ΤΑ ΜΙΚΡΟΤΕΡΑ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΑ ΚΡΑΤΗ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣΕκτός από τους microεγάλους πρωταγωνιστές στην πολιτική σκακιέρα του ελληνιστικού κόσmicroου υπήρξαν και microικρότερα κράτη που αναπτύχθηκαν χάρη στη φιλόδοξη πολι-τική των ηγεmicroόνων τους και στα κενά εξουσίας που δηmicroιουργούσαν κατά τόπους οι συγκρούσεις microεταξύ των διαδόχων και των Επιγόνων Σε κάποιες συγκυρίες τα κράτη αυτά αναδείχθηκαν σε ρυθmicroιστές των διεθνών σχέσεων καθώς οι συmicromicroαχίες τους microε τη microία ή την άλλη πλευρά των αντιmicroαχοmicroένων δηmicroιουργούσαν διευρυmicroένα και περισσό-τερο ή λιγότερο ισχυρά microέτωπα Καθένα είχε τον δικό του χαρακτήρα και τη δική του microοίρα η Πέργαmicroος βάσισε εξαρχής την εξουσία της στον πλούτο που της εξασφάλισε αρχικά το θησαυροφυλάκιο του ηττηmicroένου Λυσίmicroαχου και στη συνέχεια εξελίχθηκε σε φρουρό της Μικράς Ασίας έναντι στη γαλατική λαίλαπα Η Βιθυνία εκmicroεταλλεύτηκε επίσης τους πολέmicroους microεταξύ Σελευκιδών και Λυσίmicroαχου για να καταλάβει τα νότια παράλια του Βοσπόρου και της Μαύρης θάλασσας Ο Πόντος αποτέλεσε το microόνο σοβα-ρό εmicroπόδιο που αντιmicroετώπισαν οι Ρωmicroαίοι κατά την εξάπλωσή τους στον microικρασιατικό χώρο Η Κοmicromicroαγηνή εξέφρασε την όψιmicroη επιθυmicroία των γηγενών της Συρίας να απο-κτήσουν δική τους κρατική οντότητα Η Καππαδοκία τέλος κατόρθωσε να επιβιώσει παραmicroένοντας φίλα προσκείmicroενη στους Σελευκίδες ενώ έστρεφε επάνω της τις κατα-κτητικές βλέψεις των γειτόνων της Ωστόσο τα κρατίδια αυτά αναγκάστηκαν τελικά να προσδεθούν στο άρmicroα της Ρώmicroης Περνώντας συνήθως ένα διάστηmicroα ως πελατειακά βασίλεια ενσωmicroατώθηκαν στην αναπτυσσόmicroενη αυτοκρατορία είτε οικειοθελώς είτε έπειτα από αιmicroατηρούς αγώνες

Το ατταλιδικό βασίλειο της Περγάmicroου

Τοποθεσία και προϊστορία της ΠεργάmicroουΠέργαmicroος (ή Πέργαmicroον) σε φρυγική ή πάντως προ-ελληνική διάλεκτο σηmicroαίνει το οχυ-ρό ύψωmicroα (burg) Η Πέργαmicroος είναι χτισmicroένη σε ύψωmicroα από ανδεσίτη 330 micro στις όχθες του ποταmicroού Κάικου (σηmicroερινού Bakır Ccedilay) Στην αρχαιότητα η περιοχή αποτε-λούσε τmicroήmicroα της Φρυγίας Τόσο τα γύρω βουνά όπως η Πίνδασος (Kozak) στον βορρά και το όρος Ασπορδηνών (Yuumlnd Dağ) όσο και οι απόκρηmicroνες κοιλάδες του Κάικου και των παραποτάmicroων του παρέχουν στη θέση φυσική οχύρωση Κατά τη 2η χιλιετία πΧ η περιοχή αποτελούσε τmicroήmicroα του κράτους των Χετταίων

Νικόπολη

Κοmicromicroαγηνή

Καππαδοκία

Πέργαmicroος

Βιθυνία

Πόντος

Ζεύγmicroα

Πόντος

Την 1η χιλιετία πΧ στην περιοχή εγκαταστάθηκαν Θρακο-φρυγικά φύλα καθώς και Αιολείς άποικοι Μυθικός ιδρυτής της Περγάmicroου θεωρείτο ο Τήλεφος γιος της ιέρειας της Αθηνάς Αυγής από την Αρκαδία και του Ηρακλή Στα αρχαϊκά ή πρώιmicroα κλασικά χρόνια η Πέργαmicroος φαίνεται ότι αποτελούσε αυτόνοmicroη ηγεmicroονία η οποία στη συνέχεια υποτάχθηκε στους Αχαιmicroενίδες Ο Ξενοφώντας αναφέρει ότι το βασιλικό γένος της Περγάmicroου την εποχή που οι Μύριοι στρατοπέδευσαν εκεί κατά την Κάθοδό τους ήταν ελληνικό καταγόmicroενο από την αριστοκρατική οικογένεια των Γογγυλιδών που είχαν εκδιωχθεί από την Εύβοια Κατά την Ύστερη Κλασική περίοδο η ανώτερη τάξη της Περγάmicroου ήταν microεικτή αποτε-λούmicroενη από Έλληνες και Πέρσες Μετά τη microάχη του Γρανικού η περιοχή πέρασε στα χέρια των Μακεδόνων

Το βασίλειο της ΠεργάmicroουΜετά τη microάχη τη Ιψού (301 πΧ) ο νικητής Λυσίmicroαχος διόρισε ως διοικητή στο οχυρό της Περγάmicroου τον Φιλέταιρο καταγόmicroενο από το Τίειο του Εύξεινου Πόντου Του ανέθεσε τη φύλαξη της πολεmicroικής λείας που είχε αρπάξει από τον ηττηmicroένο της microάχης Αντίγονο Μονόφθαλmicroο και που ανερχόταν σε 9000 τάλαντα αργύρου και τον έχρισε γαζοφύλακα (δηλαδή θησαυροφύλακα) Το 282 πΧ όmicroως εξαιτίας ραδιουργιών της γυναίκας του Λυσίmicroαχου ο Φιλέταιρος microαζί microε άλλους αξιωmicroατούχους αποστάτησε και τάχθηκε microε το microέρος του αντιπάλου του Λυσίmicroαχου Σέλευκου Νικάτορα Όταν όmicroως ο Λυσίmicroαχος σκοτώθηκε στο Κούρου Πεδίον και ο Σέλευκος δολοφονήθηκε από τον Πτολεmicroαίο Κεραυνό ο Φιλέταιρος επωφελήθηκε από το κενό εξουσίας και αυτο-νοmicroήθηκε ιδιοποιούmicroενος φυσικά και το περιεχόmicroενο του θησαυροφυλακίου Αρχικά δήλωσε σύmicromicroαχος των Σελευκιδών και δεν διεκδίκησε τον τίτλο του βασιλέα παρά microόνο τη θέση του διοικητή της Περγάmicroου Ο Φιλέταιρος φρόντισε άmicroεσα για την ανάδειξη της Περγάmicroου Διεύρυνε τον οχυρωmicroα-τικό περίβολο της πόλης δηmicroιουργώντας ένα νέο τmicroήmicroα το οποίο ονόmicroασε Φιλεταιρία Φαίνεται ότι έχτισε ανάκτορο για τον εαυτό του ίσως αναδοmicroώντας το προϋπάρχον διοικητήριο Ωστόσο το ανάκτορο αυτό όπως και τα υπόλοιπα πρώιmicroα ατταλιδικά ενδιαιτήmicroατα δεν χαρακτηριζόταν από χλιδή αλλά αντίθετα έmicroοιαζε microε microεγάλων δι-αστάσεων ιδιωτική οικία Αντίθετα φρόντισε για την οικοδόmicroηση σηmicroαντικών ιερών

Ο Τήλεφος γιος του Ηρακλή και microυθικός ιδρυτής της Περγάmicroου

όπως το κεντρικό ιερό της Περγάmicroου αφιερωmicroένο στην Αθηνά Νικηφόρο ή αυτά της Δήmicroητρας και της Μητέρας Ασπορδηνής Τέλος ακολούθησε microία πολιτική ευεργεσίας microε πανελλήνια εmicroβέλεια κάνοντας δωρεές σε γειτονικές πόλεις αλλά και στο Μαντείο των Δελφών Ο ίδιος δεν απέκτησε παιδιά αφού σύmicroφωνα microε τις πηγές ήταν ευνούχος Φρόντισε όmicroως νωρίς για τη διαδοχή του υιοθετώντας τον ανιψιό του Ευmicroένη Ο Ευmicroένης Αrsquo διαδέχθηκε τον Φιλέταιρο το 263 πΧ και παρέmicroεινε στον θρόνο έως το 241 πΧ Στην ουσία ήταν αυτός που διοργάνωσε το κράτος της Περγάmicroου Κατάφερε αποφασιστική νίκη κατά του Αντίοχου Αrsquo διευρύνοντας έτσι τα όρια του κράτους του που τώρα περιλάmicroβανε το microεγαλύτερο microέρος της Μυσίας από την Ίδη έως τον κόλπο της Ελαίας Ίσως microετά τη νίκη του αυτή να πήρε και τον βασιλικό τίτλο Καθώς και ο ίδιος δεν απέκτησε παιδιά υιοθέτησε επίσης τον ανιψιό του Άτταλο Αrsquo (241-197 πΧ) Την εποχή εκείνη οι Γαλάτες που είχαν εγκατασταθεί στα υψίπεδα της Φρυγίας

Τα νοmicroίσmicroατα ως ένδειξη της πολιτικής του Φιλέταιρου και των δια-δόχων του

Τα νοmicroίσmicroατα των αρχών του 3ου αιώνα από την Πέργαmicroο αποκαλύπτουν εύγλωττα τη σταδιακή αποδέσmicroευση του Φιλέταιρου και των διαδόχων του από τους βασιλείς Λυσί-microαχο και Σέλευκο και την πορεία προς την ίδρυση αυτόνοmicroου βασιλείου Συγκεκριmicroένα microεταξύ του 297 και του 282 πΧ τα νοmicroίσmicroατα κόβονται στο όνοmicroα του Λυσίmicroαχου ενώ φέρουν στον εmicroπροσθότυπο την προσωπογραφία του Αλεξάνδρου Μετά τη microάχη του Κούρου Πεδίου το όνοmicroα του Σέλευκου αντικαθιστά αυτό του Λυσίmicroαχου αλλά η εικονογραφία παραmicroένει ίδια Μετά τον θάνατο του τελευταίου ο Φιλέταιρος άρχισε να κόβει νοmicroίσmicroατα microε το όνοmicroα και τη microορφή του Αλεξάνδρου γεγονός που φανερώνει την αmicroηχανία του για το πού υπαγόταν διοικητικά η περιφέρεια την οποία διοικούσε Από το 275 και εξής τα νοmicroίσmicroατα φέρουν ndashετεροχρονισmicroέναndash την προτοmicroή του Σέλευ-κου και το όνοmicroα του Φιλέταιρου κάτι που υποδηλώνει την εξάρτηση από το σελευκι-δικό βασίλειο Ο Φιλέταιρος δεν έκοψε ποτέ νοmicroίσmicroατα στο δικό του όνοmicroα Ο διάδοχός του Ευmicroένης Αrsquo όmicroως ο οποίος στην ουσία πέτυχε πρώτος την πλήρη ανεξαρτησία της Περγάmicroου έκοψε νοmicroίσmicroατα microε το όνοmicroα και τη microορφή του Φιλέταιρου

Α σ η micro έ ν ι ο νόmicroισmicroα (297-281 πΧ) του Λυσίmicroαχου microε

είχαν επιδοθεί σε συστηmicroατικές λεηλασίες στην ύπαιθρο της Φρυγίας και της Μυσί-ας φτάνοντας ακόmicroη και στη νότια Μικρά Ασία στη Λυκία Ακόmicroη και οι Σελευκίδες αναγκάζονταν να τους πληρώνουν εισφορές Η εύθραυστη διοίκηση του Σέλευκου Βrsquo αδυνατούσε να τους αντιmicroετωπίσει αποτελεσmicroατικά Τότε ο Άτταλος Αrsquo κατάφερε να τους εξουδετερώσει στην κοιλάδα του Κάικου κοντά στη Σόmicroα Κατόπιν τούτου ο Άτταλος πήρε τον τίτλο Σωτήρ και η νίκη του απαθανατίστηκε στο ατταλιδικό ανάθηmicroα στο ιερό της Αθηνάς Ο Άτταλος είχε καταφέρει να νοmicroιmicroοποιήσει την εξουσία του καθιστώντας την Πέργαmicroο προπύργιο έναντι των Γαλατών δίκαια καθώς φαίνεται αφού χρειάστηκε να ξανασυγκρουστεί microε τους Γαλάτες στις δεκαετίες του 230 και του 220 πΧΣτα τέλη της δεκαετίας του 220 όmicroως η εξουσία του Αττάλου αmicroφισβητήθηκε από τον Αντίοχο Ιέρακα που είχε αυτονοmicroηθεί από τους Σελευκίδες και επιδίωκε την κυ-ριαρχία στη Μικρά Ασία Αρχικά η πολεmicroική αναmicroέτρηση microεταξύ τους έληξε υπέρ του Άτταλου και χάρισε νέα εδάφη στο βασίλειο της Περγάmicroου Ένας ισχυρός στρατηγός των Σελευκιδών όmicroως ο Αχαιός κατάφερε microέσα σε δύο χρόνια να ξαναπάρει πίσω τις κτήσεις αυτές καθώς και άλλες πόλεις της επικράτειας των Ατταλιδών όπως η Μύρινα και οι Αιγές Διέπραξε όmicroως το ατόπηmicroα να εmicroφανιστεί και αυτός ως σφετεριστής της σελευκιδικής εξουσίας στη Μικρά Ασία Σε microία νέα microάχη το 218 πΧ ο Άτταλος κατά-φερε να ξανακερδίσει τις κτήσεις του από τον Αχαιό και να τις διατηρήσει και microετά την εξόντωση του τελευταίου από τον Αντίοχο Γrsquo το 213 πΧ Ο Άτταλος ακολούθησε φιλόδοξη πολιτική που σκοπό είχε να τον αναδείξει ως ισχυρό ηγεmicroόνα στον ελληνιστικό κόσmicroο Μία από τις πολιτικές κινήσεις του Άτταλου microε microα-κροπρόθεσmicroες συνέπειες ήταν η συmicromicroαχία του microε το Κοινό των Αιτωλών εναντίον του Φιλίππου Εrsquo της Μακεδονίας Η συmicromicroαχία των Αιτωλών microε τη Ρώmicroη για τον ίδιο σκοπό κατέστησε αναγκαστικά τους Ατταλίδες συmicromicroάχους και των Ρωmicroαίων Από τη συmicromicroαχία αυτή ο Άτταλος αποκόmicroισε σηmicroαντικό όφελος καθώς οι Αιτωλοί ndashπου έλεγχαν την περίοδο εκείνη microεγάλο microέρος του ελλαδικού χώρουndash του πούλησαν την Αίγινα (210 πΧ) που έκτοτε αποτέλεσε ναυτική βάση των Περγαmicroηνών στην κυρίως Ελλάδα Το 207 πΧ όmicroως άρχισαν οι τριβές microε το βασίλειο της Βιθυνίας και οι Ατταλίδες ανα-γκάστηκαν να αποσυρθούν από τον ελλαδικό χώρο προκειmicroένου να αντιmicroετωπίσουν επίθεση του Προυσία

Ο Φιλέταιρος δηmicroιούργησε την αυτόνοmicroη Πέργαmicroο microετά τον

Όmicroως οι φιλικές σχέσεις των Ατταλιδών προς τη Ρώmicroη συνεχίστηκαν Το 205 microάλιστα οι Ρωmicroαίοι ζήτησαν να σταλεί ο βαίτυλος του ιερού της Κυβέλης από την Πεσινού-ντα στη Ρώmicroη και ο Άτταλος microεσολάβησε στους Γαλάτες για να πραγmicroατοποιηθεί η επιθυmicroία τους Την επόmicroενη χρονιά η λατρεία της Κυβέλης (Magna Mater όπως την microετονόmicroασαν οι Ρωmicroαίοι) εισήχθη πανηγυρικά στη Ρώmicroη Το 201 πΧ ο Φίλιππος Εrsquo αποφάσισε να επιτεθεί κατά της Περγάmicroου Η αιφνιδιαστική αυτή κίνηση οδήγησε σε συνασπισmicroό Ρώmicroης-Ρόδου-Περγάmicroου εναντίον του γεγονός που τελικά πυροδότησε τον Βrsquo Μακεδονικό πόλεmicroο (199-197 πΧ) Σε αντίθεση microε τους προκατόχους του που ήταν άτεκνοι ο Άτταλος Αrsquo απέκτησε τέσσερις γιους Όταν πέθανε το 197 πΧ τον διαδέχτηκε ο πρωτότοκος που ανέ-βηκε στον θρόνο ως Ευmicroένης Βrsquo Η περίοδος της βασιλείας του χαρακτηρίστηκε από microεγάλη άνθηση των τεχνών και των γραmicromicroάτων αλλά και από σταδιακή αύξηση της ρωmicroαϊκής επιρροής στην πολιτική της Περγάmicroου Ο Ευmicroένης κατέφυγε στην προστασία των Ρωmicroαίων εξαιτίας της επεκτατικής πολιτικής του Αντίοχου Γrsquo microε τον οποίο ήλθε σε αντιπαράθεση Αυτό αποτέλεσε και το έναυσmicroα που περίmicroεναν οι Ρωmicroαίοι για να επέmicroβουν στα πολιτικά πράγmicroατα της Μικράς Ασίας Με τον συνασπισmicroό Ρώmicroης-Περ-γάmicroου συντάχθηκαν επίσης η Μαγνησία του Σίπυλου οι Σάρδεις η Έφεσος και η Μαγνησία του Μαιάνδρου Ο ρωmicroαϊκός στρατός προέλασε νικηφόρος στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας και κατάφερε αποφασιστική νίκη εναντίον των Γαλατών κοντά στην Άγκυρα Από το σηmicroείο εκείνο η Ρώmicroη ουσιαστικά πήρε τη θέση της Περγάmicroου για τον έλεγχο του γαλατικού κινδύνου Η ρωmicroαϊκή παρουσία στη Μικρά Ασία ωστόσο έκανε αναπόφευκτη την τελική σύγκρουση microε τον Αντίοχο Γrsquo που έλαβε χώρα στη Μαγνησία του Μαιάνδρου (189 πΧ) και οδήγησε στην καταστροφή του Σελευκίδη Από την αναmicroέτρηση αυτή η Πέργαmicroος βγήκε ιδιαίτερα κερδισmicroένη κυρίως εξαιτίας της έγκαιρης και αποτελεσmicroατικής διπλωmicroατικής παρέmicroβασης του Ευmicroένη που microετέβη ο ίδιος στη Ρώmicroη και παρουσιάστηκε στη Σύγκλητο διεκδικώντας και κερδίζοντας την πρωτοκαθεδρία microεταξύ των συmicromicroάχων της Ρώmicroης στην Ανατολή υποσκελίζοντας την πρώην σύmicromicroαχό της Ρόδο Με τη συνθήκη της Απάmicroειας (188 πΧ) που στην ουσία έληξε τον πόλεmicroο Αντίοχου-Ρώmicroης όλα τα microικρασιατικά εδάφη βόρεια του Ταύρου και έως τα όρια της Καππαδοκίας microέχρι τον ποταmicroό Άλυ και τη λίmicroνη Τάττα πέρασαν στην επικράτεια του κράτους της Περγάmicroου Στον νότο απέκτησε το λυκικό λιmicroάνι της

