01/05/2023

1

4 Ο Γ Υ Μ Ν Α Σ Ι Ο Α Γ Ι Α Σ Π Α Ρ Α Σ Κ Ε Υ Η ΣΤ Μ Η Μ Α Α 3 – Μ Α Θ Η Μ Α : Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

2 0 1 3 - 1 4

Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

(α)

01/05/2023

2

ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

Ο από μηχανής Θεός Ανυψωτική μηχανή («γέρανος») του αρχαίου θεάτρου (από την εποχή του Αισχύλου) που χρησιμοποιείτο για την εντυπωσιακή αιώρηση και κάθοδο στη σκηνή καθοριστικών για τη δράση του έργου προσώπων (π.χ. ήρωες, θεοί, κ.ά.Αποτελούνταν από μία μακριά αρθρωτή δοκό που στηριζόταν σε μια περιστρεφόμενη κατακόρυφη δοκό. Το φορτίο ανυψωνόταν με σχοινί («αιώρα») μέσω τροχαλίας και χειροκίνητου βαρούλκου που βρίσκονταν εκατέρωθεν της δοκού. Η δοκός έφερε αντίβαρο για την εξισορρόπηση του αναρτώμενου φορτίου. Η μηχανή ήταν τοποθετημένη πίσω από τη σκηνή κοντά στην αριστερή πάροδο σε οριζόντια σχεδόν θέση. Ο χειριστής της μηχανής («μηχανοποιός»), αφού εξισορροπούσε το φορτίο (με αντίβαρα), ασκούσε (μέσω των χειρολαβών) την απαιτούμενη κλίση και στη συνέχεια την απαιτούμενη περιστροφή στη δοκό ώστε το φορτίο να βρεθεί πάνω από το μέσον του προσκηνίου.

01/05/2023

3

ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

Η εξώστρα ήταν ένα χαμηλό περιστρεφόμενο (γύρω από άξονα) δάπεδο ημικυκλικής μορφής για την ταχεία εμφάνιση και αλλαγή του εσωτερικού σκηνικού (ο δεύτερος) προδρομικό των σύγχρονων περιστροφικών σκηνών πάνω σε βαγονέτα.

Το εκκύκλημα ήταν τροχήλατη σκηνική εξέδρα που χρησιμοποιούσαν για την αναπαράσταση γεγονότος που κανονικά λάμβανε χώρα στο εσωτερικό του χώρου όπου εξελισσόταν η τραγωδία. Συνήθως συρόταν με βαρούλκο για να παρουσιάσει το νεκρό σώμα ήρωα της τραγωδίας που, προκειμένου να μην προκαλέσει τα χρηστά ήθη, είχε δολοφονηθεί εκτός σκηνής, μέσα στο σπίτι ή το παλάτι.

01/05/2023

4

ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

Οι περίακτοι ήταν περιστρεφόμενες πρισματικές κατασκευές τοποθετημένες εκατέρωθεν του κεντρικού θυρώματος της σκηνής του αρχαίου ελληνικού θεάτρου που χρησιμοποιούνταν για την ταχεία αλλαγή των σκηνικών. Στις τρεις κατακόρυφες έδρες τους έφεραν ζωγραφισμένες παραστάσεις σχετικές με την πλοκή του έργου προσφέροντας στην παράσταση εννιά διαφορετικούς συνδυασμούς σκηνικών.

