1

Σχέδιο του R. K. Porter (1777-

1842)Λονδίνο,

Βρετανικό Μουσείο

ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Α’

2

ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ 2012-201330Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

1. Νίκη Φτερωτή από χρυσό,

βρέθηκε στην Αθήνα,

5ος αιώνας π.Χ.Cabinet des

Medailles, Paris.

3

ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ

Οι Ολυμπιακοί ήταν οι αρχαιότεροι και σημαντικότεροι από όλους τους ελληνικούς αγώνες και η σπουδαιότερη θρησκευτική γιορτή προς τιμήν του Ολύμπιου Δία. Η φήμη του ιερού της Ολυμπίας διαδόθηκε σε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο και σύντομα οι Ολυμπιακοί Αγώνες έγιναν το σύμβολο της πανελλήνιας ενότητας.

Οι αρχαίες γραπτές πηγές αναφέρουν ως έτος έναρξης των αγώνων το 776 π.Χ. Οι αγώνες γίνονταν στα μέσα περίπου του Ιουλίου. Δικαίωμα συμμετοχής είχαν όλοι οι ελεύθεροι Έλληνες πολίτες. Το 393 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος απαγόρευσε τη διεξαγωγή τους. Με αυτό τον τρόπο τελείωσε μία περίοδος χιλίων χρόνων, κατά την οποία οι Ολυμπιακοί διεξάγονταν συνέχεια κάθε τέσσερα χρόνια.

4

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟΥΣ

ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ

2. Σαρδόνυχας σκαραβοειδής, εγχάρακτος με παράσταση κόρης-αθλήτριας , που τρέχει σε αγώνα δρόμου και κρατάει κλαδί φοινικιάς.

480/450 π.Χ. Βοστώνη, Museum of fine arts.

3. «Δρομάς»

To αθλητικό, σφριγηλό σώμα ταιριάζει σε αθλήτρια, σε αγώνα

δρόμου γυναικών (δρομάς). Κατά την επικρατέστερη άποψη,

αποδίδεται Σπαρτιάτισσα σε αγώνες δρόμου νέων γυναικών, στην

Ολυμπία. Οι αγώνες διεξάγονταν κάθε τέσσερα χρόνια, προς τιμήν

της θεάς Ήρας. Οι αθλήτριες έτρεχαν φορώντας κοντό χιτώνα. Η νικήτρια λάμβανε στεφάνι ελιάς και ανέθετε ενεπίγραφη εικόνα της στο ναό της Ήρας. Είναι εξαιρετικό έργο

λακωνικού ή ηπειρωτικού εργαστηρίου.

Xάλκινο αγαλμάτιο κόρης-δρομέα, από το ιερό του Διός, στη Δωδώνη.

550/540 π.Χ.Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό

Μουσείο.

5

6

4. «Η Σπαρτιάτισσα»

Η κόρη τρέχει σε αγώνα δρόμου των Ηραίων. Τη μορφή της αθλήτριας

περιγράφει ο Παυσανίας, «έχει λυτά στους ώμους τα

μαλλιά και φορεί κοντό, πάνω από το γόνατο, χιτώνα, που αφήνει ακάλυπτο το δεξιό

ώμο, ως το στήθος».Χάλκινο ειδώλιο από τη Σπάρτη, 520-500 π.Χ.

Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο.

7

5. Νίκη οδηγεί τέθριππο προς έναν κίονα, πάνω στον οποίο βρίσκεται τρίποδας. Τα αγγεία αυτά πολλές φορές χρησίμευαν, για να

θυμίζουν μία νίκη σε πανελλήνιους αγώνες.

Ερυθρόμορφος κρατήρας,

περ. 5ος αιώνας π.Χ.Νέα Υόρκη,

Μητροπολιτικό Μουσείο.

8

6. Γυναικεία μορφή εικονίζεται να οδηγεί τέθριππο. Ερυθρόμορφη λεκανίς, 4ος αιώνας π.Χ.,

Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο.