Μαρmicroάρινη προτοmicroή του Άττα-λου Αrsquo ρωmicroαϊκό αντίγραφο

Τελmicroησσού Η Πέργαmicroος επεκτάθηκε ακόmicroη και επί ευρωπαϊκού εδάφους παίρνοντας όλες τις θρακικές κτήσεις του Αντίοχου Τέλος η πρόσδεση του βασιλείου της Καπ-παδοκίας στο άρmicroα της Ρώmicroης είχε ως αποτέλεσmicroα τον δυναστικό γάmicroο της κόρης του βασιλιά της Καππαδοκίας Αριαράθη Δrsquo microε τον Ευmicroένη για λόγους καθαρά πολιτικούς Παρά τον πολιτικό αυτό θρίαmicroβο της Περγάmicroου ωστόσο ήταν φανερό πως η αυτονο-microία της είχε παρέλθει πλέον η πολιτική της ύπαρξη κρεmicroόταν από τις διαθέσεις και τις σκοπιmicroότητες της Ρώmicroης Ο Ευmicroένης Βrsquo επωφελήθηκε από ένα πενταετές διάστηmicroα χωρίς πολέmicroους (179-174 πΧ) για να επιδοθεί σε έργα που θα λάmicroπρυναν την πόλη του και θα του έδιναν αίγλη microονάρχη σε πανελλήνιο επίπεδο Θεσmicroοθέτησε αγώνες που τελούνταν microε κέντρο το ιερό της Αθηνάς τα Νικηφόρια microετέβη στην Αθήνα όπου νίκησε σε αρmicroατοδροmicroία κατά τη διάρκεια των Παναθηναίων και θεmicroελίωσε τον microεγαλοπρεπή βωmicroό του Δία Ωστόσο η φιλορωmicroαϊκή πολιτική του τον είχε καταστήσει αντιπαθή στις ελληνικές πόλεις που διψούσαν για ελευθερία και αυτονοmicroία και δεν έβλεπαν microε καλό microάτι τη ρωmicroαϊκή επέmicroβαση Το 172 πΧ ο Ευmicroένης microετέβη στη Ρώmicroη για να πείσει τη Σύγκλητο να κηρύξει τον πόλεmicroο εναντίον του Περσέα του Μακεδόνα βασιλιά που είχε διαδεχθεί τον Φίλιππο Εrsquo Στην επιστροφή σταmicroάτησε στους Δελφούς Κατά microία εκδοχή που θεωρείται από ορισmicroένους ιστορικούς φιλορωmicroαϊκή προπαγάνδα οι οπα-δοί του Περσέα του είχαν στήσει ενέδρα καθlsquo οδόν προς το microαντείο Στη συmicroπλοκή που έλαβε χώρα ο Ευmicroένης πληγώθηκε σοβαρά και microεταφέρθηκε στην Αίγινα για να αναρρώσει ενώ οι αντίπαλοί του διέδωσαν ότι ήταν ήδη νεκρός Το περιστατικό αυτό πυροδότησε τον Γrsquo Μακεδονικό πόλεmicroο που έληξε τρία χρόνια αργότερα microε τη microάχη της Πύδνας και την ολοκληρωτική ήττα του Περσέα από τις ενωmicroένες στρατιές των Ατταλιδών και του Ρωmicroαίου υπάτου Αιmicroίλιου Παύλου Η εξουδετέρωση όmicroως του laquoαντίπαλου δέουςraquo και ο φόβος των Ρωmicroαίων για εξέγερση των ελληνικών πόλεων microε τη σύmicroπραξη των Γαλατών οδήγησε σε κρίση τις σχέσεις Ρώmicroης-Περγάmicroου Όmicroως microία νέα νίκη των Ατταλιδών επί των Γαλατών στη Φρυγία το 166 πΧ υπενθύmicroισε στις ελληνικές πόλεις ότι οι Γαλάτες εξακολουθούσαν να αποτελούν κίνδυνο και τους απέ-τρεψαν από το να εmicroπλακούν σε νέα διχόνοια microε την Πέργαmicroο που microπορούσε ακόmicroη να παίξει προστατευτικό ρόλο Ο Ευmicroένης πέθανε τελικά το 158 πΧ ορίζοντας ως διάδοχό του τον αδελφό του Άτταλο ο οποίος ήταν ήδη 61 ετών

κράτος Αντίοχου Γrsquo

σύmicromicroαχοι και φιλικά διακείmicroενοι προς τον Αντίοχο Γrsquo

Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΤΙΣ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΟΧΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 192 πΧ)

σύmicromicroαχοι και φιλικά διακείmicroενοι προς τους Ρωmicroαίους

ΕΥΞΕΙΝΟΣ ΠΟΝΤΟΣ

Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Ο Σ Θ Α Λ Α Σ Σ Α

Φρυγία

Μακεδονία

ΑχαΙκήΣυmicroπολιτεία

Μεσσηνία

ΉπειροςΑκαρνανία

Αιτωλία

ΚράτοςΠεργάmicroου

Σάρδεις

Έφεσος

Ν Κύπρος

Ν Χίος

Ν Λέσβος

Ν ΡόδοςΝ Κρήτη

Απάmicroεια

Αντιόχεια Σελεύκεια

Λυκαονία

Καππαδοκία

Συρία

Φοινίκη

ΚιλικίαΠαmicroφυλία

ΛυκίαΚαρία

Γαλατία

Βιθυνία

Επιστολή του Ευmicroένη Βrsquo σε κάποια πόλη της Καρίας microε την

Παρά την προχωρηmicroένη του ηλικία ο Άτταλος Βrsquo βασίλεψε για είκοσι ακόmicroη χρόνια συνεχίζοντας τη φιλορωmicroαϊκή πολιτική των προκατόχων του Στην εmicroπλοκή του microε τον Προυσία της Βιθυνίας η ρωmicroαϊκή στρατιωτική βοήθεια στάθηκε αποφασιστική Σε αντάλλαγmicroα στρατιωτικά τmicroήmicroατα της Περγάmicroου συmicroπορεύτηκαν microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες καθώς αυτές κατακτούσαν τις ελληνικές πόλεις από την κατάπνιξη της επανάστασης του Ανδρίσκου και την προσάρτηση της Μακεδονίας στη Ρώmicroη (148 πΧ) έως την καταστροφή της Κορίνθου από τον Μόmicromicroιο (146 πΧ) Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Άτταλος Βrsquo τα πέρασε και αυτός ασχολούmicroενος κυρίως microε έργα ανά-πτυξης στην ίδια την Πέργαmicroο Πέθανε το 138 πΧ αφήνοντας διάδοχό του τον ανιψιό του Άτταλο Γrsquo Επρόκειτο για microία άκρως αmicroφιλεγόmicroενη προσωπικότητα Φοβούmicroενος συνωmicroοσίες εναντίον του έβαλε να εκτελέσουν αρκετά microέλη του στενού φιλικού και οι-κογενειακού του περιβάλλοντος Στη συνέχεια όmicroως σαν να υπέφερε από τις τύψεις σταmicroάτησε τις δηmicroόσιες εmicroφανίσεις κλείστηκε στο παλάτι και άρχισε να ασχολείται microε τη φαρmicroακολογία και την έρευνα γύρω από τα δηλητήρια καθώς και microε τη γλυπτική Πέθανε όmicroως νέος το 133 πΧ από ηλίαση Ίσως λόγω της έλλειψης ικανού συγγενικού προσώπου ίσως εξαιτίας του πεσιmicroισmicroού του ή της ικανότητάς του να διαβλέπειndashλόγω της ψυχικής του πάθησηςndash τις ιστορικές εξελίξεις εκεί που άλλοι εθελοτυφλούσαν κληροδότησε το βασίλειό του στον ρωmicroαϊκό λαό Την κληρονοmicroιά αυτή αmicroφισβήτησε ο Αριστόνικος ο Εφέσιος ο οποίος ισχυριζόταν ότι ήταν νόθος γιος του Ευmicroένη Βrsquo Προσπάθησε να βρει ερείσmicroατα microεταξύ των ισχυρών αριστοκρατικών οικογενειών και του λαού αλλά οι πολίτες της Περγάmicroου αρνήθηκαν να τον υποστηρίξουν Στη συνέχεια αναζήτησε στηρίγmicroατα στους κατοίκους της υπαίθρου και στους σκλάβους ξεκινώντας microία εξέγερση microε εθνοτικό αλλά και ταξικό χαρακτήρα Οι Ρωmicroαίοι έστειλαν τον Λικίνιο Κράσσο για να καταπνίξει την εξέγερση Ο Κράσσος όmicroως ηττήθηκε και αναγκάστηκε να αποχωρήσει Μία νέα εκστρατεία υπό τους Μάρκο Περπέρνα και Μάνλιο Ακίλιο είχε καλύτερη έκβαση Η επανάσταση κατεστάλη και ένα microέρος της εδαφικής επικράτειας της Περγάmicroου προσαρτήθηκε άmicroεσα στο ρωmicroαϊκό κρά-τος ως laquoεπαρχία Ασίαςraquo ενώ κάποια τmicroήmicroατα δόθηκαν στην Καππαδοκία στη Βιθυνία και στον Πόντο που αποτελούσαν πλέον laquoπελατειακά βασίλειαraquo της Ρώmicroης

Διοίκηση και θεσmicroοί

Ο Άτταλος Γrsquo ανιψιός και διάδο-χος του Αττάλου Βrsquo βασίλεψε

Οι Ατταλίδες κλήθηκαν να διοικήσουν microία επικράτεια που είχε προηγουmicroένως αποτε-λέσει τmicroήmicroα του σελευκιδικού βασιλείου Σεβάστηκαν αρκετούς από τους προϋπάρ-χοντες θεσmicroούς microερικοί από τους οποίους χρονολογούνταν ήδη από την εποχή των κατακτήσεων του Αλέξανδρου ενώ άλλους τους προσάρmicroοσαν στη δική τους πολιτική ιδεολογία και κοσmicroοθεωρία Ο πληθυσmicroός του βασιλείου της Περγάmicroου την περίοδο της ακmicroής του θα πρέπει να έφτανε τα 55 εκατοmicromicroύρια κατοίκους Όπως κάθε άλλο ελληνιστικό βασίλειο το κράτος της Περγάmicroου περιλάmicroβανε εκτός από την πρωτεύ-ουσα microε τη χώρα της στρατιωτικές αποικίες πόλεις ιερά που διέθεταν τη δική τους εδαφική επικράτεια βασιλικά κτήmicroατα και περιοχές όπου κατοικούσαν φυλές αυτο-χθόνων σε κατάσταση ηmicroι-αυτονοmicroίας Στην πρώτη κατηγορία ανήκαν οι κατοικίαι όπου εγκαθίσταντο στρατιώτες microε τις οικογένειές τους Σε κάποιες περιπτώσεις οι κάτοικοι αυτοί αναγορεύονταν τελικά σε πολίτες της Περγάmicroου Ως προς τις πόλεις οι Ατταλίδες διατήρησαν τις υπάρχουσες στις οποίες φρόντισαν να δώσουν χορηγίες συνδέοντάς τις microε τη δυναστεία τους επανίδρυσαν άλλες όπως τις Τράλλεις ενώ τέλος ίδρυσαν και νέες microε χαρακτηριστικότερη την Αττάλεια που πήρε τον χαρα-κτήρα microεγάλου εmicroπορικού λιmicroανιού ndash τον οποίο διατηρεί έως σήmicroερα Κάποιες από τις πόλεις αυτές είχαν κυρίως στρατιωτικό ρόλο όπως το Πάνιον η Ευmicroένεια της Καρίας και η Απολλωνία της Πισιδίας Οι περισσότερες ωστόσο απέκτησαν γρήγορα νευραλγική θέση στο εmicroπορικό δίκτυο των Περγαmicroηνών Με microεγάλη διορατικότητα οι Ατταλίδες κυρίως ο Άτταλος Βrsquo και ο Ευmicroένης Βrsquo φρόντισαν να εγκαταστήσουν αποί-κους σε παλιές microακεδονικές πόλεις microε δύο κυρίως στόχους αφενός να τονώσουν την αγροτική παραγωγή κι αφετέρου να ενισχύσουν την υποστήριξη των κατοίκων προς τη δυναστεία αυτή Ωστόσο σε αντίθεση microε τους Σελευκίδες που στήριζαν την παρουσία τους microε την επιβολή οι Ατταλίδες φρόντισαν για την ενσωmicroάτωση των εποίκων στις κοινωνίες που τους υποδέχθηκαν Αναφορικά microε την ιερά γη αρκετές αγροτικές περιοχές microαζί microε τους αυτόχθονες κα-τοίκους υπάγονταν στη δικαιοδοσία κάποιου τοπικού ιερού ιδιαίτερα στις κοιλάδες του Έρmicroου και του Κάιστρου Το καθεστώς αυτό δεν άλλαξε microε τους Ατταλίδες όmicroως συχνά η οικονοmicroική ανάπτυξη των περιοχών αυτών ήταν σηmicroαντική καθώς αυξήθηκε ο προσκυνηmicroατικός τουρισmicroός και microαζί microε αυτόν και οι τοπικές εmicroποροπανηγύρεις Επιπλέον τα ιερά ήταν πλέον υποχρεωmicroένα να πληρώνουν φόρους για τη γη που

Η Αττάλεια ιδρύθηκε από τους Ατταλίδες και από τότε έως

νέmicroονταν Κάποιες περιοχές όπως η Αββαϊτις η Αβρεττηνή η Μορηνή και η Φρυγία Επίκτητος παρέmicroειναν ελεγχόmicroενες από ορεσείβιες φυλές παρά τα στρατιωτικά φυλά-κια που οι Ατταλίδες προσπάθησαν να εγκαταστήσουν Τέλος η βασιλική γη περιλάmicro-βανε περιοχές που δεν ανήκαν στην επικράτεια κάποιας πόλης ιερού ή φυλής Στις περιοχές αυτές ο ηγεmicroόνας επέβαλλε φορολογία κατά βούληση αρκετές όmicroως ήταν οι περιπτώσεις που δηmicroιουργούσε ευνοϊκές οικονοmicroικές συνθήκες για τους καλλιεργητές microε σκοπό την αγροτική και δηmicroογραφική ενίσχυση Ο Ευmicroένης Βrsquo ενίσχυσε πληθυσmicroιακά την πρωτεύουσά του που έτσι έφτασε περίπου τους 150000 κατοίκους προβαίνοντας σε αναγκαστικό συνοικισmicroό των κατοίκων microι-κρότερων γειτονικών πόλεων όπως η Τευθρανία τα Αλίσαρνα το Γάmicroβριο το Παλαι-ογάmicroβριο και το Παρθένιο Οι κάτοικοι διακρίνονταν σε πολίτες ξένους στρατιώτες απελεύθερους και σκλάβους Οι πολίτες χωρίζονταν σε δώδεκα φυλές Κύρια όργανα των πολιτών ήταν η βουλή που προετοίmicroαζε τα ψηφίσmicroατα και ο δήmicroος δηλαδή η λαϊκή συνέλευση που τα επικύρωνε Στην ουσία όmicroως τον ρόλο της βουλής υποκα-θιστούσαν συνηθέστερα οι στρατηγοί Το αξίωmicroα των τελευταίων ήταν αρχικά στρατι-ωτικό στη συνέχεια όmicroως πήρε καθαρά πολιτικό χαρακτήρα Ωστόσο microια σηmicroαντική καινοτοmicroία των Ατταλιδών που φανερώνει τη συγκεντρωτική τους διάθεση ως προς την εξουσία ήταν το γεγονός ότι ενώ προηγουmicroένως οι στρατηγοί εκλέγονταν από τον δήmicroο τώρα πια διορίζονταν από τον ηγεmicroόνα Επιπλέον εκτός από τα ψηφίσmicroατα οι Ατταλίδες φρόντιζαν να θεσπίζουν και οι ίδιοι νόmicroους οι οποίοι δεν επιδέχονταν microεταβολών και άρα δηmicroιουργούσαν ένα σταθερό θεσmicroικό πλαίσιο το οποίο διασφάλιζε microεταξύ άλλων και την εξουσία τους Εκτός από τον ρόλο τους στη νοmicroοθετική διαδι-κασία οι στρατηγοί ήταν επιφορτισmicroένοι microε τον έλεγχο των δηmicroοσίων οικονοmicroικών συνεργαζόmicroενοι στον τοmicroέα αυτό microε τους ταmicroίες καθώς και microε την επίβλεψη των αστυνόmicroων των οργάνων δηλαδή που microεριmicroνούσαν για την οmicroαλή ροή της ζωής στις συνοικίες της πόλης την πειθαρχία προς τις πολεοδοmicroικές διατάξεις την καθαριότητα κλπ Τους αστυνόmicroους βοηθούσαν στα καθήκοντά τους οι αmicroφοδάρχαι ένα είδος δη-microόσιων επιστατών που συγκέντρωναν τα πρόστιmicroα ενώ τους στρατηγούς βοηθούσαν οι πράκτορες και οι νοmicroοφύλακες Τα αξιώmicroατα της αυλής τώρα περιλάmicroβαναν τον laquoεπί των πραγmicroάτωνraquo ένα αξίωmicroα που σε άλλα ελληνιστικά βασίλεια ισοδυναmicroούσε microε πρωθυπουργό επιφορτισmicroένο microε την επίβλεψη της δηmicroόσιας διοίκησης και microε

Οι στρατιώτες αποτελούσαν microία από τις πέντε τάξεις κατοίκων

τις εξωτερικές υποθέσεις στην Πέργαmicroο όmicroως είχε περισσότερο διακοσmicroητικό χαρα-κτήρα καθώς τις υποθέσεις αυτές αναλάmicroβαναν microέλη της βασιλικής οικογένειας Ο ρισκοφύλαξ ήταν επιφορτισmicroένος microε τη διαχείριση του βασιλικού θησαυροφυλακίου (ρίσκου) Ωστόσο το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ατταλιδικής ηγεmicroονίας ήταν ότι ο βασιλιάς παρέmicroενε πανταχού παρών ελέγχοντας τους περισσότερους τοmicroείς της δηmicroό-σιας ζωής χωρίς ωστόσο να καταστρατηγεί τους δηmicroοκρατικούς θεσmicroούς Ο ιδιαίτερος αυτός ρόλος θεωρείται πως επηρέασε τον Οκταβιανό Αύγουστο καθώς προσπαθούσε να οδηγήσει τη Ρώmicroη από τη δηmicroοκρατία στην αυτοκρατορία

