες τεκμηρίωσης -πουέχουν εμπορευματοποιηθεί τόσο πολύ- συχνότατα κα-ταγράφουν με αποσπασματικότητα τις επιστημονικέςεξελίξεις.

Εξάλλου, ο λόγος που υπάρχει τόσο πολύ άγνοιαείναι ότι αυτοί που την έχουν ανυπομονούν να τη μοι-ραστούν6. Η δε συχνή προβολή των φορέων κομφορμι-σμού (κόμματα, Εκκλησία, συντεχνίες κλπ) στις τηλεο-πτικές οθόνες και η πιο πρόσφατη διαδικτυακή τουςεπίθεση πληροφόρησης οδηγούν σε σύγχυση. Τα μέσαμε τον τρόπο που τους μεταχειρίζονται αντί να ενι-σχύουν το δημοκρατικό διάλογο, τελικά ενισχύουν τοσκοταδισμό. Γιατί οι ακραίες θέσεις, ο ρατσισμός, η σο-φιστεία και η μισαλλοδοξία βρίσκουν γόνιμο έδαφοςμέσα από τον άκριτο κι ανεξέλεγκτο πλουραλισμό. Καιφυσικά δεν είναι η δημοκρατία που ευθύνεται για τηνπροώθηση των αντικοινωνικών ιδεών, αλλά η μεταχεί-ριση που τα τηλεοπτικά μέσα τους επιφυλάσσουν.

Η μετανεωτερική αντίληψη για την πληροφόρησηεπιτρέπει την προβολή κάθε άποψης χωρίς να κρίνεταιεκ των προτέρων ο κοινωνικός της ρόλος. Η σύγχρονηκατανάλωση όλων και περισσότερων πληροφοριών εί-ναι το νέο δόγμα των μέσων επικοινωνίας που αναζη-τούν έναν ακόμα λόγο επιβεβαίωσης της ύπαρξής τους.Μα τούτα οδηγούν σε μία καινοφανή υπερπληθώρα ει-δήσεων, σε ένα καταιγισμό πληροφοριών που τελικά


29

6 Isaac Asimov.

οδηγεί σε ακατάσχετη αιμορραγία σκέψης και κρίσης.Κι ας μη λησμονούμε και όλο εκείνον τον κίτρινο

βόθρο που περιβάλλει τη δημοσιογραφική πληροφό-ρηση. Ειδήσεις που υπό το ψευδές επιχείρημα ότι τοκοινό αναζητά "πικάντικες" ειδήσεις, αποπροσανατολί-ζουν και φυλακίζουν τους πολίτες στα γυάλινα τοιχώ-ματα της άγνοιας. Αφειδώς, λοιπόν, σπαταλάται πολύ-τιμος ο τηλεοπτικός χρόνος της "φτωχής" μεσημβρινήςκαι πρωινής ζώνης σε ανούσιες πληροφορίες, που επι-βάλλουν στους πολίτες να απεμπολήσουν κάθε δικαίωμαστην ουσιαστική γνώση και την ελεύθερη σκέψη.

Ένας πόλεμος που έχει κηρυχθεί Η μάχη της επιστήμης εναντίον της άγνοιας δε λαμ-

βάνει χώρα σε κάποιο τοπίο. Είναι το ίδιο πανάρχαιοπεδίο συγκρούσεων όπου από την αρχαιότητα ακόμασυγκρούονταν η ελεύθερη και η κριτική σκέψη με τημισαλλοδοξία, τη δεισιδαιμονία και τον παραλογισμό.Σήμερα όμως παρατηρείται το οξύμωρο να χάνει στιςμάχες η λογική σκέψη, ενώ πια έχει τόσα όπλα στη διά-θεσή της και τόσους συμμάχους. Ο σκοταδισμός αντί ναηττάται από την υπεροπλία της επιστήμης και των νέωντεχνολογικών μέσων, επικρατεί στο πολεμικό πεδίο.

Ο καινοφανής για τον ΚΑ΄ αιώνα αναλφαβητισμόςκαι οι ποικίλες ρητορείες φυλακίζουν την κρίση, εκτελούντην αμφισβήτηση που προσπαθεί να στηρίξει την Αντί-σταση. Σαν κουκουλοφόροι καταδότες διάφοροι εκφρα-στές -δημοσιογραφικοί, πολιτικοί και άλλοι- προπαγαν-δίζουν την Κατοχή που μας επιβάλλει η άγνοια. Παύουνκάθε δημιουργική σκέψη, απειλούν κάθε λογική θέση.

