33ηη ΠεριφέρειαΠεριφέρεια ΔημοτικήςΔημοτικής ΕκπαίδευσηςΕκπαίδευσης ΝΝ. . ΚαβάλαςΚαβάλας

ΣαατσόγλουΣαατσόγλου ΕλένηΕλένη

ΣχολικήΣχολική ΣύμβουλοςΣύμβουλος

ΠρόγραμμαΠρόγραμμα ΕιδίκευσηςΕιδίκευσης: :

ΣυμβουλευτικήΣυμβουλευτική & & ΠροσανατολισμόςΠροσανατολισμός--ΑΣΠΑΙΤΕΑΣΠΑΙΤΕ ΘΕΣΘΕΣ//ΝΙΚΗΣΝΙΚΗΣ

ΑΓΧΟΣΑΓΧΟΣ –– ΦΟΒΙΕΣΦΟΒΙΕΣ

ΣΤΗΝΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑΗΛΙΚΙΑ

ΟΟ φόβοςφόβος στονστον άνθρωποάνθρωποΠροσαρμοστικόςΠροσαρμοστικός μηχανισμόςμηχανισμός ενεργοποίησηςενεργοποίησης τουτου

οργανισμούοργανισμού

�� ΑνέβασμαΑνέβασμα επιπέδωνεπιπέδων αδρεναλίνηςαδρεναλίνης

�� ΑνακάλυψηΑνακάλυψη καικαι ανάπτυξηανάπτυξη δεξιοτήτωνδεξιοτήτων προςπροςαντιμετώπισηαντιμετώπιση τηςτης δύσκοληςδύσκολης κατάστασηςκατάστασης

�� ΔιαχείρισηΔιαχείριση τωντων αντιξοοτήτωναντιξοοτήτων ήή τωντων κινδύνωνκινδύνων

►►ΆμεσηΆμεση αντίδρασηαντίδραση σεσε απρόσμενεςαπρόσμενες καταστάσειςκαταστάσεις

►►ΔράσηΔράση προςπρος προσαρμογήπροσαρμογή στηστη νέανέα κατάστασηκατάσταση

ΦόβοςΦόβος -- ΆγχοςΆγχος -- ΦοβίαΦοβία

�� ΦόβοςΦόβος ήή άγχοςάγχος ήπιαςήπιας μορφήςμορφής

►►ΔικαιολογημένηΔικαιολογημένη ανησυχίαανησυχία / / ξαφνικέςξαφνικές φοβικέςφοβικέςκαταστάσειςκαταστάσεις ήή φοβικάφοβικά αντικείμενααντικείμενα

►►ΧρήσιμηΧρήσιμη αντίδρασηαντίδραση τουτου οργανισμούοργανισμού / / ένστικτοένστικτο επιβίωσηςεπιβίωσης

�� ΦοβίαΦοβία ήή άγχοςάγχος έντονηςέντονης μορφήςμορφής

►►ΈντονοΈντονο συναίσθημασυναίσθημα ανησυχίαςανησυχίας / / αναμενόμενοςαναμενόμενος κίνδυνοςκίνδυνος-- συνήθωςσυνήθως φανταστικόςφανταστικός

►►ΕπίμονηΕπίμονη ανησυχίαανησυχία δίχωςδίχως πηγήπηγή πραγματικούπραγματικούκινδύνουκινδύνου / / κατάστασηκατάσταση--γεγονόςγεγονός

ΚατηγορίεςΚατηγορίες φοβιώνφοβιών

�� ΑγοραφοβίαΑγοραφοβία

�� ΚοινωνικήΚοινωνική φοβίαφοβία

�� ΕιδικέςΕιδικές φοβίεςφοβίες

((υπερβολικόςυπερβολικός καικαι παράλογοςπαράλογος φόβοςφόβος μεμε τηντην

παρουσίαπαρουσία προσώπουπροσώπου, , ζώουζώου, , αντικειμένουαντικειμένου, ,

φυσικούφυσικού φαινόμενουφαινόμενου ήή κατάστασηςκατάστασης))