ΟικονοmicroίαΤο βασίλειο της Περγάmicroου υπήρξε ένα από τα πλουσιότερα ελληνιστικά κράτη παρά τη microικρή σχετικά έκτασή του Αυτό οφειλόταν εν microέρει και στις ειδικές συνθήκες της ίδρυσής του καθώς ο Φιλέταιρος όταν αποστάτησε από τη σελευκιδική εξου-σία είχε στη διάθεσή του microεγάλα αποθέmicroατα από τον πλούτο του Λυσίmicroαχου Εκτός αυτού δηmicroιουργήθηκαν σύντοmicroα ισχυρές κρατικές δοmicroές που οδήγησαν σε τακτικό ανεφοδιασmicroό του κρατικού ταmicroείου microε έσοδα από τη φορολογία Φόρους πλήρωναν οι πόλεις οι στρατιωτικές κατοικίες αλλά και τα ιερά Συνήθως ο φόρος αυτός ήταν σταθερός Φορολογική ατέλεια παραχωρούνταν microόνο από τον βασιλιά σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα ή οmicroάδες ατόmicroων και για συγκεκριmicroένο λόγο Φόροι καταβάλλονταν επίσης για κάθε είδους εmicroπορική συναλλαγή και αγοραπωλησία Η συλλογή των φόρων γινόταν microε την επίβλεψη αξιωmicroατούχων διορισmicroένων από τον βασιλιά Σε περιπτώσεις που η φορολογία βάραινε τις πόλεις τόσο πολύ ώστε να microην microπορούν να αντεπεξέλθουν στα λειτουργικά τους έξοδα ο βασιλιάς δεν ελάττωνε τη φορολογία χορηγούσε όmicroως ποσά ενίσχυσης προς τον σκοπό αυτό Ιδιαίτερη microέριmicroνα έδειχναν οι Ατταλίδες για την ενίσχυση της αγροτικής και κτηνοτροφικής δραστηριότητας χορηγώντας microάλιστα συχνά ατέλεια ως κίνητρο για την εγκατάσταση εποίκων σε αγροτικές περιοχές Αποτέ-λεσmicroα ήταν η ύπαιθρος να είναι σχετικά πυκνοκατοικηmicroένη και αξιοποιηmicroένη Η βάση της αγροτικής παραγωγής ήταν η καλλιέργεια των δηmicroητριακών αλλά και η αmicroπελοκαλλιέργεια και η ελαιοκαλλιέργεια Αρκετές από τις περιοχές που εντάχθηκαν στο βασίλειο όπως η Τρωάς είχαν παράδοση στην κτηνοτροφία η οποία εντατικο-ποιήθηκε Ιδιαίτερο είδος εκτρεφόmicroενου ζώου αποτελούσε το microαύρο πρόβατο microε το

Άποψη τοπίου της Περγάmicroου από την ακρόπολη της πόλης

στιλπνό τρίχωmicroα χαρακτηριστικό των ορεινών περιοχών της Περγάmicroου Εκτός από τις συνηθισmicroένες χρήσεις των κτηνοτροφικών προϊόντων οι Περγαmicroηνοί εφηύραν ndashή καλύτερα εξέλιξαν και έκαναν εξαγώγιmicroοndash ένα νέο προϊόν την περγαmicroηνή γραφική ύλη που έδινε η κατεργασία του δέρmicroατος νεογέννητου προβάτου Το βασίλειο είχε επίσης επάρκεια σε ξυλεία πολύτιmicroα microέταλλα (εκτός από σίδηρο που εισήγαν από την Κύζικο) microάρmicroαρο και άλλα πετρώmicroατα που χρησιmicroοποιούνταν

Η περγαmicroηνή

Η περγαmicroηνή διφθέρα ήταν ένα είδος κατεργασmicroένου δέρmicroατος που χρησίmicroευε ως γρα-φική ύλη Η κατεργασία του δερmicroατος και η προετοιmicroασία του για να δεχθεί χρωστικές ήταν βέβαια γνωστή σχεδόν από την προϊστορική περίοδο Ωστόσο η αρχική κατεργα-σία ήταν στοιχειώδης και το αποτέλεσmicroα που έδινε ήταν εύθραυστο και πολύ λεπτό καθώς βασιζόταν κυρίως στην έλαση Η εξελιγmicroένη microορφή της διφθέρας εφευρέθηκε στην Πέργαmicroο Η εξέλιξή της τοποθετείται χρονικά microάλλον στο βrsquo microισό του 3ου αιώνα πΧ ή στις αρχές του 2ου αιώνα πΧ και microάλλον έχει τη ρίζα της στον ανταγωνισmicroό microεταξύ Πτολεmicroαίων και Ατταλιδών στον τοmicroέα της επιστήmicroης και της γνώσης Συγκε-κριmicroένα η ανάπτυξη της βιβλιοθήκης της Περγάmicroου προφανώς κρίθηκε ανταγωνιστική κίνηση από τους Πτολεmicroαίους οι οποίοι απαγόρευσαν την εξαγωγή παπύρου Για να καλύψουν την έλλειψη οι Ατταλίδες στράφηκαν στην κατεργασία δερmicroάτων από νεο-γέννητα πρόβατα που υπήρχαν σε αφθονία στα υψίπεδα της Μυσίας και της Φρυγίας Η δέψη γινόταν microε τη χρήση αλκαλίων microάλλον ασβεστόνερου microέσα στο οποίο το δέρmicroα αφηνόταν να microουλιάσει για αρκετές ηmicroέρες έως ότου οι τρίχες και η επιδερmicroίδα αποσυ-ντεθούν Στη συνέχεια το ξέπλεναν καλά και το τέντωναν σε τελάρο ξύνοντάς το για να φύγουν τα υπολείmicromicroατα τριχών Στη συνέχεια γινόταν η τελική έλαση έτσι ώστε το δέρmicroα να λεπτύνει και να γίνει microαλακό και η εmicroβάπτιση σε υγρό διάλυmicroα πλούσιο σε τανίνες (που προέρχονταν από στυφά φρούτα και καρπούς) Η περγαmicroηνή αποτέλεσε βασική γραφική ύλη έως την ανακάλυψη του χαρτιού Το πρωιmicroότερο εύρηmicroα περγαmicroη-νής προέρχεται από τη Δούρα-Ευρωπό στον Ευφράτη και διασώζει κείmicroενο συmicroβολαίου κάποιου Αριστόνακτος χρονολογούmicroενο στα 195 πΧ

Κοπτικό χειρόγραφο σε περγα-microηνή που χρονολογείται στον

στην οικοδοmicroική αλάτι κλπ Υπήρχαν ακόmicroη και κρατικές βιοτεχνίες οι πρόσοδοι των οποίων πήγαιναν κατευθείαν στο βασιλικό θησαυροφυλάκιο Ονοmicroαστή ήταν η Πέρ-γαmicroος για την υφαντική της αλλά και για την κατασκευή αρωmicroάτων και καλλυντικών Στο σηmicroείο αυτό οι Ατταλίδες φαίνεται ότι βασίστηκαν στην παράδοση των Σάρδεων microεγάλου βιοτεχνικού κέντρου ήδη από την Κλασική εποχή υιοθετώντας τις σχετικές τεχνικές για να παραγάγουν προϊόντα που προορίζονταν τόσο για εξαγωγή όσο και για εγχώρια κατανάλωση καθώς ο τρόπος διαβίωσης στην Πέργαmicroο γινόταν όλο και πιο πολυτελής Τα ενδύmicroατα είχαν ιδιαίτερο στιλ τα υφάσmicroατα ήταν χρυσοποίκιλτα η κατεργασία του δέρmicroατος πολύ καλή ενώ ακόmicroη και η στρατιωτική περιβολή ήταν σχεδιασmicroένη και κατασκευασmicroένη microε τρόπο αξιοθαύmicroαστο όπως φαίνεται από τις ανάγλυφες παραστάσεις στο επιστύλιο της στοάς που περιέτρεχε το ιερό της Αθηνάς αλλά και από τη Γιγαντοmicroαχία του Βωmicroού του Δία Τέλος το ιζηmicroατογενές έδαφος γύρω από την Πέργαmicroο προσέφερε πρώτη ύλη στην κεραmicroική που θεωρούνταν εξαιρετικής ποιότητας Μάλιστα τα κεραmicroίδια και τα κεραmicroικά πλακίδια παράγονταν microονοπωλιακά από κρατικά εργαστήρια Η Πέργαmicroος διέθετε δύο νοmicroισmicroατοκοπεία Αυτό της πόλης και το βασιλικό Το νο-microισmicroατοκοπείο της Περγάmicroου εξέδιδε κυρίως χάλκινα νοmicroίσmicroατα microε εικονογραφία Αθηνάς Ασκληπιού και Δία Το βασικότερο νοmicroισmicroατοκοπείο όmicroως ήταν αυτό των Ατταλιδών microε αργυρές κυρίως κοπές που είχαν το χαρακτηριστικό ότι δεν έφεραν την προσωπογραφία του εκάστοτε ηγεmicroόνα αλλά του Φιλέταιρου ιδρυτή της δυναστείας

Τέχνες και γράmicromicroαταΟ αρχικός πλούτος στον οποίο βασίστηκε το ατταλιδικό βασίλειο καθώς και η προσω-πική επιθυmicroία των ηγεmicroόνων να το αναδείξουν σε τοmicroείς που παραδοσιακά κέρδιζαν τον σεβασmicroό των Ελλήνων χάρισαν στην Πέργαmicroο επίζηλη θέση στην πολιτιστική ζωή της Ελληνιστικής περιόδου Η ίδια η πόλη αποτελούσε ένα αρχιτεκτονικό επίτευγmicroα Οι αρχιτέκτονες και πολεοδόmicroοι του Φιλέταιρου και του Ευmicroένη Αrsquo κατόρθωσαν να εκmicroεταλλευτούν το εξαιρετικά επικλινές έδαφος του ηφαιστειογενούς λόφου και να δηmicroιουργήσουν microία πόλη πολυεπίπεδη που δέσποζε επιβλητική επάνω από την κοιλά-δα του Κάικου Στο υψηλότερο σηmicroείο όπου παλιά υψωνόταν η ακρόπολη χτίστηκαν τα ανάκτορα των βασιλέων ενώ διατηρήθηκε και ένα τmicroήmicroα microε καθαρά στρατιωτικό

Η Πέργαmicroος ήταν φηmicroισmicroένη για την εξαιρετικής ποιότητας

Αργυρό τετράδραχmicroο από το νοmicroισmicroατοκοπείο της Περγάmicroου

χαρακτήρα (οπλοστάσιο και ενδιαιτήmicroατα της φρουράς) Στην αmicroέσως επόmicroενη ζώνη οικοδοmicroήθηκε το λαmicroπρό ιερό της Αθηνάς Πολιάδος Νικηφόρου δωρικού ρυθmicroού το οποίο περιβαλλόταν από microεγάλο προαύλιο διακοσmicroηmicroένο microε ιωνικές κιονοστοιχί-ες Στην ανατολική γωνία της Βόρειας Στοάς βρισκόταν η περίφηmicroη βιβλιοθήκη του Περγάmicroου δεύτερη σε σηmicroασία και microέγεθος microετά της Αλεξάνδρειας Περιλάmicroβανε περίπου 20000 ειλητά χειρόγραφα και στο κεντρικό αναγνωστήριο έστεκε ένα άγαλmicroα της θεάς Αθηνάς ύψους 350 micro Η τρίτη ζώνη της ακρόπολης περιλάmicroβανε το θέατρο ακριβώς κάτω από τον ναό της Αθηνάς τον ναό του Διονύσου και τον περίφηmicroο Βωmicroό του Δία που αφιέρωσε ο Ευmicroένης Βrsquo για να microνηmicroονεύσει τις νίκες του εναντίον των Γαλατών Κατεβαίνοντας ακόmicroη χαmicroηλότερα συναντά κανείς την Άνω Αγορά της πόλης ενώ microπαίνει πια σε οικιστικά τmicroήmicroατα microε επαύλεις σπίτια και εργαστήρια Εντύπωση προκαλεί το Γυmicroνάσιο κτισmicroένο επίσης σε τρία επίπεδα τόσο για τις δι-αστάσεις του όσο και για το γεγονός ότι microαρτυρεί την ιδιαίτερη έmicroφαση που έδινε ο ιδρυτής του Ευmicroένης Βrsquo στην παιδεία την οποία οι microαθητές απολάmicroβαναν χωρι-σmicroένοι σε τρεις ηλικιακές κατηγορίες καθεmicroία σε δικό της χώρο Η άψογη κατασκευή και η χρήση εξαιρετικής ποιότητας υλικών στις οικοδοmicroές φανερώνει ότι οι Ατταλίδες είχαν συγκεντρώσει στην Αυλή τους microερικούς από τους σηmicroαντικότερους αρχιτέκτο-νες και πολεοδόmicroους της εποχής τους Το ίδιο ισχύει φυσικά και για την περίπτωση της γλυπτικής Μεγάλοι γλύπτες όπως ο Φυρόmicroαχος έδωσαν το παρόν στην Πέργαmicroο δηmicroιουργώντας εξαιρετικά πρωτότυπα έργα ή αντιγράφοντας κορυφαία έργα της κλα-σικής ελληνικής γλυπτικής του 5ου αιώνα Ο Φυρόmicroαχος έφτιαξε το λατρευτικό άγαλmicroα του Ασκληπιού ο Επίγονος το Ατταλιδικό Ανάθηmicroα από το οποίο ξεχωρίζει ο Θνήσκων Γαλάτης ενώ ο Νικήρατος ο Αθηναίος ο Αντίγονος και ο διάσηmicroος αργυροχόος Στρα-τόνικος από την Κύζικο συνέβαλαν επίσης στο καλλιτεχνικό και οικοδοmicroικό πρόγραmicromicroα του Άτταλου Αrsquo Οι γλύπτες της Περγάmicroου δηmicroιούργησαν τη δική τους laquoσχολήraquo που χαρακτηρίζεται από στοιχεία microπαρόκ Ο Άτταλος Αrsquo φαίνεται πως ήταν πραγmicroατικά ένας laquoφωτισmicroένοςraquo ηγεmicroόνας και ένας microεγάλος microαικήνας όλων των τεχνών και των εκφράσεων του πνεύmicroατος Την κληρο-νοmicroιά αυτή συνέχισαν και οι διάδοχοί του Εκτός από τους γλύπτες και τους αρχιτέ-κτονες στενές σχέσεις microε την ατταλιδική Αυλή είχαν και άνθρωποι των γραmicromicroάτων καθώς και σηmicroαντικοί επιστήmicroονες Ο Αντίγονος ο Καρύστιος (ίσως ταυτίζεται microε τον

Ο ιωνικός ναός του 2ου αιώνα πΧ αφιερωmicroένος στον Διό-

Το Γυmicroνάσιο της πόλης ήταν χτι-σmicroένο σε τρία επίπεδα που εξυ-

γλύπτη Αντίγονο) συνέγραψε βιογραφίες φιλοσόφων του 4ου και του 3ου αιώνα ενώ microε τις microελέτες του για τη γλυπτική αποτέλεσε έναν από τους πατέρες της ιστορίας της τέχνης Στον κλάδο της βιογραφίας σηmicroαντικών ανδρών διακρίθηκε επίσης και ο Νεάνθης ο Κυζικηνός Ο Πολέmicroων Περιηγητής (βλ Επιστήmicroες) ο οποίος καταγόταν από το Ίλιον πόλη που βρισκόταν στην επικράτεια της Περγάmicroου φαίνεται ότι επισκεπτό-ταν συχνά την Αυλή του Άτταλου Αrsquo στα διαστήmicroατα microεταξύ των διπλωmicroατικών και περιηγητικών αποστολών του Οι επικοί ποιητές Μουσαίος και Λεσχίδης δηmicroιούργησαν επίσης υπό την προστασία του Άτταλου και του Ευmicroένη Βrsquo Από τους σηmicroαντικότερους microαθηmicroατικούς και αστρονόmicroους της Ελληνιστικής περιόδου ο Απολλώνιος από την Πέργη της Παmicroφυλίας αν και ξεκίνησε την καριέρα του στην Αλεξάνδρεια διατήρησε στενούς δεσmicroούς microε τον Άτταλο Αrsquo ο οποίος τελικά τον microετακάλεσε στην Πέργαmicroο Στον βασιλιά ο Απολλώνιος αφιέρωσε το σηmicroαντικότερο πόνηmicroά του τα Κωνικά Τέλος καθώς τα ειρηνικά έργα απαιτούσαν ασφάλεια που παρείχε η υπεροπλία στον πόλεmicroο ο Άτταλος χρησιmicroοποίησε τη διάνοια του microηχανικού Βίτωνα ο οποίος συνέγραψε έργα όπου περιγραφόταν η κατασκευή πολεmicroικών microηχανών

Η θρησκευτική ζωή Το πρωιmicroότερο ιερό που ιδρύθηκε στην Πέργαmicroο πριν ακόmicroη από την άνοδο της Ατ-ταλιδικής δυναστείας ήταν αυτό του Ασκληπιού Τη λατρεία microετέφερε ένας ντόπιος κάτοικος ο οποίος είχε γιατρευτεί στην Επίδαυρο Το Ασκληπιείο σε microικρή απόσταση έξω από την πόλη εξελίχθηκε σε ένα από τα σηmicroαντικότερα του microεσογειακού κόσmicroου και συνδυαζόταν ενδεχοmicroένως και microε θεραπείες που βασίζονταν στα φυσικά ραδιούχα νερά της περιοχής Ο πρώτος ναός που ίδρυσε ο Φιλέταιρος ήταν αυτός της Αθηνάς Πολιάδος Νικηφόρου Επί της βασιλείας του χτίστηκε επίσης το τέmicroενος της Δήmicroητρας το οποίο ανακαίνισε αργότερα η σύζυγος του Αττάλου Αrsquo Απολλωνίς Την εποχή του Ευmicroένη Βrsquo ιδιαίτερη σηmicroασία απέκτησε ο ναός του Διονύσου καθώς ο βασιλιάς έδειχνε προσωπική σύνδεση και ήθελε να παραλληλίζεται microε τον θεό αυτό Ήταν όmicroως στον Δία (και την Αθηνά) που αφιέρωσε τον εκπληκτικό Βωmicroό microε τον οποίο θέλησε να τιmicroή-σει τις νίκες του επί των αντιπάλων βασιλείων της Βιθυνίας και του Πόντου Στην Πέργαmicroο δεν παρατηρήθηκε λατρεία ανατολικών θεοτήτων παρά microόνο στη Ρωmicroα-ϊκή περίοδο Στην εποχή του Ευmicroένη Βrsquo έγιναν οι πρώτες κινήσεις για την καθιέρωση

Οι Ατταλίδες είχαν συγκεντρώσει στην Αυλή τους microερικούς από

microιας δυναστικής λατρείας microε κέντρα την Πέργαmicroο και την Τέω Η λατρεία αφορούσε αρ-χικά τον θεοποιηmicroένο Άτταλο Αrsquo και τη σύζυγό του Απολλωνίδα η οποία λατρευόταν ως σύνναος της Αφροδίτης αλλά σύντοmicroα επεκτάθηκε για να περιλάβει και τον Ευmicroένη Βrsquo ως laquoνέο Διόνυσοraquo και τη σύζυγό του Στρατονίκη (περ 188 πΧ)

Η Πέργαmicroος κατά την Πρώιmicroη Ρωmicroαϊκή περίοδοΤο 129 πΧ δηmicroιουργήθηκε η επαρχία Ασίας Η Πέργαmicroος εντάχθηκε στην επαρχία και έγινε έδρα διοίκησης όπου ο Ρωmicroαίος διοικητής ασκούσε περιοδικά τα δικαστικά του καθήκοντα Όmicroως οι Μιθριδατικοί πόλεmicroοι που ακολούθησαν σαν ύστατη προσπάθεια των γηγενών της Μικράς Ασίας να αποτινάξουν τον ρωmicroαϊκό ζυγό είχαν σοβαρές επι-πτώσεις και στην κατά τα άλλα ευνοηmicroένη Πέργαmicroο Οι Ρωmicroαίοι πολίτες της Περγάmicroου και των άλλων microεγάλων πόλεων εκτελέστηκαν κατά την εκκαθάριση του ρωmicroαϊκού στοιχείου Μετά τη νίκη του Σύλλα επί του Μιθριδάτη όmicroως οι πόλεις που είχαν συmicroπλεύσει microε τον τελευταίο ή έστω δεν είχαν αντισταθεί σθεναρά πλήρωσαν τα αντίποινα Τα αρχαιολογικά δεδοmicroένα microαρτυρούν σηmicroαντικές καταστροφές στην πόλη της Περγάmicroου στο πρώτο τέταρτο του 1ου αιώνα πΧ Η ανάκαmicroψη άρχισε microία δεκαετία αργότερα Το 71 πΧ ο ανθύπατος Λούκουλος έκανε το πρώτο βήmicroα προς την κατεύ-θυνση αυτή πετυχαίνοντας κάποιες παραγραφές χρεών ενώ λίγο αργότερα ο επιφανής Περγαmicroηνός πολίτης Διόδωρος Πάσπαρος κατάφερε ως πρεσβευτής της Περγάmicroου στη Ρώmicroη να πετύχει φορολογική απαλλαγή και αποmicroάκρυνση των ρωmicroαϊκών στρατευmicroάτων από την πόλη για την οποία οι Περγαmicroηνοί τον αντάmicroειψαν κτίζοντας προς τιmicroήν του ένα εντυπωσιακό ηρώο

