Τίτλος Εργασίας : «Νεοφιλελευθερισμός και Χρηματιστικοποίηση »

Τίτλος Σεμιναρίου : Ειδικά Θέματα Οικονομικής Θεωρίας (ΟΙΚ4301)

Επιμέλεια Εργασίας : ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗΣ ΑΜ : 3648

Επιβλέπων Καθηγητής : ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΥΛΩΝΑΚΗΣ

Ακαδημαϊκό έτος: 2015-2016

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Τίτλος Κεφαλαίου Σελίδα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ…………………………………………………………….…..………. 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………………………………….…..……...3

1. Ο ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ……………………………………….……..….....7

2.ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

2.1.1 ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΕΔΑΦΟΥΣ……………………….……………….…......…8

2.1.2 ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ……………...……...9

2.2 ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ………………………………..…….…….......10

2.3 ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟ…………………………..…..11

3. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΧΩΡΕΣ ΚΑΙ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ……………...…...12

4. ΦΙΛΟΔΟΞΙΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ……………………………………………….14

5.ΟΙ ΚΕΡΔΙΣΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΜΗ………………………………………….......…...15

6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ…………………………………………………...…………..16

7. ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ……………………………………………………….18

7.1 ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΣΗ……………………………………………...…….19

8. ΣΦΑΙΡΑ ΕΠΙΡΡΟΗΣ..…………………….………………………………………21

8.1 ΔΟΜΗ……………………………………………………………………………22

8.2 ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ………...………………………………………….23

8.3 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ …………………...…………………………….25

8.4 ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ……………………………………………………….25

9. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ…………………………………………………………..…………..27

10. ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ…………………………………………………...……………….28

11. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΛΥΣΕΙΣ………………………………………...……30

ΕΠΙΛΟΓΟΣ…………………………………………………………………………..33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ……………………………………………………………………..38

3

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Σκοπός αυτής της εργασίας είναι να αναλυθούν εις βάθος δύο φαινόμενα που

παίζουν ζωτικό ρόλο στην σύγχρονη οικονομία . Ο νεοφιλελευθερισμός και η

χρηματιστικοποίηση κινούν τα νήματα στο παγκόσμιο οικονομικό γίγνεσθαι και

επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τις ζωές τον μικρομεσαίων και των ανώτερων

κοινωνικών στρωμάτων . Επομένως ένα ερώτημα που χρήζει απάντησης είναι το

κατά πόσο αυτά τα δύο φαινόμενα είναι επικερδής για την συνολική κοινωνική

ευημερία ή μεροληπτούν υπέρ των ανωτέρων . Αυτή η μελέτη αποσκοπεί στο να

εξηγήσει τους λόγους που αυτά τα φαινόμενα πήραν μεγάλες διαστάσεις , κάτω από

ποιες συνθήκες άρχιζαν να εμφανίζονται και πως άλλαξαν ριζικά τις κρατικές

πολιτικές , τις επιχειρησιακές στρατηγικές και την συμπεριφορά των ανθρώπων .

Όσο αφορά την μεθοδολογία , διαβάστηκαν μια σειρά από βιβλία και επιστημονικές

δημοσιεύσεις. Από εκεί αντλήθηκαν στοιχεία έτσι ώστε να βγουν συμπεράσματα τα

οποία ήταν χρήσιμα για να αναλυθούν τα θέματα- ερωτήματα που θέτει αυτή η

μελέτη. Το γενικό συμπέρασμα που προέκυψε είναι ότι ο νεοφιλελευθερισμός και η

χρηματιστικοποίηση εν τέλει μεροληπτούν υπέρ των ανωτέρων και στερούν ευημερία

από το κοινωνικό σύνολο . Παρόλο που αυτό είναι εμφανές ,αφού η οικονομική

ανισότητα έχει φτάσει στο ζενίθ της , οι κρατικές πολιτικές συνεχίζουν να είναι

αυστηρά νεοφιλελεύθερες και να υποστηρίζουν με ζήλο τον θετικό αντίκτυπο που (

θεωρητικά ) έχουν αυτά τα δύο φαινόμενα στην παγκόσμια αγορά και στην

κοινωνία.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Όπως αναφέρεται παραπάνω , ο νεοφιλελευθερισμός και η χρηματιστικοποίηση

αποτελούν έννοιες που είναι σχετικά νέες , εφόσον τα δύο φαινόμενα πήραν

«σάρκα και οστά» αρχές της δεκαετίας του ’80 . Τι είναι όμως αυτό που τα κάνει

τόσο περιβόητα ? Σαφώς η επιρροή που ασκούν στην σύγχρονη κοινωνία . Όπως

θα δούμε αναλυτικότερα παρακάτω την δεκαετία του 70 ξέσπασε μια παγκόσμια

κρίση όπου ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της ήταν η μείωση των κερδών των

επιχειρήσεων. Όπως είναι γνωστό , η επιχειρήσεις αποτελούν την ραχοκοκαλιά

της οικονομίας και της κοινωνίας . Προκειμένου αυτά τα δύο να επιβιώσουν

έπρεπε το κλίμα απώλειας κερδών να αναστραφεί. Έτσι ο νεοφιλελευθερισμός

4

πήρε τα σκήπτρα από ένα σύστημα που έδινε μεγαλύτερη έμφαση στους

μικρομεσαίους παρά στην κερδοφορία των εταιριών .

Η γέννηση του νεοφιλελευθερισμού έφερε την χρηματιστικοποίηση , όπου ο

χρηματοοικονομικός τομέας με γοργά βήματα εισχώρησε σε κάθε πτυχή της

οικονομικής , άρα και ανθρώπινης δραστηριότητας . Τριάντα περίπου χρόνια

είναι αρκετά προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα για το εάν τελικά αυτά τα

φαινόμενα ζημίωσαν την οικονομία ή όχι . Αυτοσκοπός αυτής της μελέτης είναι

να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα και να αντικρούσει πολιτικές που μέχρι και

σήμερα ακολουθούνται χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η μακροχρόνια επιρροή τους

.

Στο πρώτο κεφάλαιο , γίνεται μια προσπάθεια για την αποσαφήνιση του όρου

«νεοφιλελευθερισμός» . Αναφέρεται ο ορισμός του , ο οποίο είναι πολύ γενικός

αφού το φαινόμενο είναι πολύπλευρο , και αναλύεται που έχει τις ρίζες του και

από πού ξεκίνησε . Μελετά την νέα δυναμική που απέκτησε η καπιταλιστική τάξη

η οποία άδραξε την ευκαιρία και ενδυνάμωσε την υπεροχή της γεγονός που

αποτελεί θρίαμβο του νέου συστήματος αφού αυτός ήταν και ο σκοπός του

Το δεύτερο κεφάλαιο χωρίζεται σε 3 υποκεφάλαια και αφορά την ιστορική

αναδρομή προς τον νεοφιλελευθερισμό . Αρχικά αναλύεται η δομή του

καπιταλισμού τον 20ο αιώνα και πως αυτή άλλαξε μέσω τριών επαναστάσεων ,

την εταιρική που αφορά την ραγδαία ίδρυση εταιριών στις Η.Π.Α , την

χρηματοοικονομική που αφορά τον νέο ρόλο του χρηματοοικονομικού κλάδου

στην οικονομία και την διαχειριστική όπου εμφανίζονται νέες ειδικότητες στην

αγορά εργασίας για διοικητικές θέσεις .Στο δεύτερο υποκεφάλαιο μελετείται η

μεταπολεμική περίοδος , όπου ονομάζεται και χρυσή εποχή . Βλέπουμε ότι

δικαίως δόθηκε αυτό το όνομα αφού αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από άνθηση

της οικονομίας και κλείσιμο της ψαλίδας στην ανισότητα . Τέλος , στο τρίτο

υποκεφάλαιο αναλύεται η κρίση του ’70 και πως μέσα από αυτή τέθηκαν νέοι

στόχοι , όπως η ανάκαμψη της εταιρικής κερδοφορίας , και αναφέρονται οι

σκληροπυρηνικές αρχές του νεοφιλελευθερισμού .

Ο νεοφιλελευθερισμός όχι μόνο έδωσε την ευκαιρία στην άρχουσα καπιταλιστική

τάξη να υπερισχύσει και άλλο , αλλά επέτρεψε και την ηγεμονία κρατών (

πρωτίστως της Αμερικής ) στο παγκόσμιο στερέωμα . Στο τρίτο κεφάλαιο λοιπόν

βλέπουμε πως οι αρχές και η ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού οδήγησαν της

δυτικές ή κεντρικές χώρες να εκμεταλλεύονται της περιφερειακές με σκοπό το

5

κέρδος . Οι στρατηγικές που εφαρμόστηκαν έχουν παγιδεύσει της περιφερειακές

χώρες οι οποίες μέχρι και σήμερα εξαρτώνται οικονομικά από τις χώρες του

κέντρου .

Λαμβάνοντας υπόψη της έως τώρα ανάλυση , στο τέταρτο κεφάλαιο αναφέρονται

οι εγγενής αντιφάσεις που έχει ο νεοφιλελευθερισμός. Θα δούμε ότι ενώ

προσπαθεί να φτάσει σε κάποιο αποτέλεσμα τελικά καταλήγει σε ένα άλλο που

πολλές φορές είναι και το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιθυμητό . Το πέμπτο

κεφάλαιο πραγματεύεται τα κέρδη που αποκόμισε η καπιταλιστική τάξη εις βάρος

της μικρομεσαίας . Ο όρος «κέρδη» δεν εμπεριέχει μόνο την χρηματική αξία αλλά

και άλλες κοινωνικές αξίες όπως το βιοτικό επίπεδο , η δημοκρατία και η

ηγεμονία .

Στο έκτο κεφάλαιο συνοψίζεται η ανάλυση που έχει γίνει στα προηγούμενα και

αναλύονται τα συμπεράσματα που προέκυψαν . Απαντώνται τα ερωτήματα για το

κατά πόσο είναι επωφελής για την κοινωνία του σήμερα ο νεοφιλελευθερισμός, τι

άλλαξε στην κοινωνική και οικονομική δομή και πως αυτό επηρέασε τον

σύγχρονο τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς . Επίσης γίνεται μια κριτική στο

φαινόμενο και αναλύονται η επιπτώσεις που έφερε .

Στο έβδομο κεφάλαιο γίνεται μια εισαγωγή στην χρηματιστικοποίηση . Τα

ερωτήματα που απαντώνται είναι το τι είναι η χρηματιστικοποίηση , της

πρεσβεύει ως φαινόμενο και γίνεται προσπάθεια αποσαφήνισης του όρου . Στο

υποκεφάλαιο « αίτια εγκαθίδρυσης» γίνεται εκτενέστερη αναφορά στο γιατί ο

χρηματοοικονομικός τομέας έγινε κινητήρια δύναμη του μοντέρνου καπιταλισμού

και πως ο βιομηχανικός τομέας πέρασε σε δεύτερη μοίρα όσο αφορά την

κερδοφορία και την προσέλκυση επενδύσεων.

Το επόμενο κεφάλαιο αφορά την σφαίρα επιρροής της χρηματιστικοποίησης . Πιο

αναλυτικά , γίνεται μελέτη για την επιρροή που είχε αυτό το φαινόμενο στην

i)δομή της αγοράς που άλλαξε ριζικά αφού εξαφανίστηκε κάθε μορφή

παρεμβατισμού προκειμένου να αποκτήσει μεγαλύτερη ισχύ η

χρηματιστικοποίηση , ii) την εταιρική συμπεριφορά που πλέον αποκτά κέρδη

μέσω χρηματοοικονομικών εργαλείων και όχι τόσο με την παροχή αγαθών στην

πραγματική αγορά iii) στο πως οι πολιτικές του νεοφιλελευθερισμού

εναρμονιστήκαν με τους στόχους της χρηματιστικοποίησης και έδωσαν στο

σύστημα την επιθυμητή δυναμική και iv) η εταιρική προσέγγιση για την επίτευξη

κέρδους . Βασικά γίνεται μια προσπάθεια να κατανοηθεί πως τα δάνεια άλλαξαν

6

τον τρόπο με τον οποίο η εταιρίες έγιναν κερδοφόρες . Οι προσεγγίσεις είναι δύο ,

i) δάνεια μεταξύ εταιριών και ii) καταναλωτικά δάνεια που δίνουν οι τράπεζες

έτσι ώστε τα προϊόντα των επιχειρήσεων να βρίσκουν ζήτηση . Ερχόμαστε βέβαια

στο συμπέρασμα ότι η ζήτηση των καταναλωτών έχει ημερομηνία λήξης με

αποτέλεσμα οι εταιρίες να έχουν απώλεια κερδών να μην μπορούν να

αποπληρώσουν τα δικά τους δάνεια και να επηρεάζουν αρνητικά τους δανειστές .

Αυτή η επαναληπτική διαδικασία είναι και ένας λόγος που το σύστημα γεννά

συνεχώς κρίσεις .