01/05/2023

5

ΝΑΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Τρόποι ναυπήγησης των πλοίωνΗ ναυπήγηση των πλοίων των αρχαίων Ελλήνων (και των άλλων αρχαίων πολιτισμών) ξεκινούσε με το κτίσιμο (εκατέρωθεν της ισχυρής δοκού της καρίνας) των πλαϊνών σανίδων του «πετσώματος» και τελείωνε με την τοποθέτηση των εγκάρσιων «νομέων» του σκελετού (που χρησιμοποιούνταν κυρίως για την στήριξη των υπερκείμενων βοηθητικών κατασκευών). Ο τρόπος αυτός ονομάζεται «πρώτα το κέλυφος» και είναι αντίθετος του σύγχρονου τρόπου ναυπήγησης «πρώτα ο σκελετός» που εφαρμόζεται από τον 7ο αιώνα μ.Χ. Η συναρμογή των σανίδων του κελύφους του πλοίου επιτυγχανόταν με δύο μεθόδους. Στα «ραφτά» πλοία με τη διάνοιξη οπών κατά μήκος των σανίδων και το ράψιμό τους με ισχυρά σχοινιά. Στα πλοία «με μόρσα» με τη διάνοιξη εντορμιών στα πλαϊνά των σανίδων, την προσαρμογή τενόντων σε αυτές και την ασφάλισή τους με πείρους. Ενίοτε σε δύσκολα σημεία εφαρμόζονταν ταυτόχρονα οι δύο μέθοδοι.

01/05/2023

6

ΝΑΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Το κυκλαδικό πλοίο

Κατά την πρώϊμη εποχή του Χαλκού 2800-2300 π.Χ. τα χαράγματα με γεωμετρική αισθητική σε ιδιότυπα πήλινα αγγεία, τα γνωστά τηγανόσχημα, αποκρυπτογραφούν τη ζωή των Κυκλαδιτών και τους ισχυρούς δεσμούς τους με τον περιβάλλοντα χώρο, τη θάλασσα.Έχουν βρεθεί πήλινα ομοιώματα πλοίων στο Μόλχο καθώς και λάρνακες (μονόξυλα) στην Αγία Τριάδα στο Ηράκλειο Κρήτης. Όπως φαίνεται από τις παραστάσεις, τα κυκλαδικά πλοία, έχουν μεγάλο αριθμό κουπιών σε κάθε πλευρά, ενώ το ποδόσταμα της πλώρης (ή της πρύμνης) είναι αρκετά υπερυψωμένο.

01/05/2023

7

ΝΑΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Το μινωικό πλοίο Πρόκειται για πρώιμα, εξαιρετικής αρτιότητας (κωπήλατα - ιστιοφόρα) ποντοπόρα πλοία μικτής χρήσης, που ανέδειξαν τη μινωική Κρήτη μέχρι το 1500 π.Χ. σε κυρίαρχο των θαλασσών. Έφεραν 42 πλατιά κουπιά και 55 περίπου άτομα πλήρωμα και το μήκος τους έφθανε τα 30 μέτρα. Ο εντυπωσιακός θρόνος του κυβερνήτη, το στέγαστρο των κωπηλατών και η επιμελημένη διακόσμηση της πλώρης και της πρύμνης είναι τα κύρια χαρακτηριστικά τους που τονίζονται ιδιαίτερα στη περίφημη τοιχογραφία των πλοίων του προϊστορικού οικισμού του Ακρωτηρίου της Σαντορίνης.

01/05/2023

8

ΝΑΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Το μυκηναϊκό πλοίοΤα μυκηναϊκά πλοία διαφοροποιούνται μορφολογικά, σε σχέση με τα κυκλαδικά και τα μινωικά, τα οποία ήταν στενά και σύμφωνα με το Θουκυδίδη "μακρά«.Το επίπεδο με τις κάθετες γραμμές ανάμεσα στα "ίκρια" (καταστρώματα) πλώρης και πρύμνης, αντιστοιχεί στο επίπεδο με κάθετους στήλους, διαχωρίζοντας τις θέσεις των κωπηλατών.

01/05/2023

9

ΝΑΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Το μονόξυλοΠρωτόγονο κωπήλατο πλοιάριο λαξευμένο από ένα και μόνο κορμό δένδρου. Ο σκαμμένος εσωτερικά χώρος του εξασφάλιζε πολύ καλή πλευστότητα και επέτρεπε τη μεταφορά εμπορευμάτων. Η πλεύση επιτυγχανόταν με κοντά και πλατιά κουπιά. Εξελικτικά απέκτησε ελαφρώς ανασηκωμένη πλώρη με έμβολο και ογκώδη ανυψωμένη πρύμνη που ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά των μεταγενέστερων αρχαιοελληνικών πολεμικών πλοίων. 