Το βασίλειο της ΒιθυνίαςΗ περιοχή της Βιθυνίας καταλαmicroβάνει το βορειοδυτικό τmicroήmicroα της Μικράς Ασίας από τις νότιες ακτές του Βοσπόρου και της θάλασσας του Μαρmicroαρά έως τον κάτω ρου του Σαγγάριου (στον άξονα βορρά-νότου) και από τον νοτιοδυτικό microυχό του Εύξεινου Πό-ντου έως τον κόλπο της Κίου (στον άξονα Ανατολής-Δύσης) Κατοικούνταν κυρίως από θρακικά φύλα microε προεξάρχον αυτό των Θυνίων που κατοικούσε στην παράλια ζώνη Τα φύλα αυτά ενώθηκαν πολιτικά περί το 430 πΧ υπό την καθοδήγηση του Δοιδάλ-σα ο οποίος και εγκαθίδρυσε microια δυναστεία Η γειτνίαση όmicroως της Βιθυνίας microε τρεις

Το Ασκληπιείο της Περγάmicroου ήταν χτισmicroένο εκτός της πόλης

Το ηρώο του Διόδωρου Πάσπα-ρου πρεσβευτή της Περγάmicroου

ισχυρές πόλεις τον Αστακό τη Χαλκηδόνα και την Ηράκλεια Ποντική δηmicroιουργούσε συχνά προβλήmicroατα και προκαλούσε πολεmicroικές εmicroπλοκές Κατά την Αχαιmicroενιδική πε-ρίοδο διατήρησε microια σχετική αυτονοmicroία Με την κατάκτηση όmicroως από τον Αλέξανδρο τοποθετήθηκε στην περιοχή σατράπης ο Κάλας Οι Βιθύνιοι δεν δέχτηκαν την έντονη microακεδονική παρουσία και ξεκίνησαν έναν απελευθερωτικό αγώνα Ο αρχηγός τους Βας (377-328) κατόρθωσε να εκδιώξει τον Κάλα Τα δραmicroατικά γεγονότα της τελευ-ταίας περιόδου της εκστρατείας του Αλεξάνδρου εmicroπόδισαν την αντικατάσταση του σατράπη Από το κενό εξουσίας επωφελήθηκε ο γιος του Βαός Ζιποίτης ο οποίος διαδέχθηκε τον πατέρα του το 328 πΧ Απειλούmicroενος από τον Αστακό και τη Χαλκη-δόνα προς τα τέλη του 4ου αιώνα συνήψε συmicromicroαχία microε τον Αντίγονο Μονόφθαλmicroο και αντιmicroετώπισε αποτελεσmicroατικά τους αντιπάλους του Στη συνέχεια κατόρθωσε να αποκρούσει και την επεκτατική πολιτική του Λυσίmicroαχου Μετά την αποφασιστική του νίκη εναντίον του βασιλιά της Θράκης ο Ζιποίτης πήρε και για τον εαυτό του τον τίτλο Βασιλεύς Ο Ζιποίτης αναδείχθηκε σε ικανό στρατηγό και πολιτικό Εκmicroεταλλευόmicroενος την κρίση που ξέσπασε microετά τη microάχη στο Κούρου Πεδίον και τη δολοφονία του Σέλευ-κου από τον Πτολεmicroαίο Κεραυνό επέκτεινε σηmicroαντικά τα όρια της επικράτειάς του Προσάρτησε τη Νίκαια και τmicroήmicroα της Μυσίας microέρος των εδαφών της Ηράκλειας τη Θυνιάδα ανατολικά από τον Ύπιο ποταmicroό την περιοχή των Μαριανδυνών στην ενδοχώ-ρα και τέλος την Τίο Ο Ζιποίτης δεν έζησε πολύ για να απολαύσει τις νίκες του καθώς βρήκε τον θάνατο το 280 Ο γιος του Νικοmicroήδης συνέχισε την επεκτατική πολιτική του πατέρα του η οποία τον έφερε τελικά αντιmicroέτωπο microε τον Αντίοχο Αrsquo των Σελευ-κιδών Προχώρησε microάλιστα και σε σύναψη συνθήκης microε την Ηράκλεια παραχωρώντας microερικά από τα εδάφη του προκειmicroένου να αντιmicroετωπίσει τον ισχυρό του αντίπαλο Όmicroως ο αδελφός του Ζιποίτης ο Νεότερος διεκδίκησε τον θρόνο και αντιτάχθηκε στην πολιτική του Το διπλό microέτωπο ανάγκασε το Νικοmicroήδη Αrsquo αφενός να προσεταιριστεί τον Αντίγονο Γονατά και τον Πτολεmicroαίο και αφετέρου να εκmicroεταλλευτεί το νέο πολεmicroικό δυναmicroικό που εmicroφανίστηκε εκείνη την εποχή τους Γαλάτες Καθώς τα γαλατικά φύλα διωγmicroένα από τη Θράκη microετά τη microάχη της Λυσιmicroάχειας κατευθύνονταν ανατολικά ο Νικοmicroήδης σκέφτηκε να τους microετακαλέσει ως microισθοφορικό στράτευmicroα προκειmicroένου να τους χρησιmicroοποιήσει ενάντια στον Ζιποίτη Ο Ζιποίτης πράγmicroατι εξουδετερώθηκε το 277 οι Γαλάτες όmicroως έmicroειναν και άρχισαν να δηmicroιουργούν προβλήmicroατα Με τη βοή-

Μ Α Υ Ρ Η Θ Α Λ Α Σ Σ Α

Σαγγάριος

Β Ι Θ Υ Ν Ι Α

Ηράκλεια

Προσιάς (Κίερος)

Τίειο

Νικοmicroήδεια

Προυσίας (Κίος)

ΚαλχηδόναΒυζάντιο

Άγκυρα

Κύζικος

θειά τους ο Νικοmicroήδης προέλασε έως τη Φρυγία καταλαmicroβάνοντας microεγάλο τmicroήmicroα της στη συνέχεια όmicroως αναγκάστηκε να παραχωρήσει το microεγαλύτερο microέρος των εδαφών αυτών στους Γαλάτες microε την ελπίδα ότι η microόνιmicroη εγκατάστασή τους θα ηρεmicroούσε τα πνεύmicroατα Στη συνέχεια ο Νικοmicroήδης ασχολήθηκε microε την οργάνωση του κράτους του Το 264 θεmicroελίωσε τη νέα βασιλική του πρωτεύουσα τη Νικοmicroήδεια (σηmicroερινό Ιζmicroίτ) στα ερείπια της αρχαίας Ολβίας microεταφέροντας εκεί τους κατοίκους του Αστακού που είχε καταστρέψει ο Λυσίmicroαχος Η πόλη χτισmicroένη αmicroφιθεατρικά και στολισmicroένη microε σηmicroαντικά δηmicroόσια κτίρια διέθετε εκτεταmicroένες λιmicroενικές εγκαταστάσεις που βοήθη-σαν στη σηmicroαντικότατη ανάπτυξη της Νικοmicroήδειας ως κέντρου του διαmicroετακοmicroιστικού εmicroπορίου Την περίοδο του Νικοmicroήδη η Βιθυνία microπήκε σε περίοδο ακmicroής που θα συνεχιζόταν έως τις αρχές του 2ου αιώνα πΧ Ωστόσο δεν έλειψαν και νέες δυναστικές διαmicroάχες Πεθαίνοντας το 255 ο Νικοmicroήδης άφησε το βασίλειό του όχι στον πρωτότοκο γιο του τον Ζιαήλα αλλά στον νεότερο ετεροθαλή αδελφό του από τον δεύτερο γάmicroο του microε την Επταζήτα που είχε καταφέρει να παραγκωνίσει τον πρόγονό της Ο Ζιαήλας διεκδίκησε τον θρόνο microε τη βοήθεια των Τολιστοβόγιων Γαλατών ενώ προέβη και σε δυναστικές επιγαmicroίες πάντρεψε την κόρη του microε τον σφετεριστή της Μικράς Ασίας Αντίοχο Ιέρακα προκειmicroένου να δηmicroιουργήσουν κοινό microέτωπο ενάντια στον Άτταλο Αrsquo της Περγάmicroου Η συmicromicroαχία microε τους Γαλάτες όmicroως δεν ήταν ποτέ σίγουρη Όταν οι αρχηγοί τους θέλησαν να στραφούν ενάντια στον Αντίοχο Ιέρακα περί το 230 ο Ζιαήλας σκοτώθηκε υπερασπιζόmicroενος τον γαmicroπρό του Ο γιος του Προυσίας Αrsquo που τον διαδέχτηκε ακολούθησε σαφή επεκτατική πολιτική προσπαθώντας να επωφελη-θεί ακόmicroη και από πολέmicroους που δεν τον αφορούσαν άmicroεσα όπως η αντιπαράθεση ΡοδίωνminusΒυζαντίων το 220 Το 216 πέτυχε microια αποφασιστική νίκη κατά των Κελτών Αιγοσάγων που προσπαθούσαν να περάσουν τον Ελλήσποντο ακολουθώντας το παρά-δειγmicroα των άλλων γαλατικών φύλων και την εκmicroεταλλεύτηκε πολιτικά πετυχαίνοντας συmicromicroαχίες microε πόλεις που φοβούνταν τον γαλατικό κίνδυνο Κατά τη διάρκεια του Αrsquo Μακεδονικού πολέmicroου ο Προυσίας βρήκε την ευκαιρία καθώς τα στρατεύmicroατα των Ατταλιδών βοηθούσαν τους Ρωmicroαίους στην κυρίως Ελλάδα να επιτεθεί στην Πέργαmicroο (2087 πΧ) Ο Άτταλος αναγκάστηκε να αποσύρει τις δυνά-

Η αρχαία Νικοmicroήδεια ιδρύθηκε το 264 πΧ από τον Νικοmicroήδη

microεις του από το microέτωπο κατά του Φιλίππου Εrsquo Για να τον ανταmicroείψει για την ανέλπιστη βοήθεια ο Φίλιππος του έδωσε την Κίο και τη Μύρλεια Την περίοδο 196190 microε microικρούς πολέmicroους ο Προυσίας κατάφερε να αποσπάσει και την Κίερο (που επανιδρύ-θηκε ως Προυσιάς παρά τω Υπίω) και την Τίο ενώ το 188187 ίδρυσε και τη δική του πόλη την Προύσα στους πρόποδες του βιθυνικού Ολύmicroπου (σηmicro Ulu Dağ) Την ίδια χρονιά αποφάσισε να διεκδικήσει τη Βόρεια Φρυγία συmicromicroαχώντας microε τους Γαλάτες και microε τον Φαρνάκη του Πόντου προκειmicroένου να αντιmicroετωπίσει τον Ευmicroένη Βrsquo που θιγόταν άmicroεσα από τις διεκδικήσεις αυτές Τελικά η εκστρατεία του αυτή απέτυχε και η Φρυγία Επίκτητος παρέmicroεινε στα χέρια των Περγαmicroηνών Το 182 όmicroως τον Προυσία Αrsquo διαδέχθηκε ο γιος του Προυσίας Βrsquo Αποδείχτηκε πολύ λιγότερο ικανός από τον πατέρα του Ουσιαστικά επί της αρχής του ξεκίνησε η πορεία του βασιλείου της Βιθυνίας προς την παρακmicroή και την τελική πρόσδεσή του στο άρmicroα της Ρώmicroης Αmicroέσως microετά την ανάρρησή του στον θρόνο ο Προυσίας Βrsquo ενεπλάκη σε πόλεmicroο microε τον Φαρνάκη του Πόντου από τον οποίο έχασε πρόσκαιρα την Τίο ξανα-κερδίζοντάς την το 179 Την ίδια χρονιά παντρεύτηκε την αδελφή του Περσέα της Μακεδονίας Απάmicroη και στάθηκε στο πλευρό του στον καταστροφικό και για τους δύο Γrsquo Μακεδονικό πόλεmicroο Η προσπάθειά του να τα βάλει microε τον Άτταλο Βrsquo (156-154) συνάντησε τη βίαιη παρέmicroβαση της Ρώmicroης Ωστόσο ο Προυσίας Βrsquoείχε ήδη γίνει microιση-τός στους υπηκόους του καθώς είχε προβεί σε ασέβειες κατά ιερών και είχε επιβάλει βαριές έκτακτες εισφορές Ο γιος του από την Απάmicroη Νικοmicroήδης επέστρεψε από τη Ρώmicroη όπου είχε ζήσει ως όmicroηρος και απέτρεψε τη διαδοχή του από τον ετεροθαλή αδελφό του από δεύτερο γάmicroο ανεβαίνοντας στον θρόνο το 149 ως Νικοmicroήδης Βrsquo Η εξωτερική πολιτική της Βιθυνίας άλλαξε άρδην καθώς ο Νικοmicroήδης εmicroφορούνταν από φιλορωmicroαϊκά αισθήmicroατα (ή τουλάχιστον είχε καταλάβει πως η υποστήριξη της Ρώmicroης ήταν η microόνο ρεαλιστική πολιτική για τα microικρά βασίλεια) Βοήθησε τους Ρωmicroαίους να καταπνίξουν την επανάσταση του Αριστόνικου που είχε ξεσπάσει στα πρώην εδάφη της Περγάmicroου Όmicroως ο γιος του Νικοmicroήδης Γrsquo (127-94 πΧ) συmicromicroάχησε microε τον Μιθριδάτη ΣΤrsquo του Πόντου και διαmicroοίρασαν microεταξύ τους την Παφλαγονία κάτι που η Ρώmicroη δεν είδε microε καλό microάτι Το 94 ο Νικοmicroήδης πέθανε χωρίς να ορίσει διάδοχο γεγονός που οδήγησε σε νέα δυναστική κρίση Η Σύγκλητος όρισε ως νέο βασιλιά τον Νικοmicroήδη Δrsquo ενώ ο

Προτοmicroή του Προυσία Αrsquo της Βιθυνίας που φοράει διάδηmicroα

Άγαλmicroα των ρωmicroαϊκών χρόνων που βρέθηκε στην πόλη Πρου-

Πόντος πρόβαλε ως ανταπαιτητή τον ετεροθαλή του αδελφό Σωκράτη Χρηστό Με τη ρωmicroαϊκή ενίσχυση ο Νικοmicroήδης Δrsquo κέρδισε οριστικά τον θρόνο ενώ ο επίσης ετερο-θαλής του αδελφός Πυλαιmicroένης διορίστηκε διοικητής της Παφλαγονίας Όmicroως η Ρώmicroη σκόπευε να χρησιmicroοποιήσει τον Νικοmicroήδη ως πιόνι έναντι του microεγάλου αντιπάλου της του Μιθριδάτη Η αναmicroέτρηση microεταξύ των δύο βασιλείων έληξε microε τη συντρι-πτική ήττα του Νικοmicroήδη στην Κοιλάδα του Αmicroνία (89 πΧ) Το 85 όmicroως οι Ρωmicroαίοι κατάφεραν να νικήσουν οριστικά τον Μιθριδάτη και microε τη συνθήκη της Δαρδάνου (85 πΧ) επανέφεραν τον Νικοmicroήδη στην εξουσία Το 74 πΧ ο τελευταίος βασιλιάς της Βιθυνίας πεθαίνει κληροδοτώντας το βασίλειό του στον ρωmicroαϊκό λαό

Το βασίλειο του Πόντου

ΊδρυσηΣύmicroφωνα microε τον Πλούταρχο το 314 πΧ ο Δηmicroήτριος ο Πολιορκητής γιος του Αντίγονου Αrsquo προειδοποίησε τον φίλο του Μιθριδάτη (350minus266 πΧ) ότι ο Αντίγονος είχε σκοπό να τον δολοφονήσει Ο Μιθριδάτης ο οποίος καταγόταν από βασιλική περσική οικογένεια διέφυγε στην ορεινή Καππαδοκία microαζί microε microία οmicroάδα πιστών του φίλων Το 3021 πΧ εδραίωσε την επικράτειά του στα Κιmicroιατά της Παφλαγονίας στις πλαγιές του όρους Όλγασσου (σύγχρονου Ilglaz Daglari) και την επέκτεινε προς την πεδιάδα της Αmicroάσειας Είναι πιθανό αρχικά ο Μιθριδάτης να ήθελε να δηmicroιουρ-γήσει microια ηmicroι-αυτόνοmicroη επικράτεια υπό τον έλεγχο των Σελευκιδών παρόmicroοια microε τις περσικές σατραπείες Όmicroως καθώς η στρατιωτική του δύναmicroη microεγάλωνε ανακήρυξε τον εαυτό του ανεξάρτητο βασιλιά Το 2810 πΧ ο Μιθριδάτης αυτοαποκαλέστηκε Κτίστης υποδηλώνοντας την εγκαθίδρυση microιας νέας βασιλικής δυναστείας στην περι-οχή που είχε υπό τον έλεγχό του Το laquoβασίλειο του Πόντουraquo ή laquoποντικό βασίλειοraquo γεννήθηκε

Διαδοχή και εδαφικές προσαρτήσειςΓια δύο περίπου αιώνες οκτώ microέλη στης Μιθριδατικής Δυναστείας βασίλεψαν στο βασίλειο του Πόντου το οποίο άλλαζε συνεχώς σύνοραΗ επικράτεια του Μιθριδάτη Αrsquo Κτίστη (281minus266 πΧ) περιλάmicroβανε την περιοχή γύρω

Ο βασιλιάς της Βιθυνίας Πρου-σίας Βrsquo σε αργυρό τετρά-

Από τις πλαγιές του όρους Ιλγκάζ του ιερού βουνού των

από τα Κιmicroιατά της Παφλαγονίας και την πεδιάδα της Αmicroάσειας Για τον λόγο αυτό εξάλλου η πρώτη πρωτεύουσα του βασιλείου ήταν η Αmicroάσεια Ο δεύτερος βασιλιάς του Πόντου ήταν ο γιος του Μιθριδάτη Αrsquo Αριοβαρζάνης (266minus250 πΧ) ο οποίος προσάρτησε στο βασίλειο την Αmicroισό (255 πΧ) Ακολούθησαν ο Μιθριδάτης Γrsquo και Μιθριδάτης Δrsquo για τους οποίους όmicroως δεν έχουmicroε σηmicroαντικές πληροφορίεςΟ τέταρτος ηγεmicroόνας της Μιθριδατικής δυναστείας ήταν ο Φαρνάκης Αrsquo (187minus157 πΧ) ο οποίος ήταν γιος του Μιθριδάτη Γrsquo Ο Φαρνάκης Αrsquo εmicroφανίζεται ως ο πρώτος ηγεmicroό-νας του βασιλείου που πήρε ενεργό microέρος στην πολιτική κατάσταση της Μικράς Ασίας Η πρώτη του ενέργεια ήταν να κατακτήσει τη Σινώπη (183 πΧ) την οποία έκανε πρω-τεύουσα του microιθριδατικού βασιλείου διακηρύσσοντας έτσι την αυξανόmicroενη δύναmicroη της Μιθριδατικής δυναστείας Σύντοmicroα σχεδόν ολόκληρη η νότια ακτή του Εύξεινου

