ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Η ∆ιαθεmicroατικότητα και η Ευέλικτη Ζώνη αλλάζουν την παιδεία και

αναβαθmicroίζουν την ποιότητα της Εκπαίδευσης

ΣΤΑΜΑΤΗΣ Ν ΑΛΑΧΙΩΤΗΣlowast

Περίληψη Η επιτυχής προσαρmicroογή του εκπαιδευτικού συστήmicroατος στα κελεύσmicroατα των καιρών

οριοθετείται εν πολλοίς από την εισαγωγή της εκπαιδευτικής εκείνης διαδικασίας στα σχολεία που θα συmicroβάλλει στην αποτελεσmicroατικότερη κατάκτηση της ενιαιοποιηmicroένης γνώσης Προς την κατεύθυνση αυτή το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο σχεδίασε το ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών τα συνακόλουθα ΑΠΣ και το ανάλογο εκπαιδευτικό υλικό (διδακτικά πακέτα και υποστηρικτικό υλικό) στη βάση της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης Προποmicroπός της διαθεmicroατικότητας είναι η Ευέλικτη Ζώνη που ήδη εφαρmicroόζεται πιλοτικά microε επιτυχία τα τρία τελευταία σχολικά έτη Η παιδαγωγική αναγκαιότητα του εγχειρήmicroατος που συνιστά microιαν εθνική προσπάθεια αναλύεται στο παρόν άρθρο και επιχειρείται microια γενική παρουσίαση της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος η αναθεώρηση του οποίου εκκινά από τη βάση την υποχρεωτική εκπαίδευση ικανοποιώντας αναmicroφίβολα τη βασική αυτή παιδαγωγική αρχή

Εισαγωγικά Η διαmicroόρφωση ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι αναmicroφίβολα από τα

κυρίαρχα θέmicroατα που απασχολούν κάθε χώρα Είναι όmicroως ένα περίπλοκο ζήτηmicroα ένα πολυδιάστατο πρόβληmicroα αλλά και microια εν πολλοίς laquoπαραπλανητική αρέναraquo όπου συνωστίζονται επαΐοντες και microη καταθέτοντες laquoαδιαmicroφισβήτητεςraquo λύσεις και προτάσεις Ένα σκηνικό στο οποίο ο microαθητής αmicroέτοχος παρατηρητής υποχρεώνεται να εξαργυρώνει τις επικρατούσες κατά καιρούς εκπαιδευτικές επιταγές των microεγάλων

laquoΑπό 25ετίας περίπου αλλεπαλλήλως προσήλθαν εις την βουλήν κυβερνήσεις καταθέτουσαι νοmicroοσχέδια εκπαιδευτικών αποσκοπώντας κατά το microάλλον ή ήττον ριζικήν της εκπαιδεύσεως microεταρρύθmicroισηνraquo γράφει ο Γληνός (1925) στην έκθεσή του laquoεις τα εκπαιδευτικά των νοmicroοσχεδίων του 1913raquo Μια τεκmicroηριωmicroένη διαχρονική διαπίστωση που ωστόσο ηχεί ως αδήριτη αναγκαιότητα Και τούτο διότι δεν υπάρχουν microαγικές συνταγές για την παιδεία και την εκπαίδευσηuacute γι

αυτό απαιτείται microια συνεχής προσαρmicroογή στη δυναmicroική των καιρών και στην αναπτυξιακή πορεία της κάθε χώρας microια πάγια παιδαγωγική αρχήmiddot γι αυτό επίσης η αναψηλάφηση της θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι microια πρόκληση microια υποχρέωση αλλά και microια ασύλληπτα microεγάλη ευθύνη καθώς πρέπει να αποτυπώνεται microε επιστηmicroονικό τρόπο η επικρατούσα κατάσταση στο σχολείο και την κοινωνία και να επιχειρείται ο κατάλληλος σχεδιασmicroός η επιτυχέστερη παρέmicroβαση (Le Matais 1999 Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000) ∆ιότι το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα δεν microπορεί να συνεχίσει να πορεύεται στις γενικές συντεταγmicroένες του παραδοσιακού γνωσιοκεντρικού χαρακτήρα του σχολείου της αποσπασmicroατικότητας και της παθητικής απόκτησης των γνώσεων καθώς οι κατακερmicroατισmicroένες γνώσεις δεν συνιστούν γνώση Το σχολείο αντίθετα πρέπει να ναι microαθητοκεντρικό κοινωνιοκεντρικό και βιωmicroατικό microε όλους τους συντελεστές του συmicromicroέτοχους χώρος ελκυστικός χώρος

lowast Ο κ Σταmicroάτης Ν Αλαχιώτης είναι Πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτο Καθηγητής Γενετικής και πρώην Πρύτανης του Πανεπιστηmicroίου Πατρών

1

καλλιέργειας της δηmicroιουργικότητας του microαθητή και όχι microόνο χώρος στερεότυπης microετωπικής διδασκαλίας (Θεοφιλίδης 1997 Χρυσαφίδης 1994) Η κοινότοπη λοιπόν αναφορά στην αναγκαιότητα ανάπτυξης της δηmicroιουργικότητας του

παιδιού οι σχετικές παιδαγωγικές αναλύσεις laquoδιαγνώσειςraquo και προτάσεις ενώ παίρνουν πολλές φορές τη microορφή laquoσυνταγήςraquo δεν απαντούν ξεκάθαρα στο πιο βασικό σχετικό ερώτηmicroα τι να κάνουmicroε δηλαδή για να γίνουν δηmicroιουργικά τα παιδιά microας Γι αυτό χρόνια τώρα ψελλίζουmicroε διάφορα περί βιωmicroατικών προσεγγίσεων περί δηmicroιουργικού σχολείου και τα σχετικά χωρίς αποτελεσmicroατική microεθοδολογική πρόταση (Αλαχιώτης 2002 α Κανάκης 1987 Frey 1998) Ο προβληmicroατισmicroός απόλυτα ορθός οι επιχειρηθείσες προσπάθειες που προηγήθηκαν

αδιαmicroφισβήτητα σεβαστές οι δυσκολίες αναmicroφίβολα σοβαρές η απόσταξη όmicroως του επιθυmicroητού αποτελέσmicroατος φαίνεται δύσκολη Το θέmicroα microας δεν είναι βέβαια καινούργιο δεν αναδύθηκε σήmicroερα Σήmicroερα όmicroως microπορεί να θεωρηθεί και ως πρόβληmicroα προς λύση ως επιτακτική απάντηση στην πρόκληση της νέας πολύπλοκης πραγmicroατικότητας Ο Εκπαιδευτικός Όmicroιλος microε τη σηmicroαντική προσφορά του στα εκπαιδευτικά θέmicroατα της Χώρας είχε ανιχνεύσει τον εν λόγω προβληmicroατισmicroό (∆ηmicroαράς 1980) Η πρόταση για την Ενιαία Συγκεντρωτική ∆ιδασκαλία ήταν microια σοβαρή εισαγωγή στο θέmicroα και η microέθοδος σχεδίων εργασίας microια αρχική προσέγγιση (Αλαχιώτης 2002δ Ματσαγγούρας 2002β) Στον παρονοmicroαστή ωστόσο αυτών των προσεγγίσεων πρέπει να προσθέσουmicroε και το

γεγονός ότι οι αρχικές προσπάθειες διαθεmicroατικής και δηmicroιουργικής προσέγγισης επικεντρώνονταν εν πολλοίς στον τρόπο οργάνωσης των microαθηmicroάτων και στη δηmicroιουργία θεmicroατικών πυρήνων Η βάση αυτή διαmicroορφωνόταν από τους συντάκτες του προγράmicromicroατος και ο εκπαιδευτικός συνέβαλλε microε την προσπάθειά του να προκαλέσει το ενδιαφέρον του microαθητή σε συγκεκριmicroένο θέmicroα που ήταν πιθανό να microην τον ενδιέφερε άmicroεσα Επιπρόσθετα η microέθοδος σχεδίων εργασίας σε πλήρη ανάπτυξη αναδεικνύει και προωθεί τη δηmicroιουργική microάθηση επιτρέποντας την αυθόρmicroητη συmicromicroετοχή του microαθητή στην επιλογή θεmicroάτων και στη διαδικασία διερεύνησής τους (Χρυσαφίδης 1994 Χατζηγεωργίου 1999 Meyer 1987 Galton ampWilliamson 1992) Στις σύγχρονες προκλήσεις της πολυδιάστατης κοινωνίας της γνώσης αλλά και της

απόγνωσης της πληροφορίας αλλά και της παραπληροφόρησης της τεχνογνωσίας και της microεγεθυνόmicroενης πολυπολιτισmicroικότητας η απάντηση είναι η διαmicroόρφωση microιας πολυδιάστατης δηmicroιουργικής προσωπικότητας του microαθητή (Lawton et al 2000) Και αν οι δυο πιο ευγενείς αποστολές του ανθρώπου microέχρι σήmicroερα αφορούσαν την απόκτηση της γνώσης και την επέκτασή της η απόσταξη της αξιόλογης γνώσης που πρέπει να φθάνει στο σχολείο και να παρέχεται microε αποτελεσmicroατικό τρόπο είναι microια τρίτη για να αρχίσουmicroε να laquoσυλλαβίζουmicroεraquo τα περί ουσιαστικής συmicroβολής του σχολείου στην αναδυόmicroενη αλλά και προσδοκώmicroενη κοινωνία της ποιότητας αναmicroφίβολα microέσα από την ποιότητα της εκπαίδευσης (Unesco 1998 OECD 2001 Αλαχιώτης 2002 α β γδ) Απαιτείται λοιπόν microια στρατηγική η οποία θα πλαισιώνεται από σχεδιασmicroούς και

πρακτικές που θα προσεγγίζουν στην ουσία τους σωστούς στόχους το microαθησιακό πλαίσιο σύmicroφωνα microε τη νοητική ηλικία του microαθητή τη microεθοδολογία την ισότητα ευκαιριών των δύο φύλων των οmicroάδων ατόmicroων microε ειδικές εκπαιδευτικές ικανότητες και ανάγκες των οmicroάδων microε ιδιαίτερα πολιτισmicroικά και γλωσσικά χαρακτηριστικά Η βελτιστοποίηση κάθε ποιοτικής παραmicroέτρου θα συmicroβάλλει και στην αναβάθmicroιση της γενικής παιδείαςmiddot αλλά και στον περιορισmicroό της σχολικής διαρροής η οποία πυροδοτεί τον κοινωνικό αποκλεισmicroό και τελικά την ανεργία και κάθε microορφή κοινωνικής παθογένειας (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Walker amp Soltis 1997) Μια άλλη αναγκαία παραδοχή και βασική παιδαγωγική αρχή πρέπει να είναι η

ιεραρχηmicroένη παρέmicroβαση που δεν microπορεί παρά να εκκινεί από τη βασική εκπαίδευση την υποχρεωτική το ∆ηmicroοτικό και το Γυmicroνάσιο αλλά και το Νηπιαγωγείο που τείνει ως θεσmicroός

2

να γενικευθεί Και τούτο διότι η σωστά οργανωmicroένη υποχρεωτική εκπαίδευση θα επηρεάσει θετικά και τις άλλες βαθmicroίδες το Λύκειο την ΤΕΕ και την Τριτοβάθmicroια Εκπαίδευση Για να απεmicroπλακούmicroε κάποτε στο microέλλον από τη συγκεχυmicroένη αντίληψη ταύτισης του εξεταστικού προβλήmicroατος (τις εισαγωγικές εξετάσεις στα ΑΕΙ και τα ΤΕΙ το laquoΜινώταυροraquo δηλαδή των γενικών εξετάσεων) microε το εκπαιδευτικό σύστηmicroα (Αλαχιώτης 1995 Amaro 2000) Η παραδοχή λοιπόν ότι το Νηπιαγωγείο είναι ο πρώτος microετά την οικογένεια χώρος

κοινωνικοποίησης του παιδιού το επιφορτίζει microε ιδιαίτερες ευθύνες Όπως και το ∆ηmicroοτικό το οποίο θα σφραγίσει τη σχέση του παιδιού microε τον εκπαιδευτικό θεσmicroό microε τη γνώση και την παιδεία microε την άmicroβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων (ΦΕΚ 303 amp 304 13-3-03 ΦΕΚ 1196 26-8-03 ∆ΕΠΠΣ ΠΙ 2003 α Ιστοσελίδα wwwpi-schοolsgr) Άλλωστε πέρασε ο καιρός που ο δάσκαλος αποτύπωνε τη γνώση στο laquoπετσίraquo του microαθητή microε τη βέργα που ο αυταρχισmicroός είχε τη θέση της συνεργασίας και η επιβολή της δηmicroιουργικότητας Το Γυmicroνάσιο θα υποδεχτεί τον προσεγγίζοντα την ταραχώδη εφηβεία νέο microε τις αντιρρήσεις του τις αmicroφισβητήσεις του την ακόρεστη περιέργεια για τον κόσmicroο που εmicroείς του παρουσιάζουmicroε προκειmicroένου να τον γνωρίσει να τον κατανοήσει να τον αποδεχτεί και να τον αγαπήσει Το παιδί στις πιο microικρές ηλικίες υπόκειται εύκολα στις επιδράσεις των προσώπων και

των θεσmicroών κύρους και γίνεται εύκολα laquoδέκτης αυθεντίαςraquo Ωστόσο είναι ήδη microια microικρή προσωπικότητα εύπλαστη που το σχολείο καλείται να την καλλιεργήσει microε τον πιο σωστό τρόπο όχι βέβαια θεωρώντας το microαθητή αποθήκη γνώσεων που θα τη γεmicroίσει ένα σχολείο που microε τη σειρά του έχει σκληρούς ανταγωνιστές σε microια κοινωνία microε laquoποικιλώνυmicroες αυθεντίεςraquo και laquoπαραπλανητικές σειρήνεςraquo όπως λχ τα ΜΜΕ το διαδίκτυο και όχι microόνο που διακινούν πληροφορίες και γνώσεις χωρίς το απαιτούmicroενο laquoπαιδαγωγικό εισιτήριοraquo Ένα σχολείο που πρέπει να αντιδράσει και να ισχυροποιήσει το παιδαγωγικό του περιβάλλον για να συνεχίσει να είναι κορυφαίος κοινωνικός θεσmicroός (Αλαχιώτης 2002β Hargraves 1994))

Το ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ)

Προς την επιδιωκόmicroενη αυτή κατεύθυνση όπως σκιαγραφήθηκε το Παιδαγωγικό

Ινστιτούτο άρχισε το Φθινόπωρο του 2000 το σχεδιασmicroό της αναθεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης microετά την πρόταση που θέσαmicroε στο Συντονιστικό Συmicroβούλιο αρχικά και στα Τmicroήmicroατα και στην Ολοmicroέλεια Το γενικό πλαίσιο χαρακτηρίζεται από δύο κυρίως παραmicroέτρους Την ισόρροπη κάθετη κατανοmicroή της διδακτέας ύλης από τάξη σε τάξη ένα νέο δηλαδή ενιαίο πλαίσιο προγραmicromicroάτων σπουδών χωρίς άχρηστες επικαλύψεις και πρωθύστερα και την εφικτή οριζόντια διασύνδεση των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων Σπουδών (ΑΠΣ) των επιmicroέρους γνωστικών αντικειmicroένων παράmicroετρος που τιτλοδοτήθηκε ως laquoδιαθεmicroατική προσέγγισηraquo Πρέπει να υπογραmicromicroισθεί ότι στην περίπτωση της εν λόγω διαθεmicroατικής προσέγγισης δεν καταργείται η αυτονοmicroία των microαθηmicroάτων (πλην της περίπτωσης της Ευέλικτης Ζώνης) τα οποία ωστόσο δικτυώνονται microε βασικές διαθεmicroατικές έννοιες και δραστηριότητες microε τέτοιο τρόπο ώστε να προβάλλεται η laquoπαράmicroετρος της διαθεmicroατικότηταςraquo στη σχολική πράξη (ΠΙ 2003α Αλαχιώτης 2002δ Ματσαγγούρας 2002β Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Θεοφιλίδης 1997) Το ∆ΕΠΠΣ και τα συνακόλουθα ΑΠΣ που συντάχθηκαν από το ΠΙ είχαν microηδενικό κόστος ενώ διαφορετικά θα κόστιζαν κατά τα ειωθότα πάνω από 3 εκατοmicromicroύρια ευρώ Με τη διαθεmicroατικότητα λοιπόν αναπροσαρmicroόζονται στόχοι και microέθοδοι διδασκαλίας ενώ

δοmicroείται ανάλογα και το περιεχόmicroενο των microαθηmicroάτων στη βάση microιας ισόρροπης κάθετης και οριζόντιας κατανοmicroής της διδασκόmicroενης ύλης Η διαδικασία αυτή ενισχύει την επιδιωκόmicroενη ουσιαστική γενική παιδεία και την ποιότητα της εκπαίδευσης την ενιαία οργάνωση του περιεχοmicroένου των γνωστικών αντικειmicroένων και τις διερευνητικές προσεγγίσεις διδασκαλίας

3

Και τούτο διότι η προσπάθεια της ολιστικής προσέγγισης της γνώσης προκαλεί το ενδιαφέρον και ταυτόχρονα ανταποκρίνεται στην πολύπλευρη κοινωνική πραγmicroατικότητα στις συmicroπεριφορές και στις εmicroπειρίες του microαθητή (CIDREE 1999 Frey 1998) Για να επιτευχθεί ο στόχος της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης θεωρείται απαραίτητη microια microετατόπιση του laquoεπίκεντρουraquo των ΑΠΣ και της διδασκαλίας από τη διδασκαλία του θέmicroατος (η χρήση θεmicroάτων προκειmicroένου οι σχετικές δραστηριότητες να microην είναι επιφανειακές ) για να προσεγγίζεται βαθύτερα η εννοιολογική κατανόηση στο βαθmicroό που είναι εφικτό για κάθε θεmicroατική ενότητα των αυτοτελών microαθηmicroάτων (Erickson 1998) Η ∆ιαθεmicroατική Προσέγγιση δηλαδή η ολιστική κατάκτηση της γνώσης δίνει τη

δυνατότητα στο microαθητή να συγκροτήσει ένα ενιαίο σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων που θα του επιτρέπει να αναπτύσσει προσωπική άποψη για θέmicroατα που σχετίζονται microεταξύ τους microε ζητήmicroατα της καθηmicroερινής ζωής και να διαmicroορφώσει το δικό του κοσmicroοείδωλο τη δική του κοσmicroοθεωρία και κοσmicroοαντίληψη (Αλαχιώτης 2002δ Lawton et al 2000) Η διαθεmicroατική προσέγγιση δεν microπορεί παρά να υποστηρίζεται από microεθόδους ενεργητικής απόκτησης της γνώσης οι οποίες εφαρmicroόζονται κατά τη διδασκαλία κάθε γνωστικού αντικειmicroένου και εξειδικεύονται στις διαθεmicroατικές δραστηριότητες και σχέδια εργασίας στο τέλος κάθε θεmicroατικής ενότητας Η επιλογή microιας διαθεmicroατικής δραστηριότητας και η εκτίλυξη microιας συζήτησης κατά τη

διδασκαλία microε συστηmicroατοποιηmicroένες προεκτάσεις σε άλλα θέmicroατα (microαθήmicroατα) διευκολύνεται από τη διάχυση της διαθεmicroατικότητας στο κείmicroενο του βιβλίου (όπου είναι εφικτό) microέσα από τις λεγόmicroενες θεmicroελιώδεις διαθεmicroατικές έννοιες Ένα σύνολο από διαθεmicroατικές έννοιες διευκολύνει την επικαιροποιηmicroένη γνώση καθώς οι microαθητές microπορούν να αντλήσουν από τη βάση γεγονότων και να αντιληφθούν καλύτερα τα διάφορα microοντέλα και τις σχέσεις των επιστηmicroών και των θεmicroάτων Οι microαθητές λχ αρχίζουν να κατανοούν συγκεκριmicroένα θέmicroατα όχι ως ένα σύνολο γεγονότων προς αποmicroνηmicroόνευση αλλά ως αντιπροσωπευτικά δείγmicroατα microιας microεγαλύτερης και πιο αφηρηmicroένης ιδέας microιας διαθεmicroατικής έννοιας (Erickson 1998) Τέτοιες θεmicroελιώδεις διαθεmicroατικές έννοιες κοινές σε πολλές επιστήmicroες υπάρχουν πολλές

(πχ σύστηmicroα microεταβολή αλληλεπίδραση οmicroοιότητα-διαφορά κά) Αυτές οι έννοιες χρησιmicroοποιούνται τόσο microέσα στο κείmicroενο του βιβλίου όσο και στις δραστηριότητες και τα σχέδια εργασίας για να γίνουν ευκολότερα οι απαιτούmicroενες προεκτάσεις του διδασκόmicroενου κάθε φορά microαθήmicroατος θέmicroατος (Αλαχιώτης 2002δ Erickson 1998) Λειτουργούν δηλαδή σαν ένα συνεκτικό δίκτυ πάνω στο οποίο δοmicroείται η ολιστική γνώση Για παράδειγmicroα το laquoσύστηmicroαraquo ως βασική επιστηmicroονική έννοια υπάρχει σε πολλές επιστήmicroες στη Βιολογία Γεωλογία Μαθηmicroατικά Φυσικές Επιστήmicroες στην Κοινωνιολογία στην Εκπαίδευση κ ά Το σύστηmicroα λοιπόν microπορεί να χρησιmicroοποιηθεί ως microέσο για να διδαχθούν οι microαθητές σε βαθύτερο επίπεδο για την αλληλεξάρτηση και τη σηmicroασία των συστηmicroάτων από τη microελέτη κάθε νέου παραδείγmicroατος-θέmicroατος όπως των συστηmicroάτων του ανθρωπίνου σώmicroατος του καιρού των Μαθηmicroατικών της Χηmicroείας της Κοινωνιολογίας κά Με τον τρόπο αυτό microπορεί να χρησιmicroοποιηθεί ως ιδέα για να γίνουν οι κατάλληλες προεκτάσεις και διασυνδέσεις διαφορετικών επιστηmicroονικών γνώσεωνmiddot σαν laquoόχηmicroαraquo κάθετης και οριζόντιας microεταφοράς της γνώσης και σύνθεσής της σ ένα ενιαιοποιηmicroένο οικοδόmicroηmicroα στο οποίο θα ενσωmicroατώνεται κάθε νέα πληροφορία ανάλογα microε το νοητικό επίπεδο του microαθητή (Erickson 1998) Στον πίνακα 1 εmicroφανίζεται ως παράδειγmicroα η συχνότητα ορισmicroένων διαθεmicroατικών εννοιών στα ΑΠΣ των microαθηmicroάτων όλων των τάξεων του ∆ηmicroοτικού σχολείου στοιχεία που θα βοηθήσουν τόσο τους συγγραφείς όσο και τους εκπαιδευτικούς για τους οποίους το Τmicroήmicroα Ποιότητας της Εκπαίδευσης του ΠΙ επεξεργάστηκε σχετικές laquoΟδηγίες για την προώθηση της διαθεmicroατικότηταςraquo οι οποίες υπάρχουν στην ιστοσελίδα του ΠΙ (ΠΙ 2003α) Στο σηmicroείο αυτό αξίζει να τονισθεί ο προβληmicroατισmicroός του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για

την τιτλοδότηση του νέου ενιαίου πλαισίου προγραmicromicroάτων σπουδών microε το επίθετο laquoδιαθεmicroατικό ή διεπιστηmicroονικόraquo Η διεπιστηmicroονική προσέγγιση αφορά την περίπτωση κατά

4

την οποία το υπό εξέταση θέmicroα απαιτεί τη συmicroβολή διαφόρων επιστηmicroών Οριζόντια όmicroως διασύνδεση στο επίπεδο των ΑΠΣ σηmicroαίνει κατάλληλη οργάνωση της διδακτέας ύλης κάθε γνωστικού αντικειmicroένου microε τρόπο που να εξασφαλίζεται η επεξεργασία θεmicroάτων από πολλές οπτικές γωνίες ώστε να laquoφωτίζονται πολυπρισmicroατικάraquo και να αναδεικνύεται η σχέση τους microε την πραγmicroατικότητα Στο πλαίσιο αυτό αναζητούνται στο microέτρο του δυνατού microέσα από τα ΑΠΣ και τη διδασκαλία προεκτάσεις που έχουν τα εξεταζόmicroενα θέmicroατα των αυτοτελών microαθηmicroάτων στο επίπεδο των επιστηmicroών της τέχνης και της τεχνολογίας αλλά και στη διαmicroόρφωση δεξιοτήτων στάσεων και αξιών microε στόχο τη σύνδεση της σχολικής γνώσης microε την καθηmicroερινή ζωή Σ αυτή την περίπτωση ο όρος διαθεmicroατικότητα υπερβαίνει σαφώς τη διεπιστηmicroονικότητα και την υπερκαλύπτει Γι αυτό η πρόταση του ΠΙ (Αλαχιώτης 2002δ) προσδιορίσθηκε ως ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) και όχι ως ∆ιεπιστηmicroονικό παρόλο που η προωθηmicroένη διαθεmicroατικότητα ισχύει κυρίως στη λεγόmicroενη Ευέλικτη Ζώνη στην οποία καταργείται η αυτονοmicroία των microαθηmicroάτων και τη θέση τους παίρνουν θέmicroατα ζητήmicroατα ή προβλήmicroαταbull αλλά και στις διαθεmicroατικές δραστηριότητες και τα σχέδια εργασίας Η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης ως αναγκαιότητα υπαγορεύεται από πολλές

παραmicroέτρους ενώ απασχόλησε την ανθρώπινη σκέψη ακόmicroα και από την εποχή του Πλάτωνα laquoΤα χύδην microαθήmicroατα συναπτέον εις σύνοψιν αλλήλων των microαθηmicroάτων και της του όντος φύσεωςraquo (Τα κοινά microαθήmicroατα πρέπει να σχετίζονται microεταξύ τους καθώς και microε τη φύση της πραγmicroατικότητας) Εξάλλου στη κοινωνία της γνώσης που βιώνουmicroε το cogito ergo sum του Καρτέσιου σκέπτοmicroαι άρα υπάρχω πρέπει να microεταλλαχθεί σε scio ergo sum γνωρίζω άρα υπάρχω Τι πρέπει όmicroως να γνωρίζει ο microαθητής για να microην υποφέρει από microια παραmicroορφωmicroένη

αντίληψη της κοινωνικής πραγmicroατικότητας από τον ηλεκτρονικό αναλφαβητισmicroό στην κοινωνία της πληροφορίας από τον κοινωνικό αποκλεισmicroό και τον επαγγελmicroατικό laquoσκοταδισmicroόraquo στην εποχή της πολυπολιτισmicroικότητας και της κοινωνικής ρευστότητας στην εποχή του ηλεκτρονικού και επαγγελmicroατικού laquoδιαφωτισmicroούraquo Ένα ερώτηmicroα στο οποίο αναmicroφίβολα το σχολείο οφείλει να απαντήσει για να απαλύνει την αγωνία των νέων για το αύριο για τα laquoθανάσιmicroα αmicroαρτήmicroαταraquo του πολιτισmicroού microας όπως τα σκιαγραφεί ο ηθολόγος Λόρεντζ και να τους οδηγήσει στην εκδοχή εκείνη της ζωής που αγγίζει την αυτογνωσία και την ευτυχία (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Unesco 1998) Άλλωστε το ενιαίο και το ολιστικό της γνώσης η αρχή της ολότητας στην ανθρώπινη

αντίληψη ενισχύεται τόσο σε επιστηmicroολογικό επίπεδο από τον επιστηmicroολογικό αναγωγισmicroό υπό την ευρεία άποψη όσο και από πολλούς επιστηmicroονικούς διδακτικούς ψυχολογικούς κοινωνικούς και οικονοmicroικούς λόγους που συνηγορούν στη σπουδαιότητα της διαθεmicroατικότητας περί της οποίας έχει αναπτυχθεί διεθνώς ένας σοβαρός διάλογος Αλλά και σε πιο εφαρmicroοσmicroένο τόνο παρατηρούmicroε την ανάδυση διεπιστηmicroονικών γνωστικών περιοχών όπως η Βιοηθική η Βιοπληροφορική διατmicroηmicroατικά ή και διαπανεπιστηmicroιακά microεταπτυχιακά προγράmicromicroατα σπουδών που σηmicroατοδοτούν ένα προβληmicroατισmicroό για την αποτελεσmicroατικότητα της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης των εξειδικεύσεων γεγονός που υπαγορεύει ταυτόχρονα την αναγκαιότητα της σύνθεσης του ενιαίου του ολιστικού που θα αποτελέσει νέο εφαλτήριο για την περαιτέρω ανάπτυξη της γνώσης (Αλαχιώτης 2002δ και Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 7) Σηmicroαντικός προωθητικός λόγος της διαθεmicroατικότητας είναι και ο λόγος των

Νευροεπιστηmicroών για την ανάπτυξη και λειτουργία του εγκεφάλου όπως και του νοητικού υπόβαθρου (Plomin and DeFries 1998 Calvin 1998 Ζαφρανά-Κάτσιου 2001 Bransford et al 2001 Κολιάδης 2002) Η αρmicroονία που παίζεται από το γενετικό οπλισmicroό του κάθε ανθρώπινου όντος και του παιδαγωγικού του περιβάλλοντος είναι εκείνη που διαmicroορφώνει τον ισορροπηmicroένο laquoνευρωνικό άνθρωποraquo (Σανζέ 1986 Edelman 1996 Goleman 1998) Οι 15 τετράκις εκατοmicromicroύρια συνάψεις microεταξύ των 100 δισεκατυmicromicroυρίων νευρώνων

5

δηmicroιουργούν τα νευρωνικά δίκτυα που παίζουν σηmicroαντικό ρόλο στη microάθηση στη λειτουργία της microνήmicroης και της νόησης ενώ ο ρόλος των ποιοτικών laquoπαιδαγωγικώνraquo ερεθισmicroάτων στη σωστή διαmicroόρφωση των νευρωνικών δικτύων φαίνεται να είναι καταλυτικός ιδιαίτερα για τις microικρές ηλικίες καθώς πολλοί υποστηρίζουν ότι είmicroαστε ότι γινόmicroαστε microέχρι τα 5 microας χρόνια Η ολιστική λοιπόν λειτουργία του εγκεφάλου microέσω των νευρωνικών δικτύων επικαιροποιεί σε επιστηmicroονικότερο επίπεδο τη σηmicroαντικότητα της διαπαιδαγώγησης του σχολείου του εκπαιδευτικού συστήmicroατος εν τέλει (Αλαχιώτης 2003 Χατζηγεωργίου 1999)

Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Μέσα σ αυτό λοιπόν το σκηνικό ο ρόλος των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων Σπουδών

(ΑΠΣ) που είναι συνακόλουθα του ∆ΕΠΠΣ είναι θεmicroελιώδης καθώς πρέπει να αναδυθεί microέσα από την επικρατούσα κατάσταση η οποία υπαγορεύει στις microέρες microας την περισσότερο συστηmicroατοποιηmicroένη εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας και ως στρατηγικής και ως microεθοδολογίας στην κατάκτηση της γνώσης Τα ΑΠΣ που στη χώρα microας είναι κλειστού τύπου ως αποτέλεσmicroα και του εξεταστικού microας συστήmicroατος διαmicroορφώνονται δηλαδή κεντρικά (Χατζηγεωργίου 1999) αντανακλούν τη microεγάλη ευθύνη των συντακτών τους γεγονός που υπαγόρευσε την αναγκαιότητα συστηmicroατικού διαλόγου microε την εκπαιδευτική κοινότητα microια γόνιmicroη και εποικοδοmicroητική συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε το 2002 microε επιτυχία και συνέβαλε στη βελτιστοποίηση του παιδαγωγικού σχεδιασmicroού microας Στην προτεινόmicroενη οργάνωση της γνώσης καταβάλλεται προσπάθεια ώστε αυτή να προσφέρεται microε απλό και εύληπτο τρόπο για να κατακτάται πιο αποτελεσmicroατικά από όλους τους microαθητές αmicroβλύνοντας έτσι τις όποιες κοινωνικές διαφορές προκαλούν ανισότητα στις ευκαιρίες Στα νέα ΑΠΣ που σχεδίασε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο καταβλήθηκε προσπάθεια i) να

είναι υψηλής επιστηmicroονικής ποιότητας σύmicroφωνα microε τη διεθνή πρακτική για τα curricula ii) η microάθηση να θεωρείται όχι microόνο προϊόν αλλά και ως διαδικασία αυτενέργειας και ανακάλυψης iii) η γνώση να παρουσιάζεται ενιαία και πολυπρισmicroατική ταυτόχρονα iv) να microην περιορίζονται στην απλή παράθεση της διδακτέας ύλης αλλά να αντιστοιχίζουν στόχους περιεχόmicroενα και διδακτικές δραστηριότητες στο επίπεδο της διδακτικής ενότητας Στα νέα ΑΠΣ αναδεικνύονται δεξιότητες στάσεις και αξίες που θεωρούνται ουσιώδεις και αφορούν πχ εκτός των άλλων και τη δηmicroιουργικότητα την αναγνώριση και το σεβασmicroό του άλλου και του διαφορετικού τη διαπαιδαγώγηση στα ανθρώπινα δικαιώmicroατα την καλλιέργεια στη συνεργασία στο ανοικτό πνεύmicroα στη συστράτευση στη συνέπεια λόγων και έργων στην αλληλεγγύη στην αρmicroονική ένταξη των παιδιών των microεταναστών στο σχολείο κά Κι αυτό διότι πρέπει να καλλιεργηθεί η απαραίτητη ασφάλεια που θα προσδώσει τη

δυνατότητα στο αξιακό microας σύστηmicroα να προσαρmicroόζεται και να εξελίσσεται να είναι ανοικτό και να microην ακυρώνεται από το φόβο microας να είναι δηλαδή microια ζωντανή διαδικασία στην υπηρεσία της ζωής και του κοσmicroοειδώλου του εύθραυστου χαρακτήρα του κόσmicroου microαςmiddot ακόmicroα ένα αντίβαρο στις αυταρχικές αντιλήψεις και ιδεολογίεςmiddot για να έχουν οι microαθητές την ικανότητα να δηmicroιουργήσουν το δικό τους σύστηmicroα αξιών διαmicroορφώνοντας αξίες που συνάδουν microε την ουσία του ανθρωπισmicroού Με αυτόν τον τρόπο ο microαθητής προετοιmicroάζεται να ενταχθεί αρmicroονικά στη νέα κοινωνική πραγmicroατικότητα στην οποία υπογραmicromicroίζεται ότι πρέπει να καλλιεργηθεί η ταυτότητα του πολίτη της Ευρώπης του πολίτη του κόσmicroου παράλληλα microε την εθνική ταυτότητα και την εθνική microας πολιτισmicroική αυτογνωσία (Lawton 2000 Le Matais 1999)

6

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Οριζόντια και κάθετη παρουσίαση κατανοmicroής θεmicroελιωδών εννοιών ΄πως εmicroφανίζονται σε όλα τα ΑΠΣ

Των τάξεων του ∆ηmicroοτικού Σχολείου

ΘΕΜΕΛΙΩ∆ΕΙΣ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΦΥΣΙΚΑ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

ΕΝΝΟΙΕΣ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε Αλληλεπίδραση + + ++ ++ + + ++ ++ ++ ++ +++ +++ ++ +++ +++ +++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++

Άτοmicroο - Σύνολο + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

Επικοινωνία +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ ++ ++ ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++ + + + + +

Μεταβολή + + + + + + + + ++ ++ ++ ++ + ++ + + ++ + +++ +++ +++ +++ +++

Οmicroοιότητα - ∆ιαφορά ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ + + + + + +

Πολιτισmicroός + + + + + + + + + + + + + + + + + ++ + + + + +

Σύστηmicroα +++ +++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++ ++ + + + ++ ++ ++ + + ++ ++ ++

Χώρος - Χρόνος + + + + + + + + + + + + +++ ++ ++ ++ + + + + + + +

ΘΕΜΕΛΙΩ∆ΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΟΙΝ amp ΠΟΛΙΤ ΑΓΩΓΗ

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΑΓΓΛΙΚ

ΕΝΝΟΙΕΣ Γ ∆ Ε ΣΤ Γ ∆ Ε ΣΤ Ε ΣΤ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ ∆΄ Ε΄ ΣΑλληλεπίδραση ++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ + ++ ++ ++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ ++

Άτοmicroο - Σύνολο + + + + + + + + + + ++ + + + + + + + +

Επικοινωνία ++ ++ + + +++ ++ + +++ + + ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++

Μεταβολή + + + + + + + ++ ++ + + ++ ++ ++ ++ + + +

Οmicroοιότητα - ∆ιαφορά + + + + + + + ++ + ++ + ++ + + + + + + ++

Πολιτισmicroός +++ ++ ++ + ++ + ++ + + + + + + + + + + + ++

Σύστηmicroα + + ++ + + + + + + + ++ ++ ++ ++ + + + + +

Χώρος - Χρόνος + + + ++ + + + + +++ +++ + + + + + + + + +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η ποσοτική αποτύπωση microε (+) σπάνια (++) συχνά (+++) πολύ συχνά αντανακλά τη γενικότερη κατανοmicroή των εν λόγω εννοιών που βασίζεται στους στόχους και τα περιεχόmicroενα των ΑΠΣ

7

Στο πλαίσιο αυτό αναφέρουmicroε ενδεικτικά ότι στα ΑΠΣ λχ των Θρησκευτικών σκιαγραφούνται και χαρακτηριστικά διαφορετικών θρησκευτικών οmicroάδων (στην Ελλάδα και τον κόσmicroο) ώστε να ευαισθητοποιηθεί ο microαθητής ως προς τη διαφορετικότητα των πολιτισmicroών την αποδοχή και το σεβασmicroό τους Για την αρχική διδασκαλία της γλώσσας ενισχύεται η φωνητική διάσταση η οποία συνεπικουρείται από την ολιστική Όσον αφορά την Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραmicromicroατεία επιχειρείται εκτός άλλων και η διασύνδεση της αρχαίας και νέας ελληνικής γραmicromicroατείας microε την ευρωπαϊκή Στη Λογοτεχνία επιχειρείται η ολιστική προσέγγιση των λογοτεχνικών κειmicroένων ενώ εισάγεται η διαπολιτισmicroική αντίληψη και προσέγγισή τους Στην Ιστορία εισάγεται η Τοπική Ιστορία ως πεδίο διαθεmicroατικής έρευνας από τους microαθητές ενώ παραmicroένει η προτεραιότητα της Ελληνικής Ιστορίας ενισχύεται αισθητά η πραγmicroάτευση της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας της Ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης των Βαλκανικών και άλλων γειτονικών λαών Στα ΑΠΣ επίσης αναδεικνύεται η σηmicroασία της Ειδικής Αγωγής και διαφαίνεται η αρχή της παροχής ίσων ευκαιριών εκπαίδευσης και της δηmicroιουργίας προϋποθέσεων για την ανάπτυξη ενός σχολείου για όλους ενώ προχωρεί η σύνταξη ειδικών ΑΠΣ για τα παιδιά microε ειδικές αδυναmicroίες Στα Μαθηmicroατικά επιχειρείται επίσης κλασικότερη διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων για την

αποτελεσmicroατικότερη απόκτηση βασικών microαθηmicroατικών δεξιοτήτων Στις Φυσικές Επιστήmicroες για τις οποίες σήmicroερα φαίνεται να υπάρχει ένα βασικό πλέγmicroα ιδεών (η σωmicroατιδιακή φύση της ύλης οι νόmicroοι διατήρησης η κυτταρική βάση της έmicroβιας ύλης) το νέο ΑΠΣ αναδεικνύει αυτές τις ιδέες όπως και τον ενιαίο χαρακτήρα των Φυσικών Επιστηmicroών Στα ΑΠΣ της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής η οργάνωση του περιεχοmicroένου στηρίζεται σε βασικές έννοιες της laquoΠαιδείας του πολίτηraquo και προτείνεται κυρίως η συmicromicroετοχική και συνεργατική microεθοδολογία για την καλλιέργεια και της αποδοχής του άλλου και τη συνειδητοποίηση της διαπολιτισmicroικότητας ως γεγονότος Έmicroφαση δίδεται ακόmicroα στην εξοικείωση του microαθητή microε τις Νέες Τεχνολογίες και την Τεχνολογία γενικότερα στην ανάδειξη της σπουδαιότητας των Ξένων Γλωσσών των προγραmicromicroάτων της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Αγωγής Υγείας microέσα στο πλαίσιο της οποίας εντάσσονται και οι διαφυλικές σχέσεις των Κοινωνικών Επιστηmicroών της Αισθητικής Αγωγής της Φυσικής Αγωγής microε την προβολή του προγράmicromicroατος της Ολυmicroπιακής Παιδείας και της Προσχολικής Αγωγής Στον πίνακα 2 παραθέτουmicroε τα κύρια γενικά χαρακτηριστικά του ∆ΕΠΠΣ και των συνακόλουθων ΑΠΣ

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Κύρια χαρακτηριστικά της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης 1 Εκσυγχρονίζεται η δοmicroή των ΑΠΣ και επικαιροποιείται η αξιόλογη γνώση 2 Μειώνεται η διδασκόmicroενη ύλη 3 Εισάγεται η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης 4 Εισάγεται η Ευέλικτη Ζώνη 5 Εισάγονται τα σχέδια εργασίας 6 Ενισχύεται το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον 7 Αξιοποιούνται οι νέες τεχνολογίες 8 Εκσυγχρονίζεται η αξιολόγηση των microαθητών 9 Βελτιώνονται οι διάφοροι αλφαβητισmicroοί 10 Εισάγεται νέο εκπαιδευτικό υλικό 11 Υπερκαλύπτεται η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου 12 Απελευθερώνονται τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις

Το σχεδιασθέν και θεσmicroοθετηmicroένο ∆ΕΠΠΣ (ΦΕΚ 303 amp 304 - 13-3-03 ΦΕΚ 1196

26-8-03 Ιστοσελίδα ΠΙ) αποτέλεσmicroα πολλών συνεργασιών των microελών του ΠΙ και συνεδριάσεων των συλλογικών του οργάνων αποτελεί microια σηmicroαντική καινοτόmicroο παρέmicroβαση του ΠΙ και του ΥπΕΠΘ που αποτελεί το πλαίσιο και τη βάση της συγγραφής των νέων

8

βιβλίων και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού για όλα τα microαθήmicroατα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Το νέο αυτό εκπαιδευτικό υλικό χαρακτηρίζεται από σεβασmicroό και ευαισθησία στην προσπάθεια των microαθητώνιών όσον αφορά τα περιεχόmicroενα την ποιότητα και την ποσότητα της διδακτέας ύλης αλλά και την αισθητική του παρουσίαση Αυτός ο σεβασmicroός είναι αναγκαίος γιατί όπως από χρόνια υποστηρίζουmicroε οι microαθητές microας είναι οι σκληρότερα εργαζόmicroενοι Έλληνες πολίτες αν στον παρονοmicroαστή βάλουmicroε τη συmicroποσούmicroενη ενδοσχολική και εξωσχολική προσπάθειά τους (Αλαχιώτης 2002δ) Γι αυτό το σχολείο πρέπει να αναπτύξει ουσιαστικά την κριτική σκέψη ενώ η

αναmicroφίβολα επιβαλλόmicroενη ποικιλόmicroορφη και συνεχής στήριξη του microαχόmicroενου εκπαιδευτικού microια άλλη βασική παιδαγωγική αρχή είναι εξίσου σηmicroαντική και αναγκαία για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήmicroατοςuacute πρακτική που δροmicroολογείται ήδη microε την έναρξη της επιmicroόρφωσης το Μάρτιο 2004 (microέχρι και το 2005) στη διαθεmicroατικότητα τα σχέδια εργασίας και την οmicroαδοσυνεργατική microέθοδο microέσα από προσοmicroοιώσεις υποδειγmicroατικής διδασκαλίας Και τούτο διότι η σχετική επιmicroόρφωση είναι αναγκαία για να σκέπτονται οι εκπαιδευτικοί πέρα από τα γεγονότα να κατανοούν την εννοιολογική δοmicroή των επιστηmicroών καθώς διασυνδέονται οι διάφορες επιστήmicroες microε τις διαθεmicroατικές έννοιες και να έχουν την ικανότητα να προσδιορίζουν microε σαφήνεια τις βασικές ιδέες-κλειδιά που οδηγούν τους microαθητές στη βαθιά γνώση microέσα από την αξιοποίηση των θεmicroελιωδών διαθεmicroατικών εννοιών Η microεγάλη συζήτηση που έγινε στις 13 περιφέρειες της χώρας το 2002 σχετικά microε όσα

προαναφέρθηκαν ο διάλογος microε το microαχόmicroενο εκπαιδευτικό που επανατροφοδότησε τον ενθουσιασmicroό για το laquoόραmicroαraquo της διαθεmicroατικότητας δεν ήταν microόνο microια αναγκαιότητα που επαναφέρει στο προσκήνιο microε έναν πρωτότυπο τρόπο εκπαιδευτικές ευαισθησίες που είχαν εκφρασθεί τον περασmicroένο αιώνα από τον Εκπαιδευτικό Όmicroιλο αλλά σηmicroατοδότησε επίσης πολλές καινοτοmicroίες και πρακτικές στην προσέγγιση των εκπαιδευτικών πραγmicroάτων της χώρας Έτσι για πρώτη φορά πχ επικοινώνησε το ΥΠΕΠΘ για τέτοια θέmicroατα microέσω του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου microε την εκπαιδευτική βάση Για πρώτη φορά έγινε τόσο σοβαρή microακρόχρονη και microεγάλη προετοιmicroασία πριν τη συγγραφή νέων βιβλίων και την προγραmicromicroατισθείσα εισαγωγή τους στα σχολεία Για πρώτη φορά η Ελλάδα δεν είναι ουραγός αλλά προβάλλεται ως ένα βαθmicroό και ως συmicroπρωταγωνιστής στις χώρες της Ευρώπης για ένα εκπαιδευτικό θέmicroα όπως είναι η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης καθώς το 53 των χωρών αυτών δεν έχει ασχοληθεί microε το θέmicroα (Καρατζιά Σταυλιώτη 2002) για το οποίο η χώρα microας υλοποιεί πιλοτικά ένα microέρος που αφορά την Ευέλικτη Ζώνη ενώ το υπόλοιπο microέρος βρίσκεται στο στάδιο εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού το οποίο θα εισαχθεί στα σχολεία το 2005-6 και το 2006-7uacute δηλαδή από το 2000 που άρχισε ο παιδαγωγικό σχεδιασmicroός της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης έως το 1006-7 θα διανυθούν 6-7 χρόνια χρόνος κατάλληλος για microια τέτοια σοβαρή αλλαγή Η άποψη σχετικά microε την πρωτοτυπία τη φαντασία αλλά και τον ορθολογικό σχεδιασmicroό

του εγχειρήmicroατος ενισχύεται και από τις θέσεις των εmicroπειρογνωmicroόνων του δικτύου laquoΕυρυδίκηraquo των χωρών της Ευρώπης που εκφράστηκαν ιδιαίτερα θετικά πρόσφατα (2003) σε συνεδρίαση στην Αθήνα Η Ελληνική αυτή παρέmicroβαση ενισχύεται και αναδεικνύεται microέσα και από την προσεκτική microελέτη των κειmicroένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αφορούν την εκπαιδευτική πολιτική των κρατών microελών και ιδιαίτερα του κειmicroένου στο οποίο παρουσιάζονται οι microελλοντικοί συγκεκριmicroένοι στόχοι των εκπαιδευτικών συστηmicroάτων και συστηmicroάτων κατάρτισης που θα επιτρέψουν σε όλους τους ευρωπαίους πολίτες να συmicromicroετάσχουν στη νέα κοινωνία της γνώσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα 2002) Με την υιοθέτηση της διαθεmicroατικής προσέγγισης όπως αυτή περιγράφεται στο ∆ΕΠΠΣ και εφαρmicroόζεται στην εκπόνηση του εκπαιδευτικού υλικού αλλά και στην υλοποίηση του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης προωθείται η βελτίωση της

9

ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού συστήmicroατος microέσα από την ανάπτυξη των διαφόρων τύπων αλφαβητισmicroού (διασύνδεση της σχολικής γνώσεις microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής) και την καλλιέργεια δεξιοτήτων microεθοδολογίας και αυτορυθmicroιζόmicroενης microάθησης (Αλαχιώτης 2002δ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Ματσαγγούρας 2002β Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 7) Στο σχεδιασmicroό για την υποστήριξη της εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας του ∆ΕΠΠΣ στη

σχολική πράξη σοβαρό ρόλο παίζουν όπως προαναφέραmicroε και οι επιmicroορφωτικές παρεmicroβάσεις Ταυτόχρονα microε την παραγωγή υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού και σε ηλεκτρονική microορφή (ανοικτά λογισmicroικά) ενισχύεται και η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση αξιοποιούνται περισσότερες πηγές γίνεται ελκυστικότερο το σχολείο και ιδιαίτερα στην περίπτωση των ξένων γλωσσών αυξάνεται η συνειδητοποίηση της σηmicroασίας της εκmicroάθησης ξένων γλωσσών για όλους συντελώντας στην προώθηση του στρατηγικού στόχου της δηmicroιουργίας ενός εκπαιδευτικού συστήmicroατος ανοικτού στον ευρύτερο κόσmicroο (CIDREE 1999 Lawton et al 2000)

H Eυέλικτη Ζώνη Με το πρόγραmicromicroα της Ευέλικτης Ζώνης ουσιαστικοποιείται στο έπακρο η διαθεmicroατική

προσέγγιση της γνώσης και προσεγγίζεται αποτελεσmicroατικά ο προβληmicroατισmicroός περί της ζητούmicroενης καλλιέργειας και διαπαιδαγώγησης του microαθητή προς την κατεύθυνση της δηmicroιουργικής microάθησης (Αλαχιώτης 2002γ Ματσαγγούρας 2002α) Με το συστηmicroατοποιηmicroένο και οργανωmicroένο αυτό καινοτόmicroο πρόγραmicromicroα (Αλαχιώτης 2002γ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 6) που εφαρmicroόζεται σε ∆ηmicroοτικό Γυmicroνάσιο και Νηπιαγωγείο η παρέmicroβαση στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα είναι πολύ microικρή και αξιοποιείται microε τον πιο εποικοδοmicroητικό τρόπο καθώς ανοίγεται ένα παράθυρο ελευθερίας επικοινωνίας και σύνδεσης της σχολικής ζωής microε την κοινωνία και την πραγmicroατικότητα Η Ευέλικτη Ζώνη κινείται microέσα από τις συντεταγmicroένες των δηmicroιουργικών microεθόδων διδασκαλίας όπως η microέθοδος σχεδίων εργασίας (Kανάκης 1987 Χρυσαφίδης 1994) καλλιεργώντας επί της ουσίας την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του microαθητή Στο πιλοτικό αυτό Πρόγραmicromicroα οι microαθητές και οι εκπαιδευτικοί αναπτύσσοντας την πρωτοβουλιακή τους δράση και microέσα από συmicroπράξεις εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων υλοποιούν σχέδια εργασίας microε θέmicroατα δικής τους επιλογής ειδικά προσαρmicroοσmicroένα στις συνθήκες που επικρατούν σε κάθε σχολείο και τοπική κοινωνία Στο πλαίσιο αυτό ισχυροποιείται και το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον συmicroβάλλοντας στην καλύτερη διασύνδεση του σχολείου microε τον κοινωνικό του περίγυρο Η καλλιέργεια λοιπόν της δηmicroιουργικότητας του microαθητή είναι ένα δύσκολο θέmicroα Και

τούτο διότι ενώ είναι microια στάση πέραν κάθε συζήτησης απαραίτητη κανένας ακόmicroα δεν γνωρίζει πώς αναπτύσσεται και κατ επέκταση πώς διδάσκεται γιατί δεν είναι γνώση και δεν microπορεί να προγραmicromicroατιστεί (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Hayes 1994) Γι αυτό δεν υπάρχει microαγική συνταγή για την ανάπτυξη της δηmicroιουργικότητας Υπάρχουν όmicroως προσπάθειες που φαίνονται θετικές Για να αναπτυχθούν πχ οι δηmicroιουργικές ικανότητες του microαθητή πρέπει να θεωρήσουmicroε ως βασική παράmicroετρο το ενδιαφέρον του Η δηmicroιουργικότητα είναι microια αναζήτηση microια ανακάλυψη που πρέπει να καλλιεργηθεί microε φυσικό τρόπο για να νιώσει ο microαθητής microια ελάχιστη εmicroπιστοσύνη και αυτοπεποίθηση για να microην οδηγηθεί στην ανακάλυψη υποκατάστατων Αντίθετα πρέπει να βοηθηθεί από το εκπαιδευτικό σύστηmicroα και τον εκπαιδευτικό να ανακαλύψει το άγνωστο χάρισmicroά του το ίχνος της ιδιοφυΐας του το ταλέντο του σε κάτι (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Gardner 1998) καθώς ο microαθητής πρέπει να έχει ενεργό συmicromicroετοχή στη microάθηση όπως οι σχετικές έρευνες υποστηρίζουν Η Ευέλικτη Ζώνη δεν προτείνεται βέβαια ως πανάκεια για την αντιmicroετώπιση κάθε

εκπαιδευτικού προβλήmicroατος Απαντά όmicroως πιο πειστικά σε ορισmicroένα προβλήmicroατα και microπορεί

10

να καλλιεργήσει microια γενικότερη αντίληψη για την κατάκτηση της γνώσης και τη δηmicroιουργικότητα Για παράδειγmicroα τα λεγόmicroενα laquoπολυθεmicroατικά βιβλίαraquo (Αλαχιώτης 2002γ) ένα για το ∆ηmicroοτικό και ένα για το Γυmicroνάσιο που αναφέρονται σε ποικίλα θέmicroατα τα οποία επεξεργάστηκαν αφιλοκερδώς καταξιωmicroένες προσωπικότητες των γραmicromicroάτων των επιστηmicroών και των τεχνών της χώρας microας διαmicroορφώνουν microια έγκυρη πηγή πληροφόρησης για επίκαιρα αλλά και για διαχρονικά θέmicroατα βοηθώντας το microαθητή να κατανοήσει την πραγmicroατικότητα και να την αντιmicroετωπίσει δηmicroιουργικά Η εκπόνηση επίσης συλλογικών εργασιών για ενδιαφέροντα θέmicroατα αναβαθmicroίζει και την αντίληψη των microαθητών για την τυπική διδασκαλία στα αυτόνοmicroα microαθήmicroατα Η συγγραφή πχ ενός laquoδηmicroιουργικούraquo κειmicroένου από το microαθητή microπορεί να προσφέρει στην εκmicroάθηση της γλώσσας σοβαρό όφελος συmicroπληρωmicroατικά προς τους microερικώς απεχθείς και άψυχους εν πολλοίς κανόνες Το ίδιο και για τα άλλα microαθήmicroατα Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι η συνεργασία των διδασκόντων για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θα microεγιστοποιήσει το προσδοκώmicroενο αποτέλεσmicroα γι΄ αυτό κανένας δεν αποκλείεται και κανένας δεν πρέπει να διεκδικεί την αποκλειστικότητα Ένα άλλο πρόβληmicroα στο οποίο microπορεί να δοθεί απάντηση microέσα από την Ευέλικτη Ζώνη

είναι τα πολλά και αξιόλογα καινοτόmicroα εκπαιδευτικά προγράmicromicroατα που έχουν εκπονηθεί (όπως της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του laquoΜελίναraquo της Αγωγής Υγείας κά) αλλά ωστόσο δε βρίσκουν χώρο στο ασφυκτικό ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Η Ευέλικτη Ζώνη microπορεί να λειτουργήσει σαν ένα φίλτρο δράσης της laquoφυσικής επιλογήςraquo στο οποίο θα δοκιmicroαστούν τα τρέχοντα προγράmicromicroατα και θα δοκιmicroάζονται τα microέλλοντα για να διαφανεί ποιο microπορεί να laquoεπιβιώσειraquo και να αποτελέσει συστατικό της στοιχείο Είναι microια laquoοmicroπρέλαraquo πέραν των άλλων που microπορεί να καλύψει κάθε ενδιαφέρουσα παιδαγωγική καινοτοmicroία σκέψη και πρακτική microια laquoόασηraquo στη laquoδιψασmicroένη εκπαιδευτικήraquo κοινότητα για πρωτοβουλία και ευελιξία ένα σύστηmicroα σταδιακής απόσταξης της παιδαγωγικής αλήθειας και της αξιόλογης γνώσης που πρέπει να προωθείται σταδιακά στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Το microοντέλο αυτό της Ευέλικτης Ζώνης που εισηγηθήκαmicroε - και microόνο στο Συντονιστικό

Συmicroβούλιο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου συζητήθηκε δεκαεπτά φορές αλλά και στα σχετικά Τmicroήmicroατα του ΠΙ - φαίνεται να βρίσκει την αποδοχή του στην πράξη στο σχολείο Και τούτο διότι πιλοτικά σχολεία αναφέρουν ήδη γοργή θετική επίδραση στην κοινωνικοποίηση και τη δηmicroιουργικότητα των microαθητών Για του λόγου το αληθές παρουσιάζουmicroε στον πίνακα 3 microερικά σχόλια από πιλοτικά σχολεία

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Απόψεις εκπαιδευτικών για την ΕΖ α) Από ∆ηmicroοτικά σχολεία β) Από Γυmicroνάσια laquoΜειώθηκαν οι τσακωmicroοί και διαπληκτισmicroοί των microαθητών και οι εντάσεις τους κατά την είσοδο στην τάξη microετά το διάλειmicromicroαraquolaquoΗ καθολική συmicromicroετοχή των microαθητών στο πρόγραmicromicroα είναι κάτι που microας ξαφνιάζειraquo laquoΜη καλοί και καλοί microαθητές συmicromicroετέχουν σε microια τάξη όχι όπως την ξέραmicroε αλλά σε microια τάξη οργανισmicroό που microαθαίνει να αναπτύσσει την κριτική τη σκέψηraquo laquoΜαθητές που ένοιωθαν αποmicroονωmicroένοι ή θεωρούσαν τους εαυτούς τους περιττούς τώρα δραστηριοποιούνται microέσα στην οmicroάδαraquo laquoΗ ΕΖ έκανε το σχολείο ελκυστικό για microεγάλο αριθmicroό παιδιών Υπήρχαν περιπτώσεις που οι microαθητές έδειξαν microεγάλη απογοήτευση ή και ξέσπασαν σε κλάmicroατα όταν οι δάσκαλοι τους

laquoΟι περισσότεροι καθηγητές του σχολείου αγκαλιάσαmicroε το πρόγραmicromicroα Οι microαθητές ενθουσιάστηκανraquo laquoΑυτό ήταν κάτι πρωτόγνωρο και τους ενθουσίασε πραγmicroατικάraquo laquoΑκόmicroη και microαθητές microε microαθησιακά προβλήmicroατα ή ανήκοντες σε microειονότητες (παλιννοστούντες και αλλοδαποί) συmicromicroετείχαν microε ενθουσιασmicroόraquo laquoΣφυρηλατήθηκε το πνεύmicroα της οmicroαδικότητας και της συνεργασίας και ασχολήθηκαν microε θέmicroατα που κάτω από άλλες συνθήκες θα ήταν δύσκολο να ασχοληθούνraquo laquoΚαταρχήν είναι πολύ θετικά τα αποτελέσmicroατα από την εφαρmicroογή της ΕΖ εφόσον οι microαθητές είχαν τη δυνατότητα να

11

ανακοίνωσαν την ολοκλήρωση της ΕΖraquo

αποκοmicroίσουν έντονα βιώmicroατα γνώσεις και εmicroπειρίες καθ΄όλη τη διάρκεια της χρονιάςraquo

Στην έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της ΕΖ (ΠΙ 2003 ιστοσελίδα)

που υλοποιήθηκε κατά το 2001-02 υπάρχουν στατιστικά και άλλα περιγραφικής microορφής ευρήmicroατα που στηρίζονται στην ανάλυση των δεδοmicroένων από 1000 συmicroπληρωmicroένα ερωτηmicroατολόγια (734 από δηmicroοτικά σχολεία και νηπιαγωγεία και 266 από γυmicroνάσια) 104 ηmicroιδοmicroηmicroένες συνεντεύξεις (44 συνεντεύξεις διευθυντών σχολικών microονάδων και 60 σχολικών συmicroβούλων) καθώς και σε 26 εκθέσεις αξιολογητών της εφαρmicroογής της ΕΖ microελών του ΠΙ Μέσα από τη συγκριτική αντιπαραβολή των αποτελεσmicroάτων των διαφόρων αναλύσεων φαίνεται ο υψηλός βαθmicroός επίτευξης των στόχων του προγράmicromicroατος αναδεικνύονται οι θετικές επιδράσεις της εφαρmicroογής του και ταυτόχρονα εντοπίζονται τα στοιχεία τα οποία microπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω σε κάθε σχεδιασmicroό επέκτασης του προγράmicromicroατος Πιο συγκεκριmicroένα τα ποσοτικά στοιχεία τεκmicroηριώνουν τη θετική αποδοχή που είχε το πρόγραmicromicroα τόσο από τους εκπαιδευτικούς (πίνακας 4) και τους γονείς όσο και από τους microαθητές αλλά και τον υψηλό βαθmicroό προώθησης των ακαδηmicroαϊκών και ευρύτερων στόχων που ετέθησαν στο πλαίσιο του προγράmicromicroατος αυτού Το γενικό συmicroπέρασmicroα είναι ότι το 83 των δασκάλων και το 74 των καθηγητών που υλοποίησαν το πρόγραmicromicroα επισηmicroαίνουν ότι laquoη εφαρmicroογή της ΕΖ στην υποχρεωτική εκπαίδευση είναι πολύ αναγκαίαraquo

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Ιεράρχηση των αποτελεσmicroάτων της ΕΖ από τους εκπαιδευτικούς

∆ηmicroοτικά Σχολεία Γυmicroνάσια

1 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 1 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 3 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 3 Αυτοmicroάθηση 4 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 4 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 5 Αυτοmicroάθηση 5 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 6 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 6 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 10 Βελτίωση επίδοσης 10 Βελτίωση επίδοσης

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ποσοστό που κυmicroαίνεται από 60-80 των εκπαιδευτικών και

των δύο βαθmicroίδων θεώρησαν ότι microέσα από την ΕΖ προωθείται η δηmicroιουργία καλύτερων σχέσεων ανάmicroεσα στους microαθητές του σχολείου καθώς και ανάmicroεσα σε όλους που εmicroπλέκονται στη διδακτική και microαθησιακή διαδικασία (εκπαιδευτικούς γονείς στελέχη της εκπαίδευσης κά) Ταυτόχρονα οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα πιστεύουν όπως σχολίασε ποσοστό περίπου 70 ότι microε το πρόγραmicromicroα της ΕΖ ενισχύεται το laquoάνοιγmicroαraquo του σχολείου στην κοινωνία και θεmicroελιώνεται το laquoανοικτό σχολείοraquo Σηmicroειώνεται επίσης ότι ποσοστό άνω του 50 των εκπαιδευτικών κρίνουν ότι η εκπαιδευτική παρέmicroβαση που έγινε microε την παραγωγή και διάθεση σε όλα τα σχολεία της χώρας του εκπαιδευτικού υλικού για την Ε Ζ είναι πολύ θετική και ότι αυτή ενισχύεται microε την ανάρτηση του υλικού αυτού στην ιστοσελίδα του ΠΙ γεγονός που υποδηλώνει και τη δραστηριοποίηση των εκπαιδευτικών σε θέmicroατα που αφορούν την αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορίας στην

12

εκπαίδευση Όσον αφορά την επιmicroορφωτική στήριξη των εκπαιδευτικών από το ΠΙ από την ανάλυση των δεδοmicroένων φαίνεται ότι αρκετοί (30-40) θεωρούν θετική τη συνεισφορά του επιmicroορφωτικού σεmicroιναρίου αλλά οι περισσότεροι (άνω του 70) πιστεύουν ότι η διαπροσωπική επικοινωνία και η εξατοmicroικευmicroένη παροχή συmicroβουλών από τους Σχολικούς Συmicroβούλους και τα microέλη του ΠΙ είναι αποτελεσmicroατικότερη Πέραν των ενθαρρυντικών καταγραφών των σχολίων παρουσιάστηκαν και ορισmicroένα

προβλήmicroατα όπως λχ το αίτηmicroα αύξησης των κονδυλίων για τις λειτουργικές δαπάνες περισσότερη επιmicroόρφωση στενότερη συνεργασία microε το Π Ι κά Οι προαναφερθείσες ωστόσο παραποmicroπές αποτελούν απάντηση σε κάποιες δικαιολογηmicroένες ενστάσεις ως προς την προσέγγιση πχ της δηmicroιουργικότητας που όmicroως τις απάντησαν τα ίδια τα πιλοτικά σχολεία Το microοντέλο της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης και της ΕΖ φαίνεται να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες Και τούτο διότι στα θετικά του στοιχεία συγκαταλέγεται και η ανάπτυξη δεξιοτήτων microέσα από την ενεργητική και βιωmicroατική microάθηση microε αποτέλεσmicroα τη βελτίωση της αυτοπεποίθησης των microαθητών και την ενδυνάmicroωση των ικανοτήτων τους να προβαίνουν σε σωστές επιλογές Η οmicroαδοσυνεργατική διδασκαλία ευνοεί τη συmicromicroετοχική και συλλογική προσπάθεια την ευελιξία την αποδοχή του άλλου την ψυχολογική του στήριξη αλλά και την καθιέρωση δηmicroοκρατικών διαδικασιών Αξιοποιείται παράλληλα η σχολική ζωή καθώς δίνεται η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να αναλάβει πρωτοβουλίες να αποκτήσει περισσότερη διδακτική αυτονοmicroία και να ξεφύγει από το ασφυκτικό πλαίσιο της τυπικής διδασκαλίας Η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται στο γενικότερο σχεδιασmicroό αλλαγής της θεώρησης του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης που προβάλλεται στο ∆ΕΠΠΣ και είναι πλήρως διαθεmicroατική Ο χρόνος εφαρmicroογής της για microεν το ∆ηmicroοτικό ποικίλλει από 4 ώρες στις microικρές τάξεις microέχρι 2 ώρες στις δύο τελευταίες για δε το Γυmicroνάσιο περιορίζεται αρχικά στις 2 ώρες την εβδοmicroάδα Η microικρή microείωση των ωρών διδασκαλίας για ορισmicroένα microαθήmicroατα δε σηmicroαίνει καθόλου υποβάθmicroισή τους αλλά αντίθετα αναβάθmicroισή τους αφού το εύρος του γνωστικού τους περιεχοmicroένου θα προβάλλεται και microέσα από τις δραστηριότητες αυτής της καινοτοmicroίας Αξίζει να τονιστεί ότι ανάλογη αλλά όχι ταυτόσηmicroη υποχρεωτική ζώνη στο ωρολόγιο

πρόγραmicromicroα έχει πρόσφατα καθιερωθεί στα σχολεία (∆ηmicroοτικά και Γυmicroνάσια) της Πορτογαλίας microε τον τίτλο Area Escola Στην εν λόγω ζώνη αναmicroορφώνεται επίσης ο σχολικός χρόνος (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη) προγραmicromicroατίζεται η εφαρmicroογή της microε επέκταση του ωρολογίου προγράmicromicroατος όπως και στην πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τα ολοήmicroερα σχολεία και προσεγγίζεται η διαθεmicroατικότητα στη βάση σχεδίων εργασίας (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη)Υπογραmicromicroίζεται επίσης ότι οι προαναφερθείσες οmicroοιότητες είναι προσαρmicroοσmicroένες στις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας γι΄ αυτό και στην Πορτογαλία την οποία βάλαmicroε στην συζήτησή microας το σχετικό πρόγραmicromicroα έχει προχωρήσει microέχρι την υποχρεωτική αξιολόγηση των microαθητών γεγονός που δεν ισχύει στη δική microας πρόταση για την Ευέλικτη Ζώνη την οποία θέλουmicroε ουσιαστική laquoόασηraquo στην καθηmicroερινή πορεία των microαθητών microέσα στο σχολείο Μια σοβαρή επίσης διαφορά αφορά το ότι η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται ως σοβαρό συστατικό στοιχείο στη γενικότερη πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη διαθεmicroατικότητα (∆ΕΠΠΣ ΑΠΣ) ενώ η Area Escola έχει περισσότερο αυτόνοmicroη microορφή (Amaro 2003) Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο υλοποίησε κατά το σχολικό έτος 2001-2002 την πρώτη

πιλοτική εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης σε 11 Νηπιαγωγεία 176 ∆ηmicroοτικά και 52 Γυmicroνάσια της χώρας αστικά και ηmicroιαστικά Η ανταπόκριση των ∆ηmicroοτικών σχολείων στο κάλεσmicroα επέκτασης της Ευέλικτης Ζώνης στο σχολικό έτος 2002-2003 υπήρξε microεγάλη Από τα υπερχίλια σχολεία που δήλωσαν συmicromicroετοχή επελέγησαν 563 Τα Νηπιαγωγεία που επελέγησαν ανήλθαν στα 149 Πρόβληmicroα υπήρξε microε τα Γυmicroνάσια (43 για το 2002-2003) γεγονός που απαιτεί ανάλυση και λύση καθώς σε αρκετά πιλοτικά Γυmicroνάσια υπήρξε

13

επιτυχής εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Στο έτος 2003-2004 το σύνολο των επί πλέον σχολείων που συmicromicroετέχουν στην Ευέλικτη Ζώνη είναι 2147 (946 Νηπιαγωγεία 957 ∆ηmicroοτικά και 229 Γυmicroνάσια και 15 Ειδικά Σχολεία) Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό που είχε

παραχθεί από το ΠΙ και έχει διανεmicroηθεί σε όλα τα σχολεία της χώρας συνέβαλε στην πιλοτική εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Το υλικό αυτό είναι ουσιαστικά ο καρπός της συνεργασίας του ΠΙ microε την ευρύτερη επιστηmicroονική και εκπαιδευτική κοινότητα Ενδεικτικά αναφέρεται αυτό που είχε επιλεγεί προσεκτικά microέσα από τα 85 Πειραmicroατικά Προγράmicromicroατα Εκπαίδευσης (ΠΠΕ) του έργου ΣΕΠΠΕ του ΠΙ Τα ΠΠΕ που επιλέχθηκαν έτυχαν αναmicroόρφωσης επεξεργασίας και προσθηκών σε συνεργασία microε τους επιστηmicroονικούς υπευθύνους που τα δηmicroιούργησαν Εκτός από τα πολυθεmicroατικά βιβλία που προαναφέραmicroε ιδιαίτερα χρήσιmicroα θεωρούνται ο

Οδηγός για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης (ΠΙ 2001) και το ανάλογο εποπτικό εκπαιδευτικό υλικό (διαφάνειες ηχητικά αρχεία λογισmicroικό ταινίες βίντεο) Οι εκπαιδευτικοί microπορούν να χρησιmicroοποιήσουν το υλικό αυτό αυτούσιο ή τροποποιηmicroένο για τις άmicroεσες διδακτικές τους ανάγκες αλλά και ως υλοποιήσιmicroη πρόταση για την παραγωγή παραπλήσιου διαφορετικού ή συmicroπληρωmicroατικού υλικού από τους ίδιους Άλλωστε η ενεργοποίηση και η δηmicroιουργικότητα δεν αφορά microόνο τους microαθητές αλλά και τους διδάσκοντες Γι αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η Ευέλικτη Ζώνη έχει laquoανοιχτήraquo θεmicroατική και η τελική επιλογή των αντικειmicroένων microελέτης βασίζεται κυρίως στην αρχή της ελεύθερης συλλογικότητας και στην αρχή της ποικιλίας και του πλουραλισmicroού Έτσι αντισταθmicroίζεται η ανελαστικότητα της microονοmicroέρειας και ο πολυκερmicroατισmicroός του παραδοσιακού σχολείου Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβλήθηκε από το ΠΙ να εmicroπλουτίσει τον Οδηγό της Ευέλικτης

Ζώνης microε σχέδια εργασίας (ΠΙ 2001 2002α) που θα αξιοποιούν περισσότερο τα θέmicroατα των πολυθεmicroατικών βιβλίων τα οποία κινδύνευσαν να χαθούν στην πληθώρα του εκπαιδευτικού υλικού που προωθήθηκε στα σχολεία Η έmicroφαση που δίνεται στα σχέδια εργασίας βασίζεται στο γεγονός ότι η εν λόγω microέθοδος είναι καθαρά microαθητοκεντρική και πραγmicroατοποιείται microέσα σε πλαίσια συλλογικής δράσης των microαθητών ∆ηλαδή ως αφετηρία τους τα σχέδια εργασίας έχουν τους προβληmicroατισmicroούς και τα ενδιαφέροντα microεmicroονωmicroένων ατόmicroων ή του συνόλου της διδακτικής οmicroάδας Ο σχεδιασmicroός των εργασιών γίνεται microε ευθύνη της οmicroάδας και στοχεύει κυρίως στην ολοκλήρωση κάποιου έργου που οδηγεί στη λύση ενός προβλήmicroατος ή στην απάντηση κάποιου ερωτήmicroατος πάντα βέβαια microέσα από βιωmicroατικές επικοινωνιακές δραστηριότητες Άλλοτε πάλι το κοινό έργο παίρνει τη microορφή εικαστικής σύνθεσης ή χειροπρακτικής κατασκευής Υπάρχει και η δυνατότητα να τεθεί και ο προβληmicroατισmicroός ως πρόταση εκ microέρους του εκπαιδευτικού microε microοναδικό όmicroως στόχο την κινητοποίηση της οmicroάδας (ΠΙ 2002α 2003β) Επισηmicroαίνεται ότι για την υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας είναι αναγκαία η ενεργός

συmicromicroετοχή και συλλογική δράση των microαθητών στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης Ο ολοκληρωmicroένος σχεδιασmicroός είναι δεσmicroευτικός για την οmicroάδα και για τούτο τα microέλη της πρέπει να συmicromicroετέχουν ενεργά σε όλη την πορεία διεξαγωγής του σχεδίου εργασίας Η microέθοδος αυτή θεωρείται microια ανοικτή διαδικασία microάθησης και εξελίσσεται ανάλογα microε τις εκάστοτε συνθήκες και τα ενδιαφέροντα όσων συmicromicroετέχουν Κατά την επιλογή των θεmicroάτων θα πρέπει να λαmicroβάνονται υπόψη και να αξιοποιούνται ανάλογα οι δυνατότητες των παιδιών microε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες καθώς και των παιδιών microε ιδιαίτερα εθνοτικά πολιτισmicroικά θρησκευτικά γλωσσικά και κοινωνικοοικονοmicroικά χαρακτηριστικά ώστε να συmicromicroετέχουν ενεργά στην όλη διαδικασία (ΠΙ 2002 αβγ ∆άλκος 1998 Frey 1992 Χρυσαφίδης 1994) Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο της έρευνας που διεξάγεται κατά τη διάρκεια

ενός σχεδίου εργασίας είναι διαφοροποιηmicroένος σε σχέση microε αυτόν που αναλαmicroβάνει κατά την παραδοσιακή διδασκαλία Από φορέας-microεταδότης της γνώσης και κέντρο της διδακτικής

14

διαδικασίας microετατρέπεται σε συνερευνητή συνεργάτη και καθοδηγητή Παρακολουθεί τις δραστηριότητες των microαθητών είναι αρωγός στις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν κατά την εκτέλεση του σχεδίου εργασίας όχι ως αυθεντία αλλά ως εmicroπειρότερος συmicromicroέτοχος Με τη microεθοδολογία αυτή αξιοποιείται η δυναmicroική της συνεργαζόmicroενης microαθητικής οmicroάδας και υλοποιείται σε ένα κλίmicroα αποδοχής ενθάρρυνσης και δηmicroιουργικότητας καθώς ο κάθε microαθητής κατέχει κεντρικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία και ο δάσκαλος διευκολύνει συmicroβουλεύει και ενθαρρύνει τους microαθητές ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση της γνώσης και η καλλιέργεια των στάσεων και των δεξιοτήτων που απαιτεί η σηmicroερινή κοινωνία της Πληροφορίας και της Γνώσης (ΠΙ 2002α Hargraves 1994) Από την microέχρι σήmicroερα εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θεωρείται σηmicroαντική η εmicroπειρία

που απέκτησαν οι σχολικοί σύmicroβουλοι και οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα Η ανάλογη αξιοποίησή τους κατά την επέκταση και στη συνέχεια κατά την πιθανή φάση της microελλοντικής γενικευmicroένης εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας αυτής σε όλα τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης της χώρας θα οδηγήσει στον εκσυγχρονισmicroό και στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος Καθώς το microέτρο αυτό δεν είναι αποσπασmicroατικό αλλά εντάσσεται συνεκτικά microέσα στο πλαίσιο του ∆ΕΠΠΣ η πανταχόθεν στήριξή του αλλά και η αλληλοστήριξη ίσως είναι microια διαδικασία που πρέπει να υπερβεί τις οποιεσδήποτε θολές αmicroφισβητήσειςmiddot ίσως καταδειχθεί microια σηmicroαντική εκπαιδευτική προσφορά ένα χρέος προς τη microαθητιώσα νεολαία της χώρας microας που πρέπει να ξεπληρώσουmicroε microε ευχαρίστηση

Το νέο εκπαιδευτικό υλικό Η πορεία υλοποίησης της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης βρίσκεται προς το τέλος της microε τη συγγραφή όλων των βιβλίων (διδακτικών πακέτων) του ∆ηmicroοτικού και του Γυmicroνασίου και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού Αξίζει να τονιστεί ότι για πρώτη φορά δίδεται το περιεχόmicroενο ο τρόπος οργάνωσής του και η microεθοδολογία για το Νηπιαγωγείο microε τον υπό συγγραφή laquoΟδηγό Νηπιαγωγούraquo στον οποίο υπάρχουν οι κατευθυντήριοι άξονες στη βάση του σχετικού ∆ΕΠΠΣ Τα βιβλία του ∆ηmicroοτικού γράφονται όλα και θα αντικαταστήσουν παmicroπάλαια (περίπου 20 ετών) βιβλία και ως προς την αξιόλογη γνώση και ως προς την εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας Ανάλογα ισχύουν και για όλα τα βιβλία του Γυmicroνασίου Στον πίνακα 5 παραθέτουmicroε το σύνολο του νέου εκπαιδευτικού υλικού που εκπονείται

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εκπαιδευτικό υλικό που εκπονείται ΒΙΒΛΙΑ ΧΑΡΤΕΣ CD-Rom ∆ηmicroργία

Audio CD

Αναπαραγωγή Audio CD

ΑναπαραγωγήVisual CD

∆ηmicroργίαampΑναπαρα γωγήΑφισσών

Αναπαρα γωγή Αφισσών

Α ΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

52

18

18

1

12

2

ΒΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

73

06

19

12

3

7

15

ΣΥΝΟΛΟ

(418)

125

24

37

13

15

9

55

140

Η σχετική διαδικασία εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού που άρχισε το Μάιο του 2003

προκάλεσε microεγάλη συmicromicroετοχή της εκπαιδευτικής κοινότητας και της ελληνικής διανόησηςuacute περίπου 2000 υποψήφιοι κριτές-αξιολογητές ή υποψήφιοι συγγραφείς συmicromicroετείχαν στην πρόσκληση του ΠΙ Το διαχειριστικό microέρος του όλου εγχειρήmicroατος (βλ Πράξη 7 03 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ) ίσως δεν πρέπει να αγνοηθεί καθώς πρόκειται για ένα τεράστιο έργο που υλοποιείται microε πρωτόγνωρες διαφανείς διαδικασίες όπως λχ το ανώνυmicroο των υπό κρίση δειγmicroάτων γραφής και η κωδικοποιηmicroένη microε αριθmicroούς κλήρωση των κριτών-αξιολογητών microετά την κατάθεση των προς κρίση δειγmicroάτων γραφής Παρ όλα αυτά δεν έλειψαν οι ενστάσεις και οι εντάσεις Ωστόσο η στατιστική επεξεργασία του συντελεστή συσχέτισης microεταξύ των συmicromicroετοχών και των επιτυχιών συγγραφικών οmicroάδων και αναδόχων έδειξε υψηλή συσχέτιση στην πρώτη και microεγαλύτερη φάση του διαγωνισmicroού (ακολουθούν και άλλες για πολύ microικρό αριθmicroό αγόνων περιπτώσεων) Ο υψηλός συντελεστής συσχέτισης (r= 090 για την πρωτοβάθmicroια και r= 097 για το Γυmicroνάσιο) υποστηρίζει την αντικειmicroενικότητα στη διαδικασία γεγονός που συνέβαλε στην υποχώρηση κάθε υποψίας για διαβλητότητα του διαγωνισmicroού και οδήγησε σε απόσυρση των ενστάσεων Αξίζει να τονιστεί ότι η κρίση-αξιολόγηση έγινε microε microοριοδοτηmicroένα κριτήρια που

συmicroπεριελάmicroβαναν διάφορες παραmicroέτρους όπως λχ την επιστηmicroονική και παιδαγωγική καταλληλότητα την αισθητική του βιβλίου την αποτύπωση της διαθεmicroατικότητας τη διαδραστικότητα διαθεmicroατικότητα και δηmicroιουργικότητα των ανοικτών λογισmicroικών κά Τα σχεδιασθέντα κριτήρια και τα αντίστοιχα ΑΠΣ ενισχύουν τη δυνατότητα να παρέχονται από τα νέα βιβλία ίσες ευκαιρίες να καλλιεργούνται στάσεις για τη συνεργασία την αλληλεγγύη την αποδοχή της διαφορετικότητας και να συmicroβάλλουν στη δηmicroιουργία φιλικότερου και θετικότερου κλίmicroατος microάθησης Για να αποκτήσουν οι microαθητές τις κατάλληλες γνωστικές δοmicroές γνωστικοκοινωνικές δεξιότητες και microεταγνώσεις για τις προκλήσεις της ζωής της συναρπαστικής εποχής microαςuacute για να έχουmicroε υπαρκτό και συγκεκριmicroένο αντίλογο στη λεγόmicroενη από τον Bernstein (1999) αναποτελεσmicroατικότητα του εκπαιδευτικού συστήmicroατος Στο πλαίσιο που αναφερόmicroαστε στη δοmicroή και στη λειτουργία της θεώρησης του

εκπαιδευτικού υλικού ουσιαστικοποιείται και η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου microε την έννοια ότι ο κάθε εκπαιδευτικός θα διαmicroορφώνει τη δική του laquoσυνταγήraquo διδασκαλίας του microαθήmicroατος βασισmicroένη στο microικρό ολιγοσέλιδο βιβλίο και το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό τις βιβλιοθήκες και άλλες πρόσφορες πηγές που θα έχει στη διάθεσή του Με τον τρόπο αυτό αυξάνονται ουσιαστικά οι βαθmicroοί ελευθερίας του microέχρι σήmicroερα άκαmicroπτου κεντρικού εκπαιδευτικού συστήmicroατος και καλύπτονται οι ανάγκες εισαγωγής του εναλλακτικού βιβλίου το οποίο ήδη προκάλεσε προβλήmicroατα που οδήγησαν στην απόσυρσή του

Η αξιολόγηση του microαθητή Στον ίδιο τόνο αξίζει να υπογραmicromicroιστεί ότι συνακόλουθο της εσωτερικής αλλαγής του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι και ο προβληmicroατισmicroός για τους στόχους τις microορφές αξιολόγησης του microαθητή τις βασικές αρχές και τις τεχνικές εφαρmicroογής της καθώς και τα microέσα έκφρασης του αξιολογικού αποτελέσmicroατος Η νέα αυτή θεώρηση της αξιολόγησης σύmicroφωνα microε το ∆ΕΠΠΣ διευρύνεται από την στενή αντίληψη των τεστ που αποσκοπούν απλώς στον έλεγχο κατάκτησης της προβλεπόmicroενης γνώσης για να συmicroπεριλάβει και τη διαπίστωση του βαθmicroού επίτευξης όλων των στόχων microάθησης και τη διαπίστωση της ατοmicroικής και συλλογικής πορείας των microαθητών ούτως ώστε να σχεδιαστούν και microε τη

16

συmicromicroετοχή των microαθητών τα επόmicroενα στάδια microάθησης Στάδια τα οποία θα στηρίζονται και στον εντοπισmicroό των microαθησιακών δυσκολιών και ελλείψεων των microαθητών και θα στοχεύουν στη βελτίωση της microαθησιακής διαδικασίας Κεντρικός άξονας της αξιολόγησης στο νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα στο οποίο εντάσσεται οργανικά η παράmicroετρος της διαθεmicroατικότητας αποτελεί η προσπάθεια καλλιέργειας ερευνητικού πνεύmicroατος απόκτησης microεταγνωστικών ικανοτήτων και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβληmicroάτων που συνδέονται άmicroεσα και microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής και στοχεύουν στον έλεγχο και τη διαχείριση της microάθησής τους στη σηmicroερινή εποχή της γνώσης και της πολυπλοκότητας Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η υπευθυνότητα των microαθητών microέσα από διαδικασίες συλλογικής εργασίας και αυτοαξιολόγησης καθώς και microε την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίmicroησης των microαθητών microε στόχο τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και την καλλιέργεια του κοσmicroοειδώλου τους Στο πλαίσιο της θεώρησης αυτής (ΠΙ 2003α) εντάσσονται οργανικά και οι τρεις microορφές

αξιολόγησης της επίδοσης του microαθητή δηλαδή η αρχική ή διαγνωστική η διαmicroορφωτική ή σταδιακή και η τελική ή συνολική η αποτελεσmicroατική εφαρmicroογή των οποίων θα υποστηρίξει την ποιοτική αναβάθmicroιση της διαδικασίας διδασκαλίαςmicroάθησης Το παιδαγωγικό περιεχόmicroενο εφαρmicroογής της αξιολόγησης καθώς και οι βασικές οργανωτικές και επικοινωνιακές περιστάσεις που σχετίζονται και microε την ηλικία και την νοητική ωριmicroότητα των microαθητών διαmicroορφώνουν το πλαίσιο εφαρmicroογής ποικιλίας τεχνικών αξιολόγησης οι οποίες συναρτώνται άmicroεσα microε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στόχους και το περιεχόmicroενο του γνωστικού αντικειmicroένου Στις τεχνικές αξιολόγησης περιλαmicroβάνονται οι γραπτές ή προφορικές εξετάσεις microε ερωτήσεις κλειστού ή ανοικτού τύπου η δυναmicroική συζήτηση τα σχέδια εργασίας η συστηmicroατική παρατήρηση ο φάκελος εργασιών δελτίο καρτέλα microαθητή η αυτοαξιολόγηση του microαθητή και η αξιολόγηση από τους συmicromicroαθητές του ή και ο συνδυασmicroός αυτών και άλλων τεχνικών

Ήδη το ΠΙ επεξεργάζεται πρόταση-πλαίσιο προς συζήτηση microε την εκπαιδευτική κοινότητα microε στόχο την περαιτέρω εξειδίκευση της πρότασής του για την αξιολόγηση του microαθητή η οποία θα βασίζεται στην ιδιαιτερότητα των microαθηmicroάτων στις ιδιαιτερότητες των microαθητών (ΠΙ 2003α) και θα εκτείνεται σε ορισmicroένες περιπτώσεις πέραν της ποσοτικής στην περιγραφική αξιολόγησηmiddot microε γνώmicroονα την αναβάθmicroιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας την απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας από το microαθητή και την περισσότερη ενηmicroέρωση των γονέων για την πραγmicroατικότητα Οι νέες microορφές αξιολόγησης του microαθητή στην ολοκληρωmicroένη τους microορφή θα

αποτελέσουν microια δεύτερη τοmicroή microετά από εκείνη του ∆ΕΠΠΣ και των ΑΠΣ στη διαmicroόρφωση της σοβαρής εσωτερικής αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Μια τέτοια τοmicroή ίσως ανοίξει το δρόmicroο και για την αναθεώρηση του εξεταστικού συστήmicroατος εισαγωγής στα πανεπιστήmicroια

Συmicroπερασmicroατικά Το συζητούmicroενο λοιπόν που είναι η νέα θεώρηση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος για την

υποχρεωτική εκπαίδευση προσεγγίζεται ήδη στην πράξη και αρχίζει να δίνει microε την ΕΖ σε αυτή τη φάση τη δυναmicroική εκείνη και την ευελιξία στο σχολείο να ανταποκρίνεται στην κοινωνική ρευστότητα της εποχής microας σ ένα πραγmicroατιστικό επίπεδο που δεν παγιδεύεται σ ένα microεταmicroοντέρνο και αόριστο προβληmicroατισmicroό Αντίθετα microε το νέο σύστηmicroα το σχολείο του microέλλοντος προετοιmicroάζει microε επιτυχία την κοινωνική ένταξη του microαθητή ο οποίος δικαιούται να σκέφτεται να χαίρεται και να ονειρεύεται Θα δώσει επίσης στην ολοκλήρωσή του τη δυνατότητα να απελευθερωθούν τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις (όπως έγινε και microε το νόmicroο πλαίσιο 1268 του 1982 για τα Πανεπιστήmicroια) καθώς ο εκπαιδευτικός θα microπορεί να

17

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

καλλιέργειας της δηmicroιουργικότητας του microαθητή και όχι microόνο χώρος στερεότυπης microετωπικής διδασκαλίας (Θεοφιλίδης 1997 Χρυσαφίδης 1994) Η κοινότοπη λοιπόν αναφορά στην αναγκαιότητα ανάπτυξης της δηmicroιουργικότητας του

παιδιού οι σχετικές παιδαγωγικές αναλύσεις laquoδιαγνώσειςraquo και προτάσεις ενώ παίρνουν πολλές φορές τη microορφή laquoσυνταγήςraquo δεν απαντούν ξεκάθαρα στο πιο βασικό σχετικό ερώτηmicroα τι να κάνουmicroε δηλαδή για να γίνουν δηmicroιουργικά τα παιδιά microας Γι αυτό χρόνια τώρα ψελλίζουmicroε διάφορα περί βιωmicroατικών προσεγγίσεων περί δηmicroιουργικού σχολείου και τα σχετικά χωρίς αποτελεσmicroατική microεθοδολογική πρόταση (Αλαχιώτης 2002 α Κανάκης 1987 Frey 1998) Ο προβληmicroατισmicroός απόλυτα ορθός οι επιχειρηθείσες προσπάθειες που προηγήθηκαν

αδιαmicroφισβήτητα σεβαστές οι δυσκολίες αναmicroφίβολα σοβαρές η απόσταξη όmicroως του επιθυmicroητού αποτελέσmicroατος φαίνεται δύσκολη Το θέmicroα microας δεν είναι βέβαια καινούργιο δεν αναδύθηκε σήmicroερα Σήmicroερα όmicroως microπορεί να θεωρηθεί και ως πρόβληmicroα προς λύση ως επιτακτική απάντηση στην πρόκληση της νέας πολύπλοκης πραγmicroατικότητας Ο Εκπαιδευτικός Όmicroιλος microε τη σηmicroαντική προσφορά του στα εκπαιδευτικά θέmicroατα της Χώρας είχε ανιχνεύσει τον εν λόγω προβληmicroατισmicroό (∆ηmicroαράς 1980) Η πρόταση για την Ενιαία Συγκεντρωτική ∆ιδασκαλία ήταν microια σοβαρή εισαγωγή στο θέmicroα και η microέθοδος σχεδίων εργασίας microια αρχική προσέγγιση (Αλαχιώτης 2002δ Ματσαγγούρας 2002β) Στον παρονοmicroαστή ωστόσο αυτών των προσεγγίσεων πρέπει να προσθέσουmicroε και το

γεγονός ότι οι αρχικές προσπάθειες διαθεmicroατικής και δηmicroιουργικής προσέγγισης επικεντρώνονταν εν πολλοίς στον τρόπο οργάνωσης των microαθηmicroάτων και στη δηmicroιουργία θεmicroατικών πυρήνων Η βάση αυτή διαmicroορφωνόταν από τους συντάκτες του προγράmicromicroατος και ο εκπαιδευτικός συνέβαλλε microε την προσπάθειά του να προκαλέσει το ενδιαφέρον του microαθητή σε συγκεκριmicroένο θέmicroα που ήταν πιθανό να microην τον ενδιέφερε άmicroεσα Επιπρόσθετα η microέθοδος σχεδίων εργασίας σε πλήρη ανάπτυξη αναδεικνύει και προωθεί τη δηmicroιουργική microάθηση επιτρέποντας την αυθόρmicroητη συmicromicroετοχή του microαθητή στην επιλογή θεmicroάτων και στη διαδικασία διερεύνησής τους (Χρυσαφίδης 1994 Χατζηγεωργίου 1999 Meyer 1987 Galton ampWilliamson 1992) Στις σύγχρονες προκλήσεις της πολυδιάστατης κοινωνίας της γνώσης αλλά και της

απόγνωσης της πληροφορίας αλλά και της παραπληροφόρησης της τεχνογνωσίας και της microεγεθυνόmicroενης πολυπολιτισmicroικότητας η απάντηση είναι η διαmicroόρφωση microιας πολυδιάστατης δηmicroιουργικής προσωπικότητας του microαθητή (Lawton et al 2000) Και αν οι δυο πιο ευγενείς αποστολές του ανθρώπου microέχρι σήmicroερα αφορούσαν την απόκτηση της γνώσης και την επέκτασή της η απόσταξη της αξιόλογης γνώσης που πρέπει να φθάνει στο σχολείο και να παρέχεται microε αποτελεσmicroατικό τρόπο είναι microια τρίτη για να αρχίσουmicroε να laquoσυλλαβίζουmicroεraquo τα περί ουσιαστικής συmicroβολής του σχολείου στην αναδυόmicroενη αλλά και προσδοκώmicroενη κοινωνία της ποιότητας αναmicroφίβολα microέσα από την ποιότητα της εκπαίδευσης (Unesco 1998 OECD 2001 Αλαχιώτης 2002 α β γδ) Απαιτείται λοιπόν microια στρατηγική η οποία θα πλαισιώνεται από σχεδιασmicroούς και

πρακτικές που θα προσεγγίζουν στην ουσία τους σωστούς στόχους το microαθησιακό πλαίσιο σύmicroφωνα microε τη νοητική ηλικία του microαθητή τη microεθοδολογία την ισότητα ευκαιριών των δύο φύλων των οmicroάδων ατόmicroων microε ειδικές εκπαιδευτικές ικανότητες και ανάγκες των οmicroάδων microε ιδιαίτερα πολιτισmicroικά και γλωσσικά χαρακτηριστικά Η βελτιστοποίηση κάθε ποιοτικής παραmicroέτρου θα συmicroβάλλει και στην αναβάθmicroιση της γενικής παιδείαςmiddot αλλά και στον περιορισmicroό της σχολικής διαρροής η οποία πυροδοτεί τον κοινωνικό αποκλεισmicroό και τελικά την ανεργία και κάθε microορφή κοινωνικής παθογένειας (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Walker amp Soltis 1997) Μια άλλη αναγκαία παραδοχή και βασική παιδαγωγική αρχή πρέπει να είναι η

ιεραρχηmicroένη παρέmicroβαση που δεν microπορεί παρά να εκκινεί από τη βασική εκπαίδευση την υποχρεωτική το ∆ηmicroοτικό και το Γυmicroνάσιο αλλά και το Νηπιαγωγείο που τείνει ως θεσmicroός

2

να γενικευθεί Και τούτο διότι η σωστά οργανωmicroένη υποχρεωτική εκπαίδευση θα επηρεάσει θετικά και τις άλλες βαθmicroίδες το Λύκειο την ΤΕΕ και την Τριτοβάθmicroια Εκπαίδευση Για να απεmicroπλακούmicroε κάποτε στο microέλλον από τη συγκεχυmicroένη αντίληψη ταύτισης του εξεταστικού προβλήmicroατος (τις εισαγωγικές εξετάσεις στα ΑΕΙ και τα ΤΕΙ το laquoΜινώταυροraquo δηλαδή των γενικών εξετάσεων) microε το εκπαιδευτικό σύστηmicroα (Αλαχιώτης 1995 Amaro 2000) Η παραδοχή λοιπόν ότι το Νηπιαγωγείο είναι ο πρώτος microετά την οικογένεια χώρος

κοινωνικοποίησης του παιδιού το επιφορτίζει microε ιδιαίτερες ευθύνες Όπως και το ∆ηmicroοτικό το οποίο θα σφραγίσει τη σχέση του παιδιού microε τον εκπαιδευτικό θεσmicroό microε τη γνώση και την παιδεία microε την άmicroβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων (ΦΕΚ 303 amp 304 13-3-03 ΦΕΚ 1196 26-8-03 ∆ΕΠΠΣ ΠΙ 2003 α Ιστοσελίδα wwwpi-schοolsgr) Άλλωστε πέρασε ο καιρός που ο δάσκαλος αποτύπωνε τη γνώση στο laquoπετσίraquo του microαθητή microε τη βέργα που ο αυταρχισmicroός είχε τη θέση της συνεργασίας και η επιβολή της δηmicroιουργικότητας Το Γυmicroνάσιο θα υποδεχτεί τον προσεγγίζοντα την ταραχώδη εφηβεία νέο microε τις αντιρρήσεις του τις αmicroφισβητήσεις του την ακόρεστη περιέργεια για τον κόσmicroο που εmicroείς του παρουσιάζουmicroε προκειmicroένου να τον γνωρίσει να τον κατανοήσει να τον αποδεχτεί και να τον αγαπήσει Το παιδί στις πιο microικρές ηλικίες υπόκειται εύκολα στις επιδράσεις των προσώπων και

των θεσmicroών κύρους και γίνεται εύκολα laquoδέκτης αυθεντίαςraquo Ωστόσο είναι ήδη microια microικρή προσωπικότητα εύπλαστη που το σχολείο καλείται να την καλλιεργήσει microε τον πιο σωστό τρόπο όχι βέβαια θεωρώντας το microαθητή αποθήκη γνώσεων που θα τη γεmicroίσει ένα σχολείο που microε τη σειρά του έχει σκληρούς ανταγωνιστές σε microια κοινωνία microε laquoποικιλώνυmicroες αυθεντίεςraquo και laquoπαραπλανητικές σειρήνεςraquo όπως λχ τα ΜΜΕ το διαδίκτυο και όχι microόνο που διακινούν πληροφορίες και γνώσεις χωρίς το απαιτούmicroενο laquoπαιδαγωγικό εισιτήριοraquo Ένα σχολείο που πρέπει να αντιδράσει και να ισχυροποιήσει το παιδαγωγικό του περιβάλλον για να συνεχίσει να είναι κορυφαίος κοινωνικός θεσmicroός (Αλαχιώτης 2002β Hargraves 1994))

Το ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ)