Και σε αυτό τον πόλεμο τελικά πρέπει να ριχτούμεόλοι. Γιατί η Απελευθέρωση της σκέψης δεν είναι θέμαατομικό. Ο μετανεωτερικός ατομισμός είναι το άλλοθι


30

της επανάπαυσης και της ελιτίστικης κριτικής των ελεύ-θερα σκεπτόμενων ανθρώπων σε βάρος των αγνοουμέ-νων στα πεδία των μαχών. Η Ανεξαρτησία του πνεύμα-τος είναι θέμα συλλογικό. Ταυτίζεται με την πρόοδο τηςκοινωνίας, με την ανάπτυξή της και τη συνοχή της.

Στη φυσική συμπεριφορά όλων των έμβιων όντωνσυναντάμε την αρχή της ομοιόστασης, της ικανότηταςτου οργανισμού να διατηρεί την ευστάθεια ανάμεσαστα στοιχεία που τον αποτελούν. Στη φύση υπάρχουναναρίθμητα παραδείγματα ομοιόστασης. Είναι τόσοαπαραίτητες για τη διατήρηση της ζωής που δύσκολαμπορούμε να φανταστούμε την καταγωγή της ζωής δί-χως την ταυτόχρονη "εφεύρεση" του ρυθμιστικού αυτούκυκλώματος (Λόρεντς, 1978). Αυτή την ομοιόσταση οφεί-λουμε να εντοπίσουμε κι εμείς προκειμένου να ξεπερά-σουμε την ανισορροπία της άγνοιας, τις επιθέσεις τουπνευματικού σκότους. Αλλιώς, απειλείται όχι μόνο ηκοινωνική ανάπτυξη, αλλά ουσιαστικά ο ανθρώπινοςπολιτισμός.

Μα άγνοια δε σημαίνει μόνο αμάθεια. Είναι στάσηζωής, συχνά κατ’ επιλογή για όσα γίνονται γύρω μας.Είναι μια άλλη μετανεωτερική ιδιομορφία του δυτικούπολιτισμού. Ως στοιχείο αγωγής ανιχνεύεται στην οικο-λογική-περιβαλλοντική μας συμπεριφορά, διερευνάταιστην απομάκρυνση από τη συλλογική δράση, από τηδημόσια ζωή, εξιχνιάζεται στον ατομικισμό και τον ωχα-δερφισμό. Συχνά βλέπουμε να προτιμάται από την ανα-ζήτηση προσφέροντας έτσι ένα εγωιστικό άλλοθι απέ-ναντι στις επιλογές μας.

Η ερήμωση του φυσικού περιβάλλοντος καταστρέ-φει όχι μόνο τον εξωτερικό κόσμο, αλλά και κάθε σεβα-σμό του ανθρώπου για την ομορφιά. Είναι μία συνει-δητή επιλογή υπό το πέπλο της άγνοιας που συνέρχεται


31

με την αδιαφορία για το μέλλον και τη φύση. Αυτή όμωςη επιλεγόμενη άγνοια προσφέρει ευκαιρίες απάρνησηςτων προσωπικών ευθυνών και επίρριψης ευθυνών σεάλλους. Κι όμως η καταστροφή επήλθε. Η δε υπερπλη-θώρα πληροφοριών πέρα από τα όρια αφομοίωσης επι-φέρει την άγνοια. Προτιμάται η μη-κρίση από την κρίσηγιατί είναι βολικότερη, πιο ξεκούραστη.

Η άγνοια είναι σαν τη Λερναία Ύδρα· με νέες πλη-ροφορίες να ξεφυτρώνουν κάθε φορά που κατανοούμεμία. Ένας Ηρακλής της κρίσης χρειάζεται για να τιθα-σεύσει αυτό το τέρας, για να το σκοτώσει. Αλλά το τέραςτο δημιούργησαν οι θεοί για να ταλαιπωρεί τους θνη-τούς, για να δοξαστεί η αθανασία της γνώσης. Ο άθλοςέδωσε την αφορμή να μείνει στην αιωνιότητα το όνοματης κρίσης, όχι γιατί νίκησε, αλλά επειδή συνέχισε τουςάθλους στη μάχη της άγνοιας και της κρίσης. Άλλωστε,ο δικός μας Ηρακλής επέλεξε το δύσκολο δρόμο της Αυ-τόνομης Σκέψης και της Αρετής. Είχε το κουράγιο ναβαδίσει στο τεντωμένο σκοινί, να βαδίσει στο δύσβατομονοπάτι της εποποιίας της καθημερινότητας, να ζυ-γιάσει το βλέμμα της ανοησίας της Λερναίας Ύδρας.