Ο τέταρτος βασιλιάς του Πόντου Φαρνάκης Αrsquo όπως εικονιζόταν

Η ονοmicroασία του Ποντικού Βασιλείου

Αν και σήmicroερα θεωρούmicroε ότι το laquoΒασίλειο του Πόντουraquo ιδρύθηκε το 2810 πΧ στην αρχαιότητα δεν υπήρξε ποτέ microια επικράτεια microε την ανάλογη ονοmicroασία Ο Μιθριδάτης Αrsquo Κτίστης εγκαθίδρυσε microια νέα βασιλική δυναστεία τη Μιθριδατική η οποία βασίλεψε για δύο περίπου αιώνες αλλά το βασίλειο του δεν ονοmicroαζόταν laquoΒασίλειο του Πόντουraquo Η Μιθριδατική δυναστεία βασίλεψε από το 281 έως το 63 πΧ Οι τίτλοι των βασιλέων της όmicroως δεν είχαν εδαφικές αναφορές κανένας ηγεmicroόνας δεν έφερε τον τίτλο laquoΒασιλιάς του Πόντουraquo Επίσης τα νοmicroίσmicroατα της περιοχής αναφέρονται στον βασιλιά που τα εξέ-δωσε (πχ Βασιλέως Μιθριδάτου) και όχι στον ηγεmicroόνα microιας περιοχής (πχ Ποντικού Βασιλέως) Η επιβολή του επιθέτου laquoΠοντικόςraquo και laquoΠόντιοςraquo σε οτιδήποτε συσχετιζό-ταν microε την ευρύτερη περιοχή του Πόντου έγινε αναδροmicroικά Σε αυτό συνέβαλαν οι εξής παράγοντες η χρήση του όρου laquoΒασίλειο του Πόντουraquo από συγγραφείς της Ρωmicroαϊκής περιόδου microετά το 63 πΧ η δηmicroιουργία της Ρωmicroαϊκής Επαρχίας του Πόντου-Βιθυνίας καθώς και η ίδρυση της Ρωmicroαϊκής-Ποντικής λεγεώνας (legio Pontica) και του Ρωmicroαϊκού-Ποντικού στόλου (classis Pontica) το 47 microΧ Έτσι από τα microέσα του πρώτου αιώνα πΧ έως τη σύγχρονη εποχή η Μιθριδατική δυναστεία είναι γνωστή ως οι laquoΒασιλείς του Πόντουraquo και η επικράτειά τους ως το laquoβασίλειο του Πόντουraquo

Πόντου αποτελούσε microέρος του βασιλείου Επίσης ίδρυσε microία καινούργια πόλη τη Φαρνάκεια η οποία εποικίστηκε από κατοίκους της Κερασούντας και των Κοτυώρων Ο Φαρνάκης διεύρυνε την επιρροή του βασιλείου του Πόντου στα βόρεια και δυτικά παράλια της Μαύρης θάλασσας και ανέπτυξε διπλωmicroατικές σχέσεις microε ελληνικές πόλεις της κυρίως Ελλάδας και του Εύξεινου ΠόντουΤον διαδέχτηκε ο αδερφός του Μιθριδάτης Δrsquo Φιλοπάτωρ Φιλάδελφος (157minus150 πΧ) ο οποίος ακολούθησε microια φιλειρηνική και φιλο-ρωmicroαϊκή πολιτική χωρίς εντυπωσιακές εδαφικές προσαρτήσεις Τον Μιθριδάτη Δrsquo διαδέχτηκε ο Μιθριδάτης Εrsquo Ευεργέτης γιος του Φαρνάκη ΑrsquoΗ περίοδος της βασιλείας του Μιθριδάτη Ε΄ (150minus120 πΧ) σηmicroατοδοτεί ένα σηmicroαντι-κό βήmicroα προς τον εξελληνισmicroό του βασιλείου Αυτό διαφαίνεται και από το γεγονός ότι οργάνωσε την βασιλική Αυλή ακολουθώντας το ελληνιστικό πρότυπο Ένα από τα microέλη της βασιλικής Αυλής ήταν ο Δορύλαος ο Στρατηλάτης ο οποίος ήταν πρόγονος του Στράβωνα και καθήκον του ήταν να στρατολογεί microισθοφόρους από την Ελλάδα και την Κρήτη Ο Μιθριδάτης Εrsquo ακολούθησε φιλορωmicroαϊκή πολιτική Συγκεκριmicroένα έδωσε πλοία στους Ρωmicroαίους κατά τον Γrsquo Καρχηδονιακό πόλεmicroο και πολέmicroησε στο πλευρό τους κατά τον πόλεmicroο εναντίον του Αριστόνικου (Ευmicroένη Γrsquo) Γενικά ακολούθησε microία επεκτατική πολιτική εναντίον των γειτονικών βασιλείων και ιδιαίτερα της Καππαδοκί-ας Την εποχή του το βασίλειο του Πόντου εκτεινόταν από τις περιοχές της Παφλαγο-νίας δυτικά του ποταmicroού Άλυος έως την ΑmicroάστριδαΟ τελευταίος και σπουδαιότερος βασιλιάς του ανεξάρτητου Βασιλείου του Πόντου υπήρξε ο Μιθριδάτης ΣΤrsquo Ευπάτορας Διόνυσος (120minus63 πΧ) γιος του Μιθριδάτη Εrsquo Η επικράτεια του Μιθριδάτη ΣΤrsquo εκτεινόταν από την Ηράκλεια Ποντική έως τη Διοσκου-ριάδα microε αποτέλεσmicroα το βασίλειο να περιλαmicroβάνει περιοχές του Πόντου Βιθυνίας Παφλαγονίας Καππαδοκίας Γαλατίας Κολχίδας και Μικρής Αρmicroενίας Ο Μιθριδάτης ακολούθησε επεκτατική πολιτική εναντίον της Ρώmicroης η οποία οδήγησε σε τρεις πο-λέmicroους Αν και ο Μιθριδάτης είχε βάσιmicroες πιθανότητες να νικήσει τελικά ηττήθηκε κάτι που σήmicroανε και την πτώση του βασιλείου του Πόντου

Μιθριδατικοί πόλεmicroοιΟ Αrsquo Μιθριδατικός πόλεmicroος ξεκίνησε το 89 πΧ microε στρατιωτικές νίκες για τον Μιθρι-

κράτος Πόντου επί Μιθριδάτου ΣΤrsquo

ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ ndash ΜΙΘΡΙ∆ΑΤΗΣ ΣΤrsquo

κράτος υπό την στενή εξάρτηση του Πόντου

ΕΥΞΕΙΝΟΣ ΠΟΝΤΟΣ

Βόσπορος όρ Καύκασος

λ Μαιώτιδα

λ Θωσπίτις

Κύρος

Αρσανίας

Έρmicroος

Ευφράτης

Άλυς

Ίρις

Λύκος

Τίγρης

Μαίανδρος λ Τάττα

Πιτυούντα

Τραπεζούντα

Φαρνάκεια(Κερασούντα)

Αmicroισός

Αριαράθεια

ΣινώπηΆmicroαστρη

Πόντος

Καππαδοκία

Μικρή

Αρmicroενία

Λυκαονία

Ολβία

ΕυπατορίαΠαντικάπαιο

Θράκη

Απολλωνία

Οδησσός

δάτη ΣΤrsquo Σύντοmicroα ο Μιθριδάτης είχε καταλάβει τις περιοχές από τη Βιθυνία και την Φρυγία έως την Παmicroφυλία και την Ιωνία τη Μαγνησία και την Έφεσο Η σκληρότητα που επέδειξε έναντι των Ρωmicroαίων πολιτών που ήταν εγκατεστηmicroένοι στη Μικρά Ασία έκανε το 88 πΧ τη Ρωmicroαϊκή Σύγκλητο να αναθέσει τη στρατηγία του πολέmicroου στον Σύλλα Το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς ο Μιθριδάτης δεν microπόρεσε να καταλάβει τη Ρόδο και ο πόλεmicroος microεταφέρθηκε στην κυρίως Ελλάδα Οι στρατηγοί του Μιθριδάτη λεηλάτησαν τη Δήλο (87 πΧ) ενώ ο φιλόσοφος Αριστίωνας microε ένοπλη microιθριδατική βοήθεια έγινε τύραννος της Αθήνας Αν και αρχικά τα microιθριδατικά στρατεύmicroατα είχαν κάποιες νίκες ο ρωmicroαϊκός στρατός τελικά υπερίσχυσε Ο Σύλλας κατέλαβε την Αθήνα (αρχές Μαρτίου του 86 πΧ) ενώ σε microία σειρά από συmicroπλοκές που ακολούθησαν στη Χαλκίδα στη Χαιρώνεια στον Ορχοmicroενό και αλλού ο ρωmicroαϊκός στρατός επικράτησε Ο Μιθριδάτης τελικά δέχτηκε συmicroβιβασmicroό Η συνθήκη της Δαρδάνου το 854 πΧ σήmicroανε το τέλος του πολέmicroου και επανέφερε το καθεστώς που υπήρχε στη Μικρά Ασία πριν από την έναρξη του Αrsquo Μιθριδατικού πολέmicroου Όmicroως η συνθήκη δεν επιση-microοποιήθηκε ποτέ από τη Σύγκλητο κάτι που οδήγησε στον Βrsquo Μιθριδατικό πόλεmicroοΟ Βrsquo Μιθριδατικός Πόλεmicroος ξεκίνησε το 83 πΧ όταν ο Λεύκιος Λικίνιος Μουρήνας εισέβαλε microε δύο λεγεώνες στο βασίλειο του Πόντου χωρίς να έχει ανάλογες εντολές ούτε από τον Σύλλα ούτε από τη Ρωmicroαϊκή Σύγκλητο Κατά τις εχθροπραξίες που ακο-λούθησαν ο Μουρήνας ηττήθηκε και ο πόλεmicroος θεωρείται ότι τελείωσε το 82 πΧ Ο Μουρήνας επέστρεψε στη Ρώmicroη και η Σύγκλητος του επέτρεψε να πραγmicroατοποιήσει θριαmicroβευτική ποmicroπή σαν να ήταν νικητήςΟ Γrsquo Μιθριδατικός πόλεmicroος ξεκίνησε το 73 πΧ και τελείωσε microε την αυτοκτονία του Μιθριδάτη ΣΤrsquo (63 πΧ) Ο στρατός του Μιθριδάτη ηττήθηκε σε microία σειρά από microάχες αρχικά από τον Λούκουλο και στη συνέχεια από τον Ποmicroπήιο ο ίδιος όmicroως αρνήθηκε να έρθει σε συmicroφωνία microε τη Ρώmicroη και διέφυγε στη Μικρή Αρmicroενία Αν και ο βασιλιάς της Μικρής Αρmicroενίας Τιγράνης δέχτηκε να τον βοηθήσει ο στρατός του δεν microπο-ρούσε να συγκριθεί microε τα ρωmicroαϊκά στρατεύmicroατα Μετά την ήττα τους ο Μιθριδάτης κατέφυγε στο βασίλειο του Βοσπόρου το οποίο ανακατέλαβε αφού σκότωσε τον γιο του Μάχαρη ο οποίος είχε αποστατήσει στους Ρωmicroαίους

Δηmicroογραφικά στοιχεία

Αποτέλεσmicroα του Αrsquo Μιθριδατι-κού πολέmicroου ήταν η κατάληψη

Οι κάτοικοι του βασιλείου του Πόντου είχαν ποικίλες πολιτισmicroικές καταβολές Κατά ένα microεγάλο microέρος ήταν Έλληνες απόγονοι των Ελλήνων αποίκων που είχαν ιδρύσει πόλεις όπως η Σινώπη η Ηράκλεια και η Αmicroισός ήδη από τον 7ο και πιθανόν τον 8ο αιώνα πΧ Ο πλούτος της περιοχής σε ελιές αmicroπέλια σιτηρά φρούτα ξηρούς καρπούς αλι-εία ξυλεία και microέταλλα την καθιστούσε ιδανική για την ίδρυση και άνθηση αποικιών Οι Έλληνες ζούσαν κυρίως στις παραθαλάσσιες πόλεις του βασιλείου η οργάνωση των οποίων βασιζόταν στους Ελληνικούς πολιτειακούς θεσmicroούς της πόλης-κράτους Σε αυ-τές τις πόλεις κατοικούσαν και εξελληνισmicroένοι απόγονοι των γηγενών πληθυσmicroώνΟι πληροφορίες που έχουmicroε για τις γηγενείς φυλές του βασιλείου είναι λίγες Γνωρί-ζουmicroε τις ονοmicroασίες τους (Χάλυβες Μοσσύνοικοι Αρmicroενοχάλυβες Δρίλες Τιβαρινοί κά) ότι ήταν ανεξάρτητες η microία από την άλλη και το αν και κατά πόσο εξελληνίστη-καν Επιφανειακά φαινόταν ότι οι Έλληνες κατοικούσαν στα παράλια και οι γηγενείς στα βουνά και στα οροπέδια της περιοχής Αυτό όmicroως δεν ήταν απόλυτο microιας και

Ο βασιλιάς της Αρmicroενίας Τιγρά-νης Αrsquo σύmicromicroαχος του Μιθρι-

Η σφαγή

Το 88 πΧ κατά τη διάρκεια του Αrsquo Μιθριδατικού πολέmicroου ο Μιθριδάτης ΣΤrsquo έφερε υπό τον έλεγχο του τη ρωmicroαϊκή επαρχία της Ασίας (που περιλάmicroβανε κυρίως τα εδάφη του βασιλείου της Περγάmicroου) Προκειmicroένου να εδραιώσει τη θέση του διέταξε τη γενική σφαγή των Ρωmicroαίων στην περιοχή αυτή Ο βασιλιάς του Πόντου προσπάθησε microε αυτό τον τρόπο να εmicroποδίσει την επαναπροσέγγιση των ελληνικών πόλεων και του ρωmicroαϊκού κράτους Η σφαγή των Ρωmicroαίων της Ασίας έγινε microετά από κρυφή επιστολή του Μιθρι-δάτη στους σατράπες και τους διοικητές των πόλεων της καινούργιας του επικράτειας Τις περισσότερες φορές η πόλη στο σύνολό της αποφάσιζε αν θα συmicromicroετείχε στη σφαγή ή όχι Όσοι συmicromicroετείχαν δεν το έκαναν αποκλειστικά λόγω των αντι-ρωmicroαϊκών αισθηmicroάτων τους που πήγαζαν από την κακοδιοίκηση και τη διαφθορά των Ρωmicroαίων αξιωmicroατούχων Οι πιέσεις του Μιθριδάτη και η υλική ανταmicroοιβή που προσέφερε σε όσους συmicromicroετείχαν ενεργά στη σφαγή ήταν τα επιπλέον κίνητρα Οι περισσότερες πόλεις (Έφεσος Πέργαmicroος Αδραmicroύττιο κλπ) ακολούθησαν τις οδηγίες του και σκηνές φρίκης εξελίχθηκαν στις οποίες πάνω από 80000 άτοmicroα έχασαν τη ζωή τους

αρκετές αυτόχθονες φυλές κατοικούσαν σε παραθαλάσσια χωριά ενώ είναι πιθανόν microερικοί Έλληνες να επέλεξαν να κατοικήσουν ανάmicroεσα στις ορεινές γηγενείς φυλές Ιδιαίτερα οι γηγενείς κάτοικοι των παραθαλάσσιων περιοχών είχαν έρθει σε επαφή microε τους Έλληνες αποίκους από πολύ νωρίς άλλοτε microε εχθρικές και άλλοτε microε φιλικές διαθέσεις Τις περισσότερες φορές όmicroως κοινά οικονοmicroικά συmicroφέροντα έθεταν τις βάσεις για εmicroπορικές και αργότερα πολιτισmicroικές ανταλλαγές Στην Τραπεζούντα και στη Σινώπη υπήρχαν επίσηmicroοι εκπρόσωποι των Μοσσύνοικων και των Παφλαγόνων οι οποίοι διαφύλατταν τα συmicroφέροντα των αρχηγών των φυλών διευκολύνοντας το εmicroπόριο Συχνά πάντως οι Έλληνες χρησιmicroοποιούσαν τις διαφορές ανάmicroεσα σε δύο φυλές προς όφελος τους Βέβαια πολλές φυλές του βασιλείου δεν είχαν εξελληνιστεί

Η Σινώπη πρωτεύουσα του microιθριδατικού κράτους από το

Μιθριδάτης ΣΤrsquo - Βιογραφικά στοιχεία

Ο Μιθριδάτης ΣΤrsquo Ευπάτωρ Διόνυσος γεννήθηκε στην Αmicroάσεια ή στη Σινώπη το 132 πΧ Ήταν γιος του Πέρση Μιθριδάτη Εrsquo και της Ελληνίδας πριγκίπισσας Λαοδίκης Η εκπαί-δευσή του είχε περσικές επιρροές αλλά επίσης έλαβε ελληνική παιδεία διδάχτηκε την τέχνη του πολέmicroου και τη ρητορική Σύmicroφωνα microε την παράδοση microιλούσε 25 γλώσσες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων της ελληνικής και της περσικήςΤο 120 πΧ στέφθηκε βασιλιάς και σχεδόν αmicroέσως ξεκίνησε microία φιλόδοξη πολιτική εδαφικής επέκτασης η οποία του έδωσε τον έλεγχο της (Μικρής) Αρmicroενίας της Κολ-χίδας του Κιmicromicroέριου Βοσπόρου και πολλών πόλεων στις βόρειες ακτές του Εύξεινου Πόντου Γύρω στο 108 πΧ ο Μιθριδάτης συmicroφώνησε microε τον Νικοmicroήδη Γrsquo της Βιθυνίας να microοιραστούν τα εδάφη της Παφλαγονίας και λίγο αργότερα τα εδάφη της ΓαλατίαςΜία σειρά δολοπλοκιών και στρατιωτικών επιχειρήσεων που απέβλεπαν στον έλεγχο της Καππαδοκίας οδήγησαν στον Αrsquo Μιθριδατικό πόλεmicroο Ο επονοmicroαζόmicroενος Βrsquo Μιθριδατι-κός πόλεmicroος έληξε microε σηmicroαντικές νίκες του Μιθριδάτη ενώ ο Γrsquo Μιθριδατικός πόλεmicroος έληξε microε την αυτοκτονία του Σύmicroφωνα microε τους αρχαίους συγγραφείς προσπάθησε να αυτοκτονήσει microε δηλητήριο αλλά ο οργανισmicroός του ήταν εθισmicroένος σε αυτά Έτσι χρησιmicroοποίησε σπαθί Ο Μιθριδάτης ΣΤrsquo πέθανε στο Παντικάπαιο το 63 πΧ και η σορός του microεταφέρθηκε microε πλοίο στη ΣινώπηΗ προπαγάνδα γύρω από τον Μιθριδάτη τον συνέδεε microε τον Μέγα Αλέξανδρο τον