Στο δέκατο κεφάλαιο αναλύουμε τις αντιφάσεις που έχει η χρηματιστικοποίηση

και εν συνεχεία στο δωδέκατο γίνεται μια κριτική ανάλυση των προηγούμενων

κεφαλαίων έτσι ώστε να παρουσιαστούν οι σημαντικότερες συνέπειες που έφερε

η χρηματιστικοποίηση στην οικονομία . Ενδεικτικά , η στασιμότητα του ρυθμού

μεγέθυνσης λόγο απώλειας επενδύσεων στην πραγματική οικονομία , η

οικονομική ανισότητα που εντείνεται και η μετατροπή του χρηματοοικονομικού

συστήματος σε «νόμιμο τζόγο» λόγω της έξαρσης κερδοσκοπίας που

αποσυντονίζει το σύστημα είναι συνέπειες που χρήζουν άμεσης λήψης μέτρων

για την καταστολή τους .

Στο τελευταίο κεφάλαιο « Συμπεράσματα και λύσεις» , γίνεται μια ανασκόπηση

για το έχει ήδη ειπωθεί για το φαινόμενο της χρηματιστικοποίησης . Ερχόμαστε

στο συμπέρασμα ότι προκειμένου να σταματήσουν οι αρνητικές συνέπειες της

χρηματιστικοποίησης να υφίστανται πρέπει να γίνει μια βαθιά παγκόσμια

μεταρρύθμιση πολιτικών που απορρέουν από τις αρχές του νεοφιλελευθερισμού .

Αναλύεται το γιατί είναι επιτακτική ανάγκη η επιστροφή της βιομηχανίας στο

κέντρο του καπιταλισμού και δίνονται τρόποι δημιουργίας κινήτρων για να

επιτευχθεί αυτό . Τέλος αναφέρονται προτάσεις από την βιβλιογραφία όπως η

ύπαρξη νομικού πλαισίου και η ελεγχόμενη ροή κεφαλαίων που θα περιόριζαν το

φαινόμενο της χρηματιστικοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού όπου

δημιούργησε ανισότητες και στέρησε κεφάλαια , επενδύσεις και κίνητρα από την

πραγματική οικονομία .

7

1. O ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ

Ο νεοφιλελευθερισμός είναι ένα νέο στάδιο του καπιταλισμού που εμφανίστηκε στον

απόηχο την διαρθρωτικής κρίσης του ’70 .Εκφράζει την στρατηγική της

καπιταλιστικής τάξης σε συνεργασία με τους ανώτερους χρηματοοικονομικούς

φορείς και συντελεί στην ενδυνάμωση της ηγεμονίας τους και στην εξάπλωσή της σε

παγκόσμιο επίπεδο . Θεωρείται το τελευταίο από τα τρία συστήματα που αποτελούν

τον σύγχρονο καπιταλισμό , δηλαδή τον καπιταλισμό από τον 20ό αιώνα και έπειτα.

Ως ευρέως διαδεδομένο σύστημα , επηρεάζει την παγκόσμια αλλά και εγχώρια

οικονομία , την πολιτική , την κουλτούρα και σχέσεις μεταξύ κρατών [Saad-Filho and

Johnston ,2005 : 1] .

Ο νεοφιλελευθερισμός είναι ένα πολύπλευρο φαινόμενο και αποτελεί ένα σύνολο

από ιστορικούς και καθοριστικούς παράγοντες και είναι δύσκολο να ορίσεις τις

απαρχές του. Ουσιαστικά ο νεοφιλελευθερισμός ξεκίνησε από τις Η.Π.Α και το

Ηνωμένο Βασίλειο , έπειτα από λίγα χρόνια διαδόθηκε στην ηπειρωτική Ευρώπη και

από εκεί απέκτησε παγκόσμιες διαστάσεις .Το 1979 όπου η ομοσπονδιακή τράπεζα

των ΗΠΑ αποφάσισε να αυξήσει τα επιτόκια σε οποιοδήποτε επίπεδο χρειαζόταν σε

σχέση με την καμπύλη πληθωρισμού , θεωρείται εμβληματική χρονιά για την είσοδο

στην νέα εποχή.

Σαν σύστημα έχει τις ρίζες τους στο γεγονός ότι η νέα δυναμική του καπιταλισμού

καθορίστηκε από τους στόχους των υψηλών τάξεων. Αυτοί οι στόχοι περιελάμβαναν

το επιπλέον όφελος των ατόμων με υψηλά εισοδήματα και τους καπιταλιστές . Η

μεγαλύτερη συγκέντρωση εισοδήματος στους προνομιούχους αποτελεί ένα μεγάλο

επίτευγμα του νέου συστήματος . Αυτό το σχέδιο εκπονήθηκε υπό την ηγεμονία των

Η.Π.Α όπου έθεσε τους κανόνες σε συνεργασία με την καπιταλιστική τάξη [Saad-Filho

and Johnston ,2005 : 2] .Συχνά συγχέουμε τα κύρια χαρακτηριστικά της

παγκοσμιοποίησης όπως το διεθνές εμπόριο και οι ελεύθερες ροές κεφαλαίου , όμως

αυτά δεν αποτελούν καινοτόμα χαρακτηριστικά του νεοφιλελευθερισμού . Τα

νεοεισαχθέντα χαρακτηριστικά είναι η ραγδαία αύξηση των ξένων χρηματιστηριακών

συναλλαγών, η διεθνής κίνηση κεφαλαίου ,η επέκταση των πολυεθνικών και ο ρόλος

θεσμών όπως η παγκόσμια τράπεζα και το Δ.Ν.Τ [Saad-Filho and Johnston ,2005 : 10].

Σαν έννοια βέβαια μπορεί να θεωρηθεί αλληλένδετη με την παγκοσμιοποίηση και

τον ιμπεριαλισμό , αφού χρησιμοποιεί και τα δύο φαινόμενα για να ανελιχτεί .

8

Αυτή η μεγαλύτερη συγκέντρωση εισοδήματος στα χέρια των ήδη εχόντων ήταν

αποτέλεσμα καινούριων τάσεων .Βιομήχανοι, έμποροι ,δημοσιογράφοι και πολιτικοί

σε συνεργασία με το κράτος, ασκούσαν μεγάλη πίεση για την διαμόρφωση μιας

αγοράς που θα εξυπηρετεί τα δικά τους συμφέροντα [Saad-Filho and Johnston ,2005 : 3] .

Υψηλή πίεση ασκήθηκε στους μισθούς των εργατών μέσω ασκούμενης πίεσης στα

συνδικάτα , όπου βοήθησε στην επαναφορά του δείκτη κερδών ο οποίος είχε μειωθεί

ή είχε φθίνουσα πορεία . Το άνοιγμα του εμπορίου και των καπιταλιστικών συνόρων

άνοιξε τον δρόμο για μεγάλες επενδύσεις σε χώρες όπου λόγο κοινωνικοοικονομικής

κατάστασης οι ευκαιρίες για κέρδη ήταν μεγάλες και υπήρχαν προδιαγραφές για

ακόμη μεγαλύτερες εισοδηματικές ροές στις υψηλές τάξεις . Το χαμηλό κόστος

εργασίας σε κάποιες χώρες άσκησε ακόμα μεγαλύτερη πίεση στους μισθούς των

εργατών και φυσικά στην μικρομεσαία τάξη. Οι υψηλοί βαθμοί εξάπλωσης των

χρηματοοικονομικών μηχανισμών μετά το 2000 , επέφεραν τεράστια κέρδη για τον

χρηματοοικονομικό τομέα και τα εύπορα νοικοκυριά .

2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΠΡΙΝ ΤΟΝ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟ

2.1.1 ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ

Τις τελευταίες δεκαετίας του 19ου αιώνα το μέγεθος των επιχειρήσεων μεγάλωσε

παράλληλα με τις τεχνικές και οργανωτικές τους διαδικασίες .Η ανάπτυξη δε των

μεταφορών και την επικοινωνιών επέτρεψε στις επιχειρήσεις να εξαπλωθούν σε

εθνικό και διεθνές επίπεδο. Ταυτοχρόνως οι χρηματικοί και χρηματοοικονομικοί

μηχανισμοί υποβλήθηκαν σε βαθιά μετάλλαξη και εξάπλωση μέσω τις τεράστιας

ανάπτυξης της τραπεζικής και των δανείων .

Το ιστορικό πλαίσιο που χρησιμοποιείται εδώ χωρίζει τον καπιταλισμό του 19ου

αιώνα με αυτόν που προέκυψε μετά την επανάσταση στην ιδιοκτησία και στις σχέσεις

μέσα στην παραγωγή που συνέβη στις αρχές του 20ου αιώνα . Αυτή η επανάσταση

αποτελείται από τρία συστατικά μέρη : εταιρική επανάσταση, χρηματοοικονομική και

διαχειριστική ( managerial ).

Εταιρική : Η εταιρική επανάσταση αναφέρεται στην ίδρυση νέων

εταιριών. Στις αρχές της κρίσης του 1980 , οι εταιρική νόμοι που

θεσπίστηκαν στον New Jersey και επεκτάθηκαν και σε άλλες

9

πολιτείες στις ΗΠΑ , έδωσαν μεγάλη ώθηση στην ίδρυση εταιριών

από το 1900 και έπειτα .

Χρηματοοικονομική επανάσταση :Ο μηχανισμός που οδήγησε στην

χρηματοοικονομική επανάσταση ήταν η όλο ένα και μεγαλύτερη

επέκταση και ανάπτυξη του τραπεζικού συστήματος. Οι μεγάλες

τράπεζες χρηματοδοτούσαν τις νεοϊδρυθείσες επιχειρήσεις υπό μία

περίπλοκη σχέση υποστήριξης και κυριαρχίας .

Διαχειριστική ( managerial ) επανάσταση : Κάτω από το

προηγουμένως αναφερόμενο πλαίσιο έκανε την εμφάνισή της η

διαχειριστική επανάσταση , στην οποία η ανάθεση της διαχείρισης

στους μισθωτούς μέσω της βοήθειας του υπαλληλικού προσωπικού

πήρε μεγάλες διαστάσεις. Η συγκεκριμένη αλλαγή θεωρείται πολύ

σημαντική αφού οι έννοιες τις ιδιοκτησίας και την διαχείρισης (

management) άρχισαν να διαχωρίζονται .Σε αυτήν την αλλαγή

βοήθησε η δραματική αύξηση χρηματοοικονομικών οργανισμών και

η συγκέντρωση κεφαλαίου σε αυτούς. Η πρωτόγνωρη εξουσία που

πήρα στα χέρια τους τέτοιου είδους οργανισμοί οδήγησε και στην

ανάγκη δημιουργίας νέων ειδικοτήτων όπως το asset management (

διαχείριση χρηματοοικονομικής περιουσίας ) [Saad-Filho and Johnston

,2005 : 12] .

2.1.2 ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ

Οι τρεις προαναφερθείσες επαναστάσεις, άνοιξαν τον δρόμο για την δημιουργία

μίας νέας αστικής τάξης λιγότερο συνδεδεμένης με τις ιδιωτικές επιχειρήσεις . Η

ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής υποστηριζόταν πλέον με την απόκτηση

χρεογράφων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την επέκταση του φαινομένου όπου ο Καρλ

Μαρξ ονόμασε ‘ καπιταλιστές του χρήματος ‘ ( money capitalists ) , εννοώντας τους

δανειστές και τους μετόχους. Ο συνδυασμός της εταιρικής και της

χρηματοοικονομικής επανάστασης με την εμφάνισης μεγάλων εταιριών

υποστηριζόμενων από χρηματοοικονομικούς οργανισμούς εισήγαγε νέους τύπους

σχέσεων στις οποίες οι ανώτερες καπιταλιστικές τάξεις ήταν περισσότερο

εξαρτώμενες από τους χρηματοοικονομικούς οργανισμούς .Αυτή η συγκέντρωση

10

καπιταλιστικής δύναμης στα χέρια των χρηματοοικονομικών οργανισμών σε

συνδυασμό με την απόκτηση χρεογράφων για την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής

έδωσε στην κυριαρχία των καπιταλιστών έναν χρηματοοικονομικό χαρακτήρα .

Μία καινούρια τάση διαμορφώθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα όπου καπιταλιστές

είχαν στην κατοχή τους χαρτοφυλάκια από μετοχές και ομόλογα σε διάφορους

κλάδους τις οικονομίας και ο χρηματοοικονομικός τομέας έπαιζε σημαντικό ρόλο

στην συσσώρευση κεφαλαίων και στην κατοχή προνομίων σχετικά με την ιδιοκτησία

.Επομένως η ανάπτυξη του χρηματοοικονομικού τομέα είχε σημαντικό ρόλο στην

άνθηση του νεοφιλελευθερισμού .

Ένα αξιοπρόσεκτο χαρακτηριστικό κατά την διάρκεια διαμόρφωσης του μοντέρνου

καπιταλισμού στις αρχές του 20ου αιώνα είναι η δημιουργία της ελεύθερης αγοράς και

η δραματική αλλαγή που υπέστη η οργάνωση των επιχειρήσεων. Αρχικά ,η

διαμόρφωση μιας αστικής τάξης και η εμπλοκή των χρηματοοικονομικών τραπεζών

σε επιχειρήσεις ( κυρίως μέσω δανείων ) ,όπως αναφέρθηκε προηγουμένως , οδήγησε

σε μια αναδιάταξη των ανώτερων τάξεων , αφού οδήγησε στην εξάλειψη κάποιων απ

αυτών και στην επιβίωση κάποιων άλλων. Επίσης στης αρχές των 200ου αιώνα δεν

είχε τεθεί ακόμη θέμα που να αφορά την δυνατότητα των καπιταλιστών στην

διαχείριση των επιχειρήσεων τους . Η μεγάλη ύφεση του 1929 και η δεύτερος

παγκόσμιος πόλεμος αποτέλεσαν τους λόγους για το τέλος αυτής της εποχής.

