Νεότερη και Σύγχρονη Ιταλική Λογοτεχνία

Ύλη εξετάσεων 2013-2014

LUPERINI R. e altri, La scrittura e l’interpretazione, vol. 2, tomo 1, Palumbo editore, Italia 2002, pp. 243-246, 260 (Barocco), pp. 267-274 (Arcadia), pp. 277-278 (Estetica e poetiche del razionalismo), pp. 396-397 (Razionalismo…, Gravina, Muratori), 471-473, 487-489 (Illuminismo, Neoclassicismo, tendenze preromantiche), 564 (La poesia nell’età dell’Illuminismo. Neoclassici e preromantici)

LUPERINI R. e altri, La scrittura e l’interpretazione, vol. 2, tomo 2, Palumbo editore, Italia 2002, pp. 5-7 (Romanticismo), 12-14 (Titanismo + ό,τι αφορά τον Leopardi), 97-102, 105-110 (Leopardi), 153-156, 169-170,  (I Canti), 194-196 ( «Il sabato del villaggio»), 271-273 (Μodernità, Romanticismo, Romanzo), 276, 286 (Il trionfo del romanzo, il genere romanzesco),

La scrittura e l’interpretazione- Strumenti, p. 158 (La natura, un mito del ’700), dal “Glossario”, pp. 171-188: allitterazione, allusione, anàfora, analogia, anastrofe, anfibologia, anticlimax, antífrasi, antítesi, apocope, asìndeto, assonanza, aulico, barocco, bucolico, canzone, canzonetta, carme, classicismο, climax, concettismo, decadentismo, destinatario, domanda retorica, ègloga, ellissi, emistichio, endecasillabo, enfasi, enjambement, ermetismo, esistenzialismo, espressionismo, estetica, estetismo, eterodiegetico, eufemismo, eufonia, fabula, focalizzazione, fonosimbolismo, fonte, fronte, genere letterario, grottesco, idillio, impressionismo, incipit, intertestualità, ipermetro, ipometro, ironia, lirica, manierismo, melodramma, metafora, metaletteratura, metanarrazione, metonimia, monologo interiore, narratore, negazione freudiana, Neoclassicismo, novenario, ode, ossimoro, ottonario, panismo, parafrasi, parallelismo, paratassi, pastorale, piana, pleonasmo, plurilinguismo, poema, poemetto, poetica, polifonia, poligrafo, polisenso, positivismo, Postmoderno, pseudoriflessivo, quartina, quinario, recitativo, refrain, registro, retorica, ritornello, Romanticismo, romanzo, sarcasmo,  Scapigliatura, sdrucciola, scenario, sensismo, settenario, significato/significante, simbolo, similitudine, sincope, sinedocche, sineresi, sinestesia, sinonimo, sirma, sonetto, sperimentalismo, stile, storicismo, straniamento, strofa, sublimazione, sublime, superego, surrealismo, tempo del racconto, topos, verso libero.

 

LUPERINI R. e altri, La scrittura e l’interpretazione, vol. 3, tomo 1, Palumbo editore, Italia 2003, pp. 5-7 (Naturalismo), 12 (Verga, Pirandello e progresso), 15-20 (romanzo, positivismo, descrizione, impersonalità, Verismo), 33 (romanzo, novella), 110-112 (Verismo, impersonalità), 243- 244 (L’inetto), 271-281 (Simbolismo, Decadentismo, figura dell’artista, crisi del letterato tradizionale, dandy, poeta-vate, esteta, generi letterari, Nietzsche e rottura filosofica, estetica, dionisiaco e apollineo), 285 (Scapigliatura), 287-289 (Decadentismo, “Il verso è tutto”), 309, 340 (genere lirico, poesia moderna, ritardo e anomalia della situazione italiana), 357-363, 385-387 (Pascoli, Fanciullino, Myricae), 393-394 («L’assiuolo»), 399- 401(simbolismo impressionista, onomatopea, fonosimbolismo), 403-404, 406 (Le forme, L’ambigua immagine della natura in Pascoli), 409- 414(D’Annunzio, ideologia e poetica, panismo), 420-421 (Laudi), 428- 435 (Il piacere, “Ritratto di un esteta: Αndrea Sperelli”, ideologia del Piacere, carattere contradditorio di Sperelli, fallimento del protagonist, Superuomo e inetto), 439 (D’Annunzio, pubblico e influenza sulla poesia del ’900), 447-449 (Alcyone), 451-455 (temi, “La sera fiesolana”, commento, interpretazione del testo, panismo), 434-535 (Il romanzo, l’opera aperta), 537 (tema della malattia), 595-602 (Pirandello, poetica dell’umorismo, “persona” e “personaggio”), 604-606 («La differenza fra uomorismo e comicità: la vecchia imbellettata», arte umoristica di Pirandello), 649-657, 660, 666-667  (Il fu Mattia Pascal, Il tema del doppio, «L’ultima pagina del romanzo», struttura, stile, temi principali, ideologia del romanzo, Il fu Mattia Pascal e la poetica dell’uomorismo, specchio, follia), 672-676  (Italo Svevo, cultura, poetica, psicanalisi),  679-680, 684-686  (caratteri dei romanzi sveviani, inettitudine), 699-701 (Un caso esemplare.., attualità di Svevo), 705-708, 712-720, 727-728, 732-735, 737-739, 741-744 (La coscienza di Zeno, «La proposta di matrimonio» ),