και ζούσαν σε αποmicroακρυσmicroένα χωριά κυρίως σε δύσβατες ορεινές περιοχέςΜία άλλη πολιτισmicroική οmicroάδα που κατοικούσε στο βασίλειο ήταν οι Πέρσες Αυτοί κατοικούσαν κυρίως στον κεντρικό και δυτικό Πόντο στην κοιλάδα του ποταmicroού Άλυ από τα microέσα του 4ου αιώνα πΧ Όταν ο Μιθριδάτης Αrsquo εγκαθίδρυσε τη νέα ανεξάρ-τητη βασιλική microοναρχία στην παραπάνω περιοχή και έκανε την Αmicroάσεια πρωτεύουσα του βασιλείου του πιθανόν να βασιζόταν στη υποστήριξη που θα του έδιναν οι πλού-σιοι Πέρσες γαιοκτήmicroονες και το περσικό ιερατείο που κατοικούσαν εκεί Οι ηγεmicroόνες του ποντικού βασιλείου χαρακτηρίστηκαν ως Πέρσες από τους αρχαίους ιστορικούς Κατά ένα microεγάλο microέρος είχαν βασίσει την απόλυτη-θεϊκή εξουσία που ασκούσαν στην καταγωγή τους από την περσική δυναστεία των Αχαιmicroενιδών Προκειmicroένου microά-λιστα να τονίσουν αυτή τη σχέση χρησιmicroοποιούσαν περσικούς συmicroβολισmicroούς στα νοmicroίσmicroατα του βασιλείου Αν και οι αρχικοί ηγεmicroόνες της Μιθριδατικής δυναστείας παρουσίασαν microια βαρβαρι-κή εικόνα στα νοmicroίσmicroατα που εξέδωσαν οι τελευταίοι και ειδικά ο Μιθριδάτης ΣΤrsquo παρουσίασαν microια ελληνο-περσική εικόνα τονίζοντας τα κοινά microυθολογικά-ιστορικά στοιχεία των κατοίκων του βασιλείου τους Η σύνδεση του βασιλιά microε τον ελληνικό και τον περσικό κόσmicroο υποδήλωνε ότι οι κάτοικοι του βασιλείου δεν ανήκαν σε διαmicroε-

Ηρακλή τον Διόνυσο και άλλες θεότητες Όmicroως οι αρχαίες πηγές παρουσιάζουν δύο διαφορετικές εικόνες Από τη microία φιλο-ρωmicroαϊκά κυρίως κείmicroενα τον περιέγραφαν ως microητροκτόνο και αδερφοκτόνο microε άγρια και φιλήδονα ένστικτα άπληστο microέθυσο και εχθρό του πολιτισmicroού Από τη άλλη χρησmicroοί νοmicroίσmicroατα και microνηmicroεία τον παρουσίαζαν ως τον νέο Μέγα Αλέξανδρο ως βασιλιά ndash εκδικητή της Μικράς Ασίας εναντίον των Ρωmicroαίων αναγνωρίζοντας το microεγαλείο τη γενναιοδωρία την ευφράδεια και το σθένος του Ο Μιθριδάτης ΣΤrsquo θεωρείται ο τελευταίος ανεξάρτητος βασιλιάς της Ελληνιστικής εποχής ο οποίος ηγήθηκε της τελευταίας microεγάλης αντι-ρωmicroαϊκής εξέγερσης microέσα στον ελληνικό κόσmicroο Εκmicroεταλλεύτηκε την περσο-ελληνική καταγωγή και παιδεία του προ-κειmicroένου να παρουσιάσει microια διαφορετική εικόνα σε καθεmicroίασ από τις ποικίλες πολιτι-σmicroικές οmicroάδες της επικράτειάς του Ο Κικέρωνας αν και Ρωmicroαίος τον θεωρούσε τον σηmicroαντικότερο βασιλιά microετά τον Μέγα Αλέξανδρο

τρικά αντίθετους κόσmicroους Έως το 63 πΧ και την κατάλυση του βασιλείου από τους Ρωmicroαίους οι ποικίλες πληθυσmicroιακές οmicroάδες που ζούσαν στο βασίλειο του Πόντου είχαν συνείδηση των διαφορετικών πολιτισmicroικών καταβολών τους Η καθεmicroία αναγνώ-ριζε την αξία της άλλης υπήρχαν πολιτισmicroικές ανταλλαγές και πιθανόν microεικτοί γάmicroοι αλλά και διαφορές και συγκρούσεις σε προσωπικό επίπεδο Αν και κανένα microέλος της Μιθριδατικής δυναστείας δεν ακολούθησε microια πολιτική πολιτιστικής και εθνολογικής ενοποίησης των λαών που κατοικούσαν στην επικράτειά τους κατάφεραν να τους ενώσουν υπό την εξουσία τους

Διοικητική οργάνωσηΟ τρόπος διακυβέρνησης του βασιλείου του Πόντου ήταν microάλλον ανάλογος microε την απόλυτηndashθεϊκή microοναρχία που ασκούνταν στα υπόλοιπα ελληνιστικά βασίλεια Οι πε-ρισσότερες πληροφορίες που έχουmicroε αφορούν τα χρόνια της βασιλείας του Μιθριδάτη ΣΤrsquo τα οποία για ορισmicroένους σύγχρονους microελετητές υπήρξαν η τελευταία αναλαmicroπή του ελληνιστικού κόσmicroου Συγκεκριmicroένα στο ποντικό βασίλειο ο λόγος του εκάστοτε ηγεmicroόνα ήταν νόmicroος όλοι ήταν υπήκοοι του βασιλιά και microόνο αυτός microπορούσε να δώσει ή να αφαιρέσει προνόmicroια από άτοmicroα και οmicroάδες Επίσης ο βασιλιάς επέβαλε στις ελληνικές πόλεις-κράτη της επικράτειάς του να προσαρτηθούν σε microια microεγαλύτε-ρη οmicroάδα στην επικράτεια της Μιθριδατικής δυναστείαςΟι ηγεmicroόνες της Μιθριδατικής δυναστείας γνώριζαν ότι microόνο η αναγνώρισή τους από τον ελληνικό κόσmicroο και ιδιαίτερα την Αθήνα microπορούσε να τους δώσει κύρος Γιrsquo αυτόν τον λόγο οι Ποντικοί βασιλείς έκαναν προσπάθειες να εmicroφανιστούν ως φιλέλ-ληνες microε ελληνική παιδεία και Έλληνες προγόνους Για παράδειγmicroα η αδερφή του Φαρνάκη Αrsquo τιmicroήθηκε από τους Αθηναίους microε ένα άγαλmicroα και microία επιγραφή στη Δήλο ως αναγνώριση των δώρων και των συνεισφορών του βασιλιά προς την Αθήνα Οι βασιλείς του Πόντου δηmicroιούργησαν Αυλές στις οποίες άνθρωποι των τεχνών και των γραmicromicroάτων κατείχαν ξεχωριστή θέση όπως συνέβαινε και στις ελληνιστικές Αυλές Παρουσιάστηκαν ως προστάτες του ελληνικού πολιτισmicroού και των ελληνικών πόλεων του Εύξεινου Πόντου ίδρυσαν πόλεις στο πρότυπο της ελληνικής πόλης-κράτους και εφάρmicroοσαν νόmicroους οι οποίοι τις προάσπιζανΟι ελληνικές πόλεις του βασιλείου απολάmicroβαναν microια σχετική αυτονοmicroία διατηρώντας

Στο Βασίλειο του Πόντου πολλές γηγενείς φυλές κατοικούσαν σε

Σχεδιαστική αναπαράσταση του microνηmicroείου που στέγαζε το

τρικά αντίθετους κόσmicroους Έως το 63 πΧ και την κατάλυση του βασιλείου από τους Ρωmicroαίους οι ποικίλες πληθυσmicroιακές οmicroάδες που ζούσαν στο βασίλειο του Πόντου είχαν συνείδηση των διαφορετικών πολιτισmicroικών καταβολών τους Η καθεmicroία αναγνώ-ριζε την αξία της άλλης υπήρχαν πολιτισmicroικές ανταλλαγές και πιθανόν microεικτοί γάmicroοι αλλά και διαφορές και συγκρούσεις σε προσωπικό επίπεδο Αν και κανένα microέλος της Μιθριδατικής δυναστείας δεν ακολούθησε microια πολιτική πολιτιστικής και εθνολογικής ενοποίησης των λαών που κατοικούσαν στην επικράτειά τους κατάφεραν να τους ενώσουν υπό την εξουσία τους

Διοικητική οργάνωσηΟ τρόπος διακυβέρνησης του βασιλείου του Πόντου ήταν microάλλον ανάλογος microε την απόλυτηndashθεϊκή microοναρχία που ασκούνταν στα υπόλοιπα ελληνιστικά βασίλεια Οι πε-ρισσότερες πληροφορίες που έχουmicroε αφορούν τα χρόνια της βασιλείας του Μιθριδάτη ΣΤrsquo τα οποία για ορισmicroένους σύγχρονους microελετητές υπήρξαν η τελευταία αναλαmicroπή του ελληνιστικού κόσmicroου Συγκεκριmicroένα στο ποντικό βασίλειο ο λόγος του εκάστοτε ηγεmicroόνα ήταν νόmicroος όλοι ήταν υπήκοοι του βασιλιά και microόνο αυτός microπορούσε να δώσει ή να αφαιρέσει προνόmicroια από άτοmicroα και οmicroάδες Επίσης ο βασιλιάς επέβαλε στις ελληνικές πόλεις-κράτη της επικράτειάς του να προσαρτηθούν σε microια microεγαλύτε-ρη οmicroάδα στην επικράτεια της Μιθριδατικής δυναστείαςΟι ηγεmicroόνες της Μιθριδατικής δυναστείας γνώριζαν ότι microόνο η αναγνώρισή τους από τον ελληνικό κόσmicroο και ιδιαίτερα την Αθήνα microπορούσε να τους δώσει κύρος Γιrsquo αυτόν τον λόγο οι Ποντικοί βασιλείς έκαναν προσπάθειες να εmicroφανιστούν ως φιλέλ-ληνες microε ελληνική παιδεία και Έλληνες προγόνους Για παράδειγmicroα η αδερφή του Φαρνάκη Αrsquo τιmicroήθηκε από τους Αθηναίους microε ένα άγαλmicroα και microία επιγραφή στη Δήλο ως αναγνώριση των δώρων και των συνεισφορών του βασιλιά προς την Αθήνα Οι βασιλείς του Πόντου δηmicroιούργησαν Αυλές στις οποίες άνθρωποι των τεχνών και των γραmicromicroάτων κατείχαν ξεχωριστή θέση όπως συνέβαινε και στις ελληνιστικές Αυλές Παρουσιάστηκαν ως προστάτες του ελληνικού πολιτισmicroού και των ελληνικών πόλεων του Εύξεινου Πόντου ίδρυσαν πόλεις στο πρότυπο της ελληνικής πόλης-κράτους και εφάρmicroοσαν νόmicroους οι οποίοι τις προάσπιζανΟι ελληνικές πόλεις του βασιλείου απολάmicroβαναν microια σχετική αυτονοmicroία διατηρώντας

Στο Βασίλειο του Πόντου πολλές γηγενείς φυλές κατοικούσαν σε

Σχεδιαστική αναπαράσταση του microνηmicroείου που στέγαζε το

τον προγονικό τρόπο διακυβέρνησής τους όσο βέβαια δεν έρχονταν σε αντίθεση microε την πολιτική του εκάστοτε ηγεmicroόνα Επίσης τους είχαν δοθεί ιδιαίτερα προνόmicroια σχετικά microε τη διανοmicroή της γης Σε ορισmicroένες πόλεις ο βασιλιάς επέτρεψε να κοπούν νοmicroίσmicroατα στα οποία αναγραφόταν το όνοmicroα της ίδιας της πόλης αντί για το όνοmicroα του βασιλιά Βέβαια όπως ήταν συνηθισmicroένο στα ελληνιστικά βασίλεια ορισmicroένες σηmicroαντικές πόλεις είχαν βασιλικές στρατιωτικές φρουρές και επόπτεςΗ διακυβέρνηση των υπόλοιπων εδαφών του βασιλείου ήταν παρόmicroοια microε τον προγο-νικό τρόπο διοίκησής τους Οι κανόνες εδαφικής ιδιοκτησίας βασίζονταν στα περσικά έθιmicroα Επίσης στην οικονοmicroική διοίκηση του βασιλείου του Πόντου διαφαίνονται περσικές επιρροές όπως για παράδειγmicroα τα βασιλικά οχυρωmicroένα θησαυροφυλάκια για τα οποία χρησιmicroοποιούνταν ο εξελληνισmicroένος περσικός όρος γαζοφυλάκια Οι περιοχές του βόρειου και δυτικού Εύξεινου Πόντου που ανήκαν στο βασίλειο την εποχή του Μιθριδάτη ΣΤrsquo ήταν υπό τη διοίκηση βασιλικών κυβερνητών ή και γιων του Μιθριδάτη Δυστυχώς δεν έχουmicroε σαφείς πληροφορίες για τη σχέση του Μιθριδάτη microε τους βάρβαρους λαούς της Μαύρης θάλασσας

Στρατιωτική οργάνωσηΗ εγκαθίδρυση και η εξάπλωση του βασιλείου του Πόντου εξαρτιόταν σε ένα microεγάλο microέρος από την ποιότητα και τον αριθmicroό των στρατιωτικών δυνάmicroεων του εκάστοτε ηγεmicroόνα Χωρίς ισχυρό στρατό η Μιθριδατική δυναστεία δεν θα microπορούσε να κρατήσει τον έλεγχο microιας τόσο microεγάλης περιοχής στην οποία ζούσαν άνθρωποι microε τόσο ποικί-λες πολιτισmicroικές καταβολέςΟνόmicroατα όπως Αρχέλαος Νεοπτόλεmicroος Δορύλαος Μενοφάνης Ερmicroοκράτης Εύmicroαχος Μένανδρος Μύρον και Καλλίmicroαχος υποδηλώνουν ότι οι γνωστοί σε εmicroάς στρατηγοί του Μιθριδάτη ΣΤrsquo είχαν ελληνική καταγωγή Το πιο πιθανό ήταν ότι προέρχονταν από το άmicroεσο περιβάλλον του βασιλιά και κατάγονταν από το βασίλειο του Πόντου τη Μικρά Ασία και την κυρίως ΕλλάδαΟι στρατιώτες του τακτικού στρατού ξηράς προέρχονταν κυρίως από τις πολυάριθmicroες βαρβαρικές φυλές του βασιλείου (Γαλάτες Αρmicroένιοι Βιθυνοί Καππαδόκες Φρύγες Λευκοσύριοι Σκύθες Σαρmicroάτες Ιάζυγες Κόραλλοι Βαστέρνιοι Θράκες κά) Οι κά-τοικοι των ελληνικών πόλεων χωρίς να ανήκουν στον τακτικό στρατό της Μιθριδατικής

Νόmicroισmicroα της Σινώπης των αρχών του 1ου αιώνα πΧ microε

δυναστείας πολεmicroούσαν για να υπερασπιστούν την πόλη τους η οποία όmicroως είτε ανήκε είτε επηρεαζόταν από το ποντικό βασίλειο Όmicroως δεν φαίνεται να πολεmicroούσαν ως υπήκοοι του βασιλείου αλλά ως πολίτες της συγκεκριmicroένης πόλης Επίσης ο Μιθρι-δάτης ΣΤrsquo χρησιmicroοποίησε και microισθοφόρους προκειmicroένου να ενισχύσει τη στρατιωτική του δύναmicroηΤο πολεmicroικό ναυτικό του βασιλείου του Πόντου αποτελούνταν από δύο microέρη τον microι-κρό αριθmicroό πλοίων που έδιναν οι ελληνικές πόλεις του Βασιλείου και τον microεγαλύτερο αριθmicroό πλοίων που κατασκευάζονταν microε έξοδα του βασιλιά Η ένοπλη ναυτική δύναmicroη πιθανόν να αποτελούνταν από βαρβαρικές φυλές τις οποίες ο βασιλιάς εmicroπιστευόταν ενώ οι βοηθητικές δυνάmicroεις από έmicroπειρους ναυτικούς πιθανότατα ελληνικής καταγω-γής Οι πειρατές της Κιλικίας τους οποίους ο Μιθριδάτης ΣΤrsquo φαίνεται να οργάνωσε σε αξιόλογη πολεmicroική δύναmicroη έπαιξαν ρόλο παρόmicroοιο microε τον microισθοφορικό στρατό ξηράς Οι πειρατές της Κιλικίας είχαν συmicromicroαχήσει microε τον Μιθριδάτη κατά τον Αrsquo Μιθριδατικό πόλεmicroο Κατά τον Γrsquo Μιθριδατικό πόλεmicroο αν και συνέχισαν να τον βοηθούν δεν του ήταν πια απαραίτητοι microιας και ο Μιθριδάτης ΣΤ είχε προετοιmicroάσει τη δική του ισχυρή ναυτική δύναmicroηΚατά τη διάρκεια των ένοπλων συγκρούσεων ο στρατός του βασιλείου δεν ήταν ιδιαί-τερα αποτελεσmicroατικός Αυτό ίσως να οφείλεται στο ανεπαρκές σύστηmicroα επικοινωνίας microεταξύ των αξιωmicroατικών και των απλών στρατιωτών οι οποίοι microιλούσαν διαφορετικές γλώσσες Όmicroως ο στρατός ήταν αρκετά ισχυρός ώστε όχι microόνο να διαφυλάττει την ει-ρήνη στο βασίλειο αλλά και να διεξάγει τρεις πολέmicroους εναντίον της Ρώmicroης Παρά την ποικίλη εθνολογική σύστασή του ο στρατός του ποντικού βασιλείου ήταν πιστός στον εκάστοτε ηγεmicroόνα Οι βασιλείς του Πόντου δεν χρειάστηκε να χρησιmicroοποιήσουν κανε-νός είδους προπαγάνδα προκειmicroένου να ενοποιήσουν τις στρατιωτικές τους δυνάmicroεις Η βασιλική τους εξουσία και η ένδοξη περσο-ελληνική καταγωγή τους ήταν αρκετά

ΘρησκείαΟι θρησκευτικές πεποιθήσεις του βασιλείου του Πόντου αντανακλούν τις ποικίλες πο-λιτισmicroικές καταβολές των κατοίκων τουΣτις ελληνικές πόλεις λατρεύονταν ελληνικές θεότητες Τα microέρη στα οποία οι Έλληνες άποικοι ίδρυσαν τις πόλεις τους ήταν άmicroεσα συνδεδεmicroένα microε την ελληνική microυθολο-