2.2 ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Ως δεύτερη περίοδος στην διαμόρφωση του καπιταλισμού όπως τον ξέρουμε σήμερα

ορίζεται η μεταπολεμική .Οι καπιταλιστές ήταν διαχειριστικά αυτόνομοι στις

επιχειρήσεις τους και ως επικρατούσα τάση ήταν η αύξηση των επενδύσεων και η

αλλαγή σε τεχνικό επίπεδο. Επίσης υπήρχε μεγαλύτερη παρεμβατική πολιτική από το

κράτος σε μακροοικονομικά και χρηματοοικονομικά επίπεδα .

Ένα άλλο χαρακτηριστικό εκείνης της εποχής είναι η στροφή του κράτους για

αύξηση της αγοραστική δύναμης , την επίτευξη επιπέδου πλήρους απασχόλησης και

την δημιουργία του λεγόμενου κράτους δικαίου όπου υπάρχει για να εξυπηρετεί τα

συμφέροντα των μικρομεσαίων τάξεων παρά των καπιταλιστικών.

Ενδιαφέρον προκαλεί η προσπάθεια που έγινε για την μείωση της δύναμης των

καπιταλιστών. Τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν ήταν η εκμετάλλευση του

χρηματοοικονομικού τομέα προς όφελος της πραγματικής οικονομίας και όχι προς

11

όφελος των υψηλών τάξεων, το λιγότερο ενδιαφέρον για τους κάτοχους μετοχών

μέσω μιας χαλιναγωγημένης ως προς την επίδοση της αγοράς , οι πολιτικές χαμηλών

επιτοκίων και η μείωση των κερδών μέσω αύξησης των μισθών.

2.3 ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟ

Η διαθρωτική κρίσης του 1970 που ήταν συνέπεια την μείωσης του ποσοστού

κέρδους , το υψηλό ποσοστό πληθωρισμού ( Διάγραμμα 1) και την υψηλή ανεργία

έδωσε πρόσφορο έδαφος για την επιβολή του νεοφιλελευθερισμού πρωτεργάτες του

όποιου θεωρούνται η Margaret Thatcher και ο Ronald Reagan( Birch and Mykhnenko

: 5)

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1

ΠΗΓΗ : http://www.aboutinflation.com/inflation-rate-historical/us-inflation-rate-historical-chart

Οι κευνσιανές πολιτικές δεν μπορούσαν να δώσουν λύσεις και να ανατρέψουν την

κάθοδο της οικονομίας. Αυτό λειτούργησε σαν πρόσχημα για την αλλαγή . Πλέον

σαφή προτεραιότητα ήταν η αύξηση των επιτοκίων , η μείωση του πληθωρισμού ,η

αύξηση του εισοδήματος και της ευημερίας των πιστωτών και των μετόχων και ο όσο

το δυνατό μειωμένος κρατικός παρεμβατισμός [Saad-Filho and Johnston ,2005 : 12] .

Ο δρόμος προς τον νεοφιλελευθερισμό είχε ανοίξει, το 1974 οι Η.Π.Α προέβησαν σε

απελευθέρωση των κεφαλαίων και το 1979 την ίδια πολιτική ακολούθησε το

Ηνωμένο Βασίλειο και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Πλέον, η νομισματική πολιτική

λειτουργεί προς όφελος του χρηματοοικονομικού κλάδου και ο στόχος της πλήρους

12

απασχόλησης αντικαταστάθηκε με αυτόν της αύξησης εισοδήματος των

καπιταλιστών.

Ο νεοφιλελευθερισμός έδωσε την δυνατότητα στις επιχειρήσεις να δρουν στην

λεγόμενη ελεύθερη αγορά ( σε εθνικό και διεθνές επίπεδο ) και ήταν υπέρ της

αποτίναξης κάθε παρεμβατικού στοιχείου , ιδίως στους χρηματοοικονομικούς

μηχανισμούς. Υπήρχε μια γενική τάση προστατευτισμού ως προς τους δανειστές

μέσω το άνοιγμα του εμπορίου και των κεφαλαιακών συνόρων.

Πλέον οι εφαρμοζόμενες πολιτικές ήταν καθαρά υπέρ των υψηλότερων κλάσεων.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την μείωση της αγοραστικής δύναμης των εργατών, το

άνοιγμα πολυεθνικών εταιριών και την γιγαντιαία αποκόμιση κερδών μέσω της

χρηματιστικοποίησης ( μερίδια , μετοχές ) .

Οι πέντε σκληροπυρηνικές αρχές του νεοφιλελευθερισμού είναι οι εξής :

Ιδιωτικοποιήσεις

Ελεύθερο εμπόριο αγαθών και κεφαλαίων

Μονεταριστική προσέγγιση στον έλεγχο πληθωρισμού και προσφοράς

Απορρύθμιση της εργασίας και της αγοράς προϊόντων για την κατάρριψη

εμποδίων στις επιχειρήσεις

Επιβολή των νεοφιλελεύθερων κανόνων στην κοινωνία

3. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΧΩΡΕΣ ΚΑΙ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ

Η νεοφιλελεύθερη τάξη , γνωστή και ως νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση,

επιβλήθηκε στον κόσμο από τις αναπτυγμένες χώρες του κέντρου στις λιγότερες

αναπτυγμένες χώρες ( χώρες της περιφέρειας ) . Εργαλεία για την επίτευξη της

παγκοσμιοποίησης είναι η οικονομική ‘ βία ‘ , ο πόλεμος και η εγκαθίδρυση μίας

κυβέρνησης φιλικής στους ιμπεριαλιστές . Επίσης η συνεργασία διάφορων

οργανισμών όπως το ΝΑΤΟ , η παγκόσμια τράπεζα και το Δ.Ν.Τ κατέχουν μεγάλο

ρόλο στην διαμόρφωση του παρόντος συστήματος.

Ο λόγος που οι χώρες του κέντρου θέλουν να κυριαρχούν έναντι των

περιφερειακών είναι η εξαγωγή πλεονάσματος μέσω της επιβολής χαμηλών τιμών

στους φυσικούς πόρους και στις επενδύσεις στο εξωτερικό. Η πίεση που ασκήθηκε

στις χώρες της περιφέρειας ήταν με την μορφή στήριξης . Τεράστια ποσά δανείων για

την ελάφρυνση χρέους και την κάλυψη ελλειμμάτων δίνονταν σε όποια χώρα

13

ακολουθούσε νεοφιλελεύθερες πολιτικές . Επομένως πολλά κράτη υιοθέτησαν

τέτοιες τακτικές προκειμένου να γίνουν αρεστές στις ηγημένες χώρες και να

ορθοποδήσουν οικονομικά . Όποια χώρα τολμούσε να αμφισβητήσει τις

νεοφιλελεύθερες πολιτικές βρισκόταν σε επείγουσες καταστάσεις [Saad-Filho and

Johnston ,2005 : 3-4] .

Η αρχή έγινε με τις ανεπτυγμένες χώρες να θεωρούν ότι ο κρατικός παρεμβατισμός ,

ο έλεγχος των τιμών και η κρατική ιδιοκτησίας παραγωγικών μέσων αποτελούν

αγκάθι της οικονομίας των περιφερειακών χωρών . Έδωσαν λοιπόν πακέτα βοήθειας

σε αυτές τις χώρες προκειμένου να ανακάμψουν και να προσαρμοστούν οικονομικά .

Αυτή η βοήθεια που δόθηκε προκειμένου οι μη ανεπτυγμένες χώρες να περάσουν σε

καθεστώς ελεύθερης αγοράς ονομάστηκαν θεραπείες σοκ [Birch and Mykhnenko : 10] .

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάλυση των Saad-Filho and Johnston όπου αποδίδουν

,εν μέρει , την ανάπτυξη της τεχνολογίας στα οφέλη που αποκομίζουν οι δυτικού

προτύπου χώρες από τις περιφερειακές . Λόγω των τεράστιων κερδών που

αποκόμιζαν οι ανεπτυγμένες χώρες, χρειάζονταν γρηγορότερη μεταφορά και

αμεσότερη επικοινωνία με τις χώρες της περιφέρειας . Έτσι οι εκμεταλλεύσεις

μπορούσαν πλέον να γίνουν πιο εύκολα και με μικρότερο κόστος συναλλαγών .

Όπως ήταν επόμενο , μακροπρόθεσμα οι περιφερειακές χώρες βρέθηκαν

παγιδευμένες . Λόγω τον υπέρογκων ποσών δανεισμού , δημιουργήθηκε η λεγόμενη

´´ τριτοκοσμική κρίση χρέους ´´ . Λόγω της διαρθρωτικής κρίσης του ’70 στις

καπιταλιστικές χώρες και σε συνδυασμό με την πτώση τιμών στον κλάδο της

ενέργειας και των πρώτων υλών ( που αποτελούσαν κύριες βιομηχανίες στις

περιφερειακές χώρες) προκάλεσαν κρίση και έτσι οι χώρες τις περιφέρειας δεν

μπορούσαν να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους.

Σημειωτέον , στις αρχές του ’80 το χρέος των χωρών :Μεξικό ,Αργεντινή, Βραζιλία

και Βενεζουέλα αποτελούσε το 74% του παγκόσμιου χρέους και το 2000 οι

περιφερειακές χώρες χρωστούσαν 4 φορές περισσότερα απ όσο στο παρελθόν [Saad-

Filho and Johnston ,2005 : 17] . Επομένως, η πολλά υποσχόμενη νεοφιλελεύθερη αγορά

όχι μόνο δεν βοήθησε στην οικονομική ανάπτυξη αυτών των χωρών αλλά

υπονόμευσε κάθε προσπάθεια εθνικής στρατηγικής εξόδου από την κρίση αφού οι

δανειστές είχαν τον πρώτο λόγο στις πολιτικές που πρέπει να ακολουθηθούν .

Τα οφέλη που αποκόμισαν οι κεντρικές χώρες ήταν μεγάλα. Φθηνότερη πρόσβαση σε

ενέργεια και πρώτες ύλες , μείωση εργατικού κόστους μέσω της παγίωσης

πολυεθνικών εταιριών και άμεσο έλεγχο της πολιτικής σκηνής των χωρών από το

14

υπέρογκο δανεισμό και την αγορά μεγάλων κρατικών εταιριών που

ιδιωτικοποιήθηκαν [Saad-Filho and Johnston ,2005 : 18] . Από την άλλη οι περιφερειακές

χώρες αντιμετώπισαν συρρίκνωση του Α.Ε.Π τους , μικρότερους ρυθμούς ανάπτυξης

και μεγαλύτερη ανεργεία λόγω συρρίκνωση της παραγωγής [ Birch and Mykhnenko : 11] .

4. ΦΙΛΟΔΟΞΙΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ

Oι νεοφιλελεύθερες πολιτικές που ακολουθήθηκαν είχαν σκοπό την εδραίωση

ενός συστήματος που θα διευκολύνει την λειτουργία της αγοράς ιδιαίτερα για την

καπιταλιστικές τάξεις. Τελικώς όμως αποδείχθηκε ότι το νεοσύστατο σύστημα

δημιούργησε αντιφάσεις στο εσωτερικό του που αποδείχθηκαν εμπόδια στην

λειτουργία του.

1. Το σύστημα δεν λειτουργεί για την βελτίωση του τρόπου παραγωγής αγαθών

μήδε για την αύξηση της συνολικής κοινωνικής ευημερίες αλλά για την

συγκέντρωση ολοένα και περισσότερου εισοδήματος στα χέρια των ανώτερων

τάξεων. Έτσι σε πολλές δυτικές χώρες η συσσώρευση κεφαλαίου γινόταν

αποκλειστικά για την αναδιανομή εισοδήματος προς όφελος των

καπιταλιστών . Μάλιστα , στην Αμερική πολλές εταιρίες ΄΄ μετανάστευσαν ΄΄

σε περιφερειακές χώρες χαμηλότερου εργασιακού κόστους . Σκοπός για

κάποιες χώρες όπως οι Η.Π.Α και το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν να γίνουν

οικονομίες παροχής υπηρεσιών κυρίως χρηματοοικονομικών αλλά και

εκπαιδευτικών ή ερευνητικών. Σαν αποτέλεσμα , νέοι επενδυτές που ήθελαν

να λειτουργήσουν μία νέα βιομηχανία θα έπρεπε να είχαν πρόσβαση σε

γνώσεις υψηλής τεχνολογίας ώστε να καινοτομήσουν και

χρηματοοικονομικών υπηρεσιών ώστε να αντλήσουν κεφάλαια. Η πρόσβαση

μόνο σε μηχανήματα δεν ήταν πλέον ο μόνος τρόπος για να ξεκινήσουν την

επιχείρηση τους, γεγονός που τους αποθάρρυνε. Έτσι οι καπιταλιστές δεν

είχαν κάποια ανερχόμενη τάξη να ανταγωνιστούν.