ΠαιδικέςΠαιδικές φοβίεςφοβίες ↔↔ υπερβολήυπερβολή τωντων

συνηθισμένωνσυνηθισμένων παιδικώνπαιδικών φόβωνφόβων

ΠαιδικοίΠαιδικοί φόβοιφόβοι

υπάρχουνυπάρχουν -- προστατεύουνπροστατεύουν

ενεργοποιούνενεργοποιούν τοντον ανθρώπινοανθρώπινο οργανισμόοργανισμό

ΠαιδικέςΠαιδικές φοβίεςφοβίες

αναγνωρίζονταιαναγνωρίζονται –– διαχειρίζονταιδιαχειρίζονται

αποβάλλονταιαποβάλλονται

απόαπό τοτο παιδίπαιδί

ΠηγέςΠηγές δημιουργίαςδημιουργίας παιδικήςπαιδικής φοβίαςφοβίας

�� άμεσηάμεση εμπειρίαεμπειρία τουτου παιδιούπαιδιού

�� τοποχρονικήτοποχρονική συνεξάρτησησυνεξάρτηση

�� κοινωνικήκοινωνική μίμησημίμηση ενόςενός άλλουάλλου προτύπουπροτύπου

�� μετατόπισημετατόπιση ενόςενός φόβουφόβου--αποφυγήαποφυγή άμεσηςάμεσηςεπαφήςεπαφής πραγματικήςπραγματικής φοβικήςφοβικής πηγήςπηγής //ουδέτεροουδέτερο ερέθισμαερέθισμα ((FreudFreud))

ΑποτελεσματικήΑποτελεσματική διαχείρισηδιαχείριση φοβίαςφοβίας σημαίνεισημαίνει

►► ανάπτυξηανάπτυξη δεξιοτήτωνδεξιοτήτων ώστεώστε τοτο παιδίπαιδί ναναμπορείμπορεί νανα αντιμετωπίσειαντιμετωπίσει άμεσαάμεσα τυχόντυχόναναμενόμενουςαναμενόμενους φόβουςφόβους

�� φανταστικούςφανταστικούς

�� εξωπραγματικούςεξωπραγματικούς

�� ανύπαρκτουςανύπαρκτους

ΔιαχείρισηΔιαχείριση παιδικώνπαιδικών φοβιώνφοβιών

�� ΑυθεντικήΑυθεντική έκφρασηέκφραση φοβίαςφοβίας

�� ΠροτροπήΠροτροπή συζήτησηςσυζήτησης

�� ΛογοτεχνικάΛογοτεχνικά κείμενακείμενα--ΠαραμύθιαΠαραμύθια--ΠαιχνίδιΠαιχνίδι

((βιωματικήβιωματική προσέγγισηπροσέγγιση φοβικώνφοβικών στοιχείωνστοιχείων ––τρόποιτρόποι εύρεσηςεύρεσης λύσεωνλύσεων))

�� ΕκλογίκευσηΕκλογίκευση τηςτης φοβίαςφοβίας

�� ΕπιβράβευσηΕπιβράβευση--ΑνάπτυξηΑνάπτυξη αυτοπεποίθησηςαυτοπεποίθησης

�� ΣταθερόΣταθερό οικογενειακόοικογενειακό περιβάλλονπεριβάλλον

�� ΥποστηρικτικήΥποστηρικτική στάσηστάση δασκάλουδασκάλου//αςας

�� ΠαύσηΠαύση ψευδαίσθησηςψευδαίσθησης ««ΔεΔε φοβάμαιφοβάμαι»»

�� ΧειραγώγησηΧειραγώγηση τουτου εαυτούεαυτού ««ΔεΔε φοβάμαιφοβάμαι»»