9

ΤΙΜΕΣ ΣΤΟΥΣ ΝΙΚΗΤΕΣ

10

7. Οι αγώνες ήταν «στεφανίτες». Το «άθλο»,

δηλαδή, ήταν ένα στεφάνι από κλαδί αγριελιάς, ο «κότινος». Τα

κλαδιά για τα στεφάνια των νικητών έκοβαν από την

«Καλλιστέφανο», ελιά που ήταν νότια του ναού του Δία. Οι

αθλητές αγωνίζονταν, για να αποκτήσουν ένα απλό στεφάνι, πολυτιμότερο όμως από κάθε

πλούτο, που θα το προσέφεραν στον οίκο και στην πόλη τους.

8. Τα ονόματα των Ολυμπιονικών καταγράφονταν από τους Ελλανοδίκες στα

αρχεία. Το όνομά τους, έτσι, θα έμενε αθάνατο στη μνήμη των ανθρώπων.

Πάπυρος με κατάλογο Ολυμπιονικών από την 75η Ολυμπιάδα ως την 83η Ολυμπιάδα.

11

9. «Ο Διαδούμενος»(λεπτομέρεια)

Μαρμάρινο αντίγραφο, του έργου του

Πολυκλείτου, που βρέθηκε στη Δήλο,

από το 100 π.Χ. περίπου.

Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό

Μουσείο.

12

10. «Ο Διαδούμενος».Χάλκινος ανδριάντας νέου αθλητή, νικητή σε αγώνες. Κρατούσε, πιθανώς, με το

δεξί χέρι στεφάνι και με το αριστερό κλαδί φοινικιάς. Θεωρείται έργο του Λύσιππου και προέρχεται από τη Σικυώνα της Πελοποννήσου. Χρονολογείται

περίπου το 390 π.Χ.Καλιφόρνια, Μουσείο Getty.

13

11. Χάλκινη ενεπίγραφη πλάκα από το ιερό του Διός, στην Ολυμπία, 300/250 π.Χ.Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.Η πλάκα περιέχει τιμητικό ψήφισμα της βουλής των Ηλείων για τον παλαιστή Δημοκράτη, ο οποίος νίκησε στην πάλη των ανδρών, στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο αθλητής ανακηρύχθηκε ευεργέτης και του δόθηκε απαλλαγή από τους φόρους, δυνατότητα κατοχής ακινήτων στην περιοχή της Ηλείας και συμμετοχής σε εορτές και θυσίες. Το ψήφισμα αυτό έπρεπε να γραφεί σε χάλκινη πλάκα και να ανατεθεί στο ιερό του Διός στην Ολυμπία. Ο Παυσανίας (6.17 1) αναφέρει ότι στο ιερό της Ολυμπίας υπήρχε άγαλμα του Δημοκράτους.

14

Η Ολυμπιακή Νίκη άπλωνε τη φήμη του νικητή ως τα πέρατα του κόσμου. Η Νίκη ήταν, εξάλλου, για τους Έλληνες μια συγκεκριμένη και απτή μορφή. Οι αναρίθμητες παραστάσεις της θεάς σε έργα γλυπτικής και ζωγραφικής φανερώνουν την αδιάκοπη παρουσία της στις σκέψεις και στις καρδιές των Ελλήνων.

12. Νίκη που κρατά ταινία, για να στεφανώσει το νικητή

αθλητή.Λευκή αττική λήκυθος,

460/450 π.Χ. Ρωσία, Μουσείο Hermitage.

15

14. Παράσταση Νίκης που κρατά ταινία.

Ερυθρόμορφος αττικός αμφορέας, 460 π.Χ.

Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο.

13. Παράσταση Νίκης που κρατά ταινία.

Ερυθρόμορφος αττικός αμφορέας, 490 π.Χ., Ρωσία, Μουσείο Hermitage.

16

15. Σε «κατενώπιον» στάση, η Νίκη πετώντας πλησιάζει

πάνω από ένα βωμό. Κρατάει θυμιατήριο και φιάλη. Φοράει

χιτώνα και ιμάτιο. Είναι στολισμένη με βραχιόλια,

περιδέραιο και σκουλαρίκια. Στο κεφάλι φοράει «σάκκο» και

από τα μαλλιά της πέφτουν τρεις πλεξούδες, συμμετρικά στους ώμους της. Ο βωμός

είναι σε μορφή ιωνικού κίονα. Ερυθρόμορφη οινοχόη,

490/460 π.Χ. Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο.