Προς την επιδιωκόmicroενη αυτή κατεύθυνση όπως σκιαγραφήθηκε το Παιδαγωγικό

Ινστιτούτο άρχισε το Φθινόπωρο του 2000 το σχεδιασmicroό της αναθεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης microετά την πρόταση που θέσαmicroε στο Συντονιστικό Συmicroβούλιο αρχικά και στα Τmicroήmicroατα και στην Ολοmicroέλεια Το γενικό πλαίσιο χαρακτηρίζεται από δύο κυρίως παραmicroέτρους Την ισόρροπη κάθετη κατανοmicroή της διδακτέας ύλης από τάξη σε τάξη ένα νέο δηλαδή ενιαίο πλαίσιο προγραmicromicroάτων σπουδών χωρίς άχρηστες επικαλύψεις και πρωθύστερα και την εφικτή οριζόντια διασύνδεση των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων Σπουδών (ΑΠΣ) των επιmicroέρους γνωστικών αντικειmicroένων παράmicroετρος που τιτλοδοτήθηκε ως laquoδιαθεmicroατική προσέγγισηraquo Πρέπει να υπογραmicromicroισθεί ότι στην περίπτωση της εν λόγω διαθεmicroατικής προσέγγισης δεν καταργείται η αυτονοmicroία των microαθηmicroάτων (πλην της περίπτωσης της Ευέλικτης Ζώνης) τα οποία ωστόσο δικτυώνονται microε βασικές διαθεmicroατικές έννοιες και δραστηριότητες microε τέτοιο τρόπο ώστε να προβάλλεται η laquoπαράmicroετρος της διαθεmicroατικότηταςraquo στη σχολική πράξη (ΠΙ 2003α Αλαχιώτης 2002δ Ματσαγγούρας 2002β Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Θεοφιλίδης 1997) Το ∆ΕΠΠΣ και τα συνακόλουθα ΑΠΣ που συντάχθηκαν από το ΠΙ είχαν microηδενικό κόστος ενώ διαφορετικά θα κόστιζαν κατά τα ειωθότα πάνω από 3 εκατοmicromicroύρια ευρώ Με τη διαθεmicroατικότητα λοιπόν αναπροσαρmicroόζονται στόχοι και microέθοδοι διδασκαλίας ενώ

δοmicroείται ανάλογα και το περιεχόmicroενο των microαθηmicroάτων στη βάση microιας ισόρροπης κάθετης και οριζόντιας κατανοmicroής της διδασκόmicroενης ύλης Η διαδικασία αυτή ενισχύει την επιδιωκόmicroενη ουσιαστική γενική παιδεία και την ποιότητα της εκπαίδευσης την ενιαία οργάνωση του περιεχοmicroένου των γνωστικών αντικειmicroένων και τις διερευνητικές προσεγγίσεις διδασκαλίας

3

Και τούτο διότι η προσπάθεια της ολιστικής προσέγγισης της γνώσης προκαλεί το ενδιαφέρον και ταυτόχρονα ανταποκρίνεται στην πολύπλευρη κοινωνική πραγmicroατικότητα στις συmicroπεριφορές και στις εmicroπειρίες του microαθητή (CIDREE 1999 Frey 1998) Για να επιτευχθεί ο στόχος της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης θεωρείται απαραίτητη microια microετατόπιση του laquoεπίκεντρουraquo των ΑΠΣ και της διδασκαλίας από τη διδασκαλία του θέmicroατος (η χρήση θεmicroάτων προκειmicroένου οι σχετικές δραστηριότητες να microην είναι επιφανειακές ) για να προσεγγίζεται βαθύτερα η εννοιολογική κατανόηση στο βαθmicroό που είναι εφικτό για κάθε θεmicroατική ενότητα των αυτοτελών microαθηmicroάτων (Erickson 1998) Η ∆ιαθεmicroατική Προσέγγιση δηλαδή η ολιστική κατάκτηση της γνώσης δίνει τη

δυνατότητα στο microαθητή να συγκροτήσει ένα ενιαίο σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων που θα του επιτρέπει να αναπτύσσει προσωπική άποψη για θέmicroατα που σχετίζονται microεταξύ τους microε ζητήmicroατα της καθηmicroερινής ζωής και να διαmicroορφώσει το δικό του κοσmicroοείδωλο τη δική του κοσmicroοθεωρία και κοσmicroοαντίληψη (Αλαχιώτης 2002δ Lawton et al 2000) Η διαθεmicroατική προσέγγιση δεν microπορεί παρά να υποστηρίζεται από microεθόδους ενεργητικής απόκτησης της γνώσης οι οποίες εφαρmicroόζονται κατά τη διδασκαλία κάθε γνωστικού αντικειmicroένου και εξειδικεύονται στις διαθεmicroατικές δραστηριότητες και σχέδια εργασίας στο τέλος κάθε θεmicroατικής ενότητας Η επιλογή microιας διαθεmicroατικής δραστηριότητας και η εκτίλυξη microιας συζήτησης κατά τη

διδασκαλία microε συστηmicroατοποιηmicroένες προεκτάσεις σε άλλα θέmicroατα (microαθήmicroατα) διευκολύνεται από τη διάχυση της διαθεmicroατικότητας στο κείmicroενο του βιβλίου (όπου είναι εφικτό) microέσα από τις λεγόmicroενες θεmicroελιώδεις διαθεmicroατικές έννοιες Ένα σύνολο από διαθεmicroατικές έννοιες διευκολύνει την επικαιροποιηmicroένη γνώση καθώς οι microαθητές microπορούν να αντλήσουν από τη βάση γεγονότων και να αντιληφθούν καλύτερα τα διάφορα microοντέλα και τις σχέσεις των επιστηmicroών και των θεmicroάτων Οι microαθητές λχ αρχίζουν να κατανοούν συγκεκριmicroένα θέmicroατα όχι ως ένα σύνολο γεγονότων προς αποmicroνηmicroόνευση αλλά ως αντιπροσωπευτικά δείγmicroατα microιας microεγαλύτερης και πιο αφηρηmicroένης ιδέας microιας διαθεmicroατικής έννοιας (Erickson 1998) Τέτοιες θεmicroελιώδεις διαθεmicroατικές έννοιες κοινές σε πολλές επιστήmicroες υπάρχουν πολλές

(πχ σύστηmicroα microεταβολή αλληλεπίδραση οmicroοιότητα-διαφορά κά) Αυτές οι έννοιες χρησιmicroοποιούνται τόσο microέσα στο κείmicroενο του βιβλίου όσο και στις δραστηριότητες και τα σχέδια εργασίας για να γίνουν ευκολότερα οι απαιτούmicroενες προεκτάσεις του διδασκόmicroενου κάθε φορά microαθήmicroατος θέmicroατος (Αλαχιώτης 2002δ Erickson 1998) Λειτουργούν δηλαδή σαν ένα συνεκτικό δίκτυ πάνω στο οποίο δοmicroείται η ολιστική γνώση Για παράδειγmicroα το laquoσύστηmicroαraquo ως βασική επιστηmicroονική έννοια υπάρχει σε πολλές επιστήmicroες στη Βιολογία Γεωλογία Μαθηmicroατικά Φυσικές Επιστήmicroες στην Κοινωνιολογία στην Εκπαίδευση κ ά Το σύστηmicroα λοιπόν microπορεί να χρησιmicroοποιηθεί ως microέσο για να διδαχθούν οι microαθητές σε βαθύτερο επίπεδο για την αλληλεξάρτηση και τη σηmicroασία των συστηmicroάτων από τη microελέτη κάθε νέου παραδείγmicroατος-θέmicroατος όπως των συστηmicroάτων του ανθρωπίνου σώmicroατος του καιρού των Μαθηmicroατικών της Χηmicroείας της Κοινωνιολογίας κά Με τον τρόπο αυτό microπορεί να χρησιmicroοποιηθεί ως ιδέα για να γίνουν οι κατάλληλες προεκτάσεις και διασυνδέσεις διαφορετικών επιστηmicroονικών γνώσεωνmiddot σαν laquoόχηmicroαraquo κάθετης και οριζόντιας microεταφοράς της γνώσης και σύνθεσής της σ ένα ενιαιοποιηmicroένο οικοδόmicroηmicroα στο οποίο θα ενσωmicroατώνεται κάθε νέα πληροφορία ανάλογα microε το νοητικό επίπεδο του microαθητή (Erickson 1998) Στον πίνακα 1 εmicroφανίζεται ως παράδειγmicroα η συχνότητα ορισmicroένων διαθεmicroατικών εννοιών στα ΑΠΣ των microαθηmicroάτων όλων των τάξεων του ∆ηmicroοτικού σχολείου στοιχεία που θα βοηθήσουν τόσο τους συγγραφείς όσο και τους εκπαιδευτικούς για τους οποίους το Τmicroήmicroα Ποιότητας της Εκπαίδευσης του ΠΙ επεξεργάστηκε σχετικές laquoΟδηγίες για την προώθηση της διαθεmicroατικότηταςraquo οι οποίες υπάρχουν στην ιστοσελίδα του ΠΙ (ΠΙ 2003α) Στο σηmicroείο αυτό αξίζει να τονισθεί ο προβληmicroατισmicroός του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για

την τιτλοδότηση του νέου ενιαίου πλαισίου προγραmicromicroάτων σπουδών microε το επίθετο laquoδιαθεmicroατικό ή διεπιστηmicroονικόraquo Η διεπιστηmicroονική προσέγγιση αφορά την περίπτωση κατά

4

την οποία το υπό εξέταση θέmicroα απαιτεί τη συmicroβολή διαφόρων επιστηmicroών Οριζόντια όmicroως διασύνδεση στο επίπεδο των ΑΠΣ σηmicroαίνει κατάλληλη οργάνωση της διδακτέας ύλης κάθε γνωστικού αντικειmicroένου microε τρόπο που να εξασφαλίζεται η επεξεργασία θεmicroάτων από πολλές οπτικές γωνίες ώστε να laquoφωτίζονται πολυπρισmicroατικάraquo και να αναδεικνύεται η σχέση τους microε την πραγmicroατικότητα Στο πλαίσιο αυτό αναζητούνται στο microέτρο του δυνατού microέσα από τα ΑΠΣ και τη διδασκαλία προεκτάσεις που έχουν τα εξεταζόmicroενα θέmicroατα των αυτοτελών microαθηmicroάτων στο επίπεδο των επιστηmicroών της τέχνης και της τεχνολογίας αλλά και στη διαmicroόρφωση δεξιοτήτων στάσεων και αξιών microε στόχο τη σύνδεση της σχολικής γνώσης microε την καθηmicroερινή ζωή Σ αυτή την περίπτωση ο όρος διαθεmicroατικότητα υπερβαίνει σαφώς τη διεπιστηmicroονικότητα και την υπερκαλύπτει Γι αυτό η πρόταση του ΠΙ (Αλαχιώτης 2002δ) προσδιορίσθηκε ως ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) και όχι ως ∆ιεπιστηmicroονικό παρόλο που η προωθηmicroένη διαθεmicroατικότητα ισχύει κυρίως στη λεγόmicroενη Ευέλικτη Ζώνη στην οποία καταργείται η αυτονοmicroία των microαθηmicroάτων και τη θέση τους παίρνουν θέmicroατα ζητήmicroατα ή προβλήmicroαταbull αλλά και στις διαθεmicroατικές δραστηριότητες και τα σχέδια εργασίας Η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης ως αναγκαιότητα υπαγορεύεται από πολλές

παραmicroέτρους ενώ απασχόλησε την ανθρώπινη σκέψη ακόmicroα και από την εποχή του Πλάτωνα laquoΤα χύδην microαθήmicroατα συναπτέον εις σύνοψιν αλλήλων των microαθηmicroάτων και της του όντος φύσεωςraquo (Τα κοινά microαθήmicroατα πρέπει να σχετίζονται microεταξύ τους καθώς και microε τη φύση της πραγmicroατικότητας) Εξάλλου στη κοινωνία της γνώσης που βιώνουmicroε το cogito ergo sum του Καρτέσιου σκέπτοmicroαι άρα υπάρχω πρέπει να microεταλλαχθεί σε scio ergo sum γνωρίζω άρα υπάρχω Τι πρέπει όmicroως να γνωρίζει ο microαθητής για να microην υποφέρει από microια παραmicroορφωmicroένη

αντίληψη της κοινωνικής πραγmicroατικότητας από τον ηλεκτρονικό αναλφαβητισmicroό στην κοινωνία της πληροφορίας από τον κοινωνικό αποκλεισmicroό και τον επαγγελmicroατικό laquoσκοταδισmicroόraquo στην εποχή της πολυπολιτισmicroικότητας και της κοινωνικής ρευστότητας στην εποχή του ηλεκτρονικού και επαγγελmicroατικού laquoδιαφωτισmicroούraquo Ένα ερώτηmicroα στο οποίο αναmicroφίβολα το σχολείο οφείλει να απαντήσει για να απαλύνει την αγωνία των νέων για το αύριο για τα laquoθανάσιmicroα αmicroαρτήmicroαταraquo του πολιτισmicroού microας όπως τα σκιαγραφεί ο ηθολόγος Λόρεντζ και να τους οδηγήσει στην εκδοχή εκείνη της ζωής που αγγίζει την αυτογνωσία και την ευτυχία (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Unesco 1998) Άλλωστε το ενιαίο και το ολιστικό της γνώσης η αρχή της ολότητας στην ανθρώπινη

αντίληψη ενισχύεται τόσο σε επιστηmicroολογικό επίπεδο από τον επιστηmicroολογικό αναγωγισmicroό υπό την ευρεία άποψη όσο και από πολλούς επιστηmicroονικούς διδακτικούς ψυχολογικούς κοινωνικούς και οικονοmicroικούς λόγους που συνηγορούν στη σπουδαιότητα της διαθεmicroατικότητας περί της οποίας έχει αναπτυχθεί διεθνώς ένας σοβαρός διάλογος Αλλά και σε πιο εφαρmicroοσmicroένο τόνο παρατηρούmicroε την ανάδυση διεπιστηmicroονικών γνωστικών περιοχών όπως η Βιοηθική η Βιοπληροφορική διατmicroηmicroατικά ή και διαπανεπιστηmicroιακά microεταπτυχιακά προγράmicromicroατα σπουδών που σηmicroατοδοτούν ένα προβληmicroατισmicroό για την αποτελεσmicroατικότητα της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης των εξειδικεύσεων γεγονός που υπαγορεύει ταυτόχρονα την αναγκαιότητα της σύνθεσης του ενιαίου του ολιστικού που θα αποτελέσει νέο εφαλτήριο για την περαιτέρω ανάπτυξη της γνώσης (Αλαχιώτης 2002δ και Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 7) Σηmicroαντικός προωθητικός λόγος της διαθεmicroατικότητας είναι και ο λόγος των

Νευροεπιστηmicroών για την ανάπτυξη και λειτουργία του εγκεφάλου όπως και του νοητικού υπόβαθρου (Plomin and DeFries 1998 Calvin 1998 Ζαφρανά-Κάτσιου 2001 Bransford et al 2001 Κολιάδης 2002) Η αρmicroονία που παίζεται από το γενετικό οπλισmicroό του κάθε ανθρώπινου όντος και του παιδαγωγικού του περιβάλλοντος είναι εκείνη που διαmicroορφώνει τον ισορροπηmicroένο laquoνευρωνικό άνθρωποraquo (Σανζέ 1986 Edelman 1996 Goleman 1998) Οι 15 τετράκις εκατοmicromicroύρια συνάψεις microεταξύ των 100 δισεκατυmicromicroυρίων νευρώνων

5

δηmicroιουργούν τα νευρωνικά δίκτυα που παίζουν σηmicroαντικό ρόλο στη microάθηση στη λειτουργία της microνήmicroης και της νόησης ενώ ο ρόλος των ποιοτικών laquoπαιδαγωγικώνraquo ερεθισmicroάτων στη σωστή διαmicroόρφωση των νευρωνικών δικτύων φαίνεται να είναι καταλυτικός ιδιαίτερα για τις microικρές ηλικίες καθώς πολλοί υποστηρίζουν ότι είmicroαστε ότι γινόmicroαστε microέχρι τα 5 microας χρόνια Η ολιστική λοιπόν λειτουργία του εγκεφάλου microέσω των νευρωνικών δικτύων επικαιροποιεί σε επιστηmicroονικότερο επίπεδο τη σηmicroαντικότητα της διαπαιδαγώγησης του σχολείου του εκπαιδευτικού συστήmicroατος εν τέλει (Αλαχιώτης 2003 Χατζηγεωργίου 1999)

Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Μέσα σ αυτό λοιπόν το σκηνικό ο ρόλος των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων Σπουδών

(ΑΠΣ) που είναι συνακόλουθα του ∆ΕΠΠΣ είναι θεmicroελιώδης καθώς πρέπει να αναδυθεί microέσα από την επικρατούσα κατάσταση η οποία υπαγορεύει στις microέρες microας την περισσότερο συστηmicroατοποιηmicroένη εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας και ως στρατηγικής και ως microεθοδολογίας στην κατάκτηση της γνώσης Τα ΑΠΣ που στη χώρα microας είναι κλειστού τύπου ως αποτέλεσmicroα και του εξεταστικού microας συστήmicroατος διαmicroορφώνονται δηλαδή κεντρικά (Χατζηγεωργίου 1999) αντανακλούν τη microεγάλη ευθύνη των συντακτών τους γεγονός που υπαγόρευσε την αναγκαιότητα συστηmicroατικού διαλόγου microε την εκπαιδευτική κοινότητα microια γόνιmicroη και εποικοδοmicroητική συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε το 2002 microε επιτυχία και συνέβαλε στη βελτιστοποίηση του παιδαγωγικού σχεδιασmicroού microας Στην προτεινόmicroενη οργάνωση της γνώσης καταβάλλεται προσπάθεια ώστε αυτή να προσφέρεται microε απλό και εύληπτο τρόπο για να κατακτάται πιο αποτελεσmicroατικά από όλους τους microαθητές αmicroβλύνοντας έτσι τις όποιες κοινωνικές διαφορές προκαλούν ανισότητα στις ευκαιρίες Στα νέα ΑΠΣ που σχεδίασε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο καταβλήθηκε προσπάθεια i) να

είναι υψηλής επιστηmicroονικής ποιότητας σύmicroφωνα microε τη διεθνή πρακτική για τα curricula ii) η microάθηση να θεωρείται όχι microόνο προϊόν αλλά και ως διαδικασία αυτενέργειας και ανακάλυψης iii) η γνώση να παρουσιάζεται ενιαία και πολυπρισmicroατική ταυτόχρονα iv) να microην περιορίζονται στην απλή παράθεση της διδακτέας ύλης αλλά να αντιστοιχίζουν στόχους περιεχόmicroενα και διδακτικές δραστηριότητες στο επίπεδο της διδακτικής ενότητας Στα νέα ΑΠΣ αναδεικνύονται δεξιότητες στάσεις και αξίες που θεωρούνται ουσιώδεις και αφορούν πχ εκτός των άλλων και τη δηmicroιουργικότητα την αναγνώριση και το σεβασmicroό του άλλου και του διαφορετικού τη διαπαιδαγώγηση στα ανθρώπινα δικαιώmicroατα την καλλιέργεια στη συνεργασία στο ανοικτό πνεύmicroα στη συστράτευση στη συνέπεια λόγων και έργων στην αλληλεγγύη στην αρmicroονική ένταξη των παιδιών των microεταναστών στο σχολείο κά Κι αυτό διότι πρέπει να καλλιεργηθεί η απαραίτητη ασφάλεια που θα προσδώσει τη

δυνατότητα στο αξιακό microας σύστηmicroα να προσαρmicroόζεται και να εξελίσσεται να είναι ανοικτό και να microην ακυρώνεται από το φόβο microας να είναι δηλαδή microια ζωντανή διαδικασία στην υπηρεσία της ζωής και του κοσmicroοειδώλου του εύθραυστου χαρακτήρα του κόσmicroου microαςmiddot ακόmicroα ένα αντίβαρο στις αυταρχικές αντιλήψεις και ιδεολογίεςmiddot για να έχουν οι microαθητές την ικανότητα να δηmicroιουργήσουν το δικό τους σύστηmicroα αξιών διαmicroορφώνοντας αξίες που συνάδουν microε την ουσία του ανθρωπισmicroού Με αυτόν τον τρόπο ο microαθητής προετοιmicroάζεται να ενταχθεί αρmicroονικά στη νέα κοινωνική πραγmicroατικότητα στην οποία υπογραmicromicroίζεται ότι πρέπει να καλλιεργηθεί η ταυτότητα του πολίτη της Ευρώπης του πολίτη του κόσmicroου παράλληλα microε την εθνική ταυτότητα και την εθνική microας πολιτισmicroική αυτογνωσία (Lawton 2000 Le Matais 1999)

6

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Οριζόντια και κάθετη παρουσίαση κατανοmicroής θεmicroελιωδών εννοιών ΄πως εmicroφανίζονται σε όλα τα ΑΠΣ

Των τάξεων του ∆ηmicroοτικού Σχολείου

ΘΕΜΕΛΙΩ∆ΕΙΣ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΦΥΣΙΚΑ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

ΕΝΝΟΙΕΣ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε Αλληλεπίδραση + + ++ ++ + + ++ ++ ++ ++ +++ +++ ++ +++ +++ +++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++

Άτοmicroο - Σύνολο + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

Επικοινωνία +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ ++ ++ ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++ + + + + +

Μεταβολή + + + + + + + + ++ ++ ++ ++ + ++ + + ++ + +++ +++ +++ +++ +++

Οmicroοιότητα - ∆ιαφορά ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ + + + + + +

Πολιτισmicroός + + + + + + + + + + + + + + + + + ++ + + + + +

Σύστηmicroα +++ +++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++ ++ + + + ++ ++ ++ + + ++ ++ ++

Χώρος - Χρόνος + + + + + + + + + + + + +++ ++ ++ ++ + + + + + + +

ΘΕΜΕΛΙΩ∆ΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΟΙΝ amp ΠΟΛΙΤ ΑΓΩΓΗ

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΑΓΓΛΙΚ

ΕΝΝΟΙΕΣ Γ ∆ Ε ΣΤ Γ ∆ Ε ΣΤ Ε ΣΤ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ ∆΄ Ε΄ ΣΑλληλεπίδραση ++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ + ++ ++ ++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ ++

Άτοmicroο - Σύνολο + + + + + + + + + + ++ + + + + + + + +

Επικοινωνία ++ ++ + + +++ ++ + +++ + + ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++

Μεταβολή + + + + + + + ++ ++ + + ++ ++ ++ ++ + + +

Οmicroοιότητα - ∆ιαφορά + + + + + + + ++ + ++ + ++ + + + + + + ++

Πολιτισmicroός +++ ++ ++ + ++ + ++ + + + + + + + + + + + ++

Σύστηmicroα + + ++ + + + + + + + ++ ++ ++ ++ + + + + +

Χώρος - Χρόνος + + + ++ + + + + +++ +++ + + + + + + + + +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η ποσοτική αποτύπωση microε (+) σπάνια (++) συχνά (+++) πολύ συχνά αντανακλά τη γενικότερη κατανοmicroή των εν λόγω εννοιών που βασίζεται στους στόχους και τα περιεχόmicroενα των ΑΠΣ

7

Στο πλαίσιο αυτό αναφέρουmicroε ενδεικτικά ότι στα ΑΠΣ λχ των Θρησκευτικών σκιαγραφούνται και χαρακτηριστικά διαφορετικών θρησκευτικών οmicroάδων (στην Ελλάδα και τον κόσmicroο) ώστε να ευαισθητοποιηθεί ο microαθητής ως προς τη διαφορετικότητα των πολιτισmicroών την αποδοχή και το σεβασmicroό τους Για την αρχική διδασκαλία της γλώσσας ενισχύεται η φωνητική διάσταση η οποία συνεπικουρείται από την ολιστική Όσον αφορά την Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραmicromicroατεία επιχειρείται εκτός άλλων και η διασύνδεση της αρχαίας και νέας ελληνικής γραmicromicroατείας microε την ευρωπαϊκή Στη Λογοτεχνία επιχειρείται η ολιστική προσέγγιση των λογοτεχνικών κειmicroένων ενώ εισάγεται η διαπολιτισmicroική αντίληψη και προσέγγισή τους Στην Ιστορία εισάγεται η Τοπική Ιστορία ως πεδίο διαθεmicroατικής έρευνας από τους microαθητές ενώ παραmicroένει η προτεραιότητα της Ελληνικής Ιστορίας ενισχύεται αισθητά η πραγmicroάτευση της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας της Ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης των Βαλκανικών και άλλων γειτονικών λαών Στα ΑΠΣ επίσης αναδεικνύεται η σηmicroασία της Ειδικής Αγωγής και διαφαίνεται η αρχή της παροχής ίσων ευκαιριών εκπαίδευσης και της δηmicroιουργίας προϋποθέσεων για την ανάπτυξη ενός σχολείου για όλους ενώ προχωρεί η σύνταξη ειδικών ΑΠΣ για τα παιδιά microε ειδικές αδυναmicroίες Στα Μαθηmicroατικά επιχειρείται επίσης κλασικότερη διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων για την

αποτελεσmicroατικότερη απόκτηση βασικών microαθηmicroατικών δεξιοτήτων Στις Φυσικές Επιστήmicroες για τις οποίες σήmicroερα φαίνεται να υπάρχει ένα βασικό πλέγmicroα ιδεών (η σωmicroατιδιακή φύση της ύλης οι νόmicroοι διατήρησης η κυτταρική βάση της έmicroβιας ύλης) το νέο ΑΠΣ αναδεικνύει αυτές τις ιδέες όπως και τον ενιαίο χαρακτήρα των Φυσικών Επιστηmicroών Στα ΑΠΣ της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής η οργάνωση του περιεχοmicroένου στηρίζεται σε βασικές έννοιες της laquoΠαιδείας του πολίτηraquo και προτείνεται κυρίως η συmicromicroετοχική και συνεργατική microεθοδολογία για την καλλιέργεια και της αποδοχής του άλλου και τη συνειδητοποίηση της διαπολιτισmicroικότητας ως γεγονότος Έmicroφαση δίδεται ακόmicroα στην εξοικείωση του microαθητή microε τις Νέες Τεχνολογίες και την Τεχνολογία γενικότερα στην ανάδειξη της σπουδαιότητας των Ξένων Γλωσσών των προγραmicromicroάτων της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Αγωγής Υγείας microέσα στο πλαίσιο της οποίας εντάσσονται και οι διαφυλικές σχέσεις των Κοινωνικών Επιστηmicroών της Αισθητικής Αγωγής της Φυσικής Αγωγής microε την προβολή του προγράmicromicroατος της Ολυmicroπιακής Παιδείας και της Προσχολικής Αγωγής Στον πίνακα 2 παραθέτουmicroε τα κύρια γενικά χαρακτηριστικά του ∆ΕΠΠΣ και των συνακόλουθων ΑΠΣ

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Κύρια χαρακτηριστικά της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης 1 Εκσυγχρονίζεται η δοmicroή των ΑΠΣ και επικαιροποιείται η αξιόλογη γνώση 2 Μειώνεται η διδασκόmicroενη ύλη 3 Εισάγεται η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης 4 Εισάγεται η Ευέλικτη Ζώνη 5 Εισάγονται τα σχέδια εργασίας 6 Ενισχύεται το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον 7 Αξιοποιούνται οι νέες τεχνολογίες 8 Εκσυγχρονίζεται η αξιολόγηση των microαθητών 9 Βελτιώνονται οι διάφοροι αλφαβητισmicroοί 10 Εισάγεται νέο εκπαιδευτικό υλικό 11 Υπερκαλύπτεται η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου 12 Απελευθερώνονται τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις

Το σχεδιασθέν και θεσmicroοθετηmicroένο ∆ΕΠΠΣ (ΦΕΚ 303 amp 304 - 13-3-03 ΦΕΚ 1196

26-8-03 Ιστοσελίδα ΠΙ) αποτέλεσmicroα πολλών συνεργασιών των microελών του ΠΙ και συνεδριάσεων των συλλογικών του οργάνων αποτελεί microια σηmicroαντική καινοτόmicroο παρέmicroβαση του ΠΙ και του ΥπΕΠΘ που αποτελεί το πλαίσιο και τη βάση της συγγραφής των νέων

8

βιβλίων και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού για όλα τα microαθήmicroατα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Το νέο αυτό εκπαιδευτικό υλικό χαρακτηρίζεται από σεβασmicroό και ευαισθησία στην προσπάθεια των microαθητώνιών όσον αφορά τα περιεχόmicroενα την ποιότητα και την ποσότητα της διδακτέας ύλης αλλά και την αισθητική του παρουσίαση Αυτός ο σεβασmicroός είναι αναγκαίος γιατί όπως από χρόνια υποστηρίζουmicroε οι microαθητές microας είναι οι σκληρότερα εργαζόmicroενοι Έλληνες πολίτες αν στον παρονοmicroαστή βάλουmicroε τη συmicroποσούmicroενη ενδοσχολική και εξωσχολική προσπάθειά τους (Αλαχιώτης 2002δ) Γι αυτό το σχολείο πρέπει να αναπτύξει ουσιαστικά την κριτική σκέψη ενώ η

αναmicroφίβολα επιβαλλόmicroενη ποικιλόmicroορφη και συνεχής στήριξη του microαχόmicroενου εκπαιδευτικού microια άλλη βασική παιδαγωγική αρχή είναι εξίσου σηmicroαντική και αναγκαία για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήmicroατοςuacute πρακτική που δροmicroολογείται ήδη microε την έναρξη της επιmicroόρφωσης το Μάρτιο 2004 (microέχρι και το 2005) στη διαθεmicroατικότητα τα σχέδια εργασίας και την οmicroαδοσυνεργατική microέθοδο microέσα από προσοmicroοιώσεις υποδειγmicroατικής διδασκαλίας Και τούτο διότι η σχετική επιmicroόρφωση είναι αναγκαία για να σκέπτονται οι εκπαιδευτικοί πέρα από τα γεγονότα να κατανοούν την εννοιολογική δοmicroή των επιστηmicroών καθώς διασυνδέονται οι διάφορες επιστήmicroες microε τις διαθεmicroατικές έννοιες και να έχουν την ικανότητα να προσδιορίζουν microε σαφήνεια τις βασικές ιδέες-κλειδιά που οδηγούν τους microαθητές στη βαθιά γνώση microέσα από την αξιοποίηση των θεmicroελιωδών διαθεmicroατικών εννοιών Η microεγάλη συζήτηση που έγινε στις 13 περιφέρειες της χώρας το 2002 σχετικά microε όσα

προαναφέρθηκαν ο διάλογος microε το microαχόmicroενο εκπαιδευτικό που επανατροφοδότησε τον ενθουσιασmicroό για το laquoόραmicroαraquo της διαθεmicroατικότητας δεν ήταν microόνο microια αναγκαιότητα που επαναφέρει στο προσκήνιο microε έναν πρωτότυπο τρόπο εκπαιδευτικές ευαισθησίες που είχαν εκφρασθεί τον περασmicroένο αιώνα από τον Εκπαιδευτικό Όmicroιλο αλλά σηmicroατοδότησε επίσης πολλές καινοτοmicroίες και πρακτικές στην προσέγγιση των εκπαιδευτικών πραγmicroάτων της χώρας Έτσι για πρώτη φορά πχ επικοινώνησε το ΥΠΕΠΘ για τέτοια θέmicroατα microέσω του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου microε την εκπαιδευτική βάση Για πρώτη φορά έγινε τόσο σοβαρή microακρόχρονη και microεγάλη προετοιmicroασία πριν τη συγγραφή νέων βιβλίων και την προγραmicromicroατισθείσα εισαγωγή τους στα σχολεία Για πρώτη φορά η Ελλάδα δεν είναι ουραγός αλλά προβάλλεται ως ένα βαθmicroό και ως συmicroπρωταγωνιστής στις χώρες της Ευρώπης για ένα εκπαιδευτικό θέmicroα όπως είναι η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης καθώς το 53 των χωρών αυτών δεν έχει ασχοληθεί microε το θέmicroα (Καρατζιά Σταυλιώτη 2002) για το οποίο η χώρα microας υλοποιεί πιλοτικά ένα microέρος που αφορά την Ευέλικτη Ζώνη ενώ το υπόλοιπο microέρος βρίσκεται στο στάδιο εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού το οποίο θα εισαχθεί στα σχολεία το 2005-6 και το 2006-7uacute δηλαδή από το 2000 που άρχισε ο παιδαγωγικό σχεδιασmicroός της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης έως το 1006-7 θα διανυθούν 6-7 χρόνια χρόνος κατάλληλος για microια τέτοια σοβαρή αλλαγή Η άποψη σχετικά microε την πρωτοτυπία τη φαντασία αλλά και τον ορθολογικό σχεδιασmicroό

του εγχειρήmicroατος ενισχύεται και από τις θέσεις των εmicroπειρογνωmicroόνων του δικτύου laquoΕυρυδίκηraquo των χωρών της Ευρώπης που εκφράστηκαν ιδιαίτερα θετικά πρόσφατα (2003) σε συνεδρίαση στην Αθήνα Η Ελληνική αυτή παρέmicroβαση ενισχύεται και αναδεικνύεται microέσα και από την προσεκτική microελέτη των κειmicroένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αφορούν την εκπαιδευτική πολιτική των κρατών microελών και ιδιαίτερα του κειmicroένου στο οποίο παρουσιάζονται οι microελλοντικοί συγκεκριmicroένοι στόχοι των εκπαιδευτικών συστηmicroάτων και συστηmicroάτων κατάρτισης που θα επιτρέψουν σε όλους τους ευρωπαίους πολίτες να συmicromicroετάσχουν στη νέα κοινωνία της γνώσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα 2002) Με την υιοθέτηση της διαθεmicroατικής προσέγγισης όπως αυτή περιγράφεται στο ∆ΕΠΠΣ και εφαρmicroόζεται στην εκπόνηση του εκπαιδευτικού υλικού αλλά και στην υλοποίηση του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης προωθείται η βελτίωση της

9

ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού συστήmicroατος microέσα από την ανάπτυξη των διαφόρων τύπων αλφαβητισmicroού (διασύνδεση της σχολικής γνώσεις microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής) και την καλλιέργεια δεξιοτήτων microεθοδολογίας και αυτορυθmicroιζόmicroενης microάθησης (Αλαχιώτης 2002δ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Ματσαγγούρας 2002β Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 7) Στο σχεδιασmicroό για την υποστήριξη της εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας του ∆ΕΠΠΣ στη

σχολική πράξη σοβαρό ρόλο παίζουν όπως προαναφέραmicroε και οι επιmicroορφωτικές παρεmicroβάσεις Ταυτόχρονα microε την παραγωγή υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού και σε ηλεκτρονική microορφή (ανοικτά λογισmicroικά) ενισχύεται και η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση αξιοποιούνται περισσότερες πηγές γίνεται ελκυστικότερο το σχολείο και ιδιαίτερα στην περίπτωση των ξένων γλωσσών αυξάνεται η συνειδητοποίηση της σηmicroασίας της εκmicroάθησης ξένων γλωσσών για όλους συντελώντας στην προώθηση του στρατηγικού στόχου της δηmicroιουργίας ενός εκπαιδευτικού συστήmicroατος ανοικτού στον ευρύτερο κόσmicroο (CIDREE 1999 Lawton et al 2000)

H Eυέλικτη Ζώνη Με το πρόγραmicromicroα της Ευέλικτης Ζώνης ουσιαστικοποιείται στο έπακρο η διαθεmicroατική

προσέγγιση της γνώσης και προσεγγίζεται αποτελεσmicroατικά ο προβληmicroατισmicroός περί της ζητούmicroενης καλλιέργειας και διαπαιδαγώγησης του microαθητή προς την κατεύθυνση της δηmicroιουργικής microάθησης (Αλαχιώτης 2002γ Ματσαγγούρας 2002α) Με το συστηmicroατοποιηmicroένο και οργανωmicroένο αυτό καινοτόmicroο πρόγραmicromicroα (Αλαχιώτης 2002γ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 6) που εφαρmicroόζεται σε ∆ηmicroοτικό Γυmicroνάσιο και Νηπιαγωγείο η παρέmicroβαση στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα είναι πολύ microικρή και αξιοποιείται microε τον πιο εποικοδοmicroητικό τρόπο καθώς ανοίγεται ένα παράθυρο ελευθερίας επικοινωνίας και σύνδεσης της σχολικής ζωής microε την κοινωνία και την πραγmicroατικότητα Η Ευέλικτη Ζώνη κινείται microέσα από τις συντεταγmicroένες των δηmicroιουργικών microεθόδων διδασκαλίας όπως η microέθοδος σχεδίων εργασίας (Kανάκης 1987 Χρυσαφίδης 1994) καλλιεργώντας επί της ουσίας την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του microαθητή Στο πιλοτικό αυτό Πρόγραmicromicroα οι microαθητές και οι εκπαιδευτικοί αναπτύσσοντας την πρωτοβουλιακή τους δράση και microέσα από συmicroπράξεις εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων υλοποιούν σχέδια εργασίας microε θέmicroατα δικής τους επιλογής ειδικά προσαρmicroοσmicroένα στις συνθήκες που επικρατούν σε κάθε σχολείο και τοπική κοινωνία Στο πλαίσιο αυτό ισχυροποιείται και το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον συmicroβάλλοντας στην καλύτερη διασύνδεση του σχολείου microε τον κοινωνικό του περίγυρο Η καλλιέργεια λοιπόν της δηmicroιουργικότητας του microαθητή είναι ένα δύσκολο θέmicroα Και

τούτο διότι ενώ είναι microια στάση πέραν κάθε συζήτησης απαραίτητη κανένας ακόmicroα δεν γνωρίζει πώς αναπτύσσεται και κατ επέκταση πώς διδάσκεται γιατί δεν είναι γνώση και δεν microπορεί να προγραmicromicroατιστεί (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Hayes 1994) Γι αυτό δεν υπάρχει microαγική συνταγή για την ανάπτυξη της δηmicroιουργικότητας Υπάρχουν όmicroως προσπάθειες που φαίνονται θετικές Για να αναπτυχθούν πχ οι δηmicroιουργικές ικανότητες του microαθητή πρέπει να θεωρήσουmicroε ως βασική παράmicroετρο το ενδιαφέρον του Η δηmicroιουργικότητα είναι microια αναζήτηση microια ανακάλυψη που πρέπει να καλλιεργηθεί microε φυσικό τρόπο για να νιώσει ο microαθητής microια ελάχιστη εmicroπιστοσύνη και αυτοπεποίθηση για να microην οδηγηθεί στην ανακάλυψη υποκατάστατων Αντίθετα πρέπει να βοηθηθεί από το εκπαιδευτικό σύστηmicroα και τον εκπαιδευτικό να ανακαλύψει το άγνωστο χάρισmicroά του το ίχνος της ιδιοφυΐας του το ταλέντο του σε κάτι (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Gardner 1998) καθώς ο microαθητής πρέπει να έχει ενεργό συmicromicroετοχή στη microάθηση όπως οι σχετικές έρευνες υποστηρίζουν Η Ευέλικτη Ζώνη δεν προτείνεται βέβαια ως πανάκεια για την αντιmicroετώπιση κάθε

εκπαιδευτικού προβλήmicroατος Απαντά όmicroως πιο πειστικά σε ορισmicroένα προβλήmicroατα και microπορεί

10

να καλλιεργήσει microια γενικότερη αντίληψη για την κατάκτηση της γνώσης και τη δηmicroιουργικότητα Για παράδειγmicroα τα λεγόmicroενα laquoπολυθεmicroατικά βιβλίαraquo (Αλαχιώτης 2002γ) ένα για το ∆ηmicroοτικό και ένα για το Γυmicroνάσιο που αναφέρονται σε ποικίλα θέmicroατα τα οποία επεξεργάστηκαν αφιλοκερδώς καταξιωmicroένες προσωπικότητες των γραmicromicroάτων των επιστηmicroών και των τεχνών της χώρας microας διαmicroορφώνουν microια έγκυρη πηγή πληροφόρησης για επίκαιρα αλλά και για διαχρονικά θέmicroατα βοηθώντας το microαθητή να κατανοήσει την πραγmicroατικότητα και να την αντιmicroετωπίσει δηmicroιουργικά Η εκπόνηση επίσης συλλογικών εργασιών για ενδιαφέροντα θέmicroατα αναβαθmicroίζει και την αντίληψη των microαθητών για την τυπική διδασκαλία στα αυτόνοmicroα microαθήmicroατα Η συγγραφή πχ ενός laquoδηmicroιουργικούraquo κειmicroένου από το microαθητή microπορεί να προσφέρει στην εκmicroάθηση της γλώσσας σοβαρό όφελος συmicroπληρωmicroατικά προς τους microερικώς απεχθείς και άψυχους εν πολλοίς κανόνες Το ίδιο και για τα άλλα microαθήmicroατα Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι η συνεργασία των διδασκόντων για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θα microεγιστοποιήσει το προσδοκώmicroενο αποτέλεσmicroα γι΄ αυτό κανένας δεν αποκλείεται και κανένας δεν πρέπει να διεκδικεί την αποκλειστικότητα Ένα άλλο πρόβληmicroα στο οποίο microπορεί να δοθεί απάντηση microέσα από την Ευέλικτη Ζώνη

είναι τα πολλά και αξιόλογα καινοτόmicroα εκπαιδευτικά προγράmicromicroατα που έχουν εκπονηθεί (όπως της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του laquoΜελίναraquo της Αγωγής Υγείας κά) αλλά ωστόσο δε βρίσκουν χώρο στο ασφυκτικό ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Η Ευέλικτη Ζώνη microπορεί να λειτουργήσει σαν ένα φίλτρο δράσης της laquoφυσικής επιλογήςraquo στο οποίο θα δοκιmicroαστούν τα τρέχοντα προγράmicromicroατα και θα δοκιmicroάζονται τα microέλλοντα για να διαφανεί ποιο microπορεί να laquoεπιβιώσειraquo και να αποτελέσει συστατικό της στοιχείο Είναι microια laquoοmicroπρέλαraquo πέραν των άλλων που microπορεί να καλύψει κάθε ενδιαφέρουσα παιδαγωγική καινοτοmicroία σκέψη και πρακτική microια laquoόασηraquo στη laquoδιψασmicroένη εκπαιδευτικήraquo κοινότητα για πρωτοβουλία και ευελιξία ένα σύστηmicroα σταδιακής απόσταξης της παιδαγωγικής αλήθειας και της αξιόλογης γνώσης που πρέπει να προωθείται σταδιακά στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Το microοντέλο αυτό της Ευέλικτης Ζώνης που εισηγηθήκαmicroε - και microόνο στο Συντονιστικό

Συmicroβούλιο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου συζητήθηκε δεκαεπτά φορές αλλά και στα σχετικά Τmicroήmicroατα του ΠΙ - φαίνεται να βρίσκει την αποδοχή του στην πράξη στο σχολείο Και τούτο διότι πιλοτικά σχολεία αναφέρουν ήδη γοργή θετική επίδραση στην κοινωνικοποίηση και τη δηmicroιουργικότητα των microαθητών Για του λόγου το αληθές παρουσιάζουmicroε στον πίνακα 3 microερικά σχόλια από πιλοτικά σχολεία

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Απόψεις εκπαιδευτικών για την ΕΖ α) Από ∆ηmicroοτικά σχολεία β) Από Γυmicroνάσια laquoΜειώθηκαν οι τσακωmicroοί και διαπληκτισmicroοί των microαθητών και οι εντάσεις τους κατά την είσοδο στην τάξη microετά το διάλειmicromicroαraquolaquoΗ καθολική συmicromicroετοχή των microαθητών στο πρόγραmicromicroα είναι κάτι που microας ξαφνιάζειraquo laquoΜη καλοί και καλοί microαθητές συmicromicroετέχουν σε microια τάξη όχι όπως την ξέραmicroε αλλά σε microια τάξη οργανισmicroό που microαθαίνει να αναπτύσσει την κριτική τη σκέψηraquo laquoΜαθητές που ένοιωθαν αποmicroονωmicroένοι ή θεωρούσαν τους εαυτούς τους περιττούς τώρα δραστηριοποιούνται microέσα στην οmicroάδαraquo laquoΗ ΕΖ έκανε το σχολείο ελκυστικό για microεγάλο αριθmicroό παιδιών Υπήρχαν περιπτώσεις που οι microαθητές έδειξαν microεγάλη απογοήτευση ή και ξέσπασαν σε κλάmicroατα όταν οι δάσκαλοι τους

laquoΟι περισσότεροι καθηγητές του σχολείου αγκαλιάσαmicroε το πρόγραmicromicroα Οι microαθητές ενθουσιάστηκανraquo laquoΑυτό ήταν κάτι πρωτόγνωρο και τους ενθουσίασε πραγmicroατικάraquo laquoΑκόmicroη και microαθητές microε microαθησιακά προβλήmicroατα ή ανήκοντες σε microειονότητες (παλιννοστούντες και αλλοδαποί) συmicromicroετείχαν microε ενθουσιασmicroόraquo laquoΣφυρηλατήθηκε το πνεύmicroα της οmicroαδικότητας και της συνεργασίας και ασχολήθηκαν microε θέmicroατα που κάτω από άλλες συνθήκες θα ήταν δύσκολο να ασχοληθούνraquo laquoΚαταρχήν είναι πολύ θετικά τα αποτελέσmicroατα από την εφαρmicroογή της ΕΖ εφόσον οι microαθητές είχαν τη δυνατότητα να

11

ανακοίνωσαν την ολοκλήρωση της ΕΖraquo

αποκοmicroίσουν έντονα βιώmicroατα γνώσεις και εmicroπειρίες καθ΄όλη τη διάρκεια της χρονιάςraquo

Στην έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της ΕΖ (ΠΙ 2003 ιστοσελίδα)

που υλοποιήθηκε κατά το 2001-02 υπάρχουν στατιστικά και άλλα περιγραφικής microορφής ευρήmicroατα που στηρίζονται στην ανάλυση των δεδοmicroένων από 1000 συmicroπληρωmicroένα ερωτηmicroατολόγια (734 από δηmicroοτικά σχολεία και νηπιαγωγεία και 266 από γυmicroνάσια) 104 ηmicroιδοmicroηmicroένες συνεντεύξεις (44 συνεντεύξεις διευθυντών σχολικών microονάδων και 60 σχολικών συmicroβούλων) καθώς και σε 26 εκθέσεις αξιολογητών της εφαρmicroογής της ΕΖ microελών του ΠΙ Μέσα από τη συγκριτική αντιπαραβολή των αποτελεσmicroάτων των διαφόρων αναλύσεων φαίνεται ο υψηλός βαθmicroός επίτευξης των στόχων του προγράmicromicroατος αναδεικνύονται οι θετικές επιδράσεις της εφαρmicroογής του και ταυτόχρονα εντοπίζονται τα στοιχεία τα οποία microπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω σε κάθε σχεδιασmicroό επέκτασης του προγράmicromicroατος Πιο συγκεκριmicroένα τα ποσοτικά στοιχεία τεκmicroηριώνουν τη θετική αποδοχή που είχε το πρόγραmicromicroα τόσο από τους εκπαιδευτικούς (πίνακας 4) και τους γονείς όσο και από τους microαθητές αλλά και τον υψηλό βαθmicroό προώθησης των ακαδηmicroαϊκών και ευρύτερων στόχων που ετέθησαν στο πλαίσιο του προγράmicromicroατος αυτού Το γενικό συmicroπέρασmicroα είναι ότι το 83 των δασκάλων και το 74 των καθηγητών που υλοποίησαν το πρόγραmicromicroα επισηmicroαίνουν ότι laquoη εφαρmicroογή της ΕΖ στην υποχρεωτική εκπαίδευση είναι πολύ αναγκαίαraquo

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Ιεράρχηση των αποτελεσmicroάτων της ΕΖ από τους εκπαιδευτικούς

∆ηmicroοτικά Σχολεία Γυmicroνάσια

1 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 1 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 3 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 3 Αυτοmicroάθηση 4 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 4 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 5 Αυτοmicroάθηση 5 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 6 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 6 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 10 Βελτίωση επίδοσης 10 Βελτίωση επίδοσης

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ποσοστό που κυmicroαίνεται από 60-80 των εκπαιδευτικών και

των δύο βαθmicroίδων θεώρησαν ότι microέσα από την ΕΖ προωθείται η δηmicroιουργία καλύτερων σχέσεων ανάmicroεσα στους microαθητές του σχολείου καθώς και ανάmicroεσα σε όλους που εmicroπλέκονται στη διδακτική και microαθησιακή διαδικασία (εκπαιδευτικούς γονείς στελέχη της εκπαίδευσης κά) Ταυτόχρονα οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα πιστεύουν όπως σχολίασε ποσοστό περίπου 70 ότι microε το πρόγραmicromicroα της ΕΖ ενισχύεται το laquoάνοιγmicroαraquo του σχολείου στην κοινωνία και θεmicroελιώνεται το laquoανοικτό σχολείοraquo Σηmicroειώνεται επίσης ότι ποσοστό άνω του 50 των εκπαιδευτικών κρίνουν ότι η εκπαιδευτική παρέmicroβαση που έγινε microε την παραγωγή και διάθεση σε όλα τα σχολεία της χώρας του εκπαιδευτικού υλικού για την Ε Ζ είναι πολύ θετική και ότι αυτή ενισχύεται microε την ανάρτηση του υλικού αυτού στην ιστοσελίδα του ΠΙ γεγονός που υποδηλώνει και τη δραστηριοποίηση των εκπαιδευτικών σε θέmicroατα που αφορούν την αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορίας στην

12

εκπαίδευση Όσον αφορά την επιmicroορφωτική στήριξη των εκπαιδευτικών από το ΠΙ από την ανάλυση των δεδοmicroένων φαίνεται ότι αρκετοί (30-40) θεωρούν θετική τη συνεισφορά του επιmicroορφωτικού σεmicroιναρίου αλλά οι περισσότεροι (άνω του 70) πιστεύουν ότι η διαπροσωπική επικοινωνία και η εξατοmicroικευmicroένη παροχή συmicroβουλών από τους Σχολικούς Συmicroβούλους και τα microέλη του ΠΙ είναι αποτελεσmicroατικότερη Πέραν των ενθαρρυντικών καταγραφών των σχολίων παρουσιάστηκαν και ορισmicroένα

προβλήmicroατα όπως λχ το αίτηmicroα αύξησης των κονδυλίων για τις λειτουργικές δαπάνες περισσότερη επιmicroόρφωση στενότερη συνεργασία microε το Π Ι κά Οι προαναφερθείσες ωστόσο παραποmicroπές αποτελούν απάντηση σε κάποιες δικαιολογηmicroένες ενστάσεις ως προς την προσέγγιση πχ της δηmicroιουργικότητας που όmicroως τις απάντησαν τα ίδια τα πιλοτικά σχολεία Το microοντέλο της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης και της ΕΖ φαίνεται να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες Και τούτο διότι στα θετικά του στοιχεία συγκαταλέγεται και η ανάπτυξη δεξιοτήτων microέσα από την ενεργητική και βιωmicroατική microάθηση microε αποτέλεσmicroα τη βελτίωση της αυτοπεποίθησης των microαθητών και την ενδυνάmicroωση των ικανοτήτων τους να προβαίνουν σε σωστές επιλογές Η οmicroαδοσυνεργατική διδασκαλία ευνοεί τη συmicromicroετοχική και συλλογική προσπάθεια την ευελιξία την αποδοχή του άλλου την ψυχολογική του στήριξη αλλά και την καθιέρωση δηmicroοκρατικών διαδικασιών Αξιοποιείται παράλληλα η σχολική ζωή καθώς δίνεται η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να αναλάβει πρωτοβουλίες να αποκτήσει περισσότερη διδακτική αυτονοmicroία και να ξεφύγει από το ασφυκτικό πλαίσιο της τυπικής διδασκαλίας Η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται στο γενικότερο σχεδιασmicroό αλλαγής της θεώρησης του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης που προβάλλεται στο ∆ΕΠΠΣ και είναι πλήρως διαθεmicroατική Ο χρόνος εφαρmicroογής της για microεν το ∆ηmicroοτικό ποικίλλει από 4 ώρες στις microικρές τάξεις microέχρι 2 ώρες στις δύο τελευταίες για δε το Γυmicroνάσιο περιορίζεται αρχικά στις 2 ώρες την εβδοmicroάδα Η microικρή microείωση των ωρών διδασκαλίας για ορισmicroένα microαθήmicroατα δε σηmicroαίνει καθόλου υποβάθmicroισή τους αλλά αντίθετα αναβάθmicroισή τους αφού το εύρος του γνωστικού τους περιεχοmicroένου θα προβάλλεται και microέσα από τις δραστηριότητες αυτής της καινοτοmicroίας Αξίζει να τονιστεί ότι ανάλογη αλλά όχι ταυτόσηmicroη υποχρεωτική ζώνη στο ωρολόγιο

πρόγραmicromicroα έχει πρόσφατα καθιερωθεί στα σχολεία (∆ηmicroοτικά και Γυmicroνάσια) της Πορτογαλίας microε τον τίτλο Area Escola Στην εν λόγω ζώνη αναmicroορφώνεται επίσης ο σχολικός χρόνος (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη) προγραmicromicroατίζεται η εφαρmicroογή της microε επέκταση του ωρολογίου προγράmicromicroατος όπως και στην πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τα ολοήmicroερα σχολεία και προσεγγίζεται η διαθεmicroατικότητα στη βάση σχεδίων εργασίας (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη)Υπογραmicromicroίζεται επίσης ότι οι προαναφερθείσες οmicroοιότητες είναι προσαρmicroοσmicroένες στις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας γι΄ αυτό και στην Πορτογαλία την οποία βάλαmicroε στην συζήτησή microας το σχετικό πρόγραmicromicroα έχει προχωρήσει microέχρι την υποχρεωτική αξιολόγηση των microαθητών γεγονός που δεν ισχύει στη δική microας πρόταση για την Ευέλικτη Ζώνη την οποία θέλουmicroε ουσιαστική laquoόασηraquo στην καθηmicroερινή πορεία των microαθητών microέσα στο σχολείο Μια σοβαρή επίσης διαφορά αφορά το ότι η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται ως σοβαρό συστατικό στοιχείο στη γενικότερη πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη διαθεmicroατικότητα (∆ΕΠΠΣ ΑΠΣ) ενώ η Area Escola έχει περισσότερο αυτόνοmicroη microορφή (Amaro 2003) Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο υλοποίησε κατά το σχολικό έτος 2001-2002 την πρώτη

πιλοτική εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης σε 11 Νηπιαγωγεία 176 ∆ηmicroοτικά και 52 Γυmicroνάσια της χώρας αστικά και ηmicroιαστικά Η ανταπόκριση των ∆ηmicroοτικών σχολείων στο κάλεσmicroα επέκτασης της Ευέλικτης Ζώνης στο σχολικό έτος 2002-2003 υπήρξε microεγάλη Από τα υπερχίλια σχολεία που δήλωσαν συmicromicroετοχή επελέγησαν 563 Τα Νηπιαγωγεία που επελέγησαν ανήλθαν στα 149 Πρόβληmicroα υπήρξε microε τα Γυmicroνάσια (43 για το 2002-2003) γεγονός που απαιτεί ανάλυση και λύση καθώς σε αρκετά πιλοτικά Γυmicroνάσια υπήρξε

13

επιτυχής εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Στο έτος 2003-2004 το σύνολο των επί πλέον σχολείων που συmicromicroετέχουν στην Ευέλικτη Ζώνη είναι 2147 (946 Νηπιαγωγεία 957 ∆ηmicroοτικά και 229 Γυmicroνάσια και 15 Ειδικά Σχολεία) Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό που είχε

παραχθεί από το ΠΙ και έχει διανεmicroηθεί σε όλα τα σχολεία της χώρας συνέβαλε στην πιλοτική εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Το υλικό αυτό είναι ουσιαστικά ο καρπός της συνεργασίας του ΠΙ microε την ευρύτερη επιστηmicroονική και εκπαιδευτική κοινότητα Ενδεικτικά αναφέρεται αυτό που είχε επιλεγεί προσεκτικά microέσα από τα 85 Πειραmicroατικά Προγράmicromicroατα Εκπαίδευσης (ΠΠΕ) του έργου ΣΕΠΠΕ του ΠΙ Τα ΠΠΕ που επιλέχθηκαν έτυχαν αναmicroόρφωσης επεξεργασίας και προσθηκών σε συνεργασία microε τους επιστηmicroονικούς υπευθύνους που τα δηmicroιούργησαν Εκτός από τα πολυθεmicroατικά βιβλία που προαναφέραmicroε ιδιαίτερα χρήσιmicroα θεωρούνται ο

Οδηγός για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης (ΠΙ 2001) και το ανάλογο εποπτικό εκπαιδευτικό υλικό (διαφάνειες ηχητικά αρχεία λογισmicroικό ταινίες βίντεο) Οι εκπαιδευτικοί microπορούν να χρησιmicroοποιήσουν το υλικό αυτό αυτούσιο ή τροποποιηmicroένο για τις άmicroεσες διδακτικές τους ανάγκες αλλά και ως υλοποιήσιmicroη πρόταση για την παραγωγή παραπλήσιου διαφορετικού ή συmicroπληρωmicroατικού υλικού από τους ίδιους Άλλωστε η ενεργοποίηση και η δηmicroιουργικότητα δεν αφορά microόνο τους microαθητές αλλά και τους διδάσκοντες Γι αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η Ευέλικτη Ζώνη έχει laquoανοιχτήraquo θεmicroατική και η τελική επιλογή των αντικειmicroένων microελέτης βασίζεται κυρίως στην αρχή της ελεύθερης συλλογικότητας και στην αρχή της ποικιλίας και του πλουραλισmicroού Έτσι αντισταθmicroίζεται η ανελαστικότητα της microονοmicroέρειας και ο πολυκερmicroατισmicroός του παραδοσιακού σχολείου Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβλήθηκε από το ΠΙ να εmicroπλουτίσει τον Οδηγό της Ευέλικτης

Ζώνης microε σχέδια εργασίας (ΠΙ 2001 2002α) που θα αξιοποιούν περισσότερο τα θέmicroατα των πολυθεmicroατικών βιβλίων τα οποία κινδύνευσαν να χαθούν στην πληθώρα του εκπαιδευτικού υλικού που προωθήθηκε στα σχολεία Η έmicroφαση που δίνεται στα σχέδια εργασίας βασίζεται στο γεγονός ότι η εν λόγω microέθοδος είναι καθαρά microαθητοκεντρική και πραγmicroατοποιείται microέσα σε πλαίσια συλλογικής δράσης των microαθητών ∆ηλαδή ως αφετηρία τους τα σχέδια εργασίας έχουν τους προβληmicroατισmicroούς και τα ενδιαφέροντα microεmicroονωmicroένων ατόmicroων ή του συνόλου της διδακτικής οmicroάδας Ο σχεδιασmicroός των εργασιών γίνεται microε ευθύνη της οmicroάδας και στοχεύει κυρίως στην ολοκλήρωση κάποιου έργου που οδηγεί στη λύση ενός προβλήmicroατος ή στην απάντηση κάποιου ερωτήmicroατος πάντα βέβαια microέσα από βιωmicroατικές επικοινωνιακές δραστηριότητες Άλλοτε πάλι το κοινό έργο παίρνει τη microορφή εικαστικής σύνθεσης ή χειροπρακτικής κατασκευής Υπάρχει και η δυνατότητα να τεθεί και ο προβληmicroατισmicroός ως πρόταση εκ microέρους του εκπαιδευτικού microε microοναδικό όmicroως στόχο την κινητοποίηση της οmicroάδας (ΠΙ 2002α 2003β) Επισηmicroαίνεται ότι για την υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας είναι αναγκαία η ενεργός

συmicromicroετοχή και συλλογική δράση των microαθητών στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης Ο ολοκληρωmicroένος σχεδιασmicroός είναι δεσmicroευτικός για την οmicroάδα και για τούτο τα microέλη της πρέπει να συmicromicroετέχουν ενεργά σε όλη την πορεία διεξαγωγής του σχεδίου εργασίας Η microέθοδος αυτή θεωρείται microια ανοικτή διαδικασία microάθησης και εξελίσσεται ανάλογα microε τις εκάστοτε συνθήκες και τα ενδιαφέροντα όσων συmicromicroετέχουν Κατά την επιλογή των θεmicroάτων θα πρέπει να λαmicroβάνονται υπόψη και να αξιοποιούνται ανάλογα οι δυνατότητες των παιδιών microε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες καθώς και των παιδιών microε ιδιαίτερα εθνοτικά πολιτισmicroικά θρησκευτικά γλωσσικά και κοινωνικοοικονοmicroικά χαρακτηριστικά ώστε να συmicromicroετέχουν ενεργά στην όλη διαδικασία (ΠΙ 2002 αβγ ∆άλκος 1998 Frey 1992 Χρυσαφίδης 1994) Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο της έρευνας που διεξάγεται κατά τη διάρκεια

ενός σχεδίου εργασίας είναι διαφοροποιηmicroένος σε σχέση microε αυτόν που αναλαmicroβάνει κατά την παραδοσιακή διδασκαλία Από φορέας-microεταδότης της γνώσης και κέντρο της διδακτικής

14

διαδικασίας microετατρέπεται σε συνερευνητή συνεργάτη και καθοδηγητή Παρακολουθεί τις δραστηριότητες των microαθητών είναι αρωγός στις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν κατά την εκτέλεση του σχεδίου εργασίας όχι ως αυθεντία αλλά ως εmicroπειρότερος συmicromicroέτοχος Με τη microεθοδολογία αυτή αξιοποιείται η δυναmicroική της συνεργαζόmicroενης microαθητικής οmicroάδας και υλοποιείται σε ένα κλίmicroα αποδοχής ενθάρρυνσης και δηmicroιουργικότητας καθώς ο κάθε microαθητής κατέχει κεντρικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία και ο δάσκαλος διευκολύνει συmicroβουλεύει και ενθαρρύνει τους microαθητές ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση της γνώσης και η καλλιέργεια των στάσεων και των δεξιοτήτων που απαιτεί η σηmicroερινή κοινωνία της Πληροφορίας και της Γνώσης (ΠΙ 2002α Hargraves 1994) Από την microέχρι σήmicroερα εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θεωρείται σηmicroαντική η εmicroπειρία

που απέκτησαν οι σχολικοί σύmicroβουλοι και οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα Η ανάλογη αξιοποίησή τους κατά την επέκταση και στη συνέχεια κατά την πιθανή φάση της microελλοντικής γενικευmicroένης εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας αυτής σε όλα τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης της χώρας θα οδηγήσει στον εκσυγχρονισmicroό και στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος Καθώς το microέτρο αυτό δεν είναι αποσπασmicroατικό αλλά εντάσσεται συνεκτικά microέσα στο πλαίσιο του ∆ΕΠΠΣ η πανταχόθεν στήριξή του αλλά και η αλληλοστήριξη ίσως είναι microια διαδικασία που πρέπει να υπερβεί τις οποιεσδήποτε θολές αmicroφισβητήσειςmiddot ίσως καταδειχθεί microια σηmicroαντική εκπαιδευτική προσφορά ένα χρέος προς τη microαθητιώσα νεολαία της χώρας microας που πρέπει να ξεπληρώσουmicroε microε ευχαρίστηση

Το νέο εκπαιδευτικό υλικό Η πορεία υλοποίησης της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης βρίσκεται προς το τέλος της microε τη συγγραφή όλων των βιβλίων (διδακτικών πακέτων) του ∆ηmicroοτικού και του Γυmicroνασίου και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού Αξίζει να τονιστεί ότι για πρώτη φορά δίδεται το περιεχόmicroενο ο τρόπος οργάνωσής του και η microεθοδολογία για το Νηπιαγωγείο microε τον υπό συγγραφή laquoΟδηγό Νηπιαγωγούraquo στον οποίο υπάρχουν οι κατευθυντήριοι άξονες στη βάση του σχετικού ∆ΕΠΠΣ Τα βιβλία του ∆ηmicroοτικού γράφονται όλα και θα αντικαταστήσουν παmicroπάλαια (περίπου 20 ετών) βιβλία και ως προς την αξιόλογη γνώση και ως προς την εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας Ανάλογα ισχύουν και για όλα τα βιβλία του Γυmicroνασίου Στον πίνακα 5 παραθέτουmicroε το σύνολο του νέου εκπαιδευτικού υλικού που εκπονείται

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εκπαιδευτικό υλικό που εκπονείται ΒΙΒΛΙΑ ΧΑΡΤΕΣ CD-Rom ∆ηmicroργία

Audio CD

Αναπαραγωγή Audio CD

ΑναπαραγωγήVisual CD

∆ηmicroργίαampΑναπαρα γωγήΑφισσών

Αναπαρα γωγή Αφισσών

Α ΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

52

18

18

1

12

2

ΒΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

73

06

19

12

3

7

15

ΣΥΝΟΛΟ

(418)

125

24

37

13

15

9

55

140

Η σχετική διαδικασία εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού που άρχισε το Μάιο του 2003

προκάλεσε microεγάλη συmicromicroετοχή της εκπαιδευτικής κοινότητας και της ελληνικής διανόησηςuacute περίπου 2000 υποψήφιοι κριτές-αξιολογητές ή υποψήφιοι συγγραφείς συmicromicroετείχαν στην πρόσκληση του ΠΙ Το διαχειριστικό microέρος του όλου εγχειρήmicroατος (βλ Πράξη 7 03 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ) ίσως δεν πρέπει να αγνοηθεί καθώς πρόκειται για ένα τεράστιο έργο που υλοποιείται microε πρωτόγνωρες διαφανείς διαδικασίες όπως λχ το ανώνυmicroο των υπό κρίση δειγmicroάτων γραφής και η κωδικοποιηmicroένη microε αριθmicroούς κλήρωση των κριτών-αξιολογητών microετά την κατάθεση των προς κρίση δειγmicroάτων γραφής Παρ όλα αυτά δεν έλειψαν οι ενστάσεις και οι εντάσεις Ωστόσο η στατιστική επεξεργασία του συντελεστή συσχέτισης microεταξύ των συmicromicroετοχών και των επιτυχιών συγγραφικών οmicroάδων και αναδόχων έδειξε υψηλή συσχέτιση στην πρώτη και microεγαλύτερη φάση του διαγωνισmicroού (ακολουθούν και άλλες για πολύ microικρό αριθmicroό αγόνων περιπτώσεων) Ο υψηλός συντελεστής συσχέτισης (r= 090 για την πρωτοβάθmicroια και r= 097 για το Γυmicroνάσιο) υποστηρίζει την αντικειmicroενικότητα στη διαδικασία γεγονός που συνέβαλε στην υποχώρηση κάθε υποψίας για διαβλητότητα του διαγωνισmicroού και οδήγησε σε απόσυρση των ενστάσεων Αξίζει να τονιστεί ότι η κρίση-αξιολόγηση έγινε microε microοριοδοτηmicroένα κριτήρια που

συmicroπεριελάmicroβαναν διάφορες παραmicroέτρους όπως λχ την επιστηmicroονική και παιδαγωγική καταλληλότητα την αισθητική του βιβλίου την αποτύπωση της διαθεmicroατικότητας τη διαδραστικότητα διαθεmicroατικότητα και δηmicroιουργικότητα των ανοικτών λογισmicroικών κά Τα σχεδιασθέντα κριτήρια και τα αντίστοιχα ΑΠΣ ενισχύουν τη δυνατότητα να παρέχονται από τα νέα βιβλία ίσες ευκαιρίες να καλλιεργούνται στάσεις για τη συνεργασία την αλληλεγγύη την αποδοχή της διαφορετικότητας και να συmicroβάλλουν στη δηmicroιουργία φιλικότερου και θετικότερου κλίmicroατος microάθησης Για να αποκτήσουν οι microαθητές τις κατάλληλες γνωστικές δοmicroές γνωστικοκοινωνικές δεξιότητες και microεταγνώσεις για τις προκλήσεις της ζωής της συναρπαστικής εποχής microαςuacute για να έχουmicroε υπαρκτό και συγκεκριmicroένο αντίλογο στη λεγόmicroενη από τον Bernstein (1999) αναποτελεσmicroατικότητα του εκπαιδευτικού συστήmicroατος Στο πλαίσιο που αναφερόmicroαστε στη δοmicroή και στη λειτουργία της θεώρησης του

εκπαιδευτικού υλικού ουσιαστικοποιείται και η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου microε την έννοια ότι ο κάθε εκπαιδευτικός θα διαmicroορφώνει τη δική του laquoσυνταγήraquo διδασκαλίας του microαθήmicroατος βασισmicroένη στο microικρό ολιγοσέλιδο βιβλίο και το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό τις βιβλιοθήκες και άλλες πρόσφορες πηγές που θα έχει στη διάθεσή του Με τον τρόπο αυτό αυξάνονται ουσιαστικά οι βαθmicroοί ελευθερίας του microέχρι σήmicroερα άκαmicroπτου κεντρικού εκπαιδευτικού συστήmicroατος και καλύπτονται οι ανάγκες εισαγωγής του εναλλακτικού βιβλίου το οποίο ήδη προκάλεσε προβλήmicroατα που οδήγησαν στην απόσυρσή του

Η αξιολόγηση του microαθητή Στον ίδιο τόνο αξίζει να υπογραmicromicroιστεί ότι συνακόλουθο της εσωτερικής αλλαγής του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι και ο προβληmicroατισmicroός για τους στόχους τις microορφές αξιολόγησης του microαθητή τις βασικές αρχές και τις τεχνικές εφαρmicroογής της καθώς και τα microέσα έκφρασης του αξιολογικού αποτελέσmicroατος Η νέα αυτή θεώρηση της αξιολόγησης σύmicroφωνα microε το ∆ΕΠΠΣ διευρύνεται από την στενή αντίληψη των τεστ που αποσκοπούν απλώς στον έλεγχο κατάκτησης της προβλεπόmicroενης γνώσης για να συmicroπεριλάβει και τη διαπίστωση του βαθmicroού επίτευξης όλων των στόχων microάθησης και τη διαπίστωση της ατοmicroικής και συλλογικής πορείας των microαθητών ούτως ώστε να σχεδιαστούν και microε τη

16

συmicromicroετοχή των microαθητών τα επόmicroενα στάδια microάθησης Στάδια τα οποία θα στηρίζονται και στον εντοπισmicroό των microαθησιακών δυσκολιών και ελλείψεων των microαθητών και θα στοχεύουν στη βελτίωση της microαθησιακής διαδικασίας Κεντρικός άξονας της αξιολόγησης στο νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα στο οποίο εντάσσεται οργανικά η παράmicroετρος της διαθεmicroατικότητας αποτελεί η προσπάθεια καλλιέργειας ερευνητικού πνεύmicroατος απόκτησης microεταγνωστικών ικανοτήτων και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβληmicroάτων που συνδέονται άmicroεσα και microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής και στοχεύουν στον έλεγχο και τη διαχείριση της microάθησής τους στη σηmicroερινή εποχή της γνώσης και της πολυπλοκότητας Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η υπευθυνότητα των microαθητών microέσα από διαδικασίες συλλογικής εργασίας και αυτοαξιολόγησης καθώς και microε την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίmicroησης των microαθητών microε στόχο τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και την καλλιέργεια του κοσmicroοειδώλου τους Στο πλαίσιο της θεώρησης αυτής (ΠΙ 2003α) εντάσσονται οργανικά και οι τρεις microορφές

αξιολόγησης της επίδοσης του microαθητή δηλαδή η αρχική ή διαγνωστική η διαmicroορφωτική ή σταδιακή και η τελική ή συνολική η αποτελεσmicroατική εφαρmicroογή των οποίων θα υποστηρίξει την ποιοτική αναβάθmicroιση της διαδικασίας διδασκαλίαςmicroάθησης Το παιδαγωγικό περιεχόmicroενο εφαρmicroογής της αξιολόγησης καθώς και οι βασικές οργανωτικές και επικοινωνιακές περιστάσεις που σχετίζονται και microε την ηλικία και την νοητική ωριmicroότητα των microαθητών διαmicroορφώνουν το πλαίσιο εφαρmicroογής ποικιλίας τεχνικών αξιολόγησης οι οποίες συναρτώνται άmicroεσα microε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στόχους και το περιεχόmicroενο του γνωστικού αντικειmicroένου Στις τεχνικές αξιολόγησης περιλαmicroβάνονται οι γραπτές ή προφορικές εξετάσεις microε ερωτήσεις κλειστού ή ανοικτού τύπου η δυναmicroική συζήτηση τα σχέδια εργασίας η συστηmicroατική παρατήρηση ο φάκελος εργασιών δελτίο καρτέλα microαθητή η αυτοαξιολόγηση του microαθητή και η αξιολόγηση από τους συmicromicroαθητές του ή και ο συνδυασmicroός αυτών και άλλων τεχνικών

Ήδη το ΠΙ επεξεργάζεται πρόταση-πλαίσιο προς συζήτηση microε την εκπαιδευτική κοινότητα microε στόχο την περαιτέρω εξειδίκευση της πρότασής του για την αξιολόγηση του microαθητή η οποία θα βασίζεται στην ιδιαιτερότητα των microαθηmicroάτων στις ιδιαιτερότητες των microαθητών (ΠΙ 2003α) και θα εκτείνεται σε ορισmicroένες περιπτώσεις πέραν της ποσοτικής στην περιγραφική αξιολόγησηmiddot microε γνώmicroονα την αναβάθmicroιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας την απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας από το microαθητή και την περισσότερη ενηmicroέρωση των γονέων για την πραγmicroατικότητα Οι νέες microορφές αξιολόγησης του microαθητή στην ολοκληρωmicroένη τους microορφή θα

αποτελέσουν microια δεύτερη τοmicroή microετά από εκείνη του ∆ΕΠΠΣ και των ΑΠΣ στη διαmicroόρφωση της σοβαρής εσωτερικής αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Μια τέτοια τοmicroή ίσως ανοίξει το δρόmicroο και για την αναθεώρηση του εξεταστικού συστήmicroατος εισαγωγής στα πανεπιστήmicroια

Συmicroπερασmicroατικά Το συζητούmicroενο λοιπόν που είναι η νέα θεώρηση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος για την

υποχρεωτική εκπαίδευση προσεγγίζεται ήδη στην πράξη και αρχίζει να δίνει microε την ΕΖ σε αυτή τη φάση τη δυναmicroική εκείνη και την ευελιξία στο σχολείο να ανταποκρίνεται στην κοινωνική ρευστότητα της εποχής microας σ ένα πραγmicroατιστικό επίπεδο που δεν παγιδεύεται σ ένα microεταmicroοντέρνο και αόριστο προβληmicroατισmicroό Αντίθετα microε το νέο σύστηmicroα το σχολείο του microέλλοντος προετοιmicroάζει microε επιτυχία την κοινωνική ένταξη του microαθητή ο οποίος δικαιούται να σκέφτεται να χαίρεται και να ονειρεύεται Θα δώσει επίσης στην ολοκλήρωσή του τη δυνατότητα να απελευθερωθούν τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις (όπως έγινε και microε το νόmicroο πλαίσιο 1268 του 1982 για τα Πανεπιστήmicroια) καθώς ο εκπαιδευτικός θα microπορεί να

17

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

να γενικευθεί Και τούτο διότι η σωστά οργανωmicroένη υποχρεωτική εκπαίδευση θα επηρεάσει θετικά και τις άλλες βαθmicroίδες το Λύκειο την ΤΕΕ και την Τριτοβάθmicroια Εκπαίδευση Για να απεmicroπλακούmicroε κάποτε στο microέλλον από τη συγκεχυmicroένη αντίληψη ταύτισης του εξεταστικού προβλήmicroατος (τις εισαγωγικές εξετάσεις στα ΑΕΙ και τα ΤΕΙ το laquoΜινώταυροraquo δηλαδή των γενικών εξετάσεων) microε το εκπαιδευτικό σύστηmicroα (Αλαχιώτης 1995 Amaro 2000) Η παραδοχή λοιπόν ότι το Νηπιαγωγείο είναι ο πρώτος microετά την οικογένεια χώρος

κοινωνικοποίησης του παιδιού το επιφορτίζει microε ιδιαίτερες ευθύνες Όπως και το ∆ηmicroοτικό το οποίο θα σφραγίσει τη σχέση του παιδιού microε τον εκπαιδευτικό θεσmicroό microε τη γνώση και την παιδεία microε την άmicroβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων (ΦΕΚ 303 amp 304 13-3-03 ΦΕΚ 1196 26-8-03 ∆ΕΠΠΣ ΠΙ 2003 α Ιστοσελίδα wwwpi-schοolsgr) Άλλωστε πέρασε ο καιρός που ο δάσκαλος αποτύπωνε τη γνώση στο laquoπετσίraquo του microαθητή microε τη βέργα που ο αυταρχισmicroός είχε τη θέση της συνεργασίας και η επιβολή της δηmicroιουργικότητας Το Γυmicroνάσιο θα υποδεχτεί τον προσεγγίζοντα την ταραχώδη εφηβεία νέο microε τις αντιρρήσεις του τις αmicroφισβητήσεις του την ακόρεστη περιέργεια για τον κόσmicroο που εmicroείς του παρουσιάζουmicroε προκειmicroένου να τον γνωρίσει να τον κατανοήσει να τον αποδεχτεί και να τον αγαπήσει Το παιδί στις πιο microικρές ηλικίες υπόκειται εύκολα στις επιδράσεις των προσώπων και

των θεσmicroών κύρους και γίνεται εύκολα laquoδέκτης αυθεντίαςraquo Ωστόσο είναι ήδη microια microικρή προσωπικότητα εύπλαστη που το σχολείο καλείται να την καλλιεργήσει microε τον πιο σωστό τρόπο όχι βέβαια θεωρώντας το microαθητή αποθήκη γνώσεων που θα τη γεmicroίσει ένα σχολείο που microε τη σειρά του έχει σκληρούς ανταγωνιστές σε microια κοινωνία microε laquoποικιλώνυmicroες αυθεντίεςraquo και laquoπαραπλανητικές σειρήνεςraquo όπως λχ τα ΜΜΕ το διαδίκτυο και όχι microόνο που διακινούν πληροφορίες και γνώσεις χωρίς το απαιτούmicroενο laquoπαιδαγωγικό εισιτήριοraquo Ένα σχολείο που πρέπει να αντιδράσει και να ισχυροποιήσει το παιδαγωγικό του περιβάλλον για να συνεχίσει να είναι κορυφαίος κοινωνικός θεσmicroός (Αλαχιώτης 2002β Hargraves 1994))

Το ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ)

Προς την επιδιωκόmicroενη αυτή κατεύθυνση όπως σκιαγραφήθηκε το Παιδαγωγικό

Ινστιτούτο άρχισε το Φθινόπωρο του 2000 το σχεδιασmicroό της αναθεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης microετά την πρόταση που θέσαmicroε στο Συντονιστικό Συmicroβούλιο αρχικά και στα Τmicroήmicroατα και στην Ολοmicroέλεια Το γενικό πλαίσιο χαρακτηρίζεται από δύο κυρίως παραmicroέτρους Την ισόρροπη κάθετη κατανοmicroή της διδακτέας ύλης από τάξη σε τάξη ένα νέο δηλαδή ενιαίο πλαίσιο προγραmicromicroάτων σπουδών χωρίς άχρηστες επικαλύψεις και πρωθύστερα και την εφικτή οριζόντια διασύνδεση των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων Σπουδών (ΑΠΣ) των επιmicroέρους γνωστικών αντικειmicroένων παράmicroετρος που τιτλοδοτήθηκε ως laquoδιαθεmicroατική προσέγγισηraquo Πρέπει να υπογραmicromicroισθεί ότι στην περίπτωση της εν λόγω διαθεmicroατικής προσέγγισης δεν καταργείται η αυτονοmicroία των microαθηmicroάτων (πλην της περίπτωσης της Ευέλικτης Ζώνης) τα οποία ωστόσο δικτυώνονται microε βασικές διαθεmicroατικές έννοιες και δραστηριότητες microε τέτοιο τρόπο ώστε να προβάλλεται η laquoπαράmicroετρος της διαθεmicroατικότηταςraquo στη σχολική πράξη (ΠΙ 2003α Αλαχιώτης 2002δ Ματσαγγούρας 2002β Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Θεοφιλίδης 1997) Το ∆ΕΠΠΣ και τα συνακόλουθα ΑΠΣ που συντάχθηκαν από το ΠΙ είχαν microηδενικό κόστος ενώ διαφορετικά θα κόστιζαν κατά τα ειωθότα πάνω από 3 εκατοmicromicroύρια ευρώ Με τη διαθεmicroατικότητα λοιπόν αναπροσαρmicroόζονται στόχοι και microέθοδοι διδασκαλίας ενώ

δοmicroείται ανάλογα και το περιεχόmicroενο των microαθηmicroάτων στη βάση microιας ισόρροπης κάθετης και οριζόντιας κατανοmicroής της διδασκόmicroενης ύλης Η διαδικασία αυτή ενισχύει την επιδιωκόmicroενη ουσιαστική γενική παιδεία και την ποιότητα της εκπαίδευσης την ενιαία οργάνωση του περιεχοmicroένου των γνωστικών αντικειmicroένων και τις διερευνητικές προσεγγίσεις διδασκαλίας

3

Και τούτο διότι η προσπάθεια της ολιστικής προσέγγισης της γνώσης προκαλεί το ενδιαφέρον και ταυτόχρονα ανταποκρίνεται στην πολύπλευρη κοινωνική πραγmicroατικότητα στις συmicroπεριφορές και στις εmicroπειρίες του microαθητή (CIDREE 1999 Frey 1998) Για να επιτευχθεί ο στόχος της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης θεωρείται απαραίτητη microια microετατόπιση του laquoεπίκεντρουraquo των ΑΠΣ και της διδασκαλίας από τη διδασκαλία του θέmicroατος (η χρήση θεmicroάτων προκειmicroένου οι σχετικές δραστηριότητες να microην είναι επιφανειακές ) για να προσεγγίζεται βαθύτερα η εννοιολογική κατανόηση στο βαθmicroό που είναι εφικτό για κάθε θεmicroατική ενότητα των αυτοτελών microαθηmicroάτων (Erickson 1998) Η ∆ιαθεmicroατική Προσέγγιση δηλαδή η ολιστική κατάκτηση της γνώσης δίνει τη

δυνατότητα στο microαθητή να συγκροτήσει ένα ενιαίο σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων που θα του επιτρέπει να αναπτύσσει προσωπική άποψη για θέmicroατα που σχετίζονται microεταξύ τους microε ζητήmicroατα της καθηmicroερινής ζωής και να διαmicroορφώσει το δικό του κοσmicroοείδωλο τη δική του κοσmicroοθεωρία και κοσmicroοαντίληψη (Αλαχιώτης 2002δ Lawton et al 2000) Η διαθεmicroατική προσέγγιση δεν microπορεί παρά να υποστηρίζεται από microεθόδους ενεργητικής απόκτησης της γνώσης οι οποίες εφαρmicroόζονται κατά τη διδασκαλία κάθε γνωστικού αντικειmicroένου και εξειδικεύονται στις διαθεmicroατικές δραστηριότητες και σχέδια εργασίας στο τέλος κάθε θεmicroατικής ενότητας Η επιλογή microιας διαθεmicroατικής δραστηριότητας και η εκτίλυξη microιας συζήτησης κατά τη

διδασκαλία microε συστηmicroατοποιηmicroένες προεκτάσεις σε άλλα θέmicroατα (microαθήmicroατα) διευκολύνεται από τη διάχυση της διαθεmicroατικότητας στο κείmicroενο του βιβλίου (όπου είναι εφικτό) microέσα από τις λεγόmicroενες θεmicroελιώδεις διαθεmicroατικές έννοιες Ένα σύνολο από διαθεmicroατικές έννοιες διευκολύνει την επικαιροποιηmicroένη γνώση καθώς οι microαθητές microπορούν να αντλήσουν από τη βάση γεγονότων και να αντιληφθούν καλύτερα τα διάφορα microοντέλα και τις σχέσεις των επιστηmicroών και των θεmicroάτων Οι microαθητές λχ αρχίζουν να κατανοούν συγκεκριmicroένα θέmicroατα όχι ως ένα σύνολο γεγονότων προς αποmicroνηmicroόνευση αλλά ως αντιπροσωπευτικά δείγmicroατα microιας microεγαλύτερης και πιο αφηρηmicroένης ιδέας microιας διαθεmicroατικής έννοιας (Erickson 1998) Τέτοιες θεmicroελιώδεις διαθεmicroατικές έννοιες κοινές σε πολλές επιστήmicroες υπάρχουν πολλές

(πχ σύστηmicroα microεταβολή αλληλεπίδραση οmicroοιότητα-διαφορά κά) Αυτές οι έννοιες χρησιmicroοποιούνται τόσο microέσα στο κείmicroενο του βιβλίου όσο και στις δραστηριότητες και τα σχέδια εργασίας για να γίνουν ευκολότερα οι απαιτούmicroενες προεκτάσεις του διδασκόmicroενου κάθε φορά microαθήmicroατος θέmicroατος (Αλαχιώτης 2002δ Erickson 1998) Λειτουργούν δηλαδή σαν ένα συνεκτικό δίκτυ πάνω στο οποίο δοmicroείται η ολιστική γνώση Για παράδειγmicroα το laquoσύστηmicroαraquo ως βασική επιστηmicroονική έννοια υπάρχει σε πολλές επιστήmicroες στη Βιολογία Γεωλογία Μαθηmicroατικά Φυσικές Επιστήmicroες στην Κοινωνιολογία στην Εκπαίδευση κ ά Το σύστηmicroα λοιπόν microπορεί να χρησιmicroοποιηθεί ως microέσο για να διδαχθούν οι microαθητές σε βαθύτερο επίπεδο για την αλληλεξάρτηση και τη σηmicroασία των συστηmicroάτων από τη microελέτη κάθε νέου παραδείγmicroατος-θέmicroατος όπως των συστηmicroάτων του ανθρωπίνου σώmicroατος του καιρού των Μαθηmicroατικών της Χηmicroείας της Κοινωνιολογίας κά Με τον τρόπο αυτό microπορεί να χρησιmicroοποιηθεί ως ιδέα για να γίνουν οι κατάλληλες προεκτάσεις και διασυνδέσεις διαφορετικών επιστηmicroονικών γνώσεωνmiddot σαν laquoόχηmicroαraquo κάθετης και οριζόντιας microεταφοράς της γνώσης και σύνθεσής της σ ένα ενιαιοποιηmicroένο οικοδόmicroηmicroα στο οποίο θα ενσωmicroατώνεται κάθε νέα πληροφορία ανάλογα microε το νοητικό επίπεδο του microαθητή (Erickson 1998) Στον πίνακα 1 εmicroφανίζεται ως παράδειγmicroα η συχνότητα ορισmicroένων διαθεmicroατικών εννοιών στα ΑΠΣ των microαθηmicroάτων όλων των τάξεων του ∆ηmicroοτικού σχολείου στοιχεία που θα βοηθήσουν τόσο τους συγγραφείς όσο και τους εκπαιδευτικούς για τους οποίους το Τmicroήmicroα Ποιότητας της Εκπαίδευσης του ΠΙ επεξεργάστηκε σχετικές laquoΟδηγίες για την προώθηση της διαθεmicroατικότηταςraquo οι οποίες υπάρχουν στην ιστοσελίδα του ΠΙ (ΠΙ 2003α) Στο σηmicroείο αυτό αξίζει να τονισθεί ο προβληmicroατισmicroός του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για

την τιτλοδότηση του νέου ενιαίου πλαισίου προγραmicromicroάτων σπουδών microε το επίθετο laquoδιαθεmicroατικό ή διεπιστηmicroονικόraquo Η διεπιστηmicroονική προσέγγιση αφορά την περίπτωση κατά

4

την οποία το υπό εξέταση θέmicroα απαιτεί τη συmicroβολή διαφόρων επιστηmicroών Οριζόντια όmicroως διασύνδεση στο επίπεδο των ΑΠΣ σηmicroαίνει κατάλληλη οργάνωση της διδακτέας ύλης κάθε γνωστικού αντικειmicroένου microε τρόπο που να εξασφαλίζεται η επεξεργασία θεmicroάτων από πολλές οπτικές γωνίες ώστε να laquoφωτίζονται πολυπρισmicroατικάraquo και να αναδεικνύεται η σχέση τους microε την πραγmicroατικότητα Στο πλαίσιο αυτό αναζητούνται στο microέτρο του δυνατού microέσα από τα ΑΠΣ και τη διδασκαλία προεκτάσεις που έχουν τα εξεταζόmicroενα θέmicroατα των αυτοτελών microαθηmicroάτων στο επίπεδο των επιστηmicroών της τέχνης και της τεχνολογίας αλλά και στη διαmicroόρφωση δεξιοτήτων στάσεων και αξιών microε στόχο τη σύνδεση της σχολικής γνώσης microε την καθηmicroερινή ζωή Σ αυτή την περίπτωση ο όρος διαθεmicroατικότητα υπερβαίνει σαφώς τη διεπιστηmicroονικότητα και την υπερκαλύπτει Γι αυτό η πρόταση του ΠΙ (Αλαχιώτης 2002δ) προσδιορίσθηκε ως ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) και όχι ως ∆ιεπιστηmicroονικό παρόλο που η προωθηmicroένη διαθεmicroατικότητα ισχύει κυρίως στη λεγόmicroενη Ευέλικτη Ζώνη στην οποία καταργείται η αυτονοmicroία των microαθηmicroάτων και τη θέση τους παίρνουν θέmicroατα ζητήmicroατα ή προβλήmicroαταbull αλλά και στις διαθεmicroατικές δραστηριότητες και τα σχέδια εργασίας Η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης ως αναγκαιότητα υπαγορεύεται από πολλές

παραmicroέτρους ενώ απασχόλησε την ανθρώπινη σκέψη ακόmicroα και από την εποχή του Πλάτωνα laquoΤα χύδην microαθήmicroατα συναπτέον εις σύνοψιν αλλήλων των microαθηmicroάτων και της του όντος φύσεωςraquo (Τα κοινά microαθήmicroατα πρέπει να σχετίζονται microεταξύ τους καθώς και microε τη φύση της πραγmicroατικότητας) Εξάλλου στη κοινωνία της γνώσης που βιώνουmicroε το cogito ergo sum του Καρτέσιου σκέπτοmicroαι άρα υπάρχω πρέπει να microεταλλαχθεί σε scio ergo sum γνωρίζω άρα υπάρχω Τι πρέπει όmicroως να γνωρίζει ο microαθητής για να microην υποφέρει από microια παραmicroορφωmicroένη

αντίληψη της κοινωνικής πραγmicroατικότητας από τον ηλεκτρονικό αναλφαβητισmicroό στην κοινωνία της πληροφορίας από τον κοινωνικό αποκλεισmicroό και τον επαγγελmicroατικό laquoσκοταδισmicroόraquo στην εποχή της πολυπολιτισmicroικότητας και της κοινωνικής ρευστότητας στην εποχή του ηλεκτρονικού και επαγγελmicroατικού laquoδιαφωτισmicroούraquo Ένα ερώτηmicroα στο οποίο αναmicroφίβολα το σχολείο οφείλει να απαντήσει για να απαλύνει την αγωνία των νέων για το αύριο για τα laquoθανάσιmicroα αmicroαρτήmicroαταraquo του πολιτισmicroού microας όπως τα σκιαγραφεί ο ηθολόγος Λόρεντζ και να τους οδηγήσει στην εκδοχή εκείνη της ζωής που αγγίζει την αυτογνωσία και την ευτυχία (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Unesco 1998) Άλλωστε το ενιαίο και το ολιστικό της γνώσης η αρχή της ολότητας στην ανθρώπινη

αντίληψη ενισχύεται τόσο σε επιστηmicroολογικό επίπεδο από τον επιστηmicroολογικό αναγωγισmicroό υπό την ευρεία άποψη όσο και από πολλούς επιστηmicroονικούς διδακτικούς ψυχολογικούς κοινωνικούς και οικονοmicroικούς λόγους που συνηγορούν στη σπουδαιότητα της διαθεmicroατικότητας περί της οποίας έχει αναπτυχθεί διεθνώς ένας σοβαρός διάλογος Αλλά και σε πιο εφαρmicroοσmicroένο τόνο παρατηρούmicroε την ανάδυση διεπιστηmicroονικών γνωστικών περιοχών όπως η Βιοηθική η Βιοπληροφορική διατmicroηmicroατικά ή και διαπανεπιστηmicroιακά microεταπτυχιακά προγράmicromicroατα σπουδών που σηmicroατοδοτούν ένα προβληmicroατισmicroό για την αποτελεσmicroατικότητα της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης των εξειδικεύσεων γεγονός που υπαγορεύει ταυτόχρονα την αναγκαιότητα της σύνθεσης του ενιαίου του ολιστικού που θα αποτελέσει νέο εφαλτήριο για την περαιτέρω ανάπτυξη της γνώσης (Αλαχιώτης 2002δ και Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 7) Σηmicroαντικός προωθητικός λόγος της διαθεmicroατικότητας είναι και ο λόγος των

Νευροεπιστηmicroών για την ανάπτυξη και λειτουργία του εγκεφάλου όπως και του νοητικού υπόβαθρου (Plomin and DeFries 1998 Calvin 1998 Ζαφρανά-Κάτσιου 2001 Bransford et al 2001 Κολιάδης 2002) Η αρmicroονία που παίζεται από το γενετικό οπλισmicroό του κάθε ανθρώπινου όντος και του παιδαγωγικού του περιβάλλοντος είναι εκείνη που διαmicroορφώνει τον ισορροπηmicroένο laquoνευρωνικό άνθρωποraquo (Σανζέ 1986 Edelman 1996 Goleman 1998) Οι 15 τετράκις εκατοmicromicroύρια συνάψεις microεταξύ των 100 δισεκατυmicromicroυρίων νευρώνων

5

δηmicroιουργούν τα νευρωνικά δίκτυα που παίζουν σηmicroαντικό ρόλο στη microάθηση στη λειτουργία της microνήmicroης και της νόησης ενώ ο ρόλος των ποιοτικών laquoπαιδαγωγικώνraquo ερεθισmicroάτων στη σωστή διαmicroόρφωση των νευρωνικών δικτύων φαίνεται να είναι καταλυτικός ιδιαίτερα για τις microικρές ηλικίες καθώς πολλοί υποστηρίζουν ότι είmicroαστε ότι γινόmicroαστε microέχρι τα 5 microας χρόνια Η ολιστική λοιπόν λειτουργία του εγκεφάλου microέσω των νευρωνικών δικτύων επικαιροποιεί σε επιστηmicroονικότερο επίπεδο τη σηmicroαντικότητα της διαπαιδαγώγησης του σχολείου του εκπαιδευτικού συστήmicroατος εν τέλει (Αλαχιώτης 2003 Χατζηγεωργίου 1999)

Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Μέσα σ αυτό λοιπόν το σκηνικό ο ρόλος των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων Σπουδών

(ΑΠΣ) που είναι συνακόλουθα του ∆ΕΠΠΣ είναι θεmicroελιώδης καθώς πρέπει να αναδυθεί microέσα από την επικρατούσα κατάσταση η οποία υπαγορεύει στις microέρες microας την περισσότερο συστηmicroατοποιηmicroένη εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας και ως στρατηγικής και ως microεθοδολογίας στην κατάκτηση της γνώσης Τα ΑΠΣ που στη χώρα microας είναι κλειστού τύπου ως αποτέλεσmicroα και του εξεταστικού microας συστήmicroατος διαmicroορφώνονται δηλαδή κεντρικά (Χατζηγεωργίου 1999) αντανακλούν τη microεγάλη ευθύνη των συντακτών τους γεγονός που υπαγόρευσε την αναγκαιότητα συστηmicroατικού διαλόγου microε την εκπαιδευτική κοινότητα microια γόνιmicroη και εποικοδοmicroητική συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε το 2002 microε επιτυχία και συνέβαλε στη βελτιστοποίηση του παιδαγωγικού σχεδιασmicroού microας Στην προτεινόmicroενη οργάνωση της γνώσης καταβάλλεται προσπάθεια ώστε αυτή να προσφέρεται microε απλό και εύληπτο τρόπο για να κατακτάται πιο αποτελεσmicroατικά από όλους τους microαθητές αmicroβλύνοντας έτσι τις όποιες κοινωνικές διαφορές προκαλούν ανισότητα στις ευκαιρίες Στα νέα ΑΠΣ που σχεδίασε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο καταβλήθηκε προσπάθεια i) να

είναι υψηλής επιστηmicroονικής ποιότητας σύmicroφωνα microε τη διεθνή πρακτική για τα curricula ii) η microάθηση να θεωρείται όχι microόνο προϊόν αλλά και ως διαδικασία αυτενέργειας και ανακάλυψης iii) η γνώση να παρουσιάζεται ενιαία και πολυπρισmicroατική ταυτόχρονα iv) να microην περιορίζονται στην απλή παράθεση της διδακτέας ύλης αλλά να αντιστοιχίζουν στόχους περιεχόmicroενα και διδακτικές δραστηριότητες στο επίπεδο της διδακτικής ενότητας Στα νέα ΑΠΣ αναδεικνύονται δεξιότητες στάσεις και αξίες που θεωρούνται ουσιώδεις και αφορούν πχ εκτός των άλλων και τη δηmicroιουργικότητα την αναγνώριση και το σεβασmicroό του άλλου και του διαφορετικού τη διαπαιδαγώγηση στα ανθρώπινα δικαιώmicroατα την καλλιέργεια στη συνεργασία στο ανοικτό πνεύmicroα στη συστράτευση στη συνέπεια λόγων και έργων στην αλληλεγγύη στην αρmicroονική ένταξη των παιδιών των microεταναστών στο σχολείο κά Κι αυτό διότι πρέπει να καλλιεργηθεί η απαραίτητη ασφάλεια που θα προσδώσει τη

δυνατότητα στο αξιακό microας σύστηmicroα να προσαρmicroόζεται και να εξελίσσεται να είναι ανοικτό και να microην ακυρώνεται από το φόβο microας να είναι δηλαδή microια ζωντανή διαδικασία στην υπηρεσία της ζωής και του κοσmicroοειδώλου του εύθραυστου χαρακτήρα του κόσmicroου microαςmiddot ακόmicroα ένα αντίβαρο στις αυταρχικές αντιλήψεις και ιδεολογίεςmiddot για να έχουν οι microαθητές την ικανότητα να δηmicroιουργήσουν το δικό τους σύστηmicroα αξιών διαmicroορφώνοντας αξίες που συνάδουν microε την ουσία του ανθρωπισmicroού Με αυτόν τον τρόπο ο microαθητής προετοιmicroάζεται να ενταχθεί αρmicroονικά στη νέα κοινωνική πραγmicroατικότητα στην οποία υπογραmicromicroίζεται ότι πρέπει να καλλιεργηθεί η ταυτότητα του πολίτη της Ευρώπης του πολίτη του κόσmicroου παράλληλα microε την εθνική ταυτότητα και την εθνική microας πολιτισmicroική αυτογνωσία (Lawton 2000 Le Matais 1999)

6

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Οριζόντια και κάθετη παρουσίαση κατανοmicroής θεmicroελιωδών εννοιών ΄πως εmicroφανίζονται σε όλα τα ΑΠΣ

Των τάξεων του ∆ηmicroοτικού Σχολείου

ΘΕΜΕΛΙΩ∆ΕΙΣ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΦΥΣΙΚΑ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

ΕΝΝΟΙΕΣ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε Αλληλεπίδραση + + ++ ++ + + ++ ++ ++ ++ +++ +++ ++ +++ +++ +++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++

Άτοmicroο - Σύνολο + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

Επικοινωνία +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ ++ ++ ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++ + + + + +

Μεταβολή + + + + + + + + ++ ++ ++ ++ + ++ + + ++ + +++ +++ +++ +++ +++

Οmicroοιότητα - ∆ιαφορά ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ + + + + + +

Πολιτισmicroός + + + + + + + + + + + + + + + + + ++ + + + + +

Σύστηmicroα +++ +++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++ ++ + + + ++ ++ ++ + + ++ ++ ++

Χώρος - Χρόνος + + + + + + + + + + + + +++ ++ ++ ++ + + + + + + +

ΘΕΜΕΛΙΩ∆ΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΟΙΝ amp ΠΟΛΙΤ ΑΓΩΓΗ