1

 

LUPERINI R. e altri, La scrittura e l’interpretazione, vol. 3, tomo 2, Palumbo editore, Italia 2003, pp. 5-7 (La poesia del Novecento), 11-12 (Crepuscolari, Espressionisti vociani), 27-28 (Anni del regime fascista, Ermetismo, Antinovecentismo), 42 (Dalle avanguardie al ritorno all’ordine), 56-57, 61-62, 76-77, 82-83 (Crepuscolari, Gozzano, “aulico” e “prosaico”, verso una nuova liricità), 180 (Simbolismo, Antinovecentismo), 203-210, 211, 212-215, 224-228, 231-233 (Montale, Il simbolismo negativo del giovane Montale, Ossi di seppia, «Ι limoni», Il programma di “torcere il collo” all’eloquenza,  Le Occasioni , «La casa dei doganieri»), 289-290 (La linea “antinovecentista”, la crisi del Simbolismo), 300-301 (Mario Luzi), 370  (Neorealismo), 378-379 (Le ideologie e l’immaginario),  424 (“sfida al labirinto”), 685-689 (Ιtalo Calvino), 701-704, 712-713 (Il secondo periodo dell’attività letteraria di Calvino, “La città dei segni”, Le città invisibili).

Προσοχή! Οι παραπάνω σελίδες της ύλης είναι από την έκδοση «edizionegiallamodulare» της σειράς. Σύντομα θα ανακοινωθεί ενδεικτικά η περσινή ύλη του μαθήματος, προκειμένου οι φοιτητές που έχουν εγχειρίδια που χρησιμοποιούνταν κατά τα προηγούμενα έτη να μπορούν πιο εύκολα να εντοπίσουν τις σχετικές σελίδες σε εκείνα. Εξυπακούεται ότι πρέπει να έχουν υπόψη τους και τα στοιχεία που δίδονται στις παραπάνω σελίδες της έκδοσης που χρησιμοποιείται   φέτος .  Η περσινή ύλη είναι χρήσιμη και για τους φοιτητές που πήραν κατά το τρέχον ακαδημαϊκό έτος βιβλία, καθώς αναφέρει αναλύσεις των κειμένων που διδάχθηκαν από τη σειρά του MarioPazzaglia, τις οποίες θα πρέπει να μελετήσουν συνδυαστικά με αυτές της σειράς που φέτος διανεμήθηκε. Θα ανακοινωθεί επίσης κατάλογος κειμένων από τη σειρά του Pazzaglia (τόμοι 2, 3 και 4) που έχουν αναλυθεί στο πλαίσιο του μαθήματος και δεν περιλαμβάνονται στο φετινό εγχειρίδιο και θα πρέπει να μελετηθούν από τη σειρά του Pazzaglia. Στο φωτοτυπικό κατάστημα της Σχολής θα αφεθούν οι συγκεκριμένοι τόμοι, ώστε να φωτοτυπούν οι φοιτητές τις σελίδες που χρειάζονται.  Επίσης μπορούν να μελετήσουν αυτά τα κείμενα στη Βιβλιοθήκη του Τμήματος.

 

Υλικό που απέστειλε ο δρ. κ. Φωσκαρίνης, σχετικό με τη διάλεξη που έδωσε στο πλαίσιο του μαθήματος για τον Μario Luzi. Τα κείμενά του παρατίθενται αυτούσια, δίχως  παρεμβάσεις της διδάσκουσας.