01/05/2023Α3 – 2013/

10

ΝΑΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Η παπυρέλλα Πρωτόγονο κωπήλατο πλοιάριο αποτελούμενο από πολλές χοντρές δεσμίδες λεπτών καλαμιών ("παπύρων") δεμένων μεταξύ τους με σχοινιά. Είχε το σχήμα ενός αμφίπρωρου σκάφους και εξασφάλιζε μεγάλη ευστάθεια, πολύ καλή πλευστότητα και επέτρεπε την μεταφορά εμπορευμάτων.

01/05/2023Α3 – 2013/

11

ΝΑΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Η τριαντακόντορος (και η πεντηκόντορος)

Πρόκειται για ταχύπλοο πολεμικό κωπήλατο πλοίο με μια σειρά από 15 (ή 25) κουπιά σε κάθε πλευρά του. Ήταν μακρόστενο για την ανάπτυξη των 30 (ή 50) κωπηλατών, με ρηχή καρίνα και εξαιρετικά πιο ευέλικτο και ταχύτερο από τα αντίστοιχα «στρογγυλά» εμπορικά πλοία. Χρησιμοποιήθηκε ευρέως από τους Μυκηναίους και πρωτοαναφέρεται από τον Όμηρο ως το κύριο πλοίο του Τρωικού πολέμου. Τα κουπιά δένονταν με θηλιές στους σκαλμούς της κουπαστής και οι κωπηλάτες κάθονταν σε απόσταση 80 εκατοστών από αυτήν ώστε να εξασφαλίζεται η απαιτούμενη ροπή. Ως πηδάλιο χρησιμοποιούνταν τα δύο μεγάλα κουπιά της πρύμνης. Στην πλώρη έφερε ένα μεγάλο έμβολο επενδυμένο με ορείχαλκο για τον εμβολισμό των αντίπαλων πλοίων. Επικουρικά διέθετε ένα μεγάλο τετράγωνο ιστίο. Το μήκος και το πλάτος της έφθαναν τα 25 (ή 35) και τα 4,5 μέτρα αντίστοιχα. Δεν έφερε κύριο κατάστρωμα αλλά δύο ακραία (στην πλώρη και στην πρύμνη).

01/05/2023Α3 – 2013/

12

ΝΑΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Η διήρης Πολεμικό κωπήλατο πλοίο με δύο σειρές κουπιών σε κάθε πλευρά.  Η πλοήγηση επιτυγχανόταν με τα δύο μεγάλα κουπιά της πρύμνης. Επικουρικά διέθετε ένα μεγάλο τετράγωνο ιστίο με πλήθος τροχαλιών για τον ευχερή χειρισμό του. Συνήθως έφερε 100 κουπιά (εκατοντόρος). Το μήκος και το πλάτος της έφθαναν τα 32 και τα 4,80 μέτρα αντίστοιχα. Μερικές φορές έφερε κατάστρωμα για την προστασία των κωπηλατών και την ευχερή μεταφορά των οπλιτών.

01/05/2023Α3 – 2013/

13

ΝΑΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Η τριήρης Πρόκειται για πολεμικό κωπήλατο πλοίο με τρεις σειρές κουπιών σε κάθε πλευρά. Αποτέλεσε το αριστούργημα της αρχαιοελληνικής ναυπηγικής τέχνης και το ένδοξο όπλο των Περσικών πολέμων. Πρόκειται για επαναστατική εξέλιξη της διήρους (πιθανότατα από τον Κορίνθιο ναυπηγό Αμεινοκλή) με την προσθήκη μιας επιπλέον σειράς κωπηλατών στον κενό χώρο δίπλα στην κουπαστή σε ψηλότερο επίπεδο από τους άλλους κωπηλάτες.Η πλοήγηση επιτυγχανόταν με τα δύο μεγάλα κουπιά της πρύμνης. Επικουρικά διέθετε ένα μεγάλο τετράγωνο ιστίο στο μέσον της και ένα μικρότερο στην πρύμνη της με πλήθος τροχαλιών για τον ευχερή χειρισμό τους. Το πλήρωμά της συνήθως αποτελούνταν από 170 κωπηλάτες, 10 ναύτες, 14 (έως 80 σε ειδικές περιπτώσεις) οπλίτες, 5 αξιωματούχους και τον κυβερνήτη. Το μήκος της έφθανε τα 40 μέτρα, το πλάτος της τα 5,20 μέτρα και το βύθισμά της τα 1,10 μέτρα. Η ταχύτητά της έφθανε τα 12 ναυτικά μίλια ανά ώρα.