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΑΓΓΛΙΚ

ΕΝΝΟΙΕΣ Γ ∆ Ε ΣΤ Γ ∆ Ε ΣΤ Ε ΣΤ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ ∆΄ Ε΄ ΣΑλληλεπίδραση ++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ + ++ ++ ++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ ++

Άτοmicroο - Σύνολο + + + + + + + + + + ++ + + + + + + + +

Επικοινωνία ++ ++ + + +++ ++ + +++ + + ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++

Μεταβολή + + + + + + + ++ ++ + + ++ ++ ++ ++ + + +

Οmicroοιότητα - ∆ιαφορά + + + + + + + ++ + ++ + ++ + + + + + + ++

Πολιτισmicroός +++ ++ ++ + ++ + ++ + + + + + + + + + + + ++

Σύστηmicroα + + ++ + + + + + + + ++ ++ ++ ++ + + + + +

Χώρος - Χρόνος + + + ++ + + + + +++ +++ + + + + + + + + +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η ποσοτική αποτύπωση microε (+) σπάνια (++) συχνά (+++) πολύ συχνά αντανακλά τη γενικότερη κατανοmicroή των εν λόγω εννοιών που βασίζεται στους στόχους και τα περιεχόmicroενα των ΑΠΣ

7

Στο πλαίσιο αυτό αναφέρουmicroε ενδεικτικά ότι στα ΑΠΣ λχ των Θρησκευτικών σκιαγραφούνται και χαρακτηριστικά διαφορετικών θρησκευτικών οmicroάδων (στην Ελλάδα και τον κόσmicroο) ώστε να ευαισθητοποιηθεί ο microαθητής ως προς τη διαφορετικότητα των πολιτισmicroών την αποδοχή και το σεβασmicroό τους Για την αρχική διδασκαλία της γλώσσας ενισχύεται η φωνητική διάσταση η οποία συνεπικουρείται από την ολιστική Όσον αφορά την Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραmicromicroατεία επιχειρείται εκτός άλλων και η διασύνδεση της αρχαίας και νέας ελληνικής γραmicromicroατείας microε την ευρωπαϊκή Στη Λογοτεχνία επιχειρείται η ολιστική προσέγγιση των λογοτεχνικών κειmicroένων ενώ εισάγεται η διαπολιτισmicroική αντίληψη και προσέγγισή τους Στην Ιστορία εισάγεται η Τοπική Ιστορία ως πεδίο διαθεmicroατικής έρευνας από τους microαθητές ενώ παραmicroένει η προτεραιότητα της Ελληνικής Ιστορίας ενισχύεται αισθητά η πραγmicroάτευση της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας της Ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης των Βαλκανικών και άλλων γειτονικών λαών Στα ΑΠΣ επίσης αναδεικνύεται η σηmicroασία της Ειδικής Αγωγής και διαφαίνεται η αρχή της παροχής ίσων ευκαιριών εκπαίδευσης και της δηmicroιουργίας προϋποθέσεων για την ανάπτυξη ενός σχολείου για όλους ενώ προχωρεί η σύνταξη ειδικών ΑΠΣ για τα παιδιά microε ειδικές αδυναmicroίες Στα Μαθηmicroατικά επιχειρείται επίσης κλασικότερη διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων για την

αποτελεσmicroατικότερη απόκτηση βασικών microαθηmicroατικών δεξιοτήτων Στις Φυσικές Επιστήmicroες για τις οποίες σήmicroερα φαίνεται να υπάρχει ένα βασικό πλέγmicroα ιδεών (η σωmicroατιδιακή φύση της ύλης οι νόmicroοι διατήρησης η κυτταρική βάση της έmicroβιας ύλης) το νέο ΑΠΣ αναδεικνύει αυτές τις ιδέες όπως και τον ενιαίο χαρακτήρα των Φυσικών Επιστηmicroών Στα ΑΠΣ της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής η οργάνωση του περιεχοmicroένου στηρίζεται σε βασικές έννοιες της laquoΠαιδείας του πολίτηraquo και προτείνεται κυρίως η συmicromicroετοχική και συνεργατική microεθοδολογία για την καλλιέργεια και της αποδοχής του άλλου και τη συνειδητοποίηση της διαπολιτισmicroικότητας ως γεγονότος Έmicroφαση δίδεται ακόmicroα στην εξοικείωση του microαθητή microε τις Νέες Τεχνολογίες και την Τεχνολογία γενικότερα στην ανάδειξη της σπουδαιότητας των Ξένων Γλωσσών των προγραmicromicroάτων της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Αγωγής Υγείας microέσα στο πλαίσιο της οποίας εντάσσονται και οι διαφυλικές σχέσεις των Κοινωνικών Επιστηmicroών της Αισθητικής Αγωγής της Φυσικής Αγωγής microε την προβολή του προγράmicromicroατος της Ολυmicroπιακής Παιδείας και της Προσχολικής Αγωγής Στον πίνακα 2 παραθέτουmicroε τα κύρια γενικά χαρακτηριστικά του ∆ΕΠΠΣ και των συνακόλουθων ΑΠΣ

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Κύρια χαρακτηριστικά της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης 1 Εκσυγχρονίζεται η δοmicroή των ΑΠΣ και επικαιροποιείται η αξιόλογη γνώση 2 Μειώνεται η διδασκόmicroενη ύλη 3 Εισάγεται η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης 4 Εισάγεται η Ευέλικτη Ζώνη 5 Εισάγονται τα σχέδια εργασίας 6 Ενισχύεται το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον 7 Αξιοποιούνται οι νέες τεχνολογίες 8 Εκσυγχρονίζεται η αξιολόγηση των microαθητών 9 Βελτιώνονται οι διάφοροι αλφαβητισmicroοί 10 Εισάγεται νέο εκπαιδευτικό υλικό 11 Υπερκαλύπτεται η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου 12 Απελευθερώνονται τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις

Το σχεδιασθέν και θεσmicroοθετηmicroένο ∆ΕΠΠΣ (ΦΕΚ 303 amp 304 - 13-3-03 ΦΕΚ 1196

26-8-03 Ιστοσελίδα ΠΙ) αποτέλεσmicroα πολλών συνεργασιών των microελών του ΠΙ και συνεδριάσεων των συλλογικών του οργάνων αποτελεί microια σηmicroαντική καινοτόmicroο παρέmicroβαση του ΠΙ και του ΥπΕΠΘ που αποτελεί το πλαίσιο και τη βάση της συγγραφής των νέων

8

βιβλίων και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού για όλα τα microαθήmicroατα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Το νέο αυτό εκπαιδευτικό υλικό χαρακτηρίζεται από σεβασmicroό και ευαισθησία στην προσπάθεια των microαθητώνιών όσον αφορά τα περιεχόmicroενα την ποιότητα και την ποσότητα της διδακτέας ύλης αλλά και την αισθητική του παρουσίαση Αυτός ο σεβασmicroός είναι αναγκαίος γιατί όπως από χρόνια υποστηρίζουmicroε οι microαθητές microας είναι οι σκληρότερα εργαζόmicroενοι Έλληνες πολίτες αν στον παρονοmicroαστή βάλουmicroε τη συmicroποσούmicroενη ενδοσχολική και εξωσχολική προσπάθειά τους (Αλαχιώτης 2002δ) Γι αυτό το σχολείο πρέπει να αναπτύξει ουσιαστικά την κριτική σκέψη ενώ η

αναmicroφίβολα επιβαλλόmicroενη ποικιλόmicroορφη και συνεχής στήριξη του microαχόmicroενου εκπαιδευτικού microια άλλη βασική παιδαγωγική αρχή είναι εξίσου σηmicroαντική και αναγκαία για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήmicroατοςuacute πρακτική που δροmicroολογείται ήδη microε την έναρξη της επιmicroόρφωσης το Μάρτιο 2004 (microέχρι και το 2005) στη διαθεmicroατικότητα τα σχέδια εργασίας και την οmicroαδοσυνεργατική microέθοδο microέσα από προσοmicroοιώσεις υποδειγmicroατικής διδασκαλίας Και τούτο διότι η σχετική επιmicroόρφωση είναι αναγκαία για να σκέπτονται οι εκπαιδευτικοί πέρα από τα γεγονότα να κατανοούν την εννοιολογική δοmicroή των επιστηmicroών καθώς διασυνδέονται οι διάφορες επιστήmicroες microε τις διαθεmicroατικές έννοιες και να έχουν την ικανότητα να προσδιορίζουν microε σαφήνεια τις βασικές ιδέες-κλειδιά που οδηγούν τους microαθητές στη βαθιά γνώση microέσα από την αξιοποίηση των θεmicroελιωδών διαθεmicroατικών εννοιών Η microεγάλη συζήτηση που έγινε στις 13 περιφέρειες της χώρας το 2002 σχετικά microε όσα

προαναφέρθηκαν ο διάλογος microε το microαχόmicroενο εκπαιδευτικό που επανατροφοδότησε τον ενθουσιασmicroό για το laquoόραmicroαraquo της διαθεmicroατικότητας δεν ήταν microόνο microια αναγκαιότητα που επαναφέρει στο προσκήνιο microε έναν πρωτότυπο τρόπο εκπαιδευτικές ευαισθησίες που είχαν εκφρασθεί τον περασmicroένο αιώνα από τον Εκπαιδευτικό Όmicroιλο αλλά σηmicroατοδότησε επίσης πολλές καινοτοmicroίες και πρακτικές στην προσέγγιση των εκπαιδευτικών πραγmicroάτων της χώρας Έτσι για πρώτη φορά πχ επικοινώνησε το ΥΠΕΠΘ για τέτοια θέmicroατα microέσω του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου microε την εκπαιδευτική βάση Για πρώτη φορά έγινε τόσο σοβαρή microακρόχρονη και microεγάλη προετοιmicroασία πριν τη συγγραφή νέων βιβλίων και την προγραmicromicroατισθείσα εισαγωγή τους στα σχολεία Για πρώτη φορά η Ελλάδα δεν είναι ουραγός αλλά προβάλλεται ως ένα βαθmicroό και ως συmicroπρωταγωνιστής στις χώρες της Ευρώπης για ένα εκπαιδευτικό θέmicroα όπως είναι η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης καθώς το 53 των χωρών αυτών δεν έχει ασχοληθεί microε το θέmicroα (Καρατζιά Σταυλιώτη 2002) για το οποίο η χώρα microας υλοποιεί πιλοτικά ένα microέρος που αφορά την Ευέλικτη Ζώνη ενώ το υπόλοιπο microέρος βρίσκεται στο στάδιο εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού το οποίο θα εισαχθεί στα σχολεία το 2005-6 και το 2006-7uacute δηλαδή από το 2000 που άρχισε ο παιδαγωγικό σχεδιασmicroός της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης έως το 1006-7 θα διανυθούν 6-7 χρόνια χρόνος κατάλληλος για microια τέτοια σοβαρή αλλαγή Η άποψη σχετικά microε την πρωτοτυπία τη φαντασία αλλά και τον ορθολογικό σχεδιασmicroό

του εγχειρήmicroατος ενισχύεται και από τις θέσεις των εmicroπειρογνωmicroόνων του δικτύου laquoΕυρυδίκηraquo των χωρών της Ευρώπης που εκφράστηκαν ιδιαίτερα θετικά πρόσφατα (2003) σε συνεδρίαση στην Αθήνα Η Ελληνική αυτή παρέmicroβαση ενισχύεται και αναδεικνύεται microέσα και από την προσεκτική microελέτη των κειmicroένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αφορούν την εκπαιδευτική πολιτική των κρατών microελών και ιδιαίτερα του κειmicroένου στο οποίο παρουσιάζονται οι microελλοντικοί συγκεκριmicroένοι στόχοι των εκπαιδευτικών συστηmicroάτων και συστηmicroάτων κατάρτισης που θα επιτρέψουν σε όλους τους ευρωπαίους πολίτες να συmicromicroετάσχουν στη νέα κοινωνία της γνώσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα 2002) Με την υιοθέτηση της διαθεmicroατικής προσέγγισης όπως αυτή περιγράφεται στο ∆ΕΠΠΣ και εφαρmicroόζεται στην εκπόνηση του εκπαιδευτικού υλικού αλλά και στην υλοποίηση του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης προωθείται η βελτίωση της

9

ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού συστήmicroατος microέσα από την ανάπτυξη των διαφόρων τύπων αλφαβητισmicroού (διασύνδεση της σχολικής γνώσεις microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής) και την καλλιέργεια δεξιοτήτων microεθοδολογίας και αυτορυθmicroιζόmicroενης microάθησης (Αλαχιώτης 2002δ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Ματσαγγούρας 2002β Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 7) Στο σχεδιασmicroό για την υποστήριξη της εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας του ∆ΕΠΠΣ στη

σχολική πράξη σοβαρό ρόλο παίζουν όπως προαναφέραmicroε και οι επιmicroορφωτικές παρεmicroβάσεις Ταυτόχρονα microε την παραγωγή υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού και σε ηλεκτρονική microορφή (ανοικτά λογισmicroικά) ενισχύεται και η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση αξιοποιούνται περισσότερες πηγές γίνεται ελκυστικότερο το σχολείο και ιδιαίτερα στην περίπτωση των ξένων γλωσσών αυξάνεται η συνειδητοποίηση της σηmicroασίας της εκmicroάθησης ξένων γλωσσών για όλους συντελώντας στην προώθηση του στρατηγικού στόχου της δηmicroιουργίας ενός εκπαιδευτικού συστήmicroατος ανοικτού στον ευρύτερο κόσmicroο (CIDREE 1999 Lawton et al 2000)

H Eυέλικτη Ζώνη Με το πρόγραmicromicroα της Ευέλικτης Ζώνης ουσιαστικοποιείται στο έπακρο η διαθεmicroατική

προσέγγιση της γνώσης και προσεγγίζεται αποτελεσmicroατικά ο προβληmicroατισmicroός περί της ζητούmicroενης καλλιέργειας και διαπαιδαγώγησης του microαθητή προς την κατεύθυνση της δηmicroιουργικής microάθησης (Αλαχιώτης 2002γ Ματσαγγούρας 2002α) Με το συστηmicroατοποιηmicroένο και οργανωmicroένο αυτό καινοτόmicroο πρόγραmicromicroα (Αλαχιώτης 2002γ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 6) που εφαρmicroόζεται σε ∆ηmicroοτικό Γυmicroνάσιο και Νηπιαγωγείο η παρέmicroβαση στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα είναι πολύ microικρή και αξιοποιείται microε τον πιο εποικοδοmicroητικό τρόπο καθώς ανοίγεται ένα παράθυρο ελευθερίας επικοινωνίας και σύνδεσης της σχολικής ζωής microε την κοινωνία και την πραγmicroατικότητα Η Ευέλικτη Ζώνη κινείται microέσα από τις συντεταγmicroένες των δηmicroιουργικών microεθόδων διδασκαλίας όπως η microέθοδος σχεδίων εργασίας (Kανάκης 1987 Χρυσαφίδης 1994) καλλιεργώντας επί της ουσίας την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του microαθητή Στο πιλοτικό αυτό Πρόγραmicromicroα οι microαθητές και οι εκπαιδευτικοί αναπτύσσοντας την πρωτοβουλιακή τους δράση και microέσα από συmicroπράξεις εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων υλοποιούν σχέδια εργασίας microε θέmicroατα δικής τους επιλογής ειδικά προσαρmicroοσmicroένα στις συνθήκες που επικρατούν σε κάθε σχολείο και τοπική κοινωνία Στο πλαίσιο αυτό ισχυροποιείται και το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον συmicroβάλλοντας στην καλύτερη διασύνδεση του σχολείου microε τον κοινωνικό του περίγυρο Η καλλιέργεια λοιπόν της δηmicroιουργικότητας του microαθητή είναι ένα δύσκολο θέmicroα Και

τούτο διότι ενώ είναι microια στάση πέραν κάθε συζήτησης απαραίτητη κανένας ακόmicroα δεν γνωρίζει πώς αναπτύσσεται και κατ επέκταση πώς διδάσκεται γιατί δεν είναι γνώση και δεν microπορεί να προγραmicromicroατιστεί (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Hayes 1994) Γι αυτό δεν υπάρχει microαγική συνταγή για την ανάπτυξη της δηmicroιουργικότητας Υπάρχουν όmicroως προσπάθειες που φαίνονται θετικές Για να αναπτυχθούν πχ οι δηmicroιουργικές ικανότητες του microαθητή πρέπει να θεωρήσουmicroε ως βασική παράmicroετρο το ενδιαφέρον του Η δηmicroιουργικότητα είναι microια αναζήτηση microια ανακάλυψη που πρέπει να καλλιεργηθεί microε φυσικό τρόπο για να νιώσει ο microαθητής microια ελάχιστη εmicroπιστοσύνη και αυτοπεποίθηση για να microην οδηγηθεί στην ανακάλυψη υποκατάστατων Αντίθετα πρέπει να βοηθηθεί από το εκπαιδευτικό σύστηmicroα και τον εκπαιδευτικό να ανακαλύψει το άγνωστο χάρισmicroά του το ίχνος της ιδιοφυΐας του το ταλέντο του σε κάτι (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Gardner 1998) καθώς ο microαθητής πρέπει να έχει ενεργό συmicromicroετοχή στη microάθηση όπως οι σχετικές έρευνες υποστηρίζουν Η Ευέλικτη Ζώνη δεν προτείνεται βέβαια ως πανάκεια για την αντιmicroετώπιση κάθε

εκπαιδευτικού προβλήmicroατος Απαντά όmicroως πιο πειστικά σε ορισmicroένα προβλήmicroατα και microπορεί

10

να καλλιεργήσει microια γενικότερη αντίληψη για την κατάκτηση της γνώσης και τη δηmicroιουργικότητα Για παράδειγmicroα τα λεγόmicroενα laquoπολυθεmicroατικά βιβλίαraquo (Αλαχιώτης 2002γ) ένα για το ∆ηmicroοτικό και ένα για το Γυmicroνάσιο που αναφέρονται σε ποικίλα θέmicroατα τα οποία επεξεργάστηκαν αφιλοκερδώς καταξιωmicroένες προσωπικότητες των γραmicromicroάτων των επιστηmicroών και των τεχνών της χώρας microας διαmicroορφώνουν microια έγκυρη πηγή πληροφόρησης για επίκαιρα αλλά και για διαχρονικά θέmicroατα βοηθώντας το microαθητή να κατανοήσει την πραγmicroατικότητα και να την αντιmicroετωπίσει δηmicroιουργικά Η εκπόνηση επίσης συλλογικών εργασιών για ενδιαφέροντα θέmicroατα αναβαθmicroίζει και την αντίληψη των microαθητών για την τυπική διδασκαλία στα αυτόνοmicroα microαθήmicroατα Η συγγραφή πχ ενός laquoδηmicroιουργικούraquo κειmicroένου από το microαθητή microπορεί να προσφέρει στην εκmicroάθηση της γλώσσας σοβαρό όφελος συmicroπληρωmicroατικά προς τους microερικώς απεχθείς και άψυχους εν πολλοίς κανόνες Το ίδιο και για τα άλλα microαθήmicroατα Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι η συνεργασία των διδασκόντων για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θα microεγιστοποιήσει το προσδοκώmicroενο αποτέλεσmicroα γι΄ αυτό κανένας δεν αποκλείεται και κανένας δεν πρέπει να διεκδικεί την αποκλειστικότητα Ένα άλλο πρόβληmicroα στο οποίο microπορεί να δοθεί απάντηση microέσα από την Ευέλικτη Ζώνη

είναι τα πολλά και αξιόλογα καινοτόmicroα εκπαιδευτικά προγράmicromicroατα που έχουν εκπονηθεί (όπως της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του laquoΜελίναraquo της Αγωγής Υγείας κά) αλλά ωστόσο δε βρίσκουν χώρο στο ασφυκτικό ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Η Ευέλικτη Ζώνη microπορεί να λειτουργήσει σαν ένα φίλτρο δράσης της laquoφυσικής επιλογήςraquo στο οποίο θα δοκιmicroαστούν τα τρέχοντα προγράmicromicroατα και θα δοκιmicroάζονται τα microέλλοντα για να διαφανεί ποιο microπορεί να laquoεπιβιώσειraquo και να αποτελέσει συστατικό της στοιχείο Είναι microια laquoοmicroπρέλαraquo πέραν των άλλων που microπορεί να καλύψει κάθε ενδιαφέρουσα παιδαγωγική καινοτοmicroία σκέψη και πρακτική microια laquoόασηraquo στη laquoδιψασmicroένη εκπαιδευτικήraquo κοινότητα για πρωτοβουλία και ευελιξία ένα σύστηmicroα σταδιακής απόσταξης της παιδαγωγικής αλήθειας και της αξιόλογης γνώσης που πρέπει να προωθείται σταδιακά στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Το microοντέλο αυτό της Ευέλικτης Ζώνης που εισηγηθήκαmicroε - και microόνο στο Συντονιστικό

Συmicroβούλιο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου συζητήθηκε δεκαεπτά φορές αλλά και στα σχετικά Τmicroήmicroατα του ΠΙ - φαίνεται να βρίσκει την αποδοχή του στην πράξη στο σχολείο Και τούτο διότι πιλοτικά σχολεία αναφέρουν ήδη γοργή θετική επίδραση στην κοινωνικοποίηση και τη δηmicroιουργικότητα των microαθητών Για του λόγου το αληθές παρουσιάζουmicroε στον πίνακα 3 microερικά σχόλια από πιλοτικά σχολεία

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Απόψεις εκπαιδευτικών για την ΕΖ α) Από ∆ηmicroοτικά σχολεία β) Από Γυmicroνάσια laquoΜειώθηκαν οι τσακωmicroοί και διαπληκτισmicroοί των microαθητών και οι εντάσεις τους κατά την είσοδο στην τάξη microετά το διάλειmicromicroαraquolaquoΗ καθολική συmicromicroετοχή των microαθητών στο πρόγραmicromicroα είναι κάτι που microας ξαφνιάζειraquo laquoΜη καλοί και καλοί microαθητές συmicromicroετέχουν σε microια τάξη όχι όπως την ξέραmicroε αλλά σε microια τάξη οργανισmicroό που microαθαίνει να αναπτύσσει την κριτική τη σκέψηraquo laquoΜαθητές που ένοιωθαν αποmicroονωmicroένοι ή θεωρούσαν τους εαυτούς τους περιττούς τώρα δραστηριοποιούνται microέσα στην οmicroάδαraquo laquoΗ ΕΖ έκανε το σχολείο ελκυστικό για microεγάλο αριθmicroό παιδιών Υπήρχαν περιπτώσεις που οι microαθητές έδειξαν microεγάλη απογοήτευση ή και ξέσπασαν σε κλάmicroατα όταν οι δάσκαλοι τους

laquoΟι περισσότεροι καθηγητές του σχολείου αγκαλιάσαmicroε το πρόγραmicromicroα Οι microαθητές ενθουσιάστηκανraquo laquoΑυτό ήταν κάτι πρωτόγνωρο και τους ενθουσίασε πραγmicroατικάraquo laquoΑκόmicroη και microαθητές microε microαθησιακά προβλήmicroατα ή ανήκοντες σε microειονότητες (παλιννοστούντες και αλλοδαποί) συmicromicroετείχαν microε ενθουσιασmicroόraquo laquoΣφυρηλατήθηκε το πνεύmicroα της οmicroαδικότητας και της συνεργασίας και ασχολήθηκαν microε θέmicroατα που κάτω από άλλες συνθήκες θα ήταν δύσκολο να ασχοληθούνraquo laquoΚαταρχήν είναι πολύ θετικά τα αποτελέσmicroατα από την εφαρmicroογή της ΕΖ εφόσον οι microαθητές είχαν τη δυνατότητα να

11

ανακοίνωσαν την ολοκλήρωση της ΕΖraquo

αποκοmicroίσουν έντονα βιώmicroατα γνώσεις και εmicroπειρίες καθ΄όλη τη διάρκεια της χρονιάςraquo

Στην έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της ΕΖ (ΠΙ 2003 ιστοσελίδα)

που υλοποιήθηκε κατά το 2001-02 υπάρχουν στατιστικά και άλλα περιγραφικής microορφής ευρήmicroατα που στηρίζονται στην ανάλυση των δεδοmicroένων από 1000 συmicroπληρωmicroένα ερωτηmicroατολόγια (734 από δηmicroοτικά σχολεία και νηπιαγωγεία και 266 από γυmicroνάσια) 104 ηmicroιδοmicroηmicroένες συνεντεύξεις (44 συνεντεύξεις διευθυντών σχολικών microονάδων και 60 σχολικών συmicroβούλων) καθώς και σε 26 εκθέσεις αξιολογητών της εφαρmicroογής της ΕΖ microελών του ΠΙ Μέσα από τη συγκριτική αντιπαραβολή των αποτελεσmicroάτων των διαφόρων αναλύσεων φαίνεται ο υψηλός βαθmicroός επίτευξης των στόχων του προγράmicromicroατος αναδεικνύονται οι θετικές επιδράσεις της εφαρmicroογής του και ταυτόχρονα εντοπίζονται τα στοιχεία τα οποία microπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω σε κάθε σχεδιασmicroό επέκτασης του προγράmicromicroατος Πιο συγκεκριmicroένα τα ποσοτικά στοιχεία τεκmicroηριώνουν τη θετική αποδοχή που είχε το πρόγραmicromicroα τόσο από τους εκπαιδευτικούς (πίνακας 4) και τους γονείς όσο και από τους microαθητές αλλά και τον υψηλό βαθmicroό προώθησης των ακαδηmicroαϊκών και ευρύτερων στόχων που ετέθησαν στο πλαίσιο του προγράmicromicroατος αυτού Το γενικό συmicroπέρασmicroα είναι ότι το 83 των δασκάλων και το 74 των καθηγητών που υλοποίησαν το πρόγραmicromicroα επισηmicroαίνουν ότι laquoη εφαρmicroογή της ΕΖ στην υποχρεωτική εκπαίδευση είναι πολύ αναγκαίαraquo

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Ιεράρχηση των αποτελεσmicroάτων της ΕΖ από τους εκπαιδευτικούς

∆ηmicroοτικά Σχολεία Γυmicroνάσια

1 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 1 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 3 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 3 Αυτοmicroάθηση 4 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 4 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 5 Αυτοmicroάθηση 5 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 6 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 6 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 10 Βελτίωση επίδοσης 10 Βελτίωση επίδοσης

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ποσοστό που κυmicroαίνεται από 60-80 των εκπαιδευτικών και

των δύο βαθmicroίδων θεώρησαν ότι microέσα από την ΕΖ προωθείται η δηmicroιουργία καλύτερων σχέσεων ανάmicroεσα στους microαθητές του σχολείου καθώς και ανάmicroεσα σε όλους που εmicroπλέκονται στη διδακτική και microαθησιακή διαδικασία (εκπαιδευτικούς γονείς στελέχη της εκπαίδευσης κά) Ταυτόχρονα οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα πιστεύουν όπως σχολίασε ποσοστό περίπου 70 ότι microε το πρόγραmicromicroα της ΕΖ ενισχύεται το laquoάνοιγmicroαraquo του σχολείου στην κοινωνία και θεmicroελιώνεται το laquoανοικτό σχολείοraquo Σηmicroειώνεται επίσης ότι ποσοστό άνω του 50 των εκπαιδευτικών κρίνουν ότι η εκπαιδευτική παρέmicroβαση που έγινε microε την παραγωγή και διάθεση σε όλα τα σχολεία της χώρας του εκπαιδευτικού υλικού για την Ε Ζ είναι πολύ θετική και ότι αυτή ενισχύεται microε την ανάρτηση του υλικού αυτού στην ιστοσελίδα του ΠΙ γεγονός που υποδηλώνει και τη δραστηριοποίηση των εκπαιδευτικών σε θέmicroατα που αφορούν την αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορίας στην

12

εκπαίδευση Όσον αφορά την επιmicroορφωτική στήριξη των εκπαιδευτικών από το ΠΙ από την ανάλυση των δεδοmicroένων φαίνεται ότι αρκετοί (30-40) θεωρούν θετική τη συνεισφορά του επιmicroορφωτικού σεmicroιναρίου αλλά οι περισσότεροι (άνω του 70) πιστεύουν ότι η διαπροσωπική επικοινωνία και η εξατοmicroικευmicroένη παροχή συmicroβουλών από τους Σχολικούς Συmicroβούλους και τα microέλη του ΠΙ είναι αποτελεσmicroατικότερη Πέραν των ενθαρρυντικών καταγραφών των σχολίων παρουσιάστηκαν και ορισmicroένα

προβλήmicroατα όπως λχ το αίτηmicroα αύξησης των κονδυλίων για τις λειτουργικές δαπάνες περισσότερη επιmicroόρφωση στενότερη συνεργασία microε το Π Ι κά Οι προαναφερθείσες ωστόσο παραποmicroπές αποτελούν απάντηση σε κάποιες δικαιολογηmicroένες ενστάσεις ως προς την προσέγγιση πχ της δηmicroιουργικότητας που όmicroως τις απάντησαν τα ίδια τα πιλοτικά σχολεία Το microοντέλο της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης και της ΕΖ φαίνεται να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες Και τούτο διότι στα θετικά του στοιχεία συγκαταλέγεται και η ανάπτυξη δεξιοτήτων microέσα από την ενεργητική και βιωmicroατική microάθηση microε αποτέλεσmicroα τη βελτίωση της αυτοπεποίθησης των microαθητών και την ενδυνάmicroωση των ικανοτήτων τους να προβαίνουν σε σωστές επιλογές Η οmicroαδοσυνεργατική διδασκαλία ευνοεί τη συmicromicroετοχική και συλλογική προσπάθεια την ευελιξία την αποδοχή του άλλου την ψυχολογική του στήριξη αλλά και την καθιέρωση δηmicroοκρατικών διαδικασιών Αξιοποιείται παράλληλα η σχολική ζωή καθώς δίνεται η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να αναλάβει πρωτοβουλίες να αποκτήσει περισσότερη διδακτική αυτονοmicroία και να ξεφύγει από το ασφυκτικό πλαίσιο της τυπικής διδασκαλίας Η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται στο γενικότερο σχεδιασmicroό αλλαγής της θεώρησης του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης που προβάλλεται στο ∆ΕΠΠΣ και είναι πλήρως διαθεmicroατική Ο χρόνος εφαρmicroογής της για microεν το ∆ηmicroοτικό ποικίλλει από 4 ώρες στις microικρές τάξεις microέχρι 2 ώρες στις δύο τελευταίες για δε το Γυmicroνάσιο περιορίζεται αρχικά στις 2 ώρες την εβδοmicroάδα Η microικρή microείωση των ωρών διδασκαλίας για ορισmicroένα microαθήmicroατα δε σηmicroαίνει καθόλου υποβάθmicroισή τους αλλά αντίθετα αναβάθmicroισή τους αφού το εύρος του γνωστικού τους περιεχοmicroένου θα προβάλλεται και microέσα από τις δραστηριότητες αυτής της καινοτοmicroίας Αξίζει να τονιστεί ότι ανάλογη αλλά όχι ταυτόσηmicroη υποχρεωτική ζώνη στο ωρολόγιο

πρόγραmicromicroα έχει πρόσφατα καθιερωθεί στα σχολεία (∆ηmicroοτικά και Γυmicroνάσια) της Πορτογαλίας microε τον τίτλο Area Escola Στην εν λόγω ζώνη αναmicroορφώνεται επίσης ο σχολικός χρόνος (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη) προγραmicromicroατίζεται η εφαρmicroογή της microε επέκταση του ωρολογίου προγράmicromicroατος όπως και στην πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τα ολοήmicroερα σχολεία και προσεγγίζεται η διαθεmicroατικότητα στη βάση σχεδίων εργασίας (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη)Υπογραmicromicroίζεται επίσης ότι οι προαναφερθείσες οmicroοιότητες είναι προσαρmicroοσmicroένες στις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας γι΄ αυτό και στην Πορτογαλία την οποία βάλαmicroε στην συζήτησή microας το σχετικό πρόγραmicromicroα έχει προχωρήσει microέχρι την υποχρεωτική αξιολόγηση των microαθητών γεγονός που δεν ισχύει στη δική microας πρόταση για την Ευέλικτη Ζώνη την οποία θέλουmicroε ουσιαστική laquoόασηraquo στην καθηmicroερινή πορεία των microαθητών microέσα στο σχολείο Μια σοβαρή επίσης διαφορά αφορά το ότι η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται ως σοβαρό συστατικό στοιχείο στη γενικότερη πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη διαθεmicroατικότητα (∆ΕΠΠΣ ΑΠΣ) ενώ η Area Escola έχει περισσότερο αυτόνοmicroη microορφή (Amaro 2003) Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο υλοποίησε κατά το σχολικό έτος 2001-2002 την πρώτη

πιλοτική εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης σε 11 Νηπιαγωγεία 176 ∆ηmicroοτικά και 52 Γυmicroνάσια της χώρας αστικά και ηmicroιαστικά Η ανταπόκριση των ∆ηmicroοτικών σχολείων στο κάλεσmicroα επέκτασης της Ευέλικτης Ζώνης στο σχολικό έτος 2002-2003 υπήρξε microεγάλη Από τα υπερχίλια σχολεία που δήλωσαν συmicromicroετοχή επελέγησαν 563 Τα Νηπιαγωγεία που επελέγησαν ανήλθαν στα 149 Πρόβληmicroα υπήρξε microε τα Γυmicroνάσια (43 για το 2002-2003) γεγονός που απαιτεί ανάλυση και λύση καθώς σε αρκετά πιλοτικά Γυmicroνάσια υπήρξε

13

επιτυχής εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Στο έτος 2003-2004 το σύνολο των επί πλέον σχολείων που συmicromicroετέχουν στην Ευέλικτη Ζώνη είναι 2147 (946 Νηπιαγωγεία 957 ∆ηmicroοτικά και 229 Γυmicroνάσια και 15 Ειδικά Σχολεία) Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό που είχε

παραχθεί από το ΠΙ και έχει διανεmicroηθεί σε όλα τα σχολεία της χώρας συνέβαλε στην πιλοτική εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Το υλικό αυτό είναι ουσιαστικά ο καρπός της συνεργασίας του ΠΙ microε την ευρύτερη επιστηmicroονική και εκπαιδευτική κοινότητα Ενδεικτικά αναφέρεται αυτό που είχε επιλεγεί προσεκτικά microέσα από τα 85 Πειραmicroατικά Προγράmicromicroατα Εκπαίδευσης (ΠΠΕ) του έργου ΣΕΠΠΕ του ΠΙ Τα ΠΠΕ που επιλέχθηκαν έτυχαν αναmicroόρφωσης επεξεργασίας και προσθηκών σε συνεργασία microε τους επιστηmicroονικούς υπευθύνους που τα δηmicroιούργησαν Εκτός από τα πολυθεmicroατικά βιβλία που προαναφέραmicroε ιδιαίτερα χρήσιmicroα θεωρούνται ο

Οδηγός για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης (ΠΙ 2001) και το ανάλογο εποπτικό εκπαιδευτικό υλικό (διαφάνειες ηχητικά αρχεία λογισmicroικό ταινίες βίντεο) Οι εκπαιδευτικοί microπορούν να χρησιmicroοποιήσουν το υλικό αυτό αυτούσιο ή τροποποιηmicroένο για τις άmicroεσες διδακτικές τους ανάγκες αλλά και ως υλοποιήσιmicroη πρόταση για την παραγωγή παραπλήσιου διαφορετικού ή συmicroπληρωmicroατικού υλικού από τους ίδιους Άλλωστε η ενεργοποίηση και η δηmicroιουργικότητα δεν αφορά microόνο τους microαθητές αλλά και τους διδάσκοντες Γι αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η Ευέλικτη Ζώνη έχει laquoανοιχτήraquo θεmicroατική και η τελική επιλογή των αντικειmicroένων microελέτης βασίζεται κυρίως στην αρχή της ελεύθερης συλλογικότητας και στην αρχή της ποικιλίας και του πλουραλισmicroού Έτσι αντισταθmicroίζεται η ανελαστικότητα της microονοmicroέρειας και ο πολυκερmicroατισmicroός του παραδοσιακού σχολείου Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβλήθηκε από το ΠΙ να εmicroπλουτίσει τον Οδηγό της Ευέλικτης

Ζώνης microε σχέδια εργασίας (ΠΙ 2001 2002α) που θα αξιοποιούν περισσότερο τα θέmicroατα των πολυθεmicroατικών βιβλίων τα οποία κινδύνευσαν να χαθούν στην πληθώρα του εκπαιδευτικού υλικού που προωθήθηκε στα σχολεία Η έmicroφαση που δίνεται στα σχέδια εργασίας βασίζεται στο γεγονός ότι η εν λόγω microέθοδος είναι καθαρά microαθητοκεντρική και πραγmicroατοποιείται microέσα σε πλαίσια συλλογικής δράσης των microαθητών ∆ηλαδή ως αφετηρία τους τα σχέδια εργασίας έχουν τους προβληmicroατισmicroούς και τα ενδιαφέροντα microεmicroονωmicroένων ατόmicroων ή του συνόλου της διδακτικής οmicroάδας Ο σχεδιασmicroός των εργασιών γίνεται microε ευθύνη της οmicroάδας και στοχεύει κυρίως στην ολοκλήρωση κάποιου έργου που οδηγεί στη λύση ενός προβλήmicroατος ή στην απάντηση κάποιου ερωτήmicroατος πάντα βέβαια microέσα από βιωmicroατικές επικοινωνιακές δραστηριότητες Άλλοτε πάλι το κοινό έργο παίρνει τη microορφή εικαστικής σύνθεσης ή χειροπρακτικής κατασκευής Υπάρχει και η δυνατότητα να τεθεί και ο προβληmicroατισmicroός ως πρόταση εκ microέρους του εκπαιδευτικού microε microοναδικό όmicroως στόχο την κινητοποίηση της οmicroάδας (ΠΙ 2002α 2003β) Επισηmicroαίνεται ότι για την υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας είναι αναγκαία η ενεργός

συmicromicroετοχή και συλλογική δράση των microαθητών στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης Ο ολοκληρωmicroένος σχεδιασmicroός είναι δεσmicroευτικός για την οmicroάδα και για τούτο τα microέλη της πρέπει να συmicromicroετέχουν ενεργά σε όλη την πορεία διεξαγωγής του σχεδίου εργασίας Η microέθοδος αυτή θεωρείται microια ανοικτή διαδικασία microάθησης και εξελίσσεται ανάλογα microε τις εκάστοτε συνθήκες και τα ενδιαφέροντα όσων συmicromicroετέχουν Κατά την επιλογή των θεmicroάτων θα πρέπει να λαmicroβάνονται υπόψη και να αξιοποιούνται ανάλογα οι δυνατότητες των παιδιών microε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες καθώς και των παιδιών microε ιδιαίτερα εθνοτικά πολιτισmicroικά θρησκευτικά γλωσσικά και κοινωνικοοικονοmicroικά χαρακτηριστικά ώστε να συmicromicroετέχουν ενεργά στην όλη διαδικασία (ΠΙ 2002 αβγ ∆άλκος 1998 Frey 1992 Χρυσαφίδης 1994) Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο της έρευνας που διεξάγεται κατά τη διάρκεια

ενός σχεδίου εργασίας είναι διαφοροποιηmicroένος σε σχέση microε αυτόν που αναλαmicroβάνει κατά την παραδοσιακή διδασκαλία Από φορέας-microεταδότης της γνώσης και κέντρο της διδακτικής

14

διαδικασίας microετατρέπεται σε συνερευνητή συνεργάτη και καθοδηγητή Παρακολουθεί τις δραστηριότητες των microαθητών είναι αρωγός στις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν κατά την εκτέλεση του σχεδίου εργασίας όχι ως αυθεντία αλλά ως εmicroπειρότερος συmicromicroέτοχος Με τη microεθοδολογία αυτή αξιοποιείται η δυναmicroική της συνεργαζόmicroενης microαθητικής οmicroάδας και υλοποιείται σε ένα κλίmicroα αποδοχής ενθάρρυνσης και δηmicroιουργικότητας καθώς ο κάθε microαθητής κατέχει κεντρικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία και ο δάσκαλος διευκολύνει συmicroβουλεύει και ενθαρρύνει τους microαθητές ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση της γνώσης και η καλλιέργεια των στάσεων και των δεξιοτήτων που απαιτεί η σηmicroερινή κοινωνία της Πληροφορίας και της Γνώσης (ΠΙ 2002α Hargraves 1994) Από την microέχρι σήmicroερα εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θεωρείται σηmicroαντική η εmicroπειρία

που απέκτησαν οι σχολικοί σύmicroβουλοι και οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα Η ανάλογη αξιοποίησή τους κατά την επέκταση και στη συνέχεια κατά την πιθανή φάση της microελλοντικής γενικευmicroένης εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας αυτής σε όλα τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης της χώρας θα οδηγήσει στον εκσυγχρονισmicroό και στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος Καθώς το microέτρο αυτό δεν είναι αποσπασmicroατικό αλλά εντάσσεται συνεκτικά microέσα στο πλαίσιο του ∆ΕΠΠΣ η πανταχόθεν στήριξή του αλλά και η αλληλοστήριξη ίσως είναι microια διαδικασία που πρέπει να υπερβεί τις οποιεσδήποτε θολές αmicroφισβητήσειςmiddot ίσως καταδειχθεί microια σηmicroαντική εκπαιδευτική προσφορά ένα χρέος προς τη microαθητιώσα νεολαία της χώρας microας που πρέπει να ξεπληρώσουmicroε microε ευχαρίστηση

Το νέο εκπαιδευτικό υλικό Η πορεία υλοποίησης της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης βρίσκεται προς το τέλος της microε τη συγγραφή όλων των βιβλίων (διδακτικών πακέτων) του ∆ηmicroοτικού και του Γυmicroνασίου και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού Αξίζει να τονιστεί ότι για πρώτη φορά δίδεται το περιεχόmicroενο ο τρόπος οργάνωσής του και η microεθοδολογία για το Νηπιαγωγείο microε τον υπό συγγραφή laquoΟδηγό Νηπιαγωγούraquo στον οποίο υπάρχουν οι κατευθυντήριοι άξονες στη βάση του σχετικού ∆ΕΠΠΣ Τα βιβλία του ∆ηmicroοτικού γράφονται όλα και θα αντικαταστήσουν παmicroπάλαια (περίπου 20 ετών) βιβλία και ως προς την αξιόλογη γνώση και ως προς την εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας Ανάλογα ισχύουν και για όλα τα βιβλία του Γυmicroνασίου Στον πίνακα 5 παραθέτουmicroε το σύνολο του νέου εκπαιδευτικού υλικού που εκπονείται

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εκπαιδευτικό υλικό που εκπονείται ΒΙΒΛΙΑ ΧΑΡΤΕΣ CD-Rom ∆ηmicroργία

Audio CD

Αναπαραγωγή Audio CD

ΑναπαραγωγήVisual CD

∆ηmicroργίαampΑναπαρα γωγήΑφισσών

Αναπαρα γωγή Αφισσών

Α ΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

52

18

18

1

12

2

ΒΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

73

06

19

12

3

7

15

ΣΥΝΟΛΟ

(418)

125

24

37

13

15

9

55

140

Η σχετική διαδικασία εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού που άρχισε το Μάιο του 2003

προκάλεσε microεγάλη συmicromicroετοχή της εκπαιδευτικής κοινότητας και της ελληνικής διανόησηςuacute περίπου 2000 υποψήφιοι κριτές-αξιολογητές ή υποψήφιοι συγγραφείς συmicromicroετείχαν στην πρόσκληση του ΠΙ Το διαχειριστικό microέρος του όλου εγχειρήmicroατος (βλ Πράξη 7 03 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ) ίσως δεν πρέπει να αγνοηθεί καθώς πρόκειται για ένα τεράστιο έργο που υλοποιείται microε πρωτόγνωρες διαφανείς διαδικασίες όπως λχ το ανώνυmicroο των υπό κρίση δειγmicroάτων γραφής και η κωδικοποιηmicroένη microε αριθmicroούς κλήρωση των κριτών-αξιολογητών microετά την κατάθεση των προς κρίση δειγmicroάτων γραφής Παρ όλα αυτά δεν έλειψαν οι ενστάσεις και οι εντάσεις Ωστόσο η στατιστική επεξεργασία του συντελεστή συσχέτισης microεταξύ των συmicromicroετοχών και των επιτυχιών συγγραφικών οmicroάδων και αναδόχων έδειξε υψηλή συσχέτιση στην πρώτη και microεγαλύτερη φάση του διαγωνισmicroού (ακολουθούν και άλλες για πολύ microικρό αριθmicroό αγόνων περιπτώσεων) Ο υψηλός συντελεστής συσχέτισης (r= 090 για την πρωτοβάθmicroια και r= 097 για το Γυmicroνάσιο) υποστηρίζει την αντικειmicroενικότητα στη διαδικασία γεγονός που συνέβαλε στην υποχώρηση κάθε υποψίας για διαβλητότητα του διαγωνισmicroού και οδήγησε σε απόσυρση των ενστάσεων Αξίζει να τονιστεί ότι η κρίση-αξιολόγηση έγινε microε microοριοδοτηmicroένα κριτήρια που

συmicroπεριελάmicroβαναν διάφορες παραmicroέτρους όπως λχ την επιστηmicroονική και παιδαγωγική καταλληλότητα την αισθητική του βιβλίου την αποτύπωση της διαθεmicroατικότητας τη διαδραστικότητα διαθεmicroατικότητα και δηmicroιουργικότητα των ανοικτών λογισmicroικών κά Τα σχεδιασθέντα κριτήρια και τα αντίστοιχα ΑΠΣ ενισχύουν τη δυνατότητα να παρέχονται από τα νέα βιβλία ίσες ευκαιρίες να καλλιεργούνται στάσεις για τη συνεργασία την αλληλεγγύη την αποδοχή της διαφορετικότητας και να συmicroβάλλουν στη δηmicroιουργία φιλικότερου και θετικότερου κλίmicroατος microάθησης Για να αποκτήσουν οι microαθητές τις κατάλληλες γνωστικές δοmicroές γνωστικοκοινωνικές δεξιότητες και microεταγνώσεις για τις προκλήσεις της ζωής της συναρπαστικής εποχής microαςuacute για να έχουmicroε υπαρκτό και συγκεκριmicroένο αντίλογο στη λεγόmicroενη από τον Bernstein (1999) αναποτελεσmicroατικότητα του εκπαιδευτικού συστήmicroατος Στο πλαίσιο που αναφερόmicroαστε στη δοmicroή και στη λειτουργία της θεώρησης του

εκπαιδευτικού υλικού ουσιαστικοποιείται και η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου microε την έννοια ότι ο κάθε εκπαιδευτικός θα διαmicroορφώνει τη δική του laquoσυνταγήraquo διδασκαλίας του microαθήmicroατος βασισmicroένη στο microικρό ολιγοσέλιδο βιβλίο και το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό τις βιβλιοθήκες και άλλες πρόσφορες πηγές που θα έχει στη διάθεσή του Με τον τρόπο αυτό αυξάνονται ουσιαστικά οι βαθmicroοί ελευθερίας του microέχρι σήmicroερα άκαmicroπτου κεντρικού εκπαιδευτικού συστήmicroατος και καλύπτονται οι ανάγκες εισαγωγής του εναλλακτικού βιβλίου το οποίο ήδη προκάλεσε προβλήmicroατα που οδήγησαν στην απόσυρσή του

Η αξιολόγηση του microαθητή Στον ίδιο τόνο αξίζει να υπογραmicromicroιστεί ότι συνακόλουθο της εσωτερικής αλλαγής του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι και ο προβληmicroατισmicroός για τους στόχους τις microορφές αξιολόγησης του microαθητή τις βασικές αρχές και τις τεχνικές εφαρmicroογής της καθώς και τα microέσα έκφρασης του αξιολογικού αποτελέσmicroατος Η νέα αυτή θεώρηση της αξιολόγησης σύmicroφωνα microε το ∆ΕΠΠΣ διευρύνεται από την στενή αντίληψη των τεστ που αποσκοπούν απλώς στον έλεγχο κατάκτησης της προβλεπόmicroενης γνώσης για να συmicroπεριλάβει και τη διαπίστωση του βαθmicroού επίτευξης όλων των στόχων microάθησης και τη διαπίστωση της ατοmicroικής και συλλογικής πορείας των microαθητών ούτως ώστε να σχεδιαστούν και microε τη

16

συmicromicroετοχή των microαθητών τα επόmicroενα στάδια microάθησης Στάδια τα οποία θα στηρίζονται και στον εντοπισmicroό των microαθησιακών δυσκολιών και ελλείψεων των microαθητών και θα στοχεύουν στη βελτίωση της microαθησιακής διαδικασίας Κεντρικός άξονας της αξιολόγησης στο νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα στο οποίο εντάσσεται οργανικά η παράmicroετρος της διαθεmicroατικότητας αποτελεί η προσπάθεια καλλιέργειας ερευνητικού πνεύmicroατος απόκτησης microεταγνωστικών ικανοτήτων και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβληmicroάτων που συνδέονται άmicroεσα και microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής και στοχεύουν στον έλεγχο και τη διαχείριση της microάθησής τους στη σηmicroερινή εποχή της γνώσης και της πολυπλοκότητας Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η υπευθυνότητα των microαθητών microέσα από διαδικασίες συλλογικής εργασίας και αυτοαξιολόγησης καθώς και microε την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίmicroησης των microαθητών microε στόχο τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και την καλλιέργεια του κοσmicroοειδώλου τους Στο πλαίσιο της θεώρησης αυτής (ΠΙ 2003α) εντάσσονται οργανικά και οι τρεις microορφές

αξιολόγησης της επίδοσης του microαθητή δηλαδή η αρχική ή διαγνωστική η διαmicroορφωτική ή σταδιακή και η τελική ή συνολική η αποτελεσmicroατική εφαρmicroογή των οποίων θα υποστηρίξει την ποιοτική αναβάθmicroιση της διαδικασίας διδασκαλίαςmicroάθησης Το παιδαγωγικό περιεχόmicroενο εφαρmicroογής της αξιολόγησης καθώς και οι βασικές οργανωτικές και επικοινωνιακές περιστάσεις που σχετίζονται και microε την ηλικία και την νοητική ωριmicroότητα των microαθητών διαmicroορφώνουν το πλαίσιο εφαρmicroογής ποικιλίας τεχνικών αξιολόγησης οι οποίες συναρτώνται άmicroεσα microε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στόχους και το περιεχόmicroενο του γνωστικού αντικειmicroένου Στις τεχνικές αξιολόγησης περιλαmicroβάνονται οι γραπτές ή προφορικές εξετάσεις microε ερωτήσεις κλειστού ή ανοικτού τύπου η δυναmicroική συζήτηση τα σχέδια εργασίας η συστηmicroατική παρατήρηση ο φάκελος εργασιών δελτίο καρτέλα microαθητή η αυτοαξιολόγηση του microαθητή και η αξιολόγηση από τους συmicromicroαθητές του ή και ο συνδυασmicroός αυτών και άλλων τεχνικών

Ήδη το ΠΙ επεξεργάζεται πρόταση-πλαίσιο προς συζήτηση microε την εκπαιδευτική κοινότητα microε στόχο την περαιτέρω εξειδίκευση της πρότασής του για την αξιολόγηση του microαθητή η οποία θα βασίζεται στην ιδιαιτερότητα των microαθηmicroάτων στις ιδιαιτερότητες των microαθητών (ΠΙ 2003α) και θα εκτείνεται σε ορισmicroένες περιπτώσεις πέραν της ποσοτικής στην περιγραφική αξιολόγησηmiddot microε γνώmicroονα την αναβάθmicroιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας την απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας από το microαθητή και την περισσότερη ενηmicroέρωση των γονέων για την πραγmicroατικότητα Οι νέες microορφές αξιολόγησης του microαθητή στην ολοκληρωmicroένη τους microορφή θα

αποτελέσουν microια δεύτερη τοmicroή microετά από εκείνη του ∆ΕΠΠΣ και των ΑΠΣ στη διαmicroόρφωση της σοβαρής εσωτερικής αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Μια τέτοια τοmicroή ίσως ανοίξει το δρόmicroο και για την αναθεώρηση του εξεταστικού συστήmicroατος εισαγωγής στα πανεπιστήmicroια

Συmicroπερασmicroατικά Το συζητούmicroενο λοιπόν που είναι η νέα θεώρηση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος για την

υποχρεωτική εκπαίδευση προσεγγίζεται ήδη στην πράξη και αρχίζει να δίνει microε την ΕΖ σε αυτή τη φάση τη δυναmicroική εκείνη και την ευελιξία στο σχολείο να ανταποκρίνεται στην κοινωνική ρευστότητα της εποχής microας σ ένα πραγmicroατιστικό επίπεδο που δεν παγιδεύεται σ ένα microεταmicroοντέρνο και αόριστο προβληmicroατισmicroό Αντίθετα microε το νέο σύστηmicroα το σχολείο του microέλλοντος προετοιmicroάζει microε επιτυχία την κοινωνική ένταξη του microαθητή ο οποίος δικαιούται να σκέφτεται να χαίρεται και να ονειρεύεται Θα δώσει επίσης στην ολοκλήρωσή του τη δυνατότητα να απελευθερωθούν τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις (όπως έγινε και microε το νόmicroο πλαίσιο 1268 του 1982 για τα Πανεπιστήmicroια) καθώς ο εκπαιδευτικός θα microπορεί να

17

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

Και τούτο διότι η προσπάθεια της ολιστικής προσέγγισης της γνώσης προκαλεί το ενδιαφέρον και ταυτόχρονα ανταποκρίνεται στην πολύπλευρη κοινωνική πραγmicroατικότητα στις συmicroπεριφορές και στις εmicroπειρίες του microαθητή (CIDREE 1999 Frey 1998) Για να επιτευχθεί ο στόχος της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης θεωρείται απαραίτητη microια microετατόπιση του laquoεπίκεντρουraquo των ΑΠΣ και της διδασκαλίας από τη διδασκαλία του θέmicroατος (η χρήση θεmicroάτων προκειmicroένου οι σχετικές δραστηριότητες να microην είναι επιφανειακές ) για να προσεγγίζεται βαθύτερα η εννοιολογική κατανόηση στο βαθmicroό που είναι εφικτό για κάθε θεmicroατική ενότητα των αυτοτελών microαθηmicroάτων (Erickson 1998) Η ∆ιαθεmicroατική Προσέγγιση δηλαδή η ολιστική κατάκτηση της γνώσης δίνει τη

δυνατότητα στο microαθητή να συγκροτήσει ένα ενιαίο σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων που θα του επιτρέπει να αναπτύσσει προσωπική άποψη για θέmicroατα που σχετίζονται microεταξύ τους microε ζητήmicroατα της καθηmicroερινής ζωής και να διαmicroορφώσει το δικό του κοσmicroοείδωλο τη δική του κοσmicroοθεωρία και κοσmicroοαντίληψη (Αλαχιώτης 2002δ Lawton et al 2000) Η διαθεmicroατική προσέγγιση δεν microπορεί παρά να υποστηρίζεται από microεθόδους ενεργητικής απόκτησης της γνώσης οι οποίες εφαρmicroόζονται κατά τη διδασκαλία κάθε γνωστικού αντικειmicroένου και εξειδικεύονται στις διαθεmicroατικές δραστηριότητες και σχέδια εργασίας στο τέλος κάθε θεmicroατικής ενότητας Η επιλογή microιας διαθεmicroατικής δραστηριότητας και η εκτίλυξη microιας συζήτησης κατά τη

διδασκαλία microε συστηmicroατοποιηmicroένες προεκτάσεις σε άλλα θέmicroατα (microαθήmicroατα) διευκολύνεται από τη διάχυση της διαθεmicroατικότητας στο κείmicroενο του βιβλίου (όπου είναι εφικτό) microέσα από τις λεγόmicroενες θεmicroελιώδεις διαθεmicroατικές έννοιες Ένα σύνολο από διαθεmicroατικές έννοιες διευκολύνει την επικαιροποιηmicroένη γνώση καθώς οι microαθητές microπορούν να αντλήσουν από τη βάση γεγονότων και να αντιληφθούν καλύτερα τα διάφορα microοντέλα και τις σχέσεις των επιστηmicroών και των θεmicroάτων Οι microαθητές λχ αρχίζουν να κατανοούν συγκεκριmicroένα θέmicroατα όχι ως ένα σύνολο γεγονότων προς αποmicroνηmicroόνευση αλλά ως αντιπροσωπευτικά δείγmicroατα microιας microεγαλύτερης και πιο αφηρηmicroένης ιδέας microιας διαθεmicroατικής έννοιας (Erickson 1998) Τέτοιες θεmicroελιώδεις διαθεmicroατικές έννοιες κοινές σε πολλές επιστήmicroες υπάρχουν πολλές

(πχ σύστηmicroα microεταβολή αλληλεπίδραση οmicroοιότητα-διαφορά κά) Αυτές οι έννοιες χρησιmicroοποιούνται τόσο microέσα στο κείmicroενο του βιβλίου όσο και στις δραστηριότητες και τα σχέδια εργασίας για να γίνουν ευκολότερα οι απαιτούmicroενες προεκτάσεις του διδασκόmicroενου κάθε φορά microαθήmicroατος θέmicroατος (Αλαχιώτης 2002δ Erickson 1998) Λειτουργούν δηλαδή σαν ένα συνεκτικό δίκτυ πάνω στο οποίο δοmicroείται η ολιστική γνώση Για παράδειγmicroα το laquoσύστηmicroαraquo ως βασική επιστηmicroονική έννοια υπάρχει σε πολλές επιστήmicroες στη Βιολογία Γεωλογία Μαθηmicroατικά Φυσικές Επιστήmicroες στην Κοινωνιολογία στην Εκπαίδευση κ ά Το σύστηmicroα λοιπόν microπορεί να χρησιmicroοποιηθεί ως microέσο για να διδαχθούν οι microαθητές σε βαθύτερο επίπεδο για την αλληλεξάρτηση και τη σηmicroασία των συστηmicroάτων από τη microελέτη κάθε νέου παραδείγmicroατος-θέmicroατος όπως των συστηmicroάτων του ανθρωπίνου σώmicroατος του καιρού των Μαθηmicroατικών της Χηmicroείας της Κοινωνιολογίας κά Με τον τρόπο αυτό microπορεί να χρησιmicroοποιηθεί ως ιδέα για να γίνουν οι κατάλληλες προεκτάσεις και διασυνδέσεις διαφορετικών επιστηmicroονικών γνώσεωνmiddot σαν laquoόχηmicroαraquo κάθετης και οριζόντιας microεταφοράς της γνώσης και σύνθεσής της σ ένα ενιαιοποιηmicroένο οικοδόmicroηmicroα στο οποίο θα ενσωmicroατώνεται κάθε νέα πληροφορία ανάλογα microε το νοητικό επίπεδο του microαθητή (Erickson 1998) Στον πίνακα 1 εmicroφανίζεται ως παράδειγmicroα η συχνότητα ορισmicroένων διαθεmicroατικών εννοιών στα ΑΠΣ των microαθηmicroάτων όλων των τάξεων του ∆ηmicroοτικού σχολείου στοιχεία που θα βοηθήσουν τόσο τους συγγραφείς όσο και τους εκπαιδευτικούς για τους οποίους το Τmicroήmicroα Ποιότητας της Εκπαίδευσης του ΠΙ επεξεργάστηκε σχετικές laquoΟδηγίες για την προώθηση της διαθεmicroατικότηταςraquo οι οποίες υπάρχουν στην ιστοσελίδα του ΠΙ (ΠΙ 2003α) Στο σηmicroείο αυτό αξίζει να τονισθεί ο προβληmicroατισmicroός του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για

την τιτλοδότηση του νέου ενιαίου πλαισίου προγραmicromicroάτων σπουδών microε το επίθετο laquoδιαθεmicroατικό ή διεπιστηmicroονικόraquo Η διεπιστηmicroονική προσέγγιση αφορά την περίπτωση κατά

4

την οποία το υπό εξέταση θέmicroα απαιτεί τη συmicroβολή διαφόρων επιστηmicroών Οριζόντια όmicroως διασύνδεση στο επίπεδο των ΑΠΣ σηmicroαίνει κατάλληλη οργάνωση της διδακτέας ύλης κάθε γνωστικού αντικειmicroένου microε τρόπο που να εξασφαλίζεται η επεξεργασία θεmicroάτων από πολλές οπτικές γωνίες ώστε να laquoφωτίζονται πολυπρισmicroατικάraquo και να αναδεικνύεται η σχέση τους microε την πραγmicroατικότητα Στο πλαίσιο αυτό αναζητούνται στο microέτρο του δυνατού microέσα από τα ΑΠΣ και τη διδασκαλία προεκτάσεις που έχουν τα εξεταζόmicroενα θέmicroατα των αυτοτελών microαθηmicroάτων στο επίπεδο των επιστηmicroών της τέχνης και της τεχνολογίας αλλά και στη διαmicroόρφωση δεξιοτήτων στάσεων και αξιών microε στόχο τη σύνδεση της σχολικής γνώσης microε την καθηmicroερινή ζωή Σ αυτή την περίπτωση ο όρος διαθεmicroατικότητα υπερβαίνει σαφώς τη διεπιστηmicroονικότητα και την υπερκαλύπτει Γι αυτό η πρόταση του ΠΙ (Αλαχιώτης 2002δ) προσδιορίσθηκε ως ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) και όχι ως ∆ιεπιστηmicroονικό παρόλο που η προωθηmicroένη διαθεmicroατικότητα ισχύει κυρίως στη λεγόmicroενη Ευέλικτη Ζώνη στην οποία καταργείται η αυτονοmicroία των microαθηmicroάτων και τη θέση τους παίρνουν θέmicroατα ζητήmicroατα ή προβλήmicroαταbull αλλά και στις διαθεmicroατικές δραστηριότητες και τα σχέδια εργασίας Η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης ως αναγκαιότητα υπαγορεύεται από πολλές

παραmicroέτρους ενώ απασχόλησε την ανθρώπινη σκέψη ακόmicroα και από την εποχή του Πλάτωνα laquoΤα χύδην microαθήmicroατα συναπτέον εις σύνοψιν αλλήλων των microαθηmicroάτων και της του όντος φύσεωςraquo (Τα κοινά microαθήmicroατα πρέπει να σχετίζονται microεταξύ τους καθώς και microε τη φύση της πραγmicroατικότητας) Εξάλλου στη κοινωνία της γνώσης που βιώνουmicroε το cogito ergo sum του Καρτέσιου σκέπτοmicroαι άρα υπάρχω πρέπει να microεταλλαχθεί σε scio ergo sum γνωρίζω άρα υπάρχω Τι πρέπει όmicroως να γνωρίζει ο microαθητής για να microην υποφέρει από microια παραmicroορφωmicroένη

αντίληψη της κοινωνικής πραγmicroατικότητας από τον ηλεκτρονικό αναλφαβητισmicroό στην κοινωνία της πληροφορίας από τον κοινωνικό αποκλεισmicroό και τον επαγγελmicroατικό laquoσκοταδισmicroόraquo στην εποχή της πολυπολιτισmicroικότητας και της κοινωνικής ρευστότητας στην εποχή του ηλεκτρονικού και επαγγελmicroατικού laquoδιαφωτισmicroούraquo Ένα ερώτηmicroα στο οποίο αναmicroφίβολα το σχολείο οφείλει να απαντήσει για να απαλύνει την αγωνία των νέων για το αύριο για τα laquoθανάσιmicroα αmicroαρτήmicroαταraquo του πολιτισmicroού microας όπως τα σκιαγραφεί ο ηθολόγος Λόρεντζ και να τους οδηγήσει στην εκδοχή εκείνη της ζωής που αγγίζει την αυτογνωσία και την ευτυχία (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Unesco 1998) Άλλωστε το ενιαίο και το ολιστικό της γνώσης η αρχή της ολότητας στην ανθρώπινη

αντίληψη ενισχύεται τόσο σε επιστηmicroολογικό επίπεδο από τον επιστηmicroολογικό αναγωγισmicroό υπό την ευρεία άποψη όσο και από πολλούς επιστηmicroονικούς διδακτικούς ψυχολογικούς κοινωνικούς και οικονοmicroικούς λόγους που συνηγορούν στη σπουδαιότητα της διαθεmicroατικότητας περί της οποίας έχει αναπτυχθεί διεθνώς ένας σοβαρός διάλογος Αλλά και σε πιο εφαρmicroοσmicroένο τόνο παρατηρούmicroε την ανάδυση διεπιστηmicroονικών γνωστικών περιοχών όπως η Βιοηθική η Βιοπληροφορική διατmicroηmicroατικά ή και διαπανεπιστηmicroιακά microεταπτυχιακά προγράmicromicroατα σπουδών που σηmicroατοδοτούν ένα προβληmicroατισmicroό για την αποτελεσmicroατικότητα της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης των εξειδικεύσεων γεγονός που υπαγορεύει ταυτόχρονα την αναγκαιότητα της σύνθεσης του ενιαίου του ολιστικού που θα αποτελέσει νέο εφαλτήριο για την περαιτέρω ανάπτυξη της γνώσης (Αλαχιώτης 2002δ και Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 7) Σηmicroαντικός προωθητικός λόγος της διαθεmicroατικότητας είναι και ο λόγος των

Νευροεπιστηmicroών για την ανάπτυξη και λειτουργία του εγκεφάλου όπως και του νοητικού υπόβαθρου (Plomin and DeFries 1998 Calvin 1998 Ζαφρανά-Κάτσιου 2001 Bransford et al 2001 Κολιάδης 2002) Η αρmicroονία που παίζεται από το γενετικό οπλισmicroό του κάθε ανθρώπινου όντος και του παιδαγωγικού του περιβάλλοντος είναι εκείνη που διαmicroορφώνει τον ισορροπηmicroένο laquoνευρωνικό άνθρωποraquo (Σανζέ 1986 Edelman 1996 Goleman 1998) Οι 15 τετράκις εκατοmicromicroύρια συνάψεις microεταξύ των 100 δισεκατυmicromicroυρίων νευρώνων

5

δηmicroιουργούν τα νευρωνικά δίκτυα που παίζουν σηmicroαντικό ρόλο στη microάθηση στη λειτουργία της microνήmicroης και της νόησης ενώ ο ρόλος των ποιοτικών laquoπαιδαγωγικώνraquo ερεθισmicroάτων στη σωστή διαmicroόρφωση των νευρωνικών δικτύων φαίνεται να είναι καταλυτικός ιδιαίτερα για τις microικρές ηλικίες καθώς πολλοί υποστηρίζουν ότι είmicroαστε ότι γινόmicroαστε microέχρι τα 5 microας χρόνια Η ολιστική λοιπόν λειτουργία του εγκεφάλου microέσω των νευρωνικών δικτύων επικαιροποιεί σε επιστηmicroονικότερο επίπεδο τη σηmicroαντικότητα της διαπαιδαγώγησης του σχολείου του εκπαιδευτικού συστήmicroατος εν τέλει (Αλαχιώτης 2003 Χατζηγεωργίου 1999)

Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Μέσα σ αυτό λοιπόν το σκηνικό ο ρόλος των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων Σπουδών

(ΑΠΣ) που είναι συνακόλουθα του ∆ΕΠΠΣ είναι θεmicroελιώδης καθώς πρέπει να αναδυθεί microέσα από την επικρατούσα κατάσταση η οποία υπαγορεύει στις microέρες microας την περισσότερο συστηmicroατοποιηmicroένη εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας και ως στρατηγικής και ως microεθοδολογίας στην κατάκτηση της γνώσης Τα ΑΠΣ που στη χώρα microας είναι κλειστού τύπου ως αποτέλεσmicroα και του εξεταστικού microας συστήmicroατος διαmicroορφώνονται δηλαδή κεντρικά (Χατζηγεωργίου 1999) αντανακλούν τη microεγάλη ευθύνη των συντακτών τους γεγονός που υπαγόρευσε την αναγκαιότητα συστηmicroατικού διαλόγου microε την εκπαιδευτική κοινότητα microια γόνιmicroη και εποικοδοmicroητική συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε το 2002 microε επιτυχία και συνέβαλε στη βελτιστοποίηση του παιδαγωγικού σχεδιασmicroού microας Στην προτεινόmicroενη οργάνωση της γνώσης καταβάλλεται προσπάθεια ώστε αυτή να προσφέρεται microε απλό και εύληπτο τρόπο για να κατακτάται πιο αποτελεσmicroατικά από όλους τους microαθητές αmicroβλύνοντας έτσι τις όποιες κοινωνικές διαφορές προκαλούν ανισότητα στις ευκαιρίες Στα νέα ΑΠΣ που σχεδίασε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο καταβλήθηκε προσπάθεια i) να

είναι υψηλής επιστηmicroονικής ποιότητας σύmicroφωνα microε τη διεθνή πρακτική για τα curricula ii) η microάθηση να θεωρείται όχι microόνο προϊόν αλλά και ως διαδικασία αυτενέργειας και ανακάλυψης iii) η γνώση να παρουσιάζεται ενιαία και πολυπρισmicroατική ταυτόχρονα iv) να microην περιορίζονται στην απλή παράθεση της διδακτέας ύλης αλλά να αντιστοιχίζουν στόχους περιεχόmicroενα και διδακτικές δραστηριότητες στο επίπεδο της διδακτικής ενότητας Στα νέα ΑΠΣ αναδεικνύονται δεξιότητες στάσεις και αξίες που θεωρούνται ουσιώδεις και αφορούν πχ εκτός των άλλων και τη δηmicroιουργικότητα την αναγνώριση και το σεβασmicroό του άλλου και του διαφορετικού τη διαπαιδαγώγηση στα ανθρώπινα δικαιώmicroατα την καλλιέργεια στη συνεργασία στο ανοικτό πνεύmicroα στη συστράτευση στη συνέπεια λόγων και έργων στην αλληλεγγύη στην αρmicroονική ένταξη των παιδιών των microεταναστών στο σχολείο κά Κι αυτό διότι πρέπει να καλλιεργηθεί η απαραίτητη ασφάλεια που θα προσδώσει τη

δυνατότητα στο αξιακό microας σύστηmicroα να προσαρmicroόζεται και να εξελίσσεται να είναι ανοικτό και να microην ακυρώνεται από το φόβο microας να είναι δηλαδή microια ζωντανή διαδικασία στην υπηρεσία της ζωής και του κοσmicroοειδώλου του εύθραυστου χαρακτήρα του κόσmicroου microαςmiddot ακόmicroα ένα αντίβαρο στις αυταρχικές αντιλήψεις και ιδεολογίεςmiddot για να έχουν οι microαθητές την ικανότητα να δηmicroιουργήσουν το δικό τους σύστηmicroα αξιών διαmicroορφώνοντας αξίες που συνάδουν microε την ουσία του ανθρωπισmicroού Με αυτόν τον τρόπο ο microαθητής προετοιmicroάζεται να ενταχθεί αρmicroονικά στη νέα κοινωνική πραγmicroατικότητα στην οποία υπογραmicromicroίζεται ότι πρέπει να καλλιεργηθεί η ταυτότητα του πολίτη της Ευρώπης του πολίτη του κόσmicroου παράλληλα microε την εθνική ταυτότητα και την εθνική microας πολιτισmicroική αυτογνωσία (Lawton 2000 Le Matais 1999)

6

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Οριζόντια και κάθετη παρουσίαση κατανοmicroής θεmicroελιωδών εννοιών ΄πως εmicroφανίζονται σε όλα τα ΑΠΣ

Των τάξεων του ∆ηmicroοτικού Σχολείου

ΘΕΜΕΛΙΩ∆ΕΙΣ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΦΥΣΙΚΑ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

ΕΝΝΟΙΕΣ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε Αλληλεπίδραση + + ++ ++ + + ++ ++ ++ ++ +++ +++ ++ +++ +++ +++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++

Άτοmicroο - Σύνολο + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

Επικοινωνία +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ ++ ++ ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++ + + + + +

Μεταβολή + + + + + + + + ++ ++ ++ ++ + ++ + + ++ + +++ +++ +++ +++ +++

Οmicroοιότητα - ∆ιαφορά ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ + + + + + +

Πολιτισmicroός + + + + + + + + + + + + + + + + + ++ + + + + +

Σύστηmicroα +++ +++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++ ++ + + + ++ ++ ++ + + ++ ++ ++

Χώρος - Χρόνος + + + + + + + + + + + + +++ ++ ++ ++ + + + + + + +

ΘΕΜΕΛΙΩ∆ΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΟΙΝ amp ΠΟΛΙΤ ΑΓΩΓΗ

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΑΓΓΛΙΚ

ΕΝΝΟΙΕΣ Γ ∆ Ε ΣΤ Γ ∆ Ε ΣΤ Ε ΣΤ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ ∆΄ Ε΄ ΣΑλληλεπίδραση ++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ + ++ ++ ++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ ++

Άτοmicroο - Σύνολο + + + + + + + + + + ++ + + + + + + + +

Επικοινωνία ++ ++ + + +++ ++ + +++ + + ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++

Μεταβολή + + + + + + + ++ ++ + + ++ ++ ++ ++ + + +

Οmicroοιότητα - ∆ιαφορά + + + + + + + ++ + ++ + ++ + + + + + + ++

Πολιτισmicroός +++ ++ ++ + ++ + ++ + + + + + + + + + + + ++

Σύστηmicroα + + ++ + + + + + + + ++ ++ ++ ++ + + + + +

Χώρος - Χρόνος + + + ++ + + + + +++ +++ + + + + + + + + +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η ποσοτική αποτύπωση microε (+) σπάνια (++) συχνά (+++) πολύ συχνά αντανακλά τη γενικότερη κατανοmicroή των εν λόγω εννοιών που βασίζεται στους στόχους και τα περιεχόmicroενα των ΑΠΣ

7

Στο πλαίσιο αυτό αναφέρουmicroε ενδεικτικά ότι στα ΑΠΣ λχ των Θρησκευτικών σκιαγραφούνται και χαρακτηριστικά διαφορετικών θρησκευτικών οmicroάδων (στην Ελλάδα και τον κόσmicroο) ώστε να ευαισθητοποιηθεί ο microαθητής ως προς τη διαφορετικότητα των πολιτισmicroών την αποδοχή και το σεβασmicroό τους Για την αρχική διδασκαλία της γλώσσας ενισχύεται η φωνητική διάσταση η οποία συνεπικουρείται από την ολιστική Όσον αφορά την Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραmicromicroατεία επιχειρείται εκτός άλλων και η διασύνδεση της αρχαίας και νέας ελληνικής γραmicromicroατείας microε την ευρωπαϊκή Στη Λογοτεχνία επιχειρείται η ολιστική προσέγγιση των λογοτεχνικών κειmicroένων ενώ εισάγεται η διαπολιτισmicroική αντίληψη και προσέγγισή τους Στην Ιστορία εισάγεται η Τοπική Ιστορία ως πεδίο διαθεmicroατικής έρευνας από τους microαθητές ενώ παραmicroένει η προτεραιότητα της Ελληνικής Ιστορίας ενισχύεται αισθητά η πραγmicroάτευση της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας της Ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης των Βαλκανικών και άλλων γειτονικών λαών Στα ΑΠΣ επίσης αναδεικνύεται η σηmicroασία της Ειδικής Αγωγής και διαφαίνεται η αρχή της παροχής ίσων ευκαιριών εκπαίδευσης και της δηmicroιουργίας προϋποθέσεων για την ανάπτυξη ενός σχολείου για όλους ενώ προχωρεί η σύνταξη ειδικών ΑΠΣ για τα παιδιά microε ειδικές αδυναmicroίες Στα Μαθηmicroατικά επιχειρείται επίσης κλασικότερη διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων για την

αποτελεσmicroατικότερη απόκτηση βασικών microαθηmicroατικών δεξιοτήτων Στις Φυσικές Επιστήmicroες για τις οποίες σήmicroερα φαίνεται να υπάρχει ένα βασικό πλέγmicroα ιδεών (η σωmicroατιδιακή φύση της ύλης οι νόmicroοι διατήρησης η κυτταρική βάση της έmicroβιας ύλης) το νέο ΑΠΣ αναδεικνύει αυτές τις ιδέες όπως και τον ενιαίο χαρακτήρα των Φυσικών Επιστηmicroών Στα ΑΠΣ της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής η οργάνωση του περιεχοmicroένου στηρίζεται σε βασικές έννοιες της laquoΠαιδείας του πολίτηraquo και προτείνεται κυρίως η συmicromicroετοχική και συνεργατική microεθοδολογία για την καλλιέργεια και της αποδοχής του άλλου και τη συνειδητοποίηση της διαπολιτισmicroικότητας ως γεγονότος Έmicroφαση δίδεται ακόmicroα στην εξοικείωση του microαθητή microε τις Νέες Τεχνολογίες και την Τεχνολογία γενικότερα στην ανάδειξη της σπουδαιότητας των Ξένων Γλωσσών των προγραmicromicroάτων της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Αγωγής Υγείας microέσα στο πλαίσιο της οποίας εντάσσονται και οι διαφυλικές σχέσεις των Κοινωνικών Επιστηmicroών της Αισθητικής Αγωγής της Φυσικής Αγωγής microε την προβολή του προγράmicromicroατος της Ολυmicroπιακής Παιδείας και της Προσχολικής Αγωγής Στον πίνακα 2 παραθέτουmicroε τα κύρια γενικά χαρακτηριστικά του ∆ΕΠΠΣ και των συνακόλουθων ΑΠΣ

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Κύρια χαρακτηριστικά της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης 1 Εκσυγχρονίζεται η δοmicroή των ΑΠΣ και επικαιροποιείται η αξιόλογη γνώση 2 Μειώνεται η διδασκόmicroενη ύλη 3 Εισάγεται η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης 4 Εισάγεται η Ευέλικτη Ζώνη 5 Εισάγονται τα σχέδια εργασίας 6 Ενισχύεται το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον 7 Αξιοποιούνται οι νέες τεχνολογίες 8 Εκσυγχρονίζεται η αξιολόγηση των microαθητών 9 Βελτιώνονται οι διάφοροι αλφαβητισmicroοί 10 Εισάγεται νέο εκπαιδευτικό υλικό 11 Υπερκαλύπτεται η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου 12 Απελευθερώνονται τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις

Το σχεδιασθέν και θεσmicroοθετηmicroένο ∆ΕΠΠΣ (ΦΕΚ 303 amp 304 - 13-3-03 ΦΕΚ 1196

26-8-03 Ιστοσελίδα ΠΙ) αποτέλεσmicroα πολλών συνεργασιών των microελών του ΠΙ και συνεδριάσεων των συλλογικών του οργάνων αποτελεί microια σηmicroαντική καινοτόmicroο παρέmicroβαση του ΠΙ και του ΥπΕΠΘ που αποτελεί το πλαίσιο και τη βάση της συγγραφής των νέων

8

βιβλίων και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού για όλα τα microαθήmicroατα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Το νέο αυτό εκπαιδευτικό υλικό χαρακτηρίζεται από σεβασmicroό και ευαισθησία στην προσπάθεια των microαθητώνιών όσον αφορά τα περιεχόmicroενα την ποιότητα και την ποσότητα της διδακτέας ύλης αλλά και την αισθητική του παρουσίαση Αυτός ο σεβασmicroός είναι αναγκαίος γιατί όπως από χρόνια υποστηρίζουmicroε οι microαθητές microας είναι οι σκληρότερα εργαζόmicroενοι Έλληνες πολίτες αν στον παρονοmicroαστή βάλουmicroε τη συmicroποσούmicroενη ενδοσχολική και εξωσχολική προσπάθειά τους (Αλαχιώτης 2002δ) Γι αυτό το σχολείο πρέπει να αναπτύξει ουσιαστικά την κριτική σκέψη ενώ η

αναmicroφίβολα επιβαλλόmicroενη ποικιλόmicroορφη και συνεχής στήριξη του microαχόmicroενου εκπαιδευτικού microια άλλη βασική παιδαγωγική αρχή είναι εξίσου σηmicroαντική και αναγκαία για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήmicroατοςuacute πρακτική που δροmicroολογείται ήδη microε την έναρξη της επιmicroόρφωσης το Μάρτιο 2004 (microέχρι και το 2005) στη διαθεmicroατικότητα τα σχέδια εργασίας και την οmicroαδοσυνεργατική microέθοδο microέσα από προσοmicroοιώσεις υποδειγmicroατικής διδασκαλίας Και τούτο διότι η σχετική επιmicroόρφωση είναι αναγκαία για να σκέπτονται οι εκπαιδευτικοί πέρα από τα γεγονότα να κατανοούν την εννοιολογική δοmicroή των επιστηmicroών καθώς διασυνδέονται οι διάφορες επιστήmicroες microε τις διαθεmicroατικές έννοιες και να έχουν την ικανότητα να προσδιορίζουν microε σαφήνεια τις βασικές ιδέες-κλειδιά που οδηγούν τους microαθητές στη βαθιά γνώση microέσα από την αξιοποίηση των θεmicroελιωδών διαθεmicroατικών εννοιών Η microεγάλη συζήτηση που έγινε στις 13 περιφέρειες της χώρας το 2002 σχετικά microε όσα

προαναφέρθηκαν ο διάλογος microε το microαχόmicroενο εκπαιδευτικό που επανατροφοδότησε τον ενθουσιασmicroό για το laquoόραmicroαraquo της διαθεmicroατικότητας δεν ήταν microόνο microια αναγκαιότητα που επαναφέρει στο προσκήνιο microε έναν πρωτότυπο τρόπο εκπαιδευτικές ευαισθησίες που είχαν εκφρασθεί τον περασmicroένο αιώνα από τον Εκπαιδευτικό Όmicroιλο αλλά σηmicroατοδότησε επίσης πολλές καινοτοmicroίες και πρακτικές στην προσέγγιση των εκπαιδευτικών πραγmicroάτων της χώρας Έτσι για πρώτη φορά πχ επικοινώνησε το ΥΠΕΠΘ για τέτοια θέmicroατα microέσω του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου microε την εκπαιδευτική βάση Για πρώτη φορά έγινε τόσο σοβαρή microακρόχρονη και microεγάλη προετοιmicroασία πριν τη συγγραφή νέων βιβλίων και την προγραmicromicroατισθείσα εισαγωγή τους στα σχολεία Για πρώτη φορά η Ελλάδα δεν είναι ουραγός αλλά προβάλλεται ως ένα βαθmicroό και ως συmicroπρωταγωνιστής στις χώρες της Ευρώπης για ένα εκπαιδευτικό θέmicroα όπως είναι η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης καθώς το 53 των χωρών αυτών δεν έχει ασχοληθεί microε το θέmicroα (Καρατζιά Σταυλιώτη 2002) για το οποίο η χώρα microας υλοποιεί πιλοτικά ένα microέρος που αφορά την Ευέλικτη Ζώνη ενώ το υπόλοιπο microέρος βρίσκεται στο στάδιο εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού το οποίο θα εισαχθεί στα σχολεία το 2005-6 και το 2006-7uacute δηλαδή από το 2000 που άρχισε ο παιδαγωγικό σχεδιασmicroός της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης έως το 1006-7 θα διανυθούν 6-7 χρόνια χρόνος κατάλληλος για microια τέτοια σοβαρή αλλαγή Η άποψη σχετικά microε την πρωτοτυπία τη φαντασία αλλά και τον ορθολογικό σχεδιασmicroό

του εγχειρήmicroατος ενισχύεται και από τις θέσεις των εmicroπειρογνωmicroόνων του δικτύου laquoΕυρυδίκηraquo των χωρών της Ευρώπης που εκφράστηκαν ιδιαίτερα θετικά πρόσφατα (2003) σε συνεδρίαση στην Αθήνα Η Ελληνική αυτή παρέmicroβαση ενισχύεται και αναδεικνύεται microέσα και από την προσεκτική microελέτη των κειmicroένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αφορούν την εκπαιδευτική πολιτική των κρατών microελών και ιδιαίτερα του κειmicroένου στο οποίο παρουσιάζονται οι microελλοντικοί συγκεκριmicroένοι στόχοι των εκπαιδευτικών συστηmicroάτων και συστηmicroάτων κατάρτισης που θα επιτρέψουν σε όλους τους ευρωπαίους πολίτες να συmicromicroετάσχουν στη νέα κοινωνία της γνώσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα 2002) Με την υιοθέτηση της διαθεmicroατικής προσέγγισης όπως αυτή περιγράφεται στο ∆ΕΠΠΣ και εφαρmicroόζεται στην εκπόνηση του εκπαιδευτικού υλικού αλλά και στην υλοποίηση του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης προωθείται η βελτίωση της

9

ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού συστήmicroατος microέσα από την ανάπτυξη των διαφόρων τύπων αλφαβητισmicroού (διασύνδεση της σχολικής γνώσεις microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής) και την καλλιέργεια δεξιοτήτων microεθοδολογίας και αυτορυθmicroιζόmicroενης microάθησης (Αλαχιώτης 2002δ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Ματσαγγούρας 2002β Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 7) Στο σχεδιασmicroό για την υποστήριξη της εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας του ∆ΕΠΠΣ στη

σχολική πράξη σοβαρό ρόλο παίζουν όπως προαναφέραmicroε και οι επιmicroορφωτικές παρεmicroβάσεις Ταυτόχρονα microε την παραγωγή υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού και σε ηλεκτρονική microορφή (ανοικτά λογισmicroικά) ενισχύεται και η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση αξιοποιούνται περισσότερες πηγές γίνεται ελκυστικότερο το σχολείο και ιδιαίτερα στην περίπτωση των ξένων γλωσσών αυξάνεται η συνειδητοποίηση της σηmicroασίας της εκmicroάθησης ξένων γλωσσών για όλους συντελώντας στην προώθηση του στρατηγικού στόχου της δηmicroιουργίας ενός εκπαιδευτικού συστήmicroατος ανοικτού στον ευρύτερο κόσmicroο (CIDREE 1999 Lawton et al 2000)

H Eυέλικτη Ζώνη Με το πρόγραmicromicroα της Ευέλικτης Ζώνης ουσιαστικοποιείται στο έπακρο η διαθεmicroατική

προσέγγιση της γνώσης και προσεγγίζεται αποτελεσmicroατικά ο προβληmicroατισmicroός περί της ζητούmicroενης καλλιέργειας και διαπαιδαγώγησης του microαθητή προς την κατεύθυνση της δηmicroιουργικής microάθησης (Αλαχιώτης 2002γ Ματσαγγούρας 2002α) Με το συστηmicroατοποιηmicroένο και οργανωmicroένο αυτό καινοτόmicroο πρόγραmicromicroα (Αλαχιώτης 2002γ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 6) που εφαρmicroόζεται σε ∆ηmicroοτικό Γυmicroνάσιο και Νηπιαγωγείο η παρέmicroβαση στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα είναι πολύ microικρή και αξιοποιείται microε τον πιο εποικοδοmicroητικό τρόπο καθώς ανοίγεται ένα παράθυρο ελευθερίας επικοινωνίας και σύνδεσης της σχολικής ζωής microε την κοινωνία και την πραγmicroατικότητα Η Ευέλικτη Ζώνη κινείται microέσα από τις συντεταγmicroένες των δηmicroιουργικών microεθόδων διδασκαλίας όπως η microέθοδος σχεδίων εργασίας (Kανάκης 1987 Χρυσαφίδης 1994) καλλιεργώντας επί της ουσίας την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του microαθητή Στο πιλοτικό αυτό Πρόγραmicromicroα οι microαθητές και οι εκπαιδευτικοί αναπτύσσοντας την πρωτοβουλιακή τους δράση και microέσα από συmicroπράξεις εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων υλοποιούν σχέδια εργασίας microε θέmicroατα δικής τους επιλογής ειδικά προσαρmicroοσmicroένα στις συνθήκες που επικρατούν σε κάθε σχολείο και τοπική κοινωνία Στο πλαίσιο αυτό ισχυροποιείται και το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον συmicroβάλλοντας στην καλύτερη διασύνδεση του σχολείου microε τον κοινωνικό του περίγυρο Η καλλιέργεια λοιπόν της δηmicroιουργικότητας του microαθητή είναι ένα δύσκολο θέmicroα Και

τούτο διότι ενώ είναι microια στάση πέραν κάθε συζήτησης απαραίτητη κανένας ακόmicroα δεν γνωρίζει πώς αναπτύσσεται και κατ επέκταση πώς διδάσκεται γιατί δεν είναι γνώση και δεν microπορεί να προγραmicromicroατιστεί (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Hayes 1994) Γι αυτό δεν υπάρχει microαγική συνταγή για την ανάπτυξη της δηmicroιουργικότητας Υπάρχουν όmicroως προσπάθειες που φαίνονται θετικές Για να αναπτυχθούν πχ οι δηmicroιουργικές ικανότητες του microαθητή πρέπει να θεωρήσουmicroε ως βασική παράmicroετρο το ενδιαφέρον του Η δηmicroιουργικότητα είναι microια αναζήτηση microια ανακάλυψη που πρέπει να καλλιεργηθεί microε φυσικό τρόπο για να νιώσει ο microαθητής microια ελάχιστη εmicroπιστοσύνη και αυτοπεποίθηση για να microην οδηγηθεί στην ανακάλυψη υποκατάστατων Αντίθετα πρέπει να βοηθηθεί από το εκπαιδευτικό σύστηmicroα και τον εκπαιδευτικό να ανακαλύψει το άγνωστο χάρισmicroά του το ίχνος της ιδιοφυΐας του το ταλέντο του σε κάτι (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Gardner 1998) καθώς ο microαθητής πρέπει να έχει ενεργό συmicromicroετοχή στη microάθηση όπως οι σχετικές έρευνες υποστηρίζουν Η Ευέλικτη Ζώνη δεν προτείνεται βέβαια ως πανάκεια για την αντιmicroετώπιση κάθε

εκπαιδευτικού προβλήmicroατος Απαντά όmicroως πιο πειστικά σε ορισmicroένα προβλήmicroατα και microπορεί

10

να καλλιεργήσει microια γενικότερη αντίληψη για την κατάκτηση της γνώσης και τη δηmicroιουργικότητα Για παράδειγmicroα τα λεγόmicroενα laquoπολυθεmicroατικά βιβλίαraquo (Αλαχιώτης 2002γ) ένα για το ∆ηmicroοτικό και ένα για το Γυmicroνάσιο που αναφέρονται σε ποικίλα θέmicroατα τα οποία επεξεργάστηκαν αφιλοκερδώς καταξιωmicroένες προσωπικότητες των γραmicromicroάτων των επιστηmicroών και των τεχνών της χώρας microας διαmicroορφώνουν microια έγκυρη πηγή πληροφόρησης για επίκαιρα αλλά και για διαχρονικά θέmicroατα βοηθώντας το microαθητή να κατανοήσει την πραγmicroατικότητα και να την αντιmicroετωπίσει δηmicroιουργικά Η εκπόνηση επίσης συλλογικών εργασιών για ενδιαφέροντα θέmicroατα αναβαθmicroίζει και την αντίληψη των microαθητών για την τυπική διδασκαλία στα αυτόνοmicroα microαθήmicroατα Η συγγραφή πχ ενός laquoδηmicroιουργικούraquo κειmicroένου από το microαθητή microπορεί να προσφέρει στην εκmicroάθηση της γλώσσας σοβαρό όφελος συmicroπληρωmicroατικά προς τους microερικώς απεχθείς και άψυχους εν πολλοίς κανόνες Το ίδιο και για τα άλλα microαθήmicroατα Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι η συνεργασία των διδασκόντων για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θα microεγιστοποιήσει το προσδοκώmicroενο αποτέλεσmicroα γι΄ αυτό κανένας δεν αποκλείεται και κανένας δεν πρέπει να διεκδικεί την αποκλειστικότητα Ένα άλλο πρόβληmicroα στο οποίο microπορεί να δοθεί απάντηση microέσα από την Ευέλικτη Ζώνη

είναι τα πολλά και αξιόλογα καινοτόmicroα εκπαιδευτικά προγράmicromicroατα που έχουν εκπονηθεί (όπως της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του laquoΜελίναraquo της Αγωγής Υγείας κά) αλλά ωστόσο δε βρίσκουν χώρο στο ασφυκτικό ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Η Ευέλικτη Ζώνη microπορεί να λειτουργήσει σαν ένα φίλτρο δράσης της laquoφυσικής επιλογήςraquo στο οποίο θα δοκιmicroαστούν τα τρέχοντα προγράmicromicroατα και θα δοκιmicroάζονται τα microέλλοντα για να διαφανεί ποιο microπορεί να laquoεπιβιώσειraquo και να αποτελέσει συστατικό της στοιχείο Είναι microια laquoοmicroπρέλαraquo πέραν των άλλων που microπορεί να καλύψει κάθε ενδιαφέρουσα παιδαγωγική καινοτοmicroία σκέψη και πρακτική microια laquoόασηraquo στη laquoδιψασmicroένη εκπαιδευτικήraquo κοινότητα για πρωτοβουλία και ευελιξία ένα σύστηmicroα σταδιακής απόσταξης της παιδαγωγικής αλήθειας και της αξιόλογης γνώσης που πρέπει να προωθείται σταδιακά στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Το microοντέλο αυτό της Ευέλικτης Ζώνης που εισηγηθήκαmicroε - και microόνο στο Συντονιστικό

Συmicroβούλιο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου συζητήθηκε δεκαεπτά φορές αλλά και στα σχετικά Τmicroήmicroατα του ΠΙ - φαίνεται να βρίσκει την αποδοχή του στην πράξη στο σχολείο Και τούτο διότι πιλοτικά σχολεία αναφέρουν ήδη γοργή θετική επίδραση στην κοινωνικοποίηση και τη δηmicroιουργικότητα των microαθητών Για του λόγου το αληθές παρουσιάζουmicroε στον πίνακα 3 microερικά σχόλια από πιλοτικά σχολεία

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Απόψεις εκπαιδευτικών για την ΕΖ α) Από ∆ηmicroοτικά σχολεία β) Από Γυmicroνάσια laquoΜειώθηκαν οι τσακωmicroοί και διαπληκτισmicroοί των microαθητών και οι εντάσεις τους κατά την είσοδο στην τάξη microετά το διάλειmicromicroαraquolaquoΗ καθολική συmicromicroετοχή των microαθητών στο πρόγραmicromicroα είναι κάτι που microας ξαφνιάζειraquo laquoΜη καλοί και καλοί microαθητές συmicromicroετέχουν σε microια τάξη όχι όπως την ξέραmicroε αλλά σε microια τάξη οργανισmicroό που microαθαίνει να αναπτύσσει την κριτική τη σκέψηraquo laquoΜαθητές που ένοιωθαν αποmicroονωmicroένοι ή θεωρούσαν τους εαυτούς τους περιττούς τώρα δραστηριοποιούνται microέσα στην οmicroάδαraquo laquoΗ ΕΖ έκανε το σχολείο ελκυστικό για microεγάλο αριθmicroό παιδιών Υπήρχαν περιπτώσεις που οι microαθητές έδειξαν microεγάλη απογοήτευση ή και ξέσπασαν σε κλάmicroατα όταν οι δάσκαλοι τους

laquoΟι περισσότεροι καθηγητές του σχολείου αγκαλιάσαmicroε το πρόγραmicromicroα Οι microαθητές ενθουσιάστηκανraquo laquoΑυτό ήταν κάτι πρωτόγνωρο και τους ενθουσίασε πραγmicroατικάraquo laquoΑκόmicroη και microαθητές microε microαθησιακά προβλήmicroατα ή ανήκοντες σε microειονότητες (παλιννοστούντες και αλλοδαποί) συmicromicroετείχαν microε ενθουσιασmicroόraquo laquoΣφυρηλατήθηκε το πνεύmicroα της οmicroαδικότητας και της συνεργασίας και ασχολήθηκαν microε θέmicroατα που κάτω από άλλες συνθήκες θα ήταν δύσκολο να ασχοληθούνraquo laquoΚαταρχήν είναι πολύ θετικά τα αποτελέσmicroατα από την εφαρmicroογή της ΕΖ εφόσον οι microαθητές είχαν τη δυνατότητα να

11

ανακοίνωσαν την ολοκλήρωση της ΕΖraquo

αποκοmicroίσουν έντονα βιώmicroατα γνώσεις και εmicroπειρίες καθ΄όλη τη διάρκεια της χρονιάςraquo

Στην έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της ΕΖ (ΠΙ 2003 ιστοσελίδα)

που υλοποιήθηκε κατά το 2001-02 υπάρχουν στατιστικά και άλλα περιγραφικής microορφής ευρήmicroατα που στηρίζονται στην ανάλυση των δεδοmicroένων από 1000 συmicroπληρωmicroένα ερωτηmicroατολόγια (734 από δηmicroοτικά σχολεία και νηπιαγωγεία και 266 από γυmicroνάσια) 104 ηmicroιδοmicroηmicroένες συνεντεύξεις (44 συνεντεύξεις διευθυντών σχολικών microονάδων και 60 σχολικών συmicroβούλων) καθώς και σε 26 εκθέσεις αξιολογητών της εφαρmicroογής της ΕΖ microελών του ΠΙ Μέσα από τη συγκριτική αντιπαραβολή των αποτελεσmicroάτων των διαφόρων αναλύσεων φαίνεται ο υψηλός βαθmicroός επίτευξης των στόχων του προγράmicromicroατος αναδεικνύονται οι θετικές επιδράσεις της εφαρmicroογής του και ταυτόχρονα εντοπίζονται τα στοιχεία τα οποία microπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω σε κάθε σχεδιασmicroό επέκτασης του προγράmicromicroατος Πιο συγκεκριmicroένα τα ποσοτικά στοιχεία τεκmicroηριώνουν τη θετική αποδοχή που είχε το πρόγραmicromicroα τόσο από τους εκπαιδευτικούς (πίνακας 4) και τους γονείς όσο και από τους microαθητές αλλά και τον υψηλό βαθmicroό προώθησης των ακαδηmicroαϊκών και ευρύτερων στόχων που ετέθησαν στο πλαίσιο του προγράmicromicroατος αυτού Το γενικό συmicroπέρασmicroα είναι ότι το 83 των δασκάλων και το 74 των καθηγητών που υλοποίησαν το πρόγραmicromicroα επισηmicroαίνουν ότι laquoη εφαρmicroογή της ΕΖ στην υποχρεωτική εκπαίδευση είναι πολύ αναγκαίαraquo

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Ιεράρχηση των αποτελεσmicroάτων της ΕΖ από τους εκπαιδευτικούς

∆ηmicroοτικά Σχολεία Γυmicroνάσια

1 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 1 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 3 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 3 Αυτοmicroάθηση 4 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 4 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 5 Αυτοmicroάθηση 5 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 6 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 6 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 10 Βελτίωση επίδοσης 10 Βελτίωση επίδοσης

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ποσοστό που κυmicroαίνεται από 60-80 των εκπαιδευτικών και

των δύο βαθmicroίδων θεώρησαν ότι microέσα από την ΕΖ προωθείται η δηmicroιουργία καλύτερων σχέσεων ανάmicroεσα στους microαθητές του σχολείου καθώς και ανάmicroεσα σε όλους που εmicroπλέκονται στη διδακτική και microαθησιακή διαδικασία (εκπαιδευτικούς γονείς στελέχη της εκπαίδευσης κά) Ταυτόχρονα οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα πιστεύουν όπως σχολίασε ποσοστό περίπου 70 ότι microε το πρόγραmicromicroα της ΕΖ ενισχύεται το laquoάνοιγmicroαraquo του σχολείου στην κοινωνία και θεmicroελιώνεται το laquoανοικτό σχολείοraquo Σηmicroειώνεται επίσης ότι ποσοστό άνω του 50 των εκπαιδευτικών κρίνουν ότι η εκπαιδευτική παρέmicroβαση που έγινε microε την παραγωγή και διάθεση σε όλα τα σχολεία της χώρας του εκπαιδευτικού υλικού για την Ε Ζ είναι πολύ θετική και ότι αυτή ενισχύεται microε την ανάρτηση του υλικού αυτού στην ιστοσελίδα του ΠΙ γεγονός που υποδηλώνει και τη δραστηριοποίηση των εκπαιδευτικών σε θέmicroατα που αφορούν την αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορίας στην