2. Η συνεχής αναζήτηση αυξανόμενου εισοδήματος αποτελεί και μία αιτία της

εμφάνισης της χρηματιστικοποιήσης . Νέοι τρόποι αύξησης του εισοδήματος

όπως διάφοροι τύποι δανείων στα νοικοκυριά και νέες αγορές όπως τα

παράγωγα ήταν οι κυρίαρχες τάσεις του νεοφιλελευθερισμού. Ειδικά μετά το

2000 αυτές οι τάσεις κορυφώθηκαν και τα εισοδήματα που προέρχονταν από

χρηματοοικονομικές υπηρεσίες αυξήθηκαν κατά πολύ. Όπως απεδείχθη από

την κρίσης του 2008 το σύστημα ήταν εύθραυστα δομημένο και κατέρρευσε.

15

3. Η ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων που αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό του

νεοφιλελευθερισμού , απέτρεψε τις χώρες ( οι οποίες εφάρμοζαν και

επικροτούσαν τέτοιου είδους πολιτικές ) από το μπορούν να ελέγχουν και να

ρυθμίζουν τις μακροοικονομικές τους πολιτικές . Η απουσίας ρυθμιστικών

πλαισίων σε συνδυασμό με την ανεξέλεγκτη τάση της χρηματιστικοποιήσης

και της παγκοσμιοποίησης μετέτρεψε την διαδικασία ελέγχουν των

εσωτερικών χρηματοοικονομικών μηχανισμών εξαιρετικά δύσκολη σε μία

χώρα.

4. Όπως είναι γνωστό , ο νεοφιλελευθερισμός προάγει μια ιδεολογία κατά την

παρεμβατικότητας . Λαμβάνοντας αυτό υπ’ όψιν , η μεγαλύτερη αντίφασή του

κατ’ εμέ είναι ότι τελικά καταφέρνει και παρεμβαίνει σε όλες τις πτυχές της

ανθρώπινης ζωής και επιβάλει έναν συγκεκριμένο οικονομικό

συμπεριφορισμό με σκοπό την ενδυνάμωση της καπιταλιστικής ελίτ και την

υποταγή της μικρομεσαίας τάξης [Saad-Filho and Johnston ,2005 : 4]

5. ΟΙ ΚΕΡΔΙΣΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΜΗ

Όπως έχει ήδη ειπωθεί , σκοπός την ύπαρξης ενός συστήματος τέτοιου είναι η

ανάπτυξη του βιοτικού και εισοδηματικού επιπέδου των ανώτερων τάξεων .

Προφανώς εκείνοι επωφελήθηκαν του νεοφιλελευθερισμού αλλά ενδιαφέρον

παρουσιάζουν απτά γεγονότα που βοήθησαν τους καπιταλιστές να συγκεντρώσουν

δύναμη εις βάρος της υπόλοιπης κοινωνίας .

Το 1979 τα χαμηλά επιτόκια και ο χαμηλός πληθωρισμός λειτούργησαν υπέρ των

πιστωτών . Επίσης υπήρχε αύξηση στα μερίσματα που δίνονταν στους μετόχους

καθώς και μία τάση στα νοικοκυριά όπου μετείχαν ως πιστωτές σε επενδύσεις .

Αναφορικά , τις δεκαετίες 60 και 70 μόλις το 60% του διαθέσιμου εισοδήματος των

νοικοκυριών προερχόταν από τέτοιου είδους δραστηριότητες και μετά το ’80 αυτό το

ποσοστό άγγιξε το 150% [Saad-Filho and Johnston ,2005 : 13] .

Πρέπει να σημειωθεί και η αναδιανομή εισοδήματος που έγινε διότι πλέον αυτά τα

χρήματα εκφραζόντουσαν κυρίως σε μετοχές , ομόλογα και λοιπά

χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία . Και ενώ κανείς θα περίμενε την άμεση

αντίδραση της μικρομεσαίας τάξης θα απογοητευτεί, αφού καλλιεργήθηκε το

αίσθημα ευημερίας και στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Εφόσον και οι

μικρομεσαίοι μπορούσαν να εμπλακούν στις άμεσες επενδύσεις τους έδωσε το

16

συναίσθημα την αυξανόμενης οικονομικής τους ευημερίας ειδικά το 1990 όπου η

αξία των χαρτοφυλακίων απογειώθηκε [Saad-Filho and Johnston ,2005 : 13] . Εν τέλει , ο

νεοφιλελευθερισμός έγινε αρεστός σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και ας ήταν

εφήμερη η ευημερία των κατώτερων τάξεων .

6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ

Το κύριο χαρακτηριστικό που εντοπίζει κανείς κάνοντας μία στοιχειώδη ιστορική

αναδρομή προς τον νεοφιλελευθερισμό , είναι ότι δεν αποτελεί ένα σύστημα

συσσώρευσης κεφαλαίου . Σκοπός είναι η αναβάθμιση του βιοτικού επιπέδου των

καπιταλιστών και μόνο. Επομένως δεν υπάρχει ενιαίος κοινωνικός στόχος για αύξηση

της συνολικής κοινωνικής ευημερίας στην βάση ενός καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής ,πράγμα το οποίο μπορεί να απορυθμίσει (εάν δεν το έχει κάνει ήδη ) την

πορεία για έναν κοινό στόχο που θα ωφελούσε όλους ,δεδομένου ότι οι

ακολουθούμενες πολιτικές μεροληπτούν προς όφελος των ισχυρών.

Συνοψίζοντας , η πίεση που ασκήθηκε στους εργαζόμενους προς όφελος των

δανειστών και των μετόχων ,η κατάρριψη του κράτους δικαίου, η ενδυνάμωση

οργανισμών και τραπεζών , η τεράστια εξάρτηση μη χρηματοοικονομικών κλάδων

απ τον χρηματοοικονομικό και η συσσώρευση χρεών από αναπτυσσόμενες χώρες

οδήγησε σε μείωση των ρυθμών ανάπτυξης , αύξηση της ανεργίας και των

εισοδηματικών ανισοτήτων, μείωση του εργασιακό και βιοτικού επιπέδου των

μικρομεσαίων τάξεων και στην πλήρη αποσταθεροποίηση των περιφερειακών χωρών

.

Ενώ ξεκίνησε σαν ένα πρότυπο για την επανεκκίνηση της οικονομίας έπειτα την

κρίση του70 , κατέληξε ένας μηχανισμός αναδιανομής πόρων προς όφελος των

πλουσίων. Και ενώ η Θάτσερ ήταν σίγουρη για αυτό το εγχείρημα και διατυμπάνιζε

την φράση ´´ δεν υπάρχει εναλλακτική ´´ , υποστηρίζοντας την ιδιωτικοποίηση και τα

οφέλη της ελεύθερης αγοράς , εύκολα θα μπορούσε κανείς να την αμφισβητήσει

λαμβάνοντας υπ όψιν ότι τα κέρδη από ιδιωτικοποιήσεις και λειτουργίες τις

ελεύθερης αγοράς ( όπου είναι γύρω στο 1,3 τρις ) είναι μόνο το διπλάσιο ποσό από

17

την οικονομική βοήθεια Η.Π.Α και Ε.Ε για να αποφευχθεί μια κατάρρευση των

τραπεζών κατά την οικονομική κρίση του 2007 [ Birch and Mykhnenko : 1] .

Επομένως τίθεται ζήτημα κερδοφορίας του νεοφιλελευθερισμού καθώς επίσης και

ζήτημα επωφελούς σύνδεσης των χρηματαγορών με οποιονδήποτε κλάδο της

οικονομίας .Με την χρηματοοικονομική να αποτελεί πλέον την καρδία του

καπιταλισμού , η εμφάνιση της κρίσης έπληξε τόσο πολύ την οικονομία ως σύνολο

όπου η κυβερνήσεις , που υποστηρίζουν ανοικτά νεοφιλελεύθερες πρακτικές καθώς

και καθεστώς ελεύθερης αγοράς και ανταγωνισμού , παρέβησαν δυναμικά σώζοντας

επιχειρήσεις και οργανισμούς μεγάλου βεληνεκούς που ήταν ουσιαστικά

χρεοκοπημένοι . Αξίζει να σημειωθεί ότι το Ηνωμένο Βασίλειο έδωσε 2,12 δις ,

ποσό που αντιστοιχεί στο 81% του Α.Ε.Π του , προκειμένου να διασωθεί ο

χρηματοοικονομικός τομέας [Birch and Mykhnenko : 15] .

Όπως είναι γνωστό , πολλά κράτη δεν μπορούν να ορθοποδήσουν και έχουν

προσφύγει σε μηχανισμούς στήριξης όπως το Δ.Ν.Τ ή η Ε.Ε . Όλα αυτά τα γεγονότα

έχουν πυροδοτήσει μία σειρά αντιδράσεων και συζητήσεων για τα κατά πόσο ο

νεοφιλελευθερισμός είναι κερδοφόρο σύστημα για την οικονομία , αλλά κυρίως για

την κοινωνία . Νέες τάσεις και προτάσεις έρχονται καθημερινά στην επιφάνεια και οι

Κευνσιανές πολιτικές που παλαιότερα αποφεύγονταν διά ροπάλου , είναι και πάλι

στο προσκήνιο [Birch and Mykhnenko : 16] .

Κοιτώντας στα αίτια αποτυχίας του νεοφιλελευθερισμού, κανείς μπορεί να αναλύσει

λάθος πολιτικές όπως η απόλυτη σύνδεση της οικονομικής ευμάρειας με το

χρηματοοικονομικό τομέα , κοινωνικού τύπου παραλείψεις όπως η απουσίας ενός

ενιαίου κοινωνικού στόχου για ανάπτυξη ακόμα και κρατικές στρατηγικές όπως οι

ιδιωτικοποιήσεις. Κατά την άποψή μου , εκεί που αποτυγχάνει ο νεοφιλελευθερισμός

και οι υποστηριχτές του , είναι στο γεγονός ότι το συγκεκριμένο σύστημα θέλει να

παγιωθεί παγκόσμια και σε τέτοιο βαθμό , που παραλείπει μεταβλητές που δεν του

επιτρέπουν την υγιή εγκαθίδρυση του .

Οι μεταβλητές αυτές αφορούν κοινωνικές τάσεις , ήθη , κουλτούρα και πολιτισμό .

Με άλλα λόγια , ο νεοφιλελευθερισμός θεωρήθηκε ότι μπορεί να εφαρμοστεί

καθολικά χωρίς κανένα πρόβλημα ή εμπόδιο . Όμως δεν λαμβάνουμε υπ’ όψιν ότι

στο δυτικό κόσμο μπορεί κάποιες πολιτικές να έχουν θετικό αντίκτυπο επειδή η

κοινωνία μπορεί να τις αφομοιώσει και να τις εκμεταλλευτεί . Αντιθέτως μία

κοινωνία με εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά δεν θα μπορεί να ανταποκριθεί

στις συγκεκριμένες πολιτικές διότι σαν κουλτούρα ( εννοώντας τον τρόπο σκέψης )

18

δεν έχει την δυνατότητα να τις εκμεταλλευτεί προς όφελός της . Έτσι σε ένα

παγκόσμιο σύστημα ο νεοφιλελευθερισμός κάποιες φορές αποτυγχάνει κάποιες φορές

όμως όχι , δημιουργώντας συγχύσεις και κρίσης .

7. ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Όπως έχει ήδη αναφερθεί ο χρηματοοικονομικός τομέας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην

εγκαθίδρυση του νεοφιλελευθερισμού και την επίτευξη του στόχου του για αύξηση

της ευημερίας των ανώτερων τάξεων .Όπως αναφέρει ο Εipstein στο βιβλίο του

Introduction : Finalization and the World Economy , σαν φαινόμενο δεν έχει

μελετηθεί έως τώρα εις βάθος. Ίσως διότι ποτέ δεν αμφισβητήθηκε για την επωφελή

ή μη ύπαρξή του μέχρι την εμφάνιση της κρίσης του 2008.Σαν φαινόμενο είναι

πολύπλευρο και πολύπλοκο και για αυτό τον λόγο δεν μπορεί να δοθεί ένας ειδικός

ορισμός.

Γενικά ο Eipstein ορίζει την χρηματιστικοποίηση ως « τον ολοένα αυξανόμενο ρόλο

των χρηματοοικονομικών κινήτρων , των χρηματαγορών και των

χρηματοοικονομικών οργανισμών στην εγχώρια και διεθνή οικονομία » . Επίσης η

χρηματιστικοποίση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τα περιουσιακά στοιχεία που την

αποτελούν και πως αυτά έμελε να γίνουν τελικά κινητήριες δυνάμεις του σύγχρονου

καπιταλισμού και τελικώς να επηρεάζουν την οικονομική και κοινωνική ζωή [Fine Ben

,2011 : 14] . Μιλώντας με αριθμούς , σύμφωνα με Mapping Global Financial Markets

της McKinsey τα περιουσιακά στοιχεία της χρηματοοικονομικής από 12 δις δολάρια

το 1980 έφτασαν σε αξία τα 196 τρις δολάρια το 2007 , δηλαδή οι αξία τους

αυξήθηκε 20 φορές. Επιπλέον ο λόγος αυτόν των στοιχείων προς το παγκόσμιο ΑΕΠ

από 1,5 έφτασε το 4,5 [Fine Ben ,2011 : 15] .