01/05/2023Α3 – 2013/

14

ΝΑΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Η ολκάς (Πλοίο «Κυρήνεια») Πρόκειται για ιστιοφόρο φορτηγό πλοίο μεταφοράς εμπορευμάτων. Το συγκεκριμένο ομοίωμα αποτελεί αντίγραφο του φημισμένου ναυαγίου της Κυρήνειας (στην Κύπρο) στο οποίο διασώθηκε το 60% του σκάφους. Το «Κυρήνεια» είχε μήκος 14 μέτρα και πλάτος 4,5 μέτρα. Το πλήρωμά του αποτελούνταν από τον καπετάνιο και τρεις ναύτες. Το κέλυφός του συγκροτούνταν από πελεκητές σανίδες ενωμένες με τένοντες και εντορμίες (μόρσα) και ενισχυόταν εσωτερικά με διάσπαρτους ανισομήκεις νομείς. Στο εσωτερικό του έφερε ένα επιπρόσθετο δάπεδο. Δεν είχε κύριο κατάστρωμα αλλά δύο ακραία (στην πλώρη και στην πρύμνη). Έφερε ένα μεγάλο ιστίο για την προώθησή του με πλήθος τροχαλιών για τον ευχερή χειρισμό του και τέσσερα κουπιά για μικροελιγμούς κατά τον ελλιμενισμό του. Η πλοήγηση επιτυγχανόταν με τα δύο μεγάλα κουπιά της πρύμνης.

01/05/2023

15

ΠΑΙΓΝΙΔΙΑ

Η κούπα του Πυθαγόρα Πρόκειται για ένα έξυπνο κύπελο κρασιού που έφερε μια γραμμή που καθόριζε το όριο πλήρωσης και ένα αξονικό ή καμπύλο σιφώνιο. Όταν κάποιος το γέμιζε υπερβολικά η στάθμη του υγρού κάλυπτε το σιφώνιο και άδειαζε αυτόματα. Θεωρείται εφεύρεση του Πυθαγόρα (6ος αι. π.Χ.) που ήθελε να διδάξει τους μαθητές του την αναγκαιότητα τήρησης του μέτρου στις ζωές μας. Λέγεται και κούπα του δικαίου γιατί εκφράζει τις βασικές αρχές του δικαίου (της ύβρεως και της νεμέσεως). Όταν το μέτρο ξεπεραστεί (ύβρις) δεν χάνονται μόνο όσα ξεπέρασαν το όριο αλλά και όσα έχουν αποκτηθεί μέχρι τότε.

01/05/2023

16

ΠΑΙΓΝΙΔΙΑ

Η πόλις (ο πρόδρομος του σκακιού)

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό παιχνίδι στρατηγικής, προδρομικό του δημοφιλούς σύγχρονου σκακιού.Αποτελούνταν από μια πινακίδα (την «πόλιν») που ήταν χωρισμένη σε τετραγωνίδια και από 32 έως 60 λευκά και μαύρα πιόνια (τους «κύνες») που τοποθετούνταν στις δύο άκρες της πινακίδας ανάλογα με το χρώμα τους. Το παιχνίδι παιζόταν από δύο παίκτες που κινούσαν εναλλάξ τα πιόνια κάθε στρατοπέδου στις διάφορες θέσεις της πινακίδας με σκοπό να αποκλείσουν και να αφαιρέσουν κάποιο πιόνι του αντιπάλου. Κάθε πιόνι μπορούσε να κινηθεί εμπρός, πίσω, δεξιά και αριστερά. Η αξία της νίκης ήταν μεγαλύτερη όταν επιτυγχανόταν με τις λιγότερες απώλειες. Το παιχνίδι ήταν ιδιαίτερα λαοφιλές και οι δεξιοτέχνες του παιχνιδιού έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης.