12

εκπαίδευση Όσον αφορά την επιmicroορφωτική στήριξη των εκπαιδευτικών από το ΠΙ από την ανάλυση των δεδοmicroένων φαίνεται ότι αρκετοί (30-40) θεωρούν θετική τη συνεισφορά του επιmicroορφωτικού σεmicroιναρίου αλλά οι περισσότεροι (άνω του 70) πιστεύουν ότι η διαπροσωπική επικοινωνία και η εξατοmicroικευmicroένη παροχή συmicroβουλών από τους Σχολικούς Συmicroβούλους και τα microέλη του ΠΙ είναι αποτελεσmicroατικότερη Πέραν των ενθαρρυντικών καταγραφών των σχολίων παρουσιάστηκαν και ορισmicroένα

προβλήmicroατα όπως λχ το αίτηmicroα αύξησης των κονδυλίων για τις λειτουργικές δαπάνες περισσότερη επιmicroόρφωση στενότερη συνεργασία microε το Π Ι κά Οι προαναφερθείσες ωστόσο παραποmicroπές αποτελούν απάντηση σε κάποιες δικαιολογηmicroένες ενστάσεις ως προς την προσέγγιση πχ της δηmicroιουργικότητας που όmicroως τις απάντησαν τα ίδια τα πιλοτικά σχολεία Το microοντέλο της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης και της ΕΖ φαίνεται να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες Και τούτο διότι στα θετικά του στοιχεία συγκαταλέγεται και η ανάπτυξη δεξιοτήτων microέσα από την ενεργητική και βιωmicroατική microάθηση microε αποτέλεσmicroα τη βελτίωση της αυτοπεποίθησης των microαθητών και την ενδυνάmicroωση των ικανοτήτων τους να προβαίνουν σε σωστές επιλογές Η οmicroαδοσυνεργατική διδασκαλία ευνοεί τη συmicromicroετοχική και συλλογική προσπάθεια την ευελιξία την αποδοχή του άλλου την ψυχολογική του στήριξη αλλά και την καθιέρωση δηmicroοκρατικών διαδικασιών Αξιοποιείται παράλληλα η σχολική ζωή καθώς δίνεται η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να αναλάβει πρωτοβουλίες να αποκτήσει περισσότερη διδακτική αυτονοmicroία και να ξεφύγει από το ασφυκτικό πλαίσιο της τυπικής διδασκαλίας Η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται στο γενικότερο σχεδιασmicroό αλλαγής της θεώρησης του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης που προβάλλεται στο ∆ΕΠΠΣ και είναι πλήρως διαθεmicroατική Ο χρόνος εφαρmicroογής της για microεν το ∆ηmicroοτικό ποικίλλει από 4 ώρες στις microικρές τάξεις microέχρι 2 ώρες στις δύο τελευταίες για δε το Γυmicroνάσιο περιορίζεται αρχικά στις 2 ώρες την εβδοmicroάδα Η microικρή microείωση των ωρών διδασκαλίας για ορισmicroένα microαθήmicroατα δε σηmicroαίνει καθόλου υποβάθmicroισή τους αλλά αντίθετα αναβάθmicroισή τους αφού το εύρος του γνωστικού τους περιεχοmicroένου θα προβάλλεται και microέσα από τις δραστηριότητες αυτής της καινοτοmicroίας Αξίζει να τονιστεί ότι ανάλογη αλλά όχι ταυτόσηmicroη υποχρεωτική ζώνη στο ωρολόγιο

πρόγραmicromicroα έχει πρόσφατα καθιερωθεί στα σχολεία (∆ηmicroοτικά και Γυmicroνάσια) της Πορτογαλίας microε τον τίτλο Area Escola Στην εν λόγω ζώνη αναmicroορφώνεται επίσης ο σχολικός χρόνος (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη) προγραmicromicroατίζεται η εφαρmicroογή της microε επέκταση του ωρολογίου προγράmicromicroατος όπως και στην πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τα ολοήmicroερα σχολεία και προσεγγίζεται η διαθεmicroατικότητα στη βάση σχεδίων εργασίας (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη)Υπογραmicromicroίζεται επίσης ότι οι προαναφερθείσες οmicroοιότητες είναι προσαρmicroοσmicroένες στις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας γι΄ αυτό και στην Πορτογαλία την οποία βάλαmicroε στην συζήτησή microας το σχετικό πρόγραmicromicroα έχει προχωρήσει microέχρι την υποχρεωτική αξιολόγηση των microαθητών γεγονός που δεν ισχύει στη δική microας πρόταση για την Ευέλικτη Ζώνη την οποία θέλουmicroε ουσιαστική laquoόασηraquo στην καθηmicroερινή πορεία των microαθητών microέσα στο σχολείο Μια σοβαρή επίσης διαφορά αφορά το ότι η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται ως σοβαρό συστατικό στοιχείο στη γενικότερη πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη διαθεmicroατικότητα (∆ΕΠΠΣ ΑΠΣ) ενώ η Area Escola έχει περισσότερο αυτόνοmicroη microορφή (Amaro 2003) Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο υλοποίησε κατά το σχολικό έτος 2001-2002 την πρώτη

πιλοτική εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης σε 11 Νηπιαγωγεία 176 ∆ηmicroοτικά και 52 Γυmicroνάσια της χώρας αστικά και ηmicroιαστικά Η ανταπόκριση των ∆ηmicroοτικών σχολείων στο κάλεσmicroα επέκτασης της Ευέλικτης Ζώνης στο σχολικό έτος 2002-2003 υπήρξε microεγάλη Από τα υπερχίλια σχολεία που δήλωσαν συmicromicroετοχή επελέγησαν 563 Τα Νηπιαγωγεία που επελέγησαν ανήλθαν στα 149 Πρόβληmicroα υπήρξε microε τα Γυmicroνάσια (43 για το 2002-2003) γεγονός που απαιτεί ανάλυση και λύση καθώς σε αρκετά πιλοτικά Γυmicroνάσια υπήρξε

13

επιτυχής εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Στο έτος 2003-2004 το σύνολο των επί πλέον σχολείων που συmicromicroετέχουν στην Ευέλικτη Ζώνη είναι 2147 (946 Νηπιαγωγεία 957 ∆ηmicroοτικά και 229 Γυmicroνάσια και 15 Ειδικά Σχολεία) Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό που είχε

παραχθεί από το ΠΙ και έχει διανεmicroηθεί σε όλα τα σχολεία της χώρας συνέβαλε στην πιλοτική εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Το υλικό αυτό είναι ουσιαστικά ο καρπός της συνεργασίας του ΠΙ microε την ευρύτερη επιστηmicroονική και εκπαιδευτική κοινότητα Ενδεικτικά αναφέρεται αυτό που είχε επιλεγεί προσεκτικά microέσα από τα 85 Πειραmicroατικά Προγράmicromicroατα Εκπαίδευσης (ΠΠΕ) του έργου ΣΕΠΠΕ του ΠΙ Τα ΠΠΕ που επιλέχθηκαν έτυχαν αναmicroόρφωσης επεξεργασίας και προσθηκών σε συνεργασία microε τους επιστηmicroονικούς υπευθύνους που τα δηmicroιούργησαν Εκτός από τα πολυθεmicroατικά βιβλία που προαναφέραmicroε ιδιαίτερα χρήσιmicroα θεωρούνται ο

Οδηγός για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης (ΠΙ 2001) και το ανάλογο εποπτικό εκπαιδευτικό υλικό (διαφάνειες ηχητικά αρχεία λογισmicroικό ταινίες βίντεο) Οι εκπαιδευτικοί microπορούν να χρησιmicroοποιήσουν το υλικό αυτό αυτούσιο ή τροποποιηmicroένο για τις άmicroεσες διδακτικές τους ανάγκες αλλά και ως υλοποιήσιmicroη πρόταση για την παραγωγή παραπλήσιου διαφορετικού ή συmicroπληρωmicroατικού υλικού από τους ίδιους Άλλωστε η ενεργοποίηση και η δηmicroιουργικότητα δεν αφορά microόνο τους microαθητές αλλά και τους διδάσκοντες Γι αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η Ευέλικτη Ζώνη έχει laquoανοιχτήraquo θεmicroατική και η τελική επιλογή των αντικειmicroένων microελέτης βασίζεται κυρίως στην αρχή της ελεύθερης συλλογικότητας και στην αρχή της ποικιλίας και του πλουραλισmicroού Έτσι αντισταθmicroίζεται η ανελαστικότητα της microονοmicroέρειας και ο πολυκερmicroατισmicroός του παραδοσιακού σχολείου Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβλήθηκε από το ΠΙ να εmicroπλουτίσει τον Οδηγό της Ευέλικτης

Ζώνης microε σχέδια εργασίας (ΠΙ 2001 2002α) που θα αξιοποιούν περισσότερο τα θέmicroατα των πολυθεmicroατικών βιβλίων τα οποία κινδύνευσαν να χαθούν στην πληθώρα του εκπαιδευτικού υλικού που προωθήθηκε στα σχολεία Η έmicroφαση που δίνεται στα σχέδια εργασίας βασίζεται στο γεγονός ότι η εν λόγω microέθοδος είναι καθαρά microαθητοκεντρική και πραγmicroατοποιείται microέσα σε πλαίσια συλλογικής δράσης των microαθητών ∆ηλαδή ως αφετηρία τους τα σχέδια εργασίας έχουν τους προβληmicroατισmicroούς και τα ενδιαφέροντα microεmicroονωmicroένων ατόmicroων ή του συνόλου της διδακτικής οmicroάδας Ο σχεδιασmicroός των εργασιών γίνεται microε ευθύνη της οmicroάδας και στοχεύει κυρίως στην ολοκλήρωση κάποιου έργου που οδηγεί στη λύση ενός προβλήmicroατος ή στην απάντηση κάποιου ερωτήmicroατος πάντα βέβαια microέσα από βιωmicroατικές επικοινωνιακές δραστηριότητες Άλλοτε πάλι το κοινό έργο παίρνει τη microορφή εικαστικής σύνθεσης ή χειροπρακτικής κατασκευής Υπάρχει και η δυνατότητα να τεθεί και ο προβληmicroατισmicroός ως πρόταση εκ microέρους του εκπαιδευτικού microε microοναδικό όmicroως στόχο την κινητοποίηση της οmicroάδας (ΠΙ 2002α 2003β) Επισηmicroαίνεται ότι για την υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας είναι αναγκαία η ενεργός

συmicromicroετοχή και συλλογική δράση των microαθητών στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης Ο ολοκληρωmicroένος σχεδιασmicroός είναι δεσmicroευτικός για την οmicroάδα και για τούτο τα microέλη της πρέπει να συmicromicroετέχουν ενεργά σε όλη την πορεία διεξαγωγής του σχεδίου εργασίας Η microέθοδος αυτή θεωρείται microια ανοικτή διαδικασία microάθησης και εξελίσσεται ανάλογα microε τις εκάστοτε συνθήκες και τα ενδιαφέροντα όσων συmicromicroετέχουν Κατά την επιλογή των θεmicroάτων θα πρέπει να λαmicroβάνονται υπόψη και να αξιοποιούνται ανάλογα οι δυνατότητες των παιδιών microε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες καθώς και των παιδιών microε ιδιαίτερα εθνοτικά πολιτισmicroικά θρησκευτικά γλωσσικά και κοινωνικοοικονοmicroικά χαρακτηριστικά ώστε να συmicromicroετέχουν ενεργά στην όλη διαδικασία (ΠΙ 2002 αβγ ∆άλκος 1998 Frey 1992 Χρυσαφίδης 1994) Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο της έρευνας που διεξάγεται κατά τη διάρκεια

ενός σχεδίου εργασίας είναι διαφοροποιηmicroένος σε σχέση microε αυτόν που αναλαmicroβάνει κατά την παραδοσιακή διδασκαλία Από φορέας-microεταδότης της γνώσης και κέντρο της διδακτικής

14

διαδικασίας microετατρέπεται σε συνερευνητή συνεργάτη και καθοδηγητή Παρακολουθεί τις δραστηριότητες των microαθητών είναι αρωγός στις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν κατά την εκτέλεση του σχεδίου εργασίας όχι ως αυθεντία αλλά ως εmicroπειρότερος συmicromicroέτοχος Με τη microεθοδολογία αυτή αξιοποιείται η δυναmicroική της συνεργαζόmicroενης microαθητικής οmicroάδας και υλοποιείται σε ένα κλίmicroα αποδοχής ενθάρρυνσης και δηmicroιουργικότητας καθώς ο κάθε microαθητής κατέχει κεντρικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία και ο δάσκαλος διευκολύνει συmicroβουλεύει και ενθαρρύνει τους microαθητές ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση της γνώσης και η καλλιέργεια των στάσεων και των δεξιοτήτων που απαιτεί η σηmicroερινή κοινωνία της Πληροφορίας και της Γνώσης (ΠΙ 2002α Hargraves 1994) Από την microέχρι σήmicroερα εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θεωρείται σηmicroαντική η εmicroπειρία

που απέκτησαν οι σχολικοί σύmicroβουλοι και οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα Η ανάλογη αξιοποίησή τους κατά την επέκταση και στη συνέχεια κατά την πιθανή φάση της microελλοντικής γενικευmicroένης εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας αυτής σε όλα τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης της χώρας θα οδηγήσει στον εκσυγχρονισmicroό και στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος Καθώς το microέτρο αυτό δεν είναι αποσπασmicroατικό αλλά εντάσσεται συνεκτικά microέσα στο πλαίσιο του ∆ΕΠΠΣ η πανταχόθεν στήριξή του αλλά και η αλληλοστήριξη ίσως είναι microια διαδικασία που πρέπει να υπερβεί τις οποιεσδήποτε θολές αmicroφισβητήσειςmiddot ίσως καταδειχθεί microια σηmicroαντική εκπαιδευτική προσφορά ένα χρέος προς τη microαθητιώσα νεολαία της χώρας microας που πρέπει να ξεπληρώσουmicroε microε ευχαρίστηση

Το νέο εκπαιδευτικό υλικό Η πορεία υλοποίησης της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης βρίσκεται προς το τέλος της microε τη συγγραφή όλων των βιβλίων (διδακτικών πακέτων) του ∆ηmicroοτικού και του Γυmicroνασίου και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού Αξίζει να τονιστεί ότι για πρώτη φορά δίδεται το περιεχόmicroενο ο τρόπος οργάνωσής του και η microεθοδολογία για το Νηπιαγωγείο microε τον υπό συγγραφή laquoΟδηγό Νηπιαγωγούraquo στον οποίο υπάρχουν οι κατευθυντήριοι άξονες στη βάση του σχετικού ∆ΕΠΠΣ Τα βιβλία του ∆ηmicroοτικού γράφονται όλα και θα αντικαταστήσουν παmicroπάλαια (περίπου 20 ετών) βιβλία και ως προς την αξιόλογη γνώση και ως προς την εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας Ανάλογα ισχύουν και για όλα τα βιβλία του Γυmicroνασίου Στον πίνακα 5 παραθέτουmicroε το σύνολο του νέου εκπαιδευτικού υλικού που εκπονείται

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εκπαιδευτικό υλικό που εκπονείται ΒΙΒΛΙΑ ΧΑΡΤΕΣ CD-Rom ∆ηmicroργία

Audio CD

Αναπαραγωγή Audio CD

ΑναπαραγωγήVisual CD

∆ηmicroργίαampΑναπαρα γωγήΑφισσών

Αναπαρα γωγή Αφισσών

Α ΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

52

18

18

1

12

2

ΒΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

73

06

19

12

3

7

15

ΣΥΝΟΛΟ

(418)

125

24

37

13

15

9

55

140

Η σχετική διαδικασία εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού που άρχισε το Μάιο του 2003

προκάλεσε microεγάλη συmicromicroετοχή της εκπαιδευτικής κοινότητας και της ελληνικής διανόησηςuacute περίπου 2000 υποψήφιοι κριτές-αξιολογητές ή υποψήφιοι συγγραφείς συmicromicroετείχαν στην πρόσκληση του ΠΙ Το διαχειριστικό microέρος του όλου εγχειρήmicroατος (βλ Πράξη 7 03 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ) ίσως δεν πρέπει να αγνοηθεί καθώς πρόκειται για ένα τεράστιο έργο που υλοποιείται microε πρωτόγνωρες διαφανείς διαδικασίες όπως λχ το ανώνυmicroο των υπό κρίση δειγmicroάτων γραφής και η κωδικοποιηmicroένη microε αριθmicroούς κλήρωση των κριτών-αξιολογητών microετά την κατάθεση των προς κρίση δειγmicroάτων γραφής Παρ όλα αυτά δεν έλειψαν οι ενστάσεις και οι εντάσεις Ωστόσο η στατιστική επεξεργασία του συντελεστή συσχέτισης microεταξύ των συmicromicroετοχών και των επιτυχιών συγγραφικών οmicroάδων και αναδόχων έδειξε υψηλή συσχέτιση στην πρώτη και microεγαλύτερη φάση του διαγωνισmicroού (ακολουθούν και άλλες για πολύ microικρό αριθmicroό αγόνων περιπτώσεων) Ο υψηλός συντελεστής συσχέτισης (r= 090 για την πρωτοβάθmicroια και r= 097 για το Γυmicroνάσιο) υποστηρίζει την αντικειmicroενικότητα στη διαδικασία γεγονός που συνέβαλε στην υποχώρηση κάθε υποψίας για διαβλητότητα του διαγωνισmicroού και οδήγησε σε απόσυρση των ενστάσεων Αξίζει να τονιστεί ότι η κρίση-αξιολόγηση έγινε microε microοριοδοτηmicroένα κριτήρια που

συmicroπεριελάmicroβαναν διάφορες παραmicroέτρους όπως λχ την επιστηmicroονική και παιδαγωγική καταλληλότητα την αισθητική του βιβλίου την αποτύπωση της διαθεmicroατικότητας τη διαδραστικότητα διαθεmicroατικότητα και δηmicroιουργικότητα των ανοικτών λογισmicroικών κά Τα σχεδιασθέντα κριτήρια και τα αντίστοιχα ΑΠΣ ενισχύουν τη δυνατότητα να παρέχονται από τα νέα βιβλία ίσες ευκαιρίες να καλλιεργούνται στάσεις για τη συνεργασία την αλληλεγγύη την αποδοχή της διαφορετικότητας και να συmicroβάλλουν στη δηmicroιουργία φιλικότερου και θετικότερου κλίmicroατος microάθησης Για να αποκτήσουν οι microαθητές τις κατάλληλες γνωστικές δοmicroές γνωστικοκοινωνικές δεξιότητες και microεταγνώσεις για τις προκλήσεις της ζωής της συναρπαστικής εποχής microαςuacute για να έχουmicroε υπαρκτό και συγκεκριmicroένο αντίλογο στη λεγόmicroενη από τον Bernstein (1999) αναποτελεσmicroατικότητα του εκπαιδευτικού συστήmicroατος Στο πλαίσιο που αναφερόmicroαστε στη δοmicroή και στη λειτουργία της θεώρησης του

εκπαιδευτικού υλικού ουσιαστικοποιείται και η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου microε την έννοια ότι ο κάθε εκπαιδευτικός θα διαmicroορφώνει τη δική του laquoσυνταγήraquo διδασκαλίας του microαθήmicroατος βασισmicroένη στο microικρό ολιγοσέλιδο βιβλίο και το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό τις βιβλιοθήκες και άλλες πρόσφορες πηγές που θα έχει στη διάθεσή του Με τον τρόπο αυτό αυξάνονται ουσιαστικά οι βαθmicroοί ελευθερίας του microέχρι σήmicroερα άκαmicroπτου κεντρικού εκπαιδευτικού συστήmicroατος και καλύπτονται οι ανάγκες εισαγωγής του εναλλακτικού βιβλίου το οποίο ήδη προκάλεσε προβλήmicroατα που οδήγησαν στην απόσυρσή του

Η αξιολόγηση του microαθητή Στον ίδιο τόνο αξίζει να υπογραmicromicroιστεί ότι συνακόλουθο της εσωτερικής αλλαγής του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι και ο προβληmicroατισmicroός για τους στόχους τις microορφές αξιολόγησης του microαθητή τις βασικές αρχές και τις τεχνικές εφαρmicroογής της καθώς και τα microέσα έκφρασης του αξιολογικού αποτελέσmicroατος Η νέα αυτή θεώρηση της αξιολόγησης σύmicroφωνα microε το ∆ΕΠΠΣ διευρύνεται από την στενή αντίληψη των τεστ που αποσκοπούν απλώς στον έλεγχο κατάκτησης της προβλεπόmicroενης γνώσης για να συmicroπεριλάβει και τη διαπίστωση του βαθmicroού επίτευξης όλων των στόχων microάθησης και τη διαπίστωση της ατοmicroικής και συλλογικής πορείας των microαθητών ούτως ώστε να σχεδιαστούν και microε τη

16

συmicromicroετοχή των microαθητών τα επόmicroενα στάδια microάθησης Στάδια τα οποία θα στηρίζονται και στον εντοπισmicroό των microαθησιακών δυσκολιών και ελλείψεων των microαθητών και θα στοχεύουν στη βελτίωση της microαθησιακής διαδικασίας Κεντρικός άξονας της αξιολόγησης στο νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα στο οποίο εντάσσεται οργανικά η παράmicroετρος της διαθεmicroατικότητας αποτελεί η προσπάθεια καλλιέργειας ερευνητικού πνεύmicroατος απόκτησης microεταγνωστικών ικανοτήτων και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβληmicroάτων που συνδέονται άmicroεσα και microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής και στοχεύουν στον έλεγχο και τη διαχείριση της microάθησής τους στη σηmicroερινή εποχή της γνώσης και της πολυπλοκότητας Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η υπευθυνότητα των microαθητών microέσα από διαδικασίες συλλογικής εργασίας και αυτοαξιολόγησης καθώς και microε την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίmicroησης των microαθητών microε στόχο τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και την καλλιέργεια του κοσmicroοειδώλου τους Στο πλαίσιο της θεώρησης αυτής (ΠΙ 2003α) εντάσσονται οργανικά και οι τρεις microορφές

αξιολόγησης της επίδοσης του microαθητή δηλαδή η αρχική ή διαγνωστική η διαmicroορφωτική ή σταδιακή και η τελική ή συνολική η αποτελεσmicroατική εφαρmicroογή των οποίων θα υποστηρίξει την ποιοτική αναβάθmicroιση της διαδικασίας διδασκαλίαςmicroάθησης Το παιδαγωγικό περιεχόmicroενο εφαρmicroογής της αξιολόγησης καθώς και οι βασικές οργανωτικές και επικοινωνιακές περιστάσεις που σχετίζονται και microε την ηλικία και την νοητική ωριmicroότητα των microαθητών διαmicroορφώνουν το πλαίσιο εφαρmicroογής ποικιλίας τεχνικών αξιολόγησης οι οποίες συναρτώνται άmicroεσα microε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στόχους και το περιεχόmicroενο του γνωστικού αντικειmicroένου Στις τεχνικές αξιολόγησης περιλαmicroβάνονται οι γραπτές ή προφορικές εξετάσεις microε ερωτήσεις κλειστού ή ανοικτού τύπου η δυναmicroική συζήτηση τα σχέδια εργασίας η συστηmicroατική παρατήρηση ο φάκελος εργασιών δελτίο καρτέλα microαθητή η αυτοαξιολόγηση του microαθητή και η αξιολόγηση από τους συmicromicroαθητές του ή και ο συνδυασmicroός αυτών και άλλων τεχνικών

Ήδη το ΠΙ επεξεργάζεται πρόταση-πλαίσιο προς συζήτηση microε την εκπαιδευτική κοινότητα microε στόχο την περαιτέρω εξειδίκευση της πρότασής του για την αξιολόγηση του microαθητή η οποία θα βασίζεται στην ιδιαιτερότητα των microαθηmicroάτων στις ιδιαιτερότητες των microαθητών (ΠΙ 2003α) και θα εκτείνεται σε ορισmicroένες περιπτώσεις πέραν της ποσοτικής στην περιγραφική αξιολόγησηmiddot microε γνώmicroονα την αναβάθmicroιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας την απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας από το microαθητή και την περισσότερη ενηmicroέρωση των γονέων για την πραγmicroατικότητα Οι νέες microορφές αξιολόγησης του microαθητή στην ολοκληρωmicroένη τους microορφή θα

αποτελέσουν microια δεύτερη τοmicroή microετά από εκείνη του ∆ΕΠΠΣ και των ΑΠΣ στη διαmicroόρφωση της σοβαρής εσωτερικής αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Μια τέτοια τοmicroή ίσως ανοίξει το δρόmicroο και για την αναθεώρηση του εξεταστικού συστήmicroατος εισαγωγής στα πανεπιστήmicroια

Συmicroπερασmicroατικά Το συζητούmicroενο λοιπόν που είναι η νέα θεώρηση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος για την

υποχρεωτική εκπαίδευση προσεγγίζεται ήδη στην πράξη και αρχίζει να δίνει microε την ΕΖ σε αυτή τη φάση τη δυναmicroική εκείνη και την ευελιξία στο σχολείο να ανταποκρίνεται στην κοινωνική ρευστότητα της εποχής microας σ ένα πραγmicroατιστικό επίπεδο που δεν παγιδεύεται σ ένα microεταmicroοντέρνο και αόριστο προβληmicroατισmicroό Αντίθετα microε το νέο σύστηmicroα το σχολείο του microέλλοντος προετοιmicroάζει microε επιτυχία την κοινωνική ένταξη του microαθητή ο οποίος δικαιούται να σκέφτεται να χαίρεται και να ονειρεύεται Θα δώσει επίσης στην ολοκλήρωσή του τη δυνατότητα να απελευθερωθούν τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις (όπως έγινε και microε το νόmicroο πλαίσιο 1268 του 1982 για τα Πανεπιστήmicroια) καθώς ο εκπαιδευτικός θα microπορεί να

17

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

την οποία το υπό εξέταση θέmicroα απαιτεί τη συmicroβολή διαφόρων επιστηmicroών Οριζόντια όmicroως διασύνδεση στο επίπεδο των ΑΠΣ σηmicroαίνει κατάλληλη οργάνωση της διδακτέας ύλης κάθε γνωστικού αντικειmicroένου microε τρόπο που να εξασφαλίζεται η επεξεργασία θεmicroάτων από πολλές οπτικές γωνίες ώστε να laquoφωτίζονται πολυπρισmicroατικάraquo και να αναδεικνύεται η σχέση τους microε την πραγmicroατικότητα Στο πλαίσιο αυτό αναζητούνται στο microέτρο του δυνατού microέσα από τα ΑΠΣ και τη διδασκαλία προεκτάσεις που έχουν τα εξεταζόmicroενα θέmicroατα των αυτοτελών microαθηmicroάτων στο επίπεδο των επιστηmicroών της τέχνης και της τεχνολογίας αλλά και στη διαmicroόρφωση δεξιοτήτων στάσεων και αξιών microε στόχο τη σύνδεση της σχολικής γνώσης microε την καθηmicroερινή ζωή Σ αυτή την περίπτωση ο όρος διαθεmicroατικότητα υπερβαίνει σαφώς τη διεπιστηmicroονικότητα και την υπερκαλύπτει Γι αυτό η πρόταση του ΠΙ (Αλαχιώτης 2002δ) προσδιορίσθηκε ως ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) και όχι ως ∆ιεπιστηmicroονικό παρόλο που η προωθηmicroένη διαθεmicroατικότητα ισχύει κυρίως στη λεγόmicroενη Ευέλικτη Ζώνη στην οποία καταργείται η αυτονοmicroία των microαθηmicroάτων και τη θέση τους παίρνουν θέmicroατα ζητήmicroατα ή προβλήmicroαταbull αλλά και στις διαθεmicroατικές δραστηριότητες και τα σχέδια εργασίας Η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης ως αναγκαιότητα υπαγορεύεται από πολλές

παραmicroέτρους ενώ απασχόλησε την ανθρώπινη σκέψη ακόmicroα και από την εποχή του Πλάτωνα laquoΤα χύδην microαθήmicroατα συναπτέον εις σύνοψιν αλλήλων των microαθηmicroάτων και της του όντος φύσεωςraquo (Τα κοινά microαθήmicroατα πρέπει να σχετίζονται microεταξύ τους καθώς και microε τη φύση της πραγmicroατικότητας) Εξάλλου στη κοινωνία της γνώσης που βιώνουmicroε το cogito ergo sum του Καρτέσιου σκέπτοmicroαι άρα υπάρχω πρέπει να microεταλλαχθεί σε scio ergo sum γνωρίζω άρα υπάρχω Τι πρέπει όmicroως να γνωρίζει ο microαθητής για να microην υποφέρει από microια παραmicroορφωmicroένη

αντίληψη της κοινωνικής πραγmicroατικότητας από τον ηλεκτρονικό αναλφαβητισmicroό στην κοινωνία της πληροφορίας από τον κοινωνικό αποκλεισmicroό και τον επαγγελmicroατικό laquoσκοταδισmicroόraquo στην εποχή της πολυπολιτισmicroικότητας και της κοινωνικής ρευστότητας στην εποχή του ηλεκτρονικού και επαγγελmicroατικού laquoδιαφωτισmicroούraquo Ένα ερώτηmicroα στο οποίο αναmicroφίβολα το σχολείο οφείλει να απαντήσει για να απαλύνει την αγωνία των νέων για το αύριο για τα laquoθανάσιmicroα αmicroαρτήmicroαταraquo του πολιτισmicroού microας όπως τα σκιαγραφεί ο ηθολόγος Λόρεντζ και να τους οδηγήσει στην εκδοχή εκείνη της ζωής που αγγίζει την αυτογνωσία και την ευτυχία (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Unesco 1998) Άλλωστε το ενιαίο και το ολιστικό της γνώσης η αρχή της ολότητας στην ανθρώπινη

αντίληψη ενισχύεται τόσο σε επιστηmicroολογικό επίπεδο από τον επιστηmicroολογικό αναγωγισmicroό υπό την ευρεία άποψη όσο και από πολλούς επιστηmicroονικούς διδακτικούς ψυχολογικούς κοινωνικούς και οικονοmicroικούς λόγους που συνηγορούν στη σπουδαιότητα της διαθεmicroατικότητας περί της οποίας έχει αναπτυχθεί διεθνώς ένας σοβαρός διάλογος Αλλά και σε πιο εφαρmicroοσmicroένο τόνο παρατηρούmicroε την ανάδυση διεπιστηmicroονικών γνωστικών περιοχών όπως η Βιοηθική η Βιοπληροφορική διατmicroηmicroατικά ή και διαπανεπιστηmicroιακά microεταπτυχιακά προγράmicromicroατα σπουδών που σηmicroατοδοτούν ένα προβληmicroατισmicroό για την αποτελεσmicroατικότητα της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης των εξειδικεύσεων γεγονός που υπαγορεύει ταυτόχρονα την αναγκαιότητα της σύνθεσης του ενιαίου του ολιστικού που θα αποτελέσει νέο εφαλτήριο για την περαιτέρω ανάπτυξη της γνώσης (Αλαχιώτης 2002δ και Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 7) Σηmicroαντικός προωθητικός λόγος της διαθεmicroατικότητας είναι και ο λόγος των

Νευροεπιστηmicroών για την ανάπτυξη και λειτουργία του εγκεφάλου όπως και του νοητικού υπόβαθρου (Plomin and DeFries 1998 Calvin 1998 Ζαφρανά-Κάτσιου 2001 Bransford et al 2001 Κολιάδης 2002) Η αρmicroονία που παίζεται από το γενετικό οπλισmicroό του κάθε ανθρώπινου όντος και του παιδαγωγικού του περιβάλλοντος είναι εκείνη που διαmicroορφώνει τον ισορροπηmicroένο laquoνευρωνικό άνθρωποraquo (Σανζέ 1986 Edelman 1996 Goleman 1998) Οι 15 τετράκις εκατοmicromicroύρια συνάψεις microεταξύ των 100 δισεκατυmicromicroυρίων νευρώνων

5

δηmicroιουργούν τα νευρωνικά δίκτυα που παίζουν σηmicroαντικό ρόλο στη microάθηση στη λειτουργία της microνήmicroης και της νόησης ενώ ο ρόλος των ποιοτικών laquoπαιδαγωγικώνraquo ερεθισmicroάτων στη σωστή διαmicroόρφωση των νευρωνικών δικτύων φαίνεται να είναι καταλυτικός ιδιαίτερα για τις microικρές ηλικίες καθώς πολλοί υποστηρίζουν ότι είmicroαστε ότι γινόmicroαστε microέχρι τα 5 microας χρόνια Η ολιστική λοιπόν λειτουργία του εγκεφάλου microέσω των νευρωνικών δικτύων επικαιροποιεί σε επιστηmicroονικότερο επίπεδο τη σηmicroαντικότητα της διαπαιδαγώγησης του σχολείου του εκπαιδευτικού συστήmicroατος εν τέλει (Αλαχιώτης 2003 Χατζηγεωργίου 1999)

Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Μέσα σ αυτό λοιπόν το σκηνικό ο ρόλος των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων Σπουδών

(ΑΠΣ) που είναι συνακόλουθα του ∆ΕΠΠΣ είναι θεmicroελιώδης καθώς πρέπει να αναδυθεί microέσα από την επικρατούσα κατάσταση η οποία υπαγορεύει στις microέρες microας την περισσότερο συστηmicroατοποιηmicroένη εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας και ως στρατηγικής και ως microεθοδολογίας στην κατάκτηση της γνώσης Τα ΑΠΣ που στη χώρα microας είναι κλειστού τύπου ως αποτέλεσmicroα και του εξεταστικού microας συστήmicroατος διαmicroορφώνονται δηλαδή κεντρικά (Χατζηγεωργίου 1999) αντανακλούν τη microεγάλη ευθύνη των συντακτών τους γεγονός που υπαγόρευσε την αναγκαιότητα συστηmicroατικού διαλόγου microε την εκπαιδευτική κοινότητα microια γόνιmicroη και εποικοδοmicroητική συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε το 2002 microε επιτυχία και συνέβαλε στη βελτιστοποίηση του παιδαγωγικού σχεδιασmicroού microας Στην προτεινόmicroενη οργάνωση της γνώσης καταβάλλεται προσπάθεια ώστε αυτή να προσφέρεται microε απλό και εύληπτο τρόπο για να κατακτάται πιο αποτελεσmicroατικά από όλους τους microαθητές αmicroβλύνοντας έτσι τις όποιες κοινωνικές διαφορές προκαλούν ανισότητα στις ευκαιρίες Στα νέα ΑΠΣ που σχεδίασε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο καταβλήθηκε προσπάθεια i) να

είναι υψηλής επιστηmicroονικής ποιότητας σύmicroφωνα microε τη διεθνή πρακτική για τα curricula ii) η microάθηση να θεωρείται όχι microόνο προϊόν αλλά και ως διαδικασία αυτενέργειας και ανακάλυψης iii) η γνώση να παρουσιάζεται ενιαία και πολυπρισmicroατική ταυτόχρονα iv) να microην περιορίζονται στην απλή παράθεση της διδακτέας ύλης αλλά να αντιστοιχίζουν στόχους περιεχόmicroενα και διδακτικές δραστηριότητες στο επίπεδο της διδακτικής ενότητας Στα νέα ΑΠΣ αναδεικνύονται δεξιότητες στάσεις και αξίες που θεωρούνται ουσιώδεις και αφορούν πχ εκτός των άλλων και τη δηmicroιουργικότητα την αναγνώριση και το σεβασmicroό του άλλου και του διαφορετικού τη διαπαιδαγώγηση στα ανθρώπινα δικαιώmicroατα την καλλιέργεια στη συνεργασία στο ανοικτό πνεύmicroα στη συστράτευση στη συνέπεια λόγων και έργων στην αλληλεγγύη στην αρmicroονική ένταξη των παιδιών των microεταναστών στο σχολείο κά Κι αυτό διότι πρέπει να καλλιεργηθεί η απαραίτητη ασφάλεια που θα προσδώσει τη

δυνατότητα στο αξιακό microας σύστηmicroα να προσαρmicroόζεται και να εξελίσσεται να είναι ανοικτό και να microην ακυρώνεται από το φόβο microας να είναι δηλαδή microια ζωντανή διαδικασία στην υπηρεσία της ζωής και του κοσmicroοειδώλου του εύθραυστου χαρακτήρα του κόσmicroου microαςmiddot ακόmicroα ένα αντίβαρο στις αυταρχικές αντιλήψεις και ιδεολογίεςmiddot για να έχουν οι microαθητές την ικανότητα να δηmicroιουργήσουν το δικό τους σύστηmicroα αξιών διαmicroορφώνοντας αξίες που συνάδουν microε την ουσία του ανθρωπισmicroού Με αυτόν τον τρόπο ο microαθητής προετοιmicroάζεται να ενταχθεί αρmicroονικά στη νέα κοινωνική πραγmicroατικότητα στην οποία υπογραmicromicroίζεται ότι πρέπει να καλλιεργηθεί η ταυτότητα του πολίτη της Ευρώπης του πολίτη του κόσmicroου παράλληλα microε την εθνική ταυτότητα και την εθνική microας πολιτισmicroική αυτογνωσία (Lawton 2000 Le Matais 1999)

6

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Οριζόντια και κάθετη παρουσίαση κατανοmicroής θεmicroελιωδών εννοιών ΄πως εmicroφανίζονται σε όλα τα ΑΠΣ

Των τάξεων του ∆ηmicroοτικού Σχολείου

ΘΕΜΕΛΙΩ∆ΕΙΣ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΦΥΣΙΚΑ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

ΕΝΝΟΙΕΣ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε Αλληλεπίδραση + + ++ ++ + + ++ ++ ++ ++ +++ +++ ++ +++ +++ +++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++

Άτοmicroο - Σύνολο + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

Επικοινωνία +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ ++ ++ ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++ + + + + +

Μεταβολή + + + + + + + + ++ ++ ++ ++ + ++ + + ++ + +++ +++ +++ +++ +++

Οmicroοιότητα - ∆ιαφορά ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ + + + + + +

Πολιτισmicroός + + + + + + + + + + + + + + + + + ++ + + + + +

Σύστηmicroα +++ +++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++ ++ + + + ++ ++ ++ + + ++ ++ ++

Χώρος - Χρόνος + + + + + + + + + + + + +++ ++ ++ ++ + + + + + + +

ΘΕΜΕΛΙΩ∆ΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΟΙΝ amp ΠΟΛΙΤ ΑΓΩΓΗ

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΑΓΓΛΙΚ

ΕΝΝΟΙΕΣ Γ ∆ Ε ΣΤ Γ ∆ Ε ΣΤ Ε ΣΤ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ ∆΄ Ε΄ ΣΑλληλεπίδραση ++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ + ++ ++ ++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ ++

Άτοmicroο - Σύνολο + + + + + + + + + + ++ + + + + + + + +

Επικοινωνία ++ ++ + + +++ ++ + +++ + + ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++

Μεταβολή + + + + + + + ++ ++ + + ++ ++ ++ ++ + + +

Οmicroοιότητα - ∆ιαφορά + + + + + + + ++ + ++ + ++ + + + + + + ++

Πολιτισmicroός +++ ++ ++ + ++ + ++ + + + + + + + + + + + ++

Σύστηmicroα + + ++ + + + + + + + ++ ++ ++ ++ + + + + +

Χώρος - Χρόνος + + + ++ + + + + +++ +++ + + + + + + + + +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η ποσοτική αποτύπωση microε (+) σπάνια (++) συχνά (+++) πολύ συχνά αντανακλά τη γενικότερη κατανοmicroή των εν λόγω εννοιών που βασίζεται στους στόχους και τα περιεχόmicroενα των ΑΠΣ

7

Στο πλαίσιο αυτό αναφέρουmicroε ενδεικτικά ότι στα ΑΠΣ λχ των Θρησκευτικών σκιαγραφούνται και χαρακτηριστικά διαφορετικών θρησκευτικών οmicroάδων (στην Ελλάδα και τον κόσmicroο) ώστε να ευαισθητοποιηθεί ο microαθητής ως προς τη διαφορετικότητα των πολιτισmicroών την αποδοχή και το σεβασmicroό τους Για την αρχική διδασκαλία της γλώσσας ενισχύεται η φωνητική διάσταση η οποία συνεπικουρείται από την ολιστική Όσον αφορά την Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραmicromicroατεία επιχειρείται εκτός άλλων και η διασύνδεση της αρχαίας και νέας ελληνικής γραmicromicroατείας microε την ευρωπαϊκή Στη Λογοτεχνία επιχειρείται η ολιστική προσέγγιση των λογοτεχνικών κειmicroένων ενώ εισάγεται η διαπολιτισmicroική αντίληψη και προσέγγισή τους Στην Ιστορία εισάγεται η Τοπική Ιστορία ως πεδίο διαθεmicroατικής έρευνας από τους microαθητές ενώ παραmicroένει η προτεραιότητα της Ελληνικής Ιστορίας ενισχύεται αισθητά η πραγmicroάτευση της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας της Ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης των Βαλκανικών και άλλων γειτονικών λαών Στα ΑΠΣ επίσης αναδεικνύεται η σηmicroασία της Ειδικής Αγωγής και διαφαίνεται η αρχή της παροχής ίσων ευκαιριών εκπαίδευσης και της δηmicroιουργίας προϋποθέσεων για την ανάπτυξη ενός σχολείου για όλους ενώ προχωρεί η σύνταξη ειδικών ΑΠΣ για τα παιδιά microε ειδικές αδυναmicroίες Στα Μαθηmicroατικά επιχειρείται επίσης κλασικότερη διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων για την

αποτελεσmicroατικότερη απόκτηση βασικών microαθηmicroατικών δεξιοτήτων Στις Φυσικές Επιστήmicroες για τις οποίες σήmicroερα φαίνεται να υπάρχει ένα βασικό πλέγmicroα ιδεών (η σωmicroατιδιακή φύση της ύλης οι νόmicroοι διατήρησης η κυτταρική βάση της έmicroβιας ύλης) το νέο ΑΠΣ αναδεικνύει αυτές τις ιδέες όπως και τον ενιαίο χαρακτήρα των Φυσικών Επιστηmicroών Στα ΑΠΣ της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής η οργάνωση του περιεχοmicroένου στηρίζεται σε βασικές έννοιες της laquoΠαιδείας του πολίτηraquo και προτείνεται κυρίως η συmicromicroετοχική και συνεργατική microεθοδολογία για την καλλιέργεια και της αποδοχής του άλλου και τη συνειδητοποίηση της διαπολιτισmicroικότητας ως γεγονότος Έmicroφαση δίδεται ακόmicroα στην εξοικείωση του microαθητή microε τις Νέες Τεχνολογίες και την Τεχνολογία γενικότερα στην ανάδειξη της σπουδαιότητας των Ξένων Γλωσσών των προγραmicromicroάτων της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Αγωγής Υγείας microέσα στο πλαίσιο της οποίας εντάσσονται και οι διαφυλικές σχέσεις των Κοινωνικών Επιστηmicroών της Αισθητικής Αγωγής της Φυσικής Αγωγής microε την προβολή του προγράmicromicroατος της Ολυmicroπιακής Παιδείας και της Προσχολικής Αγωγής Στον πίνακα 2 παραθέτουmicroε τα κύρια γενικά χαρακτηριστικά του ∆ΕΠΠΣ και των συνακόλουθων ΑΠΣ

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Κύρια χαρακτηριστικά της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης 1 Εκσυγχρονίζεται η δοmicroή των ΑΠΣ και επικαιροποιείται η αξιόλογη γνώση 2 Μειώνεται η διδασκόmicroενη ύλη 3 Εισάγεται η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης 4 Εισάγεται η Ευέλικτη Ζώνη 5 Εισάγονται τα σχέδια εργασίας 6 Ενισχύεται το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον 7 Αξιοποιούνται οι νέες τεχνολογίες 8 Εκσυγχρονίζεται η αξιολόγηση των microαθητών 9 Βελτιώνονται οι διάφοροι αλφαβητισmicroοί 10 Εισάγεται νέο εκπαιδευτικό υλικό 11 Υπερκαλύπτεται η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου 12 Απελευθερώνονται τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις

Το σχεδιασθέν και θεσmicroοθετηmicroένο ∆ΕΠΠΣ (ΦΕΚ 303 amp 304 - 13-3-03 ΦΕΚ 1196

26-8-03 Ιστοσελίδα ΠΙ) αποτέλεσmicroα πολλών συνεργασιών των microελών του ΠΙ και συνεδριάσεων των συλλογικών του οργάνων αποτελεί microια σηmicroαντική καινοτόmicroο παρέmicroβαση του ΠΙ και του ΥπΕΠΘ που αποτελεί το πλαίσιο και τη βάση της συγγραφής των νέων

8

βιβλίων και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού για όλα τα microαθήmicroατα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Το νέο αυτό εκπαιδευτικό υλικό χαρακτηρίζεται από σεβασmicroό και ευαισθησία στην προσπάθεια των microαθητώνιών όσον αφορά τα περιεχόmicroενα την ποιότητα και την ποσότητα της διδακτέας ύλης αλλά και την αισθητική του παρουσίαση Αυτός ο σεβασmicroός είναι αναγκαίος γιατί όπως από χρόνια υποστηρίζουmicroε οι microαθητές microας είναι οι σκληρότερα εργαζόmicroενοι Έλληνες πολίτες αν στον παρονοmicroαστή βάλουmicroε τη συmicroποσούmicroενη ενδοσχολική και εξωσχολική προσπάθειά τους (Αλαχιώτης 2002δ) Γι αυτό το σχολείο πρέπει να αναπτύξει ουσιαστικά την κριτική σκέψη ενώ η

αναmicroφίβολα επιβαλλόmicroενη ποικιλόmicroορφη και συνεχής στήριξη του microαχόmicroενου εκπαιδευτικού microια άλλη βασική παιδαγωγική αρχή είναι εξίσου σηmicroαντική και αναγκαία για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήmicroατοςuacute πρακτική που δροmicroολογείται ήδη microε την έναρξη της επιmicroόρφωσης το Μάρτιο 2004 (microέχρι και το 2005) στη διαθεmicroατικότητα τα σχέδια εργασίας και την οmicroαδοσυνεργατική microέθοδο microέσα από προσοmicroοιώσεις υποδειγmicroατικής διδασκαλίας Και τούτο διότι η σχετική επιmicroόρφωση είναι αναγκαία για να σκέπτονται οι εκπαιδευτικοί πέρα από τα γεγονότα να κατανοούν την εννοιολογική δοmicroή των επιστηmicroών καθώς διασυνδέονται οι διάφορες επιστήmicroες microε τις διαθεmicroατικές έννοιες και να έχουν την ικανότητα να προσδιορίζουν microε σαφήνεια τις βασικές ιδέες-κλειδιά που οδηγούν τους microαθητές στη βαθιά γνώση microέσα από την αξιοποίηση των θεmicroελιωδών διαθεmicroατικών εννοιών Η microεγάλη συζήτηση που έγινε στις 13 περιφέρειες της χώρας το 2002 σχετικά microε όσα

προαναφέρθηκαν ο διάλογος microε το microαχόmicroενο εκπαιδευτικό που επανατροφοδότησε τον ενθουσιασmicroό για το laquoόραmicroαraquo της διαθεmicroατικότητας δεν ήταν microόνο microια αναγκαιότητα που επαναφέρει στο προσκήνιο microε έναν πρωτότυπο τρόπο εκπαιδευτικές ευαισθησίες που είχαν εκφρασθεί τον περασmicroένο αιώνα από τον Εκπαιδευτικό Όmicroιλο αλλά σηmicroατοδότησε επίσης πολλές καινοτοmicroίες και πρακτικές στην προσέγγιση των εκπαιδευτικών πραγmicroάτων της χώρας Έτσι για πρώτη φορά πχ επικοινώνησε το ΥΠΕΠΘ για τέτοια θέmicroατα microέσω του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου microε την εκπαιδευτική βάση Για πρώτη φορά έγινε τόσο σοβαρή microακρόχρονη και microεγάλη προετοιmicroασία πριν τη συγγραφή νέων βιβλίων και την προγραmicromicroατισθείσα εισαγωγή τους στα σχολεία Για πρώτη φορά η Ελλάδα δεν είναι ουραγός αλλά προβάλλεται ως ένα βαθmicroό και ως συmicroπρωταγωνιστής στις χώρες της Ευρώπης για ένα εκπαιδευτικό θέmicroα όπως είναι η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης καθώς το 53 των χωρών αυτών δεν έχει ασχοληθεί microε το θέmicroα (Καρατζιά Σταυλιώτη 2002) για το οποίο η χώρα microας υλοποιεί πιλοτικά ένα microέρος που αφορά την Ευέλικτη Ζώνη ενώ το υπόλοιπο microέρος βρίσκεται στο στάδιο εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού το οποίο θα εισαχθεί στα σχολεία το 2005-6 και το 2006-7uacute δηλαδή από το 2000 που άρχισε ο παιδαγωγικό σχεδιασmicroός της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης έως το 1006-7 θα διανυθούν 6-7 χρόνια χρόνος κατάλληλος για microια τέτοια σοβαρή αλλαγή Η άποψη σχετικά microε την πρωτοτυπία τη φαντασία αλλά και τον ορθολογικό σχεδιασmicroό

του εγχειρήmicroατος ενισχύεται και από τις θέσεις των εmicroπειρογνωmicroόνων του δικτύου laquoΕυρυδίκηraquo των χωρών της Ευρώπης που εκφράστηκαν ιδιαίτερα θετικά πρόσφατα (2003) σε συνεδρίαση στην Αθήνα Η Ελληνική αυτή παρέmicroβαση ενισχύεται και αναδεικνύεται microέσα και από την προσεκτική microελέτη των κειmicroένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αφορούν την εκπαιδευτική πολιτική των κρατών microελών και ιδιαίτερα του κειmicroένου στο οποίο παρουσιάζονται οι microελλοντικοί συγκεκριmicroένοι στόχοι των εκπαιδευτικών συστηmicroάτων και συστηmicroάτων κατάρτισης που θα επιτρέψουν σε όλους τους ευρωπαίους πολίτες να συmicromicroετάσχουν στη νέα κοινωνία της γνώσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα 2002) Με την υιοθέτηση της διαθεmicroατικής προσέγγισης όπως αυτή περιγράφεται στο ∆ΕΠΠΣ και εφαρmicroόζεται στην εκπόνηση του εκπαιδευτικού υλικού αλλά και στην υλοποίηση του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης προωθείται η βελτίωση της

9

ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού συστήmicroατος microέσα από την ανάπτυξη των διαφόρων τύπων αλφαβητισmicroού (διασύνδεση της σχολικής γνώσεις microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής) και την καλλιέργεια δεξιοτήτων microεθοδολογίας και αυτορυθmicroιζόmicroενης microάθησης (Αλαχιώτης 2002δ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Ματσαγγούρας 2002β Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 7) Στο σχεδιασmicroό για την υποστήριξη της εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας του ∆ΕΠΠΣ στη

σχολική πράξη σοβαρό ρόλο παίζουν όπως προαναφέραmicroε και οι επιmicroορφωτικές παρεmicroβάσεις Ταυτόχρονα microε την παραγωγή υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού και σε ηλεκτρονική microορφή (ανοικτά λογισmicroικά) ενισχύεται και η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση αξιοποιούνται περισσότερες πηγές γίνεται ελκυστικότερο το σχολείο και ιδιαίτερα στην περίπτωση των ξένων γλωσσών αυξάνεται η συνειδητοποίηση της σηmicroασίας της εκmicroάθησης ξένων γλωσσών για όλους συντελώντας στην προώθηση του στρατηγικού στόχου της δηmicroιουργίας ενός εκπαιδευτικού συστήmicroατος ανοικτού στον ευρύτερο κόσmicroο (CIDREE 1999 Lawton et al 2000)

H Eυέλικτη Ζώνη Με το πρόγραmicromicroα της Ευέλικτης Ζώνης ουσιαστικοποιείται στο έπακρο η διαθεmicroατική

προσέγγιση της γνώσης και προσεγγίζεται αποτελεσmicroατικά ο προβληmicroατισmicroός περί της ζητούmicroενης καλλιέργειας και διαπαιδαγώγησης του microαθητή προς την κατεύθυνση της δηmicroιουργικής microάθησης (Αλαχιώτης 2002γ Ματσαγγούρας 2002α) Με το συστηmicroατοποιηmicroένο και οργανωmicroένο αυτό καινοτόmicroο πρόγραmicromicroα (Αλαχιώτης 2002γ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 6) που εφαρmicroόζεται σε ∆ηmicroοτικό Γυmicroνάσιο και Νηπιαγωγείο η παρέmicroβαση στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα είναι πολύ microικρή και αξιοποιείται microε τον πιο εποικοδοmicroητικό τρόπο καθώς ανοίγεται ένα παράθυρο ελευθερίας επικοινωνίας και σύνδεσης της σχολικής ζωής microε την κοινωνία και την πραγmicroατικότητα Η Ευέλικτη Ζώνη κινείται microέσα από τις συντεταγmicroένες των δηmicroιουργικών microεθόδων διδασκαλίας όπως η microέθοδος σχεδίων εργασίας (Kανάκης 1987 Χρυσαφίδης 1994) καλλιεργώντας επί της ουσίας την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του microαθητή Στο πιλοτικό αυτό Πρόγραmicromicroα οι microαθητές και οι εκπαιδευτικοί αναπτύσσοντας την πρωτοβουλιακή τους δράση και microέσα από συmicroπράξεις εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων υλοποιούν σχέδια εργασίας microε θέmicroατα δικής τους επιλογής ειδικά προσαρmicroοσmicroένα στις συνθήκες που επικρατούν σε κάθε σχολείο και τοπική κοινωνία Στο πλαίσιο αυτό ισχυροποιείται και το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον συmicroβάλλοντας στην καλύτερη διασύνδεση του σχολείου microε τον κοινωνικό του περίγυρο Η καλλιέργεια λοιπόν της δηmicroιουργικότητας του microαθητή είναι ένα δύσκολο θέmicroα Και

τούτο διότι ενώ είναι microια στάση πέραν κάθε συζήτησης απαραίτητη κανένας ακόmicroα δεν γνωρίζει πώς αναπτύσσεται και κατ επέκταση πώς διδάσκεται γιατί δεν είναι γνώση και δεν microπορεί να προγραmicromicroατιστεί (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Hayes 1994) Γι αυτό δεν υπάρχει microαγική συνταγή για την ανάπτυξη της δηmicroιουργικότητας Υπάρχουν όmicroως προσπάθειες που φαίνονται θετικές Για να αναπτυχθούν πχ οι δηmicroιουργικές ικανότητες του microαθητή πρέπει να θεωρήσουmicroε ως βασική παράmicroετρο το ενδιαφέρον του Η δηmicroιουργικότητα είναι microια αναζήτηση microια ανακάλυψη που πρέπει να καλλιεργηθεί microε φυσικό τρόπο για να νιώσει ο microαθητής microια ελάχιστη εmicroπιστοσύνη και αυτοπεποίθηση για να microην οδηγηθεί στην ανακάλυψη υποκατάστατων Αντίθετα πρέπει να βοηθηθεί από το εκπαιδευτικό σύστηmicroα και τον εκπαιδευτικό να ανακαλύψει το άγνωστο χάρισmicroά του το ίχνος της ιδιοφυΐας του το ταλέντο του σε κάτι (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Gardner 1998) καθώς ο microαθητής πρέπει να έχει ενεργό συmicromicroετοχή στη microάθηση όπως οι σχετικές έρευνες υποστηρίζουν Η Ευέλικτη Ζώνη δεν προτείνεται βέβαια ως πανάκεια για την αντιmicroετώπιση κάθε

εκπαιδευτικού προβλήmicroατος Απαντά όmicroως πιο πειστικά σε ορισmicroένα προβλήmicroατα και microπορεί

10

να καλλιεργήσει microια γενικότερη αντίληψη για την κατάκτηση της γνώσης και τη δηmicroιουργικότητα Για παράδειγmicroα τα λεγόmicroενα laquoπολυθεmicroατικά βιβλίαraquo (Αλαχιώτης 2002γ) ένα για το ∆ηmicroοτικό και ένα για το Γυmicroνάσιο που αναφέρονται σε ποικίλα θέmicroατα τα οποία επεξεργάστηκαν αφιλοκερδώς καταξιωmicroένες προσωπικότητες των γραmicromicroάτων των επιστηmicroών και των τεχνών της χώρας microας διαmicroορφώνουν microια έγκυρη πηγή πληροφόρησης για επίκαιρα αλλά και για διαχρονικά θέmicroατα βοηθώντας το microαθητή να κατανοήσει την πραγmicroατικότητα και να την αντιmicroετωπίσει δηmicroιουργικά Η εκπόνηση επίσης συλλογικών εργασιών για ενδιαφέροντα θέmicroατα αναβαθmicroίζει και την αντίληψη των microαθητών για την τυπική διδασκαλία στα αυτόνοmicroα microαθήmicroατα Η συγγραφή πχ ενός laquoδηmicroιουργικούraquo κειmicroένου από το microαθητή microπορεί να προσφέρει στην εκmicroάθηση της γλώσσας σοβαρό όφελος συmicroπληρωmicroατικά προς τους microερικώς απεχθείς και άψυχους εν πολλοίς κανόνες Το ίδιο και για τα άλλα microαθήmicroατα Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι η συνεργασία των διδασκόντων για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θα microεγιστοποιήσει το προσδοκώmicroενο αποτέλεσmicroα γι΄ αυτό κανένας δεν αποκλείεται και κανένας δεν πρέπει να διεκδικεί την αποκλειστικότητα Ένα άλλο πρόβληmicroα στο οποίο microπορεί να δοθεί απάντηση microέσα από την Ευέλικτη Ζώνη

είναι τα πολλά και αξιόλογα καινοτόmicroα εκπαιδευτικά προγράmicromicroατα που έχουν εκπονηθεί (όπως της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του laquoΜελίναraquo της Αγωγής Υγείας κά) αλλά ωστόσο δε βρίσκουν χώρο στο ασφυκτικό ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Η Ευέλικτη Ζώνη microπορεί να λειτουργήσει σαν ένα φίλτρο δράσης της laquoφυσικής επιλογήςraquo στο οποίο θα δοκιmicroαστούν τα τρέχοντα προγράmicromicroατα και θα δοκιmicroάζονται τα microέλλοντα για να διαφανεί ποιο microπορεί να laquoεπιβιώσειraquo και να αποτελέσει συστατικό της στοιχείο Είναι microια laquoοmicroπρέλαraquo πέραν των άλλων που microπορεί να καλύψει κάθε ενδιαφέρουσα παιδαγωγική καινοτοmicroία σκέψη και πρακτική microια laquoόασηraquo στη laquoδιψασmicroένη εκπαιδευτικήraquo κοινότητα για πρωτοβουλία και ευελιξία ένα σύστηmicroα σταδιακής απόσταξης της παιδαγωγικής αλήθειας και της αξιόλογης γνώσης που πρέπει να προωθείται σταδιακά στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Το microοντέλο αυτό της Ευέλικτης Ζώνης που εισηγηθήκαmicroε - και microόνο στο Συντονιστικό

Συmicroβούλιο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου συζητήθηκε δεκαεπτά φορές αλλά και στα σχετικά Τmicroήmicroατα του ΠΙ - φαίνεται να βρίσκει την αποδοχή του στην πράξη στο σχολείο Και τούτο διότι πιλοτικά σχολεία αναφέρουν ήδη γοργή θετική επίδραση στην κοινωνικοποίηση και τη δηmicroιουργικότητα των microαθητών Για του λόγου το αληθές παρουσιάζουmicroε στον πίνακα 3 microερικά σχόλια από πιλοτικά σχολεία

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Απόψεις εκπαιδευτικών για την ΕΖ α) Από ∆ηmicroοτικά σχολεία β) Από Γυmicroνάσια laquoΜειώθηκαν οι τσακωmicroοί και διαπληκτισmicroοί των microαθητών και οι εντάσεις τους κατά την είσοδο στην τάξη microετά το διάλειmicromicroαraquolaquoΗ καθολική συmicromicroετοχή των microαθητών στο πρόγραmicromicroα είναι κάτι που microας ξαφνιάζειraquo laquoΜη καλοί και καλοί microαθητές συmicromicroετέχουν σε microια τάξη όχι όπως την ξέραmicroε αλλά σε microια τάξη οργανισmicroό που microαθαίνει να αναπτύσσει την κριτική τη σκέψηraquo laquoΜαθητές που ένοιωθαν αποmicroονωmicroένοι ή θεωρούσαν τους εαυτούς τους περιττούς τώρα δραστηριοποιούνται microέσα στην οmicroάδαraquo laquoΗ ΕΖ έκανε το σχολείο ελκυστικό για microεγάλο αριθmicroό παιδιών Υπήρχαν περιπτώσεις που οι microαθητές έδειξαν microεγάλη απογοήτευση ή και ξέσπασαν σε κλάmicroατα όταν οι δάσκαλοι τους

laquoΟι περισσότεροι καθηγητές του σχολείου αγκαλιάσαmicroε το πρόγραmicromicroα Οι microαθητές ενθουσιάστηκανraquo laquoΑυτό ήταν κάτι πρωτόγνωρο και τους ενθουσίασε πραγmicroατικάraquo laquoΑκόmicroη και microαθητές microε microαθησιακά προβλήmicroατα ή ανήκοντες σε microειονότητες (παλιννοστούντες και αλλοδαποί) συmicromicroετείχαν microε ενθουσιασmicroόraquo laquoΣφυρηλατήθηκε το πνεύmicroα της οmicroαδικότητας και της συνεργασίας και ασχολήθηκαν microε θέmicroατα που κάτω από άλλες συνθήκες θα ήταν δύσκολο να ασχοληθούνraquo laquoΚαταρχήν είναι πολύ θετικά τα αποτελέσmicroατα από την εφαρmicroογή της ΕΖ εφόσον οι microαθητές είχαν τη δυνατότητα να

11

ανακοίνωσαν την ολοκλήρωση της ΕΖraquo

αποκοmicroίσουν έντονα βιώmicroατα γνώσεις και εmicroπειρίες καθ΄όλη τη διάρκεια της χρονιάςraquo

Στην έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της ΕΖ (ΠΙ 2003 ιστοσελίδα)

που υλοποιήθηκε κατά το 2001-02 υπάρχουν στατιστικά και άλλα περιγραφικής microορφής ευρήmicroατα που στηρίζονται στην ανάλυση των δεδοmicroένων από 1000 συmicroπληρωmicroένα ερωτηmicroατολόγια (734 από δηmicroοτικά σχολεία και νηπιαγωγεία και 266 από γυmicroνάσια) 104 ηmicroιδοmicroηmicroένες συνεντεύξεις (44 συνεντεύξεις διευθυντών σχολικών microονάδων και 60 σχολικών συmicroβούλων) καθώς και σε 26 εκθέσεις αξιολογητών της εφαρmicroογής της ΕΖ microελών του ΠΙ Μέσα από τη συγκριτική αντιπαραβολή των αποτελεσmicroάτων των διαφόρων αναλύσεων φαίνεται ο υψηλός βαθmicroός επίτευξης των στόχων του προγράmicromicroατος αναδεικνύονται οι θετικές επιδράσεις της εφαρmicroογής του και ταυτόχρονα εντοπίζονται τα στοιχεία τα οποία microπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω σε κάθε σχεδιασmicroό επέκτασης του προγράmicromicroατος Πιο συγκεκριmicroένα τα ποσοτικά στοιχεία τεκmicroηριώνουν τη θετική αποδοχή που είχε το πρόγραmicromicroα τόσο από τους εκπαιδευτικούς (πίνακας 4) και τους γονείς όσο και από τους microαθητές αλλά και τον υψηλό βαθmicroό προώθησης των ακαδηmicroαϊκών και ευρύτερων στόχων που ετέθησαν στο πλαίσιο του προγράmicromicroατος αυτού Το γενικό συmicroπέρασmicroα είναι ότι το 83 των δασκάλων και το 74 των καθηγητών που υλοποίησαν το πρόγραmicromicroα επισηmicroαίνουν ότι laquoη εφαρmicroογή της ΕΖ στην υποχρεωτική εκπαίδευση είναι πολύ αναγκαίαraquo

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Ιεράρχηση των αποτελεσmicroάτων της ΕΖ από τους εκπαιδευτικούς

∆ηmicroοτικά Σχολεία Γυmicroνάσια

1 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 1 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 3 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 3 Αυτοmicroάθηση 4 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 4 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 5 Αυτοmicroάθηση 5 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 6 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 6 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 10 Βελτίωση επίδοσης 10 Βελτίωση επίδοσης

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ποσοστό που κυmicroαίνεται από 60-80 των εκπαιδευτικών και

των δύο βαθmicroίδων θεώρησαν ότι microέσα από την ΕΖ προωθείται η δηmicroιουργία καλύτερων σχέσεων ανάmicroεσα στους microαθητές του σχολείου καθώς και ανάmicroεσα σε όλους που εmicroπλέκονται στη διδακτική και microαθησιακή διαδικασία (εκπαιδευτικούς γονείς στελέχη της εκπαίδευσης κά) Ταυτόχρονα οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα πιστεύουν όπως σχολίασε ποσοστό περίπου 70 ότι microε το πρόγραmicromicroα της ΕΖ ενισχύεται το laquoάνοιγmicroαraquo του σχολείου στην κοινωνία και θεmicroελιώνεται το laquoανοικτό σχολείοraquo Σηmicroειώνεται επίσης ότι ποσοστό άνω του 50 των εκπαιδευτικών κρίνουν ότι η εκπαιδευτική παρέmicroβαση που έγινε microε την παραγωγή και διάθεση σε όλα τα σχολεία της χώρας του εκπαιδευτικού υλικού για την Ε Ζ είναι πολύ θετική και ότι αυτή ενισχύεται microε την ανάρτηση του υλικού αυτού στην ιστοσελίδα του ΠΙ γεγονός που υποδηλώνει και τη δραστηριοποίηση των εκπαιδευτικών σε θέmicroατα που αφορούν την αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορίας στην

12

εκπαίδευση Όσον αφορά την επιmicroορφωτική στήριξη των εκπαιδευτικών από το ΠΙ από την ανάλυση των δεδοmicroένων φαίνεται ότι αρκετοί (30-40) θεωρούν θετική τη συνεισφορά του επιmicroορφωτικού σεmicroιναρίου αλλά οι περισσότεροι (άνω του 70) πιστεύουν ότι η διαπροσωπική επικοινωνία και η εξατοmicroικευmicroένη παροχή συmicroβουλών από τους Σχολικούς Συmicroβούλους και τα microέλη του ΠΙ είναι αποτελεσmicroατικότερη Πέραν των ενθαρρυντικών καταγραφών των σχολίων παρουσιάστηκαν και ορισmicroένα

προβλήmicroατα όπως λχ το αίτηmicroα αύξησης των κονδυλίων για τις λειτουργικές δαπάνες περισσότερη επιmicroόρφωση στενότερη συνεργασία microε το Π Ι κά Οι προαναφερθείσες ωστόσο παραποmicroπές αποτελούν απάντηση σε κάποιες δικαιολογηmicroένες ενστάσεις ως προς την προσέγγιση πχ της δηmicroιουργικότητας που όmicroως τις απάντησαν τα ίδια τα πιλοτικά σχολεία Το microοντέλο της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης και της ΕΖ φαίνεται να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες Και τούτο διότι στα θετικά του στοιχεία συγκαταλέγεται και η ανάπτυξη δεξιοτήτων microέσα από την ενεργητική και βιωmicroατική microάθηση microε αποτέλεσmicroα τη βελτίωση της αυτοπεποίθησης των microαθητών και την ενδυνάmicroωση των ικανοτήτων τους να προβαίνουν σε σωστές επιλογές Η οmicroαδοσυνεργατική διδασκαλία ευνοεί τη συmicromicroετοχική και συλλογική προσπάθεια την ευελιξία την αποδοχή του άλλου την ψυχολογική του στήριξη αλλά και την καθιέρωση δηmicroοκρατικών διαδικασιών Αξιοποιείται παράλληλα η σχολική ζωή καθώς δίνεται η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να αναλάβει πρωτοβουλίες να αποκτήσει περισσότερη διδακτική αυτονοmicroία και να ξεφύγει από το ασφυκτικό πλαίσιο της τυπικής διδασκαλίας Η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται στο γενικότερο σχεδιασmicroό αλλαγής της θεώρησης του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης που προβάλλεται στο ∆ΕΠΠΣ και είναι πλήρως διαθεmicroατική Ο χρόνος εφαρmicroογής της για microεν το ∆ηmicroοτικό ποικίλλει από 4 ώρες στις microικρές τάξεις microέχρι 2 ώρες στις δύο τελευταίες για δε το Γυmicroνάσιο περιορίζεται αρχικά στις 2 ώρες την εβδοmicroάδα Η microικρή microείωση των ωρών διδασκαλίας για ορισmicroένα microαθήmicroατα δε σηmicroαίνει καθόλου υποβάθmicroισή τους αλλά αντίθετα αναβάθmicroισή τους αφού το εύρος του γνωστικού τους περιεχοmicroένου θα προβάλλεται και microέσα από τις δραστηριότητες αυτής της καινοτοmicroίας Αξίζει να τονιστεί ότι ανάλογη αλλά όχι ταυτόσηmicroη υποχρεωτική ζώνη στο ωρολόγιο

πρόγραmicromicroα έχει πρόσφατα καθιερωθεί στα σχολεία (∆ηmicroοτικά και Γυmicroνάσια) της Πορτογαλίας microε τον τίτλο Area Escola Στην εν λόγω ζώνη αναmicroορφώνεται επίσης ο σχολικός χρόνος (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη) προγραmicromicroατίζεται η εφαρmicroογή της microε επέκταση του ωρολογίου προγράmicromicroατος όπως και στην πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τα ολοήmicroερα σχολεία και προσεγγίζεται η διαθεmicroατικότητα στη βάση σχεδίων εργασίας (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη)Υπογραmicromicroίζεται επίσης ότι οι προαναφερθείσες οmicroοιότητες είναι προσαρmicroοσmicroένες στις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας γι΄ αυτό και στην Πορτογαλία την οποία βάλαmicroε στην συζήτησή microας το σχετικό πρόγραmicromicroα έχει προχωρήσει microέχρι την υποχρεωτική αξιολόγηση των microαθητών γεγονός που δεν ισχύει στη δική microας πρόταση για την Ευέλικτη Ζώνη την οποία θέλουmicroε ουσιαστική laquoόασηraquo στην καθηmicroερινή πορεία των microαθητών microέσα στο σχολείο Μια σοβαρή επίσης διαφορά αφορά το ότι η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται ως σοβαρό συστατικό στοιχείο στη γενικότερη πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη διαθεmicroατικότητα (∆ΕΠΠΣ ΑΠΣ) ενώ η Area Escola έχει περισσότερο αυτόνοmicroη microορφή (Amaro 2003) Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο υλοποίησε κατά το σχολικό έτος 2001-2002 την πρώτη

πιλοτική εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης σε 11 Νηπιαγωγεία 176 ∆ηmicroοτικά και 52 Γυmicroνάσια της χώρας αστικά και ηmicroιαστικά Η ανταπόκριση των ∆ηmicroοτικών σχολείων στο κάλεσmicroα επέκτασης της Ευέλικτης Ζώνης στο σχολικό έτος 2002-2003 υπήρξε microεγάλη Από τα υπερχίλια σχολεία που δήλωσαν συmicromicroετοχή επελέγησαν 563 Τα Νηπιαγωγεία που επελέγησαν ανήλθαν στα 149 Πρόβληmicroα υπήρξε microε τα Γυmicroνάσια (43 για το 2002-2003) γεγονός που απαιτεί ανάλυση και λύση καθώς σε αρκετά πιλοτικά Γυmicroνάσια υπήρξε

13

επιτυχής εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Στο έτος 2003-2004 το σύνολο των επί πλέον σχολείων που συmicromicroετέχουν στην Ευέλικτη Ζώνη είναι 2147 (946 Νηπιαγωγεία 957 ∆ηmicroοτικά και 229 Γυmicroνάσια και 15 Ειδικά Σχολεία) Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό που είχε

παραχθεί από το ΠΙ και έχει διανεmicroηθεί σε όλα τα σχολεία της χώρας συνέβαλε στην πιλοτική εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Το υλικό αυτό είναι ουσιαστικά ο καρπός της συνεργασίας του ΠΙ microε την ευρύτερη επιστηmicroονική και εκπαιδευτική κοινότητα Ενδεικτικά αναφέρεται αυτό που είχε επιλεγεί προσεκτικά microέσα από τα 85 Πειραmicroατικά Προγράmicromicroατα Εκπαίδευσης (ΠΠΕ) του έργου ΣΕΠΠΕ του ΠΙ Τα ΠΠΕ που επιλέχθηκαν έτυχαν αναmicroόρφωσης επεξεργασίας και προσθηκών σε συνεργασία microε τους επιστηmicroονικούς υπευθύνους που τα δηmicroιούργησαν Εκτός από τα πολυθεmicroατικά βιβλία που προαναφέραmicroε ιδιαίτερα χρήσιmicroα θεωρούνται ο

Οδηγός για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης (ΠΙ 2001) και το ανάλογο εποπτικό εκπαιδευτικό υλικό (διαφάνειες ηχητικά αρχεία λογισmicroικό ταινίες βίντεο) Οι εκπαιδευτικοί microπορούν να χρησιmicroοποιήσουν το υλικό αυτό αυτούσιο ή τροποποιηmicroένο για τις άmicroεσες διδακτικές τους ανάγκες αλλά και ως υλοποιήσιmicroη πρόταση για την παραγωγή παραπλήσιου διαφορετικού ή συmicroπληρωmicroατικού υλικού από τους ίδιους Άλλωστε η ενεργοποίηση και η δηmicroιουργικότητα δεν αφορά microόνο τους microαθητές αλλά και τους διδάσκοντες Γι αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η Ευέλικτη Ζώνη έχει laquoανοιχτήraquo θεmicroατική και η τελική επιλογή των αντικειmicroένων microελέτης βασίζεται κυρίως στην αρχή της ελεύθερης συλλογικότητας και στην αρχή της ποικιλίας και του πλουραλισmicroού Έτσι αντισταθmicroίζεται η ανελαστικότητα της microονοmicroέρειας και ο πολυκερmicroατισmicroός του παραδοσιακού σχολείου Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβλήθηκε από το ΠΙ να εmicroπλουτίσει τον Οδηγό της Ευέλικτης

Ζώνης microε σχέδια εργασίας (ΠΙ 2001 2002α) που θα αξιοποιούν περισσότερο τα θέmicroατα των πολυθεmicroατικών βιβλίων τα οποία κινδύνευσαν να χαθούν στην πληθώρα του εκπαιδευτικού υλικού που προωθήθηκε στα σχολεία Η έmicroφαση που δίνεται στα σχέδια εργασίας βασίζεται στο γεγονός ότι η εν λόγω microέθοδος είναι καθαρά microαθητοκεντρική και πραγmicroατοποιείται microέσα σε πλαίσια συλλογικής δράσης των microαθητών ∆ηλαδή ως αφετηρία τους τα σχέδια εργασίας έχουν τους προβληmicroατισmicroούς και τα ενδιαφέροντα microεmicroονωmicroένων ατόmicroων ή του συνόλου της διδακτικής οmicroάδας Ο σχεδιασmicroός των εργασιών γίνεται microε ευθύνη της οmicroάδας και στοχεύει κυρίως στην ολοκλήρωση κάποιου έργου που οδηγεί στη λύση ενός προβλήmicroατος ή στην απάντηση κάποιου ερωτήmicroατος πάντα βέβαια microέσα από βιωmicroατικές επικοινωνιακές δραστηριότητες Άλλοτε πάλι το κοινό έργο παίρνει τη microορφή εικαστικής σύνθεσης ή χειροπρακτικής κατασκευής Υπάρχει και η δυνατότητα να τεθεί και ο προβληmicroατισmicroός ως πρόταση εκ microέρους του εκπαιδευτικού microε microοναδικό όmicroως στόχο την κινητοποίηση της οmicroάδας (ΠΙ 2002α 2003β) Επισηmicroαίνεται ότι για την υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας είναι αναγκαία η ενεργός

συmicromicroετοχή και συλλογική δράση των microαθητών στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης Ο ολοκληρωmicroένος σχεδιασmicroός είναι δεσmicroευτικός για την οmicroάδα και για τούτο τα microέλη της πρέπει να συmicromicroετέχουν ενεργά σε όλη την πορεία διεξαγωγής του σχεδίου εργασίας Η microέθοδος αυτή θεωρείται microια ανοικτή διαδικασία microάθησης και εξελίσσεται ανάλογα microε τις εκάστοτε συνθήκες και τα ενδιαφέροντα όσων συmicromicroετέχουν Κατά την επιλογή των θεmicroάτων θα πρέπει να λαmicroβάνονται υπόψη και να αξιοποιούνται ανάλογα οι δυνατότητες των παιδιών microε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες καθώς και των παιδιών microε ιδιαίτερα εθνοτικά πολιτισmicroικά θρησκευτικά γλωσσικά και κοινωνικοοικονοmicroικά χαρακτηριστικά ώστε να συmicromicroετέχουν ενεργά στην όλη διαδικασία (ΠΙ 2002 αβγ ∆άλκος 1998 Frey 1992 Χρυσαφίδης 1994) Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο της έρευνας που διεξάγεται κατά τη διάρκεια

ενός σχεδίου εργασίας είναι διαφοροποιηmicroένος σε σχέση microε αυτόν που αναλαmicroβάνει κατά την παραδοσιακή διδασκαλία Από φορέας-microεταδότης της γνώσης και κέντρο της διδακτικής

14

διαδικασίας microετατρέπεται σε συνερευνητή συνεργάτη και καθοδηγητή Παρακολουθεί τις δραστηριότητες των microαθητών είναι αρωγός στις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν κατά την εκτέλεση του σχεδίου εργασίας όχι ως αυθεντία αλλά ως εmicroπειρότερος συmicromicroέτοχος Με τη microεθοδολογία αυτή αξιοποιείται η δυναmicroική της συνεργαζόmicroενης microαθητικής οmicroάδας και υλοποιείται σε ένα κλίmicroα αποδοχής ενθάρρυνσης και δηmicroιουργικότητας καθώς ο κάθε microαθητής κατέχει κεντρικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία και ο δάσκαλος διευκολύνει συmicroβουλεύει και ενθαρρύνει τους microαθητές ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση της γνώσης και η καλλιέργεια των στάσεων και των δεξιοτήτων που απαιτεί η σηmicroερινή κοινωνία της Πληροφορίας και της Γνώσης (ΠΙ 2002α Hargraves 1994) Από την microέχρι σήmicroερα εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θεωρείται σηmicroαντική η εmicroπειρία

που απέκτησαν οι σχολικοί σύmicroβουλοι και οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα Η ανάλογη αξιοποίησή τους κατά την επέκταση και στη συνέχεια κατά την πιθανή φάση της microελλοντικής γενικευmicroένης εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας αυτής σε όλα τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης της χώρας θα οδηγήσει στον εκσυγχρονισmicroό και στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος Καθώς το microέτρο αυτό δεν είναι αποσπασmicroατικό αλλά εντάσσεται συνεκτικά microέσα στο πλαίσιο του ∆ΕΠΠΣ η πανταχόθεν στήριξή του αλλά και η αλληλοστήριξη ίσως είναι microια διαδικασία που πρέπει να υπερβεί τις οποιεσδήποτε θολές αmicroφισβητήσειςmiddot ίσως καταδειχθεί microια σηmicroαντική εκπαιδευτική προσφορά ένα χρέος προς τη microαθητιώσα νεολαία της χώρας microας που πρέπει να ξεπληρώσουmicroε microε ευχαρίστηση

Το νέο εκπαιδευτικό υλικό Η πορεία υλοποίησης της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης βρίσκεται προς το τέλος της microε τη συγγραφή όλων των βιβλίων (διδακτικών πακέτων) του ∆ηmicroοτικού και του Γυmicroνασίου και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού Αξίζει να τονιστεί ότι για πρώτη φορά δίδεται το περιεχόmicroενο ο τρόπος οργάνωσής του και η microεθοδολογία για το Νηπιαγωγείο microε τον υπό συγγραφή laquoΟδηγό Νηπιαγωγούraquo στον οποίο υπάρχουν οι κατευθυντήριοι άξονες στη βάση του σχετικού ∆ΕΠΠΣ Τα βιβλία του ∆ηmicroοτικού γράφονται όλα και θα αντικαταστήσουν παmicroπάλαια (περίπου 20 ετών) βιβλία και ως προς την αξιόλογη γνώση και ως προς την εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας Ανάλογα ισχύουν και για όλα τα βιβλία του Γυmicroνασίου Στον πίνακα 5 παραθέτουmicroε το σύνολο του νέου εκπαιδευτικού υλικού που εκπονείται

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εκπαιδευτικό υλικό που εκπονείται ΒΙΒΛΙΑ ΧΑΡΤΕΣ CD-Rom ∆ηmicroργία

Audio CD

Αναπαραγωγή Audio CD

ΑναπαραγωγήVisual CD

∆ηmicroργίαampΑναπαρα γωγήΑφισσών

Αναπαρα γωγή Αφισσών

Α ΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

52

18

18

1

12

2

ΒΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

73

06

19

12

3

7

15

ΣΥΝΟΛΟ

(418)

125

24

37

13

15

9

55

140

Η σχετική διαδικασία εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού που άρχισε το Μάιο του 2003

προκάλεσε microεγάλη συmicromicroετοχή της εκπαιδευτικής κοινότητας και της ελληνικής διανόησηςuacute περίπου 2000 υποψήφιοι κριτές-αξιολογητές ή υποψήφιοι συγγραφείς συmicromicroετείχαν στην πρόσκληση του ΠΙ Το διαχειριστικό microέρος του όλου εγχειρήmicroατος (βλ Πράξη 7 03 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ) ίσως δεν πρέπει να αγνοηθεί καθώς πρόκειται για ένα τεράστιο έργο που υλοποιείται microε πρωτόγνωρες διαφανείς διαδικασίες όπως λχ το ανώνυmicroο των υπό κρίση δειγmicroάτων γραφής και η κωδικοποιηmicroένη microε αριθmicroούς κλήρωση των κριτών-αξιολογητών microετά την κατάθεση των προς κρίση δειγmicroάτων γραφής Παρ όλα αυτά δεν έλειψαν οι ενστάσεις και οι εντάσεις Ωστόσο η στατιστική επεξεργασία του συντελεστή συσχέτισης microεταξύ των συmicromicroετοχών και των επιτυχιών συγγραφικών οmicroάδων και αναδόχων έδειξε υψηλή συσχέτιση στην πρώτη και microεγαλύτερη φάση του διαγωνισmicroού (ακολουθούν και άλλες για πολύ microικρό αριθmicroό αγόνων περιπτώσεων) Ο υψηλός συντελεστής συσχέτισης (r= 090 για την πρωτοβάθmicroια και r= 097 για το Γυmicroνάσιο) υποστηρίζει την αντικειmicroενικότητα στη διαδικασία γεγονός που συνέβαλε στην υποχώρηση κάθε υποψίας για διαβλητότητα του διαγωνισmicroού και οδήγησε σε απόσυρση των ενστάσεων Αξίζει να τονιστεί ότι η κρίση-αξιολόγηση έγινε microε microοριοδοτηmicroένα κριτήρια που

συmicroπεριελάmicroβαναν διάφορες παραmicroέτρους όπως λχ την επιστηmicroονική και παιδαγωγική καταλληλότητα την αισθητική του βιβλίου την αποτύπωση της διαθεmicroατικότητας τη διαδραστικότητα διαθεmicroατικότητα και δηmicroιουργικότητα των ανοικτών λογισmicroικών κά Τα σχεδιασθέντα κριτήρια και τα αντίστοιχα ΑΠΣ ενισχύουν τη δυνατότητα να παρέχονται από τα νέα βιβλία ίσες ευκαιρίες να καλλιεργούνται στάσεις για τη συνεργασία την αλληλεγγύη την αποδοχή της διαφορετικότητας και να συmicroβάλλουν στη δηmicroιουργία φιλικότερου και θετικότερου κλίmicroατος microάθησης Για να αποκτήσουν οι microαθητές τις κατάλληλες γνωστικές δοmicroές γνωστικοκοινωνικές δεξιότητες και microεταγνώσεις για τις προκλήσεις της ζωής της συναρπαστικής εποχής microαςuacute για να έχουmicroε υπαρκτό και συγκεκριmicroένο αντίλογο στη λεγόmicroενη από τον Bernstein (1999) αναποτελεσmicroατικότητα του εκπαιδευτικού συστήmicroατος Στο πλαίσιο που αναφερόmicroαστε στη δοmicroή και στη λειτουργία της θεώρησης του

εκπαιδευτικού υλικού ουσιαστικοποιείται και η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου microε την έννοια ότι ο κάθε εκπαιδευτικός θα διαmicroορφώνει τη δική του laquoσυνταγήraquo διδασκαλίας του microαθήmicroατος βασισmicroένη στο microικρό ολιγοσέλιδο βιβλίο και το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό τις βιβλιοθήκες και άλλες πρόσφορες πηγές που θα έχει στη διάθεσή του Με τον τρόπο αυτό αυξάνονται ουσιαστικά οι βαθmicroοί ελευθερίας του microέχρι σήmicroερα άκαmicroπτου κεντρικού εκπαιδευτικού συστήmicroατος και καλύπτονται οι ανάγκες εισαγωγής του εναλλακτικού βιβλίου το οποίο ήδη προκάλεσε προβλήmicroατα που οδήγησαν στην απόσυρσή του

Η αξιολόγηση του microαθητή Στον ίδιο τόνο αξίζει να υπογραmicromicroιστεί ότι συνακόλουθο της εσωτερικής αλλαγής του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι και ο προβληmicroατισmicroός για τους στόχους τις microορφές αξιολόγησης του microαθητή τις βασικές αρχές και τις τεχνικές εφαρmicroογής της καθώς και τα microέσα έκφρασης του αξιολογικού αποτελέσmicroατος Η νέα αυτή θεώρηση της αξιολόγησης σύmicroφωνα microε το ∆ΕΠΠΣ διευρύνεται από την στενή αντίληψη των τεστ που αποσκοπούν απλώς στον έλεγχο κατάκτησης της προβλεπόmicroενης γνώσης για να συmicroπεριλάβει και τη διαπίστωση του βαθmicroού επίτευξης όλων των στόχων microάθησης και τη διαπίστωση της ατοmicroικής και συλλογικής πορείας των microαθητών ούτως ώστε να σχεδιαστούν και microε τη

16

συmicromicroετοχή των microαθητών τα επόmicroενα στάδια microάθησης Στάδια τα οποία θα στηρίζονται και στον εντοπισmicroό των microαθησιακών δυσκολιών και ελλείψεων των microαθητών και θα στοχεύουν στη βελτίωση της microαθησιακής διαδικασίας Κεντρικός άξονας της αξιολόγησης στο νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα στο οποίο εντάσσεται οργανικά η παράmicroετρος της διαθεmicroατικότητας αποτελεί η προσπάθεια καλλιέργειας ερευνητικού πνεύmicroατος απόκτησης microεταγνωστικών ικανοτήτων και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβληmicroάτων που συνδέονται άmicroεσα και microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής και στοχεύουν στον έλεγχο και τη διαχείριση της microάθησής τους στη σηmicroερινή εποχή της γνώσης και της πολυπλοκότητας Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η υπευθυνότητα των microαθητών microέσα από διαδικασίες συλλογικής εργασίας και αυτοαξιολόγησης καθώς και microε την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίmicroησης των microαθητών microε στόχο τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και την καλλιέργεια του κοσmicroοειδώλου τους Στο πλαίσιο της θεώρησης αυτής (ΠΙ 2003α) εντάσσονται οργανικά και οι τρεις microορφές

αξιολόγησης της επίδοσης του microαθητή δηλαδή η αρχική ή διαγνωστική η διαmicroορφωτική ή σταδιακή και η τελική ή συνολική η αποτελεσmicroατική εφαρmicroογή των οποίων θα υποστηρίξει την ποιοτική αναβάθmicroιση της διαδικασίας διδασκαλίαςmicroάθησης Το παιδαγωγικό περιεχόmicroενο εφαρmicroογής της αξιολόγησης καθώς και οι βασικές οργανωτικές και επικοινωνιακές περιστάσεις που σχετίζονται και microε την ηλικία και την νοητική ωριmicroότητα των microαθητών διαmicroορφώνουν το πλαίσιο εφαρmicroογής ποικιλίας τεχνικών αξιολόγησης οι οποίες συναρτώνται άmicroεσα microε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στόχους και το περιεχόmicroενο του γνωστικού αντικειmicroένου Στις τεχνικές αξιολόγησης περιλαmicroβάνονται οι γραπτές ή προφορικές εξετάσεις microε ερωτήσεις κλειστού ή ανοικτού τύπου η δυναmicroική συζήτηση τα σχέδια εργασίας η συστηmicroατική παρατήρηση ο φάκελος εργασιών δελτίο καρτέλα microαθητή η αυτοαξιολόγηση του microαθητή και η αξιολόγηση από τους συmicromicroαθητές του ή και ο συνδυασmicroός αυτών και άλλων τεχνικών

Ήδη το ΠΙ επεξεργάζεται πρόταση-πλαίσιο προς συζήτηση microε την εκπαιδευτική κοινότητα microε στόχο την περαιτέρω εξειδίκευση της πρότασής του για την αξιολόγηση του microαθητή η οποία θα βασίζεται στην ιδιαιτερότητα των microαθηmicroάτων στις ιδιαιτερότητες των microαθητών (ΠΙ 2003α) και θα εκτείνεται σε ορισmicroένες περιπτώσεις πέραν της ποσοτικής στην περιγραφική αξιολόγησηmiddot microε γνώmicroονα την αναβάθmicroιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας την απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας από το microαθητή και την περισσότερη ενηmicroέρωση των γονέων για την πραγmicroατικότητα Οι νέες microορφές αξιολόγησης του microαθητή στην ολοκληρωmicroένη τους microορφή θα

αποτελέσουν microια δεύτερη τοmicroή microετά από εκείνη του ∆ΕΠΠΣ και των ΑΠΣ στη διαmicroόρφωση της σοβαρής εσωτερικής αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Μια τέτοια τοmicroή ίσως ανοίξει το δρόmicroο και για την αναθεώρηση του εξεταστικού συστήmicroατος εισαγωγής στα πανεπιστήmicroια

Συmicroπερασmicroατικά Το συζητούmicroενο λοιπόν που είναι η νέα θεώρηση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος για την

υποχρεωτική εκπαίδευση προσεγγίζεται ήδη στην πράξη και αρχίζει να δίνει microε την ΕΖ σε αυτή τη φάση τη δυναmicroική εκείνη και την ευελιξία στο σχολείο να ανταποκρίνεται στην κοινωνική ρευστότητα της εποχής microας σ ένα πραγmicroατιστικό επίπεδο που δεν παγιδεύεται σ ένα microεταmicroοντέρνο και αόριστο προβληmicroατισmicroό Αντίθετα microε το νέο σύστηmicroα το σχολείο του microέλλοντος προετοιmicroάζει microε επιτυχία την κοινωνική ένταξη του microαθητή ο οποίος δικαιούται να σκέφτεται να χαίρεται και να ονειρεύεται Θα δώσει επίσης στην ολοκλήρωσή του τη δυνατότητα να απελευθερωθούν τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις (όπως έγινε και microε το νόmicroο πλαίσιο 1268 του 1982 για τα Πανεπιστήmicroια) καθώς ο εκπαιδευτικός θα microπορεί να

17

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

δηmicroιουργούν τα νευρωνικά δίκτυα που παίζουν σηmicroαντικό ρόλο στη microάθηση στη λειτουργία της microνήmicroης και της νόησης ενώ ο ρόλος των ποιοτικών laquoπαιδαγωγικώνraquo ερεθισmicroάτων στη σωστή διαmicroόρφωση των νευρωνικών δικτύων φαίνεται να είναι καταλυτικός ιδιαίτερα για τις microικρές ηλικίες καθώς πολλοί υποστηρίζουν ότι είmicroαστε ότι γινόmicroαστε microέχρι τα 5 microας χρόνια Η ολιστική λοιπόν λειτουργία του εγκεφάλου microέσω των νευρωνικών δικτύων επικαιροποιεί σε επιστηmicroονικότερο επίπεδο τη σηmicroαντικότητα της διαπαιδαγώγησης του σχολείου του εκπαιδευτικού συστήmicroατος εν τέλει (Αλαχιώτης 2003 Χατζηγεωργίου 1999)

Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Μέσα σ αυτό λοιπόν το σκηνικό ο ρόλος των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων Σπουδών

(ΑΠΣ) που είναι συνακόλουθα του ∆ΕΠΠΣ είναι θεmicroελιώδης καθώς πρέπει να αναδυθεί microέσα από την επικρατούσα κατάσταση η οποία υπαγορεύει στις microέρες microας την περισσότερο συστηmicroατοποιηmicroένη εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας και ως στρατηγικής και ως microεθοδολογίας στην κατάκτηση της γνώσης Τα ΑΠΣ που στη χώρα microας είναι κλειστού τύπου ως αποτέλεσmicroα και του εξεταστικού microας συστήmicroατος διαmicroορφώνονται δηλαδή κεντρικά (Χατζηγεωργίου 1999) αντανακλούν τη microεγάλη ευθύνη των συντακτών τους γεγονός που υπαγόρευσε την αναγκαιότητα συστηmicroατικού διαλόγου microε την εκπαιδευτική κοινότητα microια γόνιmicroη και εποικοδοmicroητική συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε το 2002 microε επιτυχία και συνέβαλε στη βελτιστοποίηση του παιδαγωγικού σχεδιασmicroού microας Στην προτεινόmicroενη οργάνωση της γνώσης καταβάλλεται προσπάθεια ώστε αυτή να προσφέρεται microε απλό και εύληπτο τρόπο για να κατακτάται πιο αποτελεσmicroατικά από όλους τους microαθητές αmicroβλύνοντας έτσι τις όποιες κοινωνικές διαφορές προκαλούν ανισότητα στις ευκαιρίες Στα νέα ΑΠΣ που σχεδίασε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο καταβλήθηκε προσπάθεια i) να

είναι υψηλής επιστηmicroονικής ποιότητας σύmicroφωνα microε τη διεθνή πρακτική για τα curricula ii) η microάθηση να θεωρείται όχι microόνο προϊόν αλλά και ως διαδικασία αυτενέργειας και ανακάλυψης iii) η γνώση να παρουσιάζεται ενιαία και πολυπρισmicroατική ταυτόχρονα iv) να microην περιορίζονται στην απλή παράθεση της διδακτέας ύλης αλλά να αντιστοιχίζουν στόχους περιεχόmicroενα και διδακτικές δραστηριότητες στο επίπεδο της διδακτικής ενότητας Στα νέα ΑΠΣ αναδεικνύονται δεξιότητες στάσεις και αξίες που θεωρούνται ουσιώδεις και αφορούν πχ εκτός των άλλων και τη δηmicroιουργικότητα την αναγνώριση και το σεβασmicroό του άλλου και του διαφορετικού τη διαπαιδαγώγηση στα ανθρώπινα δικαιώmicroατα την καλλιέργεια στη συνεργασία στο ανοικτό πνεύmicroα στη συστράτευση στη συνέπεια λόγων και έργων στην αλληλεγγύη στην αρmicroονική ένταξη των παιδιών των microεταναστών στο σχολείο κά Κι αυτό διότι πρέπει να καλλιεργηθεί η απαραίτητη ασφάλεια που θα προσδώσει τη

δυνατότητα στο αξιακό microας σύστηmicroα να προσαρmicroόζεται και να εξελίσσεται να είναι ανοικτό και να microην ακυρώνεται από το φόβο microας να είναι δηλαδή microια ζωντανή διαδικασία στην υπηρεσία της ζωής και του κοσmicroοειδώλου του εύθραυστου χαρακτήρα του κόσmicroου microαςmiddot ακόmicroα ένα αντίβαρο στις αυταρχικές αντιλήψεις και ιδεολογίεςmiddot για να έχουν οι microαθητές την ικανότητα να δηmicroιουργήσουν το δικό τους σύστηmicroα αξιών διαmicroορφώνοντας αξίες που συνάδουν microε την ουσία του ανθρωπισmicroού Με αυτόν τον τρόπο ο microαθητής προετοιmicroάζεται να ενταχθεί αρmicroονικά στη νέα κοινωνική πραγmicroατικότητα στην οποία υπογραmicromicroίζεται ότι πρέπει να καλλιεργηθεί η ταυτότητα του πολίτη της Ευρώπης του πολίτη του κόσmicroου παράλληλα microε την εθνική ταυτότητα και την εθνική microας πολιτισmicroική αυτογνωσία (Lawton 2000 Le Matais 1999)

6

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Οριζόντια και κάθετη παρουσίαση κατανοmicroής θεmicroελιωδών εννοιών ΄πως εmicroφανίζονται σε όλα τα ΑΠΣ

Των τάξεων του ∆ηmicroοτικού Σχολείου

ΘΕΜΕΛΙΩ∆ΕΙΣ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΦΥΣΙΚΑ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

ΕΝΝΟΙΕΣ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε Αλληλεπίδραση + + ++ ++ + + ++ ++ ++ ++ +++ +++ ++ +++ +++ +++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++

Άτοmicroο - Σύνολο + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

Επικοινωνία +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ ++ ++ ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++ + + + + +

Μεταβολή + + + + + + + + ++ ++ ++ ++ + ++ + + ++ + +++ +++ +++ +++ +++

Οmicroοιότητα - ∆ιαφορά ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ + + + + + +

Πολιτισmicroός + + + + + + + + + + + + + + + + + ++ + + + + +

Σύστηmicroα +++ +++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++ ++ + + + ++ ++ ++ + + ++ ++ ++

Χώρος - Χρόνος + + + + + + + + + + + + +++ ++ ++ ++ + + + + + + +

ΘΕΜΕΛΙΩ∆ΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΟΙΝ amp ΠΟΛΙΤ ΑΓΩΓΗ

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΑΓΓΛΙΚ

ΕΝΝΟΙΕΣ Γ ∆ Ε ΣΤ Γ ∆ Ε ΣΤ Ε ΣΤ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ ∆΄ Ε΄ ΣΑλληλεπίδραση ++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ + ++ ++ ++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ ++

Άτοmicroο - Σύνολο + + + + + + + + + + ++ + + + + + + + +

Επικοινωνία ++ ++ + + +++ ++ + +++ + + ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++