ΣυνηθισμένοιΣυνηθισμένοι παιδικοίπαιδικοί φόβοιφόβοι

((ήπιαήπια άγχηάγχη))

ΈντονεςΈντονες παιδικέςπαιδικές ειδικέςειδικές φοβίεςφοβίες

((έντοναέντονα άγχηάγχη))

■■ τοτο σχολείοσχολείο

■■ τατα ξέναξένα πρόσωπαπρόσωπα

■■ τατα ζώαζώα

■■ τοντον θόρυβοθόρυβο

■■ τοτο σκοτάδισκοτάδι

■■ τοτο ύψοςύψος

■■ τοντον αποχωρισμόαποχωρισμό αγαπημένωναγαπημένων προσώπωνπροσώπων

■■ τατα άλλαάλλα παιδιάπαιδιά

■■ τουςτους κακούςκακούς, , τοντον πόλεμοπόλεμο καικαι άλλαάλλα

ΣωματικάΣωματικά συμπτώματασυμπτώματα

�� ΤαχυπαλμίαΤαχυπαλμία

�� ΠονόκοιλοςΠονόκοιλος

�� ΖαλάδεςΖαλάδες

�� ΠονοκέφαλοιΠονοκέφαλοι

�� ΤάσειςΤάσεις γιαγια λιποθυμίεςλιποθυμίες

�� ΡίγηΡίγη

�� ΓαστρεντερικέςΓαστρεντερικές διαταραχέςδιαταραχές

�� ΕφίδρωσηΕφίδρωση

ΑνεπιθύμητεςΑνεπιθύμητες συμπεριφορέςσυμπεριφορές

εξαιτίαςεξαιτίας παιδικώνπαιδικών φοβιώνφοβιών

�� ΑντίδρασηΑντίδραση σεσε συμμετοχήσυμμετοχή δραστηριοτήτωνδραστηριοτήτων

ήή καταστάσεωνκαταστάσεων -- μηνμην εκτεθούνεκτεθούν

�� ΔυσκολίαΔυσκολία στοστο νανα κοιμηθούνκοιμηθούν μόναμόνα

�� ΕπίμονηΕπίμονη αναζήτησηαναζήτηση παρουσίαςπαρουσίας γονέωνγονέων

�� ΠανικόςΠανικός στηστη μημη ανταπόκρισηανταπόκριση σεσε μιαμια

κατάστασηκατάσταση

�� ΑποφυγήΑποφυγή κοινωνικώνκοινωνικών επαφώνεπαφών

�� ΔυσκολίαΔυσκολία συγκέντρωσηςσυγκέντρωσης

�� ΑποφυγήΑποφυγή τουτου σχολείουσχολείου

ΣχολικήΣχολική ΦοβίαΦοβία

�� ΠίεσηΠίεση απόαπό γονείςγονείς ήή σχολείοσχολείο

�� ΥπερβολικήΥπερβολική εξάρτησηεξάρτηση απόαπό γονείςγονείς

�� ΥπερπροστασίαΥπερπροστασία γονέωνγονέων

�� ΑντανακλαστικόΑντανακλαστικό σχολικόσχολικό άγχοςάγχος απόαπό γονείςγονείς

�� ΔυσάρεσταΔυσάρεστα οικογενειακάοικογενειακά γεγονόταγεγονότα

�� ΜεταβατικήΜεταβατική περίοδοςπερίοδος

((ΑλλαγήΑλλαγή βαθμίδαςβαθμίδας ήή σχολείουσχολείου))

ΩςΩς γονείςγονείς καικαι ωςως δάσκαλοιδάσκαλοι σεσε συνεργασίασυνεργασία

�� ΑίσθησηΑίσθηση ανεξαρτησίαςανεξαρτησίας στοστο παιδίπαιδί

�� ΕπαφήΕπαφή μεμε ομάδαομάδα συνομηλίκωνσυνομηλίκων

�� ΠρόνοιαΠρόνοια εγγραφήςεγγραφής σεσε παιδικόπαιδικό σταθμόσταθμό (3(3--4 4 χρονώνχρονών))