Λαξευτός τάφος που χρονο-λογείται από την εποχή της

γία Για παράδειγmicroα η Σινώπη πήρε το όνοmicroά της από τη νύmicroφη Σινώπη την οποία ο Απόλλων απήγε και στη συνέχεια έκρυψε στην περιοχή Επίσης στην περιοχή της Ηράκλειας υπήρχε ένα από τα τέσσερα νεκροmicroαντεία του αρχαίου ελληνικού κόσmicroου το οποίο πιθανόν να προϋπήρχε της πόλης στην οποία έδωσε το όνοmicroά της Σύmicroφωνα microε την παράδοση ο Ηρακλής είχε πάει εκεί προκειmicroένου να κατέβει στον Άδη να πάρει τον Κέρβερο και να τον πάει στον ΕυρυσθέαΜε την πάροδο του χρόνου όmicroως η διείσδυση τοπικών και περσικών θεοτήτων φαίνε-ται να αντικατροπτίζει τη microεικτή δηmicroογραφική κοινωνία του βασιλείου Για παράδειγ-microα είναι αναmicroενόmicroενο ότι από τη στιγmicroή που οι Πέρσες βασιλείς του Πόντου έκαναν τη Σινώπη πρωτεύουσα του βασιλείου θα υπήρχαν στην πόλη και στην ευρύτερη περιοχή ιερά προς τιmicroήν περσικών θεοτήτων Στην Τραπεζούντα ήταν ιδιαίτερα εξα-πλωmicroένη η λατρεία του Μίθρα Αυτό διαφαίνεται από τον λόφο Boz Tepe ο οποίος βρίσκεται νότια-νοτιοανατολικά της πόλης και ονοmicroαζόταν Μίνθρον ή Μινθρίον όρος Στο Boz Tepe υπάρχει ένας microεγάλος αριθmicroός microιθραϊκών τάφων πολλοί από οποίους microετατράπηκαν σε χριστιανικά παρεκκλήσιαΉταν συνηθισmicroένο οι Έλληνες κάτοικοι να συmicroπεριλαmicroβάνουν τοπικές θεότητες στο ελληνικό πάνθεο Για παράδειγmicroα στην Ηράκλεια οι Έλληνες αφοmicroοίωσαν πολλά στοιχεία από τη λατρεία των γηγενών Μαριανδυνών Αυτό υποδηλώνεται από την επι-βίωση της λατρείας ορισmicroένων γηγενών θεοτήτων του Αγαmicroέστωρα του Λύκου της Μεγάλης Μητέρας και ορισmicroένων νυmicroφών και τις ετήσιες γιορτές που είχαν θεσπιστεί προς τιmicroήν των γηγενών θεοτήτων Βόρmicroου και Βορίνου Επίσης ο Ζευς Στράτιος πιθανόν να ήταν microία τοπική θεότητα την οποία οι Έλληνες άποικοι αναγνώρισαν ως τον πολεmicroιστή Δία και οι Πέρσες ως microια φανέρωση του Αχουροmicroάζδη Για τον λόγο αυτό οι βασιλείς του Πόντου του προσέφεραν θυσίες Επίσης οι βασιλείς του Πόντου ορκίζονταν στο όνοmicroα του θεού της Ανατολής Μην και χρησιmicroοποιούσαν ως βασιλικό σύmicroβολο το microισοφέγγαρο το οποίο ήταν χαρακτηριστικό της εικονογραφίας του θεού Ο Μιθριδάτης ΣΤrsquo και αργότερα οι Ρωmicroαίοι προσπάθησαν να τον εξελληνίσουν και να διαδώσουν τη λατρεία του σχετίζοντάς τον microε τον Δία και τον Άττι Η εξάπλωση της λατρείας microη-ελληνικών θεοτήτων διαφαίνεται σε νοmicroισmicroατικά ευρήmicroατα πολ-λών πόλεων όπως της Τραπεζούντας Νοmicroίσmicroατα της Ρωmicroαϊκής εποχής της πόλης αναπαριστούν τοπικές θεότητες καθώς και microια θεότητα microε microεικτά εικονογραφικά

Η Ηράκλεια του Πόντου ήταν σύmicroφωνα microε την παράδοση

στοιχεία (Μίθρας Μην Άττις Μα)Στο βασίλειο του Πόντου ξεχωριστή θέση κατείχαν τα microεγάλα κράτη ndash θρησκευτικά κέντρα στα Ποντικά Κόmicromicroανα και στη Ζέλα τα οποία ήταν ιδιαίτερα σεβαστά από τη Μιθριδατική δυναστεία Οι βασιλείς του Πόντου κέρδισαν την υποστήριξη του ιερατείου τους προσφέροντάς τους ιδιαίτερα προνόmicroια Παράλληλα εκτός από ελληνικές γηγενείς και περσικές θεότητες στο βασίλειο του Πόντου διείσδυσαν και ξένες θεότητες όπως αυτή των Αιγύπτιων θεών του Σέραπη και της Ίσιδας οι οποίοι είχαν ιερό στη Σινώπη Η ανάπτυξη του εmicroπορίου οδήγησε σε πολιτισmicroικές ανταλλαγές οι οποίες βοήθησαν την εισαγωγή ξένων θεοτήτων στην περιοχή

ΓλώσσαΤο βασίλειο του Πόντου ήταν πολύγλωσσο αλλά εκείνη την εποχή τα ελληνικά ήταν η γλώσσα του εmicroπορίου και της διοίκητικής οργάνωσης σχεδόν σε ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο Αν και τα ελληνικά ποτέ δεν επιβλήθηκαν ως επίσηmicroη γλώσσα του βασιλείου σχεδόν όλοι οι microη Έλληνες microάθαιναν ελληνικά προκειmicroένου να συνεννοούνται microε τους πελάτες τους υπαλλήλους και τους βοηθούς τους Η συχνή επαφή όmicroως των ελληνικών microε άλλες γλώσσες ιδιαίτερα τα περσικά είχε ως αποτέλεσmicroα η ελληνική να υιοθετήσει ξένες λέξεις Συγκεκριmicroένα πολλοί σύγχρονοι microελετητές έχουν αποδείξει ότι πολλές microη ελληνικές λέξεις της ποντιακής γλώσσας έχουν τις ρίζες τους στη περσική και όχι την τουρκική γλώσσα όπως πιστεύεται σή-microερα

Μετά το τέλος του βασιλείουΗ ρωmicroαϊκή διακυβέρνηση βασίστηκε σε υπάρχοντα συστήmicroατα και δεν προχώρησε σε ριζοσπαστικές αλλαγές στη νοmicroοθεσία των πόλεων προσπαθώντας να διατηρήσει όσο αυτό ήταν εφικτό τις τοπικές συνήθειες Χάρη στη ρωmicroαϊκή τεχνολογία η άmicroυνα της περιοχής βελτιώθηκε από τη δηmicroιουργία δρόmicroων και το χτίσιmicroο φρουρίων τα οποία βοήθησαν την ανάπτυξη του εmicroπορίου και τις διαπολιτιστικές σχέσεις Η εγκατάσταση Ρωmicroαίων αποίκων και αργότερα η άφιξη του χριστιανισmicroού έφερε νέους πολιτιστικούς και πολιτισmicroικούς παράγοντες πλουτίζοντας την πολιτισmicroική παράδοση της περιοχήςΜετά τον θάνατο του Μιθριδάτη ΣΤrsquo το βασίλειο κατέρρευσε και διαmicroελίστηκε από

Νόmicroισmicroα ρωmicroαϊκών χρόνων microε τον Σέπτιmicroο Σεβήρο στον

τον Ποmicroπήιο Ένα microέρος του βασιλείου έγινε η ρωmicroαϊκή επαρχία του Πόντου-Βιθυνίας (63 πΧ) ενώ ένα άλλο συmicroπεριλαmicroβανοmicroένης της Τραπεζούντας και της Φαρνάκειας αποδόθηκε στον τετράρχη της Γαλατίας Δηιόταρο και ονοmicroάστηκε Γαλατικός Πόντος Γύρω στο 36 πΧ ο Μάρκος Αντώνιος έδωσε το ανατολικό τmicroήmicroα του Πόντου στον εγγονό του Μιθριδάτη ΣΤrsquo Πολέmicroωνα Αrsquo το οποίο ονοmicroάστηκε Πολεmicroωνιακός Πόντος Το 166 microΧ ο Γαλατικός και ο Πολεmicroωνιακός Πόντος ενώθηκαν και αποτέλεσαν τον Μεσόγειο Πόντο ο οποίος ως διοικητική περιφέρεια υπαγόταν στη ρωmicroαϊκή επαρχία της Καππαδοκίας Τον 3ο αιώνα microΧ η περιοχή απέκτησε για πρώτη φορά πολιτικογε-ωγραφική οντότητα όταν ιδρύθηκε η Ποντική Επισκοπή (Diocesis Pontica) Γεννήθη-καν οι Ποντικοί ή Πόντιοι όσοι δηλαδή κατοικούσαν ή κατάγονταν από περιοχές που ανήκαν στην Diocesis Pontika

Το Ελληνιστικό βασίλειο της Κοmicromicroαγηνής

Οι απαρχές και το απώτατο παρελθόν Το νεοχεττιτικό βασίλειο του Kum-muhuH επικράτεια του ελληνιστικού βασιλείου της Κοmicromicroαγηνής ταυτίζεται microε την περιοχή που εκτείνεται microεταξύ της οροσειράς του Ταύρου και του ποταmicroού Ευφράτη στη νοτι-οανατολική Τουρκία στα σύνορα microε τη Συρία Οικιστικά κατάλοιπα από microικρές κώmicroες που έφεραν στο φως οι αρχαιολογικές έρευνες πιστοποιούν ανθρώπινη εγκατάσταση ήδη κατά τη Νεολιθική εποχή Στη διάρκεια της 2ης προχριστιανικής χιλιετίας η περι-οχή εmicroφανίζεται στο ιστορικό προσκήνιο microέσω της παρουσίας ενός microικρού βασιλείου microε την ονοmicroασία Kummuhu το οποίο ήλεγχε τα εδάφη που θα καταλάmicroβαναν πολύ αργότερα τα Σαmicroόσατα η πρωτεύουσα της ελληνιστικής Κοmicromicroαγηνής Το Kummuhu υπαγόταν διοικητικά στη Χεττιτική αυτοκρατορία όmicroως η γεωγραφική του θέση στα όρια της Μεσοποταmicroίας του προσέδωσε microια microεικτή πολιτιστική και θρησκευτική ταυ-τότητα που διαmicroορφώθηκε από την επιλεκτική αφοmicroοίωση των επιρροών που δεχόταν από όλους τους προηγmicroένους πολιτισmicroικά ανατολικούς λαούς που δρούσαν στην ευ-ρύτερη περιοχή Όταν τα στρατεύmicroατα των Ασσυρίων άρχισαν να κινούνται απειλη-τικά εναντίον της βόρειας Συρίας στα τέλη του 10ου αιώνα πΧ το Kummuhu είχε εξελιχθεί σε ένα ακmicroάζον εmicroπορικό κέντρο όπου διακινούνταν προϊόντα περιζήτητα

Νόmicroισmicroα της Αmicroισού (61-59 πΧ) microε προσωποποίηση της

στις αγορές της Μεσοποταmicroίας Παρά τις αντιστάσεις που προέβαλλε καταλήφθηκε οριστικά το 708 πΧ από τον Ασσύριο βασιλιά Σαργκόν Βrsquo Το Kummuhu υποβιβάστηκε σε ασσυριακή επαρχία οι κάτοικοι εκδιώχτηκαν από τις εστίες τους ενώ στην περιοχή εγκαταστάθηκαν πληθυσmicroοί οι οποίοι είχαν microεταφερθεί από τη νότια Μεσοποταmicroία

Από την περσική κυριαρχία στην ανεξαρτησία Η δηmicroιουργία του ελληνι-στικού βασιλείου της Κοmicromicroαγηνής και ο ιστορικός του ρόλοςΟι αιώνες που ακολούθησαν χαρακτηρίστηκαν από microεγάλες εδαφικές ανακατατάξεις και σηmicroαντικότατες πολιτειακές αλλαγές στη βόρεια Συρία και στη Μεσοποταmicroία Κα-θώς microεταβάλλονταν συνεχώς οι συσχετισmicroοί των δυνάmicroεων αποκρυσταλλώνονταν σταδιακά και όλα εκείνα τα στοιχεία στα οποία οφείλει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του το ελληνιστικό βασίλειο της Κοmicromicroαγηνής το οποίο απέκτησε ξανά ανεξάρτητη πολιτική οντότητα microόλις τον 1ο αιώνα πΧ Η επικράτεια του Κummuhu πέρασε στον έλεγχο του ισχυρού Δαρείου Αrsquo (522-486 πΧ) ο οποίος την ενσωmicroάτωσε στην περσική σατραπεία της Συρίας Η επόmicroενη ιστο-ρική καmicroπή για την περιοχή ήταν η ένταξη της ευρύτερης περιοχής στο σελευκιδικό βασίλειο από τον Αντίοχο Γrsquo (223-187 πΧ) Η αλλαγή διοικητικής υπαγωγής συνοδεύ-τηκε από τον εξελληνισmicroό της ονοmicroασίας Kummuhu σε Κοmicromicroαγηνή Λίγο αργότερα το 162 πΧ ο κυβερνήτης της περιοχής Πτολεmicroαίος αποστάτησε από τους Σελευκίδες υιοθέτησε τον βασιλικό τίτλο και ίδρυσε το βασίλειο της Κοmicromicroαγηνής και τον τοπικό βασιλικό οίκο Ο γιος και διάδοχός του Σάmicroος (περ 130-100 πΧ) εδραίωσε τη νέα δυ-ναστεία και κατέστησε πρωτεύουσα της Κοmicromicroαγηνής τα Σαmicroόσατα Η Κοmicromicroαγηνή έγινε τελικά ανεξάρτητο βασίλειο το 80 πΧ χάρη στον δυναmicroικό βασιλιά της Μιθριδάτη Καλλίνικο (περ 100-69 πΧ) ο οποίος επωφελήθηκε από τις συγκρούσεις microεταξύ των τελευταίων Σελευκιδών και απέσπασε την επικράτειά του από τη βόρεια Συρία Η ίδρυση του βασιλείου εντάσσεται ιστορικά σε microία αλληλουχία πολεmicroικών γεγονό-των και διπλωmicroατικών ζυmicroώσεων η οποία χαρακτήρισε ολόκληρο τον πρώτο προχρι-στιανικό αιώνα και ανέδειξε τους Ρωmicroαίους σε αναmicroφισβήτητους κυρίαρχους στην περιοχή του Ευφράτη Όπως και άλλα microικρά βασίλεια που ιδρύθηκαν ως συνέπεια της κατάρρευσης των δοmicroών της Σελευκιδικής αυτοκρατορίας η Κοmicromicroαγηνή αποτελούσε ένα πολιτισmicroικό microωσαϊκό από περσικά και σελευκιδικά στοιχεία ενώ έκδηλη ήταν

Κολοσσιαία κεφαλή της θεάς Τύχης από το ιεροθέσιο του

και η επιβίωση παλαιότερων θεσmicroών σε πολλές εκφάνσεις του δηmicroόσιου βίου Είναι ενδεικτικό ότι η εσωτερική πολιτική του Μιθριδάτη χαρακτηρίστηκε από microία σειρά microέτρων που είχαν ως στόχο την άmicroβλυνση των διαφορών αυτών και τη συγκρότηση microιας κοινής εθνικής συνείδησης microέσω της θρησκείας Η σύντοmicroη ιστορική πορεία της Κοmicromicroαγηνής ως ανεξάρτητου βασιλείου αποτελεί στην ουσία microια επιτοmicroή της δράσης των βασιλέων της Κοινός στόχος όλων των ηγετών της ήταν η διατήρηση της ndashκατά τα άλλα επισφαλούςndash εξουσίας τους και η εξωτερική τους πολιτική διαmicroορφωνόταν microε βάση τους περιορισmicroούς και τις αλληλοεξαρτήσεις που επέβαλλαν τα συmicroφέροντα της Ρώmicroης Έτσι το microικρό βασίλειο βρέθηκε πολλές φορές στο επίκεντρο των συmicroφε-ρόντων των δυνάmicroεων που έριζαν για την εξουσία αφού η στρατηγική του θέση του είχε προσδώσει τεράστια πολιτική πολιτιστική στρατιωτική και εmicroπορική σηmicroασία δυσανάλογη microε τη microικρή του έκταση Μέχρι και την ύστερη αρχαιότητα οι γέφυρες του Ευφράτη στα Σαmicroόσατα και το Ζεύγmicroα δύο από τα ελάχιστα σηmicroεία από όπου microπορούσε κανείς να διαβεί τον ποταmicroό microε ασφάλεια έγιναν το θέατρο αναρίθmicroητων στρατιωτικών συγκρούσεων Επιπλέον η Κοmicromicroαγηνή διαδραmicroάτιζε κοmicroβικό ρόλο στο εmicroπόριο microε την Ανατολή αφού στην επικράτειά της υπήρχαν ορεινές δίοδοι που εξα-σφάλιζαν την επικοινωνία microε τη Μεσοποταmicroία καθώς και σηmicroαντικοί εmicroπορικοί δρόmicroοι που διέρχονταν την Κιλικία και τη Συρία Στα πρώτα του βήmicroατα πιθανώς microεταξύ των ετών 86-66 πΧ το νεοσύστατο βασίλειο εξαρτήθηκε από την Αρmicroενία Με τα γεγονότα αυτά συνδέεται η αρχή του Αντίοχου Αrsquo Θεού (περ 69-36 πΧ) η οποία αποτελεί microία από τις σηmicroαντικότερες και καλύτερα τεκmicroηριωmicroένες ιστορικά περιόδους της περιοχής Δεν είναι γνωστό ποια ακριβώς microορ-φή έλαβε η αρmicroενική κυριαρχία ούτε σε ποιον βαθmicroό υπαγόρευε τις πολιτικές ενέργει-ες της τοπικής εξουσίας Η απροκάλυπτα φιλοαρmicroενική στάση του Αντίοχου πάντως ο οποίος εκδηλώθηκε ανοιχτά υπέρ του Αρmicroένιου βασιλιά Τιγράνη Αrsquo εναντίον των Ρωmicroαίων προκάλεσε την εισβολή του στρατηγού Ποmicroπήιου στα εδάφη του το 64 πΧ Παρά την ήττα του ο Αντίοχος όχι microόνο βγήκε αλώβητος από την περιπέτεια αυτή αλλά αποκόmicroισε και σηmicroαντικότατα οφέλη όταν κατά την αναδιοργάνωση της Ανατο-λής λίγο αργότερα η Κοmicromicroαγηνή κέρδισε την αυτονοmicroία της ως πελατειακό βασίλειο της Ρώmicroης και σύmicromicroαχός της έναντι των Πάρθων Ο Αντίοχος κατάφερε να επεκτείνει την επικράτειά του microε νέα εδάφη ανατολικά του Ευφράτη Η ευνοϊκότατη microεταχείριση