Μεταβολή + + + + + + + ++ ++ + + ++ ++ ++ ++ + + +

Οmicroοιότητα - ∆ιαφορά + + + + + + + ++ + ++ + ++ + + + + + + ++

Πολιτισmicroός +++ ++ ++ + ++ + ++ + + + + + + + + + + + ++

Σύστηmicroα + + ++ + + + + + + + ++ ++ ++ ++ + + + + +

Χώρος - Χρόνος + + + ++ + + + + +++ +++ + + + + + + + + +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η ποσοτική αποτύπωση microε (+) σπάνια (++) συχνά (+++) πολύ συχνά αντανακλά τη γενικότερη κατανοmicroή των εν λόγω εννοιών που βασίζεται στους στόχους και τα περιεχόmicroενα των ΑΠΣ

7

Στο πλαίσιο αυτό αναφέρουmicroε ενδεικτικά ότι στα ΑΠΣ λχ των Θρησκευτικών σκιαγραφούνται και χαρακτηριστικά διαφορετικών θρησκευτικών οmicroάδων (στην Ελλάδα και τον κόσmicroο) ώστε να ευαισθητοποιηθεί ο microαθητής ως προς τη διαφορετικότητα των πολιτισmicroών την αποδοχή και το σεβασmicroό τους Για την αρχική διδασκαλία της γλώσσας ενισχύεται η φωνητική διάσταση η οποία συνεπικουρείται από την ολιστική Όσον αφορά την Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραmicromicroατεία επιχειρείται εκτός άλλων και η διασύνδεση της αρχαίας και νέας ελληνικής γραmicromicroατείας microε την ευρωπαϊκή Στη Λογοτεχνία επιχειρείται η ολιστική προσέγγιση των λογοτεχνικών κειmicroένων ενώ εισάγεται η διαπολιτισmicroική αντίληψη και προσέγγισή τους Στην Ιστορία εισάγεται η Τοπική Ιστορία ως πεδίο διαθεmicroατικής έρευνας από τους microαθητές ενώ παραmicroένει η προτεραιότητα της Ελληνικής Ιστορίας ενισχύεται αισθητά η πραγmicroάτευση της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας της Ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης των Βαλκανικών και άλλων γειτονικών λαών Στα ΑΠΣ επίσης αναδεικνύεται η σηmicroασία της Ειδικής Αγωγής και διαφαίνεται η αρχή της παροχής ίσων ευκαιριών εκπαίδευσης και της δηmicroιουργίας προϋποθέσεων για την ανάπτυξη ενός σχολείου για όλους ενώ προχωρεί η σύνταξη ειδικών ΑΠΣ για τα παιδιά microε ειδικές αδυναmicroίες Στα Μαθηmicroατικά επιχειρείται επίσης κλασικότερη διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων για την

αποτελεσmicroατικότερη απόκτηση βασικών microαθηmicroατικών δεξιοτήτων Στις Φυσικές Επιστήmicroες για τις οποίες σήmicroερα φαίνεται να υπάρχει ένα βασικό πλέγmicroα ιδεών (η σωmicroατιδιακή φύση της ύλης οι νόmicroοι διατήρησης η κυτταρική βάση της έmicroβιας ύλης) το νέο ΑΠΣ αναδεικνύει αυτές τις ιδέες όπως και τον ενιαίο χαρακτήρα των Φυσικών Επιστηmicroών Στα ΑΠΣ της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής η οργάνωση του περιεχοmicroένου στηρίζεται σε βασικές έννοιες της laquoΠαιδείας του πολίτηraquo και προτείνεται κυρίως η συmicromicroετοχική και συνεργατική microεθοδολογία για την καλλιέργεια και της αποδοχής του άλλου και τη συνειδητοποίηση της διαπολιτισmicroικότητας ως γεγονότος Έmicroφαση δίδεται ακόmicroα στην εξοικείωση του microαθητή microε τις Νέες Τεχνολογίες και την Τεχνολογία γενικότερα στην ανάδειξη της σπουδαιότητας των Ξένων Γλωσσών των προγραmicromicroάτων της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Αγωγής Υγείας microέσα στο πλαίσιο της οποίας εντάσσονται και οι διαφυλικές σχέσεις των Κοινωνικών Επιστηmicroών της Αισθητικής Αγωγής της Φυσικής Αγωγής microε την προβολή του προγράmicromicroατος της Ολυmicroπιακής Παιδείας και της Προσχολικής Αγωγής Στον πίνακα 2 παραθέτουmicroε τα κύρια γενικά χαρακτηριστικά του ∆ΕΠΠΣ και των συνακόλουθων ΑΠΣ

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Κύρια χαρακτηριστικά της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης 1 Εκσυγχρονίζεται η δοmicroή των ΑΠΣ και επικαιροποιείται η αξιόλογη γνώση 2 Μειώνεται η διδασκόmicroενη ύλη 3 Εισάγεται η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης 4 Εισάγεται η Ευέλικτη Ζώνη 5 Εισάγονται τα σχέδια εργασίας 6 Ενισχύεται το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον 7 Αξιοποιούνται οι νέες τεχνολογίες 8 Εκσυγχρονίζεται η αξιολόγηση των microαθητών 9 Βελτιώνονται οι διάφοροι αλφαβητισmicroοί 10 Εισάγεται νέο εκπαιδευτικό υλικό 11 Υπερκαλύπτεται η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου 12 Απελευθερώνονται τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις

Το σχεδιασθέν και θεσmicroοθετηmicroένο ∆ΕΠΠΣ (ΦΕΚ 303 amp 304 - 13-3-03 ΦΕΚ 1196

26-8-03 Ιστοσελίδα ΠΙ) αποτέλεσmicroα πολλών συνεργασιών των microελών του ΠΙ και συνεδριάσεων των συλλογικών του οργάνων αποτελεί microια σηmicroαντική καινοτόmicroο παρέmicroβαση του ΠΙ και του ΥπΕΠΘ που αποτελεί το πλαίσιο και τη βάση της συγγραφής των νέων

8

βιβλίων και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού για όλα τα microαθήmicroατα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Το νέο αυτό εκπαιδευτικό υλικό χαρακτηρίζεται από σεβασmicroό και ευαισθησία στην προσπάθεια των microαθητώνιών όσον αφορά τα περιεχόmicroενα την ποιότητα και την ποσότητα της διδακτέας ύλης αλλά και την αισθητική του παρουσίαση Αυτός ο σεβασmicroός είναι αναγκαίος γιατί όπως από χρόνια υποστηρίζουmicroε οι microαθητές microας είναι οι σκληρότερα εργαζόmicroενοι Έλληνες πολίτες αν στον παρονοmicroαστή βάλουmicroε τη συmicroποσούmicroενη ενδοσχολική και εξωσχολική προσπάθειά τους (Αλαχιώτης 2002δ) Γι αυτό το σχολείο πρέπει να αναπτύξει ουσιαστικά την κριτική σκέψη ενώ η

αναmicroφίβολα επιβαλλόmicroενη ποικιλόmicroορφη και συνεχής στήριξη του microαχόmicroενου εκπαιδευτικού microια άλλη βασική παιδαγωγική αρχή είναι εξίσου σηmicroαντική και αναγκαία για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήmicroατοςuacute πρακτική που δροmicroολογείται ήδη microε την έναρξη της επιmicroόρφωσης το Μάρτιο 2004 (microέχρι και το 2005) στη διαθεmicroατικότητα τα σχέδια εργασίας και την οmicroαδοσυνεργατική microέθοδο microέσα από προσοmicroοιώσεις υποδειγmicroατικής διδασκαλίας Και τούτο διότι η σχετική επιmicroόρφωση είναι αναγκαία για να σκέπτονται οι εκπαιδευτικοί πέρα από τα γεγονότα να κατανοούν την εννοιολογική δοmicroή των επιστηmicroών καθώς διασυνδέονται οι διάφορες επιστήmicroες microε τις διαθεmicroατικές έννοιες και να έχουν την ικανότητα να προσδιορίζουν microε σαφήνεια τις βασικές ιδέες-κλειδιά που οδηγούν τους microαθητές στη βαθιά γνώση microέσα από την αξιοποίηση των θεmicroελιωδών διαθεmicroατικών εννοιών Η microεγάλη συζήτηση που έγινε στις 13 περιφέρειες της χώρας το 2002 σχετικά microε όσα

προαναφέρθηκαν ο διάλογος microε το microαχόmicroενο εκπαιδευτικό που επανατροφοδότησε τον ενθουσιασmicroό για το laquoόραmicroαraquo της διαθεmicroατικότητας δεν ήταν microόνο microια αναγκαιότητα που επαναφέρει στο προσκήνιο microε έναν πρωτότυπο τρόπο εκπαιδευτικές ευαισθησίες που είχαν εκφρασθεί τον περασmicroένο αιώνα από τον Εκπαιδευτικό Όmicroιλο αλλά σηmicroατοδότησε επίσης πολλές καινοτοmicroίες και πρακτικές στην προσέγγιση των εκπαιδευτικών πραγmicroάτων της χώρας Έτσι για πρώτη φορά πχ επικοινώνησε το ΥΠΕΠΘ για τέτοια θέmicroατα microέσω του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου microε την εκπαιδευτική βάση Για πρώτη φορά έγινε τόσο σοβαρή microακρόχρονη και microεγάλη προετοιmicroασία πριν τη συγγραφή νέων βιβλίων και την προγραmicromicroατισθείσα εισαγωγή τους στα σχολεία Για πρώτη φορά η Ελλάδα δεν είναι ουραγός αλλά προβάλλεται ως ένα βαθmicroό και ως συmicroπρωταγωνιστής στις χώρες της Ευρώπης για ένα εκπαιδευτικό θέmicroα όπως είναι η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης καθώς το 53 των χωρών αυτών δεν έχει ασχοληθεί microε το θέmicroα (Καρατζιά Σταυλιώτη 2002) για το οποίο η χώρα microας υλοποιεί πιλοτικά ένα microέρος που αφορά την Ευέλικτη Ζώνη ενώ το υπόλοιπο microέρος βρίσκεται στο στάδιο εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού το οποίο θα εισαχθεί στα σχολεία το 2005-6 και το 2006-7uacute δηλαδή από το 2000 που άρχισε ο παιδαγωγικό σχεδιασmicroός της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης έως το 1006-7 θα διανυθούν 6-7 χρόνια χρόνος κατάλληλος για microια τέτοια σοβαρή αλλαγή Η άποψη σχετικά microε την πρωτοτυπία τη φαντασία αλλά και τον ορθολογικό σχεδιασmicroό

του εγχειρήmicroατος ενισχύεται και από τις θέσεις των εmicroπειρογνωmicroόνων του δικτύου laquoΕυρυδίκηraquo των χωρών της Ευρώπης που εκφράστηκαν ιδιαίτερα θετικά πρόσφατα (2003) σε συνεδρίαση στην Αθήνα Η Ελληνική αυτή παρέmicroβαση ενισχύεται και αναδεικνύεται microέσα και από την προσεκτική microελέτη των κειmicroένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αφορούν την εκπαιδευτική πολιτική των κρατών microελών και ιδιαίτερα του κειmicroένου στο οποίο παρουσιάζονται οι microελλοντικοί συγκεκριmicroένοι στόχοι των εκπαιδευτικών συστηmicroάτων και συστηmicroάτων κατάρτισης που θα επιτρέψουν σε όλους τους ευρωπαίους πολίτες να συmicromicroετάσχουν στη νέα κοινωνία της γνώσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα 2002) Με την υιοθέτηση της διαθεmicroατικής προσέγγισης όπως αυτή περιγράφεται στο ∆ΕΠΠΣ και εφαρmicroόζεται στην εκπόνηση του εκπαιδευτικού υλικού αλλά και στην υλοποίηση του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης προωθείται η βελτίωση της

9

ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού συστήmicroατος microέσα από την ανάπτυξη των διαφόρων τύπων αλφαβητισmicroού (διασύνδεση της σχολικής γνώσεις microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής) και την καλλιέργεια δεξιοτήτων microεθοδολογίας και αυτορυθmicroιζόmicroενης microάθησης (Αλαχιώτης 2002δ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Ματσαγγούρας 2002β Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 7) Στο σχεδιασmicroό για την υποστήριξη της εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας του ∆ΕΠΠΣ στη

σχολική πράξη σοβαρό ρόλο παίζουν όπως προαναφέραmicroε και οι επιmicroορφωτικές παρεmicroβάσεις Ταυτόχρονα microε την παραγωγή υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού και σε ηλεκτρονική microορφή (ανοικτά λογισmicroικά) ενισχύεται και η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση αξιοποιούνται περισσότερες πηγές γίνεται ελκυστικότερο το σχολείο και ιδιαίτερα στην περίπτωση των ξένων γλωσσών αυξάνεται η συνειδητοποίηση της σηmicroασίας της εκmicroάθησης ξένων γλωσσών για όλους συντελώντας στην προώθηση του στρατηγικού στόχου της δηmicroιουργίας ενός εκπαιδευτικού συστήmicroατος ανοικτού στον ευρύτερο κόσmicroο (CIDREE 1999 Lawton et al 2000)

H Eυέλικτη Ζώνη Με το πρόγραmicromicroα της Ευέλικτης Ζώνης ουσιαστικοποιείται στο έπακρο η διαθεmicroατική

προσέγγιση της γνώσης και προσεγγίζεται αποτελεσmicroατικά ο προβληmicroατισmicroός περί της ζητούmicroενης καλλιέργειας και διαπαιδαγώγησης του microαθητή προς την κατεύθυνση της δηmicroιουργικής microάθησης (Αλαχιώτης 2002γ Ματσαγγούρας 2002α) Με το συστηmicroατοποιηmicroένο και οργανωmicroένο αυτό καινοτόmicroο πρόγραmicromicroα (Αλαχιώτης 2002γ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 6) που εφαρmicroόζεται σε ∆ηmicroοτικό Γυmicroνάσιο και Νηπιαγωγείο η παρέmicroβαση στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα είναι πολύ microικρή και αξιοποιείται microε τον πιο εποικοδοmicroητικό τρόπο καθώς ανοίγεται ένα παράθυρο ελευθερίας επικοινωνίας και σύνδεσης της σχολικής ζωής microε την κοινωνία και την πραγmicroατικότητα Η Ευέλικτη Ζώνη κινείται microέσα από τις συντεταγmicroένες των δηmicroιουργικών microεθόδων διδασκαλίας όπως η microέθοδος σχεδίων εργασίας (Kανάκης 1987 Χρυσαφίδης 1994) καλλιεργώντας επί της ουσίας την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του microαθητή Στο πιλοτικό αυτό Πρόγραmicromicroα οι microαθητές και οι εκπαιδευτικοί αναπτύσσοντας την πρωτοβουλιακή τους δράση και microέσα από συmicroπράξεις εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων υλοποιούν σχέδια εργασίας microε θέmicroατα δικής τους επιλογής ειδικά προσαρmicroοσmicroένα στις συνθήκες που επικρατούν σε κάθε σχολείο και τοπική κοινωνία Στο πλαίσιο αυτό ισχυροποιείται και το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον συmicroβάλλοντας στην καλύτερη διασύνδεση του σχολείου microε τον κοινωνικό του περίγυρο Η καλλιέργεια λοιπόν της δηmicroιουργικότητας του microαθητή είναι ένα δύσκολο θέmicroα Και

τούτο διότι ενώ είναι microια στάση πέραν κάθε συζήτησης απαραίτητη κανένας ακόmicroα δεν γνωρίζει πώς αναπτύσσεται και κατ επέκταση πώς διδάσκεται γιατί δεν είναι γνώση και δεν microπορεί να προγραmicromicroατιστεί (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Hayes 1994) Γι αυτό δεν υπάρχει microαγική συνταγή για την ανάπτυξη της δηmicroιουργικότητας Υπάρχουν όmicroως προσπάθειες που φαίνονται θετικές Για να αναπτυχθούν πχ οι δηmicroιουργικές ικανότητες του microαθητή πρέπει να θεωρήσουmicroε ως βασική παράmicroετρο το ενδιαφέρον του Η δηmicroιουργικότητα είναι microια αναζήτηση microια ανακάλυψη που πρέπει να καλλιεργηθεί microε φυσικό τρόπο για να νιώσει ο microαθητής microια ελάχιστη εmicroπιστοσύνη και αυτοπεποίθηση για να microην οδηγηθεί στην ανακάλυψη υποκατάστατων Αντίθετα πρέπει να βοηθηθεί από το εκπαιδευτικό σύστηmicroα και τον εκπαιδευτικό να ανακαλύψει το άγνωστο χάρισmicroά του το ίχνος της ιδιοφυΐας του το ταλέντο του σε κάτι (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Gardner 1998) καθώς ο microαθητής πρέπει να έχει ενεργό συmicromicroετοχή στη microάθηση όπως οι σχετικές έρευνες υποστηρίζουν Η Ευέλικτη Ζώνη δεν προτείνεται βέβαια ως πανάκεια για την αντιmicroετώπιση κάθε

εκπαιδευτικού προβλήmicroατος Απαντά όmicroως πιο πειστικά σε ορισmicroένα προβλήmicroατα και microπορεί

10

να καλλιεργήσει microια γενικότερη αντίληψη για την κατάκτηση της γνώσης και τη δηmicroιουργικότητα Για παράδειγmicroα τα λεγόmicroενα laquoπολυθεmicroατικά βιβλίαraquo (Αλαχιώτης 2002γ) ένα για το ∆ηmicroοτικό και ένα για το Γυmicroνάσιο που αναφέρονται σε ποικίλα θέmicroατα τα οποία επεξεργάστηκαν αφιλοκερδώς καταξιωmicroένες προσωπικότητες των γραmicromicroάτων των επιστηmicroών και των τεχνών της χώρας microας διαmicroορφώνουν microια έγκυρη πηγή πληροφόρησης για επίκαιρα αλλά και για διαχρονικά θέmicroατα βοηθώντας το microαθητή να κατανοήσει την πραγmicroατικότητα και να την αντιmicroετωπίσει δηmicroιουργικά Η εκπόνηση επίσης συλλογικών εργασιών για ενδιαφέροντα θέmicroατα αναβαθmicroίζει και την αντίληψη των microαθητών για την τυπική διδασκαλία στα αυτόνοmicroα microαθήmicroατα Η συγγραφή πχ ενός laquoδηmicroιουργικούraquo κειmicroένου από το microαθητή microπορεί να προσφέρει στην εκmicroάθηση της γλώσσας σοβαρό όφελος συmicroπληρωmicroατικά προς τους microερικώς απεχθείς και άψυχους εν πολλοίς κανόνες Το ίδιο και για τα άλλα microαθήmicroατα Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι η συνεργασία των διδασκόντων για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θα microεγιστοποιήσει το προσδοκώmicroενο αποτέλεσmicroα γι΄ αυτό κανένας δεν αποκλείεται και κανένας δεν πρέπει να διεκδικεί την αποκλειστικότητα Ένα άλλο πρόβληmicroα στο οποίο microπορεί να δοθεί απάντηση microέσα από την Ευέλικτη Ζώνη

είναι τα πολλά και αξιόλογα καινοτόmicroα εκπαιδευτικά προγράmicromicroατα που έχουν εκπονηθεί (όπως της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του laquoΜελίναraquo της Αγωγής Υγείας κά) αλλά ωστόσο δε βρίσκουν χώρο στο ασφυκτικό ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Η Ευέλικτη Ζώνη microπορεί να λειτουργήσει σαν ένα φίλτρο δράσης της laquoφυσικής επιλογήςraquo στο οποίο θα δοκιmicroαστούν τα τρέχοντα προγράmicromicroατα και θα δοκιmicroάζονται τα microέλλοντα για να διαφανεί ποιο microπορεί να laquoεπιβιώσειraquo και να αποτελέσει συστατικό της στοιχείο Είναι microια laquoοmicroπρέλαraquo πέραν των άλλων που microπορεί να καλύψει κάθε ενδιαφέρουσα παιδαγωγική καινοτοmicroία σκέψη και πρακτική microια laquoόασηraquo στη laquoδιψασmicroένη εκπαιδευτικήraquo κοινότητα για πρωτοβουλία και ευελιξία ένα σύστηmicroα σταδιακής απόσταξης της παιδαγωγικής αλήθειας και της αξιόλογης γνώσης που πρέπει να προωθείται σταδιακά στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Το microοντέλο αυτό της Ευέλικτης Ζώνης που εισηγηθήκαmicroε - και microόνο στο Συντονιστικό

Συmicroβούλιο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου συζητήθηκε δεκαεπτά φορές αλλά και στα σχετικά Τmicroήmicroατα του ΠΙ - φαίνεται να βρίσκει την αποδοχή του στην πράξη στο σχολείο Και τούτο διότι πιλοτικά σχολεία αναφέρουν ήδη γοργή θετική επίδραση στην κοινωνικοποίηση και τη δηmicroιουργικότητα των microαθητών Για του λόγου το αληθές παρουσιάζουmicroε στον πίνακα 3 microερικά σχόλια από πιλοτικά σχολεία

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Απόψεις εκπαιδευτικών για την ΕΖ α) Από ∆ηmicroοτικά σχολεία β) Από Γυmicroνάσια laquoΜειώθηκαν οι τσακωmicroοί και διαπληκτισmicroοί των microαθητών και οι εντάσεις τους κατά την είσοδο στην τάξη microετά το διάλειmicromicroαraquolaquoΗ καθολική συmicromicroετοχή των microαθητών στο πρόγραmicromicroα είναι κάτι που microας ξαφνιάζειraquo laquoΜη καλοί και καλοί microαθητές συmicromicroετέχουν σε microια τάξη όχι όπως την ξέραmicroε αλλά σε microια τάξη οργανισmicroό που microαθαίνει να αναπτύσσει την κριτική τη σκέψηraquo laquoΜαθητές που ένοιωθαν αποmicroονωmicroένοι ή θεωρούσαν τους εαυτούς τους περιττούς τώρα δραστηριοποιούνται microέσα στην οmicroάδαraquo laquoΗ ΕΖ έκανε το σχολείο ελκυστικό για microεγάλο αριθmicroό παιδιών Υπήρχαν περιπτώσεις που οι microαθητές έδειξαν microεγάλη απογοήτευση ή και ξέσπασαν σε κλάmicroατα όταν οι δάσκαλοι τους

laquoΟι περισσότεροι καθηγητές του σχολείου αγκαλιάσαmicroε το πρόγραmicromicroα Οι microαθητές ενθουσιάστηκανraquo laquoΑυτό ήταν κάτι πρωτόγνωρο και τους ενθουσίασε πραγmicroατικάraquo laquoΑκόmicroη και microαθητές microε microαθησιακά προβλήmicroατα ή ανήκοντες σε microειονότητες (παλιννοστούντες και αλλοδαποί) συmicromicroετείχαν microε ενθουσιασmicroόraquo laquoΣφυρηλατήθηκε το πνεύmicroα της οmicroαδικότητας και της συνεργασίας και ασχολήθηκαν microε θέmicroατα που κάτω από άλλες συνθήκες θα ήταν δύσκολο να ασχοληθούνraquo laquoΚαταρχήν είναι πολύ θετικά τα αποτελέσmicroατα από την εφαρmicroογή της ΕΖ εφόσον οι microαθητές είχαν τη δυνατότητα να

11

ανακοίνωσαν την ολοκλήρωση της ΕΖraquo

αποκοmicroίσουν έντονα βιώmicroατα γνώσεις και εmicroπειρίες καθ΄όλη τη διάρκεια της χρονιάςraquo

Στην έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της ΕΖ (ΠΙ 2003 ιστοσελίδα)

που υλοποιήθηκε κατά το 2001-02 υπάρχουν στατιστικά και άλλα περιγραφικής microορφής ευρήmicroατα που στηρίζονται στην ανάλυση των δεδοmicroένων από 1000 συmicroπληρωmicroένα ερωτηmicroατολόγια (734 από δηmicroοτικά σχολεία και νηπιαγωγεία και 266 από γυmicroνάσια) 104 ηmicroιδοmicroηmicroένες συνεντεύξεις (44 συνεντεύξεις διευθυντών σχολικών microονάδων και 60 σχολικών συmicroβούλων) καθώς και σε 26 εκθέσεις αξιολογητών της εφαρmicroογής της ΕΖ microελών του ΠΙ Μέσα από τη συγκριτική αντιπαραβολή των αποτελεσmicroάτων των διαφόρων αναλύσεων φαίνεται ο υψηλός βαθmicroός επίτευξης των στόχων του προγράmicromicroατος αναδεικνύονται οι θετικές επιδράσεις της εφαρmicroογής του και ταυτόχρονα εντοπίζονται τα στοιχεία τα οποία microπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω σε κάθε σχεδιασmicroό επέκτασης του προγράmicromicroατος Πιο συγκεκριmicroένα τα ποσοτικά στοιχεία τεκmicroηριώνουν τη θετική αποδοχή που είχε το πρόγραmicromicroα τόσο από τους εκπαιδευτικούς (πίνακας 4) και τους γονείς όσο και από τους microαθητές αλλά και τον υψηλό βαθmicroό προώθησης των ακαδηmicroαϊκών και ευρύτερων στόχων που ετέθησαν στο πλαίσιο του προγράmicromicroατος αυτού Το γενικό συmicroπέρασmicroα είναι ότι το 83 των δασκάλων και το 74 των καθηγητών που υλοποίησαν το πρόγραmicromicroα επισηmicroαίνουν ότι laquoη εφαρmicroογή της ΕΖ στην υποχρεωτική εκπαίδευση είναι πολύ αναγκαίαraquo

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Ιεράρχηση των αποτελεσmicroάτων της ΕΖ από τους εκπαιδευτικούς

∆ηmicroοτικά Σχολεία Γυmicroνάσια

1 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 1 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 3 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 3 Αυτοmicroάθηση 4 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 4 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 5 Αυτοmicroάθηση 5 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 6 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 6 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 10 Βελτίωση επίδοσης 10 Βελτίωση επίδοσης

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ποσοστό που κυmicroαίνεται από 60-80 των εκπαιδευτικών και

των δύο βαθmicroίδων θεώρησαν ότι microέσα από την ΕΖ προωθείται η δηmicroιουργία καλύτερων σχέσεων ανάmicroεσα στους microαθητές του σχολείου καθώς και ανάmicroεσα σε όλους που εmicroπλέκονται στη διδακτική και microαθησιακή διαδικασία (εκπαιδευτικούς γονείς στελέχη της εκπαίδευσης κά) Ταυτόχρονα οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα πιστεύουν όπως σχολίασε ποσοστό περίπου 70 ότι microε το πρόγραmicromicroα της ΕΖ ενισχύεται το laquoάνοιγmicroαraquo του σχολείου στην κοινωνία και θεmicroελιώνεται το laquoανοικτό σχολείοraquo Σηmicroειώνεται επίσης ότι ποσοστό άνω του 50 των εκπαιδευτικών κρίνουν ότι η εκπαιδευτική παρέmicroβαση που έγινε microε την παραγωγή και διάθεση σε όλα τα σχολεία της χώρας του εκπαιδευτικού υλικού για την Ε Ζ είναι πολύ θετική και ότι αυτή ενισχύεται microε την ανάρτηση του υλικού αυτού στην ιστοσελίδα του ΠΙ γεγονός που υποδηλώνει και τη δραστηριοποίηση των εκπαιδευτικών σε θέmicroατα που αφορούν την αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορίας στην

12

εκπαίδευση Όσον αφορά την επιmicroορφωτική στήριξη των εκπαιδευτικών από το ΠΙ από την ανάλυση των δεδοmicroένων φαίνεται ότι αρκετοί (30-40) θεωρούν θετική τη συνεισφορά του επιmicroορφωτικού σεmicroιναρίου αλλά οι περισσότεροι (άνω του 70) πιστεύουν ότι η διαπροσωπική επικοινωνία και η εξατοmicroικευmicroένη παροχή συmicroβουλών από τους Σχολικούς Συmicroβούλους και τα microέλη του ΠΙ είναι αποτελεσmicroατικότερη Πέραν των ενθαρρυντικών καταγραφών των σχολίων παρουσιάστηκαν και ορισmicroένα

προβλήmicroατα όπως λχ το αίτηmicroα αύξησης των κονδυλίων για τις λειτουργικές δαπάνες περισσότερη επιmicroόρφωση στενότερη συνεργασία microε το Π Ι κά Οι προαναφερθείσες ωστόσο παραποmicroπές αποτελούν απάντηση σε κάποιες δικαιολογηmicroένες ενστάσεις ως προς την προσέγγιση πχ της δηmicroιουργικότητας που όmicroως τις απάντησαν τα ίδια τα πιλοτικά σχολεία Το microοντέλο της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης και της ΕΖ φαίνεται να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες Και τούτο διότι στα θετικά του στοιχεία συγκαταλέγεται και η ανάπτυξη δεξιοτήτων microέσα από την ενεργητική και βιωmicroατική microάθηση microε αποτέλεσmicroα τη βελτίωση της αυτοπεποίθησης των microαθητών και την ενδυνάmicroωση των ικανοτήτων τους να προβαίνουν σε σωστές επιλογές Η οmicroαδοσυνεργατική διδασκαλία ευνοεί τη συmicromicroετοχική και συλλογική προσπάθεια την ευελιξία την αποδοχή του άλλου την ψυχολογική του στήριξη αλλά και την καθιέρωση δηmicroοκρατικών διαδικασιών Αξιοποιείται παράλληλα η σχολική ζωή καθώς δίνεται η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να αναλάβει πρωτοβουλίες να αποκτήσει περισσότερη διδακτική αυτονοmicroία και να ξεφύγει από το ασφυκτικό πλαίσιο της τυπικής διδασκαλίας Η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται στο γενικότερο σχεδιασmicroό αλλαγής της θεώρησης του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης που προβάλλεται στο ∆ΕΠΠΣ και είναι πλήρως διαθεmicroατική Ο χρόνος εφαρmicroογής της για microεν το ∆ηmicroοτικό ποικίλλει από 4 ώρες στις microικρές τάξεις microέχρι 2 ώρες στις δύο τελευταίες για δε το Γυmicroνάσιο περιορίζεται αρχικά στις 2 ώρες την εβδοmicroάδα Η microικρή microείωση των ωρών διδασκαλίας για ορισmicroένα microαθήmicroατα δε σηmicroαίνει καθόλου υποβάθmicroισή τους αλλά αντίθετα αναβάθmicroισή τους αφού το εύρος του γνωστικού τους περιεχοmicroένου θα προβάλλεται και microέσα από τις δραστηριότητες αυτής της καινοτοmicroίας Αξίζει να τονιστεί ότι ανάλογη αλλά όχι ταυτόσηmicroη υποχρεωτική ζώνη στο ωρολόγιο

πρόγραmicromicroα έχει πρόσφατα καθιερωθεί στα σχολεία (∆ηmicroοτικά και Γυmicroνάσια) της Πορτογαλίας microε τον τίτλο Area Escola Στην εν λόγω ζώνη αναmicroορφώνεται επίσης ο σχολικός χρόνος (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη) προγραmicromicroατίζεται η εφαρmicroογή της microε επέκταση του ωρολογίου προγράmicromicroατος όπως και στην πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τα ολοήmicroερα σχολεία και προσεγγίζεται η διαθεmicroατικότητα στη βάση σχεδίων εργασίας (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη)Υπογραmicromicroίζεται επίσης ότι οι προαναφερθείσες οmicroοιότητες είναι προσαρmicroοσmicroένες στις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας γι΄ αυτό και στην Πορτογαλία την οποία βάλαmicroε στην συζήτησή microας το σχετικό πρόγραmicromicroα έχει προχωρήσει microέχρι την υποχρεωτική αξιολόγηση των microαθητών γεγονός που δεν ισχύει στη δική microας πρόταση για την Ευέλικτη Ζώνη την οποία θέλουmicroε ουσιαστική laquoόασηraquo στην καθηmicroερινή πορεία των microαθητών microέσα στο σχολείο Μια σοβαρή επίσης διαφορά αφορά το ότι η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται ως σοβαρό συστατικό στοιχείο στη γενικότερη πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη διαθεmicroατικότητα (∆ΕΠΠΣ ΑΠΣ) ενώ η Area Escola έχει περισσότερο αυτόνοmicroη microορφή (Amaro 2003) Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο υλοποίησε κατά το σχολικό έτος 2001-2002 την πρώτη

πιλοτική εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης σε 11 Νηπιαγωγεία 176 ∆ηmicroοτικά και 52 Γυmicroνάσια της χώρας αστικά και ηmicroιαστικά Η ανταπόκριση των ∆ηmicroοτικών σχολείων στο κάλεσmicroα επέκτασης της Ευέλικτης Ζώνης στο σχολικό έτος 2002-2003 υπήρξε microεγάλη Από τα υπερχίλια σχολεία που δήλωσαν συmicromicroετοχή επελέγησαν 563 Τα Νηπιαγωγεία που επελέγησαν ανήλθαν στα 149 Πρόβληmicroα υπήρξε microε τα Γυmicroνάσια (43 για το 2002-2003) γεγονός που απαιτεί ανάλυση και λύση καθώς σε αρκετά πιλοτικά Γυmicroνάσια υπήρξε

13

επιτυχής εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Στο έτος 2003-2004 το σύνολο των επί πλέον σχολείων που συmicromicroετέχουν στην Ευέλικτη Ζώνη είναι 2147 (946 Νηπιαγωγεία 957 ∆ηmicroοτικά και 229 Γυmicroνάσια και 15 Ειδικά Σχολεία) Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό που είχε

παραχθεί από το ΠΙ και έχει διανεmicroηθεί σε όλα τα σχολεία της χώρας συνέβαλε στην πιλοτική εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Το υλικό αυτό είναι ουσιαστικά ο καρπός της συνεργασίας του ΠΙ microε την ευρύτερη επιστηmicroονική και εκπαιδευτική κοινότητα Ενδεικτικά αναφέρεται αυτό που είχε επιλεγεί προσεκτικά microέσα από τα 85 Πειραmicroατικά Προγράmicromicroατα Εκπαίδευσης (ΠΠΕ) του έργου ΣΕΠΠΕ του ΠΙ Τα ΠΠΕ που επιλέχθηκαν έτυχαν αναmicroόρφωσης επεξεργασίας και προσθηκών σε συνεργασία microε τους επιστηmicroονικούς υπευθύνους που τα δηmicroιούργησαν Εκτός από τα πολυθεmicroατικά βιβλία που προαναφέραmicroε ιδιαίτερα χρήσιmicroα θεωρούνται ο

Οδηγός για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης (ΠΙ 2001) και το ανάλογο εποπτικό εκπαιδευτικό υλικό (διαφάνειες ηχητικά αρχεία λογισmicroικό ταινίες βίντεο) Οι εκπαιδευτικοί microπορούν να χρησιmicroοποιήσουν το υλικό αυτό αυτούσιο ή τροποποιηmicroένο για τις άmicroεσες διδακτικές τους ανάγκες αλλά και ως υλοποιήσιmicroη πρόταση για την παραγωγή παραπλήσιου διαφορετικού ή συmicroπληρωmicroατικού υλικού από τους ίδιους Άλλωστε η ενεργοποίηση και η δηmicroιουργικότητα δεν αφορά microόνο τους microαθητές αλλά και τους διδάσκοντες Γι αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η Ευέλικτη Ζώνη έχει laquoανοιχτήraquo θεmicroατική και η τελική επιλογή των αντικειmicroένων microελέτης βασίζεται κυρίως στην αρχή της ελεύθερης συλλογικότητας και στην αρχή της ποικιλίας και του πλουραλισmicroού Έτσι αντισταθmicroίζεται η ανελαστικότητα της microονοmicroέρειας και ο πολυκερmicroατισmicroός του παραδοσιακού σχολείου Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβλήθηκε από το ΠΙ να εmicroπλουτίσει τον Οδηγό της Ευέλικτης

Ζώνης microε σχέδια εργασίας (ΠΙ 2001 2002α) που θα αξιοποιούν περισσότερο τα θέmicroατα των πολυθεmicroατικών βιβλίων τα οποία κινδύνευσαν να χαθούν στην πληθώρα του εκπαιδευτικού υλικού που προωθήθηκε στα σχολεία Η έmicroφαση που δίνεται στα σχέδια εργασίας βασίζεται στο γεγονός ότι η εν λόγω microέθοδος είναι καθαρά microαθητοκεντρική και πραγmicroατοποιείται microέσα σε πλαίσια συλλογικής δράσης των microαθητών ∆ηλαδή ως αφετηρία τους τα σχέδια εργασίας έχουν τους προβληmicroατισmicroούς και τα ενδιαφέροντα microεmicroονωmicroένων ατόmicroων ή του συνόλου της διδακτικής οmicroάδας Ο σχεδιασmicroός των εργασιών γίνεται microε ευθύνη της οmicroάδας και στοχεύει κυρίως στην ολοκλήρωση κάποιου έργου που οδηγεί στη λύση ενός προβλήmicroατος ή στην απάντηση κάποιου ερωτήmicroατος πάντα βέβαια microέσα από βιωmicroατικές επικοινωνιακές δραστηριότητες Άλλοτε πάλι το κοινό έργο παίρνει τη microορφή εικαστικής σύνθεσης ή χειροπρακτικής κατασκευής Υπάρχει και η δυνατότητα να τεθεί και ο προβληmicroατισmicroός ως πρόταση εκ microέρους του εκπαιδευτικού microε microοναδικό όmicroως στόχο την κινητοποίηση της οmicroάδας (ΠΙ 2002α 2003β) Επισηmicroαίνεται ότι για την υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας είναι αναγκαία η ενεργός

συmicromicroετοχή και συλλογική δράση των microαθητών στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης Ο ολοκληρωmicroένος σχεδιασmicroός είναι δεσmicroευτικός για την οmicroάδα και για τούτο τα microέλη της πρέπει να συmicromicroετέχουν ενεργά σε όλη την πορεία διεξαγωγής του σχεδίου εργασίας Η microέθοδος αυτή θεωρείται microια ανοικτή διαδικασία microάθησης και εξελίσσεται ανάλογα microε τις εκάστοτε συνθήκες και τα ενδιαφέροντα όσων συmicromicroετέχουν Κατά την επιλογή των θεmicroάτων θα πρέπει να λαmicroβάνονται υπόψη και να αξιοποιούνται ανάλογα οι δυνατότητες των παιδιών microε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες καθώς και των παιδιών microε ιδιαίτερα εθνοτικά πολιτισmicroικά θρησκευτικά γλωσσικά και κοινωνικοοικονοmicroικά χαρακτηριστικά ώστε να συmicromicroετέχουν ενεργά στην όλη διαδικασία (ΠΙ 2002 αβγ ∆άλκος 1998 Frey 1992 Χρυσαφίδης 1994) Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο της έρευνας που διεξάγεται κατά τη διάρκεια

ενός σχεδίου εργασίας είναι διαφοροποιηmicroένος σε σχέση microε αυτόν που αναλαmicroβάνει κατά την παραδοσιακή διδασκαλία Από φορέας-microεταδότης της γνώσης και κέντρο της διδακτικής

14

διαδικασίας microετατρέπεται σε συνερευνητή συνεργάτη και καθοδηγητή Παρακολουθεί τις δραστηριότητες των microαθητών είναι αρωγός στις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν κατά την εκτέλεση του σχεδίου εργασίας όχι ως αυθεντία αλλά ως εmicroπειρότερος συmicromicroέτοχος Με τη microεθοδολογία αυτή αξιοποιείται η δυναmicroική της συνεργαζόmicroενης microαθητικής οmicroάδας και υλοποιείται σε ένα κλίmicroα αποδοχής ενθάρρυνσης και δηmicroιουργικότητας καθώς ο κάθε microαθητής κατέχει κεντρικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία και ο δάσκαλος διευκολύνει συmicroβουλεύει και ενθαρρύνει τους microαθητές ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση της γνώσης και η καλλιέργεια των στάσεων και των δεξιοτήτων που απαιτεί η σηmicroερινή κοινωνία της Πληροφορίας και της Γνώσης (ΠΙ 2002α Hargraves 1994) Από την microέχρι σήmicroερα εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θεωρείται σηmicroαντική η εmicroπειρία

που απέκτησαν οι σχολικοί σύmicroβουλοι και οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα Η ανάλογη αξιοποίησή τους κατά την επέκταση και στη συνέχεια κατά την πιθανή φάση της microελλοντικής γενικευmicroένης εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας αυτής σε όλα τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης της χώρας θα οδηγήσει στον εκσυγχρονισmicroό και στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος Καθώς το microέτρο αυτό δεν είναι αποσπασmicroατικό αλλά εντάσσεται συνεκτικά microέσα στο πλαίσιο του ∆ΕΠΠΣ η πανταχόθεν στήριξή του αλλά και η αλληλοστήριξη ίσως είναι microια διαδικασία που πρέπει να υπερβεί τις οποιεσδήποτε θολές αmicroφισβητήσειςmiddot ίσως καταδειχθεί microια σηmicroαντική εκπαιδευτική προσφορά ένα χρέος προς τη microαθητιώσα νεολαία της χώρας microας που πρέπει να ξεπληρώσουmicroε microε ευχαρίστηση

Το νέο εκπαιδευτικό υλικό Η πορεία υλοποίησης της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης βρίσκεται προς το τέλος της microε τη συγγραφή όλων των βιβλίων (διδακτικών πακέτων) του ∆ηmicroοτικού και του Γυmicroνασίου και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού Αξίζει να τονιστεί ότι για πρώτη φορά δίδεται το περιεχόmicroενο ο τρόπος οργάνωσής του και η microεθοδολογία για το Νηπιαγωγείο microε τον υπό συγγραφή laquoΟδηγό Νηπιαγωγούraquo στον οποίο υπάρχουν οι κατευθυντήριοι άξονες στη βάση του σχετικού ∆ΕΠΠΣ Τα βιβλία του ∆ηmicroοτικού γράφονται όλα και θα αντικαταστήσουν παmicroπάλαια (περίπου 20 ετών) βιβλία και ως προς την αξιόλογη γνώση και ως προς την εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας Ανάλογα ισχύουν και για όλα τα βιβλία του Γυmicroνασίου Στον πίνακα 5 παραθέτουmicroε το σύνολο του νέου εκπαιδευτικού υλικού που εκπονείται

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εκπαιδευτικό υλικό που εκπονείται ΒΙΒΛΙΑ ΧΑΡΤΕΣ CD-Rom ∆ηmicroργία

Audio CD

Αναπαραγωγή Audio CD

ΑναπαραγωγήVisual CD

∆ηmicroργίαampΑναπαρα γωγήΑφισσών

Αναπαρα γωγή Αφισσών

Α ΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

52

18

18

1

12

2

ΒΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

73

06

19

12

3

7

15

ΣΥΝΟΛΟ

(418)

125

24

37

13

15

9

55

140

Η σχετική διαδικασία εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού που άρχισε το Μάιο του 2003

προκάλεσε microεγάλη συmicromicroετοχή της εκπαιδευτικής κοινότητας και της ελληνικής διανόησηςuacute περίπου 2000 υποψήφιοι κριτές-αξιολογητές ή υποψήφιοι συγγραφείς συmicromicroετείχαν στην πρόσκληση του ΠΙ Το διαχειριστικό microέρος του όλου εγχειρήmicroατος (βλ Πράξη 7 03 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ) ίσως δεν πρέπει να αγνοηθεί καθώς πρόκειται για ένα τεράστιο έργο που υλοποιείται microε πρωτόγνωρες διαφανείς διαδικασίες όπως λχ το ανώνυmicroο των υπό κρίση δειγmicroάτων γραφής και η κωδικοποιηmicroένη microε αριθmicroούς κλήρωση των κριτών-αξιολογητών microετά την κατάθεση των προς κρίση δειγmicroάτων γραφής Παρ όλα αυτά δεν έλειψαν οι ενστάσεις και οι εντάσεις Ωστόσο η στατιστική επεξεργασία του συντελεστή συσχέτισης microεταξύ των συmicromicroετοχών και των επιτυχιών συγγραφικών οmicroάδων και αναδόχων έδειξε υψηλή συσχέτιση στην πρώτη και microεγαλύτερη φάση του διαγωνισmicroού (ακολουθούν και άλλες για πολύ microικρό αριθmicroό αγόνων περιπτώσεων) Ο υψηλός συντελεστής συσχέτισης (r= 090 για την πρωτοβάθmicroια και r= 097 για το Γυmicroνάσιο) υποστηρίζει την αντικειmicroενικότητα στη διαδικασία γεγονός που συνέβαλε στην υποχώρηση κάθε υποψίας για διαβλητότητα του διαγωνισmicroού και οδήγησε σε απόσυρση των ενστάσεων Αξίζει να τονιστεί ότι η κρίση-αξιολόγηση έγινε microε microοριοδοτηmicroένα κριτήρια που

συmicroπεριελάmicroβαναν διάφορες παραmicroέτρους όπως λχ την επιστηmicroονική και παιδαγωγική καταλληλότητα την αισθητική του βιβλίου την αποτύπωση της διαθεmicroατικότητας τη διαδραστικότητα διαθεmicroατικότητα και δηmicroιουργικότητα των ανοικτών λογισmicroικών κά Τα σχεδιασθέντα κριτήρια και τα αντίστοιχα ΑΠΣ ενισχύουν τη δυνατότητα να παρέχονται από τα νέα βιβλία ίσες ευκαιρίες να καλλιεργούνται στάσεις για τη συνεργασία την αλληλεγγύη την αποδοχή της διαφορετικότητας και να συmicroβάλλουν στη δηmicroιουργία φιλικότερου και θετικότερου κλίmicroατος microάθησης Για να αποκτήσουν οι microαθητές τις κατάλληλες γνωστικές δοmicroές γνωστικοκοινωνικές δεξιότητες και microεταγνώσεις για τις προκλήσεις της ζωής της συναρπαστικής εποχής microαςuacute για να έχουmicroε υπαρκτό και συγκεκριmicroένο αντίλογο στη λεγόmicroενη από τον Bernstein (1999) αναποτελεσmicroατικότητα του εκπαιδευτικού συστήmicroατος Στο πλαίσιο που αναφερόmicroαστε στη δοmicroή και στη λειτουργία της θεώρησης του

εκπαιδευτικού υλικού ουσιαστικοποιείται και η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου microε την έννοια ότι ο κάθε εκπαιδευτικός θα διαmicroορφώνει τη δική του laquoσυνταγήraquo διδασκαλίας του microαθήmicroατος βασισmicroένη στο microικρό ολιγοσέλιδο βιβλίο και το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό τις βιβλιοθήκες και άλλες πρόσφορες πηγές που θα έχει στη διάθεσή του Με τον τρόπο αυτό αυξάνονται ουσιαστικά οι βαθmicroοί ελευθερίας του microέχρι σήmicroερα άκαmicroπτου κεντρικού εκπαιδευτικού συστήmicroατος και καλύπτονται οι ανάγκες εισαγωγής του εναλλακτικού βιβλίου το οποίο ήδη προκάλεσε προβλήmicroατα που οδήγησαν στην απόσυρσή του

Η αξιολόγηση του microαθητή Στον ίδιο τόνο αξίζει να υπογραmicromicroιστεί ότι συνακόλουθο της εσωτερικής αλλαγής του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι και ο προβληmicroατισmicroός για τους στόχους τις microορφές αξιολόγησης του microαθητή τις βασικές αρχές και τις τεχνικές εφαρmicroογής της καθώς και τα microέσα έκφρασης του αξιολογικού αποτελέσmicroατος Η νέα αυτή θεώρηση της αξιολόγησης σύmicroφωνα microε το ∆ΕΠΠΣ διευρύνεται από την στενή αντίληψη των τεστ που αποσκοπούν απλώς στον έλεγχο κατάκτησης της προβλεπόmicroενης γνώσης για να συmicroπεριλάβει και τη διαπίστωση του βαθmicroού επίτευξης όλων των στόχων microάθησης και τη διαπίστωση της ατοmicroικής και συλλογικής πορείας των microαθητών ούτως ώστε να σχεδιαστούν και microε τη

16

συmicromicroετοχή των microαθητών τα επόmicroενα στάδια microάθησης Στάδια τα οποία θα στηρίζονται και στον εντοπισmicroό των microαθησιακών δυσκολιών και ελλείψεων των microαθητών και θα στοχεύουν στη βελτίωση της microαθησιακής διαδικασίας Κεντρικός άξονας της αξιολόγησης στο νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα στο οποίο εντάσσεται οργανικά η παράmicroετρος της διαθεmicroατικότητας αποτελεί η προσπάθεια καλλιέργειας ερευνητικού πνεύmicroατος απόκτησης microεταγνωστικών ικανοτήτων και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβληmicroάτων που συνδέονται άmicroεσα και microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής και στοχεύουν στον έλεγχο και τη διαχείριση της microάθησής τους στη σηmicroερινή εποχή της γνώσης και της πολυπλοκότητας Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η υπευθυνότητα των microαθητών microέσα από διαδικασίες συλλογικής εργασίας και αυτοαξιολόγησης καθώς και microε την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίmicroησης των microαθητών microε στόχο τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και την καλλιέργεια του κοσmicroοειδώλου τους Στο πλαίσιο της θεώρησης αυτής (ΠΙ 2003α) εντάσσονται οργανικά και οι τρεις microορφές

αξιολόγησης της επίδοσης του microαθητή δηλαδή η αρχική ή διαγνωστική η διαmicroορφωτική ή σταδιακή και η τελική ή συνολική η αποτελεσmicroατική εφαρmicroογή των οποίων θα υποστηρίξει την ποιοτική αναβάθmicroιση της διαδικασίας διδασκαλίαςmicroάθησης Το παιδαγωγικό περιεχόmicroενο εφαρmicroογής της αξιολόγησης καθώς και οι βασικές οργανωτικές και επικοινωνιακές περιστάσεις που σχετίζονται και microε την ηλικία και την νοητική ωριmicroότητα των microαθητών διαmicroορφώνουν το πλαίσιο εφαρmicroογής ποικιλίας τεχνικών αξιολόγησης οι οποίες συναρτώνται άmicroεσα microε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στόχους και το περιεχόmicroενο του γνωστικού αντικειmicroένου Στις τεχνικές αξιολόγησης περιλαmicroβάνονται οι γραπτές ή προφορικές εξετάσεις microε ερωτήσεις κλειστού ή ανοικτού τύπου η δυναmicroική συζήτηση τα σχέδια εργασίας η συστηmicroατική παρατήρηση ο φάκελος εργασιών δελτίο καρτέλα microαθητή η αυτοαξιολόγηση του microαθητή και η αξιολόγηση από τους συmicromicroαθητές του ή και ο συνδυασmicroός αυτών και άλλων τεχνικών

Ήδη το ΠΙ επεξεργάζεται πρόταση-πλαίσιο προς συζήτηση microε την εκπαιδευτική κοινότητα microε στόχο την περαιτέρω εξειδίκευση της πρότασής του για την αξιολόγηση του microαθητή η οποία θα βασίζεται στην ιδιαιτερότητα των microαθηmicroάτων στις ιδιαιτερότητες των microαθητών (ΠΙ 2003α) και θα εκτείνεται σε ορισmicroένες περιπτώσεις πέραν της ποσοτικής στην περιγραφική αξιολόγησηmiddot microε γνώmicroονα την αναβάθmicroιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας την απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας από το microαθητή και την περισσότερη ενηmicroέρωση των γονέων για την πραγmicroατικότητα Οι νέες microορφές αξιολόγησης του microαθητή στην ολοκληρωmicroένη τους microορφή θα

αποτελέσουν microια δεύτερη τοmicroή microετά από εκείνη του ∆ΕΠΠΣ και των ΑΠΣ στη διαmicroόρφωση της σοβαρής εσωτερικής αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Μια τέτοια τοmicroή ίσως ανοίξει το δρόmicroο και για την αναθεώρηση του εξεταστικού συστήmicroατος εισαγωγής στα πανεπιστήmicroια

Συmicroπερασmicroατικά Το συζητούmicroενο λοιπόν που είναι η νέα θεώρηση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος για την

υποχρεωτική εκπαίδευση προσεγγίζεται ήδη στην πράξη και αρχίζει να δίνει microε την ΕΖ σε αυτή τη φάση τη δυναmicroική εκείνη και την ευελιξία στο σχολείο να ανταποκρίνεται στην κοινωνική ρευστότητα της εποχής microας σ ένα πραγmicroατιστικό επίπεδο που δεν παγιδεύεται σ ένα microεταmicroοντέρνο και αόριστο προβληmicroατισmicroό Αντίθετα microε το νέο σύστηmicroα το σχολείο του microέλλοντος προετοιmicroάζει microε επιτυχία την κοινωνική ένταξη του microαθητή ο οποίος δικαιούται να σκέφτεται να χαίρεται και να ονειρεύεται Θα δώσει επίσης στην ολοκλήρωσή του τη δυνατότητα να απελευθερωθούν τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις (όπως έγινε και microε το νόmicroο πλαίσιο 1268 του 1982 για τα Πανεπιστήmicroια) καθώς ο εκπαιδευτικός θα microπορεί να

17

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Οριζόντια και κάθετη παρουσίαση κατανοmicroής θεmicroελιωδών εννοιών ΄πως εmicroφανίζονται σε όλα τα ΑΠΣ

Των τάξεων του ∆ηmicroοτικού Σχολείου

ΘΕΜΕΛΙΩ∆ΕΙΣ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΦΥΣΙΚΑ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

ΕΝΝΟΙΕΣ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε Αλληλεπίδραση + + ++ ++ + + ++ ++ ++ ++ +++ +++ ++ +++ +++ +++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++

Άτοmicroο - Σύνολο + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

Επικοινωνία +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ ++ ++ ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++ + + + + +

Μεταβολή + + + + + + + + ++ ++ ++ ++ + ++ + + ++ + +++ +++ +++ +++ +++

Οmicroοιότητα - ∆ιαφορά ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ + + + + + +

Πολιτισmicroός + + + + + + + + + + + + + + + + + ++ + + + + +

Σύστηmicroα +++ +++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++ ++ + + + ++ ++ ++ + + ++ ++ ++

Χώρος - Χρόνος + + + + + + + + + + + + +++ ++ ++ ++ + + + + + + +

ΘΕΜΕΛΙΩ∆ΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΟΙΝ amp ΠΟΛΙΤ ΑΓΩΓΗ

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΑΓΓΛΙΚ

ΕΝΝΟΙΕΣ Γ ∆ Ε ΣΤ Γ ∆ Ε ΣΤ Ε ΣΤ Ε ΣΤ Α Β Γ ∆ Ε ΣΤ ∆΄ Ε΄ ΣΑλληλεπίδραση ++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ + ++ ++ ++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ ++

Άτοmicroο - Σύνολο + + + + + + + + + + ++ + + + + + + + +

Επικοινωνία ++ ++ + + +++ ++ + +++ + + ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ +++

Μεταβολή + + + + + + + ++ ++ + + ++ ++ ++ ++ + + +

Οmicroοιότητα - ∆ιαφορά + + + + + + + ++ + ++ + ++ + + + + + + ++

Πολιτισmicroός +++ ++ ++ + ++ + ++ + + + + + + + + + + + ++

Σύστηmicroα + + ++ + + + + + + + ++ ++ ++ ++ + + + + +

Χώρος - Χρόνος + + + ++ + + + + +++ +++ + + + + + + + + +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η ποσοτική αποτύπωση microε (+) σπάνια (++) συχνά (+++) πολύ συχνά αντανακλά τη γενικότερη κατανοmicroή των εν λόγω εννοιών που βασίζεται στους στόχους και τα περιεχόmicroενα των ΑΠΣ

7

Στο πλαίσιο αυτό αναφέρουmicroε ενδεικτικά ότι στα ΑΠΣ λχ των Θρησκευτικών σκιαγραφούνται και χαρακτηριστικά διαφορετικών θρησκευτικών οmicroάδων (στην Ελλάδα και τον κόσmicroο) ώστε να ευαισθητοποιηθεί ο microαθητής ως προς τη διαφορετικότητα των πολιτισmicroών την αποδοχή και το σεβασmicroό τους Για την αρχική διδασκαλία της γλώσσας ενισχύεται η φωνητική διάσταση η οποία συνεπικουρείται από την ολιστική Όσον αφορά την Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραmicromicroατεία επιχειρείται εκτός άλλων και η διασύνδεση της αρχαίας και νέας ελληνικής γραmicromicroατείας microε την ευρωπαϊκή Στη Λογοτεχνία επιχειρείται η ολιστική προσέγγιση των λογοτεχνικών κειmicroένων ενώ εισάγεται η διαπολιτισmicroική αντίληψη και προσέγγισή τους Στην Ιστορία εισάγεται η Τοπική Ιστορία ως πεδίο διαθεmicroατικής έρευνας από τους microαθητές ενώ παραmicroένει η προτεραιότητα της Ελληνικής Ιστορίας ενισχύεται αισθητά η πραγmicroάτευση της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας της Ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης των Βαλκανικών και άλλων γειτονικών λαών Στα ΑΠΣ επίσης αναδεικνύεται η σηmicroασία της Ειδικής Αγωγής και διαφαίνεται η αρχή της παροχής ίσων ευκαιριών εκπαίδευσης και της δηmicroιουργίας προϋποθέσεων για την ανάπτυξη ενός σχολείου για όλους ενώ προχωρεί η σύνταξη ειδικών ΑΠΣ για τα παιδιά microε ειδικές αδυναmicroίες Στα Μαθηmicroατικά επιχειρείται επίσης κλασικότερη διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων για την

αποτελεσmicroατικότερη απόκτηση βασικών microαθηmicroατικών δεξιοτήτων Στις Φυσικές Επιστήmicroες για τις οποίες σήmicroερα φαίνεται να υπάρχει ένα βασικό πλέγmicroα ιδεών (η σωmicroατιδιακή φύση της ύλης οι νόmicroοι διατήρησης η κυτταρική βάση της έmicroβιας ύλης) το νέο ΑΠΣ αναδεικνύει αυτές τις ιδέες όπως και τον ενιαίο χαρακτήρα των Φυσικών Επιστηmicroών Στα ΑΠΣ της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής η οργάνωση του περιεχοmicroένου στηρίζεται σε βασικές έννοιες της laquoΠαιδείας του πολίτηraquo και προτείνεται κυρίως η συmicromicroετοχική και συνεργατική microεθοδολογία για την καλλιέργεια και της αποδοχής του άλλου και τη συνειδητοποίηση της διαπολιτισmicroικότητας ως γεγονότος Έmicroφαση δίδεται ακόmicroα στην εξοικείωση του microαθητή microε τις Νέες Τεχνολογίες και την Τεχνολογία γενικότερα στην ανάδειξη της σπουδαιότητας των Ξένων Γλωσσών των προγραmicromicroάτων της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Αγωγής Υγείας microέσα στο πλαίσιο της οποίας εντάσσονται και οι διαφυλικές σχέσεις των Κοινωνικών Επιστηmicroών της Αισθητικής Αγωγής της Φυσικής Αγωγής microε την προβολή του προγράmicromicroατος της Ολυmicroπιακής Παιδείας και της Προσχολικής Αγωγής Στον πίνακα 2 παραθέτουmicroε τα κύρια γενικά χαρακτηριστικά του ∆ΕΠΠΣ και των συνακόλουθων ΑΠΣ

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Κύρια χαρακτηριστικά της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης 1 Εκσυγχρονίζεται η δοmicroή των ΑΠΣ και επικαιροποιείται η αξιόλογη γνώση 2 Μειώνεται η διδασκόmicroενη ύλη 3 Εισάγεται η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης 4 Εισάγεται η Ευέλικτη Ζώνη 5 Εισάγονται τα σχέδια εργασίας 6 Ενισχύεται το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον 7 Αξιοποιούνται οι νέες τεχνολογίες 8 Εκσυγχρονίζεται η αξιολόγηση των microαθητών 9 Βελτιώνονται οι διάφοροι αλφαβητισmicroοί 10 Εισάγεται νέο εκπαιδευτικό υλικό 11 Υπερκαλύπτεται η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου 12 Απελευθερώνονται τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις

Το σχεδιασθέν και θεσmicroοθετηmicroένο ∆ΕΠΠΣ (ΦΕΚ 303 amp 304 - 13-3-03 ΦΕΚ 1196

26-8-03 Ιστοσελίδα ΠΙ) αποτέλεσmicroα πολλών συνεργασιών των microελών του ΠΙ και συνεδριάσεων των συλλογικών του οργάνων αποτελεί microια σηmicroαντική καινοτόmicroο παρέmicroβαση του ΠΙ και του ΥπΕΠΘ που αποτελεί το πλαίσιο και τη βάση της συγγραφής των νέων

8

βιβλίων και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού για όλα τα microαθήmicroατα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Το νέο αυτό εκπαιδευτικό υλικό χαρακτηρίζεται από σεβασmicroό και ευαισθησία στην προσπάθεια των microαθητώνιών όσον αφορά τα περιεχόmicroενα την ποιότητα και την ποσότητα της διδακτέας ύλης αλλά και την αισθητική του παρουσίαση Αυτός ο σεβασmicroός είναι αναγκαίος γιατί όπως από χρόνια υποστηρίζουmicroε οι microαθητές microας είναι οι σκληρότερα εργαζόmicroενοι Έλληνες πολίτες αν στον παρονοmicroαστή βάλουmicroε τη συmicroποσούmicroενη ενδοσχολική και εξωσχολική προσπάθειά τους (Αλαχιώτης 2002δ) Γι αυτό το σχολείο πρέπει να αναπτύξει ουσιαστικά την κριτική σκέψη ενώ η

αναmicroφίβολα επιβαλλόmicroενη ποικιλόmicroορφη και συνεχής στήριξη του microαχόmicroενου εκπαιδευτικού microια άλλη βασική παιδαγωγική αρχή είναι εξίσου σηmicroαντική και αναγκαία για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήmicroατοςuacute πρακτική που δροmicroολογείται ήδη microε την έναρξη της επιmicroόρφωσης το Μάρτιο 2004 (microέχρι και το 2005) στη διαθεmicroατικότητα τα σχέδια εργασίας και την οmicroαδοσυνεργατική microέθοδο microέσα από προσοmicroοιώσεις υποδειγmicroατικής διδασκαλίας Και τούτο διότι η σχετική επιmicroόρφωση είναι αναγκαία για να σκέπτονται οι εκπαιδευτικοί πέρα από τα γεγονότα να κατανοούν την εννοιολογική δοmicroή των επιστηmicroών καθώς διασυνδέονται οι διάφορες επιστήmicroες microε τις διαθεmicroατικές έννοιες και να έχουν την ικανότητα να προσδιορίζουν microε σαφήνεια τις βασικές ιδέες-κλειδιά που οδηγούν τους microαθητές στη βαθιά γνώση microέσα από την αξιοποίηση των θεmicroελιωδών διαθεmicroατικών εννοιών Η microεγάλη συζήτηση που έγινε στις 13 περιφέρειες της χώρας το 2002 σχετικά microε όσα

προαναφέρθηκαν ο διάλογος microε το microαχόmicroενο εκπαιδευτικό που επανατροφοδότησε τον ενθουσιασmicroό για το laquoόραmicroαraquo της διαθεmicroατικότητας δεν ήταν microόνο microια αναγκαιότητα που επαναφέρει στο προσκήνιο microε έναν πρωτότυπο τρόπο εκπαιδευτικές ευαισθησίες που είχαν εκφρασθεί τον περασmicroένο αιώνα από τον Εκπαιδευτικό Όmicroιλο αλλά σηmicroατοδότησε επίσης πολλές καινοτοmicroίες και πρακτικές στην προσέγγιση των εκπαιδευτικών πραγmicroάτων της χώρας Έτσι για πρώτη φορά πχ επικοινώνησε το ΥΠΕΠΘ για τέτοια θέmicroατα microέσω του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου microε την εκπαιδευτική βάση Για πρώτη φορά έγινε τόσο σοβαρή microακρόχρονη και microεγάλη προετοιmicroασία πριν τη συγγραφή νέων βιβλίων και την προγραmicromicroατισθείσα εισαγωγή τους στα σχολεία Για πρώτη φορά η Ελλάδα δεν είναι ουραγός αλλά προβάλλεται ως ένα βαθmicroό και ως συmicroπρωταγωνιστής στις χώρες της Ευρώπης για ένα εκπαιδευτικό θέmicroα όπως είναι η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης καθώς το 53 των χωρών αυτών δεν έχει ασχοληθεί microε το θέmicroα (Καρατζιά Σταυλιώτη 2002) για το οποίο η χώρα microας υλοποιεί πιλοτικά ένα microέρος που αφορά την Ευέλικτη Ζώνη ενώ το υπόλοιπο microέρος βρίσκεται στο στάδιο εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού το οποίο θα εισαχθεί στα σχολεία το 2005-6 και το 2006-7uacute δηλαδή από το 2000 που άρχισε ο παιδαγωγικό σχεδιασmicroός της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης έως το 1006-7 θα διανυθούν 6-7 χρόνια χρόνος κατάλληλος για microια τέτοια σοβαρή αλλαγή Η άποψη σχετικά microε την πρωτοτυπία τη φαντασία αλλά και τον ορθολογικό σχεδιασmicroό

του εγχειρήmicroατος ενισχύεται και από τις θέσεις των εmicroπειρογνωmicroόνων του δικτύου laquoΕυρυδίκηraquo των χωρών της Ευρώπης που εκφράστηκαν ιδιαίτερα θετικά πρόσφατα (2003) σε συνεδρίαση στην Αθήνα Η Ελληνική αυτή παρέmicroβαση ενισχύεται και αναδεικνύεται microέσα και από την προσεκτική microελέτη των κειmicroένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αφορούν την εκπαιδευτική πολιτική των κρατών microελών και ιδιαίτερα του κειmicroένου στο οποίο παρουσιάζονται οι microελλοντικοί συγκεκριmicroένοι στόχοι των εκπαιδευτικών συστηmicroάτων και συστηmicroάτων κατάρτισης που θα επιτρέψουν σε όλους τους ευρωπαίους πολίτες να συmicromicroετάσχουν στη νέα κοινωνία της γνώσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα 2002) Με την υιοθέτηση της διαθεmicroατικής προσέγγισης όπως αυτή περιγράφεται στο ∆ΕΠΠΣ και εφαρmicroόζεται στην εκπόνηση του εκπαιδευτικού υλικού αλλά και στην υλοποίηση του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης προωθείται η βελτίωση της

9

ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού συστήmicroατος microέσα από την ανάπτυξη των διαφόρων τύπων αλφαβητισmicroού (διασύνδεση της σχολικής γνώσεις microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής) και την καλλιέργεια δεξιοτήτων microεθοδολογίας και αυτορυθmicroιζόmicroενης microάθησης (Αλαχιώτης 2002δ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Ματσαγγούρας 2002β Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 7) Στο σχεδιασmicroό για την υποστήριξη της εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας του ∆ΕΠΠΣ στη

σχολική πράξη σοβαρό ρόλο παίζουν όπως προαναφέραmicroε και οι επιmicroορφωτικές παρεmicroβάσεις Ταυτόχρονα microε την παραγωγή υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού και σε ηλεκτρονική microορφή (ανοικτά λογισmicroικά) ενισχύεται και η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση αξιοποιούνται περισσότερες πηγές γίνεται ελκυστικότερο το σχολείο και ιδιαίτερα στην περίπτωση των ξένων γλωσσών αυξάνεται η συνειδητοποίηση της σηmicroασίας της εκmicroάθησης ξένων γλωσσών για όλους συντελώντας στην προώθηση του στρατηγικού στόχου της δηmicroιουργίας ενός εκπαιδευτικού συστήmicroατος ανοικτού στον ευρύτερο κόσmicroο (CIDREE 1999 Lawton et al 2000)

H Eυέλικτη Ζώνη Με το πρόγραmicromicroα της Ευέλικτης Ζώνης ουσιαστικοποιείται στο έπακρο η διαθεmicroατική

προσέγγιση της γνώσης και προσεγγίζεται αποτελεσmicroατικά ο προβληmicroατισmicroός περί της ζητούmicroενης καλλιέργειας και διαπαιδαγώγησης του microαθητή προς την κατεύθυνση της δηmicroιουργικής microάθησης (Αλαχιώτης 2002γ Ματσαγγούρας 2002α) Με το συστηmicroατοποιηmicroένο και οργανωmicroένο αυτό καινοτόmicroο πρόγραmicromicroα (Αλαχιώτης 2002γ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 6) που εφαρmicroόζεται σε ∆ηmicroοτικό Γυmicroνάσιο και Νηπιαγωγείο η παρέmicroβαση στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα είναι πολύ microικρή και αξιοποιείται microε τον πιο εποικοδοmicroητικό τρόπο καθώς ανοίγεται ένα παράθυρο ελευθερίας επικοινωνίας και σύνδεσης της σχολικής ζωής microε την κοινωνία και την πραγmicroατικότητα Η Ευέλικτη Ζώνη κινείται microέσα από τις συντεταγmicroένες των δηmicroιουργικών microεθόδων διδασκαλίας όπως η microέθοδος σχεδίων εργασίας (Kανάκης 1987 Χρυσαφίδης 1994) καλλιεργώντας επί της ουσίας την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του microαθητή Στο πιλοτικό αυτό Πρόγραmicromicroα οι microαθητές και οι εκπαιδευτικοί αναπτύσσοντας την πρωτοβουλιακή τους δράση και microέσα από συmicroπράξεις εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων υλοποιούν σχέδια εργασίας microε θέmicroατα δικής τους επιλογής ειδικά προσαρmicroοσmicroένα στις συνθήκες που επικρατούν σε κάθε σχολείο και τοπική κοινωνία Στο πλαίσιο αυτό ισχυροποιείται και το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον συmicroβάλλοντας στην καλύτερη διασύνδεση του σχολείου microε τον κοινωνικό του περίγυρο Η καλλιέργεια λοιπόν της δηmicroιουργικότητας του microαθητή είναι ένα δύσκολο θέmicroα Και

τούτο διότι ενώ είναι microια στάση πέραν κάθε συζήτησης απαραίτητη κανένας ακόmicroα δεν γνωρίζει πώς αναπτύσσεται και κατ επέκταση πώς διδάσκεται γιατί δεν είναι γνώση και δεν microπορεί να προγραmicromicroατιστεί (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Hayes 1994) Γι αυτό δεν υπάρχει microαγική συνταγή για την ανάπτυξη της δηmicroιουργικότητας Υπάρχουν όmicroως προσπάθειες που φαίνονται θετικές Για να αναπτυχθούν πχ οι δηmicroιουργικές ικανότητες του microαθητή πρέπει να θεωρήσουmicroε ως βασική παράmicroετρο το ενδιαφέρον του Η δηmicroιουργικότητα είναι microια αναζήτηση microια ανακάλυψη που πρέπει να καλλιεργηθεί microε φυσικό τρόπο για να νιώσει ο microαθητής microια ελάχιστη εmicroπιστοσύνη και αυτοπεποίθηση για να microην οδηγηθεί στην ανακάλυψη υποκατάστατων Αντίθετα πρέπει να βοηθηθεί από το εκπαιδευτικό σύστηmicroα και τον εκπαιδευτικό να ανακαλύψει το άγνωστο χάρισmicroά του το ίχνος της ιδιοφυΐας του το ταλέντο του σε κάτι (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Gardner 1998) καθώς ο microαθητής πρέπει να έχει ενεργό συmicromicroετοχή στη microάθηση όπως οι σχετικές έρευνες υποστηρίζουν Η Ευέλικτη Ζώνη δεν προτείνεται βέβαια ως πανάκεια για την αντιmicroετώπιση κάθε

εκπαιδευτικού προβλήmicroατος Απαντά όmicroως πιο πειστικά σε ορισmicroένα προβλήmicroατα και microπορεί

10

να καλλιεργήσει microια γενικότερη αντίληψη για την κατάκτηση της γνώσης και τη δηmicroιουργικότητα Για παράδειγmicroα τα λεγόmicroενα laquoπολυθεmicroατικά βιβλίαraquo (Αλαχιώτης 2002γ) ένα για το ∆ηmicroοτικό και ένα για το Γυmicroνάσιο που αναφέρονται σε ποικίλα θέmicroατα τα οποία επεξεργάστηκαν αφιλοκερδώς καταξιωmicroένες προσωπικότητες των γραmicromicroάτων των επιστηmicroών και των τεχνών της χώρας microας διαmicroορφώνουν microια έγκυρη πηγή πληροφόρησης για επίκαιρα αλλά και για διαχρονικά θέmicroατα βοηθώντας το microαθητή να κατανοήσει την πραγmicroατικότητα και να την αντιmicroετωπίσει δηmicroιουργικά Η εκπόνηση επίσης συλλογικών εργασιών για ενδιαφέροντα θέmicroατα αναβαθmicroίζει και την αντίληψη των microαθητών για την τυπική διδασκαλία στα αυτόνοmicroα microαθήmicroατα Η συγγραφή πχ ενός laquoδηmicroιουργικούraquo κειmicroένου από το microαθητή microπορεί να προσφέρει στην εκmicroάθηση της γλώσσας σοβαρό όφελος συmicroπληρωmicroατικά προς τους microερικώς απεχθείς και άψυχους εν πολλοίς κανόνες Το ίδιο και για τα άλλα microαθήmicroατα Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι η συνεργασία των διδασκόντων για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θα microεγιστοποιήσει το προσδοκώmicroενο αποτέλεσmicroα γι΄ αυτό κανένας δεν αποκλείεται και κανένας δεν πρέπει να διεκδικεί την αποκλειστικότητα Ένα άλλο πρόβληmicroα στο οποίο microπορεί να δοθεί απάντηση microέσα από την Ευέλικτη Ζώνη

είναι τα πολλά και αξιόλογα καινοτόmicroα εκπαιδευτικά προγράmicromicroατα που έχουν εκπονηθεί (όπως της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του laquoΜελίναraquo της Αγωγής Υγείας κά) αλλά ωστόσο δε βρίσκουν χώρο στο ασφυκτικό ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Η Ευέλικτη Ζώνη microπορεί να λειτουργήσει σαν ένα φίλτρο δράσης της laquoφυσικής επιλογήςraquo στο οποίο θα δοκιmicroαστούν τα τρέχοντα προγράmicromicroατα και θα δοκιmicroάζονται τα microέλλοντα για να διαφανεί ποιο microπορεί να laquoεπιβιώσειraquo και να αποτελέσει συστατικό της στοιχείο Είναι microια laquoοmicroπρέλαraquo πέραν των άλλων που microπορεί να καλύψει κάθε ενδιαφέρουσα παιδαγωγική καινοτοmicroία σκέψη και πρακτική microια laquoόασηraquo στη laquoδιψασmicroένη εκπαιδευτικήraquo κοινότητα για πρωτοβουλία και ευελιξία ένα σύστηmicroα σταδιακής απόσταξης της παιδαγωγικής αλήθειας και της αξιόλογης γνώσης που πρέπει να προωθείται σταδιακά στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Το microοντέλο αυτό της Ευέλικτης Ζώνης που εισηγηθήκαmicroε - και microόνο στο Συντονιστικό

Συmicroβούλιο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου συζητήθηκε δεκαεπτά φορές αλλά και στα σχετικά Τmicroήmicroατα του ΠΙ - φαίνεται να βρίσκει την αποδοχή του στην πράξη στο σχολείο Και τούτο διότι πιλοτικά σχολεία αναφέρουν ήδη γοργή θετική επίδραση στην κοινωνικοποίηση και τη δηmicroιουργικότητα των microαθητών Για του λόγου το αληθές παρουσιάζουmicroε στον πίνακα 3 microερικά σχόλια από πιλοτικά σχολεία

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Απόψεις εκπαιδευτικών για την ΕΖ α) Από ∆ηmicroοτικά σχολεία β) Από Γυmicroνάσια laquoΜειώθηκαν οι τσακωmicroοί και διαπληκτισmicroοί των microαθητών και οι εντάσεις τους κατά την είσοδο στην τάξη microετά το διάλειmicromicroαraquolaquoΗ καθολική συmicromicroετοχή των microαθητών στο πρόγραmicromicroα είναι κάτι που microας ξαφνιάζειraquo laquoΜη καλοί και καλοί microαθητές συmicromicroετέχουν σε microια τάξη όχι όπως την ξέραmicroε αλλά σε microια τάξη οργανισmicroό που microαθαίνει να αναπτύσσει την κριτική τη σκέψηraquo laquoΜαθητές που ένοιωθαν αποmicroονωmicroένοι ή θεωρούσαν τους εαυτούς τους περιττούς τώρα δραστηριοποιούνται microέσα στην οmicroάδαraquo laquoΗ ΕΖ έκανε το σχολείο ελκυστικό για microεγάλο αριθmicroό παιδιών Υπήρχαν περιπτώσεις που οι microαθητές έδειξαν microεγάλη απογοήτευση ή και ξέσπασαν σε κλάmicroατα όταν οι δάσκαλοι τους

laquoΟι περισσότεροι καθηγητές του σχολείου αγκαλιάσαmicroε το πρόγραmicromicroα Οι microαθητές ενθουσιάστηκανraquo laquoΑυτό ήταν κάτι πρωτόγνωρο και τους ενθουσίασε πραγmicroατικάraquo laquoΑκόmicroη και microαθητές microε microαθησιακά προβλήmicroατα ή ανήκοντες σε microειονότητες (παλιννοστούντες και αλλοδαποί) συmicromicroετείχαν microε ενθουσιασmicroόraquo laquoΣφυρηλατήθηκε το πνεύmicroα της οmicroαδικότητας και της συνεργασίας και ασχολήθηκαν microε θέmicroατα που κάτω από άλλες συνθήκες θα ήταν δύσκολο να ασχοληθούνraquo laquoΚαταρχήν είναι πολύ θετικά τα αποτελέσmicroατα από την εφαρmicroογή της ΕΖ εφόσον οι microαθητές είχαν τη δυνατότητα να

11

ανακοίνωσαν την ολοκλήρωση της ΕΖraquo

αποκοmicroίσουν έντονα βιώmicroατα γνώσεις και εmicroπειρίες καθ΄όλη τη διάρκεια της χρονιάςraquo

Στην έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της ΕΖ (ΠΙ 2003 ιστοσελίδα)

που υλοποιήθηκε κατά το 2001-02 υπάρχουν στατιστικά και άλλα περιγραφικής microορφής ευρήmicroατα που στηρίζονται στην ανάλυση των δεδοmicroένων από 1000 συmicroπληρωmicroένα ερωτηmicroατολόγια (734 από δηmicroοτικά σχολεία και νηπιαγωγεία και 266 από γυmicroνάσια) 104 ηmicroιδοmicroηmicroένες συνεντεύξεις (44 συνεντεύξεις διευθυντών σχολικών microονάδων και 60 σχολικών συmicroβούλων) καθώς και σε 26 εκθέσεις αξιολογητών της εφαρmicroογής της ΕΖ microελών του ΠΙ Μέσα από τη συγκριτική αντιπαραβολή των αποτελεσmicroάτων των διαφόρων αναλύσεων φαίνεται ο υψηλός βαθmicroός επίτευξης των στόχων του προγράmicromicroατος αναδεικνύονται οι θετικές επιδράσεις της εφαρmicroογής του και ταυτόχρονα εντοπίζονται τα στοιχεία τα οποία microπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω σε κάθε σχεδιασmicroό επέκτασης του προγράmicromicroατος Πιο συγκεκριmicroένα τα ποσοτικά στοιχεία τεκmicroηριώνουν τη θετική αποδοχή που είχε το πρόγραmicromicroα τόσο από τους εκπαιδευτικούς (πίνακας 4) και τους γονείς όσο και από τους microαθητές αλλά και τον υψηλό βαθmicroό προώθησης των ακαδηmicroαϊκών και ευρύτερων στόχων που ετέθησαν στο πλαίσιο του προγράmicromicroατος αυτού Το γενικό συmicroπέρασmicroα είναι ότι το 83 των δασκάλων και το 74 των καθηγητών που υλοποίησαν το πρόγραmicromicroα επισηmicroαίνουν ότι laquoη εφαρmicroογή της ΕΖ στην υποχρεωτική εκπαίδευση είναι πολύ αναγκαίαraquo

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Ιεράρχηση των αποτελεσmicroάτων της ΕΖ από τους εκπαιδευτικούς

∆ηmicroοτικά Σχολεία Γυmicroνάσια

1 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 1 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 3 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 3 Αυτοmicroάθηση 4 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 4 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 5 Αυτοmicroάθηση 5 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 6 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 6 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 10 Βελτίωση επίδοσης 10 Βελτίωση επίδοσης

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ποσοστό που κυmicroαίνεται από 60-80 των εκπαιδευτικών και

των δύο βαθmicroίδων θεώρησαν ότι microέσα από την ΕΖ προωθείται η δηmicroιουργία καλύτερων σχέσεων ανάmicroεσα στους microαθητές του σχολείου καθώς και ανάmicroεσα σε όλους που εmicroπλέκονται στη διδακτική και microαθησιακή διαδικασία (εκπαιδευτικούς γονείς στελέχη της εκπαίδευσης κά) Ταυτόχρονα οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα πιστεύουν όπως σχολίασε ποσοστό περίπου 70 ότι microε το πρόγραmicromicroα της ΕΖ ενισχύεται το laquoάνοιγmicroαraquo του σχολείου στην κοινωνία και θεmicroελιώνεται το laquoανοικτό σχολείοraquo Σηmicroειώνεται επίσης ότι ποσοστό άνω του 50 των εκπαιδευτικών κρίνουν ότι η εκπαιδευτική παρέmicroβαση που έγινε microε την παραγωγή και διάθεση σε όλα τα σχολεία της χώρας του εκπαιδευτικού υλικού για την Ε Ζ είναι πολύ θετική και ότι αυτή ενισχύεται microε την ανάρτηση του υλικού αυτού στην ιστοσελίδα του ΠΙ γεγονός που υποδηλώνει και τη δραστηριοποίηση των εκπαιδευτικών σε θέmicroατα που αφορούν την αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορίας στην

12

εκπαίδευση Όσον αφορά την επιmicroορφωτική στήριξη των εκπαιδευτικών από το ΠΙ από την ανάλυση των δεδοmicroένων φαίνεται ότι αρκετοί (30-40) θεωρούν θετική τη συνεισφορά του επιmicroορφωτικού σεmicroιναρίου αλλά οι περισσότεροι (άνω του 70) πιστεύουν ότι η διαπροσωπική επικοινωνία και η εξατοmicroικευmicroένη παροχή συmicroβουλών από τους Σχολικούς Συmicroβούλους και τα microέλη του ΠΙ είναι αποτελεσmicroατικότερη Πέραν των ενθαρρυντικών καταγραφών των σχολίων παρουσιάστηκαν και ορισmicroένα

προβλήmicroατα όπως λχ το αίτηmicroα αύξησης των κονδυλίων για τις λειτουργικές δαπάνες περισσότερη επιmicroόρφωση στενότερη συνεργασία microε το Π Ι κά Οι προαναφερθείσες ωστόσο παραποmicroπές αποτελούν απάντηση σε κάποιες δικαιολογηmicroένες ενστάσεις ως προς την προσέγγιση πχ της δηmicroιουργικότητας που όmicroως τις απάντησαν τα ίδια τα πιλοτικά σχολεία Το microοντέλο της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης και της ΕΖ φαίνεται να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες Και τούτο διότι στα θετικά του στοιχεία συγκαταλέγεται και η ανάπτυξη δεξιοτήτων microέσα από την ενεργητική και βιωmicroατική microάθηση microε αποτέλεσmicroα τη βελτίωση της αυτοπεποίθησης των microαθητών και την ενδυνάmicroωση των ικανοτήτων τους να προβαίνουν σε σωστές επιλογές Η οmicroαδοσυνεργατική διδασκαλία ευνοεί τη συmicromicroετοχική και συλλογική προσπάθεια την ευελιξία την αποδοχή του άλλου την ψυχολογική του στήριξη αλλά και την καθιέρωση δηmicroοκρατικών διαδικασιών Αξιοποιείται παράλληλα η σχολική ζωή καθώς δίνεται η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να αναλάβει πρωτοβουλίες να αποκτήσει περισσότερη διδακτική αυτονοmicroία και να ξεφύγει από το ασφυκτικό πλαίσιο της τυπικής διδασκαλίας Η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται στο γενικότερο σχεδιασmicroό αλλαγής της θεώρησης του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης που προβάλλεται στο ∆ΕΠΠΣ και είναι πλήρως διαθεmicroατική Ο χρόνος εφαρmicroογής της για microεν το ∆ηmicroοτικό ποικίλλει από 4 ώρες στις microικρές τάξεις microέχρι 2 ώρες στις δύο τελευταίες για δε το Γυmicroνάσιο περιορίζεται αρχικά στις 2 ώρες την εβδοmicroάδα Η microικρή microείωση των ωρών διδασκαλίας για ορισmicroένα microαθήmicroατα δε σηmicroαίνει καθόλου υποβάθmicroισή τους αλλά αντίθετα αναβάθmicroισή τους αφού το εύρος του γνωστικού τους περιεχοmicroένου θα προβάλλεται και microέσα από τις δραστηριότητες αυτής της καινοτοmicroίας Αξίζει να τονιστεί ότι ανάλογη αλλά όχι ταυτόσηmicroη υποχρεωτική ζώνη στο ωρολόγιο

πρόγραmicromicroα έχει πρόσφατα καθιερωθεί στα σχολεία (∆ηmicroοτικά και Γυmicroνάσια) της Πορτογαλίας microε τον τίτλο Area Escola Στην εν λόγω ζώνη αναmicroορφώνεται επίσης ο σχολικός χρόνος (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη) προγραmicromicroατίζεται η εφαρmicroογή της microε επέκταση του ωρολογίου προγράmicromicroατος όπως και στην πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τα ολοήmicroερα σχολεία και προσεγγίζεται η διαθεmicroατικότητα στη βάση σχεδίων εργασίας (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη)Υπογραmicromicroίζεται επίσης ότι οι προαναφερθείσες οmicroοιότητες είναι προσαρmicroοσmicroένες στις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας γι΄ αυτό και στην Πορτογαλία την οποία βάλαmicroε στην συζήτησή microας το σχετικό πρόγραmicromicroα έχει προχωρήσει microέχρι την υποχρεωτική αξιολόγηση των microαθητών γεγονός που δεν ισχύει στη δική microας πρόταση για την Ευέλικτη Ζώνη την οποία θέλουmicroε ουσιαστική laquoόασηraquo στην καθηmicroερινή πορεία των microαθητών microέσα στο σχολείο Μια σοβαρή επίσης διαφορά αφορά το ότι η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται ως σοβαρό συστατικό στοιχείο στη γενικότερη πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη διαθεmicroατικότητα (∆ΕΠΠΣ ΑΠΣ) ενώ η Area Escola έχει περισσότερο αυτόνοmicroη microορφή (Amaro 2003) Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο υλοποίησε κατά το σχολικό έτος 2001-2002 την πρώτη

πιλοτική εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης σε 11 Νηπιαγωγεία 176 ∆ηmicroοτικά και 52 Γυmicroνάσια της χώρας αστικά και ηmicroιαστικά Η ανταπόκριση των ∆ηmicroοτικών σχολείων στο κάλεσmicroα επέκτασης της Ευέλικτης Ζώνης στο σχολικό έτος 2002-2003 υπήρξε microεγάλη Από τα υπερχίλια σχολεία που δήλωσαν συmicromicroετοχή επελέγησαν 563 Τα Νηπιαγωγεία που επελέγησαν ανήλθαν στα 149 Πρόβληmicroα υπήρξε microε τα Γυmicroνάσια (43 για το 2002-2003) γεγονός που απαιτεί ανάλυση και λύση καθώς σε αρκετά πιλοτικά Γυmicroνάσια υπήρξε

13

επιτυχής εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Στο έτος 2003-2004 το σύνολο των επί πλέον σχολείων που συmicromicroετέχουν στην Ευέλικτη Ζώνη είναι 2147 (946 Νηπιαγωγεία 957 ∆ηmicroοτικά και 229 Γυmicroνάσια και 15 Ειδικά Σχολεία) Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό που είχε

παραχθεί από το ΠΙ και έχει διανεmicroηθεί σε όλα τα σχολεία της χώρας συνέβαλε στην πιλοτική εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Το υλικό αυτό είναι ουσιαστικά ο καρπός της συνεργασίας του ΠΙ microε την ευρύτερη επιστηmicroονική και εκπαιδευτική κοινότητα Ενδεικτικά αναφέρεται αυτό που είχε επιλεγεί προσεκτικά microέσα από τα 85 Πειραmicroατικά Προγράmicromicroατα Εκπαίδευσης (ΠΠΕ) του έργου ΣΕΠΠΕ του ΠΙ Τα ΠΠΕ που επιλέχθηκαν έτυχαν αναmicroόρφωσης επεξεργασίας και προσθηκών σε συνεργασία microε τους επιστηmicroονικούς υπευθύνους που τα δηmicroιούργησαν Εκτός από τα πολυθεmicroατικά βιβλία που προαναφέραmicroε ιδιαίτερα χρήσιmicroα θεωρούνται ο

Οδηγός για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης (ΠΙ 2001) και το ανάλογο εποπτικό εκπαιδευτικό υλικό (διαφάνειες ηχητικά αρχεία λογισmicroικό ταινίες βίντεο) Οι εκπαιδευτικοί microπορούν να χρησιmicroοποιήσουν το υλικό αυτό αυτούσιο ή τροποποιηmicroένο για τις άmicroεσες διδακτικές τους ανάγκες αλλά και ως υλοποιήσιmicroη πρόταση για την παραγωγή παραπλήσιου διαφορετικού ή συmicroπληρωmicroατικού υλικού από τους ίδιους Άλλωστε η ενεργοποίηση και η δηmicroιουργικότητα δεν αφορά microόνο τους microαθητές αλλά και τους διδάσκοντες Γι αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η Ευέλικτη Ζώνη έχει laquoανοιχτήraquo θεmicroατική και η τελική επιλογή των αντικειmicroένων microελέτης βασίζεται κυρίως στην αρχή της ελεύθερης συλλογικότητας και στην αρχή της ποικιλίας και του πλουραλισmicroού Έτσι αντισταθmicroίζεται η ανελαστικότητα της microονοmicroέρειας και ο πολυκερmicroατισmicroός του παραδοσιακού σχολείου Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβλήθηκε από το ΠΙ να εmicroπλουτίσει τον Οδηγό της Ευέλικτης

Ζώνης microε σχέδια εργασίας (ΠΙ 2001 2002α) που θα αξιοποιούν περισσότερο τα θέmicroατα των πολυθεmicroατικών βιβλίων τα οποία κινδύνευσαν να χαθούν στην πληθώρα του εκπαιδευτικού υλικού που προωθήθηκε στα σχολεία Η έmicroφαση που δίνεται στα σχέδια εργασίας βασίζεται στο γεγονός ότι η εν λόγω microέθοδος είναι καθαρά microαθητοκεντρική και πραγmicroατοποιείται microέσα σε πλαίσια συλλογικής δράσης των microαθητών ∆ηλαδή ως αφετηρία τους τα σχέδια εργασίας έχουν τους προβληmicroατισmicroούς και τα ενδιαφέροντα microεmicroονωmicroένων ατόmicroων ή του συνόλου της διδακτικής οmicroάδας Ο σχεδιασmicroός των εργασιών γίνεται microε ευθύνη της οmicroάδας και στοχεύει κυρίως στην ολοκλήρωση κάποιου έργου που οδηγεί στη λύση ενός προβλήmicroατος ή στην απάντηση κάποιου ερωτήmicroατος πάντα βέβαια microέσα από βιωmicroατικές επικοινωνιακές δραστηριότητες Άλλοτε πάλι το κοινό έργο παίρνει τη microορφή εικαστικής σύνθεσης ή χειροπρακτικής κατασκευής Υπάρχει και η δυνατότητα να τεθεί και ο προβληmicroατισmicroός ως πρόταση εκ microέρους του εκπαιδευτικού microε microοναδικό όmicroως στόχο την κινητοποίηση της οmicroάδας (ΠΙ 2002α 2003β) Επισηmicroαίνεται ότι για την υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας είναι αναγκαία η ενεργός

συmicromicroετοχή και συλλογική δράση των microαθητών στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης Ο ολοκληρωmicroένος σχεδιασmicroός είναι δεσmicroευτικός για την οmicroάδα και για τούτο τα microέλη της πρέπει να συmicromicroετέχουν ενεργά σε όλη την πορεία διεξαγωγής του σχεδίου εργασίας Η microέθοδος αυτή θεωρείται microια ανοικτή διαδικασία microάθησης και εξελίσσεται ανάλογα microε τις εκάστοτε συνθήκες και τα ενδιαφέροντα όσων συmicromicroετέχουν Κατά την επιλογή των θεmicroάτων θα πρέπει να λαmicroβάνονται υπόψη και να αξιοποιούνται ανάλογα οι δυνατότητες των παιδιών microε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες καθώς και των παιδιών microε ιδιαίτερα εθνοτικά πολιτισmicroικά θρησκευτικά γλωσσικά και κοινωνικοοικονοmicroικά χαρακτηριστικά ώστε να συmicromicroετέχουν ενεργά στην όλη διαδικασία (ΠΙ 2002 αβγ ∆άλκος 1998 Frey 1992 Χρυσαφίδης 1994) Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο της έρευνας που διεξάγεται κατά τη διάρκεια

ενός σχεδίου εργασίας είναι διαφοροποιηmicroένος σε σχέση microε αυτόν που αναλαmicroβάνει κατά την παραδοσιακή διδασκαλία Από φορέας-microεταδότης της γνώσης και κέντρο της διδακτικής

14

διαδικασίας microετατρέπεται σε συνερευνητή συνεργάτη και καθοδηγητή Παρακολουθεί τις δραστηριότητες των microαθητών είναι αρωγός στις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν κατά την εκτέλεση του σχεδίου εργασίας όχι ως αυθεντία αλλά ως εmicroπειρότερος συmicromicroέτοχος Με τη microεθοδολογία αυτή αξιοποιείται η δυναmicroική της συνεργαζόmicroενης microαθητικής οmicroάδας και υλοποιείται σε ένα κλίmicroα αποδοχής ενθάρρυνσης και δηmicroιουργικότητας καθώς ο κάθε microαθητής κατέχει κεντρικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία και ο δάσκαλος διευκολύνει συmicroβουλεύει και ενθαρρύνει τους microαθητές ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση της γνώσης και η καλλιέργεια των στάσεων και των δεξιοτήτων που απαιτεί η σηmicroερινή κοινωνία της Πληροφορίας και της Γνώσης (ΠΙ 2002α Hargraves 1994) Από την microέχρι σήmicroερα εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θεωρείται σηmicroαντική η εmicroπειρία

που απέκτησαν οι σχολικοί σύmicroβουλοι και οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα Η ανάλογη αξιοποίησή τους κατά την επέκταση και στη συνέχεια κατά την πιθανή φάση της microελλοντικής γενικευmicroένης εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας αυτής σε όλα τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης της χώρας θα οδηγήσει στον εκσυγχρονισmicroό και στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος Καθώς το microέτρο αυτό δεν είναι αποσπασmicroατικό αλλά εντάσσεται συνεκτικά microέσα στο πλαίσιο του ∆ΕΠΠΣ η πανταχόθεν στήριξή του αλλά και η αλληλοστήριξη ίσως είναι microια διαδικασία που πρέπει να υπερβεί τις οποιεσδήποτε θολές αmicroφισβητήσειςmiddot ίσως καταδειχθεί microια σηmicroαντική εκπαιδευτική προσφορά ένα χρέος προς τη microαθητιώσα νεολαία της χώρας microας που πρέπει να ξεπληρώσουmicroε microε ευχαρίστηση

Το νέο εκπαιδευτικό υλικό Η πορεία υλοποίησης της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης βρίσκεται προς το τέλος της microε τη συγγραφή όλων των βιβλίων (διδακτικών πακέτων) του ∆ηmicroοτικού και του Γυmicroνασίου και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού Αξίζει να τονιστεί ότι για πρώτη φορά δίδεται το περιεχόmicroενο ο τρόπος οργάνωσής του και η microεθοδολογία για το Νηπιαγωγείο microε τον υπό συγγραφή laquoΟδηγό Νηπιαγωγούraquo στον οποίο υπάρχουν οι κατευθυντήριοι άξονες στη βάση του σχετικού ∆ΕΠΠΣ Τα βιβλία του ∆ηmicroοτικού γράφονται όλα και θα αντικαταστήσουν παmicroπάλαια (περίπου 20 ετών) βιβλία και ως προς την αξιόλογη γνώση και ως προς την εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας Ανάλογα ισχύουν και για όλα τα βιβλία του Γυmicroνασίου Στον πίνακα 5 παραθέτουmicroε το σύνολο του νέου εκπαιδευτικού υλικού που εκπονείται

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εκπαιδευτικό υλικό που εκπονείται ΒΙΒΛΙΑ ΧΑΡΤΕΣ CD-Rom ∆ηmicroργία

Audio CD

Αναπαραγωγή Audio CD

ΑναπαραγωγήVisual CD

∆ηmicroργίαampΑναπαρα γωγήΑφισσών

Αναπαρα γωγή Αφισσών

Α ΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

52

18

18

1

12

2

ΒΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

73

06

19

12

3

7

15

ΣΥΝΟΛΟ

(418)

125

24

37

13

15

9

55

140

Η σχετική διαδικασία εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού που άρχισε το Μάιο του 2003

προκάλεσε microεγάλη συmicromicroετοχή της εκπαιδευτικής κοινότητας και της ελληνικής διανόησηςuacute περίπου 2000 υποψήφιοι κριτές-αξιολογητές ή υποψήφιοι συγγραφείς συmicromicroετείχαν στην πρόσκληση του ΠΙ Το διαχειριστικό microέρος του όλου εγχειρήmicroατος (βλ Πράξη 7 03 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ) ίσως δεν πρέπει να αγνοηθεί καθώς πρόκειται για ένα τεράστιο έργο που υλοποιείται microε πρωτόγνωρες διαφανείς διαδικασίες όπως λχ το ανώνυmicroο των υπό κρίση δειγmicroάτων γραφής και η κωδικοποιηmicroένη microε αριθmicroούς κλήρωση των κριτών-αξιολογητών microετά την κατάθεση των προς κρίση δειγmicroάτων γραφής Παρ όλα αυτά δεν έλειψαν οι ενστάσεις και οι εντάσεις Ωστόσο η στατιστική επεξεργασία του συντελεστή συσχέτισης microεταξύ των συmicromicroετοχών και των επιτυχιών συγγραφικών οmicroάδων και αναδόχων έδειξε υψηλή συσχέτιση στην πρώτη και microεγαλύτερη φάση του διαγωνισmicroού (ακολουθούν και άλλες για πολύ microικρό αριθmicroό αγόνων περιπτώσεων) Ο υψηλός συντελεστής συσχέτισης (r= 090 για την πρωτοβάθmicroια και r= 097 για το Γυmicroνάσιο) υποστηρίζει την αντικειmicroενικότητα στη διαδικασία γεγονός που συνέβαλε στην υποχώρηση κάθε υποψίας για διαβλητότητα του διαγωνισmicroού και οδήγησε σε απόσυρση των ενστάσεων Αξίζει να τονιστεί ότι η κρίση-αξιολόγηση έγινε microε microοριοδοτηmicroένα κριτήρια που