�� ΥποστηρικτικήΥποστηρικτική στάσηστάση

�� ΕνθάρρυνσηΕνθάρρυνση συζήτησηςσυζήτησης τωντων φόβωνφόβων καικαιφοβιώνφοβιών

ΦοβίαΦοβία γιαγια τατα ξέναξένα πρόσωπαπρόσωπα

�� ΦόβοςΦόβος αποχωρισμούαποχωρισμού απόαπό τητη μητέραμητέρα((βρέφηβρέφη 7 7 μηνώνμηνών μέχριμέχρι 22--3 3 χρονώνχρονών))

�� ΒρεφονηπιοκόμοςΒρεφονηπιοκόμος ήή παιδικόςπαιδικός σταθμόςσταθμός

�� ΝηπιαγωγείοΝηπιαγωγείο ήή Α΄Α΄ ΔημοτικούΔημοτικού

ΩςΩς γονείςγονείς καικαι ωςως δάσκαλοιδάσκαλοι σεσε συνεργασίασυνεργασία

►► ΣεβασμόςΣεβασμός τηςτης ανάγκηςανάγκης τουτου παιδιούπαιδιού ναναφοβάταιφοβάται τητη νέανέα αυτήαυτή εμπειρίαεμπειρία

►► ΚατάλληληΚατάλληλη προετοιμασίαπροετοιμασία

►► ΥπομονήΥπομονή στοστο νανα μάθειμάθει νανα διαχειρίζεταιδιαχειρίζεται τοντονφόβοφόβο τουτου

ΦοβίαΦοβία γιαγια τατα ζώαζώα

�� ΦόβοςΦόβος εκδήλωσηςεκδήλωσης επιθετικότηταςεπιθετικότητας

�� ΕνστικτώδηςΕνστικτώδης αντίδρασηαντίδραση τουτου ζώουζώου

�� ΣοκΣοκ απόαπό απρόσμενηαπρόσμενη συμπεριφοράσυμπεριφορά τουτου

ΩςΩς γονείςγονείς καικαι ωςως δάσκαλοιδάσκαλοι σεσε συνεργασίασυνεργασία

►► ΚαλλιέργειαΚαλλιέργεια φιλικήςφιλικής διάθεσηςδιάθεσης παιδιούπαιδιούπροςπρος ζώαζώα

((οιοι ίδιοιίδιοι ωςως πρότυπαπρότυπα))

►► ΣεβασμόςΣεβασμός τουτου χώρουχώρου τωντων ζώωνζώων

►► ΑποφυγήΑποφυγή αμυντικήςαμυντικής στάσηςστάσης απόαπό πλευράςπλευράςτουτου παιδιούπαιδιού

ΦοβίαΦοβία γιαγια τοντον θόρυβοθόρυβο

�� ΒροντέςΒροντές

�� ΞαφνικοίΞαφνικοί δυνατοίδυνατοί ήχοιήχοι

�� ΣειρήνεςΣειρήνες

ΩςΩς γονείςγονείς καικαι ωςως δάσκαλοιδάσκαλοι σεσε συνεργασίασυνεργασία

►► ΕπεξήγησηΕπεξήγηση γιαγια τοτο είδοςείδος τουτου θορύβουθορύβου

►► ΑνάπτυξηΑνάπτυξη γνωστικήςγνωστικής ικανότηταςικανότητας –– λογικήλογική

ερμηνείαερμηνεία τουτου κόσμουκόσμου

►► ΑίσθησηςΑίσθησης ασφάλειαςασφάλειας

►► ΚαλλιέργειαΚαλλιέργεια αυτοελέγχουαυτοελέγχου

►► ΕνδυνάμωσηΕνδυνάμωση αυτοπεποίθεσηςαυτοπεποίθεσης

ΦοβίαΦοβία γιαγια τοτο σκοτάδισκοτάδι

�� ΣκοτάδιΣκοτάδι στοστο δωμάτιοδωμάτιο ((ότανόταν πάειπάει γιαγια ύπνούπνο))