Ο Οιδίποδας αιώνιο σύμβολο της άγνοιας Η άγνοια πάντοτε αποτελούσε το μεγάλο φόβο των

ευρωπαϊκών κοινωνιών. Οι μελέτες των αρχαίων κειμέ-νων αποδεικνύουν τη μεγάλη ανησυχία για την αυτα-πάτη της ελευθερίας του ατόμου και την άγνοια γεγο-νότων που το περικλείουν. Φυσικά στις μυθολογικέςαναφορές η άγνοια προσεγγίζεται από τη θεώρηση τηςκοσμογονίας και την επέμβαση των θεών στα ανθρώ-πινα δρώμενα.

Χαρακτηριστικό πρόσωπο της ελληνικής μυθολογίαςπου ζούσε στην άγνοια ήταν ο Οιδίποδας. Ο οιδιπόδειος


32

κύκλος δεν είναι ένα δόγμα της μοίρας, ούτε απλά έναδράμα χαρακτήρων, μια ηθικολογική τραγωδία. Είναιδράμα αποκάλυψης· η αποκαλυπτική δράση οδηγεί τονήρωα να μάθει την αλήθεια για τον εαυτό του και συγ-χρόνως τον οδηγεί στην καταστροφή του (Schadewaldt,1956). Είναι το σύμβολο του ανθρώπου που αγωνίζεταιμε πάθος να βρει τα μυστικά της ζωής. Ο αιώνιος αναζη-τητής της αλήθειας που ξεκινά την περιπέτεια της εξόδουαπό τον αμέριμνο κόσμο της άγνοιας. Ο τραγικός σοφό-κλειος ήρωας αποτελεί το συνώνυμο της άγνοιας, της έλ-λειψης γνώσης. Όλη του η ζωή ήταν εγκλωβισμένη μέσαστην αγνωσία. Ο τραγικός του γάμος, η πρωτύτερη πα-τροκτονία, η απόκτηση παιδιών με τη μητέρα του, όλαδείχνουν την ποιητική αποτύπωση των συνεπειών τηςάγνοιας και το μυθολογικό φόβο των θνητών για τοάγνωστο.

Ο μυθικός βασιλιάς της Θήβας χωρίς να γνωρίζειτη λαβδακίδικη καταγωγή του και μεγαλωμένος σε έναεκτός αίματος οικογενειακό περιβάλλον, κατευθύνεταιστο μαντείο των Δελφών για να μάθει την αλήθεια. Συ-νεχίζοντας το ταξίδι του και αποφεύγοντας να γυρίσειστην υποτιθέμενη πατρίδα του, επιστρέφει χωρίς να τοξέρει στην αληθινή. Στη διαδρομή δολοφονεί τον πατέρατου για ασήμαντη αφορμή εν αμύνη. Ο ήρωας πουέμελλε να αλλάξει την πορεία της Θήβας, δε γνώριζε μεποιον συμπλέκονταν. Είναι όμως ο ίδιος ήρωας που κα-τορθώνει να λύσει το περίφημο αίνιγμα της σφίγγαςπου μέχρι τότε είχε οδηγήσει στο θάνατο τόσους νέουςανθρώπους. Λύνει το αίνιγμα για να καταστεί σύμβολοτης σοφίας. Ως δώρο της εξόντωσης του τέρατος ήταν ογάμος του με τη χήρα πια βασίλισσα και ο ενθρονισμόςτου στην πατρογονική του πόλη -που ακόμη εξακολου-θούσε να μην το γνωρίζει. Ο σοφός βασιλιάς φαίνεται


33

να ζούσε για χρόνια ευτυχισμένος -οικογενειακά καιπολιτικά- μέχρι να πέσει λοιμός στη Θήβα, να μάθει τηναλήθεια και να φτάσει η ολοκληρωτική του πτώση σταμάτια θεών και θνητών μέσα στους επόμενους αιώνες.Χλευάστηκε. Κατάντησε παράδειγμα προς αποφυγή γιαεκείνα που ενώ μπορούσε να ερμηνεύσει, επέλεξε ναμην το κάνει. Προτίμησε να ζήσει στη δική του ερμηνείατων πραγμάτων, στην οπτασία που τον έκλεισαν οι θεοίχωρίς να προσπαθεί να ξεφύγει.