 

[Θάνος Φωσκαρίνης :   Κείμενο για τους φοιτητές της Καθηγήτριας κ. ΄Αννας Θέμου στο Τμήμα Ιταλικής Φιλολογίας  του Πανεπιστημίου Αθηνών

Μ. LUZI:   Presso il Bisenzio

Ποίημα από την συλλογή Nelmagma, εκδ. Scheiwiller 1963, Garzanti 1966.

            Είναι ένα μακρόστιχο αφηγηματικό ποίημα 87 στίχων που χωρίζεται σε τρία μέρη:  α)  La nebbia ghiacciata… - Poi mi lasciano li…,  β)  Ma uno di essi… - Poi corre via sucihiato… γ)  Rimango a misurare… e - la loro pietà sia più perfetta. Αφορμή για να γραφεί ήταν, σύμφωνα με τον μελετητή του   Stefano Verdino,  το γεγονός ότι πολλοί από τους συγχρόνους του την περίοδο ΄45 -΄60 (τον κατηγορούσαν ότι δεν συμμετείχε ενεργά στην Αντίσταση των συμπατριωτών του κατά του Φασισμού  και της Γερμανικής Κατοχής στην Ιταλία και είχε προσκολληθεί τυφλά στον Καθολικισμό.

Αργότερα η κατηγορία αυτή, αν και ατόνισε με τις δημόσιες παρεμβάσεις του στα πολιτικά τεκταινόμενα της χώρας αλλά και στα διεθνή, παρέμεινε ωστόσο, σαν μια σκιά που τον ακολουθούσε.  Η μακριά και επίμονη αυτοενδοσκόπηση για την ικανοποίηση των έντονων υπαρξιακών του αναζητήσεων θεωρήθηκε ότι στάθηκε εμπόδιο στην ευαισθητοποίηση, στην έμπρακτη αλληλεγγύη και προσφορά στους κοινούς αγώνες, στην πολιτική και κοινωνική δράση, όπως συνέβαινε με άλλους

2

ποιητές  εμφανώς πολιτικοποιημένους, όπως ο Pasolini, o Sereni, o Pavese, ο  Nelo Risi, o Antonio Porta, κ.ά.

            Υπενθυμίζουμε εδώ ότι η κατηγορία αυτή αποδίδεται όχι μόνον στον Luzi  αλλά και γενικά στους υπαρξιακούς ποιητές.  Η καλλιέπεια, ο περίτεχνος στίχος, ο δυσερμήνευτος συμβολισμός των εικόνων και των λέξεων, είναι ιδιαίτερα εμφανείς στην ποίησή τους ώστε τα όποια πολιτικά αιτήματα να υποδηλώνονται και όχι να διατυπώνονται ευθέως, με αποτέλεσμα να θεωρείται ότι αυτοί οι ποιητές στερούνται πολιτικών θέσεων ή ακόμη ότι είναι  συντηρητικοί-αντιδραστικοί. (Η ίδια κατηγορία αποδόθηκε και στους δικούς μας ποιητές Σεφέρη, Παπατσώνη, Θέμελη, Μελισσάνθη, Καρέλλη κ.ά.).

            Ο L. αισθάνεται την ανάγκη να δώσει μια απάντηση σε όσα τον κατηγορούν με το ποίημά του αυτό.

Και πρώτα πρώτα ο τίτλος «Κοντά στο Μπιζέντσιο» η «Οδεύοντας προς το Μπιζέντσιο», υποδηλώνει κάτι. Ενώ ο ίδιος έχει ταξιδέψει και γνωρίζει διάφορες περιοχές όλης της Ιταλίας, την οποία τα επόμενα χρόνια θα οργώσει με τα πολλά ταξίδια του σε διάφορες πόλεις της, δεν είναι τυχαίο ότι αντί για την Φλωρεντία, την Σιένα ή το Castello (χωριό-γενέτειρα  στην Τοσκάνη) διαλέγει μια περιοχή από την Τοσκανική γη για να στήσει μια έντονα φορτισμένη σκηνή, μια ατμόσφαιρα αδημονίας αλλά και απειλής.