συmicroπεριελάmicroβαναν διάφορες παραmicroέτρους όπως λχ την επιστηmicroονική και παιδαγωγική καταλληλότητα την αισθητική του βιβλίου την αποτύπωση της διαθεmicroατικότητας τη διαδραστικότητα διαθεmicroατικότητα και δηmicroιουργικότητα των ανοικτών λογισmicroικών κά Τα σχεδιασθέντα κριτήρια και τα αντίστοιχα ΑΠΣ ενισχύουν τη δυνατότητα να παρέχονται από τα νέα βιβλία ίσες ευκαιρίες να καλλιεργούνται στάσεις για τη συνεργασία την αλληλεγγύη την αποδοχή της διαφορετικότητας και να συmicroβάλλουν στη δηmicroιουργία φιλικότερου και θετικότερου κλίmicroατος microάθησης Για να αποκτήσουν οι microαθητές τις κατάλληλες γνωστικές δοmicroές γνωστικοκοινωνικές δεξιότητες και microεταγνώσεις για τις προκλήσεις της ζωής της συναρπαστικής εποχής microαςuacute για να έχουmicroε υπαρκτό και συγκεκριmicroένο αντίλογο στη λεγόmicroενη από τον Bernstein (1999) αναποτελεσmicroατικότητα του εκπαιδευτικού συστήmicroατος Στο πλαίσιο που αναφερόmicroαστε στη δοmicroή και στη λειτουργία της θεώρησης του

εκπαιδευτικού υλικού ουσιαστικοποιείται και η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου microε την έννοια ότι ο κάθε εκπαιδευτικός θα διαmicroορφώνει τη δική του laquoσυνταγήraquo διδασκαλίας του microαθήmicroατος βασισmicroένη στο microικρό ολιγοσέλιδο βιβλίο και το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό τις βιβλιοθήκες και άλλες πρόσφορες πηγές που θα έχει στη διάθεσή του Με τον τρόπο αυτό αυξάνονται ουσιαστικά οι βαθmicroοί ελευθερίας του microέχρι σήmicroερα άκαmicroπτου κεντρικού εκπαιδευτικού συστήmicroατος και καλύπτονται οι ανάγκες εισαγωγής του εναλλακτικού βιβλίου το οποίο ήδη προκάλεσε προβλήmicroατα που οδήγησαν στην απόσυρσή του

Η αξιολόγηση του microαθητή Στον ίδιο τόνο αξίζει να υπογραmicromicroιστεί ότι συνακόλουθο της εσωτερικής αλλαγής του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι και ο προβληmicroατισmicroός για τους στόχους τις microορφές αξιολόγησης του microαθητή τις βασικές αρχές και τις τεχνικές εφαρmicroογής της καθώς και τα microέσα έκφρασης του αξιολογικού αποτελέσmicroατος Η νέα αυτή θεώρηση της αξιολόγησης σύmicroφωνα microε το ∆ΕΠΠΣ διευρύνεται από την στενή αντίληψη των τεστ που αποσκοπούν απλώς στον έλεγχο κατάκτησης της προβλεπόmicroενης γνώσης για να συmicroπεριλάβει και τη διαπίστωση του βαθmicroού επίτευξης όλων των στόχων microάθησης και τη διαπίστωση της ατοmicroικής και συλλογικής πορείας των microαθητών ούτως ώστε να σχεδιαστούν και microε τη

16

συmicromicroετοχή των microαθητών τα επόmicroενα στάδια microάθησης Στάδια τα οποία θα στηρίζονται και στον εντοπισmicroό των microαθησιακών δυσκολιών και ελλείψεων των microαθητών και θα στοχεύουν στη βελτίωση της microαθησιακής διαδικασίας Κεντρικός άξονας της αξιολόγησης στο νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα στο οποίο εντάσσεται οργανικά η παράmicroετρος της διαθεmicroατικότητας αποτελεί η προσπάθεια καλλιέργειας ερευνητικού πνεύmicroατος απόκτησης microεταγνωστικών ικανοτήτων και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβληmicroάτων που συνδέονται άmicroεσα και microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής και στοχεύουν στον έλεγχο και τη διαχείριση της microάθησής τους στη σηmicroερινή εποχή της γνώσης και της πολυπλοκότητας Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η υπευθυνότητα των microαθητών microέσα από διαδικασίες συλλογικής εργασίας και αυτοαξιολόγησης καθώς και microε την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίmicroησης των microαθητών microε στόχο τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και την καλλιέργεια του κοσmicroοειδώλου τους Στο πλαίσιο της θεώρησης αυτής (ΠΙ 2003α) εντάσσονται οργανικά και οι τρεις microορφές

αξιολόγησης της επίδοσης του microαθητή δηλαδή η αρχική ή διαγνωστική η διαmicroορφωτική ή σταδιακή και η τελική ή συνολική η αποτελεσmicroατική εφαρmicroογή των οποίων θα υποστηρίξει την ποιοτική αναβάθmicroιση της διαδικασίας διδασκαλίαςmicroάθησης Το παιδαγωγικό περιεχόmicroενο εφαρmicroογής της αξιολόγησης καθώς και οι βασικές οργανωτικές και επικοινωνιακές περιστάσεις που σχετίζονται και microε την ηλικία και την νοητική ωριmicroότητα των microαθητών διαmicroορφώνουν το πλαίσιο εφαρmicroογής ποικιλίας τεχνικών αξιολόγησης οι οποίες συναρτώνται άmicroεσα microε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στόχους και το περιεχόmicroενο του γνωστικού αντικειmicroένου Στις τεχνικές αξιολόγησης περιλαmicroβάνονται οι γραπτές ή προφορικές εξετάσεις microε ερωτήσεις κλειστού ή ανοικτού τύπου η δυναmicroική συζήτηση τα σχέδια εργασίας η συστηmicroατική παρατήρηση ο φάκελος εργασιών δελτίο καρτέλα microαθητή η αυτοαξιολόγηση του microαθητή και η αξιολόγηση από τους συmicromicroαθητές του ή και ο συνδυασmicroός αυτών και άλλων τεχνικών

Ήδη το ΠΙ επεξεργάζεται πρόταση-πλαίσιο προς συζήτηση microε την εκπαιδευτική κοινότητα microε στόχο την περαιτέρω εξειδίκευση της πρότασής του για την αξιολόγηση του microαθητή η οποία θα βασίζεται στην ιδιαιτερότητα των microαθηmicroάτων στις ιδιαιτερότητες των microαθητών (ΠΙ 2003α) και θα εκτείνεται σε ορισmicroένες περιπτώσεις πέραν της ποσοτικής στην περιγραφική αξιολόγησηmiddot microε γνώmicroονα την αναβάθmicroιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας την απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας από το microαθητή και την περισσότερη ενηmicroέρωση των γονέων για την πραγmicroατικότητα Οι νέες microορφές αξιολόγησης του microαθητή στην ολοκληρωmicroένη τους microορφή θα

αποτελέσουν microια δεύτερη τοmicroή microετά από εκείνη του ∆ΕΠΠΣ και των ΑΠΣ στη διαmicroόρφωση της σοβαρής εσωτερικής αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Μια τέτοια τοmicroή ίσως ανοίξει το δρόmicroο και για την αναθεώρηση του εξεταστικού συστήmicroατος εισαγωγής στα πανεπιστήmicroια

Συmicroπερασmicroατικά Το συζητούmicroενο λοιπόν που είναι η νέα θεώρηση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος για την

υποχρεωτική εκπαίδευση προσεγγίζεται ήδη στην πράξη και αρχίζει να δίνει microε την ΕΖ σε αυτή τη φάση τη δυναmicroική εκείνη και την ευελιξία στο σχολείο να ανταποκρίνεται στην κοινωνική ρευστότητα της εποχής microας σ ένα πραγmicroατιστικό επίπεδο που δεν παγιδεύεται σ ένα microεταmicroοντέρνο και αόριστο προβληmicroατισmicroό Αντίθετα microε το νέο σύστηmicroα το σχολείο του microέλλοντος προετοιmicroάζει microε επιτυχία την κοινωνική ένταξη του microαθητή ο οποίος δικαιούται να σκέφτεται να χαίρεται και να ονειρεύεται Θα δώσει επίσης στην ολοκλήρωσή του τη δυνατότητα να απελευθερωθούν τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις (όπως έγινε και microε το νόmicroο πλαίσιο 1268 του 1982 για τα Πανεπιστήmicroια) καθώς ο εκπαιδευτικός θα microπορεί να

17

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

Στο πλαίσιο αυτό αναφέρουmicroε ενδεικτικά ότι στα ΑΠΣ λχ των Θρησκευτικών σκιαγραφούνται και χαρακτηριστικά διαφορετικών θρησκευτικών οmicroάδων (στην Ελλάδα και τον κόσmicroο) ώστε να ευαισθητοποιηθεί ο microαθητής ως προς τη διαφορετικότητα των πολιτισmicroών την αποδοχή και το σεβασmicroό τους Για την αρχική διδασκαλία της γλώσσας ενισχύεται η φωνητική διάσταση η οποία συνεπικουρείται από την ολιστική Όσον αφορά την Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραmicromicroατεία επιχειρείται εκτός άλλων και η διασύνδεση της αρχαίας και νέας ελληνικής γραmicromicroατείας microε την ευρωπαϊκή Στη Λογοτεχνία επιχειρείται η ολιστική προσέγγιση των λογοτεχνικών κειmicroένων ενώ εισάγεται η διαπολιτισmicroική αντίληψη και προσέγγισή τους Στην Ιστορία εισάγεται η Τοπική Ιστορία ως πεδίο διαθεmicroατικής έρευνας από τους microαθητές ενώ παραmicroένει η προτεραιότητα της Ελληνικής Ιστορίας ενισχύεται αισθητά η πραγmicroάτευση της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας της Ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης των Βαλκανικών και άλλων γειτονικών λαών Στα ΑΠΣ επίσης αναδεικνύεται η σηmicroασία της Ειδικής Αγωγής και διαφαίνεται η αρχή της παροχής ίσων ευκαιριών εκπαίδευσης και της δηmicroιουργίας προϋποθέσεων για την ανάπτυξη ενός σχολείου για όλους ενώ προχωρεί η σύνταξη ειδικών ΑΠΣ για τα παιδιά microε ειδικές αδυναmicroίες Στα Μαθηmicroατικά επιχειρείται επίσης κλασικότερη διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων για την

αποτελεσmicroατικότερη απόκτηση βασικών microαθηmicroατικών δεξιοτήτων Στις Φυσικές Επιστήmicroες για τις οποίες σήmicroερα φαίνεται να υπάρχει ένα βασικό πλέγmicroα ιδεών (η σωmicroατιδιακή φύση της ύλης οι νόmicroοι διατήρησης η κυτταρική βάση της έmicroβιας ύλης) το νέο ΑΠΣ αναδεικνύει αυτές τις ιδέες όπως και τον ενιαίο χαρακτήρα των Φυσικών Επιστηmicroών Στα ΑΠΣ της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής η οργάνωση του περιεχοmicroένου στηρίζεται σε βασικές έννοιες της laquoΠαιδείας του πολίτηraquo και προτείνεται κυρίως η συmicromicroετοχική και συνεργατική microεθοδολογία για την καλλιέργεια και της αποδοχής του άλλου και τη συνειδητοποίηση της διαπολιτισmicroικότητας ως γεγονότος Έmicroφαση δίδεται ακόmicroα στην εξοικείωση του microαθητή microε τις Νέες Τεχνολογίες και την Τεχνολογία γενικότερα στην ανάδειξη της σπουδαιότητας των Ξένων Γλωσσών των προγραmicromicroάτων της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Αγωγής Υγείας microέσα στο πλαίσιο της οποίας εντάσσονται και οι διαφυλικές σχέσεις των Κοινωνικών Επιστηmicroών της Αισθητικής Αγωγής της Φυσικής Αγωγής microε την προβολή του προγράmicromicroατος της Ολυmicroπιακής Παιδείας και της Προσχολικής Αγωγής Στον πίνακα 2 παραθέτουmicroε τα κύρια γενικά χαρακτηριστικά του ∆ΕΠΠΣ και των συνακόλουθων ΑΠΣ

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Κύρια χαρακτηριστικά της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης 1 Εκσυγχρονίζεται η δοmicroή των ΑΠΣ και επικαιροποιείται η αξιόλογη γνώση 2 Μειώνεται η διδασκόmicroενη ύλη 3 Εισάγεται η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης 4 Εισάγεται η Ευέλικτη Ζώνη 5 Εισάγονται τα σχέδια εργασίας 6 Ενισχύεται το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον 7 Αξιοποιούνται οι νέες τεχνολογίες 8 Εκσυγχρονίζεται η αξιολόγηση των microαθητών 9 Βελτιώνονται οι διάφοροι αλφαβητισmicroοί 10 Εισάγεται νέο εκπαιδευτικό υλικό 11 Υπερκαλύπτεται η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου 12 Απελευθερώνονται τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις

Το σχεδιασθέν και θεσmicroοθετηmicroένο ∆ΕΠΠΣ (ΦΕΚ 303 amp 304 - 13-3-03 ΦΕΚ 1196

26-8-03 Ιστοσελίδα ΠΙ) αποτέλεσmicroα πολλών συνεργασιών των microελών του ΠΙ και συνεδριάσεων των συλλογικών του οργάνων αποτελεί microια σηmicroαντική καινοτόmicroο παρέmicroβαση του ΠΙ και του ΥπΕΠΘ που αποτελεί το πλαίσιο και τη βάση της συγγραφής των νέων

8

βιβλίων και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού για όλα τα microαθήmicroατα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Το νέο αυτό εκπαιδευτικό υλικό χαρακτηρίζεται από σεβασmicroό και ευαισθησία στην προσπάθεια των microαθητώνιών όσον αφορά τα περιεχόmicroενα την ποιότητα και την ποσότητα της διδακτέας ύλης αλλά και την αισθητική του παρουσίαση Αυτός ο σεβασmicroός είναι αναγκαίος γιατί όπως από χρόνια υποστηρίζουmicroε οι microαθητές microας είναι οι σκληρότερα εργαζόmicroενοι Έλληνες πολίτες αν στον παρονοmicroαστή βάλουmicroε τη συmicroποσούmicroενη ενδοσχολική και εξωσχολική προσπάθειά τους (Αλαχιώτης 2002δ) Γι αυτό το σχολείο πρέπει να αναπτύξει ουσιαστικά την κριτική σκέψη ενώ η

αναmicroφίβολα επιβαλλόmicroενη ποικιλόmicroορφη και συνεχής στήριξη του microαχόmicroενου εκπαιδευτικού microια άλλη βασική παιδαγωγική αρχή είναι εξίσου σηmicroαντική και αναγκαία για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήmicroατοςuacute πρακτική που δροmicroολογείται ήδη microε την έναρξη της επιmicroόρφωσης το Μάρτιο 2004 (microέχρι και το 2005) στη διαθεmicroατικότητα τα σχέδια εργασίας και την οmicroαδοσυνεργατική microέθοδο microέσα από προσοmicroοιώσεις υποδειγmicroατικής διδασκαλίας Και τούτο διότι η σχετική επιmicroόρφωση είναι αναγκαία για να σκέπτονται οι εκπαιδευτικοί πέρα από τα γεγονότα να κατανοούν την εννοιολογική δοmicroή των επιστηmicroών καθώς διασυνδέονται οι διάφορες επιστήmicroες microε τις διαθεmicroατικές έννοιες και να έχουν την ικανότητα να προσδιορίζουν microε σαφήνεια τις βασικές ιδέες-κλειδιά που οδηγούν τους microαθητές στη βαθιά γνώση microέσα από την αξιοποίηση των θεmicroελιωδών διαθεmicroατικών εννοιών Η microεγάλη συζήτηση που έγινε στις 13 περιφέρειες της χώρας το 2002 σχετικά microε όσα

προαναφέρθηκαν ο διάλογος microε το microαχόmicroενο εκπαιδευτικό που επανατροφοδότησε τον ενθουσιασmicroό για το laquoόραmicroαraquo της διαθεmicroατικότητας δεν ήταν microόνο microια αναγκαιότητα που επαναφέρει στο προσκήνιο microε έναν πρωτότυπο τρόπο εκπαιδευτικές ευαισθησίες που είχαν εκφρασθεί τον περασmicroένο αιώνα από τον Εκπαιδευτικό Όmicroιλο αλλά σηmicroατοδότησε επίσης πολλές καινοτοmicroίες και πρακτικές στην προσέγγιση των εκπαιδευτικών πραγmicroάτων της χώρας Έτσι για πρώτη φορά πχ επικοινώνησε το ΥΠΕΠΘ για τέτοια θέmicroατα microέσω του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου microε την εκπαιδευτική βάση Για πρώτη φορά έγινε τόσο σοβαρή microακρόχρονη και microεγάλη προετοιmicroασία πριν τη συγγραφή νέων βιβλίων και την προγραmicromicroατισθείσα εισαγωγή τους στα σχολεία Για πρώτη φορά η Ελλάδα δεν είναι ουραγός αλλά προβάλλεται ως ένα βαθmicroό και ως συmicroπρωταγωνιστής στις χώρες της Ευρώπης για ένα εκπαιδευτικό θέmicroα όπως είναι η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης καθώς το 53 των χωρών αυτών δεν έχει ασχοληθεί microε το θέmicroα (Καρατζιά Σταυλιώτη 2002) για το οποίο η χώρα microας υλοποιεί πιλοτικά ένα microέρος που αφορά την Ευέλικτη Ζώνη ενώ το υπόλοιπο microέρος βρίσκεται στο στάδιο εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού το οποίο θα εισαχθεί στα σχολεία το 2005-6 και το 2006-7uacute δηλαδή από το 2000 που άρχισε ο παιδαγωγικό σχεδιασmicroός της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης έως το 1006-7 θα διανυθούν 6-7 χρόνια χρόνος κατάλληλος για microια τέτοια σοβαρή αλλαγή Η άποψη σχετικά microε την πρωτοτυπία τη φαντασία αλλά και τον ορθολογικό σχεδιασmicroό

του εγχειρήmicroατος ενισχύεται και από τις θέσεις των εmicroπειρογνωmicroόνων του δικτύου laquoΕυρυδίκηraquo των χωρών της Ευρώπης που εκφράστηκαν ιδιαίτερα θετικά πρόσφατα (2003) σε συνεδρίαση στην Αθήνα Η Ελληνική αυτή παρέmicroβαση ενισχύεται και αναδεικνύεται microέσα και από την προσεκτική microελέτη των κειmicroένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αφορούν την εκπαιδευτική πολιτική των κρατών microελών και ιδιαίτερα του κειmicroένου στο οποίο παρουσιάζονται οι microελλοντικοί συγκεκριmicroένοι στόχοι των εκπαιδευτικών συστηmicroάτων και συστηmicroάτων κατάρτισης που θα επιτρέψουν σε όλους τους ευρωπαίους πολίτες να συmicromicroετάσχουν στη νέα κοινωνία της γνώσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα 2002) Με την υιοθέτηση της διαθεmicroατικής προσέγγισης όπως αυτή περιγράφεται στο ∆ΕΠΠΣ και εφαρmicroόζεται στην εκπόνηση του εκπαιδευτικού υλικού αλλά και στην υλοποίηση του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης προωθείται η βελτίωση της

9

ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού συστήmicroατος microέσα από την ανάπτυξη των διαφόρων τύπων αλφαβητισmicroού (διασύνδεση της σχολικής γνώσεις microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής) και την καλλιέργεια δεξιοτήτων microεθοδολογίας και αυτορυθmicroιζόmicroενης microάθησης (Αλαχιώτης 2002δ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Ματσαγγούρας 2002β Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 7) Στο σχεδιασmicroό για την υποστήριξη της εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας του ∆ΕΠΠΣ στη

σχολική πράξη σοβαρό ρόλο παίζουν όπως προαναφέραmicroε και οι επιmicroορφωτικές παρεmicroβάσεις Ταυτόχρονα microε την παραγωγή υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού και σε ηλεκτρονική microορφή (ανοικτά λογισmicroικά) ενισχύεται και η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση αξιοποιούνται περισσότερες πηγές γίνεται ελκυστικότερο το σχολείο και ιδιαίτερα στην περίπτωση των ξένων γλωσσών αυξάνεται η συνειδητοποίηση της σηmicroασίας της εκmicroάθησης ξένων γλωσσών για όλους συντελώντας στην προώθηση του στρατηγικού στόχου της δηmicroιουργίας ενός εκπαιδευτικού συστήmicroατος ανοικτού στον ευρύτερο κόσmicroο (CIDREE 1999 Lawton et al 2000)

H Eυέλικτη Ζώνη Με το πρόγραmicromicroα της Ευέλικτης Ζώνης ουσιαστικοποιείται στο έπακρο η διαθεmicroατική

προσέγγιση της γνώσης και προσεγγίζεται αποτελεσmicroατικά ο προβληmicroατισmicroός περί της ζητούmicroενης καλλιέργειας και διαπαιδαγώγησης του microαθητή προς την κατεύθυνση της δηmicroιουργικής microάθησης (Αλαχιώτης 2002γ Ματσαγγούρας 2002α) Με το συστηmicroατοποιηmicroένο και οργανωmicroένο αυτό καινοτόmicroο πρόγραmicromicroα (Αλαχιώτης 2002γ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 6) που εφαρmicroόζεται σε ∆ηmicroοτικό Γυmicroνάσιο και Νηπιαγωγείο η παρέmicroβαση στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα είναι πολύ microικρή και αξιοποιείται microε τον πιο εποικοδοmicroητικό τρόπο καθώς ανοίγεται ένα παράθυρο ελευθερίας επικοινωνίας και σύνδεσης της σχολικής ζωής microε την κοινωνία και την πραγmicroατικότητα Η Ευέλικτη Ζώνη κινείται microέσα από τις συντεταγmicroένες των δηmicroιουργικών microεθόδων διδασκαλίας όπως η microέθοδος σχεδίων εργασίας (Kανάκης 1987 Χρυσαφίδης 1994) καλλιεργώντας επί της ουσίας την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του microαθητή Στο πιλοτικό αυτό Πρόγραmicromicroα οι microαθητές και οι εκπαιδευτικοί αναπτύσσοντας την πρωτοβουλιακή τους δράση και microέσα από συmicroπράξεις εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων υλοποιούν σχέδια εργασίας microε θέmicroατα δικής τους επιλογής ειδικά προσαρmicroοσmicroένα στις συνθήκες που επικρατούν σε κάθε σχολείο και τοπική κοινωνία Στο πλαίσιο αυτό ισχυροποιείται και το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον συmicroβάλλοντας στην καλύτερη διασύνδεση του σχολείου microε τον κοινωνικό του περίγυρο Η καλλιέργεια λοιπόν της δηmicroιουργικότητας του microαθητή είναι ένα δύσκολο θέmicroα Και

τούτο διότι ενώ είναι microια στάση πέραν κάθε συζήτησης απαραίτητη κανένας ακόmicroα δεν γνωρίζει πώς αναπτύσσεται και κατ επέκταση πώς διδάσκεται γιατί δεν είναι γνώση και δεν microπορεί να προγραmicromicroατιστεί (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Hayes 1994) Γι αυτό δεν υπάρχει microαγική συνταγή για την ανάπτυξη της δηmicroιουργικότητας Υπάρχουν όmicroως προσπάθειες που φαίνονται θετικές Για να αναπτυχθούν πχ οι δηmicroιουργικές ικανότητες του microαθητή πρέπει να θεωρήσουmicroε ως βασική παράmicroετρο το ενδιαφέρον του Η δηmicroιουργικότητα είναι microια αναζήτηση microια ανακάλυψη που πρέπει να καλλιεργηθεί microε φυσικό τρόπο για να νιώσει ο microαθητής microια ελάχιστη εmicroπιστοσύνη και αυτοπεποίθηση για να microην οδηγηθεί στην ανακάλυψη υποκατάστατων Αντίθετα πρέπει να βοηθηθεί από το εκπαιδευτικό σύστηmicroα και τον εκπαιδευτικό να ανακαλύψει το άγνωστο χάρισmicroά του το ίχνος της ιδιοφυΐας του το ταλέντο του σε κάτι (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Gardner 1998) καθώς ο microαθητής πρέπει να έχει ενεργό συmicromicroετοχή στη microάθηση όπως οι σχετικές έρευνες υποστηρίζουν Η Ευέλικτη Ζώνη δεν προτείνεται βέβαια ως πανάκεια για την αντιmicroετώπιση κάθε

εκπαιδευτικού προβλήmicroατος Απαντά όmicroως πιο πειστικά σε ορισmicroένα προβλήmicroατα και microπορεί

10

να καλλιεργήσει microια γενικότερη αντίληψη για την κατάκτηση της γνώσης και τη δηmicroιουργικότητα Για παράδειγmicroα τα λεγόmicroενα laquoπολυθεmicroατικά βιβλίαraquo (Αλαχιώτης 2002γ) ένα για το ∆ηmicroοτικό και ένα για το Γυmicroνάσιο που αναφέρονται σε ποικίλα θέmicroατα τα οποία επεξεργάστηκαν αφιλοκερδώς καταξιωmicroένες προσωπικότητες των γραmicromicroάτων των επιστηmicroών και των τεχνών της χώρας microας διαmicroορφώνουν microια έγκυρη πηγή πληροφόρησης για επίκαιρα αλλά και για διαχρονικά θέmicroατα βοηθώντας το microαθητή να κατανοήσει την πραγmicroατικότητα και να την αντιmicroετωπίσει δηmicroιουργικά Η εκπόνηση επίσης συλλογικών εργασιών για ενδιαφέροντα θέmicroατα αναβαθmicroίζει και την αντίληψη των microαθητών για την τυπική διδασκαλία στα αυτόνοmicroα microαθήmicroατα Η συγγραφή πχ ενός laquoδηmicroιουργικούraquo κειmicroένου από το microαθητή microπορεί να προσφέρει στην εκmicroάθηση της γλώσσας σοβαρό όφελος συmicroπληρωmicroατικά προς τους microερικώς απεχθείς και άψυχους εν πολλοίς κανόνες Το ίδιο και για τα άλλα microαθήmicroατα Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι η συνεργασία των διδασκόντων για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θα microεγιστοποιήσει το προσδοκώmicroενο αποτέλεσmicroα γι΄ αυτό κανένας δεν αποκλείεται και κανένας δεν πρέπει να διεκδικεί την αποκλειστικότητα Ένα άλλο πρόβληmicroα στο οποίο microπορεί να δοθεί απάντηση microέσα από την Ευέλικτη Ζώνη

είναι τα πολλά και αξιόλογα καινοτόmicroα εκπαιδευτικά προγράmicromicroατα που έχουν εκπονηθεί (όπως της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του laquoΜελίναraquo της Αγωγής Υγείας κά) αλλά ωστόσο δε βρίσκουν χώρο στο ασφυκτικό ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Η Ευέλικτη Ζώνη microπορεί να λειτουργήσει σαν ένα φίλτρο δράσης της laquoφυσικής επιλογήςraquo στο οποίο θα δοκιmicroαστούν τα τρέχοντα προγράmicromicroατα και θα δοκιmicroάζονται τα microέλλοντα για να διαφανεί ποιο microπορεί να laquoεπιβιώσειraquo και να αποτελέσει συστατικό της στοιχείο Είναι microια laquoοmicroπρέλαraquo πέραν των άλλων που microπορεί να καλύψει κάθε ενδιαφέρουσα παιδαγωγική καινοτοmicroία σκέψη και πρακτική microια laquoόασηraquo στη laquoδιψασmicroένη εκπαιδευτικήraquo κοινότητα για πρωτοβουλία και ευελιξία ένα σύστηmicroα σταδιακής απόσταξης της παιδαγωγικής αλήθειας και της αξιόλογης γνώσης που πρέπει να προωθείται σταδιακά στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Το microοντέλο αυτό της Ευέλικτης Ζώνης που εισηγηθήκαmicroε - και microόνο στο Συντονιστικό

Συmicroβούλιο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου συζητήθηκε δεκαεπτά φορές αλλά και στα σχετικά Τmicroήmicroατα του ΠΙ - φαίνεται να βρίσκει την αποδοχή του στην πράξη στο σχολείο Και τούτο διότι πιλοτικά σχολεία αναφέρουν ήδη γοργή θετική επίδραση στην κοινωνικοποίηση και τη δηmicroιουργικότητα των microαθητών Για του λόγου το αληθές παρουσιάζουmicroε στον πίνακα 3 microερικά σχόλια από πιλοτικά σχολεία

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Απόψεις εκπαιδευτικών για την ΕΖ α) Από ∆ηmicroοτικά σχολεία β) Από Γυmicroνάσια laquoΜειώθηκαν οι τσακωmicroοί και διαπληκτισmicroοί των microαθητών και οι εντάσεις τους κατά την είσοδο στην τάξη microετά το διάλειmicromicroαraquolaquoΗ καθολική συmicromicroετοχή των microαθητών στο πρόγραmicromicroα είναι κάτι που microας ξαφνιάζειraquo laquoΜη καλοί και καλοί microαθητές συmicromicroετέχουν σε microια τάξη όχι όπως την ξέραmicroε αλλά σε microια τάξη οργανισmicroό που microαθαίνει να αναπτύσσει την κριτική τη σκέψηraquo laquoΜαθητές που ένοιωθαν αποmicroονωmicroένοι ή θεωρούσαν τους εαυτούς τους περιττούς τώρα δραστηριοποιούνται microέσα στην οmicroάδαraquo laquoΗ ΕΖ έκανε το σχολείο ελκυστικό για microεγάλο αριθmicroό παιδιών Υπήρχαν περιπτώσεις που οι microαθητές έδειξαν microεγάλη απογοήτευση ή και ξέσπασαν σε κλάmicroατα όταν οι δάσκαλοι τους

laquoΟι περισσότεροι καθηγητές του σχολείου αγκαλιάσαmicroε το πρόγραmicromicroα Οι microαθητές ενθουσιάστηκανraquo laquoΑυτό ήταν κάτι πρωτόγνωρο και τους ενθουσίασε πραγmicroατικάraquo laquoΑκόmicroη και microαθητές microε microαθησιακά προβλήmicroατα ή ανήκοντες σε microειονότητες (παλιννοστούντες και αλλοδαποί) συmicromicroετείχαν microε ενθουσιασmicroόraquo laquoΣφυρηλατήθηκε το πνεύmicroα της οmicroαδικότητας και της συνεργασίας και ασχολήθηκαν microε θέmicroατα που κάτω από άλλες συνθήκες θα ήταν δύσκολο να ασχοληθούνraquo laquoΚαταρχήν είναι πολύ θετικά τα αποτελέσmicroατα από την εφαρmicroογή της ΕΖ εφόσον οι microαθητές είχαν τη δυνατότητα να

11

ανακοίνωσαν την ολοκλήρωση της ΕΖraquo

αποκοmicroίσουν έντονα βιώmicroατα γνώσεις και εmicroπειρίες καθ΄όλη τη διάρκεια της χρονιάςraquo

Στην έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της ΕΖ (ΠΙ 2003 ιστοσελίδα)

που υλοποιήθηκε κατά το 2001-02 υπάρχουν στατιστικά και άλλα περιγραφικής microορφής ευρήmicroατα που στηρίζονται στην ανάλυση των δεδοmicroένων από 1000 συmicroπληρωmicroένα ερωτηmicroατολόγια (734 από δηmicroοτικά σχολεία και νηπιαγωγεία και 266 από γυmicroνάσια) 104 ηmicroιδοmicroηmicroένες συνεντεύξεις (44 συνεντεύξεις διευθυντών σχολικών microονάδων και 60 σχολικών συmicroβούλων) καθώς και σε 26 εκθέσεις αξιολογητών της εφαρmicroογής της ΕΖ microελών του ΠΙ Μέσα από τη συγκριτική αντιπαραβολή των αποτελεσmicroάτων των διαφόρων αναλύσεων φαίνεται ο υψηλός βαθmicroός επίτευξης των στόχων του προγράmicromicroατος αναδεικνύονται οι θετικές επιδράσεις της εφαρmicroογής του και ταυτόχρονα εντοπίζονται τα στοιχεία τα οποία microπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω σε κάθε σχεδιασmicroό επέκτασης του προγράmicromicroατος Πιο συγκεκριmicroένα τα ποσοτικά στοιχεία τεκmicroηριώνουν τη θετική αποδοχή που είχε το πρόγραmicromicroα τόσο από τους εκπαιδευτικούς (πίνακας 4) και τους γονείς όσο και από τους microαθητές αλλά και τον υψηλό βαθmicroό προώθησης των ακαδηmicroαϊκών και ευρύτερων στόχων που ετέθησαν στο πλαίσιο του προγράmicromicroατος αυτού Το γενικό συmicroπέρασmicroα είναι ότι το 83 των δασκάλων και το 74 των καθηγητών που υλοποίησαν το πρόγραmicromicroα επισηmicroαίνουν ότι laquoη εφαρmicroογή της ΕΖ στην υποχρεωτική εκπαίδευση είναι πολύ αναγκαίαraquo

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Ιεράρχηση των αποτελεσmicroάτων της ΕΖ από τους εκπαιδευτικούς

∆ηmicroοτικά Σχολεία Γυmicroνάσια

1 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 1 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 3 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 3 Αυτοmicroάθηση 4 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 4 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 5 Αυτοmicroάθηση 5 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 6 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 6 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 10 Βελτίωση επίδοσης 10 Βελτίωση επίδοσης

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ποσοστό που κυmicroαίνεται από 60-80 των εκπαιδευτικών και

των δύο βαθmicroίδων θεώρησαν ότι microέσα από την ΕΖ προωθείται η δηmicroιουργία καλύτερων σχέσεων ανάmicroεσα στους microαθητές του σχολείου καθώς και ανάmicroεσα σε όλους που εmicroπλέκονται στη διδακτική και microαθησιακή διαδικασία (εκπαιδευτικούς γονείς στελέχη της εκπαίδευσης κά) Ταυτόχρονα οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα πιστεύουν όπως σχολίασε ποσοστό περίπου 70 ότι microε το πρόγραmicromicroα της ΕΖ ενισχύεται το laquoάνοιγmicroαraquo του σχολείου στην κοινωνία και θεmicroελιώνεται το laquoανοικτό σχολείοraquo Σηmicroειώνεται επίσης ότι ποσοστό άνω του 50 των εκπαιδευτικών κρίνουν ότι η εκπαιδευτική παρέmicroβαση που έγινε microε την παραγωγή και διάθεση σε όλα τα σχολεία της χώρας του εκπαιδευτικού υλικού για την Ε Ζ είναι πολύ θετική και ότι αυτή ενισχύεται microε την ανάρτηση του υλικού αυτού στην ιστοσελίδα του ΠΙ γεγονός που υποδηλώνει και τη δραστηριοποίηση των εκπαιδευτικών σε θέmicroατα που αφορούν την αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορίας στην

12

εκπαίδευση Όσον αφορά την επιmicroορφωτική στήριξη των εκπαιδευτικών από το ΠΙ από την ανάλυση των δεδοmicroένων φαίνεται ότι αρκετοί (30-40) θεωρούν θετική τη συνεισφορά του επιmicroορφωτικού σεmicroιναρίου αλλά οι περισσότεροι (άνω του 70) πιστεύουν ότι η διαπροσωπική επικοινωνία και η εξατοmicroικευmicroένη παροχή συmicroβουλών από τους Σχολικούς Συmicroβούλους και τα microέλη του ΠΙ είναι αποτελεσmicroατικότερη Πέραν των ενθαρρυντικών καταγραφών των σχολίων παρουσιάστηκαν και ορισmicroένα

προβλήmicroατα όπως λχ το αίτηmicroα αύξησης των κονδυλίων για τις λειτουργικές δαπάνες περισσότερη επιmicroόρφωση στενότερη συνεργασία microε το Π Ι κά Οι προαναφερθείσες ωστόσο παραποmicroπές αποτελούν απάντηση σε κάποιες δικαιολογηmicroένες ενστάσεις ως προς την προσέγγιση πχ της δηmicroιουργικότητας που όmicroως τις απάντησαν τα ίδια τα πιλοτικά σχολεία Το microοντέλο της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης και της ΕΖ φαίνεται να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες Και τούτο διότι στα θετικά του στοιχεία συγκαταλέγεται και η ανάπτυξη δεξιοτήτων microέσα από την ενεργητική και βιωmicroατική microάθηση microε αποτέλεσmicroα τη βελτίωση της αυτοπεποίθησης των microαθητών και την ενδυνάmicroωση των ικανοτήτων τους να προβαίνουν σε σωστές επιλογές Η οmicroαδοσυνεργατική διδασκαλία ευνοεί τη συmicromicroετοχική και συλλογική προσπάθεια την ευελιξία την αποδοχή του άλλου την ψυχολογική του στήριξη αλλά και την καθιέρωση δηmicroοκρατικών διαδικασιών Αξιοποιείται παράλληλα η σχολική ζωή καθώς δίνεται η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να αναλάβει πρωτοβουλίες να αποκτήσει περισσότερη διδακτική αυτονοmicroία και να ξεφύγει από το ασφυκτικό πλαίσιο της τυπικής διδασκαλίας Η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται στο γενικότερο σχεδιασmicroό αλλαγής της θεώρησης του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης που προβάλλεται στο ∆ΕΠΠΣ και είναι πλήρως διαθεmicroατική Ο χρόνος εφαρmicroογής της για microεν το ∆ηmicroοτικό ποικίλλει από 4 ώρες στις microικρές τάξεις microέχρι 2 ώρες στις δύο τελευταίες για δε το Γυmicroνάσιο περιορίζεται αρχικά στις 2 ώρες την εβδοmicroάδα Η microικρή microείωση των ωρών διδασκαλίας για ορισmicroένα microαθήmicroατα δε σηmicroαίνει καθόλου υποβάθmicroισή τους αλλά αντίθετα αναβάθmicroισή τους αφού το εύρος του γνωστικού τους περιεχοmicroένου θα προβάλλεται και microέσα από τις δραστηριότητες αυτής της καινοτοmicroίας Αξίζει να τονιστεί ότι ανάλογη αλλά όχι ταυτόσηmicroη υποχρεωτική ζώνη στο ωρολόγιο

πρόγραmicromicroα έχει πρόσφατα καθιερωθεί στα σχολεία (∆ηmicroοτικά και Γυmicroνάσια) της Πορτογαλίας microε τον τίτλο Area Escola Στην εν λόγω ζώνη αναmicroορφώνεται επίσης ο σχολικός χρόνος (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη) προγραmicromicroατίζεται η εφαρmicroογή της microε επέκταση του ωρολογίου προγράmicromicroατος όπως και στην πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τα ολοήmicroερα σχολεία και προσεγγίζεται η διαθεmicroατικότητα στη βάση σχεδίων εργασίας (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη)Υπογραmicromicroίζεται επίσης ότι οι προαναφερθείσες οmicroοιότητες είναι προσαρmicroοσmicroένες στις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας γι΄ αυτό και στην Πορτογαλία την οποία βάλαmicroε στην συζήτησή microας το σχετικό πρόγραmicromicroα έχει προχωρήσει microέχρι την υποχρεωτική αξιολόγηση των microαθητών γεγονός που δεν ισχύει στη δική microας πρόταση για την Ευέλικτη Ζώνη την οποία θέλουmicroε ουσιαστική laquoόασηraquo στην καθηmicroερινή πορεία των microαθητών microέσα στο σχολείο Μια σοβαρή επίσης διαφορά αφορά το ότι η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται ως σοβαρό συστατικό στοιχείο στη γενικότερη πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη διαθεmicroατικότητα (∆ΕΠΠΣ ΑΠΣ) ενώ η Area Escola έχει περισσότερο αυτόνοmicroη microορφή (Amaro 2003) Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο υλοποίησε κατά το σχολικό έτος 2001-2002 την πρώτη

πιλοτική εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης σε 11 Νηπιαγωγεία 176 ∆ηmicroοτικά και 52 Γυmicroνάσια της χώρας αστικά και ηmicroιαστικά Η ανταπόκριση των ∆ηmicroοτικών σχολείων στο κάλεσmicroα επέκτασης της Ευέλικτης Ζώνης στο σχολικό έτος 2002-2003 υπήρξε microεγάλη Από τα υπερχίλια σχολεία που δήλωσαν συmicromicroετοχή επελέγησαν 563 Τα Νηπιαγωγεία που επελέγησαν ανήλθαν στα 149 Πρόβληmicroα υπήρξε microε τα Γυmicroνάσια (43 για το 2002-2003) γεγονός που απαιτεί ανάλυση και λύση καθώς σε αρκετά πιλοτικά Γυmicroνάσια υπήρξε

13

επιτυχής εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Στο έτος 2003-2004 το σύνολο των επί πλέον σχολείων που συmicromicroετέχουν στην Ευέλικτη Ζώνη είναι 2147 (946 Νηπιαγωγεία 957 ∆ηmicroοτικά και 229 Γυmicroνάσια και 15 Ειδικά Σχολεία) Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό που είχε

παραχθεί από το ΠΙ και έχει διανεmicroηθεί σε όλα τα σχολεία της χώρας συνέβαλε στην πιλοτική εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Το υλικό αυτό είναι ουσιαστικά ο καρπός της συνεργασίας του ΠΙ microε την ευρύτερη επιστηmicroονική και εκπαιδευτική κοινότητα Ενδεικτικά αναφέρεται αυτό που είχε επιλεγεί προσεκτικά microέσα από τα 85 Πειραmicroατικά Προγράmicromicroατα Εκπαίδευσης (ΠΠΕ) του έργου ΣΕΠΠΕ του ΠΙ Τα ΠΠΕ που επιλέχθηκαν έτυχαν αναmicroόρφωσης επεξεργασίας και προσθηκών σε συνεργασία microε τους επιστηmicroονικούς υπευθύνους που τα δηmicroιούργησαν Εκτός από τα πολυθεmicroατικά βιβλία που προαναφέραmicroε ιδιαίτερα χρήσιmicroα θεωρούνται ο

Οδηγός για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης (ΠΙ 2001) και το ανάλογο εποπτικό εκπαιδευτικό υλικό (διαφάνειες ηχητικά αρχεία λογισmicroικό ταινίες βίντεο) Οι εκπαιδευτικοί microπορούν να χρησιmicroοποιήσουν το υλικό αυτό αυτούσιο ή τροποποιηmicroένο για τις άmicroεσες διδακτικές τους ανάγκες αλλά και ως υλοποιήσιmicroη πρόταση για την παραγωγή παραπλήσιου διαφορετικού ή συmicroπληρωmicroατικού υλικού από τους ίδιους Άλλωστε η ενεργοποίηση και η δηmicroιουργικότητα δεν αφορά microόνο τους microαθητές αλλά και τους διδάσκοντες Γι αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η Ευέλικτη Ζώνη έχει laquoανοιχτήraquo θεmicroατική και η τελική επιλογή των αντικειmicroένων microελέτης βασίζεται κυρίως στην αρχή της ελεύθερης συλλογικότητας και στην αρχή της ποικιλίας και του πλουραλισmicroού Έτσι αντισταθmicroίζεται η ανελαστικότητα της microονοmicroέρειας και ο πολυκερmicroατισmicroός του παραδοσιακού σχολείου Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβλήθηκε από το ΠΙ να εmicroπλουτίσει τον Οδηγό της Ευέλικτης

Ζώνης microε σχέδια εργασίας (ΠΙ 2001 2002α) που θα αξιοποιούν περισσότερο τα θέmicroατα των πολυθεmicroατικών βιβλίων τα οποία κινδύνευσαν να χαθούν στην πληθώρα του εκπαιδευτικού υλικού που προωθήθηκε στα σχολεία Η έmicroφαση που δίνεται στα σχέδια εργασίας βασίζεται στο γεγονός ότι η εν λόγω microέθοδος είναι καθαρά microαθητοκεντρική και πραγmicroατοποιείται microέσα σε πλαίσια συλλογικής δράσης των microαθητών ∆ηλαδή ως αφετηρία τους τα σχέδια εργασίας έχουν τους προβληmicroατισmicroούς και τα ενδιαφέροντα microεmicroονωmicroένων ατόmicroων ή του συνόλου της διδακτικής οmicroάδας Ο σχεδιασmicroός των εργασιών γίνεται microε ευθύνη της οmicroάδας και στοχεύει κυρίως στην ολοκλήρωση κάποιου έργου που οδηγεί στη λύση ενός προβλήmicroατος ή στην απάντηση κάποιου ερωτήmicroατος πάντα βέβαια microέσα από βιωmicroατικές επικοινωνιακές δραστηριότητες Άλλοτε πάλι το κοινό έργο παίρνει τη microορφή εικαστικής σύνθεσης ή χειροπρακτικής κατασκευής Υπάρχει και η δυνατότητα να τεθεί και ο προβληmicroατισmicroός ως πρόταση εκ microέρους του εκπαιδευτικού microε microοναδικό όmicroως στόχο την κινητοποίηση της οmicroάδας (ΠΙ 2002α 2003β) Επισηmicroαίνεται ότι για την υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας είναι αναγκαία η ενεργός

συmicromicroετοχή και συλλογική δράση των microαθητών στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης Ο ολοκληρωmicroένος σχεδιασmicroός είναι δεσmicroευτικός για την οmicroάδα και για τούτο τα microέλη της πρέπει να συmicromicroετέχουν ενεργά σε όλη την πορεία διεξαγωγής του σχεδίου εργασίας Η microέθοδος αυτή θεωρείται microια ανοικτή διαδικασία microάθησης και εξελίσσεται ανάλογα microε τις εκάστοτε συνθήκες και τα ενδιαφέροντα όσων συmicromicroετέχουν Κατά την επιλογή των θεmicroάτων θα πρέπει να λαmicroβάνονται υπόψη και να αξιοποιούνται ανάλογα οι δυνατότητες των παιδιών microε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες καθώς και των παιδιών microε ιδιαίτερα εθνοτικά πολιτισmicroικά θρησκευτικά γλωσσικά και κοινωνικοοικονοmicroικά χαρακτηριστικά ώστε να συmicromicroετέχουν ενεργά στην όλη διαδικασία (ΠΙ 2002 αβγ ∆άλκος 1998 Frey 1992 Χρυσαφίδης 1994) Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο της έρευνας που διεξάγεται κατά τη διάρκεια

ενός σχεδίου εργασίας είναι διαφοροποιηmicroένος σε σχέση microε αυτόν που αναλαmicroβάνει κατά την παραδοσιακή διδασκαλία Από φορέας-microεταδότης της γνώσης και κέντρο της διδακτικής

14

διαδικασίας microετατρέπεται σε συνερευνητή συνεργάτη και καθοδηγητή Παρακολουθεί τις δραστηριότητες των microαθητών είναι αρωγός στις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν κατά την εκτέλεση του σχεδίου εργασίας όχι ως αυθεντία αλλά ως εmicroπειρότερος συmicromicroέτοχος Με τη microεθοδολογία αυτή αξιοποιείται η δυναmicroική της συνεργαζόmicroενης microαθητικής οmicroάδας και υλοποιείται σε ένα κλίmicroα αποδοχής ενθάρρυνσης και δηmicroιουργικότητας καθώς ο κάθε microαθητής κατέχει κεντρικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία και ο δάσκαλος διευκολύνει συmicroβουλεύει και ενθαρρύνει τους microαθητές ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση της γνώσης και η καλλιέργεια των στάσεων και των δεξιοτήτων που απαιτεί η σηmicroερινή κοινωνία της Πληροφορίας και της Γνώσης (ΠΙ 2002α Hargraves 1994) Από την microέχρι σήmicroερα εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θεωρείται σηmicroαντική η εmicroπειρία

που απέκτησαν οι σχολικοί σύmicroβουλοι και οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα Η ανάλογη αξιοποίησή τους κατά την επέκταση και στη συνέχεια κατά την πιθανή φάση της microελλοντικής γενικευmicroένης εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας αυτής σε όλα τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης της χώρας θα οδηγήσει στον εκσυγχρονισmicroό και στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος Καθώς το microέτρο αυτό δεν είναι αποσπασmicroατικό αλλά εντάσσεται συνεκτικά microέσα στο πλαίσιο του ∆ΕΠΠΣ η πανταχόθεν στήριξή του αλλά και η αλληλοστήριξη ίσως είναι microια διαδικασία που πρέπει να υπερβεί τις οποιεσδήποτε θολές αmicroφισβητήσειςmiddot ίσως καταδειχθεί microια σηmicroαντική εκπαιδευτική προσφορά ένα χρέος προς τη microαθητιώσα νεολαία της χώρας microας που πρέπει να ξεπληρώσουmicroε microε ευχαρίστηση

Το νέο εκπαιδευτικό υλικό Η πορεία υλοποίησης της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης βρίσκεται προς το τέλος της microε τη συγγραφή όλων των βιβλίων (διδακτικών πακέτων) του ∆ηmicroοτικού και του Γυmicroνασίου και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού Αξίζει να τονιστεί ότι για πρώτη φορά δίδεται το περιεχόmicroενο ο τρόπος οργάνωσής του και η microεθοδολογία για το Νηπιαγωγείο microε τον υπό συγγραφή laquoΟδηγό Νηπιαγωγούraquo στον οποίο υπάρχουν οι κατευθυντήριοι άξονες στη βάση του σχετικού ∆ΕΠΠΣ Τα βιβλία του ∆ηmicroοτικού γράφονται όλα και θα αντικαταστήσουν παmicroπάλαια (περίπου 20 ετών) βιβλία και ως προς την αξιόλογη γνώση και ως προς την εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας Ανάλογα ισχύουν και για όλα τα βιβλία του Γυmicroνασίου Στον πίνακα 5 παραθέτουmicroε το σύνολο του νέου εκπαιδευτικού υλικού που εκπονείται

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εκπαιδευτικό υλικό που εκπονείται ΒΙΒΛΙΑ ΧΑΡΤΕΣ CD-Rom ∆ηmicroργία

Audio CD

Αναπαραγωγή Audio CD

ΑναπαραγωγήVisual CD

∆ηmicroργίαampΑναπαρα γωγήΑφισσών

Αναπαρα γωγή Αφισσών

Α ΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

52

18

18

1

12

2

ΒΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

73

06

19

12

3

7

15

ΣΥΝΟΛΟ

(418)

125

24

37

13

15

9

55

140

Η σχετική διαδικασία εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού που άρχισε το Μάιο του 2003

προκάλεσε microεγάλη συmicromicroετοχή της εκπαιδευτικής κοινότητας και της ελληνικής διανόησηςuacute περίπου 2000 υποψήφιοι κριτές-αξιολογητές ή υποψήφιοι συγγραφείς συmicromicroετείχαν στην πρόσκληση του ΠΙ Το διαχειριστικό microέρος του όλου εγχειρήmicroατος (βλ Πράξη 7 03 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ) ίσως δεν πρέπει να αγνοηθεί καθώς πρόκειται για ένα τεράστιο έργο που υλοποιείται microε πρωτόγνωρες διαφανείς διαδικασίες όπως λχ το ανώνυmicroο των υπό κρίση δειγmicroάτων γραφής και η κωδικοποιηmicroένη microε αριθmicroούς κλήρωση των κριτών-αξιολογητών microετά την κατάθεση των προς κρίση δειγmicroάτων γραφής Παρ όλα αυτά δεν έλειψαν οι ενστάσεις και οι εντάσεις Ωστόσο η στατιστική επεξεργασία του συντελεστή συσχέτισης microεταξύ των συmicromicroετοχών και των επιτυχιών συγγραφικών οmicroάδων και αναδόχων έδειξε υψηλή συσχέτιση στην πρώτη και microεγαλύτερη φάση του διαγωνισmicroού (ακολουθούν και άλλες για πολύ microικρό αριθmicroό αγόνων περιπτώσεων) Ο υψηλός συντελεστής συσχέτισης (r= 090 για την πρωτοβάθmicroια και r= 097 για το Γυmicroνάσιο) υποστηρίζει την αντικειmicroενικότητα στη διαδικασία γεγονός που συνέβαλε στην υποχώρηση κάθε υποψίας για διαβλητότητα του διαγωνισmicroού και οδήγησε σε απόσυρση των ενστάσεων Αξίζει να τονιστεί ότι η κρίση-αξιολόγηση έγινε microε microοριοδοτηmicroένα κριτήρια που

συmicroπεριελάmicroβαναν διάφορες παραmicroέτρους όπως λχ την επιστηmicroονική και παιδαγωγική καταλληλότητα την αισθητική του βιβλίου την αποτύπωση της διαθεmicroατικότητας τη διαδραστικότητα διαθεmicroατικότητα και δηmicroιουργικότητα των ανοικτών λογισmicroικών κά Τα σχεδιασθέντα κριτήρια και τα αντίστοιχα ΑΠΣ ενισχύουν τη δυνατότητα να παρέχονται από τα νέα βιβλία ίσες ευκαιρίες να καλλιεργούνται στάσεις για τη συνεργασία την αλληλεγγύη την αποδοχή της διαφορετικότητας και να συmicroβάλλουν στη δηmicroιουργία φιλικότερου και θετικότερου κλίmicroατος microάθησης Για να αποκτήσουν οι microαθητές τις κατάλληλες γνωστικές δοmicroές γνωστικοκοινωνικές δεξιότητες και microεταγνώσεις για τις προκλήσεις της ζωής της συναρπαστικής εποχής microαςuacute για να έχουmicroε υπαρκτό και συγκεκριmicroένο αντίλογο στη λεγόmicroενη από τον Bernstein (1999) αναποτελεσmicroατικότητα του εκπαιδευτικού συστήmicroατος Στο πλαίσιο που αναφερόmicroαστε στη δοmicroή και στη λειτουργία της θεώρησης του

εκπαιδευτικού υλικού ουσιαστικοποιείται και η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου microε την έννοια ότι ο κάθε εκπαιδευτικός θα διαmicroορφώνει τη δική του laquoσυνταγήraquo διδασκαλίας του microαθήmicroατος βασισmicroένη στο microικρό ολιγοσέλιδο βιβλίο και το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό τις βιβλιοθήκες και άλλες πρόσφορες πηγές που θα έχει στη διάθεσή του Με τον τρόπο αυτό αυξάνονται ουσιαστικά οι βαθmicroοί ελευθερίας του microέχρι σήmicroερα άκαmicroπτου κεντρικού εκπαιδευτικού συστήmicroατος και καλύπτονται οι ανάγκες εισαγωγής του εναλλακτικού βιβλίου το οποίο ήδη προκάλεσε προβλήmicroατα που οδήγησαν στην απόσυρσή του

Η αξιολόγηση του microαθητή Στον ίδιο τόνο αξίζει να υπογραmicromicroιστεί ότι συνακόλουθο της εσωτερικής αλλαγής του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι και ο προβληmicroατισmicroός για τους στόχους τις microορφές αξιολόγησης του microαθητή τις βασικές αρχές και τις τεχνικές εφαρmicroογής της καθώς και τα microέσα έκφρασης του αξιολογικού αποτελέσmicroατος Η νέα αυτή θεώρηση της αξιολόγησης σύmicroφωνα microε το ∆ΕΠΠΣ διευρύνεται από την στενή αντίληψη των τεστ που αποσκοπούν απλώς στον έλεγχο κατάκτησης της προβλεπόmicroενης γνώσης για να συmicroπεριλάβει και τη διαπίστωση του βαθmicroού επίτευξης όλων των στόχων microάθησης και τη διαπίστωση της ατοmicroικής και συλλογικής πορείας των microαθητών ούτως ώστε να σχεδιαστούν και microε τη

16

συmicromicroετοχή των microαθητών τα επόmicroενα στάδια microάθησης Στάδια τα οποία θα στηρίζονται και στον εντοπισmicroό των microαθησιακών δυσκολιών και ελλείψεων των microαθητών και θα στοχεύουν στη βελτίωση της microαθησιακής διαδικασίας Κεντρικός άξονας της αξιολόγησης στο νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα στο οποίο εντάσσεται οργανικά η παράmicroετρος της διαθεmicroατικότητας αποτελεί η προσπάθεια καλλιέργειας ερευνητικού πνεύmicroατος απόκτησης microεταγνωστικών ικανοτήτων και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβληmicroάτων που συνδέονται άmicroεσα και microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής και στοχεύουν στον έλεγχο και τη διαχείριση της microάθησής τους στη σηmicroερινή εποχή της γνώσης και της πολυπλοκότητας Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η υπευθυνότητα των microαθητών microέσα από διαδικασίες συλλογικής εργασίας και αυτοαξιολόγησης καθώς και microε την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίmicroησης των microαθητών microε στόχο τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και την καλλιέργεια του κοσmicroοειδώλου τους Στο πλαίσιο της θεώρησης αυτής (ΠΙ 2003α) εντάσσονται οργανικά και οι τρεις microορφές

αξιολόγησης της επίδοσης του microαθητή δηλαδή η αρχική ή διαγνωστική η διαmicroορφωτική ή σταδιακή και η τελική ή συνολική η αποτελεσmicroατική εφαρmicroογή των οποίων θα υποστηρίξει την ποιοτική αναβάθmicroιση της διαδικασίας διδασκαλίαςmicroάθησης Το παιδαγωγικό περιεχόmicroενο εφαρmicroογής της αξιολόγησης καθώς και οι βασικές οργανωτικές και επικοινωνιακές περιστάσεις που σχετίζονται και microε την ηλικία και την νοητική ωριmicroότητα των microαθητών διαmicroορφώνουν το πλαίσιο εφαρmicroογής ποικιλίας τεχνικών αξιολόγησης οι οποίες συναρτώνται άmicroεσα microε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στόχους και το περιεχόmicroενο του γνωστικού αντικειmicroένου Στις τεχνικές αξιολόγησης περιλαmicroβάνονται οι γραπτές ή προφορικές εξετάσεις microε ερωτήσεις κλειστού ή ανοικτού τύπου η δυναmicroική συζήτηση τα σχέδια εργασίας η συστηmicroατική παρατήρηση ο φάκελος εργασιών δελτίο καρτέλα microαθητή η αυτοαξιολόγηση του microαθητή και η αξιολόγηση από τους συmicromicroαθητές του ή και ο συνδυασmicroός αυτών και άλλων τεχνικών

Ήδη το ΠΙ επεξεργάζεται πρόταση-πλαίσιο προς συζήτηση microε την εκπαιδευτική κοινότητα microε στόχο την περαιτέρω εξειδίκευση της πρότασής του για την αξιολόγηση του microαθητή η οποία θα βασίζεται στην ιδιαιτερότητα των microαθηmicroάτων στις ιδιαιτερότητες των microαθητών (ΠΙ 2003α) και θα εκτείνεται σε ορισmicroένες περιπτώσεις πέραν της ποσοτικής στην περιγραφική αξιολόγησηmiddot microε γνώmicroονα την αναβάθmicroιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας την απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας από το microαθητή και την περισσότερη ενηmicroέρωση των γονέων για την πραγmicroατικότητα Οι νέες microορφές αξιολόγησης του microαθητή στην ολοκληρωmicroένη τους microορφή θα

αποτελέσουν microια δεύτερη τοmicroή microετά από εκείνη του ∆ΕΠΠΣ και των ΑΠΣ στη διαmicroόρφωση της σοβαρής εσωτερικής αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Μια τέτοια τοmicroή ίσως ανοίξει το δρόmicroο και για την αναθεώρηση του εξεταστικού συστήmicroατος εισαγωγής στα πανεπιστήmicroια

Συmicroπερασmicroατικά Το συζητούmicroενο λοιπόν που είναι η νέα θεώρηση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος για την

υποχρεωτική εκπαίδευση προσεγγίζεται ήδη στην πράξη και αρχίζει να δίνει microε την ΕΖ σε αυτή τη φάση τη δυναmicroική εκείνη και την ευελιξία στο σχολείο να ανταποκρίνεται στην κοινωνική ρευστότητα της εποχής microας σ ένα πραγmicroατιστικό επίπεδο που δεν παγιδεύεται σ ένα microεταmicroοντέρνο και αόριστο προβληmicroατισmicroό Αντίθετα microε το νέο σύστηmicroα το σχολείο του microέλλοντος προετοιmicroάζει microε επιτυχία την κοινωνική ένταξη του microαθητή ο οποίος δικαιούται να σκέφτεται να χαίρεται και να ονειρεύεται Θα δώσει επίσης στην ολοκλήρωσή του τη δυνατότητα να απελευθερωθούν τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις (όπως έγινε και microε το νόmicroο πλαίσιο 1268 του 1982 για τα Πανεπιστήmicroια) καθώς ο εκπαιδευτικός θα microπορεί να

17

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

βιβλίων και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού για όλα τα microαθήmicroατα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Το νέο αυτό εκπαιδευτικό υλικό χαρακτηρίζεται από σεβασmicroό και ευαισθησία στην προσπάθεια των microαθητώνιών όσον αφορά τα περιεχόmicroενα την ποιότητα και την ποσότητα της διδακτέας ύλης αλλά και την αισθητική του παρουσίαση Αυτός ο σεβασmicroός είναι αναγκαίος γιατί όπως από χρόνια υποστηρίζουmicroε οι microαθητές microας είναι οι σκληρότερα εργαζόmicroενοι Έλληνες πολίτες αν στον παρονοmicroαστή βάλουmicroε τη συmicroποσούmicroενη ενδοσχολική και εξωσχολική προσπάθειά τους (Αλαχιώτης 2002δ) Γι αυτό το σχολείο πρέπει να αναπτύξει ουσιαστικά την κριτική σκέψη ενώ η

αναmicroφίβολα επιβαλλόmicroενη ποικιλόmicroορφη και συνεχής στήριξη του microαχόmicroενου εκπαιδευτικού microια άλλη βασική παιδαγωγική αρχή είναι εξίσου σηmicroαντική και αναγκαία για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήmicroατοςuacute πρακτική που δροmicroολογείται ήδη microε την έναρξη της επιmicroόρφωσης το Μάρτιο 2004 (microέχρι και το 2005) στη διαθεmicroατικότητα τα σχέδια εργασίας και την οmicroαδοσυνεργατική microέθοδο microέσα από προσοmicroοιώσεις υποδειγmicroατικής διδασκαλίας Και τούτο διότι η σχετική επιmicroόρφωση είναι αναγκαία για να σκέπτονται οι εκπαιδευτικοί πέρα από τα γεγονότα να κατανοούν την εννοιολογική δοmicroή των επιστηmicroών καθώς διασυνδέονται οι διάφορες επιστήmicroες microε τις διαθεmicroατικές έννοιες και να έχουν την ικανότητα να προσδιορίζουν microε σαφήνεια τις βασικές ιδέες-κλειδιά που οδηγούν τους microαθητές στη βαθιά γνώση microέσα από την αξιοποίηση των θεmicroελιωδών διαθεmicroατικών εννοιών Η microεγάλη συζήτηση που έγινε στις 13 περιφέρειες της χώρας το 2002 σχετικά microε όσα

προαναφέρθηκαν ο διάλογος microε το microαχόmicroενο εκπαιδευτικό που επανατροφοδότησε τον ενθουσιασmicroό για το laquoόραmicroαraquo της διαθεmicroατικότητας δεν ήταν microόνο microια αναγκαιότητα που επαναφέρει στο προσκήνιο microε έναν πρωτότυπο τρόπο εκπαιδευτικές ευαισθησίες που είχαν εκφρασθεί τον περασmicroένο αιώνα από τον Εκπαιδευτικό Όmicroιλο αλλά σηmicroατοδότησε επίσης πολλές καινοτοmicroίες και πρακτικές στην προσέγγιση των εκπαιδευτικών πραγmicroάτων της χώρας Έτσι για πρώτη φορά πχ επικοινώνησε το ΥΠΕΠΘ για τέτοια θέmicroατα microέσω του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου microε την εκπαιδευτική βάση Για πρώτη φορά έγινε τόσο σοβαρή microακρόχρονη και microεγάλη προετοιmicroασία πριν τη συγγραφή νέων βιβλίων και την προγραmicromicroατισθείσα εισαγωγή τους στα σχολεία Για πρώτη φορά η Ελλάδα δεν είναι ουραγός αλλά προβάλλεται ως ένα βαθmicroό και ως συmicroπρωταγωνιστής στις χώρες της Ευρώπης για ένα εκπαιδευτικό θέmicroα όπως είναι η διαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης καθώς το 53 των χωρών αυτών δεν έχει ασχοληθεί microε το θέmicroα (Καρατζιά Σταυλιώτη 2002) για το οποίο η χώρα microας υλοποιεί πιλοτικά ένα microέρος που αφορά την Ευέλικτη Ζώνη ενώ το υπόλοιπο microέρος βρίσκεται στο στάδιο εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού το οποίο θα εισαχθεί στα σχολεία το 2005-6 και το 2006-7uacute δηλαδή από το 2000 που άρχισε ο παιδαγωγικό σχεδιασmicroός της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης έως το 1006-7 θα διανυθούν 6-7 χρόνια χρόνος κατάλληλος για microια τέτοια σοβαρή αλλαγή Η άποψη σχετικά microε την πρωτοτυπία τη φαντασία αλλά και τον ορθολογικό σχεδιασmicroό

του εγχειρήmicroατος ενισχύεται και από τις θέσεις των εmicroπειρογνωmicroόνων του δικτύου laquoΕυρυδίκηraquo των χωρών της Ευρώπης που εκφράστηκαν ιδιαίτερα θετικά πρόσφατα (2003) σε συνεδρίαση στην Αθήνα Η Ελληνική αυτή παρέmicroβαση ενισχύεται και αναδεικνύεται microέσα και από την προσεκτική microελέτη των κειmicroένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αφορούν την εκπαιδευτική πολιτική των κρατών microελών και ιδιαίτερα του κειmicroένου στο οποίο παρουσιάζονται οι microελλοντικοί συγκεκριmicroένοι στόχοι των εκπαιδευτικών συστηmicroάτων και συστηmicroάτων κατάρτισης που θα επιτρέψουν σε όλους τους ευρωπαίους πολίτες να συmicromicroετάσχουν στη νέα κοινωνία της γνώσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα 2002) Με την υιοθέτηση της διαθεmicroατικής προσέγγισης όπως αυτή περιγράφεται στο ∆ΕΠΠΣ και εφαρmicroόζεται στην εκπόνηση του εκπαιδευτικού υλικού αλλά και στην υλοποίηση του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης προωθείται η βελτίωση της

9

ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού συστήmicroατος microέσα από την ανάπτυξη των διαφόρων τύπων αλφαβητισmicroού (διασύνδεση της σχολικής γνώσεις microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής) και την καλλιέργεια δεξιοτήτων microεθοδολογίας και αυτορυθmicroιζόmicroενης microάθησης (Αλαχιώτης 2002δ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Ματσαγγούρας 2002β Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 7) Στο σχεδιασmicroό για την υποστήριξη της εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας του ∆ΕΠΠΣ στη

σχολική πράξη σοβαρό ρόλο παίζουν όπως προαναφέραmicroε και οι επιmicroορφωτικές παρεmicroβάσεις Ταυτόχρονα microε την παραγωγή υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού και σε ηλεκτρονική microορφή (ανοικτά λογισmicroικά) ενισχύεται και η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση αξιοποιούνται περισσότερες πηγές γίνεται ελκυστικότερο το σχολείο και ιδιαίτερα στην περίπτωση των ξένων γλωσσών αυξάνεται η συνειδητοποίηση της σηmicroασίας της εκmicroάθησης ξένων γλωσσών για όλους συντελώντας στην προώθηση του στρατηγικού στόχου της δηmicroιουργίας ενός εκπαιδευτικού συστήmicroατος ανοικτού στον ευρύτερο κόσmicroο (CIDREE 1999 Lawton et al 2000)

H Eυέλικτη Ζώνη Με το πρόγραmicromicroα της Ευέλικτης Ζώνης ουσιαστικοποιείται στο έπακρο η διαθεmicroατική

προσέγγιση της γνώσης και προσεγγίζεται αποτελεσmicroατικά ο προβληmicroατισmicroός περί της ζητούmicroενης καλλιέργειας και διαπαιδαγώγησης του microαθητή προς την κατεύθυνση της δηmicroιουργικής microάθησης (Αλαχιώτης 2002γ Ματσαγγούρας 2002α) Με το συστηmicroατοποιηmicroένο και οργανωmicroένο αυτό καινοτόmicroο πρόγραmicromicroα (Αλαχιώτης 2002γ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 6) που εφαρmicroόζεται σε ∆ηmicroοτικό Γυmicroνάσιο και Νηπιαγωγείο η παρέmicroβαση στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα είναι πολύ microικρή και αξιοποιείται microε τον πιο εποικοδοmicroητικό τρόπο καθώς ανοίγεται ένα παράθυρο ελευθερίας επικοινωνίας και σύνδεσης της σχολικής ζωής microε την κοινωνία και την πραγmicroατικότητα Η Ευέλικτη Ζώνη κινείται microέσα από τις συντεταγmicroένες των δηmicroιουργικών microεθόδων διδασκαλίας όπως η microέθοδος σχεδίων εργασίας (Kανάκης 1987 Χρυσαφίδης 1994) καλλιεργώντας επί της ουσίας την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του microαθητή Στο πιλοτικό αυτό Πρόγραmicromicroα οι microαθητές και οι εκπαιδευτικοί αναπτύσσοντας την πρωτοβουλιακή τους δράση και microέσα από συmicroπράξεις εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων υλοποιούν σχέδια εργασίας microε θέmicroατα δικής τους επιλογής ειδικά προσαρmicroοσmicroένα στις συνθήκες που επικρατούν σε κάθε σχολείο και τοπική κοινωνία Στο πλαίσιο αυτό ισχυροποιείται και το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον συmicroβάλλοντας στην καλύτερη διασύνδεση του σχολείου microε τον κοινωνικό του περίγυρο Η καλλιέργεια λοιπόν της δηmicroιουργικότητας του microαθητή είναι ένα δύσκολο θέmicroα Και

τούτο διότι ενώ είναι microια στάση πέραν κάθε συζήτησης απαραίτητη κανένας ακόmicroα δεν γνωρίζει πώς αναπτύσσεται και κατ επέκταση πώς διδάσκεται γιατί δεν είναι γνώση και δεν microπορεί να προγραmicromicroατιστεί (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Hayes 1994) Γι αυτό δεν υπάρχει microαγική συνταγή για την ανάπτυξη της δηmicroιουργικότητας Υπάρχουν όmicroως προσπάθειες που φαίνονται θετικές Για να αναπτυχθούν πχ οι δηmicroιουργικές ικανότητες του microαθητή πρέπει να θεωρήσουmicroε ως βασική παράmicroετρο το ενδιαφέρον του Η δηmicroιουργικότητα είναι microια αναζήτηση microια ανακάλυψη που πρέπει να καλλιεργηθεί microε φυσικό τρόπο για να νιώσει ο microαθητής microια ελάχιστη εmicroπιστοσύνη και αυτοπεποίθηση για να microην οδηγηθεί στην ανακάλυψη υποκατάστατων Αντίθετα πρέπει να βοηθηθεί από το εκπαιδευτικό σύστηmicroα και τον εκπαιδευτικό να ανακαλύψει το άγνωστο χάρισmicroά του το ίχνος της ιδιοφυΐας του το ταλέντο του σε κάτι (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Gardner 1998) καθώς ο microαθητής πρέπει να έχει ενεργό συmicromicroετοχή στη microάθηση όπως οι σχετικές έρευνες υποστηρίζουν Η Ευέλικτη Ζώνη δεν προτείνεται βέβαια ως πανάκεια για την αντιmicroετώπιση κάθε

εκπαιδευτικού προβλήmicroατος Απαντά όmicroως πιο πειστικά σε ορισmicroένα προβλήmicroατα και microπορεί

10

να καλλιεργήσει microια γενικότερη αντίληψη για την κατάκτηση της γνώσης και τη δηmicroιουργικότητα Για παράδειγmicroα τα λεγόmicroενα laquoπολυθεmicroατικά βιβλίαraquo (Αλαχιώτης 2002γ) ένα για το ∆ηmicroοτικό και ένα για το Γυmicroνάσιο που αναφέρονται σε ποικίλα θέmicroατα τα οποία επεξεργάστηκαν αφιλοκερδώς καταξιωmicroένες προσωπικότητες των γραmicromicroάτων των επιστηmicroών και των τεχνών της χώρας microας διαmicroορφώνουν microια έγκυρη πηγή πληροφόρησης για επίκαιρα αλλά και για διαχρονικά θέmicroατα βοηθώντας το microαθητή να κατανοήσει την πραγmicroατικότητα και να την αντιmicroετωπίσει δηmicroιουργικά Η εκπόνηση επίσης συλλογικών εργασιών για ενδιαφέροντα θέmicroατα αναβαθmicroίζει και την αντίληψη των microαθητών για την τυπική διδασκαλία στα αυτόνοmicroα microαθήmicroατα Η συγγραφή πχ ενός laquoδηmicroιουργικούraquo κειmicroένου από το microαθητή microπορεί να προσφέρει στην εκmicroάθηση της γλώσσας σοβαρό όφελος συmicroπληρωmicroατικά προς τους microερικώς απεχθείς και άψυχους εν πολλοίς κανόνες Το ίδιο και για τα άλλα microαθήmicroατα Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι η συνεργασία των διδασκόντων για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θα microεγιστοποιήσει το προσδοκώmicroενο αποτέλεσmicroα γι΄ αυτό κανένας δεν αποκλείεται και κανένας δεν πρέπει να διεκδικεί την αποκλειστικότητα Ένα άλλο πρόβληmicroα στο οποίο microπορεί να δοθεί απάντηση microέσα από την Ευέλικτη Ζώνη

είναι τα πολλά και αξιόλογα καινοτόmicroα εκπαιδευτικά προγράmicromicroατα που έχουν εκπονηθεί (όπως της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του laquoΜελίναraquo της Αγωγής Υγείας κά) αλλά ωστόσο δε βρίσκουν χώρο στο ασφυκτικό ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Η Ευέλικτη Ζώνη microπορεί να λειτουργήσει σαν ένα φίλτρο δράσης της laquoφυσικής επιλογήςraquo στο οποίο θα δοκιmicroαστούν τα τρέχοντα προγράmicromicroατα και θα δοκιmicroάζονται τα microέλλοντα για να διαφανεί ποιο microπορεί να laquoεπιβιώσειraquo και να αποτελέσει συστατικό της στοιχείο Είναι microια laquoοmicroπρέλαraquo πέραν των άλλων που microπορεί να καλύψει κάθε ενδιαφέρουσα παιδαγωγική καινοτοmicroία σκέψη και πρακτική microια laquoόασηraquo στη laquoδιψασmicroένη εκπαιδευτικήraquo κοινότητα για πρωτοβουλία και ευελιξία ένα σύστηmicroα σταδιακής απόσταξης της παιδαγωγικής αλήθειας και της αξιόλογης γνώσης που πρέπει να προωθείται σταδιακά στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Το microοντέλο αυτό της Ευέλικτης Ζώνης που εισηγηθήκαmicroε - και microόνο στο Συντονιστικό

Συmicroβούλιο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου συζητήθηκε δεκαεπτά φορές αλλά και στα σχετικά Τmicroήmicroατα του ΠΙ - φαίνεται να βρίσκει την αποδοχή του στην πράξη στο σχολείο Και τούτο διότι πιλοτικά σχολεία αναφέρουν ήδη γοργή θετική επίδραση στην κοινωνικοποίηση και τη δηmicroιουργικότητα των microαθητών Για του λόγου το αληθές παρουσιάζουmicroε στον πίνακα 3 microερικά σχόλια από πιλοτικά σχολεία

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Απόψεις εκπαιδευτικών για την ΕΖ α) Από ∆ηmicroοτικά σχολεία β) Από Γυmicroνάσια laquoΜειώθηκαν οι τσακωmicroοί και διαπληκτισmicroοί των microαθητών και οι εντάσεις τους κατά την είσοδο στην τάξη microετά το διάλειmicromicroαraquolaquoΗ καθολική συmicromicroετοχή των microαθητών στο πρόγραmicromicroα είναι κάτι που microας ξαφνιάζειraquo laquoΜη καλοί και καλοί microαθητές συmicromicroετέχουν σε microια τάξη όχι όπως την ξέραmicroε αλλά σε microια τάξη οργανισmicroό που microαθαίνει να αναπτύσσει την κριτική τη σκέψηraquo laquoΜαθητές που ένοιωθαν αποmicroονωmicroένοι ή θεωρούσαν τους εαυτούς τους περιττούς τώρα δραστηριοποιούνται microέσα στην οmicroάδαraquo laquoΗ ΕΖ έκανε το σχολείο ελκυστικό για microεγάλο αριθmicroό παιδιών Υπήρχαν περιπτώσεις που οι microαθητές έδειξαν microεγάλη απογοήτευση ή και ξέσπασαν σε κλάmicroατα όταν οι δάσκαλοι τους

laquoΟι περισσότεροι καθηγητές του σχολείου αγκαλιάσαmicroε το πρόγραmicromicroα Οι microαθητές ενθουσιάστηκανraquo laquoΑυτό ήταν κάτι πρωτόγνωρο και τους ενθουσίασε πραγmicroατικάraquo laquoΑκόmicroη και microαθητές microε microαθησιακά προβλήmicroατα ή ανήκοντες σε microειονότητες (παλιννοστούντες και αλλοδαποί) συmicromicroετείχαν microε ενθουσιασmicroόraquo laquoΣφυρηλατήθηκε το πνεύmicroα της οmicroαδικότητας και της συνεργασίας και ασχολήθηκαν microε θέmicroατα που κάτω από άλλες συνθήκες θα ήταν δύσκολο να ασχοληθούνraquo laquoΚαταρχήν είναι πολύ θετικά τα αποτελέσmicroατα από την εφαρmicroογή της ΕΖ εφόσον οι microαθητές είχαν τη δυνατότητα να

11

ανακοίνωσαν την ολοκλήρωση της ΕΖraquo

αποκοmicroίσουν έντονα βιώmicroατα γνώσεις και εmicroπειρίες καθ΄όλη τη διάρκεια της χρονιάςraquo

Στην έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της ΕΖ (ΠΙ 2003 ιστοσελίδα)

που υλοποιήθηκε κατά το 2001-02 υπάρχουν στατιστικά και άλλα περιγραφικής microορφής ευρήmicroατα που στηρίζονται στην ανάλυση των δεδοmicroένων από 1000 συmicroπληρωmicroένα ερωτηmicroατολόγια (734 από δηmicroοτικά σχολεία και νηπιαγωγεία και 266 από γυmicroνάσια) 104 ηmicroιδοmicroηmicroένες συνεντεύξεις (44 συνεντεύξεις διευθυντών σχολικών microονάδων και 60 σχολικών συmicroβούλων) καθώς και σε 26 εκθέσεις αξιολογητών της εφαρmicroογής της ΕΖ microελών του ΠΙ Μέσα από τη συγκριτική αντιπαραβολή των αποτελεσmicroάτων των διαφόρων αναλύσεων φαίνεται ο υψηλός βαθmicroός επίτευξης των στόχων του προγράmicromicroατος αναδεικνύονται οι θετικές επιδράσεις της εφαρmicroογής του και ταυτόχρονα εντοπίζονται τα στοιχεία τα οποία microπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω σε κάθε σχεδιασmicroό επέκτασης του προγράmicromicroατος Πιο συγκεκριmicroένα τα ποσοτικά στοιχεία τεκmicroηριώνουν τη θετική αποδοχή που είχε το πρόγραmicromicroα τόσο από τους εκπαιδευτικούς (πίνακας 4) και τους γονείς όσο και από τους microαθητές αλλά και τον υψηλό βαθmicroό προώθησης των ακαδηmicroαϊκών και ευρύτερων στόχων που ετέθησαν στο πλαίσιο του προγράmicromicroατος αυτού Το γενικό συmicroπέρασmicroα είναι ότι το 83 των δασκάλων και το 74 των καθηγητών που υλοποίησαν το πρόγραmicromicroα επισηmicroαίνουν ότι laquoη εφαρmicroογή της ΕΖ στην υποχρεωτική εκπαίδευση είναι πολύ αναγκαίαraquo

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Ιεράρχηση των αποτελεσmicroάτων της ΕΖ από τους εκπαιδευτικούς

∆ηmicroοτικά Σχολεία Γυmicroνάσια

1 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 1 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 3 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 3 Αυτοmicroάθηση 4 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 4 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 5 Αυτοmicroάθηση 5 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 6 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 6 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 10 Βελτίωση επίδοσης 10 Βελτίωση επίδοσης

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ποσοστό που κυmicroαίνεται από 60-80 των εκπαιδευτικών και

των δύο βαθmicroίδων θεώρησαν ότι microέσα από την ΕΖ προωθείται η δηmicroιουργία καλύτερων σχέσεων ανάmicroεσα στους microαθητές του σχολείου καθώς και ανάmicroεσα σε όλους που εmicroπλέκονται στη διδακτική και microαθησιακή διαδικασία (εκπαιδευτικούς γονείς στελέχη της εκπαίδευσης κά) Ταυτόχρονα οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα πιστεύουν όπως σχολίασε ποσοστό περίπου 70 ότι microε το πρόγραmicromicroα της ΕΖ ενισχύεται το laquoάνοιγmicroαraquo του σχολείου στην κοινωνία και θεmicroελιώνεται το laquoανοικτό σχολείοraquo Σηmicroειώνεται επίσης ότι ποσοστό άνω του 50 των εκπαιδευτικών κρίνουν ότι η εκπαιδευτική παρέmicroβαση που έγινε microε την παραγωγή και διάθεση σε όλα τα σχολεία της χώρας του εκπαιδευτικού υλικού για την Ε Ζ είναι πολύ θετική και ότι αυτή ενισχύεται microε την ανάρτηση του υλικού αυτού στην ιστοσελίδα του ΠΙ γεγονός που υποδηλώνει και τη δραστηριοποίηση των εκπαιδευτικών σε θέmicroατα που αφορούν την αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορίας στην

12

εκπαίδευση Όσον αφορά την επιmicroορφωτική στήριξη των εκπαιδευτικών από το ΠΙ από την ανάλυση των δεδοmicroένων φαίνεται ότι αρκετοί (30-40) θεωρούν θετική τη συνεισφορά του επιmicroορφωτικού σεmicroιναρίου αλλά οι περισσότεροι (άνω του 70) πιστεύουν ότι η διαπροσωπική επικοινωνία και η εξατοmicroικευmicroένη παροχή συmicroβουλών από τους Σχολικούς Συmicroβούλους και τα microέλη του ΠΙ είναι αποτελεσmicroατικότερη Πέραν των ενθαρρυντικών καταγραφών των σχολίων παρουσιάστηκαν και ορισmicroένα

προβλήmicroατα όπως λχ το αίτηmicroα αύξησης των κονδυλίων για τις λειτουργικές δαπάνες περισσότερη επιmicroόρφωση στενότερη συνεργασία microε το Π Ι κά Οι προαναφερθείσες ωστόσο παραποmicroπές αποτελούν απάντηση σε κάποιες δικαιολογηmicroένες ενστάσεις ως προς την προσέγγιση πχ της δηmicroιουργικότητας που όmicroως τις απάντησαν τα ίδια τα πιλοτικά σχολεία Το microοντέλο της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης και της ΕΖ φαίνεται να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες Και τούτο διότι στα θετικά του στοιχεία συγκαταλέγεται και η ανάπτυξη δεξιοτήτων microέσα από την ενεργητική και βιωmicroατική microάθηση microε αποτέλεσmicroα τη βελτίωση της αυτοπεποίθησης των microαθητών και την ενδυνάmicroωση των ικανοτήτων τους να προβαίνουν σε σωστές επιλογές Η οmicroαδοσυνεργατική διδασκαλία ευνοεί τη συmicromicroετοχική και συλλογική προσπάθεια την ευελιξία την αποδοχή του άλλου την ψυχολογική του στήριξη αλλά και την καθιέρωση δηmicroοκρατικών διαδικασιών Αξιοποιείται παράλληλα η σχολική ζωή καθώς δίνεται η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να αναλάβει πρωτοβουλίες να αποκτήσει περισσότερη διδακτική αυτονοmicroία και να ξεφύγει από το ασφυκτικό πλαίσιο της τυπικής διδασκαλίας Η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται στο γενικότερο σχεδιασmicroό αλλαγής της θεώρησης του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης που προβάλλεται στο ∆ΕΠΠΣ και είναι πλήρως διαθεmicroατική Ο χρόνος εφαρmicroογής της για microεν το ∆ηmicroοτικό ποικίλλει από 4 ώρες στις microικρές τάξεις microέχρι 2 ώρες στις δύο τελευταίες για δε το Γυmicroνάσιο περιορίζεται αρχικά στις 2 ώρες την εβδοmicroάδα Η microικρή microείωση των ωρών διδασκαλίας για ορισmicroένα microαθήmicroατα δε σηmicroαίνει καθόλου υποβάθmicroισή τους αλλά αντίθετα αναβάθmicroισή τους αφού το εύρος του γνωστικού τους περιεχοmicroένου θα προβάλλεται και microέσα από τις δραστηριότητες αυτής της καινοτοmicroίας Αξίζει να τονιστεί ότι ανάλογη αλλά όχι ταυτόσηmicroη υποχρεωτική ζώνη στο ωρολόγιο

πρόγραmicromicroα έχει πρόσφατα καθιερωθεί στα σχολεία (∆ηmicroοτικά και Γυmicroνάσια) της Πορτογαλίας microε τον τίτλο Area Escola Στην εν λόγω ζώνη αναmicroορφώνεται επίσης ο σχολικός χρόνος (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη) προγραmicromicroατίζεται η εφαρmicroογή της microε επέκταση του ωρολογίου προγράmicromicroατος όπως και στην πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τα ολοήmicroερα σχολεία και προσεγγίζεται η διαθεmicroατικότητα στη βάση σχεδίων εργασίας (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη)Υπογραmicromicroίζεται επίσης ότι οι προαναφερθείσες οmicroοιότητες είναι προσαρmicroοσmicroένες στις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας γι΄ αυτό και στην Πορτογαλία την οποία βάλαmicroε στην συζήτησή microας το σχετικό πρόγραmicromicroα έχει προχωρήσει microέχρι την υποχρεωτική αξιολόγηση των microαθητών γεγονός που δεν ισχύει στη δική microας πρόταση για την Ευέλικτη Ζώνη την οποία θέλουmicroε ουσιαστική laquoόασηraquo στην καθηmicroερινή πορεία των microαθητών microέσα στο σχολείο Μια σοβαρή επίσης διαφορά αφορά το ότι η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται ως σοβαρό συστατικό στοιχείο στη γενικότερη πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη διαθεmicroατικότητα (∆ΕΠΠΣ ΑΠΣ) ενώ η Area Escola έχει περισσότερο αυτόνοmicroη microορφή (Amaro 2003) Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο υλοποίησε κατά το σχολικό έτος 2001-2002 την πρώτη

πιλοτική εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης σε 11 Νηπιαγωγεία 176 ∆ηmicroοτικά και 52 Γυmicroνάσια της χώρας αστικά και ηmicroιαστικά Η ανταπόκριση των ∆ηmicroοτικών σχολείων στο κάλεσmicroα επέκτασης της Ευέλικτης Ζώνης στο σχολικό έτος 2002-2003 υπήρξε microεγάλη Από τα υπερχίλια σχολεία που δήλωσαν συmicromicroετοχή επελέγησαν 563 Τα Νηπιαγωγεία που επελέγησαν ανήλθαν στα 149 Πρόβληmicroα υπήρξε microε τα Γυmicroνάσια (43 για το 2002-2003) γεγονός που απαιτεί ανάλυση και λύση καθώς σε αρκετά πιλοτικά Γυmicroνάσια υπήρξε

13

επιτυχής εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Στο έτος 2003-2004 το σύνολο των επί πλέον σχολείων που συmicromicroετέχουν στην Ευέλικτη Ζώνη είναι 2147 (946 Νηπιαγωγεία 957 ∆ηmicroοτικά και 229 Γυmicroνάσια και 15 Ειδικά Σχολεία) Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό που είχε

παραχθεί από το ΠΙ και έχει διανεmicroηθεί σε όλα τα σχολεία της χώρας συνέβαλε στην πιλοτική εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Το υλικό αυτό είναι ουσιαστικά ο καρπός της συνεργασίας του ΠΙ microε την ευρύτερη επιστηmicroονική και εκπαιδευτική κοινότητα Ενδεικτικά αναφέρεται αυτό που είχε επιλεγεί προσεκτικά microέσα από τα 85 Πειραmicroατικά Προγράmicromicroατα Εκπαίδευσης (ΠΠΕ) του έργου ΣΕΠΠΕ του ΠΙ Τα ΠΠΕ που επιλέχθηκαν έτυχαν αναmicroόρφωσης επεξεργασίας και προσθηκών σε συνεργασία microε τους επιστηmicroονικούς υπευθύνους που τα δηmicroιούργησαν Εκτός από τα πολυθεmicroατικά βιβλία που προαναφέραmicroε ιδιαίτερα χρήσιmicroα θεωρούνται ο

Οδηγός για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης (ΠΙ 2001) και το ανάλογο εποπτικό εκπαιδευτικό υλικό (διαφάνειες ηχητικά αρχεία λογισmicroικό ταινίες βίντεο) Οι εκπαιδευτικοί microπορούν να χρησιmicroοποιήσουν το υλικό αυτό αυτούσιο ή τροποποιηmicroένο για τις άmicroεσες διδακτικές τους ανάγκες αλλά και ως υλοποιήσιmicroη πρόταση για την παραγωγή παραπλήσιου διαφορετικού ή συmicroπληρωmicroατικού υλικού από τους ίδιους Άλλωστε η ενεργοποίηση και η δηmicroιουργικότητα δεν αφορά microόνο τους microαθητές αλλά και τους διδάσκοντες Γι αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η Ευέλικτη Ζώνη έχει laquoανοιχτήraquo θεmicroατική και η τελική επιλογή των αντικειmicroένων microελέτης βασίζεται κυρίως στην αρχή της ελεύθερης συλλογικότητας και στην αρχή της ποικιλίας και του πλουραλισmicroού Έτσι αντισταθmicroίζεται η ανελαστικότητα της microονοmicroέρειας και ο πολυκερmicroατισmicroός του παραδοσιακού σχολείου Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβλήθηκε από το ΠΙ να εmicroπλουτίσει τον Οδηγό της Ευέλικτης

Ζώνης microε σχέδια εργασίας (ΠΙ 2001 2002α) που θα αξιοποιούν περισσότερο τα θέmicroατα των πολυθεmicroατικών βιβλίων τα οποία κινδύνευσαν να χαθούν στην πληθώρα του εκπαιδευτικού υλικού που προωθήθηκε στα σχολεία Η έmicroφαση που δίνεται στα σχέδια εργασίας βασίζεται στο γεγονός ότι η εν λόγω microέθοδος είναι καθαρά microαθητοκεντρική και πραγmicroατοποιείται microέσα σε πλαίσια συλλογικής δράσης των microαθητών ∆ηλαδή ως αφετηρία τους τα σχέδια εργασίας έχουν τους προβληmicroατισmicroούς και τα ενδιαφέροντα microεmicroονωmicroένων ατόmicroων ή του συνόλου της διδακτικής οmicroάδας Ο σχεδιασmicroός των εργασιών γίνεται microε ευθύνη της οmicroάδας και στοχεύει κυρίως στην ολοκλήρωση κάποιου έργου που οδηγεί στη λύση ενός προβλήmicroατος ή στην απάντηση κάποιου ερωτήmicroατος πάντα βέβαια microέσα από βιωmicroατικές επικοινωνιακές δραστηριότητες Άλλοτε πάλι το κοινό έργο παίρνει τη microορφή εικαστικής σύνθεσης ή χειροπρακτικής κατασκευής Υπάρχει και η δυνατότητα να τεθεί και ο προβληmicroατισmicroός ως πρόταση εκ microέρους του εκπαιδευτικού microε microοναδικό όmicroως στόχο την κινητοποίηση της οmicroάδας (ΠΙ 2002α 2003β) Επισηmicroαίνεται ότι για την υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας είναι αναγκαία η ενεργός

συmicromicroετοχή και συλλογική δράση των microαθητών στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης Ο ολοκληρωmicroένος σχεδιασmicroός είναι δεσmicroευτικός για την οmicroάδα και για τούτο τα microέλη της πρέπει να συmicromicroετέχουν ενεργά σε όλη την πορεία διεξαγωγής του σχεδίου εργασίας Η microέθοδος αυτή θεωρείται microια ανοικτή διαδικασία microάθησης και εξελίσσεται ανάλογα microε τις εκάστοτε συνθήκες και τα ενδιαφέροντα όσων συmicromicroετέχουν Κατά την επιλογή των θεmicroάτων θα πρέπει να λαmicroβάνονται υπόψη και να αξιοποιούνται ανάλογα οι δυνατότητες των παιδιών microε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες καθώς και των παιδιών microε ιδιαίτερα εθνοτικά πολιτισmicroικά θρησκευτικά γλωσσικά και κοινωνικοοικονοmicroικά χαρακτηριστικά ώστε να συmicromicroετέχουν ενεργά στην όλη διαδικασία (ΠΙ 2002 αβγ ∆άλκος 1998 Frey 1992 Χρυσαφίδης 1994) Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο της έρευνας που διεξάγεται κατά τη διάρκεια

ενός σχεδίου εργασίας είναι διαφοροποιηmicroένος σε σχέση microε αυτόν που αναλαmicroβάνει κατά την παραδοσιακή διδασκαλία Από φορέας-microεταδότης της γνώσης και κέντρο της διδακτικής

14

διαδικασίας microετατρέπεται σε συνερευνητή συνεργάτη και καθοδηγητή Παρακολουθεί τις δραστηριότητες των microαθητών είναι αρωγός στις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν κατά την εκτέλεση του σχεδίου εργασίας όχι ως αυθεντία αλλά ως εmicroπειρότερος συmicromicroέτοχος Με τη microεθοδολογία αυτή αξιοποιείται η δυναmicroική της συνεργαζόmicroενης microαθητικής οmicroάδας και υλοποιείται σε ένα κλίmicroα αποδοχής ενθάρρυνσης και δηmicroιουργικότητας καθώς ο κάθε microαθητής κατέχει κεντρικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία και ο δάσκαλος διευκολύνει συmicroβουλεύει και ενθαρρύνει τους microαθητές ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση της γνώσης και η καλλιέργεια των στάσεων και των δεξιοτήτων που απαιτεί η σηmicroερινή κοινωνία της Πληροφορίας και της Γνώσης (ΠΙ 2002α Hargraves 1994) Από την microέχρι σήmicroερα εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θεωρείται σηmicroαντική η εmicroπειρία

που απέκτησαν οι σχολικοί σύmicroβουλοι και οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα Η ανάλογη αξιοποίησή τους κατά την επέκταση και στη συνέχεια κατά την πιθανή φάση της microελλοντικής γενικευmicroένης εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας αυτής σε όλα τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης της χώρας θα οδηγήσει στον εκσυγχρονισmicroό και στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος Καθώς το microέτρο αυτό δεν είναι αποσπασmicroατικό αλλά εντάσσεται συνεκτικά microέσα στο πλαίσιο του ∆ΕΠΠΣ η πανταχόθεν στήριξή του αλλά και η αλληλοστήριξη ίσως είναι microια διαδικασία που πρέπει να υπερβεί τις οποιεσδήποτε θολές αmicroφισβητήσειςmiddot ίσως καταδειχθεί microια σηmicroαντική εκπαιδευτική προσφορά ένα χρέος προς τη microαθητιώσα νεολαία της χώρας microας που πρέπει να ξεπληρώσουmicroε microε ευχαρίστηση

Το νέο εκπαιδευτικό υλικό Η πορεία υλοποίησης της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης βρίσκεται προς το τέλος της microε τη συγγραφή όλων των βιβλίων (διδακτικών πακέτων) του ∆ηmicroοτικού και του Γυmicroνασίου και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού Αξίζει να τονιστεί ότι για πρώτη φορά δίδεται το περιεχόmicroενο ο τρόπος οργάνωσής του και η microεθοδολογία για το Νηπιαγωγείο microε τον υπό συγγραφή laquoΟδηγό Νηπιαγωγούraquo στον οποίο υπάρχουν οι κατευθυντήριοι άξονες στη βάση του σχετικού ∆ΕΠΠΣ Τα βιβλία του ∆ηmicroοτικού γράφονται όλα και θα αντικαταστήσουν παmicroπάλαια (περίπου 20 ετών) βιβλία και ως προς την αξιόλογη γνώση και ως προς την εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας Ανάλογα ισχύουν και για όλα τα βιβλία του Γυmicroνασίου Στον πίνακα 5 παραθέτουmicroε το σύνολο του νέου εκπαιδευτικού υλικού που εκπονείται

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εκπαιδευτικό υλικό που εκπονείται ΒΙΒΛΙΑ ΧΑΡΤΕΣ CD-Rom ∆ηmicroργία

Audio CD

Αναπαραγωγή Audio CD

ΑναπαραγωγήVisual CD

∆ηmicroργίαampΑναπαρα γωγήΑφισσών

Αναπαρα γωγή Αφισσών

Α ΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

52

18

18

1

12

2

ΒΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

73

06

19

12

3

7

15

ΣΥΝΟΛΟ

(418)

125

24

37

13

15

9

55

140

Η σχετική διαδικασία εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού που άρχισε το Μάιο του 2003

προκάλεσε microεγάλη συmicromicroετοχή της εκπαιδευτικής κοινότητας και της ελληνικής διανόησηςuacute περίπου 2000 υποψήφιοι κριτές-αξιολογητές ή υποψήφιοι συγγραφείς συmicromicroετείχαν στην πρόσκληση του ΠΙ Το διαχειριστικό microέρος του όλου εγχειρήmicroατος (βλ Πράξη 7 03 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ) ίσως δεν πρέπει να αγνοηθεί καθώς πρόκειται για ένα τεράστιο έργο που υλοποιείται microε πρωτόγνωρες διαφανείς διαδικασίες όπως λχ το ανώνυmicroο των υπό κρίση δειγmicroάτων γραφής και η κωδικοποιηmicroένη microε αριθmicroούς κλήρωση των κριτών-αξιολογητών microετά την κατάθεση των προς κρίση δειγmicroάτων γραφής Παρ όλα αυτά δεν έλειψαν οι ενστάσεις και οι εντάσεις Ωστόσο η στατιστική επεξεργασία του συντελεστή συσχέτισης microεταξύ των συmicromicroετοχών και των επιτυχιών συγγραφικών οmicroάδων και αναδόχων έδειξε υψηλή συσχέτιση στην πρώτη και microεγαλύτερη φάση του διαγωνισmicroού (ακολουθούν και άλλες για πολύ microικρό αριθmicroό αγόνων περιπτώσεων) Ο υψηλός συντελεστής συσχέτισης (r= 090 για την πρωτοβάθmicroια και r= 097 για το Γυmicroνάσιο) υποστηρίζει την αντικειmicroενικότητα στη διαδικασία γεγονός που συνέβαλε στην υποχώρηση κάθε υποψίας για διαβλητότητα του διαγωνισmicroού και οδήγησε σε απόσυρση των ενστάσεων Αξίζει να τονιστεί ότι η κρίση-αξιολόγηση έγινε microε microοριοδοτηmicroένα κριτήρια που

συmicroπεριελάmicroβαναν διάφορες παραmicroέτρους όπως λχ την επιστηmicroονική και παιδαγωγική καταλληλότητα την αισθητική του βιβλίου την αποτύπωση της διαθεmicroατικότητας τη διαδραστικότητα διαθεmicroατικότητα και δηmicroιουργικότητα των ανοικτών λογισmicroικών κά Τα σχεδιασθέντα κριτήρια και τα αντίστοιχα ΑΠΣ ενισχύουν τη δυνατότητα να παρέχονται από τα νέα βιβλία ίσες ευκαιρίες να καλλιεργούνται στάσεις για τη συνεργασία την αλληλεγγύη την αποδοχή της διαφορετικότητας και να συmicroβάλλουν στη δηmicroιουργία φιλικότερου και θετικότερου κλίmicroατος microάθησης Για να αποκτήσουν οι microαθητές τις κατάλληλες γνωστικές δοmicroές γνωστικοκοινωνικές δεξιότητες και microεταγνώσεις για τις προκλήσεις της ζωής της συναρπαστικής εποχής microαςuacute για να έχουmicroε υπαρκτό και συγκεκριmicroένο αντίλογο στη λεγόmicroενη από τον Bernstein (1999) αναποτελεσmicroατικότητα του εκπαιδευτικού συστήmicroατος Στο πλαίσιο που αναφερόmicroαστε στη δοmicroή και στη λειτουργία της θεώρησης του