Ο Οιδίπους, που έγινε τύραννος χάριν της γνώσηςτου, θα χάσει την εξουσία του μόλις μάθει την αλήθεια.Η αλήθεια εμφανίζεται πλέον ως ασύμβατη με τη σοφία.Ο βασιλιάς είναι αδαής, άπορος· έχει πλήρη άγνοια μετον ίδιο βαθμό πληρότητας που είχε η γνώση της απάν-τησης στο αίνιγμα της Σφίγγας. Κι όμως αυτή του ηαπάντηση τον κατέστησε τον πλέον σοφό και τον οδή-γησε στην αλαζονεία: βρήκε ολομόναχος τη λύση καιτου αινίγματος και του χρησμού. Η άγνοια αυτή μέσωτης γνώσης, δεν αντανακλά απλά την αλαζονεία του,αλλά την ύπαρξη τόσων πληροφοριών που τελικά δενμπόρεσε να τις αξιολογήσει κατάλληλα και να οδηγηθείστα σωστά συμπεράσματα.

Είχε τις πληροφορίες που χρειάζονταν ώστε σύν-τομα να αντιληφθεί το παρελθόν και το παρόν, αλλάπροτίμησε να μείνει προσκολλημένος στο φαντασιακόπου έπλασε για τις γνώσεις και την σοφία του. Είναικαταδικασμένος να ζει στο σκοτάδι της άγνοιας και τουπόνου μέσα σ' έναν παράλογο και μυστηριώδη κόσμο,και παλεύοντας συνεχώς, να οδηγείται παρά τη θέλησήτου στη μοιραία κατάληξη, την a priori καταδίκη του σεθάνατο, που τη γνωρίζει, αφού είναι το μόνο από ταόντα που έχει επίγνωση του θανάτου.

Η άγνοια όμως αυτή του Οιδίποδα ήταν η ρίζα


34

όλων των κακών. Προσηλωμένος στη μορφή και στηνύλη ο ήρωας οδηγείται στις δικές του αυταπάτες. Όπωςεπισημαίνει ο Blum η αναζήτηση της επίγνωσης – ενό-ρασης ήταν πάντα παράλληλη με την ευλογία τηςάγνοιας. Αυτό αντανακλάται στην ταλαιπωρία του Οι-δίποδα μεταξύ του γνωρίζω – δε γνωρίζω, μια αμφιτα-λάντευση η οποία παραπέμπει στην αμφιθυμία του. Ησύζευξη του ότι ο Οιδίποδας αντιπροσωπεύει ταυτό-χρονα το μωρότερο και τον εξυπνότερο άνθρωπο, ση-ματοδοτείται στην επίλυση του αινίγματος της Σφίγγας:ο Οιδίποδας επιλύει μεν το αίνιγμα της ανθρώπινηςύπαρξης και αναδεικνύεται γνώστης και ανώτερος πνευ-ματικά, αλλά αυτή η γνώση δεν είναι αφομοιωμένη γιατον ίδιο του τον εαυτό. Μη έχοντας εσωτερικεύσει αυτήτη γνώση, είναι καταδικασμένος να υπόκειται στη μοίρακαι στο αναπόφευκτο.

Οφείλουμε, έτσι, ερμηνεύοντας το Σοφοκλή, να επι-σημάνουμε ότι η οιδιπόδεια άγνοια ουδέποτε αποτέλεσεκάτι το θετικό για τον ποιητή. Δεν είναι προοπτική καιστάση ζωής, αλλά αντίθετα αιτία για τραγικό τέλος,αφορμή και σύμβολο προκειμένου να διδάξει τη δύναμητης γνώσης και της κρίσης. Γιατί ο Οιδίποδας δεν απο-τελεί ένα τυχαίο πρόσωπο που έπεσε στη θεϊκή δίνη τηςάγνοιας, αλλά το σύμβολο της σοφίας. Είναι εκείνοςπου γνώριζε όλες τις απαντήσεις της ανθρώπινης ύπαρ-ξης, που είχε όλη τη σοφία να βρίσκει λύσεις κατατρο-πώνοντας τέρατα. Κι όμως ο σοφός άνθρωπος μέσα στονπαραλογισμό της αλαζονείας του δεν ανακάλυψε τοπαιχνίδι των θεών. Και τούτο το ανακάλυψε υστερότερααπό τη μητέρα και σύζυγό του.

Έτσι, ο Οιδίποδας καθίσταται στη δραματική ποι-ητική γλώσσα το αιώνιο σύμβολο της ανειδημοσύνηςπου ενώ ζούσε μέσα σε ένα καταιγισμό πληροφοριών,


35

αρνούνταν να τις αξιολογήσει ορθολογικά. Η άγν

· Δήμος Χλωπτσιούδης 8. λειοποίησης3. Συνδέεται...

Documents

Transcript of · Δήμος Χλωπτσιούδης 8. λειοποίησης3. Συνδέεται...