Κεφαλή του Δία Ορόmicroασδη στον οποίο ήταν αφιερωmicroένο το

της Κοmicromicroαγηνής είναι ενδεικτική της τεράστιας στρατηγικής της σηmicroασίας στα πλαίσια του νέου συσχετισmicroού των δυνάmicroεων που διαmicroορφωνόταν την εποχή εκείνη καθώς microετά την αποδυνάmicroωση της ισχυρής Αρmicroενίας ο microοναδικός υπολογίσιmicroος κίνδυνος για τη Ρώmicroη ήταν οι Πάρθοι στα ανατολικά Αυτός ο ρόλος της Κοmicromicroαγηνής ως ακρότα-του προπύργιου της ρωmicroαϊκής εξουσίας της εξασφάλισε σχετική ανεξαρτησία σε microια εποχή που άλλοι ndashκατά πολύ ισχυρότεροιndash γείτονές της περνούσαν ο ένας microετά τον άλλον στον άmicroεσο έλεγχο της Ρώmicroης Κατά microία ειρωνική συγκυρία στο τέλος της αρχής του ο Αντίοχος επέδειξε φιλοπαρθική στάση η οποία τον οδήγησε πιθανώς και στον θάνατο Σε microία σύγκρουση Ρωmicroαίων και Πάρθων το 38 πΧ ο βασιλιάς πήρε το microέρος των δεύτερων microε τους οποίους είχε αποκτήσει δεσmicroούς εξ αγχιστείας microέσω του γάmicroου της κόρης του microε τον βασιλιά τους Ορόδη Βrsquo Όπως ήταν αναmicroενόmicroενο η αντίδραση των Ρωmicroαίων ήταν άmicroεση Εξαπέλυσαν microεγάλη επίθεση εναντίον των Σαmicroοσάτων της οποίας ηγήθηκε προσωπικά ο Μάρκος Αντώνιος Ο Ρωmicroαίος στρατηγός απέβλεπε σύmicroφωνα microε τις πηγές και στην οικονοmicroική αφαίmicroαξη του Αντίοχου ο οποίος συν τοις άλλοις ήταν ο πλέον εύπορος από τους ανατολίτες microονάρχες των πελατειακών βασιλείων της Ρώmicroης Ο Αντίοχος κατόρθωσε να απωθήσει τις ρωmicroαϊκές δυνάmicroεις και να αποζηmicroιώσει τους Ρωmicroαίους προκειmicroένου να διατηρήσει τον θρόνο του Σύmicroφωνα microε microια αmicroφιλεγόmicroενη αναφορά του ιστορικού Κάσσιου Δίωνα ο βασιλιάς της Κοmicromicroαγηνής δολοφονήθηκε τελικά από τον Φραάτη Δrsquo διάδοχο του Ορόδη όταν προσπάθησε microάταια να προστα-τεύσει τα εγγόνια του ndash και αδέλφια του Φραάτη ndash από το microένος του νέου ηγέτη των Πάρθων Ελάχιστες πληροφορίες υπάρχουν σχετικά microε τη δράση των διαδόχων του Αντίοχου οι οποίοι φαίνεται να επισκιάστηκαν από τη δυναmicroική προσωπικότητα του προκατό-χου τους Στον αντίποδα βρίσκεται ο τελευταίος ηγέτης της Κοmicromicroαγηνής Αντίοχος Δrsquo (38-72 microΧ) στον οποίο οι ιστορικοί της περιόδου αφιέρωσαν εκτενείς αναφορές Ο Αντίοχος ανέβηκε στον θρόνο microε την υποστήριξη του αυτοκράτορα Καλιγούλα το 3738 microΧ για να χάσει την εξουσία του δύο χρόνια αργότερα Η πτώση του η οποία σηmicroατοδότησε και το τέλος του βασιλικού οίκου της Κοmicromicroαγηνής συνδέθηκε και πάλι microε microια κατηγορία για φιλοπαρθική στάση η οποία διατυπώθηκε από τον ύπατο της Συρίας Καισέννιο Παίτο

Κεφαλή του Αντίοχου Αrsquo του Θεού από τη δυτική αναβαθ-

Δεδοmicroένου του τεράστιου στρατιωτικού και πολιτικού κόστους microιας πιθανής απώλει-ας του ελέγχου στον Ευφράτη ο αυτοκράτορας Βεσπασιανός αποδέχτηκε ασυζητητί τους ισχυρισmicroούς του Σύρου αξιωmicroατούχου και του έδωσε το ελεύθερο να χειριστεί την κατάσταση κατά την κρίση του Ο Παίτος επιτέθηκε στα Σαmicroόσατα το 7273 microΧ Παρά την πρόθεση του βασιλιά Αντιόχου να παραδοθεί άνευ όρων οι γιοι του Αντίοχου Επιφανής και Καλλίνικος αντιστάθηκαν microέχρι τέλους αν και γνώριζαν ότι η έκβαση των πραγmicroάτων ήταν προδιαγεγραmicromicroένη Η δραmicroατική αυτή αναmicroέτρηση ndashγνωστή ως Bellum Commagenicumndash κατέληξε στην ήττα των δύο διαδόχων αφού δεν είχαν κατορθώσει να κερδίσουν τη στήριξη των υπηκόων τους Σε αυτό συνετέλεσε ασφαλώς η εκδίωξη του Αντίοχου από την πρω-τεύουσά του ένα γεγονός στο οποίο αναφέρεται πιθανότατα το πρωιmicroότερο δείγmicroα της συριακής λογοτεχνίας που microνηmicroονεύει και τη microερική τους εγκατάσταση στη Σε-λεύκεια (ή το Ζεύγmicroα) Οι γιοι του Αντίοχου βρήκαν καταφύγιο στην Αυλή του βασι-λιά της Παρθίας Βολογάση ο οποίος τους δέχθηκε microε τις βασιλικές τιmicroές που τους άρmicroοζαν και όχι σαν φυγάδες Η εξέλιξη αυτή ήταν το κύκνειο άσmicroα για τη βασιλική δυναστεία της Κοmicromicroαγηνής η οποία δεν επανήλθε ποτέ πια στον θρόνο Οι τελευταίοι γνωστοί εκπρόσωποί της ο Αντίοχος Επιφανής Φιλόπαππος και η αδελ-φή του Βάλβιλλα εξαναγκάστηκαν να ζήσουν ως εξόριστοι και πιθανώς δεν επέ-στρεψαν ποτέ στην Κοmicromicroαγηνή Είναι αξιοσηmicroείωτο ότι τα δύο αδέλφια ανέπτυξαν αξιόλογη δράση στις νέες τους πατρίδες και πρωταγωνίστησαν στη δηmicroόσια και πνευ-microατική ζωή

Ο ρόλος της Κοmicromicroαγηνής στο ανατολικό σύνορο microία θέση-κλειδί για την ασφάλεια της Ρωmicroαϊκής αυτοκρατορίαςΗ υπαγωγή της στην επαρχία της Συρίας microε την ονοmicroασία Euphratensis microετατόπισε το ρωmicroαϊκό σύνορο ανατολικότερα και η περιοχή κατατmicroήθηκε διοικητικά σε τέσσερα microέ-ρη υπό τον έλεγχο των Quattuor civitates Commag(enae) δηλαδή των τεσσάρων microε-γάλων πόλεων της περιοχής των Σαmicroόσατων της Καισάρειας Γερmicroανίκειας της Πέρρης και της Δολίχης Η παλιά πρωτεύουσα όχι microόνο διατήρησε τον σηmicroαίνοντα ρόλο της αλλά αποτέλεσε και έδρα ενός κοινού πόλεων στο όνοmicroα του οποίου κόβονταν νοmicroί-σmicroατα που έφεραν την εύγλωττη επιγραφή laquoΜητρόπολη της Κοmicromicroαγηνήςraquo (Metropolis

Νόmicroισmicroα της εποχής του Αντί-οχου Δrsquo της Κοmicromicroαγηνής στον

Commagenae) Η ένταξη της Κοmicromicroαγηνής στο ζωτικής για τους Ρωmicroαίους σηmicroασίας ανατολικό σύνορο επέφερε τεράστιες αλλαγές σε όλους τους τοmicroείς Καταρχάς άλλαξε άρδην η κατανοmicroή του πληθυσmicroού αφού οι νέες συνθήκες κατέστησαν αναγκαία τη στάθmicroευση microεγάλων στρατιωτικών δυνάmicroεων στην περιοχή Η εγκατάσταση σηmicroαντι-κών στρατιωτικών δυνάmicroεων κυρίως στα Σαmicroόσατα στα Σάταλα και στη Μελιτηνή επέβαλε εκτεταmicroένες επισκευές του υπάρχοντος οδικού δικτύου καθώς και την κατα-σκευή νέων δρόmicroων που εξασφάλιζαν την επικοινωνία microεταξύ των συνοριακών πόλεων και των φυλακίων Μία άλλη διάσταση της νέας κατάστασης ήταν και η οικονοmicroική Καθώς ο ρωmicroαϊκός στρατός αποτελούσε αγορά microε τεράστια αγοραστική δύναmicroη ανα-δείχτηκε σε microείζονα παράγοντα ανάπτυξης των περιοχών όπου βρίσκονταν τα ρωmicroαϊκά στρατόπεδα Έτσι στα πλαίσια της περίφηmicroης Pax Romana οι πόλεις της Κοmicromicroαγηνής γνώρισαν microια microεγάλη περίοδο οικονοmicroικής άνθησης και ευηmicroερίας

Το ζήτηmicroα της ταυτότητας του τοπικού βασιλικού οίκου και η δυναστική

Τα laquoιεροθέσιαraquo της Κοmicromicroαγηνής

Ο ελληνικός όρος laquoιεροθέσιονraquo αναφέρεται στους microνηmicroειώδεις τύmicroβους της Κοmicromicroα-γηνής όπου γίνονταν οι ταφές των microελών του βασιλικού οίκου που λατρεύονταν microετά θάνατον σαν θεοί Πέραν της ταφικής τους λειτουργίας τα ιεροθέσια αποτελούσαν φορείς δυναστικής προπαγάνδας microέσω της επιβλητικότητάς τους του συmicroβολικού γλυ-πτού του ανάγλυφου διάκοσmicroου και των επιγραφών τους Επιπλέον η λατρευτική τους χρήση ρίχνει φως στις θρησκευτικές πεποιθήσεις των κατοίκων οι οποίες αποτελούν microια ενδιαφέρουσα microείξη ελληνικών και περσικών στοιχείων Το πλέον επιβλητικό ιερο-θέσιο ήταν αυτό του Αντιόχου Αrsquo στο όρος Nemrut microε τις κολοσσιαίες κεφαλές των αγαλmicroάτων του ιδίου και των ένδοξων προγόνων του Αποτελούσε το θρησκευτικό κέντρο της Κοmicromicroαγηνής και λειτουργούσε ως συνεκτικός κρίκος του ετερογενούς πληθυ-σmicroού του βασιλείου Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι το περίφηmicroο ταφικό microνηmicroείο του Αντιόχου Επιφανούς Φιλοπάππου στην Αθήνα microε την εξέχουσα θέση του και τον γλυπτό του διάκοσmicroο αποτελεί microια συνειδητή αναγωγή στα ιεροθέσια της microακρινής του πατρίδας

Το ταφικό microνηmicroείο του Αντίο-χου Φιλοπάππου γόνου της

προπαγάνδα Το ζήτηmicroα της καταγωγής των microελών της βασιλικής οικογένειας της Κοmicromicroαγηνής και η σύνδεσή τους microε ισχυρούς δυναστικούς οίκους του παρελθόντος ως microέσο προπα-γάνδας αποτελούν δύο από τα πλέον ενδιαφέροντα ζητήmicroατα της ιστορικής έρευνας Παρά το γεγονός ότι έχει ανασυσταθεί το στέmicromicroα της δυναστείας microε τα ονόmicroατα και τη διάρκεια της αρχής των ηγετών που ανέβηκαν στον θρόνο της Κοmicromicroαγηνής πολλοί από αυτούς παραmicroένουν άγνωστες προσωπικότητες Επιπλέον κατά την κοινή πρακτι-κή των ανατολικών δυναστειών στους ελληνιστικούς χρόνους οι κατά τα άλλα αυτό-χθονες βασιλείς της Κοmicromicroαγηνής είχαν δηmicroιουργήσει ένα ηρωικό παρελθόν microε στόχο να ενδυναmicroώσουν τη θέση τους στα πλαίσια του πολύπλοκου συστήmicroατος συσχετισmicroού δυνάmicroεων από το οποίο εξαρτώνταν Έτσι η δυναστεία ανήγε την καταγωγή της στους

Ζεύγmicroα η laquoΠοmicroπήιαraquo της Ανατολής

Το Ζεύγmicroα ήταν microία από τις σηmicroαντικότερες πόλεις της Κοmicromicroαγηνής Χτίστηκε το 300 πΧ από τον ιδρυτή της σελευκιδικής δυναστείας Σέλευκο Αrsquo Νικάτορα στις δύο όχθες του ποταmicroού Ευφράτη Στην πόλη αυτή ανατέθηκε το δύσκολο έργο της φύλαξης της γέφυρας του ποταmicroού Καθώς συνέδεε τη Μεσοποταmicroία microε τη βόρεια Συρία το πέρασmicroα αυτό είχε τεράστια στρατηγική και εmicroπορική σηmicroασία Εξαιτίας της κοmicroβικής της θέσης η πόλη Ζεύγmicroα διαδραmicroάτισε σηmicroαντικότατο ρόλο στα ιστορικά δρώmicroενα της περιοχής Στους αυτοκρατορικούς χρόνους η ανάπτυξη του εmicroπορίου και η microόνιmicroη εγκατάσταση microιας ρωmicroαϊκής λεγεώνας οδήγησαν σε τεράστια οικονοmicroική άνθηση Τα εντυπωσιακά κατάλοιπα από τις πλούσιες ρωmicroαϊκές βίλες microε τα εξαιρετικής ποιότητας ψηφιδωτά που έφεραν στο φως οι πρόσφατες αρχαιολογικές έρευνες πιστοποιούν microε παραστατικό τρόπο τον πολυτελή τρόπο ζωής των ανώτερων τάξεων Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το Ζεύγmicroα παραλληλίζεται συχνά microε την Ποmicroπηία Σήmicroερα η περιοχή έχει κατακλυσθεί από τα νερά του τεράστιου φράγmicroατος του Birecik στα νότια η επικείmicroενη κατασκευή του οποίου είχε οδηγήσει τα τελευταία χρόνια στη διενέργεια εντατικών σωστικών ανασκαφών υπό την αιγίδα Τούρκων και ξένων αρχαιολόγων

Το φράγmicroα Birecik στην περιοχή της αρχαίας πόλης Ζεύγmicroα στον

Οροντίδες microια οικογένεια Περσών σατραπών που είχαν στον έλεγχό τους την Αρmicroενία και την Κοmicromicroαγηνή κατά τον 4ο και 3ο αιώνα πΧ Ένας γάmicroος microεταξύ του ιδρυτή της δυναστείας των Οροντιδών και microιας πριγκίπισσας αχαιmicroενιδικής καταγωγής συνέδεσε τον βασιλικό οίκο και microε τον Δαρείο Αrsquo τον Μεγάλο Αργότερα οι τοπικοί ευγενείς απέκτησαν δεσmicroούς εξ αγχιστείας microε τους Σελευκίδες microέσω microιας σειράς επιγαmicroιών ανάγοντας έτσι τις ρίζες τους microέχρι τον ίδιο τον Αλέξανδρο Οι πολύπλοκοι αυτοί δυ-ναστικοί δεσmicroοί προβάλλονται microε τον πλέον εmicroφαντικό τρόπο στον γλυπτό διάκοσmicroο του ιεροθέσιου του Αντίοχου Αrsquo στο Nemrut Dag

Το βασίλειο της ΚαππαδοκίαςΗ Καππαδοκία η αχανής στεππώδης έκταση που καταλαmicroβάνει microεγάλο microέρος της νοτι-οανατολικής Μικράς Ασίας φτάνοντας έως τον Ευφράτη αποτέλεσε διαφιλονικούmicroενη περιοχή για microεγάλο διάστηmicroα της Ελληνιστικής περιόδου Οι κατά καιρούς ηγεmicroόνες και ανταπαιτητές προσαρτούσαν περιοδικά τmicroήmicroατά της στα δικά τους κράτη Στην ουσία όmicroως η Καππαδοκία ως αυτόνοmicroο κράτος και βασίλειο ξεπήδησε microέσα από τον κορmicroό του σελευκιδικού κράτους και microε την ανοχή των Σελευκιδών Η ιστορία της δυναστείας της Καππαδοκίας ξεκίνησε microε τον Αριαράθη Αrsquo Ιρανό ευγενή ο οποίος ανέτρεψε τον διορι-σmicroένο από τον Αλέξανδρο σατράπη της πειροχής το 331 Για δέκα χρόνια κατάφερε να διατηρήσει την αρχή του λόγω της εξάπλωσης των Ελλήνων ανατολικά Τελικά όmicroως ανα-τράπηκε και τιmicroωρήθηκε microε θάνατο από τον Περδίκκα το 323 πΧ Ένα τmicroήmicroα της Καππαδο-κίας κατελήφθη από τον Ευmicroένη Αrsquo της Περγάmicroου ενώ από το 281 πΧ η περιοχή πέρασε και πάλι στον έλεγχο των Σελευκιδών Το 260 πΧ ο Αντίοχος Βrsquo αναγνώρισε αυτονοmicroία στον απόγονο του Αριαράθη Αrsquo που έτσι έγινε βασιλιάς ως Αριαράθης Βrsquo Τον διαδέχθηκε ο γιος του Αριαράmicroνης (250-225 πΧ) και η δυναστεία συνεχίστηκε microε τον Αριαράθη Γrsquo (225-220 πΧ) τον Αριαράθη Δrsquo Ευσεβή (220-163) και τον Αριαράθη Εrsquo Οι βασιλείς της Καππαδοκίας ωστόσο διατήρησαν πάντοτε την υποτέλεια προς τους Σελευκίδες ενώ συνδέθηκαν και δυναστικά microαζί τους microε επιγαmicroίες Οι Αριαραθίδες εξακολούθησαν να ενεργούν ως αυτόνοmicroοι ηγεmicroόνες έως τις αρχές του 1ου αιώνα πΧ Ο τελευταίος γνήσιος απόγονος της δυναστείας Αριαράθης Ηrsquo πεθαίνει το 86 πΧ ενώ ήδη εmicroφανίζονταν ανταπαιτητές που διατήρησαν την εξουσία τον 1ο αιώνα πΧ κυρίως γιατί τήρησαν φιλορωmicroαϊκή στάση (microάλιστα ο Αριοβαρζάνης Αrsquo που βασίλεψε από το 95 έως το 62 πΧ

Αργυρά νοmicroίσmicroατα της ελληνι-στικής Καππαδοκίας microε τις microορ-

έφερε τον διακριτικό τίτλο Φιλορωmicroαίος) Ωστόσο σε όλο αυτό το διάστηmicroα η Καππα-δοκία δεχόταν επανειληmicromicroένα επιθέσεις από τους γείτονές της κυρίως από τα βασίλεια της Βιθυνίας και του Πόντου αλλά και από την Αρmicroενία που έφερε στην κατοχή της το microεγαλύτερο τmicroήmicroα της Καππαδοκίας για το αrsquo microισό του 1ου αιώνα πΧ Έτσι παρά τη σχετική δυναστική σταθερότητα η εδαφική της επικράτεια αυξοmicroειωνόταν διαρκώς Η Καππαδοκία εντάχθηκε τελικά στη Ρωmicroαϊκή αυτοκρατορία το 17 microΧ καθώς η νευραλγι-κή της θέση στα σύνορα microε τη διαρκώς επεκτεινόmicroενη Παρθία καθιστούσε επικίνδυνη για τους Ρωmicroαίους τη διατήρηση ενός τόσο ευάλωτου ανεξάρτητου κρατιδίου Πληθυσmicroιακά οι κάτοικοι της Καππαδοκίας ήταν ως επί το πλείστον ιρανικής καταγωγής Κατά τη διάρκεια του 2ου αιώνα όmicroως παρατηρείται ένας αυξανόmicroενος φιλελληνισmicroός που οδήγησε στην υιοθέτηση ελληνικών ονοmicroάτων τοπωνυmicroίων ή στον εξελληνισmicroό των υπαρχόντων Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρωτεύουσα των Αριαραθιδών ήταν τα Μάζακα (microετέπειτα Καισάρεια-Μάζακα η γνωστή Καισάρεια) Σηmicroαντική πόλη όmicroως ήταν και τα Τύανα έδρα παλαιότερου αυτόνοmicroου λουβικού βασιλείου Τα Τύανα εξελίχθηκαν σε ση-microαντικό καλλιτεχνικό και πνευmicroατικό κέντρο όπου συντελέστηκε microια συγχώνευση του ελληνικού microε τον γηγενή πολιτισmicroό microε έντονα και τα ιρανικά στοιχεία