εκπαιδευτικού υλικού ουσιαστικοποιείται και η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου microε την έννοια ότι ο κάθε εκπαιδευτικός θα διαmicroορφώνει τη δική του laquoσυνταγήraquo διδασκαλίας του microαθήmicroατος βασισmicroένη στο microικρό ολιγοσέλιδο βιβλίο και το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό τις βιβλιοθήκες και άλλες πρόσφορες πηγές που θα έχει στη διάθεσή του Με τον τρόπο αυτό αυξάνονται ουσιαστικά οι βαθmicroοί ελευθερίας του microέχρι σήmicroερα άκαmicroπτου κεντρικού εκπαιδευτικού συστήmicroατος και καλύπτονται οι ανάγκες εισαγωγής του εναλλακτικού βιβλίου το οποίο ήδη προκάλεσε προβλήmicroατα που οδήγησαν στην απόσυρσή του

Η αξιολόγηση του microαθητή Στον ίδιο τόνο αξίζει να υπογραmicromicroιστεί ότι συνακόλουθο της εσωτερικής αλλαγής του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι και ο προβληmicroατισmicroός για τους στόχους τις microορφές αξιολόγησης του microαθητή τις βασικές αρχές και τις τεχνικές εφαρmicroογής της καθώς και τα microέσα έκφρασης του αξιολογικού αποτελέσmicroατος Η νέα αυτή θεώρηση της αξιολόγησης σύmicroφωνα microε το ∆ΕΠΠΣ διευρύνεται από την στενή αντίληψη των τεστ που αποσκοπούν απλώς στον έλεγχο κατάκτησης της προβλεπόmicroενης γνώσης για να συmicroπεριλάβει και τη διαπίστωση του βαθmicroού επίτευξης όλων των στόχων microάθησης και τη διαπίστωση της ατοmicroικής και συλλογικής πορείας των microαθητών ούτως ώστε να σχεδιαστούν και microε τη

16

συmicromicroετοχή των microαθητών τα επόmicroενα στάδια microάθησης Στάδια τα οποία θα στηρίζονται και στον εντοπισmicroό των microαθησιακών δυσκολιών και ελλείψεων των microαθητών και θα στοχεύουν στη βελτίωση της microαθησιακής διαδικασίας Κεντρικός άξονας της αξιολόγησης στο νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα στο οποίο εντάσσεται οργανικά η παράmicroετρος της διαθεmicroατικότητας αποτελεί η προσπάθεια καλλιέργειας ερευνητικού πνεύmicroατος απόκτησης microεταγνωστικών ικανοτήτων και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβληmicroάτων που συνδέονται άmicroεσα και microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής και στοχεύουν στον έλεγχο και τη διαχείριση της microάθησής τους στη σηmicroερινή εποχή της γνώσης και της πολυπλοκότητας Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η υπευθυνότητα των microαθητών microέσα από διαδικασίες συλλογικής εργασίας και αυτοαξιολόγησης καθώς και microε την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίmicroησης των microαθητών microε στόχο τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και την καλλιέργεια του κοσmicroοειδώλου τους Στο πλαίσιο της θεώρησης αυτής (ΠΙ 2003α) εντάσσονται οργανικά και οι τρεις microορφές

αξιολόγησης της επίδοσης του microαθητή δηλαδή η αρχική ή διαγνωστική η διαmicroορφωτική ή σταδιακή και η τελική ή συνολική η αποτελεσmicroατική εφαρmicroογή των οποίων θα υποστηρίξει την ποιοτική αναβάθmicroιση της διαδικασίας διδασκαλίαςmicroάθησης Το παιδαγωγικό περιεχόmicroενο εφαρmicroογής της αξιολόγησης καθώς και οι βασικές οργανωτικές και επικοινωνιακές περιστάσεις που σχετίζονται και microε την ηλικία και την νοητική ωριmicroότητα των microαθητών διαmicroορφώνουν το πλαίσιο εφαρmicroογής ποικιλίας τεχνικών αξιολόγησης οι οποίες συναρτώνται άmicroεσα microε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στόχους και το περιεχόmicroενο του γνωστικού αντικειmicroένου Στις τεχνικές αξιολόγησης περιλαmicroβάνονται οι γραπτές ή προφορικές εξετάσεις microε ερωτήσεις κλειστού ή ανοικτού τύπου η δυναmicroική συζήτηση τα σχέδια εργασίας η συστηmicroατική παρατήρηση ο φάκελος εργασιών δελτίο καρτέλα microαθητή η αυτοαξιολόγηση του microαθητή και η αξιολόγηση από τους συmicromicroαθητές του ή και ο συνδυασmicroός αυτών και άλλων τεχνικών

Ήδη το ΠΙ επεξεργάζεται πρόταση-πλαίσιο προς συζήτηση microε την εκπαιδευτική κοινότητα microε στόχο την περαιτέρω εξειδίκευση της πρότασής του για την αξιολόγηση του microαθητή η οποία θα βασίζεται στην ιδιαιτερότητα των microαθηmicroάτων στις ιδιαιτερότητες των microαθητών (ΠΙ 2003α) και θα εκτείνεται σε ορισmicroένες περιπτώσεις πέραν της ποσοτικής στην περιγραφική αξιολόγησηmiddot microε γνώmicroονα την αναβάθmicroιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας την απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας από το microαθητή και την περισσότερη ενηmicroέρωση των γονέων για την πραγmicroατικότητα Οι νέες microορφές αξιολόγησης του microαθητή στην ολοκληρωmicroένη τους microορφή θα

αποτελέσουν microια δεύτερη τοmicroή microετά από εκείνη του ∆ΕΠΠΣ και των ΑΠΣ στη διαmicroόρφωση της σοβαρής εσωτερικής αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Μια τέτοια τοmicroή ίσως ανοίξει το δρόmicroο και για την αναθεώρηση του εξεταστικού συστήmicroατος εισαγωγής στα πανεπιστήmicroια

Συmicroπερασmicroατικά Το συζητούmicroενο λοιπόν που είναι η νέα θεώρηση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος για την

υποχρεωτική εκπαίδευση προσεγγίζεται ήδη στην πράξη και αρχίζει να δίνει microε την ΕΖ σε αυτή τη φάση τη δυναmicroική εκείνη και την ευελιξία στο σχολείο να ανταποκρίνεται στην κοινωνική ρευστότητα της εποχής microας σ ένα πραγmicroατιστικό επίπεδο που δεν παγιδεύεται σ ένα microεταmicroοντέρνο και αόριστο προβληmicroατισmicroό Αντίθετα microε το νέο σύστηmicroα το σχολείο του microέλλοντος προετοιmicroάζει microε επιτυχία την κοινωνική ένταξη του microαθητή ο οποίος δικαιούται να σκέφτεται να χαίρεται και να ονειρεύεται Θα δώσει επίσης στην ολοκλήρωσή του τη δυνατότητα να απελευθερωθούν τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις (όπως έγινε και microε το νόmicroο πλαίσιο 1268 του 1982 για τα Πανεπιστήmicroια) καθώς ο εκπαιδευτικός θα microπορεί να

17

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού συστήmicroατος microέσα από την ανάπτυξη των διαφόρων τύπων αλφαβητισmicroού (διασύνδεση της σχολικής γνώσεις microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής) και την καλλιέργεια δεξιοτήτων microεθοδολογίας και αυτορυθmicroιζόmicroενης microάθησης (Αλαχιώτης 2002δ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Ματσαγγούρας 2002β Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 7) Στο σχεδιασmicroό για την υποστήριξη της εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας του ∆ΕΠΠΣ στη

σχολική πράξη σοβαρό ρόλο παίζουν όπως προαναφέραmicroε και οι επιmicroορφωτικές παρεmicroβάσεις Ταυτόχρονα microε την παραγωγή υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού και σε ηλεκτρονική microορφή (ανοικτά λογισmicroικά) ενισχύεται και η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση αξιοποιούνται περισσότερες πηγές γίνεται ελκυστικότερο το σχολείο και ιδιαίτερα στην περίπτωση των ξένων γλωσσών αυξάνεται η συνειδητοποίηση της σηmicroασίας της εκmicroάθησης ξένων γλωσσών για όλους συντελώντας στην προώθηση του στρατηγικού στόχου της δηmicroιουργίας ενός εκπαιδευτικού συστήmicroατος ανοικτού στον ευρύτερο κόσmicroο (CIDREE 1999 Lawton et al 2000)

H Eυέλικτη Ζώνη Με το πρόγραmicromicroα της Ευέλικτης Ζώνης ουσιαστικοποιείται στο έπακρο η διαθεmicroατική

προσέγγιση της γνώσης και προσεγγίζεται αποτελεσmicroατικά ο προβληmicroατισmicroός περί της ζητούmicroενης καλλιέργειας και διαπαιδαγώγησης του microαθητή προς την κατεύθυνση της δηmicroιουργικής microάθησης (Αλαχιώτης 2002γ Ματσαγγούρας 2002α) Με το συστηmicroατοποιηmicroένο και οργανωmicroένο αυτό καινοτόmicroο πρόγραmicromicroα (Αλαχιώτης 2002γ Καρατζιά Σταυλιώτη 2002 Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων τεύχος 6) που εφαρmicroόζεται σε ∆ηmicroοτικό Γυmicroνάσιο και Νηπιαγωγείο η παρέmicroβαση στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα είναι πολύ microικρή και αξιοποιείται microε τον πιο εποικοδοmicroητικό τρόπο καθώς ανοίγεται ένα παράθυρο ελευθερίας επικοινωνίας και σύνδεσης της σχολικής ζωής microε την κοινωνία και την πραγmicroατικότητα Η Ευέλικτη Ζώνη κινείται microέσα από τις συντεταγmicroένες των δηmicroιουργικών microεθόδων διδασκαλίας όπως η microέθοδος σχεδίων εργασίας (Kανάκης 1987 Χρυσαφίδης 1994) καλλιεργώντας επί της ουσίας την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του microαθητή Στο πιλοτικό αυτό Πρόγραmicromicroα οι microαθητές και οι εκπαιδευτικοί αναπτύσσοντας την πρωτοβουλιακή τους δράση και microέσα από συmicroπράξεις εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων υλοποιούν σχέδια εργασίας microε θέmicroατα δικής τους επιλογής ειδικά προσαρmicroοσmicroένα στις συνθήκες που επικρατούν σε κάθε σχολείο και τοπική κοινωνία Στο πλαίσιο αυτό ισχυροποιείται και το σχολικό παιδαγωγικό περιβάλλον συmicroβάλλοντας στην καλύτερη διασύνδεση του σχολείου microε τον κοινωνικό του περίγυρο Η καλλιέργεια λοιπόν της δηmicroιουργικότητας του microαθητή είναι ένα δύσκολο θέmicroα Και

τούτο διότι ενώ είναι microια στάση πέραν κάθε συζήτησης απαραίτητη κανένας ακόmicroα δεν γνωρίζει πώς αναπτύσσεται και κατ επέκταση πώς διδάσκεται γιατί δεν είναι γνώση και δεν microπορεί να προγραmicromicroατιστεί (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Hayes 1994) Γι αυτό δεν υπάρχει microαγική συνταγή για την ανάπτυξη της δηmicroιουργικότητας Υπάρχουν όmicroως προσπάθειες που φαίνονται θετικές Για να αναπτυχθούν πχ οι δηmicroιουργικές ικανότητες του microαθητή πρέπει να θεωρήσουmicroε ως βασική παράmicroετρο το ενδιαφέρον του Η δηmicroιουργικότητα είναι microια αναζήτηση microια ανακάλυψη που πρέπει να καλλιεργηθεί microε φυσικό τρόπο για να νιώσει ο microαθητής microια ελάχιστη εmicroπιστοσύνη και αυτοπεποίθηση για να microην οδηγηθεί στην ανακάλυψη υποκατάστατων Αντίθετα πρέπει να βοηθηθεί από το εκπαιδευτικό σύστηmicroα και τον εκπαιδευτικό να ανακαλύψει το άγνωστο χάρισmicroά του το ίχνος της ιδιοφυΐας του το ταλέντο του σε κάτι (Φερρό και Ζαmicromicroέ 2000 Gardner 1998) καθώς ο microαθητής πρέπει να έχει ενεργό συmicromicroετοχή στη microάθηση όπως οι σχετικές έρευνες υποστηρίζουν Η Ευέλικτη Ζώνη δεν προτείνεται βέβαια ως πανάκεια για την αντιmicroετώπιση κάθε

εκπαιδευτικού προβλήmicroατος Απαντά όmicroως πιο πειστικά σε ορισmicroένα προβλήmicroατα και microπορεί

10

να καλλιεργήσει microια γενικότερη αντίληψη για την κατάκτηση της γνώσης και τη δηmicroιουργικότητα Για παράδειγmicroα τα λεγόmicroενα laquoπολυθεmicroατικά βιβλίαraquo (Αλαχιώτης 2002γ) ένα για το ∆ηmicroοτικό και ένα για το Γυmicroνάσιο που αναφέρονται σε ποικίλα θέmicroατα τα οποία επεξεργάστηκαν αφιλοκερδώς καταξιωmicroένες προσωπικότητες των γραmicromicroάτων των επιστηmicroών και των τεχνών της χώρας microας διαmicroορφώνουν microια έγκυρη πηγή πληροφόρησης για επίκαιρα αλλά και για διαχρονικά θέmicroατα βοηθώντας το microαθητή να κατανοήσει την πραγmicroατικότητα και να την αντιmicroετωπίσει δηmicroιουργικά Η εκπόνηση επίσης συλλογικών εργασιών για ενδιαφέροντα θέmicroατα αναβαθmicroίζει και την αντίληψη των microαθητών για την τυπική διδασκαλία στα αυτόνοmicroα microαθήmicroατα Η συγγραφή πχ ενός laquoδηmicroιουργικούraquo κειmicroένου από το microαθητή microπορεί να προσφέρει στην εκmicroάθηση της γλώσσας σοβαρό όφελος συmicroπληρωmicroατικά προς τους microερικώς απεχθείς και άψυχους εν πολλοίς κανόνες Το ίδιο και για τα άλλα microαθήmicroατα Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι η συνεργασία των διδασκόντων για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θα microεγιστοποιήσει το προσδοκώmicroενο αποτέλεσmicroα γι΄ αυτό κανένας δεν αποκλείεται και κανένας δεν πρέπει να διεκδικεί την αποκλειστικότητα Ένα άλλο πρόβληmicroα στο οποίο microπορεί να δοθεί απάντηση microέσα από την Ευέλικτη Ζώνη

είναι τα πολλά και αξιόλογα καινοτόmicroα εκπαιδευτικά προγράmicromicroατα που έχουν εκπονηθεί (όπως της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του laquoΜελίναraquo της Αγωγής Υγείας κά) αλλά ωστόσο δε βρίσκουν χώρο στο ασφυκτικό ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Η Ευέλικτη Ζώνη microπορεί να λειτουργήσει σαν ένα φίλτρο δράσης της laquoφυσικής επιλογήςraquo στο οποίο θα δοκιmicroαστούν τα τρέχοντα προγράmicromicroατα και θα δοκιmicroάζονται τα microέλλοντα για να διαφανεί ποιο microπορεί να laquoεπιβιώσειraquo και να αποτελέσει συστατικό της στοιχείο Είναι microια laquoοmicroπρέλαraquo πέραν των άλλων που microπορεί να καλύψει κάθε ενδιαφέρουσα παιδαγωγική καινοτοmicroία σκέψη και πρακτική microια laquoόασηraquo στη laquoδιψασmicroένη εκπαιδευτικήraquo κοινότητα για πρωτοβουλία και ευελιξία ένα σύστηmicroα σταδιακής απόσταξης της παιδαγωγικής αλήθειας και της αξιόλογης γνώσης που πρέπει να προωθείται σταδιακά στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Το microοντέλο αυτό της Ευέλικτης Ζώνης που εισηγηθήκαmicroε - και microόνο στο Συντονιστικό

Συmicroβούλιο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου συζητήθηκε δεκαεπτά φορές αλλά και στα σχετικά Τmicroήmicroατα του ΠΙ - φαίνεται να βρίσκει την αποδοχή του στην πράξη στο σχολείο Και τούτο διότι πιλοτικά σχολεία αναφέρουν ήδη γοργή θετική επίδραση στην κοινωνικοποίηση και τη δηmicroιουργικότητα των microαθητών Για του λόγου το αληθές παρουσιάζουmicroε στον πίνακα 3 microερικά σχόλια από πιλοτικά σχολεία

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Απόψεις εκπαιδευτικών για την ΕΖ α) Από ∆ηmicroοτικά σχολεία β) Από Γυmicroνάσια laquoΜειώθηκαν οι τσακωmicroοί και διαπληκτισmicroοί των microαθητών και οι εντάσεις τους κατά την είσοδο στην τάξη microετά το διάλειmicromicroαraquolaquoΗ καθολική συmicromicroετοχή των microαθητών στο πρόγραmicromicroα είναι κάτι που microας ξαφνιάζειraquo laquoΜη καλοί και καλοί microαθητές συmicromicroετέχουν σε microια τάξη όχι όπως την ξέραmicroε αλλά σε microια τάξη οργανισmicroό που microαθαίνει να αναπτύσσει την κριτική τη σκέψηraquo laquoΜαθητές που ένοιωθαν αποmicroονωmicroένοι ή θεωρούσαν τους εαυτούς τους περιττούς τώρα δραστηριοποιούνται microέσα στην οmicroάδαraquo laquoΗ ΕΖ έκανε το σχολείο ελκυστικό για microεγάλο αριθmicroό παιδιών Υπήρχαν περιπτώσεις που οι microαθητές έδειξαν microεγάλη απογοήτευση ή και ξέσπασαν σε κλάmicroατα όταν οι δάσκαλοι τους

laquoΟι περισσότεροι καθηγητές του σχολείου αγκαλιάσαmicroε το πρόγραmicromicroα Οι microαθητές ενθουσιάστηκανraquo laquoΑυτό ήταν κάτι πρωτόγνωρο και τους ενθουσίασε πραγmicroατικάraquo laquoΑκόmicroη και microαθητές microε microαθησιακά προβλήmicroατα ή ανήκοντες σε microειονότητες (παλιννοστούντες και αλλοδαποί) συmicromicroετείχαν microε ενθουσιασmicroόraquo laquoΣφυρηλατήθηκε το πνεύmicroα της οmicroαδικότητας και της συνεργασίας και ασχολήθηκαν microε θέmicroατα που κάτω από άλλες συνθήκες θα ήταν δύσκολο να ασχοληθούνraquo laquoΚαταρχήν είναι πολύ θετικά τα αποτελέσmicroατα από την εφαρmicroογή της ΕΖ εφόσον οι microαθητές είχαν τη δυνατότητα να

11

ανακοίνωσαν την ολοκλήρωση της ΕΖraquo

αποκοmicroίσουν έντονα βιώmicroατα γνώσεις και εmicroπειρίες καθ΄όλη τη διάρκεια της χρονιάςraquo

Στην έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της ΕΖ (ΠΙ 2003 ιστοσελίδα)

που υλοποιήθηκε κατά το 2001-02 υπάρχουν στατιστικά και άλλα περιγραφικής microορφής ευρήmicroατα που στηρίζονται στην ανάλυση των δεδοmicroένων από 1000 συmicroπληρωmicroένα ερωτηmicroατολόγια (734 από δηmicroοτικά σχολεία και νηπιαγωγεία και 266 από γυmicroνάσια) 104 ηmicroιδοmicroηmicroένες συνεντεύξεις (44 συνεντεύξεις διευθυντών σχολικών microονάδων και 60 σχολικών συmicroβούλων) καθώς και σε 26 εκθέσεις αξιολογητών της εφαρmicroογής της ΕΖ microελών του ΠΙ Μέσα από τη συγκριτική αντιπαραβολή των αποτελεσmicroάτων των διαφόρων αναλύσεων φαίνεται ο υψηλός βαθmicroός επίτευξης των στόχων του προγράmicromicroατος αναδεικνύονται οι θετικές επιδράσεις της εφαρmicroογής του και ταυτόχρονα εντοπίζονται τα στοιχεία τα οποία microπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω σε κάθε σχεδιασmicroό επέκτασης του προγράmicromicroατος Πιο συγκεκριmicroένα τα ποσοτικά στοιχεία τεκmicroηριώνουν τη θετική αποδοχή που είχε το πρόγραmicromicroα τόσο από τους εκπαιδευτικούς (πίνακας 4) και τους γονείς όσο και από τους microαθητές αλλά και τον υψηλό βαθmicroό προώθησης των ακαδηmicroαϊκών και ευρύτερων στόχων που ετέθησαν στο πλαίσιο του προγράmicromicroατος αυτού Το γενικό συmicroπέρασmicroα είναι ότι το 83 των δασκάλων και το 74 των καθηγητών που υλοποίησαν το πρόγραmicromicroα επισηmicroαίνουν ότι laquoη εφαρmicroογή της ΕΖ στην υποχρεωτική εκπαίδευση είναι πολύ αναγκαίαraquo

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Ιεράρχηση των αποτελεσmicroάτων της ΕΖ από τους εκπαιδευτικούς

∆ηmicroοτικά Σχολεία Γυmicroνάσια

1 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 1 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 3 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 3 Αυτοmicroάθηση 4 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 4 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 5 Αυτοmicroάθηση 5 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 6 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 6 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 10 Βελτίωση επίδοσης 10 Βελτίωση επίδοσης

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ποσοστό που κυmicroαίνεται από 60-80 των εκπαιδευτικών και

των δύο βαθmicroίδων θεώρησαν ότι microέσα από την ΕΖ προωθείται η δηmicroιουργία καλύτερων σχέσεων ανάmicroεσα στους microαθητές του σχολείου καθώς και ανάmicroεσα σε όλους που εmicroπλέκονται στη διδακτική και microαθησιακή διαδικασία (εκπαιδευτικούς γονείς στελέχη της εκπαίδευσης κά) Ταυτόχρονα οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα πιστεύουν όπως σχολίασε ποσοστό περίπου 70 ότι microε το πρόγραmicromicroα της ΕΖ ενισχύεται το laquoάνοιγmicroαraquo του σχολείου στην κοινωνία και θεmicroελιώνεται το laquoανοικτό σχολείοraquo Σηmicroειώνεται επίσης ότι ποσοστό άνω του 50 των εκπαιδευτικών κρίνουν ότι η εκπαιδευτική παρέmicroβαση που έγινε microε την παραγωγή και διάθεση σε όλα τα σχολεία της χώρας του εκπαιδευτικού υλικού για την Ε Ζ είναι πολύ θετική και ότι αυτή ενισχύεται microε την ανάρτηση του υλικού αυτού στην ιστοσελίδα του ΠΙ γεγονός που υποδηλώνει και τη δραστηριοποίηση των εκπαιδευτικών σε θέmicroατα που αφορούν την αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορίας στην

12

εκπαίδευση Όσον αφορά την επιmicroορφωτική στήριξη των εκπαιδευτικών από το ΠΙ από την ανάλυση των δεδοmicroένων φαίνεται ότι αρκετοί (30-40) θεωρούν θετική τη συνεισφορά του επιmicroορφωτικού σεmicroιναρίου αλλά οι περισσότεροι (άνω του 70) πιστεύουν ότι η διαπροσωπική επικοινωνία και η εξατοmicroικευmicroένη παροχή συmicroβουλών από τους Σχολικούς Συmicroβούλους και τα microέλη του ΠΙ είναι αποτελεσmicroατικότερη Πέραν των ενθαρρυντικών καταγραφών των σχολίων παρουσιάστηκαν και ορισmicroένα

προβλήmicroατα όπως λχ το αίτηmicroα αύξησης των κονδυλίων για τις λειτουργικές δαπάνες περισσότερη επιmicroόρφωση στενότερη συνεργασία microε το Π Ι κά Οι προαναφερθείσες ωστόσο παραποmicroπές αποτελούν απάντηση σε κάποιες δικαιολογηmicroένες ενστάσεις ως προς την προσέγγιση πχ της δηmicroιουργικότητας που όmicroως τις απάντησαν τα ίδια τα πιλοτικά σχολεία Το microοντέλο της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης και της ΕΖ φαίνεται να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες Και τούτο διότι στα θετικά του στοιχεία συγκαταλέγεται και η ανάπτυξη δεξιοτήτων microέσα από την ενεργητική και βιωmicroατική microάθηση microε αποτέλεσmicroα τη βελτίωση της αυτοπεποίθησης των microαθητών και την ενδυνάmicroωση των ικανοτήτων τους να προβαίνουν σε σωστές επιλογές Η οmicroαδοσυνεργατική διδασκαλία ευνοεί τη συmicromicroετοχική και συλλογική προσπάθεια την ευελιξία την αποδοχή του άλλου την ψυχολογική του στήριξη αλλά και την καθιέρωση δηmicroοκρατικών διαδικασιών Αξιοποιείται παράλληλα η σχολική ζωή καθώς δίνεται η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να αναλάβει πρωτοβουλίες να αποκτήσει περισσότερη διδακτική αυτονοmicroία και να ξεφύγει από το ασφυκτικό πλαίσιο της τυπικής διδασκαλίας Η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται στο γενικότερο σχεδιασmicroό αλλαγής της θεώρησης του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης που προβάλλεται στο ∆ΕΠΠΣ και είναι πλήρως διαθεmicroατική Ο χρόνος εφαρmicroογής της για microεν το ∆ηmicroοτικό ποικίλλει από 4 ώρες στις microικρές τάξεις microέχρι 2 ώρες στις δύο τελευταίες για δε το Γυmicroνάσιο περιορίζεται αρχικά στις 2 ώρες την εβδοmicroάδα Η microικρή microείωση των ωρών διδασκαλίας για ορισmicroένα microαθήmicroατα δε σηmicroαίνει καθόλου υποβάθmicroισή τους αλλά αντίθετα αναβάθmicroισή τους αφού το εύρος του γνωστικού τους περιεχοmicroένου θα προβάλλεται και microέσα από τις δραστηριότητες αυτής της καινοτοmicroίας Αξίζει να τονιστεί ότι ανάλογη αλλά όχι ταυτόσηmicroη υποχρεωτική ζώνη στο ωρολόγιο

πρόγραmicromicroα έχει πρόσφατα καθιερωθεί στα σχολεία (∆ηmicroοτικά και Γυmicroνάσια) της Πορτογαλίας microε τον τίτλο Area Escola Στην εν λόγω ζώνη αναmicroορφώνεται επίσης ο σχολικός χρόνος (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη) προγραmicromicroατίζεται η εφαρmicroογή της microε επέκταση του ωρολογίου προγράmicromicroατος όπως και στην πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τα ολοήmicroερα σχολεία και προσεγγίζεται η διαθεmicroατικότητα στη βάση σχεδίων εργασίας (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη)Υπογραmicromicroίζεται επίσης ότι οι προαναφερθείσες οmicroοιότητες είναι προσαρmicroοσmicroένες στις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας γι΄ αυτό και στην Πορτογαλία την οποία βάλαmicroε στην συζήτησή microας το σχετικό πρόγραmicromicroα έχει προχωρήσει microέχρι την υποχρεωτική αξιολόγηση των microαθητών γεγονός που δεν ισχύει στη δική microας πρόταση για την Ευέλικτη Ζώνη την οποία θέλουmicroε ουσιαστική laquoόασηraquo στην καθηmicroερινή πορεία των microαθητών microέσα στο σχολείο Μια σοβαρή επίσης διαφορά αφορά το ότι η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται ως σοβαρό συστατικό στοιχείο στη γενικότερη πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη διαθεmicroατικότητα (∆ΕΠΠΣ ΑΠΣ) ενώ η Area Escola έχει περισσότερο αυτόνοmicroη microορφή (Amaro 2003) Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο υλοποίησε κατά το σχολικό έτος 2001-2002 την πρώτη

πιλοτική εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης σε 11 Νηπιαγωγεία 176 ∆ηmicroοτικά και 52 Γυmicroνάσια της χώρας αστικά και ηmicroιαστικά Η ανταπόκριση των ∆ηmicroοτικών σχολείων στο κάλεσmicroα επέκτασης της Ευέλικτης Ζώνης στο σχολικό έτος 2002-2003 υπήρξε microεγάλη Από τα υπερχίλια σχολεία που δήλωσαν συmicromicroετοχή επελέγησαν 563 Τα Νηπιαγωγεία που επελέγησαν ανήλθαν στα 149 Πρόβληmicroα υπήρξε microε τα Γυmicroνάσια (43 για το 2002-2003) γεγονός που απαιτεί ανάλυση και λύση καθώς σε αρκετά πιλοτικά Γυmicroνάσια υπήρξε

13

επιτυχής εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Στο έτος 2003-2004 το σύνολο των επί πλέον σχολείων που συmicromicroετέχουν στην Ευέλικτη Ζώνη είναι 2147 (946 Νηπιαγωγεία 957 ∆ηmicroοτικά και 229 Γυmicroνάσια και 15 Ειδικά Σχολεία) Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό που είχε

παραχθεί από το ΠΙ και έχει διανεmicroηθεί σε όλα τα σχολεία της χώρας συνέβαλε στην πιλοτική εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Το υλικό αυτό είναι ουσιαστικά ο καρπός της συνεργασίας του ΠΙ microε την ευρύτερη επιστηmicroονική και εκπαιδευτική κοινότητα Ενδεικτικά αναφέρεται αυτό που είχε επιλεγεί προσεκτικά microέσα από τα 85 Πειραmicroατικά Προγράmicromicroατα Εκπαίδευσης (ΠΠΕ) του έργου ΣΕΠΠΕ του ΠΙ Τα ΠΠΕ που επιλέχθηκαν έτυχαν αναmicroόρφωσης επεξεργασίας και προσθηκών σε συνεργασία microε τους επιστηmicroονικούς υπευθύνους που τα δηmicroιούργησαν Εκτός από τα πολυθεmicroατικά βιβλία που προαναφέραmicroε ιδιαίτερα χρήσιmicroα θεωρούνται ο

Οδηγός για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης (ΠΙ 2001) και το ανάλογο εποπτικό εκπαιδευτικό υλικό (διαφάνειες ηχητικά αρχεία λογισmicroικό ταινίες βίντεο) Οι εκπαιδευτικοί microπορούν να χρησιmicroοποιήσουν το υλικό αυτό αυτούσιο ή τροποποιηmicroένο για τις άmicroεσες διδακτικές τους ανάγκες αλλά και ως υλοποιήσιmicroη πρόταση για την παραγωγή παραπλήσιου διαφορετικού ή συmicroπληρωmicroατικού υλικού από τους ίδιους Άλλωστε η ενεργοποίηση και η δηmicroιουργικότητα δεν αφορά microόνο τους microαθητές αλλά και τους διδάσκοντες Γι αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η Ευέλικτη Ζώνη έχει laquoανοιχτήraquo θεmicroατική και η τελική επιλογή των αντικειmicroένων microελέτης βασίζεται κυρίως στην αρχή της ελεύθερης συλλογικότητας και στην αρχή της ποικιλίας και του πλουραλισmicroού Έτσι αντισταθmicroίζεται η ανελαστικότητα της microονοmicroέρειας και ο πολυκερmicroατισmicroός του παραδοσιακού σχολείου Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβλήθηκε από το ΠΙ να εmicroπλουτίσει τον Οδηγό της Ευέλικτης

Ζώνης microε σχέδια εργασίας (ΠΙ 2001 2002α) που θα αξιοποιούν περισσότερο τα θέmicroατα των πολυθεmicroατικών βιβλίων τα οποία κινδύνευσαν να χαθούν στην πληθώρα του εκπαιδευτικού υλικού που προωθήθηκε στα σχολεία Η έmicroφαση που δίνεται στα σχέδια εργασίας βασίζεται στο γεγονός ότι η εν λόγω microέθοδος είναι καθαρά microαθητοκεντρική και πραγmicroατοποιείται microέσα σε πλαίσια συλλογικής δράσης των microαθητών ∆ηλαδή ως αφετηρία τους τα σχέδια εργασίας έχουν τους προβληmicroατισmicroούς και τα ενδιαφέροντα microεmicroονωmicroένων ατόmicroων ή του συνόλου της διδακτικής οmicroάδας Ο σχεδιασmicroός των εργασιών γίνεται microε ευθύνη της οmicroάδας και στοχεύει κυρίως στην ολοκλήρωση κάποιου έργου που οδηγεί στη λύση ενός προβλήmicroατος ή στην απάντηση κάποιου ερωτήmicroατος πάντα βέβαια microέσα από βιωmicroατικές επικοινωνιακές δραστηριότητες Άλλοτε πάλι το κοινό έργο παίρνει τη microορφή εικαστικής σύνθεσης ή χειροπρακτικής κατασκευής Υπάρχει και η δυνατότητα να τεθεί και ο προβληmicroατισmicroός ως πρόταση εκ microέρους του εκπαιδευτικού microε microοναδικό όmicroως στόχο την κινητοποίηση της οmicroάδας (ΠΙ 2002α 2003β) Επισηmicroαίνεται ότι για την υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας είναι αναγκαία η ενεργός

συmicromicroετοχή και συλλογική δράση των microαθητών στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης Ο ολοκληρωmicroένος σχεδιασmicroός είναι δεσmicroευτικός για την οmicroάδα και για τούτο τα microέλη της πρέπει να συmicromicroετέχουν ενεργά σε όλη την πορεία διεξαγωγής του σχεδίου εργασίας Η microέθοδος αυτή θεωρείται microια ανοικτή διαδικασία microάθησης και εξελίσσεται ανάλογα microε τις εκάστοτε συνθήκες και τα ενδιαφέροντα όσων συmicromicroετέχουν Κατά την επιλογή των θεmicroάτων θα πρέπει να λαmicroβάνονται υπόψη και να αξιοποιούνται ανάλογα οι δυνατότητες των παιδιών microε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες καθώς και των παιδιών microε ιδιαίτερα εθνοτικά πολιτισmicroικά θρησκευτικά γλωσσικά και κοινωνικοοικονοmicroικά χαρακτηριστικά ώστε να συmicromicroετέχουν ενεργά στην όλη διαδικασία (ΠΙ 2002 αβγ ∆άλκος 1998 Frey 1992 Χρυσαφίδης 1994) Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο της έρευνας που διεξάγεται κατά τη διάρκεια

ενός σχεδίου εργασίας είναι διαφοροποιηmicroένος σε σχέση microε αυτόν που αναλαmicroβάνει κατά την παραδοσιακή διδασκαλία Από φορέας-microεταδότης της γνώσης και κέντρο της διδακτικής

14

διαδικασίας microετατρέπεται σε συνερευνητή συνεργάτη και καθοδηγητή Παρακολουθεί τις δραστηριότητες των microαθητών είναι αρωγός στις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν κατά την εκτέλεση του σχεδίου εργασίας όχι ως αυθεντία αλλά ως εmicroπειρότερος συmicromicroέτοχος Με τη microεθοδολογία αυτή αξιοποιείται η δυναmicroική της συνεργαζόmicroενης microαθητικής οmicroάδας και υλοποιείται σε ένα κλίmicroα αποδοχής ενθάρρυνσης και δηmicroιουργικότητας καθώς ο κάθε microαθητής κατέχει κεντρικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία και ο δάσκαλος διευκολύνει συmicroβουλεύει και ενθαρρύνει τους microαθητές ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση της γνώσης και η καλλιέργεια των στάσεων και των δεξιοτήτων που απαιτεί η σηmicroερινή κοινωνία της Πληροφορίας και της Γνώσης (ΠΙ 2002α Hargraves 1994) Από την microέχρι σήmicroερα εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θεωρείται σηmicroαντική η εmicroπειρία

που απέκτησαν οι σχολικοί σύmicroβουλοι και οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα Η ανάλογη αξιοποίησή τους κατά την επέκταση και στη συνέχεια κατά την πιθανή φάση της microελλοντικής γενικευmicroένης εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας αυτής σε όλα τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης της χώρας θα οδηγήσει στον εκσυγχρονισmicroό και στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος Καθώς το microέτρο αυτό δεν είναι αποσπασmicroατικό αλλά εντάσσεται συνεκτικά microέσα στο πλαίσιο του ∆ΕΠΠΣ η πανταχόθεν στήριξή του αλλά και η αλληλοστήριξη ίσως είναι microια διαδικασία που πρέπει να υπερβεί τις οποιεσδήποτε θολές αmicroφισβητήσειςmiddot ίσως καταδειχθεί microια σηmicroαντική εκπαιδευτική προσφορά ένα χρέος προς τη microαθητιώσα νεολαία της χώρας microας που πρέπει να ξεπληρώσουmicroε microε ευχαρίστηση

Το νέο εκπαιδευτικό υλικό Η πορεία υλοποίησης της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης βρίσκεται προς το τέλος της microε τη συγγραφή όλων των βιβλίων (διδακτικών πακέτων) του ∆ηmicroοτικού και του Γυmicroνασίου και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού Αξίζει να τονιστεί ότι για πρώτη φορά δίδεται το περιεχόmicroενο ο τρόπος οργάνωσής του και η microεθοδολογία για το Νηπιαγωγείο microε τον υπό συγγραφή laquoΟδηγό Νηπιαγωγούraquo στον οποίο υπάρχουν οι κατευθυντήριοι άξονες στη βάση του σχετικού ∆ΕΠΠΣ Τα βιβλία του ∆ηmicroοτικού γράφονται όλα και θα αντικαταστήσουν παmicroπάλαια (περίπου 20 ετών) βιβλία και ως προς την αξιόλογη γνώση και ως προς την εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας Ανάλογα ισχύουν και για όλα τα βιβλία του Γυmicroνασίου Στον πίνακα 5 παραθέτουmicroε το σύνολο του νέου εκπαιδευτικού υλικού που εκπονείται

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εκπαιδευτικό υλικό που εκπονείται ΒΙΒΛΙΑ ΧΑΡΤΕΣ CD-Rom ∆ηmicroργία

Audio CD

Αναπαραγωγή Audio CD

ΑναπαραγωγήVisual CD

∆ηmicroργίαampΑναπαρα γωγήΑφισσών

Αναπαρα γωγή Αφισσών

Α ΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

52

18

18

1

12

2

ΒΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

73

06

19

12

3

7

15

ΣΥΝΟΛΟ

(418)

125

24

37

13

15

9

55

140

Η σχετική διαδικασία εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού που άρχισε το Μάιο του 2003

προκάλεσε microεγάλη συmicromicroετοχή της εκπαιδευτικής κοινότητας και της ελληνικής διανόησηςuacute περίπου 2000 υποψήφιοι κριτές-αξιολογητές ή υποψήφιοι συγγραφείς συmicromicroετείχαν στην πρόσκληση του ΠΙ Το διαχειριστικό microέρος του όλου εγχειρήmicroατος (βλ Πράξη 7 03 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ) ίσως δεν πρέπει να αγνοηθεί καθώς πρόκειται για ένα τεράστιο έργο που υλοποιείται microε πρωτόγνωρες διαφανείς διαδικασίες όπως λχ το ανώνυmicroο των υπό κρίση δειγmicroάτων γραφής και η κωδικοποιηmicroένη microε αριθmicroούς κλήρωση των κριτών-αξιολογητών microετά την κατάθεση των προς κρίση δειγmicroάτων γραφής Παρ όλα αυτά δεν έλειψαν οι ενστάσεις και οι εντάσεις Ωστόσο η στατιστική επεξεργασία του συντελεστή συσχέτισης microεταξύ των συmicromicroετοχών και των επιτυχιών συγγραφικών οmicroάδων και αναδόχων έδειξε υψηλή συσχέτιση στην πρώτη και microεγαλύτερη φάση του διαγωνισmicroού (ακολουθούν και άλλες για πολύ microικρό αριθmicroό αγόνων περιπτώσεων) Ο υψηλός συντελεστής συσχέτισης (r= 090 για την πρωτοβάθmicroια και r= 097 για το Γυmicroνάσιο) υποστηρίζει την αντικειmicroενικότητα στη διαδικασία γεγονός που συνέβαλε στην υποχώρηση κάθε υποψίας για διαβλητότητα του διαγωνισmicroού και οδήγησε σε απόσυρση των ενστάσεων Αξίζει να τονιστεί ότι η κρίση-αξιολόγηση έγινε microε microοριοδοτηmicroένα κριτήρια που

συmicroπεριελάmicroβαναν διάφορες παραmicroέτρους όπως λχ την επιστηmicroονική και παιδαγωγική καταλληλότητα την αισθητική του βιβλίου την αποτύπωση της διαθεmicroατικότητας τη διαδραστικότητα διαθεmicroατικότητα και δηmicroιουργικότητα των ανοικτών λογισmicroικών κά Τα σχεδιασθέντα κριτήρια και τα αντίστοιχα ΑΠΣ ενισχύουν τη δυνατότητα να παρέχονται από τα νέα βιβλία ίσες ευκαιρίες να καλλιεργούνται στάσεις για τη συνεργασία την αλληλεγγύη την αποδοχή της διαφορετικότητας και να συmicroβάλλουν στη δηmicroιουργία φιλικότερου και θετικότερου κλίmicroατος microάθησης Για να αποκτήσουν οι microαθητές τις κατάλληλες γνωστικές δοmicroές γνωστικοκοινωνικές δεξιότητες και microεταγνώσεις για τις προκλήσεις της ζωής της συναρπαστικής εποχής microαςuacute για να έχουmicroε υπαρκτό και συγκεκριmicroένο αντίλογο στη λεγόmicroενη από τον Bernstein (1999) αναποτελεσmicroατικότητα του εκπαιδευτικού συστήmicroατος Στο πλαίσιο που αναφερόmicroαστε στη δοmicroή και στη λειτουργία της θεώρησης του

εκπαιδευτικού υλικού ουσιαστικοποιείται και η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου microε την έννοια ότι ο κάθε εκπαιδευτικός θα διαmicroορφώνει τη δική του laquoσυνταγήraquo διδασκαλίας του microαθήmicroατος βασισmicroένη στο microικρό ολιγοσέλιδο βιβλίο και το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό τις βιβλιοθήκες και άλλες πρόσφορες πηγές που θα έχει στη διάθεσή του Με τον τρόπο αυτό αυξάνονται ουσιαστικά οι βαθmicroοί ελευθερίας του microέχρι σήmicroερα άκαmicroπτου κεντρικού εκπαιδευτικού συστήmicroατος και καλύπτονται οι ανάγκες εισαγωγής του εναλλακτικού βιβλίου το οποίο ήδη προκάλεσε προβλήmicroατα που οδήγησαν στην απόσυρσή του

Η αξιολόγηση του microαθητή Στον ίδιο τόνο αξίζει να υπογραmicromicroιστεί ότι συνακόλουθο της εσωτερικής αλλαγής του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι και ο προβληmicroατισmicroός για τους στόχους τις microορφές αξιολόγησης του microαθητή τις βασικές αρχές και τις τεχνικές εφαρmicroογής της καθώς και τα microέσα έκφρασης του αξιολογικού αποτελέσmicroατος Η νέα αυτή θεώρηση της αξιολόγησης σύmicroφωνα microε το ∆ΕΠΠΣ διευρύνεται από την στενή αντίληψη των τεστ που αποσκοπούν απλώς στον έλεγχο κατάκτησης της προβλεπόmicroενης γνώσης για να συmicroπεριλάβει και τη διαπίστωση του βαθmicroού επίτευξης όλων των στόχων microάθησης και τη διαπίστωση της ατοmicroικής και συλλογικής πορείας των microαθητών ούτως ώστε να σχεδιαστούν και microε τη

16

συmicromicroετοχή των microαθητών τα επόmicroενα στάδια microάθησης Στάδια τα οποία θα στηρίζονται και στον εντοπισmicroό των microαθησιακών δυσκολιών και ελλείψεων των microαθητών και θα στοχεύουν στη βελτίωση της microαθησιακής διαδικασίας Κεντρικός άξονας της αξιολόγησης στο νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα στο οποίο εντάσσεται οργανικά η παράmicroετρος της διαθεmicroατικότητας αποτελεί η προσπάθεια καλλιέργειας ερευνητικού πνεύmicroατος απόκτησης microεταγνωστικών ικανοτήτων και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβληmicroάτων που συνδέονται άmicroεσα και microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής και στοχεύουν στον έλεγχο και τη διαχείριση της microάθησής τους στη σηmicroερινή εποχή της γνώσης και της πολυπλοκότητας Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η υπευθυνότητα των microαθητών microέσα από διαδικασίες συλλογικής εργασίας και αυτοαξιολόγησης καθώς και microε την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίmicroησης των microαθητών microε στόχο τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και την καλλιέργεια του κοσmicroοειδώλου τους Στο πλαίσιο της θεώρησης αυτής (ΠΙ 2003α) εντάσσονται οργανικά και οι τρεις microορφές

αξιολόγησης της επίδοσης του microαθητή δηλαδή η αρχική ή διαγνωστική η διαmicroορφωτική ή σταδιακή και η τελική ή συνολική η αποτελεσmicroατική εφαρmicroογή των οποίων θα υποστηρίξει την ποιοτική αναβάθmicroιση της διαδικασίας διδασκαλίαςmicroάθησης Το παιδαγωγικό περιεχόmicroενο εφαρmicroογής της αξιολόγησης καθώς και οι βασικές οργανωτικές και επικοινωνιακές περιστάσεις που σχετίζονται και microε την ηλικία και την νοητική ωριmicroότητα των microαθητών διαmicroορφώνουν το πλαίσιο εφαρmicroογής ποικιλίας τεχνικών αξιολόγησης οι οποίες συναρτώνται άmicroεσα microε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στόχους και το περιεχόmicroενο του γνωστικού αντικειmicroένου Στις τεχνικές αξιολόγησης περιλαmicroβάνονται οι γραπτές ή προφορικές εξετάσεις microε ερωτήσεις κλειστού ή ανοικτού τύπου η δυναmicroική συζήτηση τα σχέδια εργασίας η συστηmicroατική παρατήρηση ο φάκελος εργασιών δελτίο καρτέλα microαθητή η αυτοαξιολόγηση του microαθητή και η αξιολόγηση από τους συmicromicroαθητές του ή και ο συνδυασmicroός αυτών και άλλων τεχνικών

Ήδη το ΠΙ επεξεργάζεται πρόταση-πλαίσιο προς συζήτηση microε την εκπαιδευτική κοινότητα microε στόχο την περαιτέρω εξειδίκευση της πρότασής του για την αξιολόγηση του microαθητή η οποία θα βασίζεται στην ιδιαιτερότητα των microαθηmicroάτων στις ιδιαιτερότητες των microαθητών (ΠΙ 2003α) και θα εκτείνεται σε ορισmicroένες περιπτώσεις πέραν της ποσοτικής στην περιγραφική αξιολόγησηmiddot microε γνώmicroονα την αναβάθmicroιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας την απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας από το microαθητή και την περισσότερη ενηmicroέρωση των γονέων για την πραγmicroατικότητα Οι νέες microορφές αξιολόγησης του microαθητή στην ολοκληρωmicroένη τους microορφή θα

αποτελέσουν microια δεύτερη τοmicroή microετά από εκείνη του ∆ΕΠΠΣ και των ΑΠΣ στη διαmicroόρφωση της σοβαρής εσωτερικής αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Μια τέτοια τοmicroή ίσως ανοίξει το δρόmicroο και για την αναθεώρηση του εξεταστικού συστήmicroατος εισαγωγής στα πανεπιστήmicroια

Συmicroπερασmicroατικά Το συζητούmicroενο λοιπόν που είναι η νέα θεώρηση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος για την

υποχρεωτική εκπαίδευση προσεγγίζεται ήδη στην πράξη και αρχίζει να δίνει microε την ΕΖ σε αυτή τη φάση τη δυναmicroική εκείνη και την ευελιξία στο σχολείο να ανταποκρίνεται στην κοινωνική ρευστότητα της εποχής microας σ ένα πραγmicroατιστικό επίπεδο που δεν παγιδεύεται σ ένα microεταmicroοντέρνο και αόριστο προβληmicroατισmicroό Αντίθετα microε το νέο σύστηmicroα το σχολείο του microέλλοντος προετοιmicroάζει microε επιτυχία την κοινωνική ένταξη του microαθητή ο οποίος δικαιούται να σκέφτεται να χαίρεται και να ονειρεύεται Θα δώσει επίσης στην ολοκλήρωσή του τη δυνατότητα να απελευθερωθούν τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις (όπως έγινε και microε το νόmicroο πλαίσιο 1268 του 1982 για τα Πανεπιστήmicroια) καθώς ο εκπαιδευτικός θα microπορεί να

17

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

να καλλιεργήσει microια γενικότερη αντίληψη για την κατάκτηση της γνώσης και τη δηmicroιουργικότητα Για παράδειγmicroα τα λεγόmicroενα laquoπολυθεmicroατικά βιβλίαraquo (Αλαχιώτης 2002γ) ένα για το ∆ηmicroοτικό και ένα για το Γυmicroνάσιο που αναφέρονται σε ποικίλα θέmicroατα τα οποία επεξεργάστηκαν αφιλοκερδώς καταξιωmicroένες προσωπικότητες των γραmicromicroάτων των επιστηmicroών και των τεχνών της χώρας microας διαmicroορφώνουν microια έγκυρη πηγή πληροφόρησης για επίκαιρα αλλά και για διαχρονικά θέmicroατα βοηθώντας το microαθητή να κατανοήσει την πραγmicroατικότητα και να την αντιmicroετωπίσει δηmicroιουργικά Η εκπόνηση επίσης συλλογικών εργασιών για ενδιαφέροντα θέmicroατα αναβαθmicroίζει και την αντίληψη των microαθητών για την τυπική διδασκαλία στα αυτόνοmicroα microαθήmicroατα Η συγγραφή πχ ενός laquoδηmicroιουργικούraquo κειmicroένου από το microαθητή microπορεί να προσφέρει στην εκmicroάθηση της γλώσσας σοβαρό όφελος συmicroπληρωmicroατικά προς τους microερικώς απεχθείς και άψυχους εν πολλοίς κανόνες Το ίδιο και για τα άλλα microαθήmicroατα Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι η συνεργασία των διδασκόντων για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θα microεγιστοποιήσει το προσδοκώmicroενο αποτέλεσmicroα γι΄ αυτό κανένας δεν αποκλείεται και κανένας δεν πρέπει να διεκδικεί την αποκλειστικότητα Ένα άλλο πρόβληmicroα στο οποίο microπορεί να δοθεί απάντηση microέσα από την Ευέλικτη Ζώνη

είναι τα πολλά και αξιόλογα καινοτόmicroα εκπαιδευτικά προγράmicromicroατα που έχουν εκπονηθεί (όπως της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του laquoΜελίναraquo της Αγωγής Υγείας κά) αλλά ωστόσο δε βρίσκουν χώρο στο ασφυκτικό ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Η Ευέλικτη Ζώνη microπορεί να λειτουργήσει σαν ένα φίλτρο δράσης της laquoφυσικής επιλογήςraquo στο οποίο θα δοκιmicroαστούν τα τρέχοντα προγράmicromicroατα και θα δοκιmicroάζονται τα microέλλοντα για να διαφανεί ποιο microπορεί να laquoεπιβιώσειraquo και να αποτελέσει συστατικό της στοιχείο Είναι microια laquoοmicroπρέλαraquo πέραν των άλλων που microπορεί να καλύψει κάθε ενδιαφέρουσα παιδαγωγική καινοτοmicroία σκέψη και πρακτική microια laquoόασηraquo στη laquoδιψασmicroένη εκπαιδευτικήraquo κοινότητα για πρωτοβουλία και ευελιξία ένα σύστηmicroα σταδιακής απόσταξης της παιδαγωγικής αλήθειας και της αξιόλογης γνώσης που πρέπει να προωθείται σταδιακά στο ωρολόγιο πρόγραmicromicroα Το microοντέλο αυτό της Ευέλικτης Ζώνης που εισηγηθήκαmicroε - και microόνο στο Συντονιστικό

Συmicroβούλιο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου συζητήθηκε δεκαεπτά φορές αλλά και στα σχετικά Τmicroήmicroατα του ΠΙ - φαίνεται να βρίσκει την αποδοχή του στην πράξη στο σχολείο Και τούτο διότι πιλοτικά σχολεία αναφέρουν ήδη γοργή θετική επίδραση στην κοινωνικοποίηση και τη δηmicroιουργικότητα των microαθητών Για του λόγου το αληθές παρουσιάζουmicroε στον πίνακα 3 microερικά σχόλια από πιλοτικά σχολεία

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Απόψεις εκπαιδευτικών για την ΕΖ α) Από ∆ηmicroοτικά σχολεία β) Από Γυmicroνάσια laquoΜειώθηκαν οι τσακωmicroοί και διαπληκτισmicroοί των microαθητών και οι εντάσεις τους κατά την είσοδο στην τάξη microετά το διάλειmicromicroαraquolaquoΗ καθολική συmicromicroετοχή των microαθητών στο πρόγραmicromicroα είναι κάτι που microας ξαφνιάζειraquo laquoΜη καλοί και καλοί microαθητές συmicromicroετέχουν σε microια τάξη όχι όπως την ξέραmicroε αλλά σε microια τάξη οργανισmicroό που microαθαίνει να αναπτύσσει την κριτική τη σκέψηraquo laquoΜαθητές που ένοιωθαν αποmicroονωmicroένοι ή θεωρούσαν τους εαυτούς τους περιττούς τώρα δραστηριοποιούνται microέσα στην οmicroάδαraquo laquoΗ ΕΖ έκανε το σχολείο ελκυστικό για microεγάλο αριθmicroό παιδιών Υπήρχαν περιπτώσεις που οι microαθητές έδειξαν microεγάλη απογοήτευση ή και ξέσπασαν σε κλάmicroατα όταν οι δάσκαλοι τους

laquoΟι περισσότεροι καθηγητές του σχολείου αγκαλιάσαmicroε το πρόγραmicromicroα Οι microαθητές ενθουσιάστηκανraquo laquoΑυτό ήταν κάτι πρωτόγνωρο και τους ενθουσίασε πραγmicroατικάraquo laquoΑκόmicroη και microαθητές microε microαθησιακά προβλήmicroατα ή ανήκοντες σε microειονότητες (παλιννοστούντες και αλλοδαποί) συmicromicroετείχαν microε ενθουσιασmicroόraquo laquoΣφυρηλατήθηκε το πνεύmicroα της οmicroαδικότητας και της συνεργασίας και ασχολήθηκαν microε θέmicroατα που κάτω από άλλες συνθήκες θα ήταν δύσκολο να ασχοληθούνraquo laquoΚαταρχήν είναι πολύ θετικά τα αποτελέσmicroατα από την εφαρmicroογή της ΕΖ εφόσον οι microαθητές είχαν τη δυνατότητα να

11

ανακοίνωσαν την ολοκλήρωση της ΕΖraquo

αποκοmicroίσουν έντονα βιώmicroατα γνώσεις και εmicroπειρίες καθ΄όλη τη διάρκεια της χρονιάςraquo

Στην έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της ΕΖ (ΠΙ 2003 ιστοσελίδα)

που υλοποιήθηκε κατά το 2001-02 υπάρχουν στατιστικά και άλλα περιγραφικής microορφής ευρήmicroατα που στηρίζονται στην ανάλυση των δεδοmicroένων από 1000 συmicroπληρωmicroένα ερωτηmicroατολόγια (734 από δηmicroοτικά σχολεία και νηπιαγωγεία και 266 από γυmicroνάσια) 104 ηmicroιδοmicroηmicroένες συνεντεύξεις (44 συνεντεύξεις διευθυντών σχολικών microονάδων και 60 σχολικών συmicroβούλων) καθώς και σε 26 εκθέσεις αξιολογητών της εφαρmicroογής της ΕΖ microελών του ΠΙ Μέσα από τη συγκριτική αντιπαραβολή των αποτελεσmicroάτων των διαφόρων αναλύσεων φαίνεται ο υψηλός βαθmicroός επίτευξης των στόχων του προγράmicromicroατος αναδεικνύονται οι θετικές επιδράσεις της εφαρmicroογής του και ταυτόχρονα εντοπίζονται τα στοιχεία τα οποία microπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω σε κάθε σχεδιασmicroό επέκτασης του προγράmicromicroατος Πιο συγκεκριmicroένα τα ποσοτικά στοιχεία τεκmicroηριώνουν τη θετική αποδοχή που είχε το πρόγραmicromicroα τόσο από τους εκπαιδευτικούς (πίνακας 4) και τους γονείς όσο και από τους microαθητές αλλά και τον υψηλό βαθmicroό προώθησης των ακαδηmicroαϊκών και ευρύτερων στόχων που ετέθησαν στο πλαίσιο του προγράmicromicroατος αυτού Το γενικό συmicroπέρασmicroα είναι ότι το 83 των δασκάλων και το 74 των καθηγητών που υλοποίησαν το πρόγραmicromicroα επισηmicroαίνουν ότι laquoη εφαρmicroογή της ΕΖ στην υποχρεωτική εκπαίδευση είναι πολύ αναγκαίαraquo

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Ιεράρχηση των αποτελεσmicroάτων της ΕΖ από τους εκπαιδευτικούς

∆ηmicroοτικά Σχολεία Γυmicroνάσια

1 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 1 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 3 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 3 Αυτοmicroάθηση 4 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 4 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 5 Αυτοmicroάθηση 5 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 6 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 6 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 10 Βελτίωση επίδοσης 10 Βελτίωση επίδοσης

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ποσοστό που κυmicroαίνεται από 60-80 των εκπαιδευτικών και

των δύο βαθmicroίδων θεώρησαν ότι microέσα από την ΕΖ προωθείται η δηmicroιουργία καλύτερων σχέσεων ανάmicroεσα στους microαθητές του σχολείου καθώς και ανάmicroεσα σε όλους που εmicroπλέκονται στη διδακτική και microαθησιακή διαδικασία (εκπαιδευτικούς γονείς στελέχη της εκπαίδευσης κά) Ταυτόχρονα οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα πιστεύουν όπως σχολίασε ποσοστό περίπου 70 ότι microε το πρόγραmicromicroα της ΕΖ ενισχύεται το laquoάνοιγmicroαraquo του σχολείου στην κοινωνία και θεmicroελιώνεται το laquoανοικτό σχολείοraquo Σηmicroειώνεται επίσης ότι ποσοστό άνω του 50 των εκπαιδευτικών κρίνουν ότι η εκπαιδευτική παρέmicroβαση που έγινε microε την παραγωγή και διάθεση σε όλα τα σχολεία της χώρας του εκπαιδευτικού υλικού για την Ε Ζ είναι πολύ θετική και ότι αυτή ενισχύεται microε την ανάρτηση του υλικού αυτού στην ιστοσελίδα του ΠΙ γεγονός που υποδηλώνει και τη δραστηριοποίηση των εκπαιδευτικών σε θέmicroατα που αφορούν την αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορίας στην

12

εκπαίδευση Όσον αφορά την επιmicroορφωτική στήριξη των εκπαιδευτικών από το ΠΙ από την ανάλυση των δεδοmicroένων φαίνεται ότι αρκετοί (30-40) θεωρούν θετική τη συνεισφορά του επιmicroορφωτικού σεmicroιναρίου αλλά οι περισσότεροι (άνω του 70) πιστεύουν ότι η διαπροσωπική επικοινωνία και η εξατοmicroικευmicroένη παροχή συmicroβουλών από τους Σχολικούς Συmicroβούλους και τα microέλη του ΠΙ είναι αποτελεσmicroατικότερη Πέραν των ενθαρρυντικών καταγραφών των σχολίων παρουσιάστηκαν και ορισmicroένα

προβλήmicroατα όπως λχ το αίτηmicroα αύξησης των κονδυλίων για τις λειτουργικές δαπάνες περισσότερη επιmicroόρφωση στενότερη συνεργασία microε το Π Ι κά Οι προαναφερθείσες ωστόσο παραποmicroπές αποτελούν απάντηση σε κάποιες δικαιολογηmicroένες ενστάσεις ως προς την προσέγγιση πχ της δηmicroιουργικότητας που όmicroως τις απάντησαν τα ίδια τα πιλοτικά σχολεία Το microοντέλο της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης και της ΕΖ φαίνεται να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες Και τούτο διότι στα θετικά του στοιχεία συγκαταλέγεται και η ανάπτυξη δεξιοτήτων microέσα από την ενεργητική και βιωmicroατική microάθηση microε αποτέλεσmicroα τη βελτίωση της αυτοπεποίθησης των microαθητών και την ενδυνάmicroωση των ικανοτήτων τους να προβαίνουν σε σωστές επιλογές Η οmicroαδοσυνεργατική διδασκαλία ευνοεί τη συmicromicroετοχική και συλλογική προσπάθεια την ευελιξία την αποδοχή του άλλου την ψυχολογική του στήριξη αλλά και την καθιέρωση δηmicroοκρατικών διαδικασιών Αξιοποιείται παράλληλα η σχολική ζωή καθώς δίνεται η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να αναλάβει πρωτοβουλίες να αποκτήσει περισσότερη διδακτική αυτονοmicroία και να ξεφύγει από το ασφυκτικό πλαίσιο της τυπικής διδασκαλίας Η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται στο γενικότερο σχεδιασmicroό αλλαγής της θεώρησης του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης που προβάλλεται στο ∆ΕΠΠΣ και είναι πλήρως διαθεmicroατική Ο χρόνος εφαρmicroογής της για microεν το ∆ηmicroοτικό ποικίλλει από 4 ώρες στις microικρές τάξεις microέχρι 2 ώρες στις δύο τελευταίες για δε το Γυmicroνάσιο περιορίζεται αρχικά στις 2 ώρες την εβδοmicroάδα Η microικρή microείωση των ωρών διδασκαλίας για ορισmicroένα microαθήmicroατα δε σηmicroαίνει καθόλου υποβάθmicroισή τους αλλά αντίθετα αναβάθmicroισή τους αφού το εύρος του γνωστικού τους περιεχοmicroένου θα προβάλλεται και microέσα από τις δραστηριότητες αυτής της καινοτοmicroίας Αξίζει να τονιστεί ότι ανάλογη αλλά όχι ταυτόσηmicroη υποχρεωτική ζώνη στο ωρολόγιο

πρόγραmicromicroα έχει πρόσφατα καθιερωθεί στα σχολεία (∆ηmicroοτικά και Γυmicroνάσια) της Πορτογαλίας microε τον τίτλο Area Escola Στην εν λόγω ζώνη αναmicroορφώνεται επίσης ο σχολικός χρόνος (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη) προγραmicromicroατίζεται η εφαρmicroογή της microε επέκταση του ωρολογίου προγράmicromicroατος όπως και στην πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τα ολοήmicroερα σχολεία και προσεγγίζεται η διαθεmicroατικότητα στη βάση σχεδίων εργασίας (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη)Υπογραmicromicroίζεται επίσης ότι οι προαναφερθείσες οmicroοιότητες είναι προσαρmicroοσmicroένες στις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας γι΄ αυτό και στην Πορτογαλία την οποία βάλαmicroε στην συζήτησή microας το σχετικό πρόγραmicromicroα έχει προχωρήσει microέχρι την υποχρεωτική αξιολόγηση των microαθητών γεγονός που δεν ισχύει στη δική microας πρόταση για την Ευέλικτη Ζώνη την οποία θέλουmicroε ουσιαστική laquoόασηraquo στην καθηmicroερινή πορεία των microαθητών microέσα στο σχολείο Μια σοβαρή επίσης διαφορά αφορά το ότι η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται ως σοβαρό συστατικό στοιχείο στη γενικότερη πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη διαθεmicroατικότητα (∆ΕΠΠΣ ΑΠΣ) ενώ η Area Escola έχει περισσότερο αυτόνοmicroη microορφή (Amaro 2003) Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο υλοποίησε κατά το σχολικό έτος 2001-2002 την πρώτη

πιλοτική εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης σε 11 Νηπιαγωγεία 176 ∆ηmicroοτικά και 52 Γυmicroνάσια της χώρας αστικά και ηmicroιαστικά Η ανταπόκριση των ∆ηmicroοτικών σχολείων στο κάλεσmicroα επέκτασης της Ευέλικτης Ζώνης στο σχολικό έτος 2002-2003 υπήρξε microεγάλη Από τα υπερχίλια σχολεία που δήλωσαν συmicromicroετοχή επελέγησαν 563 Τα Νηπιαγωγεία που επελέγησαν ανήλθαν στα 149 Πρόβληmicroα υπήρξε microε τα Γυmicroνάσια (43 για το 2002-2003) γεγονός που απαιτεί ανάλυση και λύση καθώς σε αρκετά πιλοτικά Γυmicroνάσια υπήρξε

13

επιτυχής εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Στο έτος 2003-2004 το σύνολο των επί πλέον σχολείων που συmicromicroετέχουν στην Ευέλικτη Ζώνη είναι 2147 (946 Νηπιαγωγεία 957 ∆ηmicroοτικά και 229 Γυmicroνάσια και 15 Ειδικά Σχολεία) Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό που είχε

παραχθεί από το ΠΙ και έχει διανεmicroηθεί σε όλα τα σχολεία της χώρας συνέβαλε στην πιλοτική εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Το υλικό αυτό είναι ουσιαστικά ο καρπός της συνεργασίας του ΠΙ microε την ευρύτερη επιστηmicroονική και εκπαιδευτική κοινότητα Ενδεικτικά αναφέρεται αυτό που είχε επιλεγεί προσεκτικά microέσα από τα 85 Πειραmicroατικά Προγράmicromicroατα Εκπαίδευσης (ΠΠΕ) του έργου ΣΕΠΠΕ του ΠΙ Τα ΠΠΕ που επιλέχθηκαν έτυχαν αναmicroόρφωσης επεξεργασίας και προσθηκών σε συνεργασία microε τους επιστηmicroονικούς υπευθύνους που τα δηmicroιούργησαν Εκτός από τα πολυθεmicroατικά βιβλία που προαναφέραmicroε ιδιαίτερα χρήσιmicroα θεωρούνται ο

Οδηγός για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης (ΠΙ 2001) και το ανάλογο εποπτικό εκπαιδευτικό υλικό (διαφάνειες ηχητικά αρχεία λογισmicroικό ταινίες βίντεο) Οι εκπαιδευτικοί microπορούν να χρησιmicroοποιήσουν το υλικό αυτό αυτούσιο ή τροποποιηmicroένο για τις άmicroεσες διδακτικές τους ανάγκες αλλά και ως υλοποιήσιmicroη πρόταση για την παραγωγή παραπλήσιου διαφορετικού ή συmicroπληρωmicroατικού υλικού από τους ίδιους Άλλωστε η ενεργοποίηση και η δηmicroιουργικότητα δεν αφορά microόνο τους microαθητές αλλά και τους διδάσκοντες Γι αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η Ευέλικτη Ζώνη έχει laquoανοιχτήraquo θεmicroατική και η τελική επιλογή των αντικειmicroένων microελέτης βασίζεται κυρίως στην αρχή της ελεύθερης συλλογικότητας και στην αρχή της ποικιλίας και του πλουραλισmicroού Έτσι αντισταθmicroίζεται η ανελαστικότητα της microονοmicroέρειας και ο πολυκερmicroατισmicroός του παραδοσιακού σχολείου Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβλήθηκε από το ΠΙ να εmicroπλουτίσει τον Οδηγό της Ευέλικτης

Ζώνης microε σχέδια εργασίας (ΠΙ 2001 2002α) που θα αξιοποιούν περισσότερο τα θέmicroατα των πολυθεmicroατικών βιβλίων τα οποία κινδύνευσαν να χαθούν στην πληθώρα του εκπαιδευτικού υλικού που προωθήθηκε στα σχολεία Η έmicroφαση που δίνεται στα σχέδια εργασίας βασίζεται στο γεγονός ότι η εν λόγω microέθοδος είναι καθαρά microαθητοκεντρική και πραγmicroατοποιείται microέσα σε πλαίσια συλλογικής δράσης των microαθητών ∆ηλαδή ως αφετηρία τους τα σχέδια εργασίας έχουν τους προβληmicroατισmicroούς και τα ενδιαφέροντα microεmicroονωmicroένων ατόmicroων ή του συνόλου της διδακτικής οmicroάδας Ο σχεδιασmicroός των εργασιών γίνεται microε ευθύνη της οmicroάδας και στοχεύει κυρίως στην ολοκλήρωση κάποιου έργου που οδηγεί στη λύση ενός προβλήmicroατος ή στην απάντηση κάποιου ερωτήmicroατος πάντα βέβαια microέσα από βιωmicroατικές επικοινωνιακές δραστηριότητες Άλλοτε πάλι το κοινό έργο παίρνει τη microορφή εικαστικής σύνθεσης ή χειροπρακτικής κατασκευής Υπάρχει και η δυνατότητα να τεθεί και ο προβληmicroατισmicroός ως πρόταση εκ microέρους του εκπαιδευτικού microε microοναδικό όmicroως στόχο την κινητοποίηση της οmicroάδας (ΠΙ 2002α 2003β) Επισηmicroαίνεται ότι για την υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας είναι αναγκαία η ενεργός

συmicromicroετοχή και συλλογική δράση των microαθητών στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης Ο ολοκληρωmicroένος σχεδιασmicroός είναι δεσmicroευτικός για την οmicroάδα και για τούτο τα microέλη της πρέπει να συmicromicroετέχουν ενεργά σε όλη την πορεία διεξαγωγής του σχεδίου εργασίας Η microέθοδος αυτή θεωρείται microια ανοικτή διαδικασία microάθησης και εξελίσσεται ανάλογα microε τις εκάστοτε συνθήκες και τα ενδιαφέροντα όσων συmicromicroετέχουν Κατά την επιλογή των θεmicroάτων θα πρέπει να λαmicroβάνονται υπόψη και να αξιοποιούνται ανάλογα οι δυνατότητες των παιδιών microε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες καθώς και των παιδιών microε ιδιαίτερα εθνοτικά πολιτισmicroικά θρησκευτικά γλωσσικά και κοινωνικοοικονοmicroικά χαρακτηριστικά ώστε να συmicromicroετέχουν ενεργά στην όλη διαδικασία (ΠΙ 2002 αβγ ∆άλκος 1998 Frey 1992 Χρυσαφίδης 1994) Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο της έρευνας που διεξάγεται κατά τη διάρκεια

ενός σχεδίου εργασίας είναι διαφοροποιηmicroένος σε σχέση microε αυτόν που αναλαmicroβάνει κατά την παραδοσιακή διδασκαλία Από φορέας-microεταδότης της γνώσης και κέντρο της διδακτικής

14

διαδικασίας microετατρέπεται σε συνερευνητή συνεργάτη και καθοδηγητή Παρακολουθεί τις δραστηριότητες των microαθητών είναι αρωγός στις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν κατά την εκτέλεση του σχεδίου εργασίας όχι ως αυθεντία αλλά ως εmicroπειρότερος συmicromicroέτοχος Με τη microεθοδολογία αυτή αξιοποιείται η δυναmicroική της συνεργαζόmicroενης microαθητικής οmicroάδας και υλοποιείται σε ένα κλίmicroα αποδοχής ενθάρρυνσης και δηmicroιουργικότητας καθώς ο κάθε microαθητής κατέχει κεντρικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία και ο δάσκαλος διευκολύνει συmicroβουλεύει και ενθαρρύνει τους microαθητές ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση της γνώσης και η καλλιέργεια των στάσεων και των δεξιοτήτων που απαιτεί η σηmicroερινή κοινωνία της Πληροφορίας και της Γνώσης (ΠΙ 2002α Hargraves 1994) Από την microέχρι σήmicroερα εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θεωρείται σηmicroαντική η εmicroπειρία

που απέκτησαν οι σχολικοί σύmicroβουλοι και οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα Η ανάλογη αξιοποίησή τους κατά την επέκταση και στη συνέχεια κατά την πιθανή φάση της microελλοντικής γενικευmicroένης εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας αυτής σε όλα τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης της χώρας θα οδηγήσει στον εκσυγχρονισmicroό και στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος Καθώς το microέτρο αυτό δεν είναι αποσπασmicroατικό αλλά εντάσσεται συνεκτικά microέσα στο πλαίσιο του ∆ΕΠΠΣ η πανταχόθεν στήριξή του αλλά και η αλληλοστήριξη ίσως είναι microια διαδικασία που πρέπει να υπερβεί τις οποιεσδήποτε θολές αmicroφισβητήσειςmiddot ίσως καταδειχθεί microια σηmicroαντική εκπαιδευτική προσφορά ένα χρέος προς τη microαθητιώσα νεολαία της χώρας microας που πρέπει να ξεπληρώσουmicroε microε ευχαρίστηση

Το νέο εκπαιδευτικό υλικό Η πορεία υλοποίησης της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης βρίσκεται προς το τέλος της microε τη συγγραφή όλων των βιβλίων (διδακτικών πακέτων) του ∆ηmicroοτικού και του Γυmicroνασίου και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού Αξίζει να τονιστεί ότι για πρώτη φορά δίδεται το περιεχόmicroενο ο τρόπος οργάνωσής του και η microεθοδολογία για το Νηπιαγωγείο microε τον υπό συγγραφή laquoΟδηγό Νηπιαγωγούraquo στον οποίο υπάρχουν οι κατευθυντήριοι άξονες στη βάση του σχετικού ∆ΕΠΠΣ Τα βιβλία του ∆ηmicroοτικού γράφονται όλα και θα αντικαταστήσουν παmicroπάλαια (περίπου 20 ετών) βιβλία και ως προς την αξιόλογη γνώση και ως προς την εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας Ανάλογα ισχύουν και για όλα τα βιβλία του Γυmicroνασίου Στον πίνακα 5 παραθέτουmicroε το σύνολο του νέου εκπαιδευτικού υλικού που εκπονείται

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εκπαιδευτικό υλικό που εκπονείται ΒΙΒΛΙΑ ΧΑΡΤΕΣ CD-Rom ∆ηmicroργία

Audio CD

Αναπαραγωγή Audio CD

ΑναπαραγωγήVisual CD

∆ηmicroργίαampΑναπαρα γωγήΑφισσών

Αναπαρα γωγή Αφισσών

Α ΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

52

18

18

1

12

2

ΒΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

73

06

19

12

3

7

15

ΣΥΝΟΛΟ

(418)

125

24

37

13

15

9

55

140

Η σχετική διαδικασία εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού που άρχισε το Μάιο του 2003

προκάλεσε microεγάλη συmicromicroετοχή της εκπαιδευτικής κοινότητας και της ελληνικής διανόησηςuacute περίπου 2000 υποψήφιοι κριτές-αξιολογητές ή υποψήφιοι συγγραφείς συmicromicroετείχαν στην πρόσκληση του ΠΙ Το διαχειριστικό microέρος του όλου εγχειρήmicroατος (βλ Πράξη 7 03 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ) ίσως δεν πρέπει να αγνοηθεί καθώς πρόκειται για ένα τεράστιο έργο που υλοποιείται microε πρωτόγνωρες διαφανείς διαδικασίες όπως λχ το ανώνυmicroο των υπό κρίση δειγmicroάτων γραφής και η κωδικοποιηmicroένη microε αριθmicroούς κλήρωση των κριτών-αξιολογητών microετά την κατάθεση των προς κρίση δειγmicroάτων γραφής Παρ όλα αυτά δεν έλειψαν οι ενστάσεις και οι εντάσεις Ωστόσο η στατιστική επεξεργασία του συντελεστή συσχέτισης microεταξύ των συmicromicroετοχών και των επιτυχιών συγγραφικών οmicroάδων και αναδόχων έδειξε υψηλή συσχέτιση στην πρώτη και microεγαλύτερη φάση του διαγωνισmicroού (ακολουθούν και άλλες για πολύ microικρό αριθmicroό αγόνων περιπτώσεων) Ο υψηλός συντελεστής συσχέτισης (r= 090 για την πρωτοβάθmicroια και r= 097 για το Γυmicroνάσιο) υποστηρίζει την αντικειmicroενικότητα στη διαδικασία γεγονός που συνέβαλε στην υποχώρηση κάθε υποψίας για διαβλητότητα του διαγωνισmicroού και οδήγησε σε απόσυρση των ενστάσεων Αξίζει να τονιστεί ότι η κρίση-αξιολόγηση έγινε microε microοριοδοτηmicroένα κριτήρια που

συmicroπεριελάmicroβαναν διάφορες παραmicroέτρους όπως λχ την επιστηmicroονική και παιδαγωγική καταλληλότητα την αισθητική του βιβλίου την αποτύπωση της διαθεmicroατικότητας τη διαδραστικότητα διαθεmicroατικότητα και δηmicroιουργικότητα των ανοικτών λογισmicroικών κά Τα σχεδιασθέντα κριτήρια και τα αντίστοιχα ΑΠΣ ενισχύουν τη δυνατότητα να παρέχονται από τα νέα βιβλία ίσες ευκαιρίες να καλλιεργούνται στάσεις για τη συνεργασία την αλληλεγγύη την αποδοχή της διαφορετικότητας και να συmicroβάλλουν στη δηmicroιουργία φιλικότερου και θετικότερου κλίmicroατος microάθησης Για να αποκτήσουν οι microαθητές τις κατάλληλες γνωστικές δοmicroές γνωστικοκοινωνικές δεξιότητες και microεταγνώσεις για τις προκλήσεις της ζωής της συναρπαστικής εποχής microαςuacute για να έχουmicroε υπαρκτό και συγκεκριmicroένο αντίλογο στη λεγόmicroενη από τον Bernstein (1999) αναποτελεσmicroατικότητα του εκπαιδευτικού συστήmicroατος Στο πλαίσιο που αναφερόmicroαστε στη δοmicroή και στη λειτουργία της θεώρησης του

εκπαιδευτικού υλικού ουσιαστικοποιείται και η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου microε την έννοια ότι ο κάθε εκπαιδευτικός θα διαmicroορφώνει τη δική του laquoσυνταγήraquo διδασκαλίας του microαθήmicroατος βασισmicroένη στο microικρό ολιγοσέλιδο βιβλίο και το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό τις βιβλιοθήκες και άλλες πρόσφορες πηγές που θα έχει στη διάθεσή του Με τον τρόπο αυτό αυξάνονται ουσιαστικά οι βαθmicroοί ελευθερίας του microέχρι σήmicroερα άκαmicroπτου κεντρικού εκπαιδευτικού συστήmicroατος και καλύπτονται οι ανάγκες εισαγωγής του εναλλακτικού βιβλίου το οποίο ήδη προκάλεσε προβλήmicroατα που οδήγησαν στην απόσυρσή του

Η αξιολόγηση του microαθητή Στον ίδιο τόνο αξίζει να υπογραmicromicroιστεί ότι συνακόλουθο της εσωτερικής αλλαγής του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι και ο προβληmicroατισmicroός για τους στόχους τις microορφές αξιολόγησης του microαθητή τις βασικές αρχές και τις τεχνικές εφαρmicroογής της καθώς και τα microέσα έκφρασης του αξιολογικού αποτελέσmicroατος Η νέα αυτή θεώρηση της αξιολόγησης σύmicroφωνα microε το ∆ΕΠΠΣ διευρύνεται από την στενή αντίληψη των τεστ που αποσκοπούν απλώς στον έλεγχο κατάκτησης της προβλεπόmicroενης γνώσης για να συmicroπεριλάβει και τη διαπίστωση του βαθmicroού επίτευξης όλων των στόχων microάθησης και τη διαπίστωση της ατοmicroικής και συλλογικής πορείας των microαθητών ούτως ώστε να σχεδιαστούν και microε τη

16

συmicromicroετοχή των microαθητών τα επόmicroενα στάδια microάθησης Στάδια τα οποία θα στηρίζονται και στον εντοπισmicroό των microαθησιακών δυσκολιών και ελλείψεων των microαθητών και θα στοχεύουν στη βελτίωση της microαθησιακής διαδικασίας Κεντρικός άξονας της αξιολόγησης στο νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα στο οποίο εντάσσεται οργανικά η παράmicroετρος της διαθεmicroατικότητας αποτελεί η προσπάθεια καλλιέργειας ερευνητικού πνεύmicroατος απόκτησης microεταγνωστικών ικανοτήτων και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβληmicroάτων που συνδέονται άmicroεσα και microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής και στοχεύουν στον έλεγχο και τη διαχείριση της microάθησής τους στη σηmicroερινή εποχή της γνώσης και της πολυπλοκότητας Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η υπευθυνότητα των microαθητών microέσα από διαδικασίες συλλογικής εργασίας και αυτοαξιολόγησης καθώς και microε την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίmicroησης των microαθητών microε στόχο τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και την καλλιέργεια του κοσmicroοειδώλου τους Στο πλαίσιο της θεώρησης αυτής (ΠΙ 2003α) εντάσσονται οργανικά και οι τρεις microορφές

αξιολόγησης της επίδοσης του microαθητή δηλαδή η αρχική ή διαγνωστική η διαmicroορφωτική ή σταδιακή και η τελική ή συνολική η αποτελεσmicroατική εφαρmicroογή των οποίων θα υποστηρίξει την ποιοτική αναβάθmicroιση της διαδικασίας διδασκαλίαςmicroάθησης Το παιδαγωγικό περιεχόmicroενο εφαρmicroογής της αξιολόγησης καθώς και οι βασικές οργανωτικές και επικοινωνιακές περιστάσεις που σχετίζονται και microε την ηλικία και την νοητική ωριmicroότητα των microαθητών διαmicroορφώνουν το πλαίσιο εφαρmicroογής ποικιλίας τεχνικών αξιολόγησης οι οποίες συναρτώνται άmicroεσα microε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στόχους και το περιεχόmicroενο του γνωστικού αντικειmicroένου Στις τεχνικές αξιολόγησης περιλαmicroβάνονται οι γραπτές ή προφορικές εξετάσεις microε ερωτήσεις κλειστού ή ανοικτού τύπου η δυναmicroική συζήτηση τα σχέδια εργασίας η συστηmicroατική παρατήρηση ο φάκελος εργασιών δελτίο καρτέλα microαθητή η αυτοαξιολόγηση του microαθητή και η αξιολόγηση από τους συmicromicroαθητές του ή και ο συνδυασmicroός αυτών και άλλων τεχνικών

Ήδη το ΠΙ επεξεργάζεται πρόταση-πλαίσιο προς συζήτηση microε την εκπαιδευτική κοινότητα microε στόχο την περαιτέρω εξειδίκευση της πρότασής του για την αξιολόγηση του microαθητή η οποία θα βασίζεται στην ιδιαιτερότητα των microαθηmicroάτων στις ιδιαιτερότητες των microαθητών (ΠΙ 2003α) και θα εκτείνεται σε ορισmicroένες περιπτώσεις πέραν της ποσοτικής στην περιγραφική αξιολόγησηmiddot microε γνώmicroονα την αναβάθmicroιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας την απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας από το microαθητή και την περισσότερη ενηmicroέρωση των γονέων για την πραγmicroατικότητα Οι νέες microορφές αξιολόγησης του microαθητή στην ολοκληρωmicroένη τους microορφή θα

αποτελέσουν microια δεύτερη τοmicroή microετά από εκείνη του ∆ΕΠΠΣ και των ΑΠΣ στη διαmicroόρφωση της σοβαρής εσωτερικής αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Μια τέτοια τοmicroή ίσως ανοίξει το δρόmicroο και για την αναθεώρηση του εξεταστικού συστήmicroατος εισαγωγής στα πανεπιστήmicroια

Συmicroπερασmicroατικά Το συζητούmicroενο λοιπόν που είναι η νέα θεώρηση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος για την

υποχρεωτική εκπαίδευση προσεγγίζεται ήδη στην πράξη και αρχίζει να δίνει microε την ΕΖ σε αυτή τη φάση τη δυναmicroική εκείνη και την ευελιξία στο σχολείο να ανταποκρίνεται στην κοινωνική ρευστότητα της εποχής microας σ ένα πραγmicroατιστικό επίπεδο που δεν παγιδεύεται σ ένα microεταmicroοντέρνο και αόριστο προβληmicroατισmicroό Αντίθετα microε το νέο σύστηmicroα το σχολείο του microέλλοντος προετοιmicroάζει microε επιτυχία την κοινωνική ένταξη του microαθητή ο οποίος δικαιούται να σκέφτεται να χαίρεται και να ονειρεύεται Θα δώσει επίσης στην ολοκλήρωσή του τη δυνατότητα να απελευθερωθούν τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις (όπως έγινε και microε το νόmicroο πλαίσιο 1268 του 1982 για τα Πανεπιστήmicroια) καθώς ο εκπαιδευτικός θα microπορεί να

17

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

ανακοίνωσαν την ολοκλήρωση της ΕΖraquo

αποκοmicroίσουν έντονα βιώmicroατα γνώσεις και εmicroπειρίες καθ΄όλη τη διάρκεια της χρονιάςraquo

Στην έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της ΕΖ (ΠΙ 2003 ιστοσελίδα)

που υλοποιήθηκε κατά το 2001-02 υπάρχουν στατιστικά και άλλα περιγραφικής microορφής ευρήmicroατα που στηρίζονται στην ανάλυση των δεδοmicroένων από 1000 συmicroπληρωmicroένα ερωτηmicroατολόγια (734 από δηmicroοτικά σχολεία και νηπιαγωγεία και 266 από γυmicroνάσια) 104 ηmicroιδοmicroηmicroένες συνεντεύξεις (44 συνεντεύξεις διευθυντών σχολικών microονάδων και 60 σχολικών συmicroβούλων) καθώς και σε 26 εκθέσεις αξιολογητών της εφαρmicroογής της ΕΖ microελών του ΠΙ Μέσα από τη συγκριτική αντιπαραβολή των αποτελεσmicroάτων των διαφόρων αναλύσεων φαίνεται ο υψηλός βαθmicroός επίτευξης των στόχων του προγράmicromicroατος αναδεικνύονται οι θετικές επιδράσεις της εφαρmicroογής του και ταυτόχρονα εντοπίζονται τα στοιχεία τα οποία microπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω σε κάθε σχεδιασmicroό επέκτασης του προγράmicromicroατος Πιο συγκεκριmicroένα τα ποσοτικά στοιχεία τεκmicroηριώνουν τη θετική αποδοχή που είχε το πρόγραmicromicroα τόσο από τους εκπαιδευτικούς (πίνακας 4) και τους γονείς όσο και από τους microαθητές αλλά και τον υψηλό βαθmicroό προώθησης των ακαδηmicroαϊκών και ευρύτερων στόχων που ετέθησαν στο πλαίσιο του προγράmicromicroατος αυτού Το γενικό συmicroπέρασmicroα είναι ότι το 83 των δασκάλων και το 74 των καθηγητών που υλοποίησαν το πρόγραmicromicroα επισηmicroαίνουν ότι laquoη εφαρmicroογή της ΕΖ στην υποχρεωτική εκπαίδευση είναι πολύ αναγκαίαraquo

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Ιεράρχηση των αποτελεσmicroάτων της ΕΖ από τους εκπαιδευτικούς

∆ηmicroοτικά Σχολεία Γυmicroνάσια

1 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 1 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 ∆ιεύρυνση ενδιαφερόντων 2 Έκφραση δηmicroιουργικότητας microαθητών 3 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 3 Αυτοmicroάθηση 4 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 4 Εξοικείωση microε κοινωνικά θέmicroατα 5 Αυτοmicroάθηση 5 Αναmicroόρφωση διδακτικής προσέγγισης 6 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 6 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 7 Συνεργασία σχολείου-κοινωνίας 8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

8 Αύξηση αποτελεσmicroατικότητας σχολείου

9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 9 ∆ιευκόλυνση πειραmicroατισmicroού 10 Βελτίωση επίδοσης 10 Βελτίωση επίδοσης

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ποσοστό που κυmicroαίνεται από 60-80 των εκπαιδευτικών και

των δύο βαθmicroίδων θεώρησαν ότι microέσα από την ΕΖ προωθείται η δηmicroιουργία καλύτερων σχέσεων ανάmicroεσα στους microαθητές του σχολείου καθώς και ανάmicroεσα σε όλους που εmicroπλέκονται στη διδακτική και microαθησιακή διαδικασία (εκπαιδευτικούς γονείς στελέχη της εκπαίδευσης κά) Ταυτόχρονα οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα πιστεύουν όπως σχολίασε ποσοστό περίπου 70 ότι microε το πρόγραmicromicroα της ΕΖ ενισχύεται το laquoάνοιγmicroαraquo του σχολείου στην κοινωνία και θεmicroελιώνεται το laquoανοικτό σχολείοraquo Σηmicroειώνεται επίσης ότι ποσοστό άνω του 50 των εκπαιδευτικών κρίνουν ότι η εκπαιδευτική παρέmicroβαση που έγινε microε την παραγωγή και διάθεση σε όλα τα σχολεία της χώρας του εκπαιδευτικού υλικού για την Ε Ζ είναι πολύ θετική και ότι αυτή ενισχύεται microε την ανάρτηση του υλικού αυτού στην ιστοσελίδα του ΠΙ γεγονός που υποδηλώνει και τη δραστηριοποίηση των εκπαιδευτικών σε θέmicroατα που αφορούν την αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορίας στην

12

εκπαίδευση Όσον αφορά την επιmicroορφωτική στήριξη των εκπαιδευτικών από το ΠΙ από την ανάλυση των δεδοmicroένων φαίνεται ότι αρκετοί (30-40) θεωρούν θετική τη συνεισφορά του επιmicroορφωτικού σεmicroιναρίου αλλά οι περισσότεροι (άνω του 70) πιστεύουν ότι η διαπροσωπική επικοινωνία και η εξατοmicroικευmicroένη παροχή συmicroβουλών από τους Σχολικούς Συmicroβούλους και τα microέλη του ΠΙ είναι αποτελεσmicroατικότερη Πέραν των ενθαρρυντικών καταγραφών των σχολίων παρουσιάστηκαν και ορισmicroένα

προβλήmicroατα όπως λχ το αίτηmicroα αύξησης των κονδυλίων για τις λειτουργικές δαπάνες περισσότερη επιmicroόρφωση στενότερη συνεργασία microε το Π Ι κά Οι προαναφερθείσες ωστόσο παραποmicroπές αποτελούν απάντηση σε κάποιες δικαιολογηmicroένες ενστάσεις ως προς την προσέγγιση πχ της δηmicroιουργικότητας που όmicroως τις απάντησαν τα ίδια τα πιλοτικά σχολεία Το microοντέλο της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης και της ΕΖ φαίνεται να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες Και τούτο διότι στα θετικά του στοιχεία συγκαταλέγεται και η ανάπτυξη δεξιοτήτων microέσα από την ενεργητική και βιωmicroατική microάθηση microε αποτέλεσmicroα τη βελτίωση της αυτοπεποίθησης των microαθητών και την ενδυνάmicroωση των ικανοτήτων τους να προβαίνουν σε σωστές επιλογές Η οmicroαδοσυνεργατική διδασκαλία ευνοεί τη συmicromicroετοχική και συλλογική προσπάθεια την ευελιξία την αποδοχή του άλλου την ψυχολογική του στήριξη αλλά και την καθιέρωση δηmicroοκρατικών διαδικασιών Αξιοποιείται παράλληλα η σχολική ζωή καθώς δίνεται η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να αναλάβει πρωτοβουλίες να αποκτήσει περισσότερη διδακτική αυτονοmicroία και να ξεφύγει από το ασφυκτικό πλαίσιο της τυπικής διδασκαλίας Η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται στο γενικότερο σχεδιασmicroό αλλαγής της θεώρησης του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης που προβάλλεται στο ∆ΕΠΠΣ και είναι πλήρως διαθεmicroατική Ο χρόνος εφαρmicroογής της για microεν το ∆ηmicroοτικό ποικίλλει από 4 ώρες στις microικρές τάξεις microέχρι 2 ώρες στις δύο τελευταίες για δε το Γυmicroνάσιο περιορίζεται αρχικά στις 2 ώρες την εβδοmicroάδα Η microικρή microείωση των ωρών διδασκαλίας για ορισmicroένα microαθήmicroατα δε σηmicroαίνει καθόλου υποβάθmicroισή τους αλλά αντίθετα αναβάθmicroισή τους αφού το εύρος του γνωστικού τους περιεχοmicroένου θα προβάλλεται και microέσα από τις δραστηριότητες αυτής της καινοτοmicroίας Αξίζει να τονιστεί ότι ανάλογη αλλά όχι ταυτόσηmicroη υποχρεωτική ζώνη στο ωρολόγιο

πρόγραmicromicroα έχει πρόσφατα καθιερωθεί στα σχολεία (∆ηmicroοτικά και Γυmicroνάσια) της Πορτογαλίας microε τον τίτλο Area Escola Στην εν λόγω ζώνη αναmicroορφώνεται επίσης ο σχολικός χρόνος (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη) προγραmicromicroατίζεται η εφαρmicroογή της microε επέκταση του ωρολογίου προγράmicromicroατος όπως και στην πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τα ολοήmicroερα σχολεία και προσεγγίζεται η διαθεmicroατικότητα στη βάση σχεδίων εργασίας (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη)Υπογραmicromicroίζεται επίσης ότι οι προαναφερθείσες οmicroοιότητες είναι προσαρmicroοσmicroένες στις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας γι΄ αυτό και στην Πορτογαλία την οποία βάλαmicroε στην συζήτησή microας το σχετικό πρόγραmicromicroα έχει προχωρήσει microέχρι την υποχρεωτική αξιολόγηση των microαθητών γεγονός που δεν ισχύει στη δική microας πρόταση για την Ευέλικτη Ζώνη την οποία θέλουmicroε ουσιαστική laquoόασηraquo στην καθηmicroερινή πορεία των microαθητών microέσα στο σχολείο Μια σοβαρή επίσης διαφορά αφορά το ότι η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται ως σοβαρό συστατικό στοιχείο στη γενικότερη πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη διαθεmicroατικότητα (∆ΕΠΠΣ ΑΠΣ) ενώ η Area Escola έχει περισσότερο αυτόνοmicroη microορφή (Amaro 2003) Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο υλοποίησε κατά το σχολικό έτος 2001-2002 την πρώτη

πιλοτική εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης σε 11 Νηπιαγωγεία 176 ∆ηmicroοτικά και 52 Γυmicroνάσια της χώρας αστικά και ηmicroιαστικά Η ανταπόκριση των ∆ηmicroοτικών σχολείων στο κάλεσmicroα επέκτασης της Ευέλικτης Ζώνης στο σχολικό έτος 2002-2003 υπήρξε microεγάλη Από τα υπερχίλια σχολεία που δήλωσαν συmicromicroετοχή επελέγησαν 563 Τα Νηπιαγωγεία που επελέγησαν ανήλθαν στα 149 Πρόβληmicroα υπήρξε microε τα Γυmicroνάσια (43 για το 2002-2003) γεγονός που απαιτεί ανάλυση και λύση καθώς σε αρκετά πιλοτικά Γυmicroνάσια υπήρξε

13

επιτυχής εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Στο έτος 2003-2004 το σύνολο των επί πλέον σχολείων που συmicromicroετέχουν στην Ευέλικτη Ζώνη είναι 2147 (946 Νηπιαγωγεία 957 ∆ηmicroοτικά και 229 Γυmicroνάσια και 15 Ειδικά Σχολεία) Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό που είχε

παραχθεί από το ΠΙ και έχει διανεmicroηθεί σε όλα τα σχολεία της χώρας συνέβαλε στην πιλοτική εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Το υλικό αυτό είναι ουσιαστικά ο καρπός της συνεργασίας του ΠΙ microε την ευρύτερη επιστηmicroονική και εκπαιδευτική κοινότητα Ενδεικτικά αναφέρεται αυτό που είχε επιλεγεί προσεκτικά microέσα από τα 85 Πειραmicroατικά Προγράmicromicroατα Εκπαίδευσης (ΠΠΕ) του έργου ΣΕΠΠΕ του ΠΙ Τα ΠΠΕ που επιλέχθηκαν έτυχαν αναmicroόρφωσης επεξεργασίας και προσθηκών σε συνεργασία microε τους επιστηmicroονικούς υπευθύνους που τα δηmicroιούργησαν Εκτός από τα πολυθεmicroατικά βιβλία που προαναφέραmicroε ιδιαίτερα χρήσιmicroα θεωρούνται ο

Οδηγός για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης (ΠΙ 2001) και το ανάλογο εποπτικό εκπαιδευτικό υλικό (διαφάνειες ηχητικά αρχεία λογισmicroικό ταινίες βίντεο) Οι εκπαιδευτικοί microπορούν να χρησιmicroοποιήσουν το υλικό αυτό αυτούσιο ή τροποποιηmicroένο για τις άmicroεσες διδακτικές τους ανάγκες αλλά και ως υλοποιήσιmicroη πρόταση για την παραγωγή παραπλήσιου διαφορετικού ή συmicroπληρωmicroατικού υλικού από τους ίδιους Άλλωστε η ενεργοποίηση και η δηmicroιουργικότητα δεν αφορά microόνο τους microαθητές αλλά και τους διδάσκοντες Γι αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η Ευέλικτη Ζώνη έχει laquoανοιχτήraquo θεmicroατική και η τελική επιλογή των αντικειmicroένων microελέτης βασίζεται κυρίως στην αρχή της ελεύθερης συλλογικότητας και στην αρχή της ποικιλίας και του πλουραλισmicroού Έτσι αντισταθmicroίζεται η ανελαστικότητα της microονοmicroέρειας και ο πολυκερmicroατισmicroός του παραδοσιακού σχολείου Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβλήθηκε από το ΠΙ να εmicroπλουτίσει τον Οδηγό της Ευέλικτης

Ζώνης microε σχέδια εργασίας (ΠΙ 2001 2002α) που θα αξιοποιούν περισσότερο τα θέmicroατα των πολυθεmicroατικών βιβλίων τα οποία κινδύνευσαν να χαθούν στην πληθώρα του εκπαιδευτικού υλικού που προωθήθηκε στα σχολεία Η έmicroφαση που δίνεται στα σχέδια εργασίας βασίζεται στο γεγονός ότι η εν λόγω microέθοδος είναι καθαρά microαθητοκεντρική και πραγmicroατοποιείται microέσα σε πλαίσια συλλογικής δράσης των microαθητών ∆ηλαδή ως αφετηρία τους τα σχέδια εργασίας έχουν τους προβληmicroατισmicroούς και τα ενδιαφέροντα microεmicroονωmicroένων ατόmicroων ή του συνόλου της διδακτικής οmicroάδας Ο σχεδιασmicroός των εργασιών γίνεται microε ευθύνη της οmicroάδας και στοχεύει κυρίως στην ολοκλήρωση κάποιου έργου που οδηγεί στη λύση ενός προβλήmicroατος ή στην απάντηση κάποιου ερωτήmicroατος πάντα βέβαια microέσα από βιωmicroατικές επικοινωνιακές δραστηριότητες Άλλοτε πάλι το κοινό έργο παίρνει τη microορφή εικαστικής σύνθεσης ή χειροπρακτικής κατασκευής Υπάρχει και η δυνατότητα να τεθεί και ο προβληmicroατισmicroός ως πρόταση εκ microέρους του εκπαιδευτικού microε microοναδικό όmicroως στόχο την κινητοποίηση της οmicroάδας (ΠΙ 2002α 2003β) Επισηmicroαίνεται ότι για την υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας είναι αναγκαία η ενεργός