17

16. Νίκη πετά προς το βωμό κρατώντας φιάλες (λατρευτικά σκεύη).

Λεπτομέρεια από λευκή αττική λήκυθο.

480/470 π.Χ., Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

18

17. Χαλκηδόνιος εγχάρακτος, εικονίζει Νίκη, η οποία κρατά

δίαυλο και στεφάνι, για να στεφανώσει το νικητή.

4ος αιώνας π.Χ. Ρωσία, Μουσείο Hermitage.

18. Κόκκινος σάρδιος με παράσταση φτερωτής Νίκης , που κρατά στεφάνι

και κλαδί φοινικιάς.1ος αιώνας π.Χ.,

Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο.

19

19. Φτερωτές Νίκες που πετούν με τα φτερά υψωμένα, φορούν πέπλο και

κρατούν, πιθανώς, στεφάνι. Πήλινα ειδώλια, του τύπου της

Ταναγραίας, 2ος αιώνας π.Χ.,

α) Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο.β) Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

20

Μία σημαντική τιμή, για τον Ολυμπιονίκη, ήταν το δικαίωμά του να τοποθετήσει τον «ανδριάντα» του στην ιερή Άλτη. Τα αναθήματα αυτά αναδείκνυαν και διαιώνιζαν το όνομα, την επίδοση και την πατρίδα του εκάστοτε νικητή.

ΑΝΔΡΙΑΝΤΕΣ

21

20 . «Δισκοβόλος».Από τα πιο γνωστά χάλκινα αγάλματα της αρχαιότητας

ήταν ο «Δισκοβόλος», έργο του γλύπτη Μύρωνα,

στα 450 π.Χ., περίπου. Ο Μύρων, στο Δισκοβόλο

του, αποδίδει μια φευγαλέα στιγμή της δισκοβολίας,

όταν ο αθλητής ετοιμάζεται να πετάξει το

δίσκο. Θεωρείται έργο απαράμιλλης πλαστικής

ομορφιάς.Αντίγραφο, του έργου του

Μύρωνα, του 2ου αιώνα μ.Χ.Χάλκινο έργο. Μόναχο,

Γλυπτοθήκη.

22

21. «Ο Διαδούμενος του Farnese»

(λεπτομέρεια)Το χάλκινο άγαλμα του

αθλητή, που νίκησε στους αγώνες και δένει

στο κεφάλι του την ταινία, πάνω στην οποία

θα τοποθετηθεί το στεφάνι της νίκης, το

κατασκεύασε, γύρω στο 430 π.Χ., ο Πολύκλειτος. Το άγαλμα αυτό έτυχε πολλών αντιγραφών στην αρχαιότητα.

Μαρμάρινο αντίγραφο του έργου του Πολυκλείτου,

ρωμαϊκό έργο του 1ου αιώνα μ.Χ.Λονδίνο, Βρετανικό

Μουσείο.

23

22. «Ο Διαδούμενος» Αντίγραφο από πεντελικό

μάρμαρο, του έργου του Πολυκλείτου,

100 μ.Χ. περίπου. Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό

Μουσείο.

24

Ο ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

Η αγάπη για τον αθλητισμό, κατά την αρχαιότητα, φαίνεται από το μεγάλο

αριθμό έργων τέχνης που στολίζονται με παραστάσεις αθλητών.

23. Παράσταση φτερωτής Νίκης.

Νωπογραφία σε μαύρο βάθος, από το Boscoreale της Ιταλίας.

70 μ.Χ. περίπου, Καλιφόρνια, Μουσείο Getty.

25

24. Παναθηναϊκός αμφορέας του 363/362 π.Χ.

Καλιφόρνια, Μουσείο Getty.