Πολλοί θεωρούν ότι η χρηματιστικοποίηση είναι η κινητήριος δύναμη της αγοράς

και αυτή δομεί ένα σύστημα που ονομάζεται φιλελευθερισμός. Δηλαδή , ο

νεοφιλελευθερισμός πηγάζει από το φαινόμενο της χρηματιστικοποίησης και όχι το

αντίθετο [Epstein : 5] . Μία μέση άποψη συγκλίνει στο συμπέρασμα ότι

νεοφιλελευθερισμός και χρηματιστικοποίηση είναι συγγενείς έννοιες και η μία δεν

μπορεί να υπάρξει χωρίς την άλλη .

Σαν φαινόμενο εμφανίστηκε στα τέλη της διαρθρωτικής κρίσης του 70 ως απάντηση

στην μειωμένη οικονομική δραστηριότητα. Εφόσον δηλαδή η βιομηχανία δεν

μπορούσε να ανταπεξέλθει και να ωθήσει την οικονομία σε ανάπτυξη , η προσφορά

19

νέων προϊόντων χρηματοοικονομικής φύσης και ουσιαστικά περισσότερη

κερδοφορία από τον χρηματοοικονομικό τομέα ήταν η συνταγή που επιλέχθηκε για

την υπέρβαση της κρίσης [ Foster 2008 : 9] .

7.1 ΑΙΤΙΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΚΑΙ ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΣΗ

Το τρίπτυχο από το οποίο απαρτίζεται ο σημερινό καπιταλισμός είναι η

παγκοσμιοποίηση , που αφορά την ελεύθερη αγορά κεφαλαίων και την ελεύθερη

ίδρυση εταιριών μεταξύ κρατών χωρίς περιορισμούς . Το δεύτερο είναι ο

νεοφιλελευθερισμός που εκφράζει την ελευθερία της αγοράς ως σύνολο και τρίτον η

χρηματιστικοποίηση , που ορίζει την αλλαγή κέντρου βάρους στην οικονομία από την

παραγωγή στον χρηματοοικονομικό τομέα . Μέσω της χρηματιστικοποίησης η κύρια

πηγή εσόδου των καπιταλιστών είναι τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία

που διακατέχουν .Και τα τρία φαινόμενα αλληλοεπηρεάζονται και το ένα δεν

υφίστανται χωρίς το άλλο. Όμως η χρηματιστικοποίηση υπερέχει των άλλων δύο

εφόσον είναι η κύρια δύναμη συσσώρευσης κεφαλαίου , που αποτελεί και τον

διαχρονικό στόχο του καπιταλισμού . Εμφανίστηκε την δεκαετία του 60, πήρε

μεγαλύτερες διαστάσεις τις δεκαετίες 70 , 80 και κορυφώθηκε την δεκαετία του 90 [

Bellamy Foster , 2007 : 1 ] .

Σύμφωνα με τον Sweezy τις χρονιές 1974 και 1975 , δηλαδή στην καρδιά της

διαρθρωτικής κρίσης του ’70 παρατηρήθηκαν τα εξής φαινόμενα . Το ένα έχει

αναφερθεί ήδη και αφορά την μείωση του ρυθμού μεγέθυνσης και το άλλο συνδέεται

με την αύξηση των πολυεθνικών εταιριών που εγκαθίδρυσαν μονοπώλια στην

παγκόσμια οικονομία [ Bellamy Foster , 2007 : 1 ]. Η χρηματιστικοποίηση

χρησιμοποιήθηκε ως αντίδοτο για την μείωση του ρυθμού μεγέθυνσης . Η

βιομηχανία δεν μπορούσε από μόνη της να ωθήσει την οικονομία για να μεταβεί και

πάλι σε σφαίρα ανάπτυξης . Με την σειρά του ο χρηματοοικονομικός κλάδος παίρνει

την σκυτάλη καινοτομώντας με νέα προϊόντα και υποσχόμενος για πολλά κέρδη

.Έτσι έπεισε τους επενδυτές οι οποίοι βλέποντας την πλήρη άνθηση του επένδυσαν σε

αυτόν βάζοντας τις πραγματικές επενδύσεις σε δεύτερη μοίρα .Από την άλλη οι

πολυεθνικές εκμεταλλευόμενες τις ελεύθερες ροές κεφαλαίων , το άνοιγμα νέων

αγορών και την ελεύθερη κυκλοφορία δανειακών κεφαλαίων και

χρηματοοικονομικών τίτλων ( μετοχές σε ξένα χρηματιστήρια ) , άρπαξαν την

20

ευκαιρία και προκειμένου να ισχυροποιηθούν και να μονοπωλήσουν έθεσαν το

λιθαράκι τους για την εγκαθίδρυση της χρηματιστικοποίησης .

Τα μονοπώλια όμως που δημιουργήθηκαν πρόσθεσαν περισσότερα προβλήματα. Ο

Foster κάνει την εξής ανάλυση στην δημοσίευσή του «the finalization of capitalism» :

Αφού τα κέρδη των κατόχων μεγάλου κεφαλαίου αυξάνονται δραματικά λόγω

μονοπωλιακού καθεστώτος υπάρχει μείωση ζήτησης για επενδύσεις άρα και στην

μείωση ευκαιριών για επενδύσεις . Εν τέλει η συσσώρευση κεφαλαίου συρρικνώνεται

και αυτό λειτουργεί ως ανασταλτικός παράγοντας για την επίτευξη μεγέθυνσης .

Όπως ειπώθηκε και πιο πάνω η συσσώρευση κεφαλαίου μέσω του

χρηματοοικονομικού τομέα έδωσε την ευκαιρία στο φαινόμενο της

χρηματιστικοποίησης να κινεί τα νήματα . Ως αποτέλεσμα , ανά τα χρόνια υπήρξε

συνεχής αύξηση προσφοράς χρηματοοικονομικών εργαλείων ( π.χ παράγωγα ) και

τεράστια έξαρση της κερδοσκοπίας σαν φαινόμενο των διεθνών χρηματαγορών [

Bellamy Foster , 2007 : 1 ] . Επειδή η χρηματαγορές έχουν πάρει μεγάλη έκταση είναι

αδύνατον ( ή μη θελημένο ) να ελεγχτούν , έτσι η κερδοσκόποι αναπτύσσουν

φούσκες ( bubbles) που όταν σταματάνε να εξαπλώνονται σκάνε προκαλώντας

αστάθεια στις αγορές [ Bellamy Foster , 2007 : 10 ] .

Σε ένα θεωρητικό πλαίσιο οι χρηματαγορές λειτουργούν με ένα συγκεκριμένο τρόπο

με τον οποίο ωφελούν και την επαναπροσδιορισμένη λειτουργία τους αλλά και την

πραγματική οικονομία. Για παράδειγμα στις αγορές δανειακών κεφαλαίων οι

επενδυτές δανείζουν στις επιχειρήσεις προκειμένου οι τελευταίας να διαστείλουν την

οικονομική τους πραγματική δραστηριότητα και να ωθήσουν την οικονομία σε

ανάπτυξη και συσσώρευση κεφαλαίου που θα επανεπενδυθεί . Αυτή η σχέση

αποδείχθηκε λάθος αφού τίποτα δεν απαγόρευε στις εταιρίες να επενδύσουν τα

κεφάλαια που δανείστηκαν σε άλλες δραστηριότητες του χρηματοοικονομικού τομέα

αφού αυτός πλέον είχε γίνει πιο κερδοφόρος [ Bellamy Foster , 2007 : 5 ] .

Για να κατανοηθεί η ισχύ της χρηματιστικοποίησης που αναλύεται παραπάνω , καλό

θα ήταν να αφήναμε τους αριθμούς να μιλήσουν . Ενώ το 1987 εμφανίστηκε η

λεγόμενη « Μαύρη Δευτέρα » , δεν επέφερε αρνητικά αποτελέσματα στην εξάπλωση

του φαινομένου . Ο καθημερινός όγκος συναλλαγών έχει αυξηθεί από 570 δις

δολάρια το1989 σε 2,7 τρις δολάρια το 2006 . Η αγορές παραγώγων , καινοτόμα

αγορά της χρηματιστικοποίησης έχει αυξηθεί κατά 100% από το 2001 [ Bellamy Foster ,

2007 : 7 ] .

21

Όπως και ο νεοφιλελευθερισμός , έτσι και η χρηματιστικοποίηση έχει συμβάλει στο

άνοιγμα της εισοδηματικής ψαλίδας μεταξύ πλούσιων και φτωχών . Εφόσον η νέα

άρχουσα τάξη ασκεί την δύναμή της μέσω των χρηματοοικονομικών στοιχείων που

κατέχει ,ο βασικός παράγοντας ενός ατόμου για να κατηγοριοποιηθεί ως

καπιταλιστής είναι η ιδιοκτησία χρηματοοικονομικών προϊόντων. Ως αποτέλεσμα της

ανεξέλεγκτης εξάπλωσης της χρηματιστικοποίησης , το 1% των πλουσίων στις ΗΠΑ

κατέχουν 4 φορές πιο πολλά χρήματα από το 80% του πληθυσμού [ Bellamy Foster ,

2007 : 7 ] . Αυτό είναι λογικό αφού η μεσαία τάξη έχει δυσκολότερη πρόσβαση στις

χρηματαγορές που είναι κύρια πηγή υψηλή εισοδημάτων .

8.ΣΦΑΙΡΑ ΕΠΙΡΡΟΗΣ

Όσο αφορά την σημαντικότητα της , παίζει τεράστιο ρόλο σε όλα τα οικονομικώς

προηγμένα κράτη . Έχει αντίκτυπο σε όλα τα επίπεδα που αφορούν την οικονομία .

Πλέον , ο χρηματοοικονομικός τομέας είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομική

ευστάθεια και έχει υπερισχύσει του βιομηχανικού τομέα σε επίπεδο σημαντικότητας

και κινητήριου δύναμης της οικονομίας. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι ο βιομηχανικός

τομέας όμως είναι αυτός που αντιπροσωπεύει τις αληθινές επενδύσεις , εγείρονται

προβλήματα εφόσον δεν μπορεί να επιτευχθεί οικονομική μεγέθυνση εάν δεν

κινηθούν οι βιομηχανίες και ότι επηρεάζεται από αυτές ( νέες θέσεις εργασίας , νέα

προϊόντα , τόνωση ζήτησης ) .

Άλλο ένα φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί είναι η μεταφορά εισοδήματος από την

βιομηχανικό τομέα στον χρηματοπιστωτικό . Εν ολίγοις , ο έχον περιουσιακά

στοιχεία που αφορούν ομόλογα ,μετοχές και λοιπά χρηματοοικονομικά περιουσιακά

στοιχεία ή ο εργαζόμενος σε μια εταιρία παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών

είναι πιο καλά αμειβόμενοι από τις αντίστοιχες θέσεις ( βιομήχανοι , εργάτες ) του

βιομηχανικού τομέα .

Τέλος , η ολοένα και περισσότερη συγκέντρωση χρήματος στα χέρια των ανώτερων

τάξεων μέσω της κατοχής διάφορων ειδών χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία

αύξησε την οικονομική ανισότητα και έντεινε την μείωση και στασιμότητα των

μισθών [ Palley : 3] .

Η χρηματιστικοποίηση έχει μεγάλη επιρροή και στην λειτουργία της οικονομίας

γενικά . Ο όρος « λειτουργία » ορίζεται ως ο γενικός τρόπος σκέψης των φορέων

της οικονομίας , δηλαδή η συμπεριφορά τους. Η ανάμειξη του χρηματοοικονομικού

22

τομέα στους μη χρηματοοικονομικούς τομείς ( μη χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις )

και φορείς ( όπως τα νοικοκυριά ) έχει αυξηθεί δραματικά . Όπως έχει παρατηρηθεί

το χρέος νοικοκυριών και επιχειρήσεων έχει αυξηθεί πάρα πολύ με αποτέλεσμα να

είναι συνεχώς « υποδουλωμένοι » στις απαιτήσεις των πιστωτών τους. Προφανώς

αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ριζική αλλαγή της συμπεριφοράς τους που επηρεάζει

την επίδοση της οικονομίας [ Palley : 4] .

Ενδιαφέρον προκαλεί και το γεγονός ότι η χρηματοοικονομική μέσω της έκδοσης

περιουσιακών στοιχείων που αφορούν κάθε τομέα της οικονομίας και της κοινωνικής

ζωής ( εκπαίδευση, υγεία , ασφάλεια ) . Εδώ υπάρχει σύνδεση με τις ιδιωτικοποιήσεις

. Αφού ο δημόσιος τομέας είναι απών , οι καταναλωτές είναι αναγκασμένοι να

δανείζονται προκειμένου να έχουν παροχή τέτοιων υπηρεσιών ( φοιτητικά δάνεια ,

pension funds) [Fine Ben ,2011 : 15] . Άρα , μπορούμε να μιλάμε για μία

ιμπεριαλιστική τάση της χρηματοοικονομικής ,εφόσον προσπαθεί να διεισδύσει σε

τομείς που δεν είχε εμπλακεί έως τώρα.