Δυστυχώς δεν  έχει βρεθεί μέχρι στιγμής κάποια πληροφορία που να μας αναφέρει ότι είχε προηγηθεί κάποια εμπειρία του L., δηλαδή ένα ταξίδι του προς την περιοχή  που να του ενέπνευσε τον τίτλο ή ότι είναι απλώς ένα εύρημα λογοτεχνικό.

            Δεν είναι πάντως η πρώτη φορά που το Bisenzio αναφέρεται σε λογοτεχνικό κείμενο.  Ο Gabriele d’ Annunzio το αναφέρει στη συλλογήLaudi, Elettra, LeCittà delSilenzioκαι ο  Curzio Malaparte στο  βιβλίο MaledettiToscani.

Το Bisenzio είναι ένα ποτάμι της Τοσκάνης 47 km,  παράλληλο με αυτό του Arno και συνδέει 5 κοινότητες, 5 δήμους τους Cantagallo (Prato), Vernio (Prato), Vaiano (Prato), Campi Brisenfio (Firenze)  και Signa (Firenze). 

Ετυμολογικά το όνομα του Bisenzio προέρχεται από δύο λέξεις bis + tentium που σημαίνει  doppia corrente (διπλή κατεύθυνση).  Και οι ήρωες όμως του ποιήματος ακολουθούν μια διπλή κατεύθυνση ή, ακριβέστερα, προχωρούν σε δυο διαφορετικούς δρόμους, σταματούν σ’ ένα κοινό σημείο και μάλλον συνεχίζουν τον δρόμο τους μετά  χωρίς να έχουμε κάποια ένδειξη σύγκλησης ή ταύτισης των κατευθύνσεώς τους ή της κατάληξής τους.

            Ο L. λοιπόν τοποθετεί την δράση σε εξωτερικούς χώρους στην φύση (την αγαπημένη του φύση), που όμως εδώ η φύση είναι άγρια, ισχυρή και ίσως εχθρική. Ο αφηγητής είναι έξω μόνος, μακριά από οποιαδήποτε θέση που θα του παρείχε ασφάλεια ή θαλπωρή και βαδίζει με δυσκολία, θα λέγαμε : σχεδόν ασθμαίνοντας εξαιτίας της ομίχλης που δεν επιτρέπει να υπάρχει ορατότητα. Είναι, συνεπώς, αβέβαιη η κατεύθυνση του διαβάτη. Το τοπίο που έχει μπροστά του ο αφηγητής (και βέβαια ο αναγνώστης) είναι θαμπό, θολό, αόριστο, καλυπτόμενο από το λευκό σύννεφο της ομίχλης.

            Η Τοσκανική γη, όπως ξέρουμε, είναι στο μεγαλύτερο μέρος της γεμάτη πεδιάδες οι οποίες μάλιστα είναι εύφορες και υπάρχουν τεράστιες εκτάσεις με καλλιέργειες. Υπάρχουν επίσης  λόφοι ή απότομες πλαγιές.  Υπάρχουν ή βεβαίως και μικρά χωριά διάσπαρτα. Μέσα σ’ αυτές τις εκτάσεις βρίσκονται αραιά χτισμένα διάφορα οικήματα, ένα από τα οποία θα μπορούσε νά΄ναι, σαν αυτό το βυρσοδεψείο που θα συναντήσει ο αφηγητής-ποιητής.  

La nebbia ghiaceiata του πρώτου στίχου μας οδηγεί να πιστέψουμε ότι η σκηνή που θα ακολουθήσει διαδραματίστηκε χειμώνα ή φθινόπωρο.  Η έλλειψη ορατότητας του διαβάτη-αφηγητή διακόπτεται από

3

τον ήχο,  τον επίμονο ρυθμικό θόρυβο της gora della concia.  gora =  η αμπολή (βλ. Φ. Μαυρίδη DizionarioItalianoGreco, εκδ. Μ. Σιδέρη, Αθήνα 2004, σ. 5390).