Τα γνωστότερα αγγεία με αθλητικές παραστάσεις ήταν οι «Παναθηναϊκοί αμφορείς» οι οποίοι, γεμάτοι λάδι από τις ιερές ελιές, δίνονταν ως έπαθλα σε αγώνες προς τιμήν της θεάς Αθηνάς, στην Αθήνα. Τέτοια αγγεία έχουν βρεθεί σε όλη τη Μεσόγειο και απεικονίζουν στη μία όψη το άθλημα, στο οποίο νίκησε ο αθλητής, και στην άλλη τη θεά Αθηνά.

26

25. α) Παναθηναϊκός αμφορέας , του 332/331 π.Χ.

β) Παναθηναϊκός αμφορέας, του 332 π.Χ. Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο.

27

26. Ψηφιδωτό δάπεδο της ρωμαϊκής περιόδου. Εικονίζει Νίκη να

στεφανώνει αθλητή.Λάρισα, Αρχαιολογικό

Μουσείο.

27. Παράσταση με αθλητές.Ψηφιδωτό δάπεδο σπιτιού από την Πάτρα, ρωμαϊκής εποχής.Αρχαία Ολυμπία, Μουσείο της

ιστορίας των Ολυμπιακών Αθλημάτων.

28

29. Κορναλίνης εγχάρακτος με παράσταση αθλητή, που κρατά κλαδί φοινικιάς και στεφάνι. 2ος

αιώνας π.Χ. Βοστώνη, Museum of fine arts.

28. Χαλκηδόνιος σκαραβοειδής, με χαραγμένη παράσταση άρματος με

δύο άλογα και ηνίοχο. Αρχές 4ου αιώνα π.Χ.

Βοστώνη, Museum of fine arts.

29

30. Κορναλίνης σκαραβοειδής με παράσταση τέθριππου άρματος που τρέχει. 4ος αιώνας

π.Χ., Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο.

31. Κόσμημα με σάρδιο εγχάρακτο με εικόνα αθλητή που κρατά δίσκο και πυγμαχικό γάντι. 1ος αιώνας π.Χ., Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο.

30

32. Παράσταση χαραγμένη σε κορναλίνη, εικονίζει Νίκη, η οποία

οδηγεί άρμα τέθριππο. Δακτυλίδι χρυσό, 4ος αιώνας π.Χ.,

Ρωσία, Μουσείο Hermitage.

33. Χαλκηδόνιος εγχάρακτος με παράσταση

παλαιστών. Δεξιά εικονίζεται ο παιδοτρίβης και αριστερά

αρύβαλλος κρέμεται από δένδρο.

Δακτυλίδι χρυσό, 1ος αιώνας π.Χ.,

Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο.

31

34. Χρυσά σκουλαρίκια με παράσταση Νίκης, που κρατά

αναμμένο πυρσό.225/175 π.Χ.

Καλιφόρνια, Μουσείο Getty.

35. Σκουλαρίκι από χρυσό, με παράσταση Νίκης, που οδηγεί άρμα

με δύο άλογα.350/325 π.Χ.

Βοστώνη, Museum of fine arts.

32

37. Αργυρό τετράδραχμο από την Κω, με

παράσταση δισκοβόλου και τρίποδα.

480/450 π.Χ., Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο.

36. Αργυρός στατήρας από την

Ήλιδα, με απεικόνιση καθιστής Νίκης.

440/430 π.Χ.,Αθήνα, Νομισματικό

Μουσείο.

38. Αργυρός στατήρας από την

Άσπενδο της Παμφυλίας, με

παράσταση παλαιστών.

370 π.Χ. περίπου,Αθήνα, Νομισματικό

Μουσείο.

33

39. Ο Φίλιππος Β‘, της Μακεδονίας, έκοψε χρυσά νομίσματα σε ανάμνηση

μιας νίκης του στην αρματοδρομία, στην

Ολυμπία. Χρυσοί στατήρες από την Πέλλα και την Αμφίπολη.

330/310 π.Χ. περίπου, Λονδίνο, Βρετανικό

Μουσείο.

34

40. Οι προσπάθειες για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, στη σύγχρονη εποχή, κορυφώθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα με την αποφασιστική συμβολή του Γάλλου βαρόνου Πιέρ ντε Κουμπερντέν και του Έλληνα Δημητρίου Βικέλα.

Οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες τελέσθηκαν με μεγάλη λαμπρότητα το 1896, στην Αθήνα, στο Παναθηναϊκό Στάδιο.

ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ

ΑΓΩΝΕΣ

35

1. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ. ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙΑΝΘΟΛΟΓΙΑ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ«Αθλητισμός και αθλήματα», σελ. 81 – 108

2. www. e-yliko.gr «Ολυμπιακοί Αγώνες»3. www.users.sch.gr

«Τα αγωνίσματα στους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες»

4. «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα»Εκδόσεις ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, Αθήνα, 1982

5. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣΕκδόσεις ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝΤΟΜΟΣ Β ΑΡΧΑΪΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ«Ο αθλητισμός στην Αρχαία Ελλάδα» σελ.472-501

6. Τιβέριος Μιχάλης «Ελληνική τέχνη: Αρχαία Αγγεία»Εκδόσεις ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, Αθήνα, 1996

7. Γιαλούρης Νικ. «Ελληνική τέχνη: Αρχαία Γλυπτά»Εκδόσεις ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, Αθήνα, 1996

8. Βοκοτοπούλου Ιουλία «Ελληνική Τέχνη: Αργυρά και Χάλκινα έργα τέχνης στην Αρχαιότητα». Εκδόσεις ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, Αθήνα, 1996

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

9. A. Andrewes «Αρχαία Ελληνική Κοινωνία» Εκδόσεις ΜΙΕΤ, 1983 σελ.296-29810. Παυσανίας «Ελλάδος Περιήγησις», 5. Ηλιακά Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα, 1992. 11. www.odysseus.culture.gr (κόμβος «Οδυσσέας» του Υπουργείου Παιδείας) «Οι αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες»12. www.fhw.gr/olympics «Από την αρχαία Ολυμπία στην Αθήνα του

1896» ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ13. www. perseus.tufts.edu/Olympics Perseus Digital Library (Ιστοσελίδα του Harvard College) «The Ancient Olympics»14.www.metmuseym.org/Heilbrunn Timeline of Art History/Thematic Essays15. el.wikipedia.org «Ολυμπιακοί Αγώνες στην αρχαιότητα»16.www.hoc.gr Ιστοσελίδα της Ελληνικής Ολυμπιακής

Επιτροπής. 

36

1. www.perseus.tufts.edu/Olympics 2. www.metmuseym.org/Heilbrunn Timeline of Art History/Thematic Essays3. whc.unesco.org Archaeological Site of Olympia4. The Metropolitan Museum of Art of New York.5. Museum of Fine Arts, Boston.6. The Getty Museum, USA.7. The State Hermitage Museum, Russia.8. British Museum, London.9. Louvre Museum, Official Website, Paris.10. Musei Vaticani, official website, Βατικανό.11. Museo Nationale Romano, Rome

Palazzo Massimo alle Terme.12. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, official site, Αθήνα.13. Μουσείο Ακρόπολης, Αθήνα.14. Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Home Page, Αθήνα.15. Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας.16. Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα.17. www.users.sch.gr «Ελληνικός Πολιτισμός»18. www. e-yliko.gr «Ολυμπιακοί Αγώνες»19. www.odysseus.culture.gr «Μουσεία» «Αρχαιολογικοί Χώροι/Ολυμπία»20. el.wikipedia.org «Ολυμπιακοί Αγώνες»21. el.wikipedia.org «Ολυμπία»22. el.wikipedia.org «Ελληνική Αγγειογραφία»23. el.wikipedia.org «Αρχαία Ελληνική Γλυπτική»24. el.wikipedia.org «Ancient Greek art»25. commons.wikimedia.org «Olympia»26. commons.wikimedia.org «Greek antiquities collections»27. commons.wikimedia.org «Ancient Greek sculpture»28. commons.wikimedia.org «Ancient Greek art in Germany»29. commons.wikimedia.org «Ancient Greek art in France»30. commons.wikimedia.org «Ancient sports»

Οι εικόνες προέρχονται από τις ιστοσελίδες