8.1 ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ

Προκειμένου να επιτευχθεί η διαδικασία της χρηματιστικοποίησης είναι προφανές ότι

έπρεπε να αλλάξει η δομή της αγοράς έτσι ώστε να υπερασπίζεται τα συμφέροντα

που ο χρηματοοικονομικός τομέας ήθελε να υπηρετήσει .Τίθεται βέβαια το ερώτημα

εάν η δομή της αγοράς άλλαξε για την εξάπλωση του χρηματοοικονομικού τομέα ή η

ίδια η χρηματιστικοποίηση ως φαινόμενο άλλαξε την δομή και κατ’ επέκταση την

λειτουργία της αγοράς. Η πλειοψηφία των απόψεων κλίνει στο δεύτερο .

Απαράβατος κανόνας είναι όπως έχει αναλυθεί και στο κομμάτι του

νεοφιλελευθερισμού η ελευθερία της αγοράς. Υπάρχει η πεποίθηση ότι το ιδιωτικό

κεφάλαιο φέρνει καλύτερα αποτελέσματα από ένα εμπλεκόμενο συντηρητικό κράτος.

Η ελεύθερη αγορά μπορεί να ρυθμίσει τα πάντα , ακόμα και την ποιότητα ( και κατά

κάποιο τρόπο το κόστος ) εφόσον η ζήτηση θα την καθορίσει και γι αυτό πρέπει να

επιδοτείται. [Fine Ben ,2011 : 17]

Η τεράστια τεχνολογική πρόοδος και η απορρύθμιση της αγοράς σε συνδυασμό με

την εμφάνιση νέων τύπων χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων όπως η

τιτλοποίηση, οι αγορές παραγώγων και οι ευκαιρίες εξισορροπητικής κερδοσκοπίας

στις αγορές συναλλάγματος και στις προθεσμιακές επηρέασαν τελικά την

συσσώρευση χρέους από νοικοκυριά και επιχειρήσεις [ Palley : 16] . Επομένως , η

23

κατανάλωση από μεριάς των νοικοκυριών μειώθηκε και η επενδυτική διαδικασία από

πλευράς επιχειρήσεων είχε αρνητικές τάσεις . Οι δύο φορείς επικεντρώθηκαν στην

αποπληρωμή των χρεών τους και εφόσον τα νοικοκυριά με την μείωση της

κατανάλωσης επηρέασαν αρνητικά την ζήτηση , οι επιχειρήσεις δυσκολεύονταν να

βρουν επαρκή ζήτηση για επενδύσεις σε νέα προϊόντα .

Οι Kiyotaki και Μoore το 1997 εισήγαγαν την θεωρία του χρηματοοικονομικού

επιταχυντή. Οι επενδύσεις από εταιρίες ενθαρρύνονται όταν υπάρχει εύκολη

πρόσβαση σε δάνεια . Ως συνήθως οι επενδύσεις τρέχουν την οικονομία και την

οδηγούν στην μεγέθυνση , όταν οι τιμές των χρεογράφων ( ομόλογα , μετοχές)

αυξάνονται και η αξία τους μεγαλώνει οι επενδυτές είναι πιο πρόθυμοι να δανείσουν

ή να συμμετάσχουν σε κάποια επενδυτική δραστηριότητα .Αυτή η διαδικασία

συσσωρεύει χρέη και οι εταιρίες δεν είναι σε θέση να δανειστούν περεταίρω με

αποτέλεσμα οι επενδύσεις να μειώνονται και να οδηγείται η οικονομία σε ύφεση .

Όπως έχει ήδη αναφερθεί παραπάνω , οι εισοδηματικές ανισότητες έχουν επηρεάσει

σε μεγάλο βαθμό την συνολική ζήτηση ή οποία έχει μειωτικές τάσεις [ Palley : 17].

Επομένως διακρίνεται μια δυσλειτουργική αγορά , η οποία προκειμένου να

ανακάμψει πρέπει να περάσει από κρίσεις εφόσον από ένα σημείο και μετά οι

υποχρεώσεις των κύριων φορέων της οικονομίας είναι αβάσταχτες που την οδηγεί σε

καθίζηση. Η συνεχή και βιώσιμη ανάπτυξη φαντάζει δύσκολη έως απατηλή σε ένα

τέτοιο σύστημα .

8.2 ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

Σαφέστατα , οι εταιρίες που αποτελούν και τον μοχλό της οικονομίας ουσιαστικά

,δεν θα μπορούσαν να μείνουν άθικτες από τις αλλαγές που επέφερε η

χρηματιστικοποίηση . Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι πολιτικές τους έπρεπε κατά

κάποιο τρόπο να ταχθούν υπέρ του νέου συστήματος προκειμένου αυτές να

επιβιώσουν . Η μεγιστοποίηση του κέρδους ήταν πάντα η κυριότερη ( ή μία από τις

κυριότερες ) επιδιώξεις μιας επιχείρησης . Αυτό που αλλάζει είναι οι τρόποι με τους

οποίους η επιχείρηση προσεγγίζει αυτό τον στόχο , οι οποίοι γίνονται με αμιγώς

χρηματοοικονομικά εργαλεία .

Αρχικά , η πλειονότητα των εταιριών έχει υιοθετήσει την «κουλτούρα του χρέους»,

είτε σαν δανειστές είτε σαν δανειζόμενοι . Σύμφωνα με τον Palley ένας λόγος για

τον οποίον συμβαίνει αυτό είναι ότι η πληρωμές από επιτόκια έχουν λιγότερο

φορολογικό βάρος σε σχέση με το κέρδος που πηγάζει από την πώληση ενός

24

προϊόντος παραδείγματος χάριν . Οι Bronars και Deere το 1991 αιτιολόγησαν το

φαινόμενο βασιζόμενοι στο γεγονός ότι ο δανεισμός είναι ένας άμεσος τρόπος να

«βγάζεις» χρήματα από μια άλλη εταιρία και με έξυπνους χειρισμούς να αναγκάσεις

την εκάστοτε εταιρία να κινείται σύμφωνα με τα δικά σου συμφέροντα αφού θα είναι

«υποχρεωμένη» κυριολεκτικά . Για να λειτουργεί όμως ορθά το σύστημα θα πρέπει

να έχε και η αντίπερα όχθη κίνητρο να δανειστεί . Έτσι εταιρίες χρηματοδοτούν

επενδύσεις από δάνεια , αναμένοντας αυτές οι επενδύσεις να είναι τόσο

προσοδοφόρες που να υπερκαλύψουν τις δανειοληπτικές υποχρεώσεις τους [ Palley

:18]. Με αυτό τον τρόπο η χρηματοοικονομικές δραστηριότητες γίνονται η κύρια

πηγή εύρεσης κεφαλαίου και πόρων στον βιομηχανικό τομέα, ο οποίο συναινεί για να

γίνει υποτελείς και εξαρτώμενος από τον χρηματοοικονομικό [Fine Ben ,2011 : 16].

Αναφέρθηκε πριν η επιδίωξη των επιχειρήσεων για κέρδη . Βέβαια ακόμα και σε

αυτό το κομμάτι , η χρηματιστικοποίηση έχει επιφέρει αλλαγές . Πλέον το

μακροχρόνιο κέρδος έχει μπει σε δεύτερη μοίρα και το βραχυχρόνιο κέρδος και

κυρίως η συνεχή αύξηση την αξίας της μετοχής μιας εταιρίας αποτελεί σημαντική

μεταβλητή για να θεωρείται η πορεία της επιτυχημένη . Οι ιδιοκτήτες των

επιχειρήσεων είναι οι μέτοχοι της ,επομένως είναι στα άμεσα συμφέροντα τους η

συνεχόμενη αυξητική πορεία της αξίας των μετοχών τους . Οι τιμή της μετοχής

καθορίζεται από την γενική εικόνα της και την επίδοση της. Έτσι ασκείται μεγάλη

πίεση στους μάνατζερ προκειμένου η επιχείρηση να κάνει αδιάκοπτα βήματα

προόδου. Προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι οι μάνατζερ θα υπηρετήσουν τα

συμφέροντα των μετόχων , οι τελευταίοι τους δίνουν μετοχές προκειμένου οι

μάνατζερ να είναι συνδεδεμένοι με την εταιρία και να επιδιώκουν το καλύτερη γι

αυτή αφού εάν το πετύχουν θα είναι αναμφίβολα κερδισμένοι [ Palley : 18] .

Άλλη μια τακτική που εφαρμόζεται προς όφελος της αγοράς, είναι η πρακτική αγοράς

μετοχών άλλων εταιριών αντί του μοιράσματος μερισμάτων. Με αυτό τον τρόπο , οι

εταιρίες βοηθούν την αγορά να κινηθεί και τις αξίες των μετοχών να ανεβαίνουν,

προκειμένου να αντισταθμίσουν και να εμποδίσουν παράγοντες που θα μείωναν την

κερδοφορία τους [ Palley : 19].

Συμπερασματικά , η συνεχής επιδίωξη της αύξησης της αξίας μετοχών και λοιπών

χρηματοοικονομικών εργαλείων έχει υποκαταστήσει τον στόχο της μακροχρόνιας

κερδοφορίας γεγονός που προκαλεί προβλήματα και στερεί επενδύσεις από την

«πραγματική» οικονομία .

25

8.3ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

Πέραν την χειραγώγηση της δομής της αγοράς και των επιχειρήσεων , για να μπορεί

η χρηματιστικοποίηση να προάγεται συνεχώς χρειαζόταν συγκεκριμένες πολιτικές .

Έτσι αναπτύχθηκε ένα λειτουργικό πλαίσιο με τέσσερις βασικούς άξονες : την

παγκοσμιοποίηση , τον λιγοστό κρατικό παρεμβατισμό , την ευελιξία της αγοράς

εργασίας , και την ύπαρξη θελημένης ανεργίας , δηλαδή την εγκατάλειψη του στόχου

πλήρους απασχόλησης .

Έχουν αναλυθεί και προηγουμένως αυτές οι έννοιες στα πλαίσια των

νεοφιλελεύθερων πολικών προκειμένου να αντιστραφεί η τάση που ήθελε να κέρδη

των επιχειρήσεων να μειώνονται. Υπενθυμίζεται ότι πολιτικές όπως πλήρης

ελευθέρωση κεφαλαίων , ελεύθερων αγορών , αύξηση των πολυεθνικών

επιχειρήσεων , πολιτικές διάχυσης του νεοφιλελευθερισμού για να κερδίσει

παγκόσμια ισχύ και αποδυνάμωση των εργατών και των συνδικαλιστικών ενώσεών

τους για την απαίτηση εργασιακών δικαιωμάτων , δημιούργησαν ένα πλαίσιο κάτω

από το οποίο οι ανώτερες τάξεις μπορούσαν ελεύθερα να χρησιμοποιήσουν τον

χρηματοοικονομικό τομέα για να αυξήσουν την δύναμή τους.

8.4 ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Πριν αναλύθηκε η αλλαγή στην συμπεριφορά των επιχειρήσεων προκειμένου να

ανταπεξέλθουν στα νέα δεδομένα . Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάλυση πώς

εκμεταλλευόμενες την ανερχόμενη ισχύ του χρηματοοικονομικού κλάδου , οι

επιχειρήσεις μπορούν να είναι κερδοφόρες. Η οικονομική άνθηση και αυξανόμενη

τιμή των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων παρέχουν εγγύηση σε

επιχειρήσεις και νοικοκυριά να καταναλώνουν με χρήματα που έχουν δανειστεί . Οι

χρηματοοικονομικές καινοτομίες είναι πάντα εκεί να προσφέρουν στους

ενδιαφερόμενους νέα πακέτα προσφορών και περαιτέρω χρηματοοικονομικά

προϊόντα που θα εξασφαλίσουν ότι η αγορά είναι ακόρεστη . Τέλος , οι προϋποθέσεις

και οι όροι δανεισμού έχουν γίνει λιγότερο περίπλοκοι , με αποτέλεσμα ο δανεισμός

να είναι ευκολότερος [ Palley : 24] .

Με αυτό τον τρόπο οι επιχειρήσεις μπορούν να επενδύουν σε νέα προϊόντα ,

γνωρίζοντας ότι αυτά θα βρουν ζήτηση εφόσον και τα νοικοκυριά είναι πρόθυμα να

26

αυξήσουν την κατανάλωση τους με τα χρήματα που πλέον κατέχουν .Επομένως ,

αυτή η κατάσταση δίνει ένα αίσθημα μεγέθυνσης και ευφορίας στην οικονομία .Με

την βοήθεια της παγκοσμιοποίησης , οι φθηνές εισαγωγές σε πρώτες ύλες και σε

καταναλωτικά αγαθά είναι ευκόλως προσβάσιμες . Έτσι αγνοούνται σε σημαντικό

βαθμό οι πληγές που μετράει ο εσωτερικός βιομηχανικός τομέας ( κυρίως από άποψη

απώλειας εργασίας ) που είναι και ο αληθινός τομέας της κάθε οικονομίας[ Palley : 24].