�� ΣκοτάδιΣκοτάδι στοστο σπίτισπίτι ((ότανόταν μπαίνειμπαίνει μόνομόνο τουτου))

�� ΣκοτάδιΣκοτάδι στονστον δρόμοδρόμο ((ότανόταν προχωράειπροχωράει))

ΩςΩς γονείςγονείς καικαι ωςως δάσκαλοιδάσκαλοι σεσε συνεργασίασυνεργασία

►► ΚατανόησηΚατανόηση τηςτης προσπάθειαςπροσπάθειας τουτου παιδιούπαιδιού ναναανεξαρτοποιηθείανεξαρτοποιηθεί καικαι τωντων συνακόλουθωνσυνακόλουθωνπαράπαρά τηντην ανάγκηανάγκη τουτου γιαγια ασφάλειαασφάλεια απόαπό τουςτουςγονείςγονείς

►► ήπιαήπια αντιμετώπισηαντιμετώπιση στηνστην φοβικήφοβική αντίδρασηαντίδρασητουτου

►► ευκαιρίαευκαιρία βαθμιαίαςβαθμιαίας γνωριμίαςγνωριμίας / / κάτωκάτω απόαπόασφαλείςασφαλείς συνθήκεςσυνθήκες

►► εύρεσηεύρεση λύσηςλύσης πουπου τουτου παρέχειπαρέχει ασφάλειαασφάλεια(κλασικάκλασικά παραμύθιαπαραμύθια / / ταύτισηταύτιση μεμε ήρωεςήρωες--αίσιοαίσιο τέλοςτέλος, φωτάκιφωτάκι ήή φακόςφακός

ΦοβίαΦοβία γιαγια τοτο ύψοςύψος

�� ΣτοΣτο μπαλκόνιμπαλκόνι μιαςμιας πολυώροφηςπολυώροφηςπολυκατοικίαςπολυκατοικίας

�� ΣεΣε μιαμια ψηλήψηλή γέφυραγέφυρα

�� ΣτηνΣτην άκρηάκρη τηςτης πλαγιάςπλαγιάς βουνούβουνού

ΩςΩς γονείςγονείς καικαι ωςως δάσκαλοιδάσκαλοι σεσε συνεργασίασυνεργασία

►► ΣεβασμόςΣεβασμός ανάγκηςανάγκης επιβίωσηςεπιβίωσης τουτου παιδιούπαιδιού

►► ΣυμπαράστασηΣυμπαράσταση στηνστην επίγνωσηεπίγνωση τουτου

κινδύνουκινδύνου

►► ΥποστήριξηΥποστήριξη στοστο νανα ανταπεξέλθειανταπεξέλθει

►► ΑυτονόμησηΑυτονόμηση

ΦοβίαΦοβία γιαγια τοντον αποχωρισμόαποχωρισμό

αγαπημένωναγαπημένων προσώπωνπροσώπων

�� ΑγωνίαΑγωνία γιαγια τοτο ότιότι όλαόλα είναιείναι φθαρτάφθαρτά

�� ΑνησυχίαΑνησυχία γιαγια αποχωρισμόαποχωρισμό γονέωνγονέων

�� ΥποσυνείδητηΥποσυνείδητη αίσθησηαίσθηση παρόμοιουπαρόμοιου βιώματοςβιώματος

γιαγια τοντον εαυτόεαυτό τουτου

ΩςΩς γονείςγονείς καικαι ωςως δάσκαλοιδάσκαλοι σεσε συνεργασίασυνεργασία

►► ΣυζήτησηΣυζήτηση μεμε τοτο παιδίπαιδί γιαγια τηντην αρχήαρχή καικαι τοτο

τέλοςτέλος τηςτης ζωήςζωής

►► ΚατανόησηΚατανόηση τωντων αντιδράσεωναντιδράσεων τουτου

►► ΈκφρασηΈκφραση μέσαμέσα απόαπό τηντην τέχνητέχνη ((ποίημαποίημα, ,

παραμύθιπαραμύθι καικαι άλλαάλλα))