Τι είναι η αμπολή;  (αμπολή = τεχνητό ποτιστικό αυλάκι για την διοχέτευση του νερού σε απομακρυσμένα σημεία καθώς και το μεταλλικό μικρό κινητό φράγμα το οποίο ανεβοκατεβάζει κανείς παροχετεύοντας νερό από το κεντρικό αυλάκι στο χωράφι του. (βλ. Γ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό της Ν. Ελλην. Γλώσσας, εκδ. Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα 1998 σ. 143).

concia = το βυρσοδεψείο (βλ. Φ. Μαυρίδη σ. 284)

La concia/το βυρσοδεψείο, όπως ξέρουμε είναι ο χώρος κατεργασίας των δερμάτων των νεκρών ζώων. Το ότι δεν είναι ένα απλό εργοστάσιο, μια βιοτεχνία, αλλά ένας χώρος επεξεργασίας των υπολειμμάτων από σώματα ζώων που υπήρξαν, διέγραψαν ένα κύκλο ζωής, και τώρα δεν υπάρχουν, αλλ’  όμως  κάποιο τους στοιχείο είναι ακόμη εν ζωή και είναι χρήσιμο,  αντιπαραβάλλεται με τις ζυμώσεις, τις κατεργασίες του ανήσυχου εσωτερικού κόσμου του αφηγητή-ποιητή, κατηγορούμενου και των τεσσάρων δικαστών κατηγόρων του που βλέπουμε στη συνέχεια να ξεπροβάλλουν, σχεδόν μαγικά, μέσα από την ομίχλη και πάντα υπό την ασυνήθιστη υπόκρουση των μηχανημάτων του βυρσοδεψείου και της αμβολής.  Η εικόνα είναι αρκετή για να γεννήσει την αίσθηση της απειλής και του φόβου που κυριεύει τους επίσης μόνους ήρωες του Kafka (Η Δίκη, Ο Πύργος).

Οι τέσσερις άγνωστοι ξεπροβάλλουν ξαφνικά και κατευθύνονται προς τον αφηγητή σαν να τον περίμεναν ή να του είχαν στήσει καρτέρι.  Ένας τους ξεχωρίζει από την ομάδα από τον εκνευρισμό, τη νευρικότητα που έχει το σώμα του και του μιλά εχθρικά θεωρώντας τον ξένο, σχεδόν διώχνοντάς τον καταπρόσωπο.

Ο αφηγητής τον παρατηρεί συγκρατημένος (senza dar risposta) και επικεντρώνεται στο βλέμμα του, στα μάτια του (occhi vizi, deboli)που αποδεικνύουν ότι δεν κρύβουν μίσος και ένταση αλλά μια ήρεμη, κατασταλαγμένη γνώμη, αν και το κάτω χείλος του τρέμει.

«Ci fu solo… e fu quello».

Του εξηγεί γιατί τον κατηγορεί. («Υπήρξε [μας δόθηκε] μόνο μια ευκαιρία να κερδίσουμε ή να χάσουμε»).

Gli altri costretti…  o nessuno

Οι άλλοι παρακολουθούν σε μια κατάσταση αβεβαιότητας για τις αντιδράσεις του αφηγητή-ποιητή-κατηγορούμενου αλλά διακατέχονται και από μια νευρικότητα και οι ίδιοι που υποδηλώνεται  από την τσίχλα που μασάνε (e masticano gomma guardando me o nessuno.

Στις κατηγορίες που του απευθύνουν ο αφηγητής-ποιητής μένει βουβός προκαλώντας περισσότερο τον θυμό  του ομιλητή ο οποίος σχεδόν σαν να χάνει την ισορροπία του οπισθοχωρεί και περιμένει.  Μόνη απάντηση ο θόρυβος του βυρσοδεψείου e il cigaro, la planta grassa dei fossati che stilla muco.

cigaro = το παχύ στρώμα της τάφρου που εκρύει  βλέννες.

Βλέννες όμοιες με αυτές που κρύβουν οι κατηγορίες που του απευθύνουν.  Ο ποιητής αφηγητής με δυσκολία απαντά.

Ε io «E difficile spiegarti… e passava da altre parti»… και προσπαθεί να του εξηγήσει ότι κι αυτός έπρεπε να κάνει μια διαδρομή αλλά όχι από τα ίδια μέρη από τις επιλογές τις δικές τους.

Οι άλλοι τρεις παρακολουθούν δυσφορώντας για την έκβαση της κουβέντας και χωρίς να γνωρίζουν αν τελικά υπάρχει απάντηση. Την αβεβαιότητα επιτείνει το γεγονός ότι επικρατεί παντού γύρω ερημιά και

4

η ομίχλη συνεχίζει να εμποδίζει την ορατότητα ακριβώς όπως και στην ψυχή και στην σκέψη τους.   Μόνη βεβαιότητα ο ήχος του νερού από την αμπολή.

