ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΤΗΝΟΥ

ΜΑΡΙΑ ΠΛΥΤΑ ΒΕΡΑ ΠΑΛΑΙΟΘΟΔΩΡΟΥ

2015-2016Α3

Τήνος…το νησί της τέχνης και της οµορφιάς

Είναι προικισµένη από τη φύση, αφενός µε

σπάνια πετρώµατα, όπως το πράσινο και λευκό µάρµαρο, ο σχιστόλιθος και ο γρανίτης, και αφετέρου µε το περιβάλλον της, το οποίο ευνοεί και διεγείρει το καλλιτεχνικό συναίσθηµα.

Γι’ αυτό, άλλωστε, «γέννησε» πλήθος καλλιτεχνών που διέπρεψαν τόσο στην αρχιτεκτονική, όσο και στις υπόλοιπες τέχνες.

Το Τηνιακό σπίτι

*Τα σπίτια του νησιού αποτελούν χαρακτηριστικό δείγµα παραδοσιακής τέχνης.

*Ξεχωρίζουν για την απλότητα και τη λειτουργικότητά τους.

*Είναι µικρά µε λιγοστά ανοίγµατα, τα οποία σπανίζουν στη βορινή όψη.

*Τα οικοδοµικά υλικά είναι, κυρίως, το ντόπιο µάρµαρο και ο σχιστόλιθος, ενώ το ασβέστωµα χρησιµοποιείται για χτίσιµο, σοβάντισµα, διακόσµηση ή για την κάλυψη των ρωγµών.

*Το δάπεδο καλύπτεται µε σχιστόλιθους ή µε «πατηµένο» χώµα.

Εξωτερικά…Στα παλαιά χρόνια, το εξωτερικό των σπιτιών έµενε άβαφο

για να µη διαφέρουν από το φυσικό τοπίο. Σήµερα, βάφεται λευκό ή µε ανοιχτά χρώµατα, βασικά για

απολύµανση και αντανάκλαση ηλιακής ακτινοβολίας, ώστε να αποφεύγεται η υπερθέρµανση.

Η αυλή, ανοιχτή ή σπάνια στεγασµένη, βρίσκεται συνήθως στην µπροστινή όψη του κτίσµατος, στον πρώτο όροφο, η

οποία σπάνια έχει βόρειο προσανατολισµό.

Περιβάλλεται από κτιστούς τοίχους, τα πεζούλια, συνήθως «ντυµένους» µε πλάκες µαρµάρου.

Ο ρόλος της αυλής ήταν και είναι σηµαντικός, καθώς γύρω της αναπτύσσεται η ζωή και η κοινωνία της οικογένειας. Άλλωστε

δεδοµένος είναι και ο «εξοπλισµός» της αυλής: πάγκοι, τραπέζι, αλτάνες για τα λουλούδια, σταµνοθήκες, σκάλα για

τον πάνω όροφο ή την ταράτσα κλπ.

• Ο πρώτος όροφος επικοινωνεί µε το ισόγειο και το δρόµο, συνήθως µε µια εξωτερική σκάλα από µάρµαρο ή σχιστόλιθο.

• Η κύρια είσοδος, που στα περισσότερα σπίτια βρίσκεται στη µέση της πρόσοψης του σπιτιού ανάµεσα στα παράθυρα, είναι διακοσµηµένη µε υπέρθυρα.

• Στην οροφή του σπιτιού –ταράτσα- υπάρχουν υπέροχες καµινάδες, οι οποίες δηµιουργούν αισθητική ευχαρίστηση µε τις λιτές τους γραµµές.

Εσωτερικά…• Τα παραδοσιακά τηνιακά σπίτια, συνήθως, αποτελούνται

από ένα ευρύχωρο δωµάτιο, τη σάλα, το οποίο χρησιµοποιείται ως χώρος υποδοχής, δύο ή τρία µικρότερα δωµάτια στην πίσω πλευρά ή στα πλάγια, τις κρεβατοκάµαρες, µία κουζίνα µε τζάκι (το οποίο χρησιµεύει κυρίως για παρασκευή του φαγητού παρά για θέρµανση).

• Στους βοηθητικούς χώρους του σπιτιού ανήκει το κατώι (ισόγειο), όπου αποθηκεύονται όλα τα αγροτικά προϊόντα, ο φούρνος, αλλά και χώροι για την επεξεργασία της σοδιάς, όπως πατητήρι, ρακιζιό, αχυρώνας και άλλα.

• Εσωτερικά, τα σπίτια έχουν πολύ λιτές γραµµές, µε µοναδικά διακοσµητικά στοιχεία το ηµικυκλικό τόξο, το «βόλτο» όπως ονοµάζεται, στο µέσο της σάλας και τις κτιστές εσοχές στους τοίχους (τις θυρίδες).

• Το βόλτο, χαρακτηριστικό γνώρισµα νησιώτικων σπιτιών, βοηθά στην υποβάσταξη του βάρους του άνω δώµατος.

• Είναι επιπλωµένα µε τα αναγκαία, πλην όµως παραδοσιακά, έπιπλα (µπουφέ, κοµό, ντιβάνι, µπαούλο), τα οποία καλύπτουν λευκά χειροποίητα ή κεντήµατα στον αργαλειό, ενώ στα παράθυρα κρέµονται κουρτίνες µε νησιώτικες δαντέλες.