ΦοβίαΦοβία γιαγια τατα άλλαάλλα παιδιάπαιδιά

�� ΣυστολήΣυστολή

�� ΝτροπήΝτροπή

�� ΑποφυγήΑποφυγή συναναστροφήςσυναναστροφής

ΩςΩς γονείςγονείς καικαι ωςως δάσκαλοιδάσκαλοι σεσε συνεργασίασυνεργασία

►► ΣεβασμόςΣεβασμός σταστα συναισθήματασυναισθήματα τουτου παιδιούπαιδιού

►► ΧρόνοςΧρόνος σταδιακήςσταδιακής εξοικείωσηςεξοικείωσης μεμε παιδιάπαιδιά

►► ΑρχικήΑρχική συναναστροφήσυναναστροφή μεμε 11--2 2 παιδιάπαιδιά καικαι στηστη

συνέχειασυνέχεια μεμε περισσότεραπερισσότερα

►► ΙδανικήΙδανική συναναστροφήσυναναστροφή οιοι συνομήλικοισυνομήλικοι

ΑπαραίτητοςΑπαραίτητος οο παιδοψυχολόγοςπαιδοψυχολόγος

ΌτανΌταν οιοι αντιδράσειςαντιδράσεις τουτου παιδιούπαιδιού::

�� ΕίναιΕίναι υπερβολικέςυπερβολικές καικαι επίμονεςεπίμονες

�� ΠαρουσιάζουνΠαρουσιάζουν μεγάλημεγάλη διάρκειαδιάρκεια καικαι αντοχήαντοχήστοστο χρόνοχρόνο

�� ΕίναιΕίναι δυσανάλογαδυσανάλογα έντονεςέντονες σεσε σχέσησχέση μεμε τοτοερέθισμαερέθισμα ήή τηντην κατάστασηκατάσταση πουπου τιςτιςπροκάλεσεπροκάλεσε

�� ΣυνοδεύονταιΣυνοδεύονται απόαπό σωματικάσωματικά ενοχλήματαενοχλήματα

�� ΦαίνεταιΦαίνεται νανα αποδιοργανώνουναποδιοργανώνουν τοτο παιδίπαιδί καικαινανα εμποδίζουνεμποδίζουν τητη συμμετοχήσυμμετοχή τουτου σεσεκαθημερινέςκαθημερινές δραστηριότητεςδραστηριότητες

ΈγκαιρηΈγκαιρη διάγνωσηδιάγνωση--αντιμετώπισηαντιμετώπιση

τωντων φοβιώνφοβιών

ΟιΟι φοβίεςφοβίες, , σεσε αντίθεσηαντίθεση μεμε τουςτους

φυσιολογικούςφυσιολογικούς φόβουςφόβους έχουνέχουν δυσμενείςδυσμενείς

συνέπειεςσυνέπειες

�� στηνστην καθημερινήκαθημερινή λειτουργικότηταλειτουργικότητα

�� στηνστην συναισθηματικήσυναισθηματική καικαι κοινωνικήκοινωνική ανάπτυξηανάπτυξη

τουτου παιδιούπαιδιού

�� ΜακροπρόθεσμεςΜακροπρόθεσμες επιπτώσειςεπιπτώσεις στηνστην

κοινωνικήκοινωνική / / επαγγελματικήεπαγγελματική ζωήζωή τωντων

ανθρώπωνανθρώπων

ΕυχαριστούμεΕυχαριστούμε γιαγια τηντην προσοχήπροσοχή σαςσας