Όπως όμως βιώσαμε σχετικά πρόσφατα με την κρίση της Αμερικής στην αγορά

ακινήτων , ο ανεξέλεγκτος δανεισμός δημιουργεί «ψεύτικη» ή με «ημερομηνία

λήξεως» ζήτηση εφόσον αυτά τα δάνεια θα είναι δύσκολο να αποπληρωθούν από την

μεριά των καταναλωτών , θα μειώσουν την συνολική ζήτηση και θα περιορίσουν τις

πωλήσεις των επιχειρήσεων οι οποίες με την σειρά τους δεν θα είναι σε θέση να

αποπληρώσουν τα δικά τους δάνεια ,χάνοντας την αξιοπιστία τους και τελικώς και

την πολυπόθητη υψηλή αξία των μετοχών τους , οδηγώντας την οικονομία σε ύφεση

. Επομένως το σύστημα χρειάζεται οικονομικά booms για να ευσταθεί και να

αναπαράγεται .

27

9.ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

Όπως διαπιστώνουμε , η χρηματιστικοποίηση έχει αλλάξει ριζικά την δομή του

οικονομικού συστήματος , τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί και συνεπώς τον τρόπο

που συμπεριφέρεται η κοινωνία ως σύνολο . Συνέπεια της χρηματιστικοποίησης

θεωρείται και η μείωση του ρυθμού μεγέθυνσης τα τελευταία 30 χρόνια( Διάγραμμα

2 , χώρες που συμμετέχουν στον OECD) , γεγονός που αποτελεί και συνέπεια του

νεοφιλελευθερισμού και επιβεβαιώνει την αμοιβαία σχέση των δύο .

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2

ΠΗΓΗ : OECD

Όπως αναλύθηκε και πιο πάνω , τα χρηματοοικονομικά προϊόντα και υπηρεσίες

αποτελούν κύριες πηγές επενδύσεων στερώντας απ’ την πραγματική οικονομία και

των βιομηχανικό τομέα επενδύσεις . Ως αποτέλεσμα , οι όποιες πραγματικές

επενδύσεις γίνονται να έχουν μικρότερη αποτελεσματικότητα. Με τον όρο

«αποτελεσματικότητα» ορίζουμε την κερδοφορία που θα επιφέρει μια επένδυση [Fine

Ben ,2011 : 20]. Αυτό κατά την γνώμη μου μπορεί να οδηγήσει και σε περαιτέρω

συρρίκνωση του βιομηχανικού τομέα , εφόσον οι επενδυτές θα επιλέγουν τα πιο

κερδοφόρα χρηματοοικονομικά προϊόντα και τα παράγωγά τους από μία επένδυση

στην βιομηχανία .

28

Η χρηματιστικοποίηση ορίζει ως μεταβλητή επιτυχίας της χρηματιστηριακή αξία .

Επομένως κοινωνικές αξίες και οικονομικές μεταβλητές όπως η συνεχή μεγέθυνση

και η αύξηση της παραγωγικότητας για κάθε επιχείρηση έχουν παραγκωνιστεί στον

βωμό της προσπάθειας για αυξητική πορεία μετοχικών κεφαλαίων[Fine Ben ,2011 : 20]

.Εδώ εντοπίζεται και άλλη μια συνέπεια κοινή με τον φιλελευθερισμό όπου σαν

σύστημα προάγει το επιχειρησιακό κέρδος ως ζωτικής σημασίας μεταβλητής ,

αδιαφορώντας για αειφόρο ανάπτυξη .

Ο χρηματοοικονομικός τομέας έχει εισβάλει σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής και

δραστηριότητας [Fine Ben ,2011 : 20]. Γίνεται προφανές ότι για να υπάρχει οικονομική

και κοινωνική ευημερία θα πρέπει ο συγκεκριμένος τομέας να μην έχει πολλές

διακυμάνσεις και να περνάει όσο τον δυνατόν λιγότερες κρίσεις . Άρα όλο το

σύστημα γίνεται ευάλωτο στις μεταβολές που έχει ο χρηματοοικονομικός τομέας

πράγμα που εντείνει τις πολιτικές που ακολουθούνται να στοχεύουν στην συνεχή

ανάπτυξή του . Συμπερασματικά στρατηγικές με πιο κοινωνικό – σοσιαλιστικό

χαρακτήρα είναι αδύνατο να επιβληθούν όσο η χρηματοοικονομική ορίζει την

ευημερία .

Ως φαινόμενο που ωφελεί κυρίως τους δυνατούς, έχει προκαλέσει σημαντικά

προβλήματα και στις αναπτυσσόμενες χώρες που προσπαθούν να ορθοποδήσουν ,

εδώ εντοπίζεται και ένα άλλο φαινόμενο που συναντάμε και στο συγγενικό

φαινόμενο της χρηματιστικοποίησης τον νεοφιλελευθερισμό . Παραδείγματος χάριν ,

στην Βραζιλία έχει δοθεί ως κύρια προτεραιότητα η προσέλκυση ξένων επενδύσεων

και η σταδιακή αποπληρωμή χρεών. Τα αποτελέσματα όμως διαφέρουν αφού

παρατηρείται άνοδος επιτοκίου, αποβιομηχάνιση και αρνητικοί ρυθμοί ανάπτυξης .

Και εφόσον τέτοιου είδους χώρες ολοένα και αυξάνουν την εξάρτηση τους στις

χρηματαγορές γίνονται όλο και περισσότερο ευάλωτες στις μεταβολές της

παγκόσμιας οικονομίας .

10.ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ

Όπως και ο νεοφιλελευθερισμός , έτσι και η χρηματιστικοποίηση έχει ενδογενείς

αντιφάσεις . Επειδή σαν φαινόμενο υποστηρίζεται σε παγκόσμιο επίπεδο ενώ κάποιος

θα περίμενε κάποια συγκεκριμένα αποτελέσματα από κάποια κατάσταση εν τέλει

συμβαίνουν άλλα. Τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί το δολάριο . Εάν μπορούσαμε να

ορίσουμε το επίσημο νόμισμα της χρηματιστικοποίησης θα ήταν αναμφίβολα το

29

δολάριο . Τα αρνητικά ισοζύγια πληρωμών και τα χαμηλά επιτόκια ειδικά μέσα σε

περιόδους κρίσης θα είχαν ως αποτέλεσμα εκροή κεφαλαίων και υποτίμηση της

συναλλαγματικής ισοτιμίας. Τελικώς όχι μόνο δεν κατέρρευσε η αξία του δολαρίου

αλλά έγιναν υπερπροσπάθειες προκειμένου να μην μειωθεί ούτε στο ελάχιστο [Fine

Ben ,2011 : 20] .

Φυσικά σαν σύστημα μεροληπτεί υπέρ των δυνατών κρατών . Κατά την περίοδο της

Ασιατικής κρίσης και της κρίσης που περνάνε τώρα κράτη της Ευρώπης , οι πολιτικές

που εφαρμόστηκαν προέβλεπαν δημοσιονομική λιτότητα , υποτίμηση νομίσματος ,

αύξηση επιτοκίων και άνοιγμα περισσότερων κεφαλαίων με προσπάθεια προσέγγισης

επενδυτών .Ακριβώς αντίθετες πολιτικές εφάρμοσαν χώρες ( κυρίως ΗΠΑ και

Ηνωμένο Βασίλειο ) για να αντιμετωπίσουν την κρίση του 2007 [Fine Ben ,2011 : 18] .

Άρα ενώ η χρηματιστικοποίηση προωθείται για να έχει όσο τον δυνατόν μεγαλύτερη

ισχύ , οι πολικές που την διέπουν καθορίζονται από την καπιταλιστική δύναμη του

κάθε κράτους( ανεπτυγμένο ή αναπτυσσόμενο ) στο παγκόσμιο στερέωμα .

Εξ’ ορισμού η χρηματιστικοποίηση θεωρεί ιερό το ιδιωτικό κεφάλαιο και την

ιδιωτική επιχειρηματική βούληση . Η πλειονότητα των τραπεζών και των

χρηματοοικονομικών οργανισμών και επιχειρήσεων είναι σε ιδιωτικά χέρια και

αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της χρεοκοπίας από λάθος χειρισμούς στις πολιτικές τους

όπως ορίζει το καπιταλιστικό σύστημα . Όλα αυτά βέβαια σε θεωρητικό και

επιφανειακό επίπεδο αφού η κρίση του 2007 μας παρουσίασε άλλο πρόσωπο . ΗΠΑ

και Ηνωμένο Βασίλειο κρατικοποίησαν τοξικά χρέη και προβληματικές τράπεζες που

εάν κατέρρεαν θα μπορούσαν να σημάνουν ένα τέλος εποχής . Το μέγεθος αυτής της

διάσωσης ήταν τεράστιο . Η διάσωση της ασφαλιστικής AIG ισοδυναμεί με τα κέρδη

από τις ιδιωτικοποιήσεις επιχειρήσεων στα κουμμουνιστικά κράτη της κεντρικής και

ανατολικής Ευρώπης [Fine Ben ,2011 : 19] . Επομένως βγαίνει στην επιφάνεια ένα

σύστημα που μάχεται τον ίδιο του τον εαυτό και δεν είναι ομοιογενές . Σε περιόδους

άνθησης κηρύσσει πόλεμο σε οποιαδήποτε μορφή κρατικού παρεμβατισμού ενώ σε

περιόδους βαθιάς κρίσης δεν αφήνει την ελεύθερη αγορά να ισορροπήσει και να

αποφασίσει μέσω της ζήτησης ποιος επιβιώνει και ποιος όχι .

30

11.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΛΥΣΕΙΣ

Η στασιμότητα και η ύφεση είναι δομικά χαρακτηριστικά του καπιταλισμού και

ιδιαίτερα στις αναπτυγμένες χώρες [Epstein , 2005 : 3] . Στον σημερινό καπιταλισμό

βέβαια τέτοια φαινόμενα είναι πιο συχνά ειδικά έπειτα την εμφάνιση των τριών

επιμέρους φαινομένων που τον αποτελούν : παγκοσμιοποίηση , νεοφιλελευθερισμός

και χρηματιστικοποίηση . Όσο αφορά το τελευταίο φαινόμενο αναλύθηκε πως οι

πολιτικές που το διέπουν έχουν μεταμορφώσει δραματικά το παγκόσμιο οικονομικό

σύστημα μέσω της παγίωσης των χρηματαγορών ως κινητήρια δύναμη της

οικονομίας.

Ενώ λοιπόν ο χρηματοοικονομικός τομέας έπαιρνε τα σκήπτρα από την πραγματική

οικονομία , ο τρόπος συσσώρευσης κεφαλαίου άλλαξε ριζικά . Παλαιότερα ως

χρηματοοικονομικός τομέας ήταν αρωγός της βιομηχανίας προς την πορεία για

ανάπτυξη .Τα τελευταία χρόνια όμως ο βιομηχανικός υποφέρει από στασιμότητα (

Διάγραμμα 3, ρυθμός αύξησης της βιομηχανικής παραγωγής στις Η.Π.Α) διότι ο πιο

κερδοφόρος χρηματοοικονομικός τομέας τραβάει τις επενδύσεις .

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3

ΠΗΓΗ : http://monthlyreview.org/wp-content/uploads/2012/05/2012-05rom-chart2.jpg

31

Έτσι , τα κίνητρα για επενδύσεις στην πραγματική οικονομία όλο και μειώνονται με

αποτέλεσμα η κερδοφορία να έχει πτωτικές τάσεις γεγονός που δεν μπορεί να

στρέψει το ενδιαφέρον των επενδυτών στον παρακμάζον βιομηχανικό τομέα , ο

οποίος τώρα έχει γίνει αρωγός του κυρίαρχου χρηματοοικονομικού [Bellamy Foster

,2008 : 13] .

Αναλύθηκε επίσης πως ο χρηματοοικονομικός τομέας υπερίσχυσε του βιομηχανικού

λόγο στασιμότητας και απώλειας κερδών την δεκαετία του ’70 . Βέβαια , 4 δεκαετίες

μετά πάλι η οικονομία διέπεται από ύφεση και στασιμότητα , επομένως το ερώτημα

είναι εάν η στασιμότητα είναι απόρροια της χρηματιστικοποίησης ή όχι .

Λαμβάνοντας υπ όψιν της ιστορία , εφόσον η στασιμότητα του βιομηχανικού τομέα

και συνεπώς της πραγματικής οικονομίας προηγήθηκε του φαινομένου της

χρηματιστικοποίησης η απάντηση είναι μάλλον όχι [Bellamy Foster ,2008 : 13] .

Αλλά που έγκειται η σημερινή κρίση τελικά ; Σχεδόν όλοι συμφωνούν ότι η δομή και

ο τρόπος λειτουργίας του συστήματος γεννά συνεχώς κρίσεις που αποσταθεροποιούν

την οικονομία βραχυχρόνια και την οδηγούν σε στασιμότητα μακροχρόνια .