01/05/2023

17

ΠΑΙΓΝΙΔΙΑ

Το οστομάχιον (η μάχη των οστών) 

το πρώτο παζλ

Πρόκειται για ένα πνευματικό παιχνίδι πρόγονο των παζλ. Πιθανότατα προέκυψε από ένα μαθηματικό πρόβλημα του Αρχιμήδη ή το αντίθετο. Το παιχνίδι αποτελείται από μια τετράγωνη βάση διαιρεμένη σε 14 γεωμετρικά κομμάτια. Σκοπός του παιχνιδιού είναι ο παίκτης να ανασχηματίσει με όσο το δυνατόν περισσότερους τρόπους με όλα τα κομμάτια το τετράγωνο ή κάποια από 9 συγκεκριμένες φιγούρες (μια περικεφαλαία, μια χήνα που πετάει, έναν πύργο, μια κολόνα, έναν ελέφαντα, ένα αγριογούρουνο, ένα σκυλί που γαβγίζει και έναν κυνηγό που παραμονεύει).Στο πρόβλημα ο Αρχιμήδης αποδεικνύει ότι για κάθε ένα από τα 14 κομμάτια ισχύει, ότι το εμβαδόν του τετραγώνου είναι ακέραιο πολλαπλάσιο του εμβαδού του κάθε κομματιού.

01/05/2023

18

ΠΑΙΓΝΙΔΙΑ

Ο μαγικός χορός

Αποτελούνταν από ένα βωμό με ένα διαφανές βάθρο εντός του οποίου υπήρχε ένας κυκλικός δίσκος με χορεύτριες. Ο άξονας περιστροφής του δίσκου εδραζόταν στη βάση του βάθρου, διαπερνούσε το βωμό και στην κορυφή του έφερε ένα ανεστραμμένο χωνοειδές κάλυμμα με προσαρμοσμένες σε ακτινική διάταξη οριζόντιες λυγισμένες σωλήνες. Τα καυσαέρια του βωμού κινούνταν ανοδικά, εισέρχονταν στη χοάνη και εξέρχονταν από τις λυγισμένες σωλήνες προκαλώντας λόγω αντίδρασης την αντίστροφη περιστροφή του δίσκου και επομένως το χορό των φιγούρων.

01/05/2023

19

ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Η Ύδραυλις Αρχαιοελληνικό αερόφωνο όργανο με ισχυρό και οξύ ήχο, χρησιμοποιούμενο στα θεάματα του ιπποδρόμου και στην εκτέλεση στρατιωτικής μουσικής[1]. Η ύδραυλις (ή ύδραυλος), το λεγόμενο όργανο του νερού, ήταν επινόηση και εφεύρεση του μηχανικού Κτησίβιου του Αλεξανδρέα. Κατασκευάστηκε στην Αλεξάνδρεια τον 3ο αιώνα π.Χ. Χαρακτηριστικό γνώρισμα του ήταν το υδραυλικό σύστημα πάνω στο οποίο βασιζόταν για να λειτουργήσει, καθώς αυτό ήταν υπεύθυνο για την παραγωγή, κίνηση και ρύθμιση της πίεσης του αέρα, ο οποίος διοχετευόταν στους αυλούς διαμέσου μιας σειράς μοχλών.http://www.youtube.com/watch?v=0IPSzAoobWo#t=20

01/05/2023

20

Βιβλιογραφία

http://www.kotsanas.com/cat.php?category=19 http://www.tmth.edu.gr/aet/ http://www.noesis.edu.gr/aet/index.html http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1998/01/04011998.pdf http://www.shipsmodels.gr/21%20halkou.htm http://www.namuseum.gr/object-month/2012/may/may12_4-gr.html http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%8E%CE%B4%CF%81%CE%B1%

CF%85%CE%BB%CE%B9%CF%82

Επιμέλεια: Α. Λεονάρδου, Μ.Α., φιλόλογος