συmicromicroετοχή και συλλογική δράση των microαθητών στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης Ο ολοκληρωmicroένος σχεδιασmicroός είναι δεσmicroευτικός για την οmicroάδα και για τούτο τα microέλη της πρέπει να συmicromicroετέχουν ενεργά σε όλη την πορεία διεξαγωγής του σχεδίου εργασίας Η microέθοδος αυτή θεωρείται microια ανοικτή διαδικασία microάθησης και εξελίσσεται ανάλογα microε τις εκάστοτε συνθήκες και τα ενδιαφέροντα όσων συmicromicroετέχουν Κατά την επιλογή των θεmicroάτων θα πρέπει να λαmicroβάνονται υπόψη και να αξιοποιούνται ανάλογα οι δυνατότητες των παιδιών microε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες καθώς και των παιδιών microε ιδιαίτερα εθνοτικά πολιτισmicroικά θρησκευτικά γλωσσικά και κοινωνικοοικονοmicroικά χαρακτηριστικά ώστε να συmicromicroετέχουν ενεργά στην όλη διαδικασία (ΠΙ 2002 αβγ ∆άλκος 1998 Frey 1992 Χρυσαφίδης 1994) Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο της έρευνας που διεξάγεται κατά τη διάρκεια

ενός σχεδίου εργασίας είναι διαφοροποιηmicroένος σε σχέση microε αυτόν που αναλαmicroβάνει κατά την παραδοσιακή διδασκαλία Από φορέας-microεταδότης της γνώσης και κέντρο της διδακτικής

14

διαδικασίας microετατρέπεται σε συνερευνητή συνεργάτη και καθοδηγητή Παρακολουθεί τις δραστηριότητες των microαθητών είναι αρωγός στις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν κατά την εκτέλεση του σχεδίου εργασίας όχι ως αυθεντία αλλά ως εmicroπειρότερος συmicromicroέτοχος Με τη microεθοδολογία αυτή αξιοποιείται η δυναmicroική της συνεργαζόmicroενης microαθητικής οmicroάδας και υλοποιείται σε ένα κλίmicroα αποδοχής ενθάρρυνσης και δηmicroιουργικότητας καθώς ο κάθε microαθητής κατέχει κεντρικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία και ο δάσκαλος διευκολύνει συmicroβουλεύει και ενθαρρύνει τους microαθητές ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση της γνώσης και η καλλιέργεια των στάσεων και των δεξιοτήτων που απαιτεί η σηmicroερινή κοινωνία της Πληροφορίας και της Γνώσης (ΠΙ 2002α Hargraves 1994) Από την microέχρι σήmicroερα εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θεωρείται σηmicroαντική η εmicroπειρία

που απέκτησαν οι σχολικοί σύmicroβουλοι και οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα Η ανάλογη αξιοποίησή τους κατά την επέκταση και στη συνέχεια κατά την πιθανή φάση της microελλοντικής γενικευmicroένης εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας αυτής σε όλα τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης της χώρας θα οδηγήσει στον εκσυγχρονισmicroό και στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος Καθώς το microέτρο αυτό δεν είναι αποσπασmicroατικό αλλά εντάσσεται συνεκτικά microέσα στο πλαίσιο του ∆ΕΠΠΣ η πανταχόθεν στήριξή του αλλά και η αλληλοστήριξη ίσως είναι microια διαδικασία που πρέπει να υπερβεί τις οποιεσδήποτε θολές αmicroφισβητήσειςmiddot ίσως καταδειχθεί microια σηmicroαντική εκπαιδευτική προσφορά ένα χρέος προς τη microαθητιώσα νεολαία της χώρας microας που πρέπει να ξεπληρώσουmicroε microε ευχαρίστηση

Το νέο εκπαιδευτικό υλικό Η πορεία υλοποίησης της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης βρίσκεται προς το τέλος της microε τη συγγραφή όλων των βιβλίων (διδακτικών πακέτων) του ∆ηmicroοτικού και του Γυmicroνασίου και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού Αξίζει να τονιστεί ότι για πρώτη φορά δίδεται το περιεχόmicroενο ο τρόπος οργάνωσής του και η microεθοδολογία για το Νηπιαγωγείο microε τον υπό συγγραφή laquoΟδηγό Νηπιαγωγούraquo στον οποίο υπάρχουν οι κατευθυντήριοι άξονες στη βάση του σχετικού ∆ΕΠΠΣ Τα βιβλία του ∆ηmicroοτικού γράφονται όλα και θα αντικαταστήσουν παmicroπάλαια (περίπου 20 ετών) βιβλία και ως προς την αξιόλογη γνώση και ως προς την εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας Ανάλογα ισχύουν και για όλα τα βιβλία του Γυmicroνασίου Στον πίνακα 5 παραθέτουmicroε το σύνολο του νέου εκπαιδευτικού υλικού που εκπονείται

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εκπαιδευτικό υλικό που εκπονείται ΒΙΒΛΙΑ ΧΑΡΤΕΣ CD-Rom ∆ηmicroργία

Audio CD

Αναπαραγωγή Audio CD

ΑναπαραγωγήVisual CD

∆ηmicroργίαampΑναπαρα γωγήΑφισσών

Αναπαρα γωγή Αφισσών

Α ΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

52

18

18

1

12

2

ΒΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

73

06

19

12

3

7

15

ΣΥΝΟΛΟ

(418)

125

24

37

13

15

9

55

140

Η σχετική διαδικασία εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού που άρχισε το Μάιο του 2003

προκάλεσε microεγάλη συmicromicroετοχή της εκπαιδευτικής κοινότητας και της ελληνικής διανόησηςuacute περίπου 2000 υποψήφιοι κριτές-αξιολογητές ή υποψήφιοι συγγραφείς συmicromicroετείχαν στην πρόσκληση του ΠΙ Το διαχειριστικό microέρος του όλου εγχειρήmicroατος (βλ Πράξη 7 03 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ) ίσως δεν πρέπει να αγνοηθεί καθώς πρόκειται για ένα τεράστιο έργο που υλοποιείται microε πρωτόγνωρες διαφανείς διαδικασίες όπως λχ το ανώνυmicroο των υπό κρίση δειγmicroάτων γραφής και η κωδικοποιηmicroένη microε αριθmicroούς κλήρωση των κριτών-αξιολογητών microετά την κατάθεση των προς κρίση δειγmicroάτων γραφής Παρ όλα αυτά δεν έλειψαν οι ενστάσεις και οι εντάσεις Ωστόσο η στατιστική επεξεργασία του συντελεστή συσχέτισης microεταξύ των συmicromicroετοχών και των επιτυχιών συγγραφικών οmicroάδων και αναδόχων έδειξε υψηλή συσχέτιση στην πρώτη και microεγαλύτερη φάση του διαγωνισmicroού (ακολουθούν και άλλες για πολύ microικρό αριθmicroό αγόνων περιπτώσεων) Ο υψηλός συντελεστής συσχέτισης (r= 090 για την πρωτοβάθmicroια και r= 097 για το Γυmicroνάσιο) υποστηρίζει την αντικειmicroενικότητα στη διαδικασία γεγονός που συνέβαλε στην υποχώρηση κάθε υποψίας για διαβλητότητα του διαγωνισmicroού και οδήγησε σε απόσυρση των ενστάσεων Αξίζει να τονιστεί ότι η κρίση-αξιολόγηση έγινε microε microοριοδοτηmicroένα κριτήρια που

συmicroπεριελάmicroβαναν διάφορες παραmicroέτρους όπως λχ την επιστηmicroονική και παιδαγωγική καταλληλότητα την αισθητική του βιβλίου την αποτύπωση της διαθεmicroατικότητας τη διαδραστικότητα διαθεmicroατικότητα και δηmicroιουργικότητα των ανοικτών λογισmicroικών κά Τα σχεδιασθέντα κριτήρια και τα αντίστοιχα ΑΠΣ ενισχύουν τη δυνατότητα να παρέχονται από τα νέα βιβλία ίσες ευκαιρίες να καλλιεργούνται στάσεις για τη συνεργασία την αλληλεγγύη την αποδοχή της διαφορετικότητας και να συmicroβάλλουν στη δηmicroιουργία φιλικότερου και θετικότερου κλίmicroατος microάθησης Για να αποκτήσουν οι microαθητές τις κατάλληλες γνωστικές δοmicroές γνωστικοκοινωνικές δεξιότητες και microεταγνώσεις για τις προκλήσεις της ζωής της συναρπαστικής εποχής microαςuacute για να έχουmicroε υπαρκτό και συγκεκριmicroένο αντίλογο στη λεγόmicroενη από τον Bernstein (1999) αναποτελεσmicroατικότητα του εκπαιδευτικού συστήmicroατος Στο πλαίσιο που αναφερόmicroαστε στη δοmicroή και στη λειτουργία της θεώρησης του

εκπαιδευτικού υλικού ουσιαστικοποιείται και η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου microε την έννοια ότι ο κάθε εκπαιδευτικός θα διαmicroορφώνει τη δική του laquoσυνταγήraquo διδασκαλίας του microαθήmicroατος βασισmicroένη στο microικρό ολιγοσέλιδο βιβλίο και το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό τις βιβλιοθήκες και άλλες πρόσφορες πηγές που θα έχει στη διάθεσή του Με τον τρόπο αυτό αυξάνονται ουσιαστικά οι βαθmicroοί ελευθερίας του microέχρι σήmicroερα άκαmicroπτου κεντρικού εκπαιδευτικού συστήmicroατος και καλύπτονται οι ανάγκες εισαγωγής του εναλλακτικού βιβλίου το οποίο ήδη προκάλεσε προβλήmicroατα που οδήγησαν στην απόσυρσή του

Η αξιολόγηση του microαθητή Στον ίδιο τόνο αξίζει να υπογραmicromicroιστεί ότι συνακόλουθο της εσωτερικής αλλαγής του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι και ο προβληmicroατισmicroός για τους στόχους τις microορφές αξιολόγησης του microαθητή τις βασικές αρχές και τις τεχνικές εφαρmicroογής της καθώς και τα microέσα έκφρασης του αξιολογικού αποτελέσmicroατος Η νέα αυτή θεώρηση της αξιολόγησης σύmicroφωνα microε το ∆ΕΠΠΣ διευρύνεται από την στενή αντίληψη των τεστ που αποσκοπούν απλώς στον έλεγχο κατάκτησης της προβλεπόmicroενης γνώσης για να συmicroπεριλάβει και τη διαπίστωση του βαθmicroού επίτευξης όλων των στόχων microάθησης και τη διαπίστωση της ατοmicroικής και συλλογικής πορείας των microαθητών ούτως ώστε να σχεδιαστούν και microε τη

16

συmicromicroετοχή των microαθητών τα επόmicroενα στάδια microάθησης Στάδια τα οποία θα στηρίζονται και στον εντοπισmicroό των microαθησιακών δυσκολιών και ελλείψεων των microαθητών και θα στοχεύουν στη βελτίωση της microαθησιακής διαδικασίας Κεντρικός άξονας της αξιολόγησης στο νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα στο οποίο εντάσσεται οργανικά η παράmicroετρος της διαθεmicroατικότητας αποτελεί η προσπάθεια καλλιέργειας ερευνητικού πνεύmicroατος απόκτησης microεταγνωστικών ικανοτήτων και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβληmicroάτων που συνδέονται άmicroεσα και microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής και στοχεύουν στον έλεγχο και τη διαχείριση της microάθησής τους στη σηmicroερινή εποχή της γνώσης και της πολυπλοκότητας Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η υπευθυνότητα των microαθητών microέσα από διαδικασίες συλλογικής εργασίας και αυτοαξιολόγησης καθώς και microε την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίmicroησης των microαθητών microε στόχο τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και την καλλιέργεια του κοσmicroοειδώλου τους Στο πλαίσιο της θεώρησης αυτής (ΠΙ 2003α) εντάσσονται οργανικά και οι τρεις microορφές

αξιολόγησης της επίδοσης του microαθητή δηλαδή η αρχική ή διαγνωστική η διαmicroορφωτική ή σταδιακή και η τελική ή συνολική η αποτελεσmicroατική εφαρmicroογή των οποίων θα υποστηρίξει την ποιοτική αναβάθmicroιση της διαδικασίας διδασκαλίαςmicroάθησης Το παιδαγωγικό περιεχόmicroενο εφαρmicroογής της αξιολόγησης καθώς και οι βασικές οργανωτικές και επικοινωνιακές περιστάσεις που σχετίζονται και microε την ηλικία και την νοητική ωριmicroότητα των microαθητών διαmicroορφώνουν το πλαίσιο εφαρmicroογής ποικιλίας τεχνικών αξιολόγησης οι οποίες συναρτώνται άmicroεσα microε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στόχους και το περιεχόmicroενο του γνωστικού αντικειmicroένου Στις τεχνικές αξιολόγησης περιλαmicroβάνονται οι γραπτές ή προφορικές εξετάσεις microε ερωτήσεις κλειστού ή ανοικτού τύπου η δυναmicroική συζήτηση τα σχέδια εργασίας η συστηmicroατική παρατήρηση ο φάκελος εργασιών δελτίο καρτέλα microαθητή η αυτοαξιολόγηση του microαθητή και η αξιολόγηση από τους συmicromicroαθητές του ή και ο συνδυασmicroός αυτών και άλλων τεχνικών

Ήδη το ΠΙ επεξεργάζεται πρόταση-πλαίσιο προς συζήτηση microε την εκπαιδευτική κοινότητα microε στόχο την περαιτέρω εξειδίκευση της πρότασής του για την αξιολόγηση του microαθητή η οποία θα βασίζεται στην ιδιαιτερότητα των microαθηmicroάτων στις ιδιαιτερότητες των microαθητών (ΠΙ 2003α) και θα εκτείνεται σε ορισmicroένες περιπτώσεις πέραν της ποσοτικής στην περιγραφική αξιολόγησηmiddot microε γνώmicroονα την αναβάθmicroιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας την απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας από το microαθητή και την περισσότερη ενηmicroέρωση των γονέων για την πραγmicroατικότητα Οι νέες microορφές αξιολόγησης του microαθητή στην ολοκληρωmicroένη τους microορφή θα

αποτελέσουν microια δεύτερη τοmicroή microετά από εκείνη του ∆ΕΠΠΣ και των ΑΠΣ στη διαmicroόρφωση της σοβαρής εσωτερικής αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Μια τέτοια τοmicroή ίσως ανοίξει το δρόmicroο και για την αναθεώρηση του εξεταστικού συστήmicroατος εισαγωγής στα πανεπιστήmicroια

Συmicroπερασmicroατικά Το συζητούmicroενο λοιπόν που είναι η νέα θεώρηση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος για την

υποχρεωτική εκπαίδευση προσεγγίζεται ήδη στην πράξη και αρχίζει να δίνει microε την ΕΖ σε αυτή τη φάση τη δυναmicroική εκείνη και την ευελιξία στο σχολείο να ανταποκρίνεται στην κοινωνική ρευστότητα της εποχής microας σ ένα πραγmicroατιστικό επίπεδο που δεν παγιδεύεται σ ένα microεταmicroοντέρνο και αόριστο προβληmicroατισmicroό Αντίθετα microε το νέο σύστηmicroα το σχολείο του microέλλοντος προετοιmicroάζει microε επιτυχία την κοινωνική ένταξη του microαθητή ο οποίος δικαιούται να σκέφτεται να χαίρεται και να ονειρεύεται Θα δώσει επίσης στην ολοκλήρωσή του τη δυνατότητα να απελευθερωθούν τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις (όπως έγινε και microε το νόmicroο πλαίσιο 1268 του 1982 για τα Πανεπιστήmicroια) καθώς ο εκπαιδευτικός θα microπορεί να

17

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

εκπαίδευση Όσον αφορά την επιmicroορφωτική στήριξη των εκπαιδευτικών από το ΠΙ από την ανάλυση των δεδοmicroένων φαίνεται ότι αρκετοί (30-40) θεωρούν θετική τη συνεισφορά του επιmicroορφωτικού σεmicroιναρίου αλλά οι περισσότεροι (άνω του 70) πιστεύουν ότι η διαπροσωπική επικοινωνία και η εξατοmicroικευmicroένη παροχή συmicroβουλών από τους Σχολικούς Συmicroβούλους και τα microέλη του ΠΙ είναι αποτελεσmicroατικότερη Πέραν των ενθαρρυντικών καταγραφών των σχολίων παρουσιάστηκαν και ορισmicroένα

προβλήmicroατα όπως λχ το αίτηmicroα αύξησης των κονδυλίων για τις λειτουργικές δαπάνες περισσότερη επιmicroόρφωση στενότερη συνεργασία microε το Π Ι κά Οι προαναφερθείσες ωστόσο παραποmicroπές αποτελούν απάντηση σε κάποιες δικαιολογηmicroένες ενστάσεις ως προς την προσέγγιση πχ της δηmicroιουργικότητας που όmicroως τις απάντησαν τα ίδια τα πιλοτικά σχολεία Το microοντέλο της διαθεmicroατικής προσέγγισης της γνώσης και της ΕΖ φαίνεται να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες Και τούτο διότι στα θετικά του στοιχεία συγκαταλέγεται και η ανάπτυξη δεξιοτήτων microέσα από την ενεργητική και βιωmicroατική microάθηση microε αποτέλεσmicroα τη βελτίωση της αυτοπεποίθησης των microαθητών και την ενδυνάmicroωση των ικανοτήτων τους να προβαίνουν σε σωστές επιλογές Η οmicroαδοσυνεργατική διδασκαλία ευνοεί τη συmicromicroετοχική και συλλογική προσπάθεια την ευελιξία την αποδοχή του άλλου την ψυχολογική του στήριξη αλλά και την καθιέρωση δηmicroοκρατικών διαδικασιών Αξιοποιείται παράλληλα η σχολική ζωή καθώς δίνεται η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να αναλάβει πρωτοβουλίες να αποκτήσει περισσότερη διδακτική αυτονοmicroία και να ξεφύγει από το ασφυκτικό πλαίσιο της τυπικής διδασκαλίας Η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται στο γενικότερο σχεδιασmicroό αλλαγής της θεώρησης του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης που προβάλλεται στο ∆ΕΠΠΣ και είναι πλήρως διαθεmicroατική Ο χρόνος εφαρmicroογής της για microεν το ∆ηmicroοτικό ποικίλλει από 4 ώρες στις microικρές τάξεις microέχρι 2 ώρες στις δύο τελευταίες για δε το Γυmicroνάσιο περιορίζεται αρχικά στις 2 ώρες την εβδοmicroάδα Η microικρή microείωση των ωρών διδασκαλίας για ορισmicroένα microαθήmicroατα δε σηmicroαίνει καθόλου υποβάθmicroισή τους αλλά αντίθετα αναβάθmicroισή τους αφού το εύρος του γνωστικού τους περιεχοmicroένου θα προβάλλεται και microέσα από τις δραστηριότητες αυτής της καινοτοmicroίας Αξίζει να τονιστεί ότι ανάλογη αλλά όχι ταυτόσηmicroη υποχρεωτική ζώνη στο ωρολόγιο

πρόγραmicromicroα έχει πρόσφατα καθιερωθεί στα σχολεία (∆ηmicroοτικά και Γυmicroνάσια) της Πορτογαλίας microε τον τίτλο Area Escola Στην εν λόγω ζώνη αναmicroορφώνεται επίσης ο σχολικός χρόνος (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη) προγραmicromicroατίζεται η εφαρmicroογή της microε επέκταση του ωρολογίου προγράmicromicroατος όπως και στην πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τα ολοήmicroερα σχολεία και προσεγγίζεται η διαθεmicroατικότητα στη βάση σχεδίων εργασίας (όπως και στην Ευέλικτη Ζώνη)Υπογραmicromicroίζεται επίσης ότι οι προαναφερθείσες οmicroοιότητες είναι προσαρmicroοσmicroένες στις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας γι΄ αυτό και στην Πορτογαλία την οποία βάλαmicroε στην συζήτησή microας το σχετικό πρόγραmicromicroα έχει προχωρήσει microέχρι την υποχρεωτική αξιολόγηση των microαθητών γεγονός που δεν ισχύει στη δική microας πρόταση για την Ευέλικτη Ζώνη την οποία θέλουmicroε ουσιαστική laquoόασηraquo στην καθηmicroερινή πορεία των microαθητών microέσα στο σχολείο Μια σοβαρή επίσης διαφορά αφορά το ότι η Ευέλικτη Ζώνη εντάσσεται ως σοβαρό συστατικό στοιχείο στη γενικότερη πρόταση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη διαθεmicroατικότητα (∆ΕΠΠΣ ΑΠΣ) ενώ η Area Escola έχει περισσότερο αυτόνοmicroη microορφή (Amaro 2003) Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο υλοποίησε κατά το σχολικό έτος 2001-2002 την πρώτη

πιλοτική εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης σε 11 Νηπιαγωγεία 176 ∆ηmicroοτικά και 52 Γυmicroνάσια της χώρας αστικά και ηmicroιαστικά Η ανταπόκριση των ∆ηmicroοτικών σχολείων στο κάλεσmicroα επέκτασης της Ευέλικτης Ζώνης στο σχολικό έτος 2002-2003 υπήρξε microεγάλη Από τα υπερχίλια σχολεία που δήλωσαν συmicromicroετοχή επελέγησαν 563 Τα Νηπιαγωγεία που επελέγησαν ανήλθαν στα 149 Πρόβληmicroα υπήρξε microε τα Γυmicroνάσια (43 για το 2002-2003) γεγονός που απαιτεί ανάλυση και λύση καθώς σε αρκετά πιλοτικά Γυmicroνάσια υπήρξε

13

επιτυχής εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Στο έτος 2003-2004 το σύνολο των επί πλέον σχολείων που συmicromicroετέχουν στην Ευέλικτη Ζώνη είναι 2147 (946 Νηπιαγωγεία 957 ∆ηmicroοτικά και 229 Γυmicroνάσια και 15 Ειδικά Σχολεία) Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό που είχε

παραχθεί από το ΠΙ και έχει διανεmicroηθεί σε όλα τα σχολεία της χώρας συνέβαλε στην πιλοτική εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Το υλικό αυτό είναι ουσιαστικά ο καρπός της συνεργασίας του ΠΙ microε την ευρύτερη επιστηmicroονική και εκπαιδευτική κοινότητα Ενδεικτικά αναφέρεται αυτό που είχε επιλεγεί προσεκτικά microέσα από τα 85 Πειραmicroατικά Προγράmicromicroατα Εκπαίδευσης (ΠΠΕ) του έργου ΣΕΠΠΕ του ΠΙ Τα ΠΠΕ που επιλέχθηκαν έτυχαν αναmicroόρφωσης επεξεργασίας και προσθηκών σε συνεργασία microε τους επιστηmicroονικούς υπευθύνους που τα δηmicroιούργησαν Εκτός από τα πολυθεmicroατικά βιβλία που προαναφέραmicroε ιδιαίτερα χρήσιmicroα θεωρούνται ο

Οδηγός για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης (ΠΙ 2001) και το ανάλογο εποπτικό εκπαιδευτικό υλικό (διαφάνειες ηχητικά αρχεία λογισmicroικό ταινίες βίντεο) Οι εκπαιδευτικοί microπορούν να χρησιmicroοποιήσουν το υλικό αυτό αυτούσιο ή τροποποιηmicroένο για τις άmicroεσες διδακτικές τους ανάγκες αλλά και ως υλοποιήσιmicroη πρόταση για την παραγωγή παραπλήσιου διαφορετικού ή συmicroπληρωmicroατικού υλικού από τους ίδιους Άλλωστε η ενεργοποίηση και η δηmicroιουργικότητα δεν αφορά microόνο τους microαθητές αλλά και τους διδάσκοντες Γι αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η Ευέλικτη Ζώνη έχει laquoανοιχτήraquo θεmicroατική και η τελική επιλογή των αντικειmicroένων microελέτης βασίζεται κυρίως στην αρχή της ελεύθερης συλλογικότητας και στην αρχή της ποικιλίας και του πλουραλισmicroού Έτσι αντισταθmicroίζεται η ανελαστικότητα της microονοmicroέρειας και ο πολυκερmicroατισmicroός του παραδοσιακού σχολείου Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβλήθηκε από το ΠΙ να εmicroπλουτίσει τον Οδηγό της Ευέλικτης

Ζώνης microε σχέδια εργασίας (ΠΙ 2001 2002α) που θα αξιοποιούν περισσότερο τα θέmicroατα των πολυθεmicroατικών βιβλίων τα οποία κινδύνευσαν να χαθούν στην πληθώρα του εκπαιδευτικού υλικού που προωθήθηκε στα σχολεία Η έmicroφαση που δίνεται στα σχέδια εργασίας βασίζεται στο γεγονός ότι η εν λόγω microέθοδος είναι καθαρά microαθητοκεντρική και πραγmicroατοποιείται microέσα σε πλαίσια συλλογικής δράσης των microαθητών ∆ηλαδή ως αφετηρία τους τα σχέδια εργασίας έχουν τους προβληmicroατισmicroούς και τα ενδιαφέροντα microεmicroονωmicroένων ατόmicroων ή του συνόλου της διδακτικής οmicroάδας Ο σχεδιασmicroός των εργασιών γίνεται microε ευθύνη της οmicroάδας και στοχεύει κυρίως στην ολοκλήρωση κάποιου έργου που οδηγεί στη λύση ενός προβλήmicroατος ή στην απάντηση κάποιου ερωτήmicroατος πάντα βέβαια microέσα από βιωmicroατικές επικοινωνιακές δραστηριότητες Άλλοτε πάλι το κοινό έργο παίρνει τη microορφή εικαστικής σύνθεσης ή χειροπρακτικής κατασκευής Υπάρχει και η δυνατότητα να τεθεί και ο προβληmicroατισmicroός ως πρόταση εκ microέρους του εκπαιδευτικού microε microοναδικό όmicroως στόχο την κινητοποίηση της οmicroάδας (ΠΙ 2002α 2003β) Επισηmicroαίνεται ότι για την υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας είναι αναγκαία η ενεργός

συmicromicroετοχή και συλλογική δράση των microαθητών στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης Ο ολοκληρωmicroένος σχεδιασmicroός είναι δεσmicroευτικός για την οmicroάδα και για τούτο τα microέλη της πρέπει να συmicromicroετέχουν ενεργά σε όλη την πορεία διεξαγωγής του σχεδίου εργασίας Η microέθοδος αυτή θεωρείται microια ανοικτή διαδικασία microάθησης και εξελίσσεται ανάλογα microε τις εκάστοτε συνθήκες και τα ενδιαφέροντα όσων συmicromicroετέχουν Κατά την επιλογή των θεmicroάτων θα πρέπει να λαmicroβάνονται υπόψη και να αξιοποιούνται ανάλογα οι δυνατότητες των παιδιών microε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες καθώς και των παιδιών microε ιδιαίτερα εθνοτικά πολιτισmicroικά θρησκευτικά γλωσσικά και κοινωνικοοικονοmicroικά χαρακτηριστικά ώστε να συmicromicroετέχουν ενεργά στην όλη διαδικασία (ΠΙ 2002 αβγ ∆άλκος 1998 Frey 1992 Χρυσαφίδης 1994) Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο της έρευνας που διεξάγεται κατά τη διάρκεια

ενός σχεδίου εργασίας είναι διαφοροποιηmicroένος σε σχέση microε αυτόν που αναλαmicroβάνει κατά την παραδοσιακή διδασκαλία Από φορέας-microεταδότης της γνώσης και κέντρο της διδακτικής

14

διαδικασίας microετατρέπεται σε συνερευνητή συνεργάτη και καθοδηγητή Παρακολουθεί τις δραστηριότητες των microαθητών είναι αρωγός στις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν κατά την εκτέλεση του σχεδίου εργασίας όχι ως αυθεντία αλλά ως εmicroπειρότερος συmicromicroέτοχος Με τη microεθοδολογία αυτή αξιοποιείται η δυναmicroική της συνεργαζόmicroενης microαθητικής οmicroάδας και υλοποιείται σε ένα κλίmicroα αποδοχής ενθάρρυνσης και δηmicroιουργικότητας καθώς ο κάθε microαθητής κατέχει κεντρικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία και ο δάσκαλος διευκολύνει συmicroβουλεύει και ενθαρρύνει τους microαθητές ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση της γνώσης και η καλλιέργεια των στάσεων και των δεξιοτήτων που απαιτεί η σηmicroερινή κοινωνία της Πληροφορίας και της Γνώσης (ΠΙ 2002α Hargraves 1994) Από την microέχρι σήmicroερα εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θεωρείται σηmicroαντική η εmicroπειρία

που απέκτησαν οι σχολικοί σύmicroβουλοι και οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα Η ανάλογη αξιοποίησή τους κατά την επέκταση και στη συνέχεια κατά την πιθανή φάση της microελλοντικής γενικευmicroένης εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας αυτής σε όλα τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης της χώρας θα οδηγήσει στον εκσυγχρονισmicroό και στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος Καθώς το microέτρο αυτό δεν είναι αποσπασmicroατικό αλλά εντάσσεται συνεκτικά microέσα στο πλαίσιο του ∆ΕΠΠΣ η πανταχόθεν στήριξή του αλλά και η αλληλοστήριξη ίσως είναι microια διαδικασία που πρέπει να υπερβεί τις οποιεσδήποτε θολές αmicroφισβητήσειςmiddot ίσως καταδειχθεί microια σηmicroαντική εκπαιδευτική προσφορά ένα χρέος προς τη microαθητιώσα νεολαία της χώρας microας που πρέπει να ξεπληρώσουmicroε microε ευχαρίστηση

Το νέο εκπαιδευτικό υλικό Η πορεία υλοποίησης της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης βρίσκεται προς το τέλος της microε τη συγγραφή όλων των βιβλίων (διδακτικών πακέτων) του ∆ηmicroοτικού και του Γυmicroνασίου και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού Αξίζει να τονιστεί ότι για πρώτη φορά δίδεται το περιεχόmicroενο ο τρόπος οργάνωσής του και η microεθοδολογία για το Νηπιαγωγείο microε τον υπό συγγραφή laquoΟδηγό Νηπιαγωγούraquo στον οποίο υπάρχουν οι κατευθυντήριοι άξονες στη βάση του σχετικού ∆ΕΠΠΣ Τα βιβλία του ∆ηmicroοτικού γράφονται όλα και θα αντικαταστήσουν παmicroπάλαια (περίπου 20 ετών) βιβλία και ως προς την αξιόλογη γνώση και ως προς την εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας Ανάλογα ισχύουν και για όλα τα βιβλία του Γυmicroνασίου Στον πίνακα 5 παραθέτουmicroε το σύνολο του νέου εκπαιδευτικού υλικού που εκπονείται

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εκπαιδευτικό υλικό που εκπονείται ΒΙΒΛΙΑ ΧΑΡΤΕΣ CD-Rom ∆ηmicroργία

Audio CD

Αναπαραγωγή Audio CD

ΑναπαραγωγήVisual CD

∆ηmicroργίαampΑναπαρα γωγήΑφισσών

Αναπαρα γωγή Αφισσών

Α ΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

52

18

18

1

12

2

ΒΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

73

06

19

12

3

7

15

ΣΥΝΟΛΟ

(418)

125

24

37

13

15

9

55

140

Η σχετική διαδικασία εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού που άρχισε το Μάιο του 2003

προκάλεσε microεγάλη συmicromicroετοχή της εκπαιδευτικής κοινότητας και της ελληνικής διανόησηςuacute περίπου 2000 υποψήφιοι κριτές-αξιολογητές ή υποψήφιοι συγγραφείς συmicromicroετείχαν στην πρόσκληση του ΠΙ Το διαχειριστικό microέρος του όλου εγχειρήmicroατος (βλ Πράξη 7 03 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ) ίσως δεν πρέπει να αγνοηθεί καθώς πρόκειται για ένα τεράστιο έργο που υλοποιείται microε πρωτόγνωρες διαφανείς διαδικασίες όπως λχ το ανώνυmicroο των υπό κρίση δειγmicroάτων γραφής και η κωδικοποιηmicroένη microε αριθmicroούς κλήρωση των κριτών-αξιολογητών microετά την κατάθεση των προς κρίση δειγmicroάτων γραφής Παρ όλα αυτά δεν έλειψαν οι ενστάσεις και οι εντάσεις Ωστόσο η στατιστική επεξεργασία του συντελεστή συσχέτισης microεταξύ των συmicromicroετοχών και των επιτυχιών συγγραφικών οmicroάδων και αναδόχων έδειξε υψηλή συσχέτιση στην πρώτη και microεγαλύτερη φάση του διαγωνισmicroού (ακολουθούν και άλλες για πολύ microικρό αριθmicroό αγόνων περιπτώσεων) Ο υψηλός συντελεστής συσχέτισης (r= 090 για την πρωτοβάθmicroια και r= 097 για το Γυmicroνάσιο) υποστηρίζει την αντικειmicroενικότητα στη διαδικασία γεγονός που συνέβαλε στην υποχώρηση κάθε υποψίας για διαβλητότητα του διαγωνισmicroού και οδήγησε σε απόσυρση των ενστάσεων Αξίζει να τονιστεί ότι η κρίση-αξιολόγηση έγινε microε microοριοδοτηmicroένα κριτήρια που

συmicroπεριελάmicroβαναν διάφορες παραmicroέτρους όπως λχ την επιστηmicroονική και παιδαγωγική καταλληλότητα την αισθητική του βιβλίου την αποτύπωση της διαθεmicroατικότητας τη διαδραστικότητα διαθεmicroατικότητα και δηmicroιουργικότητα των ανοικτών λογισmicroικών κά Τα σχεδιασθέντα κριτήρια και τα αντίστοιχα ΑΠΣ ενισχύουν τη δυνατότητα να παρέχονται από τα νέα βιβλία ίσες ευκαιρίες να καλλιεργούνται στάσεις για τη συνεργασία την αλληλεγγύη την αποδοχή της διαφορετικότητας και να συmicroβάλλουν στη δηmicroιουργία φιλικότερου και θετικότερου κλίmicroατος microάθησης Για να αποκτήσουν οι microαθητές τις κατάλληλες γνωστικές δοmicroές γνωστικοκοινωνικές δεξιότητες και microεταγνώσεις για τις προκλήσεις της ζωής της συναρπαστικής εποχής microαςuacute για να έχουmicroε υπαρκτό και συγκεκριmicroένο αντίλογο στη λεγόmicroενη από τον Bernstein (1999) αναποτελεσmicroατικότητα του εκπαιδευτικού συστήmicroατος Στο πλαίσιο που αναφερόmicroαστε στη δοmicroή και στη λειτουργία της θεώρησης του

εκπαιδευτικού υλικού ουσιαστικοποιείται και η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου microε την έννοια ότι ο κάθε εκπαιδευτικός θα διαmicroορφώνει τη δική του laquoσυνταγήraquo διδασκαλίας του microαθήmicroατος βασισmicroένη στο microικρό ολιγοσέλιδο βιβλίο και το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό τις βιβλιοθήκες και άλλες πρόσφορες πηγές που θα έχει στη διάθεσή του Με τον τρόπο αυτό αυξάνονται ουσιαστικά οι βαθmicroοί ελευθερίας του microέχρι σήmicroερα άκαmicroπτου κεντρικού εκπαιδευτικού συστήmicroατος και καλύπτονται οι ανάγκες εισαγωγής του εναλλακτικού βιβλίου το οποίο ήδη προκάλεσε προβλήmicroατα που οδήγησαν στην απόσυρσή του

Η αξιολόγηση του microαθητή Στον ίδιο τόνο αξίζει να υπογραmicromicroιστεί ότι συνακόλουθο της εσωτερικής αλλαγής του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι και ο προβληmicroατισmicroός για τους στόχους τις microορφές αξιολόγησης του microαθητή τις βασικές αρχές και τις τεχνικές εφαρmicroογής της καθώς και τα microέσα έκφρασης του αξιολογικού αποτελέσmicroατος Η νέα αυτή θεώρηση της αξιολόγησης σύmicroφωνα microε το ∆ΕΠΠΣ διευρύνεται από την στενή αντίληψη των τεστ που αποσκοπούν απλώς στον έλεγχο κατάκτησης της προβλεπόmicroενης γνώσης για να συmicroπεριλάβει και τη διαπίστωση του βαθmicroού επίτευξης όλων των στόχων microάθησης και τη διαπίστωση της ατοmicroικής και συλλογικής πορείας των microαθητών ούτως ώστε να σχεδιαστούν και microε τη

16

συmicromicroετοχή των microαθητών τα επόmicroενα στάδια microάθησης Στάδια τα οποία θα στηρίζονται και στον εντοπισmicroό των microαθησιακών δυσκολιών και ελλείψεων των microαθητών και θα στοχεύουν στη βελτίωση της microαθησιακής διαδικασίας Κεντρικός άξονας της αξιολόγησης στο νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα στο οποίο εντάσσεται οργανικά η παράmicroετρος της διαθεmicroατικότητας αποτελεί η προσπάθεια καλλιέργειας ερευνητικού πνεύmicroατος απόκτησης microεταγνωστικών ικανοτήτων και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβληmicroάτων που συνδέονται άmicroεσα και microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής και στοχεύουν στον έλεγχο και τη διαχείριση της microάθησής τους στη σηmicroερινή εποχή της γνώσης και της πολυπλοκότητας Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η υπευθυνότητα των microαθητών microέσα από διαδικασίες συλλογικής εργασίας και αυτοαξιολόγησης καθώς και microε την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίmicroησης των microαθητών microε στόχο τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και την καλλιέργεια του κοσmicroοειδώλου τους Στο πλαίσιο της θεώρησης αυτής (ΠΙ 2003α) εντάσσονται οργανικά και οι τρεις microορφές

αξιολόγησης της επίδοσης του microαθητή δηλαδή η αρχική ή διαγνωστική η διαmicroορφωτική ή σταδιακή και η τελική ή συνολική η αποτελεσmicroατική εφαρmicroογή των οποίων θα υποστηρίξει την ποιοτική αναβάθmicroιση της διαδικασίας διδασκαλίαςmicroάθησης Το παιδαγωγικό περιεχόmicroενο εφαρmicroογής της αξιολόγησης καθώς και οι βασικές οργανωτικές και επικοινωνιακές περιστάσεις που σχετίζονται και microε την ηλικία και την νοητική ωριmicroότητα των microαθητών διαmicroορφώνουν το πλαίσιο εφαρmicroογής ποικιλίας τεχνικών αξιολόγησης οι οποίες συναρτώνται άmicroεσα microε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στόχους και το περιεχόmicroενο του γνωστικού αντικειmicroένου Στις τεχνικές αξιολόγησης περιλαmicroβάνονται οι γραπτές ή προφορικές εξετάσεις microε ερωτήσεις κλειστού ή ανοικτού τύπου η δυναmicroική συζήτηση τα σχέδια εργασίας η συστηmicroατική παρατήρηση ο φάκελος εργασιών δελτίο καρτέλα microαθητή η αυτοαξιολόγηση του microαθητή και η αξιολόγηση από τους συmicromicroαθητές του ή και ο συνδυασmicroός αυτών και άλλων τεχνικών

Ήδη το ΠΙ επεξεργάζεται πρόταση-πλαίσιο προς συζήτηση microε την εκπαιδευτική κοινότητα microε στόχο την περαιτέρω εξειδίκευση της πρότασής του για την αξιολόγηση του microαθητή η οποία θα βασίζεται στην ιδιαιτερότητα των microαθηmicroάτων στις ιδιαιτερότητες των microαθητών (ΠΙ 2003α) και θα εκτείνεται σε ορισmicroένες περιπτώσεις πέραν της ποσοτικής στην περιγραφική αξιολόγησηmiddot microε γνώmicroονα την αναβάθmicroιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας την απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας από το microαθητή και την περισσότερη ενηmicroέρωση των γονέων για την πραγmicroατικότητα Οι νέες microορφές αξιολόγησης του microαθητή στην ολοκληρωmicroένη τους microορφή θα

αποτελέσουν microια δεύτερη τοmicroή microετά από εκείνη του ∆ΕΠΠΣ και των ΑΠΣ στη διαmicroόρφωση της σοβαρής εσωτερικής αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Μια τέτοια τοmicroή ίσως ανοίξει το δρόmicroο και για την αναθεώρηση του εξεταστικού συστήmicroατος εισαγωγής στα πανεπιστήmicroια

Συmicroπερασmicroατικά Το συζητούmicroενο λοιπόν που είναι η νέα θεώρηση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος για την

υποχρεωτική εκπαίδευση προσεγγίζεται ήδη στην πράξη και αρχίζει να δίνει microε την ΕΖ σε αυτή τη φάση τη δυναmicroική εκείνη και την ευελιξία στο σχολείο να ανταποκρίνεται στην κοινωνική ρευστότητα της εποχής microας σ ένα πραγmicroατιστικό επίπεδο που δεν παγιδεύεται σ ένα microεταmicroοντέρνο και αόριστο προβληmicroατισmicroό Αντίθετα microε το νέο σύστηmicroα το σχολείο του microέλλοντος προετοιmicroάζει microε επιτυχία την κοινωνική ένταξη του microαθητή ο οποίος δικαιούται να σκέφτεται να χαίρεται και να ονειρεύεται Θα δώσει επίσης στην ολοκλήρωσή του τη δυνατότητα να απελευθερωθούν τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις (όπως έγινε και microε το νόmicroο πλαίσιο 1268 του 1982 για τα Πανεπιστήmicroια) καθώς ο εκπαιδευτικός θα microπορεί να

17

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

επιτυχής εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Στο έτος 2003-2004 το σύνολο των επί πλέον σχολείων που συmicromicroετέχουν στην Ευέλικτη Ζώνη είναι 2147 (946 Νηπιαγωγεία 957 ∆ηmicroοτικά και 229 Γυmicroνάσια και 15 Ειδικά Σχολεία) Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό που είχε

παραχθεί από το ΠΙ και έχει διανεmicroηθεί σε όλα τα σχολεία της χώρας συνέβαλε στην πιλοτική εφαρmicroογή του προγράmicromicroατος Το υλικό αυτό είναι ουσιαστικά ο καρπός της συνεργασίας του ΠΙ microε την ευρύτερη επιστηmicroονική και εκπαιδευτική κοινότητα Ενδεικτικά αναφέρεται αυτό που είχε επιλεγεί προσεκτικά microέσα από τα 85 Πειραmicroατικά Προγράmicromicroατα Εκπαίδευσης (ΠΠΕ) του έργου ΣΕΠΠΕ του ΠΙ Τα ΠΠΕ που επιλέχθηκαν έτυχαν αναmicroόρφωσης επεξεργασίας και προσθηκών σε συνεργασία microε τους επιστηmicroονικούς υπευθύνους που τα δηmicroιούργησαν Εκτός από τα πολυθεmicroατικά βιβλία που προαναφέραmicroε ιδιαίτερα χρήσιmicroα θεωρούνται ο

Οδηγός για την εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης (ΠΙ 2001) και το ανάλογο εποπτικό εκπαιδευτικό υλικό (διαφάνειες ηχητικά αρχεία λογισmicroικό ταινίες βίντεο) Οι εκπαιδευτικοί microπορούν να χρησιmicroοποιήσουν το υλικό αυτό αυτούσιο ή τροποποιηmicroένο για τις άmicroεσες διδακτικές τους ανάγκες αλλά και ως υλοποιήσιmicroη πρόταση για την παραγωγή παραπλήσιου διαφορετικού ή συmicroπληρωmicroατικού υλικού από τους ίδιους Άλλωστε η ενεργοποίηση και η δηmicroιουργικότητα δεν αφορά microόνο τους microαθητές αλλά και τους διδάσκοντες Γι αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η Ευέλικτη Ζώνη έχει laquoανοιχτήraquo θεmicroατική και η τελική επιλογή των αντικειmicroένων microελέτης βασίζεται κυρίως στην αρχή της ελεύθερης συλλογικότητας και στην αρχή της ποικιλίας και του πλουραλισmicroού Έτσι αντισταθmicroίζεται η ανελαστικότητα της microονοmicroέρειας και ο πολυκερmicroατισmicroός του παραδοσιακού σχολείου Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβλήθηκε από το ΠΙ να εmicroπλουτίσει τον Οδηγό της Ευέλικτης

Ζώνης microε σχέδια εργασίας (ΠΙ 2001 2002α) που θα αξιοποιούν περισσότερο τα θέmicroατα των πολυθεmicroατικών βιβλίων τα οποία κινδύνευσαν να χαθούν στην πληθώρα του εκπαιδευτικού υλικού που προωθήθηκε στα σχολεία Η έmicroφαση που δίνεται στα σχέδια εργασίας βασίζεται στο γεγονός ότι η εν λόγω microέθοδος είναι καθαρά microαθητοκεντρική και πραγmicroατοποιείται microέσα σε πλαίσια συλλογικής δράσης των microαθητών ∆ηλαδή ως αφετηρία τους τα σχέδια εργασίας έχουν τους προβληmicroατισmicroούς και τα ενδιαφέροντα microεmicroονωmicroένων ατόmicroων ή του συνόλου της διδακτικής οmicroάδας Ο σχεδιασmicroός των εργασιών γίνεται microε ευθύνη της οmicroάδας και στοχεύει κυρίως στην ολοκλήρωση κάποιου έργου που οδηγεί στη λύση ενός προβλήmicroατος ή στην απάντηση κάποιου ερωτήmicroατος πάντα βέβαια microέσα από βιωmicroατικές επικοινωνιακές δραστηριότητες Άλλοτε πάλι το κοινό έργο παίρνει τη microορφή εικαστικής σύνθεσης ή χειροπρακτικής κατασκευής Υπάρχει και η δυνατότητα να τεθεί και ο προβληmicroατισmicroός ως πρόταση εκ microέρους του εκπαιδευτικού microε microοναδικό όmicroως στόχο την κινητοποίηση της οmicroάδας (ΠΙ 2002α 2003β) Επισηmicroαίνεται ότι για την υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας είναι αναγκαία η ενεργός

συmicromicroετοχή και συλλογική δράση των microαθητών στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης Ο ολοκληρωmicroένος σχεδιασmicroός είναι δεσmicroευτικός για την οmicroάδα και για τούτο τα microέλη της πρέπει να συmicromicroετέχουν ενεργά σε όλη την πορεία διεξαγωγής του σχεδίου εργασίας Η microέθοδος αυτή θεωρείται microια ανοικτή διαδικασία microάθησης και εξελίσσεται ανάλογα microε τις εκάστοτε συνθήκες και τα ενδιαφέροντα όσων συmicromicroετέχουν Κατά την επιλογή των θεmicroάτων θα πρέπει να λαmicroβάνονται υπόψη και να αξιοποιούνται ανάλογα οι δυνατότητες των παιδιών microε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες καθώς και των παιδιών microε ιδιαίτερα εθνοτικά πολιτισmicroικά θρησκευτικά γλωσσικά και κοινωνικοοικονοmicroικά χαρακτηριστικά ώστε να συmicromicroετέχουν ενεργά στην όλη διαδικασία (ΠΙ 2002 αβγ ∆άλκος 1998 Frey 1992 Χρυσαφίδης 1994) Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο της έρευνας που διεξάγεται κατά τη διάρκεια

ενός σχεδίου εργασίας είναι διαφοροποιηmicroένος σε σχέση microε αυτόν που αναλαmicroβάνει κατά την παραδοσιακή διδασκαλία Από φορέας-microεταδότης της γνώσης και κέντρο της διδακτικής

14

διαδικασίας microετατρέπεται σε συνερευνητή συνεργάτη και καθοδηγητή Παρακολουθεί τις δραστηριότητες των microαθητών είναι αρωγός στις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν κατά την εκτέλεση του σχεδίου εργασίας όχι ως αυθεντία αλλά ως εmicroπειρότερος συmicromicroέτοχος Με τη microεθοδολογία αυτή αξιοποιείται η δυναmicroική της συνεργαζόmicroενης microαθητικής οmicroάδας και υλοποιείται σε ένα κλίmicroα αποδοχής ενθάρρυνσης και δηmicroιουργικότητας καθώς ο κάθε microαθητής κατέχει κεντρικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία και ο δάσκαλος διευκολύνει συmicroβουλεύει και ενθαρρύνει τους microαθητές ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση της γνώσης και η καλλιέργεια των στάσεων και των δεξιοτήτων που απαιτεί η σηmicroερινή κοινωνία της Πληροφορίας και της Γνώσης (ΠΙ 2002α Hargraves 1994) Από την microέχρι σήmicroερα εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θεωρείται σηmicroαντική η εmicroπειρία

που απέκτησαν οι σχολικοί σύmicroβουλοι και οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα Η ανάλογη αξιοποίησή τους κατά την επέκταση και στη συνέχεια κατά την πιθανή φάση της microελλοντικής γενικευmicroένης εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας αυτής σε όλα τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης της χώρας θα οδηγήσει στον εκσυγχρονισmicroό και στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος Καθώς το microέτρο αυτό δεν είναι αποσπασmicroατικό αλλά εντάσσεται συνεκτικά microέσα στο πλαίσιο του ∆ΕΠΠΣ η πανταχόθεν στήριξή του αλλά και η αλληλοστήριξη ίσως είναι microια διαδικασία που πρέπει να υπερβεί τις οποιεσδήποτε θολές αmicroφισβητήσειςmiddot ίσως καταδειχθεί microια σηmicroαντική εκπαιδευτική προσφορά ένα χρέος προς τη microαθητιώσα νεολαία της χώρας microας που πρέπει να ξεπληρώσουmicroε microε ευχαρίστηση

Το νέο εκπαιδευτικό υλικό Η πορεία υλοποίησης της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης βρίσκεται προς το τέλος της microε τη συγγραφή όλων των βιβλίων (διδακτικών πακέτων) του ∆ηmicroοτικού και του Γυmicroνασίου και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού Αξίζει να τονιστεί ότι για πρώτη φορά δίδεται το περιεχόmicroενο ο τρόπος οργάνωσής του και η microεθοδολογία για το Νηπιαγωγείο microε τον υπό συγγραφή laquoΟδηγό Νηπιαγωγούraquo στον οποίο υπάρχουν οι κατευθυντήριοι άξονες στη βάση του σχετικού ∆ΕΠΠΣ Τα βιβλία του ∆ηmicroοτικού γράφονται όλα και θα αντικαταστήσουν παmicroπάλαια (περίπου 20 ετών) βιβλία και ως προς την αξιόλογη γνώση και ως προς την εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας Ανάλογα ισχύουν και για όλα τα βιβλία του Γυmicroνασίου Στον πίνακα 5 παραθέτουmicroε το σύνολο του νέου εκπαιδευτικού υλικού που εκπονείται

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εκπαιδευτικό υλικό που εκπονείται ΒΙΒΛΙΑ ΧΑΡΤΕΣ CD-Rom ∆ηmicroργία

Audio CD

Αναπαραγωγή Audio CD

ΑναπαραγωγήVisual CD

∆ηmicroργίαampΑναπαρα γωγήΑφισσών

Αναπαρα γωγή Αφισσών

Α ΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

52

18

18

1

12

2

ΒΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

73

06

19

12

3

7

15

ΣΥΝΟΛΟ

(418)

125

24

37

13

15

9

55

140

Η σχετική διαδικασία εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού που άρχισε το Μάιο του 2003

προκάλεσε microεγάλη συmicromicroετοχή της εκπαιδευτικής κοινότητας και της ελληνικής διανόησηςuacute περίπου 2000 υποψήφιοι κριτές-αξιολογητές ή υποψήφιοι συγγραφείς συmicromicroετείχαν στην πρόσκληση του ΠΙ Το διαχειριστικό microέρος του όλου εγχειρήmicroατος (βλ Πράξη 7 03 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ) ίσως δεν πρέπει να αγνοηθεί καθώς πρόκειται για ένα τεράστιο έργο που υλοποιείται microε πρωτόγνωρες διαφανείς διαδικασίες όπως λχ το ανώνυmicroο των υπό κρίση δειγmicroάτων γραφής και η κωδικοποιηmicroένη microε αριθmicroούς κλήρωση των κριτών-αξιολογητών microετά την κατάθεση των προς κρίση δειγmicroάτων γραφής Παρ όλα αυτά δεν έλειψαν οι ενστάσεις και οι εντάσεις Ωστόσο η στατιστική επεξεργασία του συντελεστή συσχέτισης microεταξύ των συmicromicroετοχών και των επιτυχιών συγγραφικών οmicroάδων και αναδόχων έδειξε υψηλή συσχέτιση στην πρώτη και microεγαλύτερη φάση του διαγωνισmicroού (ακολουθούν και άλλες για πολύ microικρό αριθmicroό αγόνων περιπτώσεων) Ο υψηλός συντελεστής συσχέτισης (r= 090 για την πρωτοβάθmicroια και r= 097 για το Γυmicroνάσιο) υποστηρίζει την αντικειmicroενικότητα στη διαδικασία γεγονός που συνέβαλε στην υποχώρηση κάθε υποψίας για διαβλητότητα του διαγωνισmicroού και οδήγησε σε απόσυρση των ενστάσεων Αξίζει να τονιστεί ότι η κρίση-αξιολόγηση έγινε microε microοριοδοτηmicroένα κριτήρια που

συmicroπεριελάmicroβαναν διάφορες παραmicroέτρους όπως λχ την επιστηmicroονική και παιδαγωγική καταλληλότητα την αισθητική του βιβλίου την αποτύπωση της διαθεmicroατικότητας τη διαδραστικότητα διαθεmicroατικότητα και δηmicroιουργικότητα των ανοικτών λογισmicroικών κά Τα σχεδιασθέντα κριτήρια και τα αντίστοιχα ΑΠΣ ενισχύουν τη δυνατότητα να παρέχονται από τα νέα βιβλία ίσες ευκαιρίες να καλλιεργούνται στάσεις για τη συνεργασία την αλληλεγγύη την αποδοχή της διαφορετικότητας και να συmicroβάλλουν στη δηmicroιουργία φιλικότερου και θετικότερου κλίmicroατος microάθησης Για να αποκτήσουν οι microαθητές τις κατάλληλες γνωστικές δοmicroές γνωστικοκοινωνικές δεξιότητες και microεταγνώσεις για τις προκλήσεις της ζωής της συναρπαστικής εποχής microαςuacute για να έχουmicroε υπαρκτό και συγκεκριmicroένο αντίλογο στη λεγόmicroενη από τον Bernstein (1999) αναποτελεσmicroατικότητα του εκπαιδευτικού συστήmicroατος Στο πλαίσιο που αναφερόmicroαστε στη δοmicroή και στη λειτουργία της θεώρησης του

εκπαιδευτικού υλικού ουσιαστικοποιείται και η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου microε την έννοια ότι ο κάθε εκπαιδευτικός θα διαmicroορφώνει τη δική του laquoσυνταγήraquo διδασκαλίας του microαθήmicroατος βασισmicroένη στο microικρό ολιγοσέλιδο βιβλίο και το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό τις βιβλιοθήκες και άλλες πρόσφορες πηγές που θα έχει στη διάθεσή του Με τον τρόπο αυτό αυξάνονται ουσιαστικά οι βαθmicroοί ελευθερίας του microέχρι σήmicroερα άκαmicroπτου κεντρικού εκπαιδευτικού συστήmicroατος και καλύπτονται οι ανάγκες εισαγωγής του εναλλακτικού βιβλίου το οποίο ήδη προκάλεσε προβλήmicroατα που οδήγησαν στην απόσυρσή του

Η αξιολόγηση του microαθητή Στον ίδιο τόνο αξίζει να υπογραmicromicroιστεί ότι συνακόλουθο της εσωτερικής αλλαγής του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι και ο προβληmicroατισmicroός για τους στόχους τις microορφές αξιολόγησης του microαθητή τις βασικές αρχές και τις τεχνικές εφαρmicroογής της καθώς και τα microέσα έκφρασης του αξιολογικού αποτελέσmicroατος Η νέα αυτή θεώρηση της αξιολόγησης σύmicroφωνα microε το ∆ΕΠΠΣ διευρύνεται από την στενή αντίληψη των τεστ που αποσκοπούν απλώς στον έλεγχο κατάκτησης της προβλεπόmicroενης γνώσης για να συmicroπεριλάβει και τη διαπίστωση του βαθmicroού επίτευξης όλων των στόχων microάθησης και τη διαπίστωση της ατοmicroικής και συλλογικής πορείας των microαθητών ούτως ώστε να σχεδιαστούν και microε τη

16

συmicromicroετοχή των microαθητών τα επόmicroενα στάδια microάθησης Στάδια τα οποία θα στηρίζονται και στον εντοπισmicroό των microαθησιακών δυσκολιών και ελλείψεων των microαθητών και θα στοχεύουν στη βελτίωση της microαθησιακής διαδικασίας Κεντρικός άξονας της αξιολόγησης στο νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα στο οποίο εντάσσεται οργανικά η παράmicroετρος της διαθεmicroατικότητας αποτελεί η προσπάθεια καλλιέργειας ερευνητικού πνεύmicroατος απόκτησης microεταγνωστικών ικανοτήτων και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβληmicroάτων που συνδέονται άmicroεσα και microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής και στοχεύουν στον έλεγχο και τη διαχείριση της microάθησής τους στη σηmicroερινή εποχή της γνώσης και της πολυπλοκότητας Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η υπευθυνότητα των microαθητών microέσα από διαδικασίες συλλογικής εργασίας και αυτοαξιολόγησης καθώς και microε την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίmicroησης των microαθητών microε στόχο τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και την καλλιέργεια του κοσmicroοειδώλου τους Στο πλαίσιο της θεώρησης αυτής (ΠΙ 2003α) εντάσσονται οργανικά και οι τρεις microορφές

αξιολόγησης της επίδοσης του microαθητή δηλαδή η αρχική ή διαγνωστική η διαmicroορφωτική ή σταδιακή και η τελική ή συνολική η αποτελεσmicroατική εφαρmicroογή των οποίων θα υποστηρίξει την ποιοτική αναβάθmicroιση της διαδικασίας διδασκαλίαςmicroάθησης Το παιδαγωγικό περιεχόmicroενο εφαρmicroογής της αξιολόγησης καθώς και οι βασικές οργανωτικές και επικοινωνιακές περιστάσεις που σχετίζονται και microε την ηλικία και την νοητική ωριmicroότητα των microαθητών διαmicroορφώνουν το πλαίσιο εφαρmicroογής ποικιλίας τεχνικών αξιολόγησης οι οποίες συναρτώνται άmicroεσα microε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στόχους και το περιεχόmicroενο του γνωστικού αντικειmicroένου Στις τεχνικές αξιολόγησης περιλαmicroβάνονται οι γραπτές ή προφορικές εξετάσεις microε ερωτήσεις κλειστού ή ανοικτού τύπου η δυναmicroική συζήτηση τα σχέδια εργασίας η συστηmicroατική παρατήρηση ο φάκελος εργασιών δελτίο καρτέλα microαθητή η αυτοαξιολόγηση του microαθητή και η αξιολόγηση από τους συmicromicroαθητές του ή και ο συνδυασmicroός αυτών και άλλων τεχνικών

Ήδη το ΠΙ επεξεργάζεται πρόταση-πλαίσιο προς συζήτηση microε την εκπαιδευτική κοινότητα microε στόχο την περαιτέρω εξειδίκευση της πρότασής του για την αξιολόγηση του microαθητή η οποία θα βασίζεται στην ιδιαιτερότητα των microαθηmicroάτων στις ιδιαιτερότητες των microαθητών (ΠΙ 2003α) και θα εκτείνεται σε ορισmicroένες περιπτώσεις πέραν της ποσοτικής στην περιγραφική αξιολόγησηmiddot microε γνώmicroονα την αναβάθmicroιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας την απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας από το microαθητή και την περισσότερη ενηmicroέρωση των γονέων για την πραγmicroατικότητα Οι νέες microορφές αξιολόγησης του microαθητή στην ολοκληρωmicroένη τους microορφή θα

αποτελέσουν microια δεύτερη τοmicroή microετά από εκείνη του ∆ΕΠΠΣ και των ΑΠΣ στη διαmicroόρφωση της σοβαρής εσωτερικής αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Μια τέτοια τοmicroή ίσως ανοίξει το δρόmicroο και για την αναθεώρηση του εξεταστικού συστήmicroατος εισαγωγής στα πανεπιστήmicroια

Συmicroπερασmicroατικά Το συζητούmicroενο λοιπόν που είναι η νέα θεώρηση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος για την

υποχρεωτική εκπαίδευση προσεγγίζεται ήδη στην πράξη και αρχίζει να δίνει microε την ΕΖ σε αυτή τη φάση τη δυναmicroική εκείνη και την ευελιξία στο σχολείο να ανταποκρίνεται στην κοινωνική ρευστότητα της εποχής microας σ ένα πραγmicroατιστικό επίπεδο που δεν παγιδεύεται σ ένα microεταmicroοντέρνο και αόριστο προβληmicroατισmicroό Αντίθετα microε το νέο σύστηmicroα το σχολείο του microέλλοντος προετοιmicroάζει microε επιτυχία την κοινωνική ένταξη του microαθητή ο οποίος δικαιούται να σκέφτεται να χαίρεται και να ονειρεύεται Θα δώσει επίσης στην ολοκλήρωσή του τη δυνατότητα να απελευθερωθούν τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις (όπως έγινε και microε το νόmicroο πλαίσιο 1268 του 1982 για τα Πανεπιστήmicroια) καθώς ο εκπαιδευτικός θα microπορεί να

17

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

διαδικασίας microετατρέπεται σε συνερευνητή συνεργάτη και καθοδηγητή Παρακολουθεί τις δραστηριότητες των microαθητών είναι αρωγός στις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν κατά την εκτέλεση του σχεδίου εργασίας όχι ως αυθεντία αλλά ως εmicroπειρότερος συmicromicroέτοχος Με τη microεθοδολογία αυτή αξιοποιείται η δυναmicroική της συνεργαζόmicroενης microαθητικής οmicroάδας και υλοποιείται σε ένα κλίmicroα αποδοχής ενθάρρυνσης και δηmicroιουργικότητας καθώς ο κάθε microαθητής κατέχει κεντρικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία και ο δάσκαλος διευκολύνει συmicroβουλεύει και ενθαρρύνει τους microαθητές ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση της γνώσης και η καλλιέργεια των στάσεων και των δεξιοτήτων που απαιτεί η σηmicroερινή κοινωνία της Πληροφορίας και της Γνώσης (ΠΙ 2002α Hargraves 1994) Από την microέχρι σήmicroερα εφαρmicroογή της Ευέλικτης Ζώνης θεωρείται σηmicroαντική η εmicroπειρία

που απέκτησαν οι σχολικοί σύmicroβουλοι και οι εκπαιδευτικοί που συmicromicroετείχαν στο πρόγραmicromicroα Η ανάλογη αξιοποίησή τους κατά την επέκταση και στη συνέχεια κατά την πιθανή φάση της microελλοντικής γενικευmicroένης εφαρmicroογής της καινοτοmicroίας αυτής σε όλα τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης της χώρας θα οδηγήσει στον εκσυγχρονισmicroό και στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσmicroατικότητας του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος Καθώς το microέτρο αυτό δεν είναι αποσπασmicroατικό αλλά εντάσσεται συνεκτικά microέσα στο πλαίσιο του ∆ΕΠΠΣ η πανταχόθεν στήριξή του αλλά και η αλληλοστήριξη ίσως είναι microια διαδικασία που πρέπει να υπερβεί τις οποιεσδήποτε θολές αmicroφισβητήσειςmiddot ίσως καταδειχθεί microια σηmicroαντική εκπαιδευτική προσφορά ένα χρέος προς τη microαθητιώσα νεολαία της χώρας microας που πρέπει να ξεπληρώσουmicroε microε ευχαρίστηση

Το νέο εκπαιδευτικό υλικό Η πορεία υλοποίησης της νέας θεώρησης του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης βρίσκεται προς το τέλος της microε τη συγγραφή όλων των βιβλίων (διδακτικών πακέτων) του ∆ηmicroοτικού και του Γυmicroνασίου και της εκπόνησης πλούσιου υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού Αξίζει να τονιστεί ότι για πρώτη φορά δίδεται το περιεχόmicroενο ο τρόπος οργάνωσής του και η microεθοδολογία για το Νηπιαγωγείο microε τον υπό συγγραφή laquoΟδηγό Νηπιαγωγούraquo στον οποίο υπάρχουν οι κατευθυντήριοι άξονες στη βάση του σχετικού ∆ΕΠΠΣ Τα βιβλία του ∆ηmicroοτικού γράφονται όλα και θα αντικαταστήσουν παmicroπάλαια (περίπου 20 ετών) βιβλία και ως προς την αξιόλογη γνώση και ως προς την εισαγωγή της διαθεmicroατικότητας Ανάλογα ισχύουν και για όλα τα βιβλία του Γυmicroνασίου Στον πίνακα 5 παραθέτουmicroε το σύνολο του νέου εκπαιδευτικού υλικού που εκπονείται

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εκπαιδευτικό υλικό που εκπονείται ΒΙΒΛΙΑ ΧΑΡΤΕΣ CD-Rom ∆ηmicroργία

Audio CD

Αναπαραγωγή Audio CD

ΑναπαραγωγήVisual CD

∆ηmicroργίαampΑναπαρα γωγήΑφισσών

Αναπαρα γωγή Αφισσών

Α ΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

52

18

18

1

12

2

ΒΘΜΙΑ ΕΚΠΣΗ

73

06

19

12

3

7

15

ΣΥΝΟΛΟ

(418)

125

24

37

13

15

9

55

140

Η σχετική διαδικασία εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού που άρχισε το Μάιο του 2003

προκάλεσε microεγάλη συmicromicroετοχή της εκπαιδευτικής κοινότητας και της ελληνικής διανόησηςuacute περίπου 2000 υποψήφιοι κριτές-αξιολογητές ή υποψήφιοι συγγραφείς συmicromicroετείχαν στην πρόσκληση του ΠΙ Το διαχειριστικό microέρος του όλου εγχειρήmicroατος (βλ Πράξη 7 03 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ) ίσως δεν πρέπει να αγνοηθεί καθώς πρόκειται για ένα τεράστιο έργο που υλοποιείται microε πρωτόγνωρες διαφανείς διαδικασίες όπως λχ το ανώνυmicroο των υπό κρίση δειγmicroάτων γραφής και η κωδικοποιηmicroένη microε αριθmicroούς κλήρωση των κριτών-αξιολογητών microετά την κατάθεση των προς κρίση δειγmicroάτων γραφής Παρ όλα αυτά δεν έλειψαν οι ενστάσεις και οι εντάσεις Ωστόσο η στατιστική επεξεργασία του συντελεστή συσχέτισης microεταξύ των συmicromicroετοχών και των επιτυχιών συγγραφικών οmicroάδων και αναδόχων έδειξε υψηλή συσχέτιση στην πρώτη και microεγαλύτερη φάση του διαγωνισmicroού (ακολουθούν και άλλες για πολύ microικρό αριθmicroό αγόνων περιπτώσεων) Ο υψηλός συντελεστής συσχέτισης (r= 090 για την πρωτοβάθmicroια και r= 097 για το Γυmicroνάσιο) υποστηρίζει την αντικειmicroενικότητα στη διαδικασία γεγονός που συνέβαλε στην υποχώρηση κάθε υποψίας για διαβλητότητα του διαγωνισmicroού και οδήγησε σε απόσυρση των ενστάσεων Αξίζει να τονιστεί ότι η κρίση-αξιολόγηση έγινε microε microοριοδοτηmicroένα κριτήρια που

συmicroπεριελάmicroβαναν διάφορες παραmicroέτρους όπως λχ την επιστηmicroονική και παιδαγωγική καταλληλότητα την αισθητική του βιβλίου την αποτύπωση της διαθεmicroατικότητας τη διαδραστικότητα διαθεmicroατικότητα και δηmicroιουργικότητα των ανοικτών λογισmicroικών κά Τα σχεδιασθέντα κριτήρια και τα αντίστοιχα ΑΠΣ ενισχύουν τη δυνατότητα να παρέχονται από τα νέα βιβλία ίσες ευκαιρίες να καλλιεργούνται στάσεις για τη συνεργασία την αλληλεγγύη την αποδοχή της διαφορετικότητας και να συmicroβάλλουν στη δηmicroιουργία φιλικότερου και θετικότερου κλίmicroατος microάθησης Για να αποκτήσουν οι microαθητές τις κατάλληλες γνωστικές δοmicroές γνωστικοκοινωνικές δεξιότητες και microεταγνώσεις για τις προκλήσεις της ζωής της συναρπαστικής εποχής microαςuacute για να έχουmicroε υπαρκτό και συγκεκριmicroένο αντίλογο στη λεγόmicroενη από τον Bernstein (1999) αναποτελεσmicroατικότητα του εκπαιδευτικού συστήmicroατος Στο πλαίσιο που αναφερόmicroαστε στη δοmicroή και στη λειτουργία της θεώρησης του

εκπαιδευτικού υλικού ουσιαστικοποιείται και η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου microε την έννοια ότι ο κάθε εκπαιδευτικός θα διαmicroορφώνει τη δική του laquoσυνταγήraquo διδασκαλίας του microαθήmicroατος βασισmicroένη στο microικρό ολιγοσέλιδο βιβλίο και το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό τις βιβλιοθήκες και άλλες πρόσφορες πηγές που θα έχει στη διάθεσή του Με τον τρόπο αυτό αυξάνονται ουσιαστικά οι βαθmicroοί ελευθερίας του microέχρι σήmicroερα άκαmicroπτου κεντρικού εκπαιδευτικού συστήmicroατος και καλύπτονται οι ανάγκες εισαγωγής του εναλλακτικού βιβλίου το οποίο ήδη προκάλεσε προβλήmicroατα που οδήγησαν στην απόσυρσή του

Η αξιολόγηση του microαθητή Στον ίδιο τόνο αξίζει να υπογραmicromicroιστεί ότι συνακόλουθο της εσωτερικής αλλαγής του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι και ο προβληmicroατισmicroός για τους στόχους τις microορφές αξιολόγησης του microαθητή τις βασικές αρχές και τις τεχνικές εφαρmicroογής της καθώς και τα microέσα έκφρασης του αξιολογικού αποτελέσmicroατος Η νέα αυτή θεώρηση της αξιολόγησης σύmicroφωνα microε το ∆ΕΠΠΣ διευρύνεται από την στενή αντίληψη των τεστ που αποσκοπούν απλώς στον έλεγχο κατάκτησης της προβλεπόmicroενης γνώσης για να συmicroπεριλάβει και τη διαπίστωση του βαθmicroού επίτευξης όλων των στόχων microάθησης και τη διαπίστωση της ατοmicroικής και συλλογικής πορείας των microαθητών ούτως ώστε να σχεδιαστούν και microε τη

16

συmicromicroετοχή των microαθητών τα επόmicroενα στάδια microάθησης Στάδια τα οποία θα στηρίζονται και στον εντοπισmicroό των microαθησιακών δυσκολιών και ελλείψεων των microαθητών και θα στοχεύουν στη βελτίωση της microαθησιακής διαδικασίας Κεντρικός άξονας της αξιολόγησης στο νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα στο οποίο εντάσσεται οργανικά η παράmicroετρος της διαθεmicroατικότητας αποτελεί η προσπάθεια καλλιέργειας ερευνητικού πνεύmicroατος απόκτησης microεταγνωστικών ικανοτήτων και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβληmicroάτων που συνδέονται άmicroεσα και microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής και στοχεύουν στον έλεγχο και τη διαχείριση της microάθησής τους στη σηmicroερινή εποχή της γνώσης και της πολυπλοκότητας Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η υπευθυνότητα των microαθητών microέσα από διαδικασίες συλλογικής εργασίας και αυτοαξιολόγησης καθώς και microε την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίmicroησης των microαθητών microε στόχο τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και την καλλιέργεια του κοσmicroοειδώλου τους Στο πλαίσιο της θεώρησης αυτής (ΠΙ 2003α) εντάσσονται οργανικά και οι τρεις microορφές

αξιολόγησης της επίδοσης του microαθητή δηλαδή η αρχική ή διαγνωστική η διαmicroορφωτική ή σταδιακή και η τελική ή συνολική η αποτελεσmicroατική εφαρmicroογή των οποίων θα υποστηρίξει την ποιοτική αναβάθmicroιση της διαδικασίας διδασκαλίαςmicroάθησης Το παιδαγωγικό περιεχόmicroενο εφαρmicroογής της αξιολόγησης καθώς και οι βασικές οργανωτικές και επικοινωνιακές περιστάσεις που σχετίζονται και microε την ηλικία και την νοητική ωριmicroότητα των microαθητών διαmicroορφώνουν το πλαίσιο εφαρmicroογής ποικιλίας τεχνικών αξιολόγησης οι οποίες συναρτώνται άmicroεσα microε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στόχους και το περιεχόmicroενο του γνωστικού αντικειmicroένου Στις τεχνικές αξιολόγησης περιλαmicroβάνονται οι γραπτές ή προφορικές εξετάσεις microε ερωτήσεις κλειστού ή ανοικτού τύπου η δυναmicroική συζήτηση τα σχέδια εργασίας η συστηmicroατική παρατήρηση ο φάκελος εργασιών δελτίο καρτέλα microαθητή η αυτοαξιολόγηση του microαθητή και η αξιολόγηση από τους συmicromicroαθητές του ή και ο συνδυασmicroός αυτών και άλλων τεχνικών

Ήδη το ΠΙ επεξεργάζεται πρόταση-πλαίσιο προς συζήτηση microε την εκπαιδευτική κοινότητα microε στόχο την περαιτέρω εξειδίκευση της πρότασής του για την αξιολόγηση του microαθητή η οποία θα βασίζεται στην ιδιαιτερότητα των microαθηmicroάτων στις ιδιαιτερότητες των microαθητών (ΠΙ 2003α) και θα εκτείνεται σε ορισmicroένες περιπτώσεις πέραν της ποσοτικής στην περιγραφική αξιολόγησηmiddot microε γνώmicroονα την αναβάθmicroιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας την απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας από το microαθητή και την περισσότερη ενηmicroέρωση των γονέων για την πραγmicroατικότητα Οι νέες microορφές αξιολόγησης του microαθητή στην ολοκληρωmicroένη τους microορφή θα

αποτελέσουν microια δεύτερη τοmicroή microετά από εκείνη του ∆ΕΠΠΣ και των ΑΠΣ στη διαmicroόρφωση της σοβαρής εσωτερικής αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Μια τέτοια τοmicroή ίσως ανοίξει το δρόmicroο και για την αναθεώρηση του εξεταστικού συστήmicroατος εισαγωγής στα πανεπιστήmicroια

Συmicroπερασmicroατικά Το συζητούmicroενο λοιπόν που είναι η νέα θεώρηση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος για την

υποχρεωτική εκπαίδευση προσεγγίζεται ήδη στην πράξη και αρχίζει να δίνει microε την ΕΖ σε αυτή τη φάση τη δυναmicroική εκείνη και την ευελιξία στο σχολείο να ανταποκρίνεται στην κοινωνική ρευστότητα της εποχής microας σ ένα πραγmicroατιστικό επίπεδο που δεν παγιδεύεται σ ένα microεταmicroοντέρνο και αόριστο προβληmicroατισmicroό Αντίθετα microε το νέο σύστηmicroα το σχολείο του microέλλοντος προετοιmicroάζει microε επιτυχία την κοινωνική ένταξη του microαθητή ο οποίος δικαιούται να σκέφτεται να χαίρεται και να ονειρεύεται Θα δώσει επίσης στην ολοκλήρωσή του τη δυνατότητα να απελευθερωθούν τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις (όπως έγινε και microε το νόmicroο πλαίσιο 1268 του 1982 για τα Πανεπιστήmicroια) καθώς ο εκπαιδευτικός θα microπορεί να

17

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

ΣΥΝΟΛΟ

(418)

125

24

37

13

15

9

55

140

Η σχετική διαδικασία εκπόνησης του εκπαιδευτικού υλικού που άρχισε το Μάιο του 2003

προκάλεσε microεγάλη συmicromicroετοχή της εκπαιδευτικής κοινότητας και της ελληνικής διανόησηςuacute περίπου 2000 υποψήφιοι κριτές-αξιολογητές ή υποψήφιοι συγγραφείς συmicromicroετείχαν στην πρόσκληση του ΠΙ Το διαχειριστικό microέρος του όλου εγχειρήmicroατος (βλ Πράξη 7 03 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ) ίσως δεν πρέπει να αγνοηθεί καθώς πρόκειται για ένα τεράστιο έργο που υλοποιείται microε πρωτόγνωρες διαφανείς διαδικασίες όπως λχ το ανώνυmicroο των υπό κρίση δειγmicroάτων γραφής και η κωδικοποιηmicroένη microε αριθmicroούς κλήρωση των κριτών-αξιολογητών microετά την κατάθεση των προς κρίση δειγmicroάτων γραφής Παρ όλα αυτά δεν έλειψαν οι ενστάσεις και οι εντάσεις Ωστόσο η στατιστική επεξεργασία του συντελεστή συσχέτισης microεταξύ των συmicromicroετοχών και των επιτυχιών συγγραφικών οmicroάδων και αναδόχων έδειξε υψηλή συσχέτιση στην πρώτη και microεγαλύτερη φάση του διαγωνισmicroού (ακολουθούν και άλλες για πολύ microικρό αριθmicroό αγόνων περιπτώσεων) Ο υψηλός συντελεστής συσχέτισης (r= 090 για την πρωτοβάθmicroια και r= 097 για το Γυmicroνάσιο) υποστηρίζει την αντικειmicroενικότητα στη διαδικασία γεγονός που συνέβαλε στην υποχώρηση κάθε υποψίας για διαβλητότητα του διαγωνισmicroού και οδήγησε σε απόσυρση των ενστάσεων Αξίζει να τονιστεί ότι η κρίση-αξιολόγηση έγινε microε microοριοδοτηmicroένα κριτήρια που

συmicroπεριελάmicroβαναν διάφορες παραmicroέτρους όπως λχ την επιστηmicroονική και παιδαγωγική καταλληλότητα την αισθητική του βιβλίου την αποτύπωση της διαθεmicroατικότητας τη διαδραστικότητα διαθεmicroατικότητα και δηmicroιουργικότητα των ανοικτών λογισmicroικών κά Τα σχεδιασθέντα κριτήρια και τα αντίστοιχα ΑΠΣ ενισχύουν τη δυνατότητα να παρέχονται από τα νέα βιβλία ίσες ευκαιρίες να καλλιεργούνται στάσεις για τη συνεργασία την αλληλεγγύη την αποδοχή της διαφορετικότητας και να συmicroβάλλουν στη δηmicroιουργία φιλικότερου και θετικότερου κλίmicroατος microάθησης Για να αποκτήσουν οι microαθητές τις κατάλληλες γνωστικές δοmicroές γνωστικοκοινωνικές δεξιότητες και microεταγνώσεις για τις προκλήσεις της ζωής της συναρπαστικής εποχής microαςuacute για να έχουmicroε υπαρκτό και συγκεκριmicroένο αντίλογο στη λεγόmicroενη από τον Bernstein (1999) αναποτελεσmicroατικότητα του εκπαιδευτικού συστήmicroατος Στο πλαίσιο που αναφερόmicroαστε στη δοmicroή και στη λειτουργία της θεώρησης του

εκπαιδευτικού υλικού ουσιαστικοποιείται και η φιλοσοφία του εναλλακτικού βιβλίου microε την έννοια ότι ο κάθε εκπαιδευτικός θα διαmicroορφώνει τη δική του laquoσυνταγήraquo διδασκαλίας του microαθήmicroατος βασισmicroένη στο microικρό ολιγοσέλιδο βιβλίο και το πλούσιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό τις βιβλιοθήκες και άλλες πρόσφορες πηγές που θα έχει στη διάθεσή του Με τον τρόπο αυτό αυξάνονται ουσιαστικά οι βαθmicroοί ελευθερίας του microέχρι σήmicroερα άκαmicroπτου κεντρικού εκπαιδευτικού συστήmicroατος και καλύπτονται οι ανάγκες εισαγωγής του εναλλακτικού βιβλίου το οποίο ήδη προκάλεσε προβλήmicroατα που οδήγησαν στην απόσυρσή του

Η αξιολόγηση του microαθητή Στον ίδιο τόνο αξίζει να υπογραmicromicroιστεί ότι συνακόλουθο της εσωτερικής αλλαγής του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος είναι και ο προβληmicroατισmicroός για τους στόχους τις microορφές αξιολόγησης του microαθητή τις βασικές αρχές και τις τεχνικές εφαρmicroογής της καθώς και τα microέσα έκφρασης του αξιολογικού αποτελέσmicroατος Η νέα αυτή θεώρηση της αξιολόγησης σύmicroφωνα microε το ∆ΕΠΠΣ διευρύνεται από την στενή αντίληψη των τεστ που αποσκοπούν απλώς στον έλεγχο κατάκτησης της προβλεπόmicroενης γνώσης για να συmicroπεριλάβει και τη διαπίστωση του βαθmicroού επίτευξης όλων των στόχων microάθησης και τη διαπίστωση της ατοmicroικής και συλλογικής πορείας των microαθητών ούτως ώστε να σχεδιαστούν και microε τη

16

συmicromicroετοχή των microαθητών τα επόmicroενα στάδια microάθησης Στάδια τα οποία θα στηρίζονται και στον εντοπισmicroό των microαθησιακών δυσκολιών και ελλείψεων των microαθητών και θα στοχεύουν στη βελτίωση της microαθησιακής διαδικασίας Κεντρικός άξονας της αξιολόγησης στο νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα στο οποίο εντάσσεται οργανικά η παράmicroετρος της διαθεmicroατικότητας αποτελεί η προσπάθεια καλλιέργειας ερευνητικού πνεύmicroατος απόκτησης microεταγνωστικών ικανοτήτων και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβληmicroάτων που συνδέονται άmicroεσα και microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής και στοχεύουν στον έλεγχο και τη διαχείριση της microάθησής τους στη σηmicroερινή εποχή της γνώσης και της πολυπλοκότητας Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η υπευθυνότητα των microαθητών microέσα από διαδικασίες συλλογικής εργασίας και αυτοαξιολόγησης καθώς και microε την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίmicroησης των microαθητών microε στόχο τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και την καλλιέργεια του κοσmicroοειδώλου τους Στο πλαίσιο της θεώρησης αυτής (ΠΙ 2003α) εντάσσονται οργανικά και οι τρεις microορφές

αξιολόγησης της επίδοσης του microαθητή δηλαδή η αρχική ή διαγνωστική η διαmicroορφωτική ή σταδιακή και η τελική ή συνολική η αποτελεσmicroατική εφαρmicroογή των οποίων θα υποστηρίξει την ποιοτική αναβάθmicroιση της διαδικασίας διδασκαλίαςmicroάθησης Το παιδαγωγικό περιεχόmicroενο εφαρmicroογής της αξιολόγησης καθώς και οι βασικές οργανωτικές και επικοινωνιακές περιστάσεις που σχετίζονται και microε την ηλικία και την νοητική ωριmicroότητα των microαθητών διαmicroορφώνουν το πλαίσιο εφαρmicroογής ποικιλίας τεχνικών αξιολόγησης οι οποίες συναρτώνται άmicroεσα microε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στόχους και το περιεχόmicroενο του γνωστικού αντικειmicroένου Στις τεχνικές αξιολόγησης περιλαmicroβάνονται οι γραπτές ή προφορικές εξετάσεις microε ερωτήσεις κλειστού ή ανοικτού τύπου η δυναmicroική συζήτηση τα σχέδια εργασίας η συστηmicroατική παρατήρηση ο φάκελος εργασιών δελτίο καρτέλα microαθητή η αυτοαξιολόγηση του microαθητή και η αξιολόγηση από τους συmicromicroαθητές του ή και ο συνδυασmicroός αυτών και άλλων τεχνικών

Ήδη το ΠΙ επεξεργάζεται πρόταση-πλαίσιο προς συζήτηση microε την εκπαιδευτική κοινότητα microε στόχο την περαιτέρω εξειδίκευση της πρότασής του για την αξιολόγηση του microαθητή η οποία θα βασίζεται στην ιδιαιτερότητα των microαθηmicroάτων στις ιδιαιτερότητες των microαθητών (ΠΙ 2003α) και θα εκτείνεται σε ορισmicroένες περιπτώσεις πέραν της ποσοτικής στην περιγραφική αξιολόγησηmiddot microε γνώmicroονα την αναβάθmicroιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας την απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας από το microαθητή και την περισσότερη ενηmicroέρωση των γονέων για την πραγmicroατικότητα Οι νέες microορφές αξιολόγησης του microαθητή στην ολοκληρωmicroένη τους microορφή θα

αποτελέσουν microια δεύτερη τοmicroή microετά από εκείνη του ∆ΕΠΠΣ και των ΑΠΣ στη διαmicroόρφωση της σοβαρής εσωτερικής αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Μια τέτοια τοmicroή ίσως ανοίξει το δρόmicroο και για την αναθεώρηση του εξεταστικού συστήmicroατος εισαγωγής στα πανεπιστήmicroια

Συmicroπερασmicroατικά Το συζητούmicroενο λοιπόν που είναι η νέα θεώρηση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος για την

υποχρεωτική εκπαίδευση προσεγγίζεται ήδη στην πράξη και αρχίζει να δίνει microε την ΕΖ σε αυτή τη φάση τη δυναmicroική εκείνη και την ευελιξία στο σχολείο να ανταποκρίνεται στην κοινωνική ρευστότητα της εποχής microας σ ένα πραγmicroατιστικό επίπεδο που δεν παγιδεύεται σ ένα microεταmicroοντέρνο και αόριστο προβληmicroατισmicroό Αντίθετα microε το νέο σύστηmicroα το σχολείο του microέλλοντος προετοιmicroάζει microε επιτυχία την κοινωνική ένταξη του microαθητή ο οποίος δικαιούται να σκέφτεται να χαίρεται και να ονειρεύεται Θα δώσει επίσης στην ολοκλήρωσή του τη δυνατότητα να απελευθερωθούν τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις (όπως έγινε και microε το νόmicroο πλαίσιο 1268 του 1982 για τα Πανεπιστήmicroια) καθώς ο εκπαιδευτικός θα microπορεί να

17

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

συmicromicroετοχή των microαθητών τα επόmicroενα στάδια microάθησης Στάδια τα οποία θα στηρίζονται και στον εντοπισmicroό των microαθησιακών δυσκολιών και ελλείψεων των microαθητών και θα στοχεύουν στη βελτίωση της microαθησιακής διαδικασίας Κεντρικός άξονας της αξιολόγησης στο νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα στο οποίο εντάσσεται οργανικά η παράmicroετρος της διαθεmicroατικότητας αποτελεί η προσπάθεια καλλιέργειας ερευνητικού πνεύmicroατος απόκτησης microεταγνωστικών ικανοτήτων και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβληmicroάτων που συνδέονται άmicroεσα και microε καταστάσεις της καθηmicroερινής ζωής και στοχεύουν στον έλεγχο και τη διαχείριση της microάθησής τους στη σηmicroερινή εποχή της γνώσης και της πολυπλοκότητας Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η υπευθυνότητα των microαθητών microέσα από διαδικασίες συλλογικής εργασίας και αυτοαξιολόγησης καθώς και microε την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίmicroησης των microαθητών microε στόχο τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και την καλλιέργεια του κοσmicroοειδώλου τους Στο πλαίσιο της θεώρησης αυτής (ΠΙ 2003α) εντάσσονται οργανικά και οι τρεις microορφές

αξιολόγησης της επίδοσης του microαθητή δηλαδή η αρχική ή διαγνωστική η διαmicroορφωτική ή σταδιακή και η τελική ή συνολική η αποτελεσmicroατική εφαρmicroογή των οποίων θα υποστηρίξει την ποιοτική αναβάθmicroιση της διαδικασίας διδασκαλίαςmicroάθησης Το παιδαγωγικό περιεχόmicroενο εφαρmicroογής της αξιολόγησης καθώς και οι βασικές οργανωτικές και επικοινωνιακές περιστάσεις που σχετίζονται και microε την ηλικία και την νοητική ωριmicroότητα των microαθητών διαmicroορφώνουν το πλαίσιο εφαρmicroογής ποικιλίας τεχνικών αξιολόγησης οι οποίες συναρτώνται άmicroεσα microε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στόχους και το περιεχόmicroενο του γνωστικού αντικειmicroένου Στις τεχνικές αξιολόγησης περιλαmicroβάνονται οι γραπτές ή προφορικές εξετάσεις microε ερωτήσεις κλειστού ή ανοικτού τύπου η δυναmicroική συζήτηση τα σχέδια εργασίας η συστηmicroατική παρατήρηση ο φάκελος εργασιών δελτίο καρτέλα microαθητή η αυτοαξιολόγηση του microαθητή και η αξιολόγηση από τους συmicromicroαθητές του ή και ο συνδυασmicroός αυτών και άλλων τεχνικών

Ήδη το ΠΙ επεξεργάζεται πρόταση-πλαίσιο προς συζήτηση microε την εκπαιδευτική κοινότητα microε στόχο την περαιτέρω εξειδίκευση της πρότασής του για την αξιολόγηση του microαθητή η οποία θα βασίζεται στην ιδιαιτερότητα των microαθηmicroάτων στις ιδιαιτερότητες των microαθητών (ΠΙ 2003α) και θα εκτείνεται σε ορισmicroένες περιπτώσεις πέραν της ποσοτικής στην περιγραφική αξιολόγησηmiddot microε γνώmicroονα την αναβάθmicroιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας την απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας από το microαθητή και την περισσότερη ενηmicroέρωση των γονέων για την πραγmicroατικότητα Οι νέες microορφές αξιολόγησης του microαθητή στην ολοκληρωmicroένη τους microορφή θα

αποτελέσουν microια δεύτερη τοmicroή microετά από εκείνη του ∆ΕΠΠΣ και των ΑΠΣ στη διαmicroόρφωση της σοβαρής εσωτερικής αλλαγής του εκπαιδευτικού συστήmicroατος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Μια τέτοια τοmicroή ίσως ανοίξει το δρόmicroο και για την αναθεώρηση του εξεταστικού συστήmicroατος εισαγωγής στα πανεπιστήmicroια

Συmicroπερασmicroατικά Το συζητούmicroενο λοιπόν που είναι η νέα θεώρηση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος για την

υποχρεωτική εκπαίδευση προσεγγίζεται ήδη στην πράξη και αρχίζει να δίνει microε την ΕΖ σε αυτή τη φάση τη δυναmicroική εκείνη και την ευελιξία στο σχολείο να ανταποκρίνεται στην κοινωνική ρευστότητα της εποχής microας σ ένα πραγmicroατιστικό επίπεδο που δεν παγιδεύεται σ ένα microεταmicroοντέρνο και αόριστο προβληmicroατισmicroό Αντίθετα microε το νέο σύστηmicroα το σχολείο του microέλλοντος προετοιmicroάζει microε επιτυχία την κοινωνική ένταξη του microαθητή ο οποίος δικαιούται να σκέφτεται να χαίρεται και να ονειρεύεται Θα δώσει επίσης στην ολοκλήρωσή του τη δυνατότητα να απελευθερωθούν τεράστιες εκπαιδευτικές δυνάmicroεις (όπως έγινε και microε το νόmicroο πλαίσιο 1268 του 1982 για τα Πανεπιστήmicroια) καθώς ο εκπαιδευτικός θα microπορεί να

17

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

λειτουργεί πιο ελεύθερα microε περισσότερη εκπαιδευτική πρωτοβουλία και ευελιξία για να αναδειχθεί σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας Το ελληνικό σχολείο microέσα από το υπό ολοκλήρωση νέο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γίνεται ισχυρότερο Ένα σχολείο ανοικτό προς την κοινωνία που θα σφυρηλατήσει τη δική του ουσιαστική

συmicroβολή στη νέα κοινωνία της ποιότητας ενσωmicroατώνοντας κάθε χρήσιmicroο και αποδεκτό επιστηmicroονικό προβληmicroατισmicroό θα απαντήσει στην ευρωπαϊκή πρόκληση και θα αναπτύξει τους δικούς του ρυθmicroούς που θα πρέπει όχι microόνο να συνάδουν microε την κρίσιmicroη αναπτυξιακή πορεία της χώρας microας αλλά και να συmicroβάλλουν προς αυτήν Ένα δηmicroιουργικό λοιπόν σχολείο για ένα δηmicroιουργικό έθνος αναδύεται microε απαραίτητη τη συmicroβολή του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας

Βιβλιογραφία Αλαχιώτης Σ (1995 9 Ιουλίου) Ο Μινώταυρος των εξετάσεων

Το Βήmicroα της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002α 3 Μαρτίου) Η συζήτηση για την Παιδεία και η πρόταση για ένα

σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Το Βήmicroα Αλαχιώτης Σ (2002β 24 Μαρτίου) Πώς θα είναι το σχολείο του microέλλοντος Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2002γ) Η Ευέλικτη Ζώνη του σχολείου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών

θεmicroάτων Νο 6 5-14 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002δ) Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηmicroα Επιθεώρηση

Εκπαιδευτικών θεmicroάτων Νο 7 7-18 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αλαχιώτης Σ (2002ε 19 Μαϊου) Το δηmicroιουργικό σχολείο δεν είναι ουτοπία Το Βήmicroα

της Κυριακής Αλαχιώτης Σ (2003 29 Ιουνίου) Η δύναmicroη της microάθησης Το Βήmicroα της Κυριακής Amaro G (2000) Curriculum Innovation in Portugal The Area Escola An arena for cross curricular activities and curriculum development Unesco IBE httpwwwibeunescoorg Bernstein B (1999) Vertical and Horizontal Discourse An Essay British Journal of Sociology of Education London Kolier amp MacMillan

Bransford JD et al (2001) How people learn Brain mind experience and school Washington DC National Academy Press

Γληνός ∆Α (1925) Ένας άταφος νεκρός Μελέτες για το εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα Εκδόσεις Εταιρεία Αθήνα

Calvin W (1998) The emergence of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 44-51

CIDREE (Σύνδεσmicroος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης) (1999) Across the Great Divides microτφ Ηλιάδης Ν Γαλανοπούλου Α ∆ιεπιστηmicroονική∆ιδασκαλία και Μάθηση στο Σχολείο της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

∆άλκος Γ (1998) Η τέχνη και το αίτηmicroα της διεπιστηmicroονικότητας διακλαδικότητας κατά τη διαmicroόρφωση σύγχρονων αναλυτικών προγραmicromicroάτων Τα εκπαιδευτικά 47-48

∆ηmicroαράς Α (1980) Η microεταρρύθmicroιση που δεν έγινε Αθήνα Εκδόσεις Ερmicroής Edelman G (1996) Αιθέρας θετικός λαmicroπερή φωτιά Αθήνα Κάτοπτρο Erickson L H (1998) Concept based curriculum and instruction Teaching beyond

the facts USA Cowen Press Ευρωπαϊκή Επιτροπή Επίσηmicroη Εφηmicroερίδα C58 05032002

18

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

Ζαφρανά Κάτσιου Μ(2001) Εγκέφαλος και Εκπαίδευση Θεσσαλονίκη Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ

Galton M amp J Williamson (1992) Group work in the primary classroom London Roughtledge

Gardner H (1998) A Multiplicity of Intelligences Scientific American Vol 9 N 4 19-23

Goleman D (1998) H συναισθηmicroατική νοηmicroοσύνη Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα Hargreaves A (1994) Changing Teachers Changing Times Teachers work and

Culture in the Post-modern age London Cassel Hayes N (1994) Εισαγωγή στις γνωστικές διαδικασίες ΑθήναumlΕλληνικά Γράmicromicroατα Θεοφιλίδης Χ (1997) ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της διδασκαλίας Αθήνα Γρηγόρης Καρατζιά Σταυλιώτη Ε (2002) Η διαθεmicroατικότητα στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα

Παραδείγmicroατα από την ευρωπαϊκή εmicroπειρία και πρακτική Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 52-65 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Κανάκης Ι (1987) Η οργάνωση της διδασκαλίας microάθησης σε οmicroάδες εργασίας Αθήνα

Κολιάδης Ε (2002) Γνωστική ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήmicroη και εκπαιδευτική πράξη Τόmicroος ∆ Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Αθήνα Ελληνικά Γράmicromicroατα

Lawton D Cairns J and R Gardner eds (2000) Education for citizenship Great Britain Cromwell Press

Le Matais J (1999) Values and aims in curriculum and assessment frameworks a 16 nation review Moon amp Murphy (eds) Curriculum in Context London Paul Chapman Publishing

McNeil F (1999) Brain Research and Learning An Introduction Research Matters No 10 London Institute of Education

Ματσαγγούρας Η (2002 α) Ευέλικτη Ζώνη ∆ιαθεmicroατικών Προσεγγίσεων Μια εκπαιδευτική καινοτοmicroία που αλλάζει το σχολείο Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 6 15-30 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ματσαγγούρας Η (2002 β) ∆ιεπιστηmicroονικότητα διαθεmicroατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράmicromicroατα Σπουδών Τρόπος οργάνωσης της σχολικής γνώσης Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων Νο 7 19-36 Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Meyer E (1987) Οmicroαδική διδασκαλία Θεmicroελίωση και παραδείγmicroατα Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

Middlewood D and N Burton (2001) eds Managing the curriculum SAGE publications Inc London

Moon B and P Murphy (eds) (1999) Curriculum in Context G Britain The Open University

OECD (2001) Schooling for tomorrow Paris OECD CERI Ploomin R amp J DeFries (1998) The Genetics of Cognitive Abilities and Disabilities

Investigations of specific cognitive skills can help clarify how genes shape the components of intelligence Scientific American Vol 9 N 4 40-47

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001) Οδηγός εφαρmicroογής της Ευέλικτης Ζώνης Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002α) Οδηγός σχεδίων εργασίας Αθήνα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιστοσελίδα ΠΙ

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002β) Αφιέρωmicroα στην Ευέλικτη Ζώνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 6

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002γ) Αφιέρωmicroα στην ∆ιαθεmicroατικότητα Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεmicroάτων No 7

19

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 α) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003 β) Έκθεση αξιολόγησης του πιλοτικού προγράmicromicroατος της Ευέλικτης Ζώνης Ιστοσελίδα ΠΙ (pi-schoolsgr)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003γ) Πράξη 703 Συντονιστικού Συmicroβουλίου ΠΙ Ιστοσελίδα ΠΙ

Φερρό M και Φ Ζαmicromicroέ (2000) Ποιες γνώσεις και ποιες αξίες να microεταδώσουmicroε στα παιδία microας Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχmicroιο

Frey K (1998) H microέθοδος project microτφρ Κλ Μάλλιου Θεσσαλονίκη Αφοι Κυριακίδη

ΦΕΚ 303 amp 304 (13-3-03) ΦΕΚ 1196 (26-8-03) ∆ιαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών

Σανζέ Ζαν Πιερ (1986) Ο νευρωνικός άνθρωπος 4η έκδοση Αθήνα Εκδόσεις Ράπα Walker D and J Soltis (1997) Curriculum and aims Teachers Collage

ColumbiaUniversity New York and London Unesco (1998) Εκπαίδευση και ο Θησαυρός που κρύβει microέσα Μτφρ ΚΕΕ Αθήνα

Gutenberg Χατζηγεωργίου Γ (1999) Γνώθι το curriculum ΑθήναΑτραπός Χρυσαφίδης Κ (1994) Βιωmicroατική επικοινωνιακή διδασκαλία Η εισαγωγή της

microεθόδου project στο σχολείο Αθήνα Gutenberg

20