Αποχωρούν κατόπιν και ο ποιητής τους ακολουθεί από απόσταση.  Η σιωπή διακόπτεται στο δεύτερο μέρος (Μα uno di essi il più giovane… - da infermo), όταν ο πιο νέος σταματά και σαν να έχει σκεφτεί τις αντιδράσεις, τα λεγόμενα του αφηγητή τον πλησιάζει και τον προειδοποιεί προστατευτικά, φιλικά για τις επιλογές του, ότι θα πρέπει να είναι πιο γήινες, πιο απτές και να αφουγκράζεται τις ανάγκες, τις ροπές του κόσμου.

(… volgiti e guard il mondo… - sua mancanza umiliante»).

O αφηγητής-ποιητής του απαντά ήρεμα και σταθερά :  «Εργάζομαι και για σας, για το δικό σας καλό».  «Εκείνος σωπαίνει για λίγο σαν νάχει δεχτεί αυτή την πετριά σ’ αντάλλαγμα ενός σακιού οδύνης που σωριάστηκε και χύθηκε στα πόδια μου».  Ο ίδιος συνεχίζει εξομολογούμενος τι θλιβερό είναι να υπάρχει εχθρότητα ή μίσος (Ο Mario com’ è triste essere ostili,…) όταν αρνούνται ότι αγωνίζεται να τους προσφέρει.

(«Ē triste… - Poi corre via succhiato dalla nebbia  del viottolο.)

Η  ένταση κορυφώνεται με την απάντηση του αφηγητή-ποιητή ότι είναι μοίρα τους να αγωνίζονται στον ίδιο τόπο και χρόνο αλλ’ ωστόσο είναι αυτός που πρέπει να πληρώσει όλο το χρέος.  Ενώ ο άλλος αναρωτιέται δύσπιστος ή σαν να μην καταλαβαίνει «Tu? Tu solamente?»  Διότι βέβαια η αποστολή του ως ποιητή τον επιφορτίζει με μεγαλύτερες απαιτήσεις, περισσότερα βάρη που τα προσθέτει ο ίδιος του ο εαυτός, η ποιητική συνείδηση, το υψηλό φρόνημά της.  Τελικά ο άλλος απομακρύνεται θεωρώντας τρομερό το γεγονός ότι ο αφηγητής-ποιητής δεν είναι δικός τους σύντροφος.

            Στο τρίτο μέρος καταλήγει μόνος ο αφηγητής-ποιητής με τον απόηχο των λεγομένων (il poco detto)  και όσα πολλά συνεπάγονται αυτά (il molto udito) μαζί με τον θόρυβο του νερού της αμπολής να μονολογεί απευθυνόμενος στον εαυτό του παροτρύνοντας τον να δείξει κατανόηση για όσα άδικα τον κατηγορούν, ευχόμενος οι μεταγενέστεροι που θα τον κρίνουν «νάναι η ψυχή τους πιο καθαρή/και η συμπόνια τους πιο βαθιά, πιο ειλικρινής».

Καλή επιτυχία παιδιά.

                                                                                    Θάνος Φωσκαρίνης

                                                                                     3-5 Ιουλίου 2014]

Θα ακολουθήσει κείμενο σε αρχείο Pdf με στοιχεία από τη διδακτορική διατριβή του κ. Φωσκαρίνη (Η θρησκευτική αγωνία και η κοινωνική αφύπνιση στην ποίηση του MarioLuzi: μια γραμμική εξέταση, Θεσσαλονίκη 2014, Επιβλέπων Καθηγητής: Φοίβος Γκικόπουλος, Καθηγητές-Μέλη: Γεράσιμος Ζώρας, Άννα Θέμου) για τον βίο και το έργο τού Luzi, που ο ίδιος ευγενώς απέστειλε για τους φοιτητές μας.

Παρακαλώ τους φοιτητές να παρακολουθούν τη σελίδα του μαθήματος στην «ηλεκτρονική τάξη» (e-class) κατά την τρέχουσα εβδομάδα, διότι θα παραπεμφθούν και σε κείμενα του διαδικτύου όπου μπορούν να βρουν επιπλέον στοιχεία για ορισμένα ποιητικά κείμενα και μυθιστορήματα που διδάχθηκαν.

Εύχομαι εποικοδομητική μελέτη και καλή επιτυχία στις εξετάσεις σε όλους τους φοιτητές.

 Α. Θέμου

5