•Το επίπεδο ζωής στην Τήνο είναι υψηλό. Απόδειξη αποτελεί ότι, αντίθετα µε άλλα µέρη της Ελλάδας, τα ζώα διαχωρίζονται τελείως από την οικογένεια και την τηνιακή κατοικία. ∆ίπλα και γύρω από τα σπίτια υπάρχουν ειδικοί χώροι γι’ αυτά, όπως στάβλοι, χοιροστάσια, περιστερώνες και άλλα.

Φεγγίτες ή υπέρθυρα

• Οι φεγγίτες/φωτοθυρίδες (ή «υπέρθυρα» µε την ντόπια ονοµασία) απαντώνται σε ολόκληρο το νησί.

• Αποτελούν αυθεντικές δηµιουργίες παραδοσιακών χτιστών της Τήνου και πλέον είναι άµεσα συνδεδεµένοι µε το παραδοσιακό Τηνιακό σπίτι.

• Είναι µαρµαρόγλυπτα, ορθογώνια ή ηµικυκλικά, µε διάφορα διάτρητα σχέδια προσφέροντας καλύτερο φωτισµό και εξαερισµό στο τηνιακό σπίτι.

• Αποτελούν εξέλιξη του «ανακουφιστικού τριγώνου» της αρχαίας µυκηναϊκής περιόδου. Τοποθετούνται πάνω από τις εξωτερικές πόρτες, τα παράθυρα, αλλά και πάνω από τις εσωτερικές πόρτες του σπιτιού, ώστε να προσφέρουν φωτισµό και στα σκοτεινά δωµάτια (τα παραδοσιακά σπίτια έχουν λιγοστά και µικρά ανοίγµατα).

• Αυτά τα καλλιτεχνήµατα, µε διακοσµητικά µοτίβα, όπως πουλιά, πλοία, καΐκια, λουλούδια, ψάρια, δέντρα κ.ά., συχνά βυζαντινής ή ενετικής τεχνοτροπίας, είναι χαρακτηριστικά παραδείγµατα της καλλιτεχνικής µοναδικότητας της Τήνου, έχουν τεράστια αισθητική αξία, αποτελούν στολίδι των σπιτιών και έχουν µεγάλη απήχηση στον κόσµο της Τέχνης.

• Εκτός από τους πρακτικούς λόγους χρήσης τους, τα υπέρθυρα στόλιζαν το εξωτερικό του σπιτιού, έφεραν οικόσηµα-εµβλήµατα των επιφανών οικογενειών, αλλά και φύλασσαν την οικογένεια µε τα ρητά που χαράσσονταν σ’ αυτά.

• Άλλωστε, σύµφωνα µε τη λαϊκή παράδοση η κύρια είσοδος του σπιτιού προσβάλλεται από δαιµόνια, και γι’ αυτό πρέπει να φυλάσσεται.

• Σε ορισµένα σπίτια στην Τήνο δε συναντούµε υπέρθυρα. Ο κύριος λόγος γι’ αυτό είναι η οικονοµική δυσχέρεια του ιδιοκτήτη, πράγµα που δηλώνει το κύρος που προσέθετε στον κάθε σπιτονοικοκύρη η ύπαρξή τους.

Περιστερώνες

• Οι περιστερώνες αποτελούν τα σπίτια των περιστεριών.

• Έχουν συνδεθεί στενά µε το νησί και αποτελούν το σήµα κατατεθέν του. Ο ντόπιος αρχιτέκτονας γνωρίζει ότι για να προσελκύει τα περιστέρια, πρέπει να βρεθεί η κατάλληλη τοποθεσία.

• Αποτελούν κοσµήµατα του Τηνιακού τοπίου και αξιοσηµείωτο είναι ότι καθένας είναι διαφορετικός από τον άλλο.

• Είναι ογκώδεις, µε λιθόχτιστους τοίχους, οι κατώτεροι όροφοι των οποίων χρησιµοποιούνται ως αποθηκευτικοί χώροι για αγροτικά προϊόντα και εργαλεία, ενώ οι ανώτεροι για τα περιστέρια.

• Όπως και στα άλλα αρχιτεκτονήµατα της Τήνου, για την κατασκευή των περιστεριώνων χρησιµοποιούνται ντόπια υλικά (σχιστόλιθος και άλλες πέτρες, ασβέστης). Στο κτίσµα υπάρχει µόνο µια µικρή ξύλινη πόρτα που χρησιµεύει για την είσοδο του ιδιοκτήτη’.

• Οι κτίστες των περιστεριώνων χρησιµοποιούσαν τους σχιστόλιθους, για να δηµιουργήσουν ασυνήθιστους διάκοσµους σε µία ή περισσότερες πλευρές του οικοδοµήµατος (ρόµβους, τρίγωνα, ήλιους, κυπαρίσσια, κλπ).

• Αυτά τα διακοσµητικά στοιχεία δηµιουργούν µια αφάνταστα αρµονική εικόνα και έχουν χαρακτηριστεί εύστοχα ως «αρχιτεκτονικά κεντήµατα».

• Καθένας ξεχωριστά αλλά και όλοι µαζί ως σύνολο αποτελούν σπάνια µνηµεία και είναι έκφραση της δηµοφιλούς καλλιτεχνικής δηµιουργίας, µοναδικής σε όλο τον κόσµο.

• Ο ακριβής αριθµός των περιστεριώνων δεν είναι γνωστός, αλλά σίγουρα ξεπερνάει τους 1000.