Ο λιγοστός κρατικός παρεμβατισμός σε συνδυασμό με την αύξηση των

χρηματοοικονομικών συναλλαγών σε εσωτερικό των κρατών και με την αύξηση των

συναλλαγών μεταξύ τους , γέννησε ένα ανεξέλεγκτο σύστημα όπου λειτουργεί με

βάση των χρηματοοικονομικό τομέα ο οποίος συνδέεται στενά με όλους τους

υπόλοιπους . Επομένως η εμφάνιση μιας κρίσης σε έναν τομέα επηρεάζει όλους τους

υπόλοιπους σε τεράστιο βαθμό γεγονός που μας φανερώνει την ευθραυστότητα του

συστήματος[Bellamy Foster ,2008 : 1] .

Σαν αποτέλεσμα καταλήγουμε στην μείωση της κατανάλωσης που μειώνει τις

επενδύσεις και τα κίνητρα γι αυτές. Συνεπάγεται μείωση της παραγωγής και των

κερδών και μακροχρόνια ύφεση . Σύμφωνα με τον Epstein όμως στο σύγγραμμα του

Finalization and the World Economy , αναφέρεται ότι οι αγορές του σήμερα απαιτούν

όλο και περισσότερο ρευστό προκειμένου να αυξάνει η αξία των μετοχών και να

υπάρχουν κίνητρα για επενδύσεις .Οι στάσιμοι ρυθμοί μεγέθυνσης όμως δεν

επιτρέπουν κάτι τέτοιο να συμβεί [Epstein , 2005 : 7] .

Αναζητώντας τα αίτια που οδηγούν σε ξεσπάσματα κρίσεων θα μπορούσαμε να

αναφέρουμε την ενδογενή φύση του χρηματοοικονομικού τομέα για κερδοσκοπία που

οδηγεί σε αστάθεια και λάθος εκτίμηση σημαντικών περιουσιακών στοιχείων στην

αγορά . Η τάση των επενδυτών για πιο ριψοκίνδυνες αγορές , όπου δανείζουν

ανεξέλεγκτα χωρίς προαπαιτούμενα με στόχο το υψηλότερο κέρδος . Τέλος η

32

παθητική στάση των κυβερνήσεων και των κεντρικών τραπεζών όπου πλέον δεν

μπορούν να ελέγξουν το σύστημα το οποίο μάλιστα κινεί τα νήματα στις

ακολουθούμενες κρατικές πολιτικές αφού οι κυβερνήσεις φοβούνται τυχόν

αναταράξεις που θα επηρεάσουν αρνητικά την τροχιά της οικονομίας [Epstein , 2005 :

7].

Κανείς θα περίμενε την εμφάνιση ενός νέου και καινοτόμου τρόπου σκέψεως σχετικά

με τα προβλήματα που απορρέουν από το σαθρά δομημένο σύστημα . Αντιθέτως

τηρείται σιγή ιχθύος . Οι οικονομολόγοι επί το πλείστων , υποβοηθούν στην διάχυση

του νεοφιλελευθερισμού και της χρηματιστικοποίσης εφόσον τα δύο φαινόμενα

προσδίδουν υπέρογκα κέρδη στις ανώτερες καπιταλιστικές τάξεις [Epstein , 2005 : 12].

Παρ’ όλα αυτά αρκετοί έχουν προτείνει μέτρα τα οποία θα εξορθολογούσαν το

σύστημα και θα το έκαναν πιο ευσταθές .Πρώτο και κυριότερο είναι η επιστροφή για

ανάπτυξη της πραγματικής οικονομίας . Είναι δεδομένο ότι ο βιομηχανικός τομέας

κινεί την αγορά . Λαμβάνοντας ακατέργαστα υλικά τα οποία αγοράζει από

προμηθευτές και μετατρέποντας τα σε προϊόντα χρησιμοποιώντας εργασία ,

ικανοποιεί την ζήτηση . Όλη αυτή η διαδικασία δημιουργεί κύκλους όπου ο ένας

αγοράζει από τον άλλον και έτσι συσσωρεύεται κεφάλαιο που χρησιμοποιείται για

επένδυση . Σήμερα η διαδικασία συσσώρευσης έχει αλλάξει και γίνεται μέσω του

χρηματοοικονομικού τομέα ο οποίος δεν δημιουργεί κύκλους όπως ο βιομηχανικός

παρά μόνο αμφίδρομες ροές δανείων και κερδών.

Είναι λοιπόν επιτακτική η ανάγκη δημιουργίας κινήτρων για να επαναφέρουμε τον

βιομηχανικό τομέα στο κέντρο της οικονομίας . Αυτά τα κίνητρα θα μπορούσαν να

δοθούν μέσω επιδοτήσεων σε όποιο θέλει να επεκτείνει την παραγωγή του προς

όφελος της πραγματικής οικονομίας ή σε όποιον επιθυμεί να καταναλώσει υπέρ της

πραγματικής οικονομίας . Παραδείγματος χάρη να επιδοτηθούν επιχειρήσεις εάν

αγοράζουν άμεσα πρώτες ύλες και δεν της διαπραγματεύονται στις αγορές

παραγώγων όπου υπάρχει κίνδυνος να μην πουληθεί ο υποκείμενος τίτλος ενός

συμβολαίου και απλά να συμβεί χρηματικός διακανονισμός που εντείνει την

κερδοσκοπία .

Ένα άλλο κίνητρο που μπορεί να δοθεί είναι η αύξησης κερδοφορίας μέσω τόνωσης

της ζήτησης των νοικοκυριών. Εάν η μικρομεσαία τάξη αυξήσει την ζήτησης της για

βιομηχανικά προϊόντα, τότε θα είχαμε θετικά αποτελέσματα και προφανώς αύξηση

επενδύσεων σε αυτό τον τομέα . Η πλήρης εργασία θα διασφάλιζε τόνωση , όπως

γνωρίζουμε οι ευέλικτες μορφές εργασίας που αποτελούν νεοφιλελεύθερο

33

κατασκεύασμα , πλήττουν την ζήτηση αφού οι εργαζόμενοι έχουν μικρό εισόδημα για

να καταναλώσουν . Επίσης η αύξηση των μισθών θα μπορούσε να αποτελεί κομμάτι

της λύσης . Μπορεί βραχυχρόνια οι εταιρίες να είχαν μείωση των κερδών αλλά

μακροχρόνια τα κέρδη θα υπερκεράσουν τις ζημίες λόγω αύξησης της κατανάλωσης

[Palley , 2007 : 26].

Επίσης και η δομή της αγοράς η οποία πλέον είναι ανεξέλεγκτη πρέπει να αλλάξει .

Περιορισμοί κεφαλαίων αποτελούν λύση του προβλήματος , εφόσον θα μειώσουν την

κερδοσκοπία και την γέννηση φουσκών (bubbles) που φθείρουν την οικονομία. Πέρα

από αυτό όμως θα μπορούσε να αυξηθεί η φορολογία στις χρηματοοικονομικές

συναλλαγές και να μειωθεί στον βιομηχανικό τομέα . Έτσι ο χρηματοοικονομικός

τομέας θα γινόταν λιγότερο κερδοφόρος και ο βιομηχανικός θα μπορούσε να

ανακτήσει τα σκήπτρα ξανά [Epstein 2005,15] .

Όσο αφορά τα δάνεια θα έπρεπε να ορισθούν πιο σκληρά προαπαιτούμενα για την

εκχώρησή τους έτσι ώστε να μειώνεται ο κίνδυνος αθέτησης . Τέλος για την

συμμετοχή κάποιου ως επενδυτή στις χρηματαγορές , θα έπρεπε να υπάρχουν

εγγυητικές απαιτήσεις καθώς επίσης και μεθοδικοί και νομική κανόνες που να

διέπουν την αγορά ως σύνολο [Epstein 2005,8]. Η στασιμότητα των μισθών και της

οικονομίας βοηθά στην περαιτέρω ανάπτυξη της καπιταλιστικής ελίτ εις βάρος των

μικρομεσαίων τάξεων και μειώνει το ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης . Επομένως η

δομή της αγοράς πρέπει να επαναπροσδιοριστεί και να ληφθούν άμεσα μέτρα που να

ωφελούν όλους όσους είναι μέρος αυτής της αγοράς .

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Όπως είδαμε και παραπάνω ο νεοφιλελευθερισμός και η χρηματιστικοποίηση

αποτελούν συγγενείς έννοιες και το ένα φαινόμενο τρέφεται και εξαρτάται από το

άλλο για να συνεχίζουν να υπάρχουν . Προκειμένου να κλείσουμε την εργασία καλό

θα ήταν να κάναμε μια ιστορική αναδρομή για το τι προκάλεσε την εμφάνιση των δύο

φαινομένων και την εγκαθίδρυσή τους και εάν τελικά η επιβολή τους είχε θετικό

αποτέλεσμα στο σύνολο της οικονομίας.

34

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4

Στο παραπάνω διάγραμμα βλέπουμε την πορεία του ρυθμού κερδοφορίας στις Η.Π.Α

από το 1948 (μεταπολεμική περίοδος ) έως το 2013. Είναι προφανές λοιπόν ότι κατά

την διάρκεια της μεταπολεμική περιόδου οι πολιτικές που είχαν στόχο την πλήρη

απασχόληση , την συγκρότηση κράτους δικαίου και την αύξηση των μισθών τα κέρδη

των επιχειρήσεων είναι υπέρογκα και ασύγκριτα με τις δεκαετίες που ακολουθούν . Η

κρίση της δεκαετίας του ’70 ανατρέπει το κλίμα . Τα κέρδη μειώνονται δραματικά

κατά την διάρκεια αυτής της δεκαετίας γεγονός που τίθεται θέμα αναστροφής του

κλίματος έτσι ώστε οι εταιρίες να μπουν και πάλι σε τροχιά κερδοφορίας.

Έτσι αρχές τις δεκαετίας του ’80 επιβάλλεται ο νεοφιλελευθερισμός . Παρατηρείται

αποτίναξη κάθε παρεμβατικού στοιχείου από την οικονομία , ελεύθερη ροή

κεφαλαίων που αποτελεί κίνητρο για τις πολυεθνικές να στήσουν το παιχνίδι τους και

να κυριαρχήσουν και απορύθμιση της αγοράς εργασίας έτσι ώστε να μειωθεί η ισχύς

των συνδικάτων – εργαζόμενων , να ασκηθούν μεγάλες πιέσεις στους μισθούς τους

και άρα η εταιρίες να μπορούν να μειώσουν το κόστος λειτουργίας τους και να

επιστρέψουν στην κερδοφορία .

Το κλίμα όντως ανατράπηκε και η κερδοφορία επανήλθε . Όπως παρατηρείται βέβαια

δεν έφτασε στα μεταπολεμικά επίπεδα . Την ίδια δεκαετία αρχίζει να εμφανίζεται πιο

έντονα το φαινόμενο της χρηματιστικοποίησης όπου πήρε τεράστιες διαστάσεις την

δεκαετία του ’90. Ο χρηματοοικονομικός τομέας γίνεται κινητήριος δύναμη του

35

σύγχρονου καπιταλισμού . Το ερώτημα είναι γιατί να συμβεί κάτι τέτοιο. Εφόσον ο

βιομηχανικός τομέας έπαψε να είναι πολύ κερδοφόρος οι επιχειρήσεις, μέσω της

βοήθειας νεοφιλελεύθερων κρατικών πολιτικών , στράφηκαν σε επενδύσεις στον

χρηματοοικονομικό τομέα για να αποκομίσουν ακόμα περισσότερα κέρδη .

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 5

ΠΗΓΗ : http://thinkprogress.org/yglesias/2010/12/27/199459/the-economics-of-ripoffs/

Όπως είναι εμφανές από το διάγραμμα 5 , μέχρι το 1980 η κερδοφορία του

χρηματοοικονομικού τομέα ήταν στα ίδια επίπεδα με την κερδοφορία των μη

χρηματοοικονομικών κλάδων. Μετά την επιβολή του νεοφιλελευθερισμού ,

παρατηρείται τεράστια άνοδος της κερδοφορίας του χρηματοοικονομικού όπου μετά

την δεκαετία του ’00 όπου η χρηματιστικοποίηση είχε αποκτήσει μεγάλη ισχύ .

Άρα το πλέον λογικό θα ήταν η στροφή των επενδύσεων κατά κύριο λόγο στις

χρηματαγορές όπως και έγινε . Πλέον οι επιχειρήσεις αντικαθιστούν την μακροχρόνια

κερδοφορία τους με την βραχυχρόνια. Σκοπός ήταν η αύξηση της σημερινή αξίας της

μετοχής κάθε εταιρίας στο χρηματιστήριο αφού μέσω αυτής αποκόμιζε τεράστια

κέρδη και μπορούσε να επιβιώσει .

36

Αυτή η τάση βέβαια στέρησε πάρα πολλές επενδύσεις από την πραγματική οικονομία

και τον βιομηχανικό τομέα. Αυτό βέβαια δεν μπορεί να χαρακτηριστεί υγειές . Ο

βιομηχανικός τομέας δημιουργεί κύκλους και μπορεί να ωθήσει την οικονομία σε

μεγαλύτερη μεγέθυνση απ’ ότι ο χρηματοοικονομικός. Ο λόγος είναι ο εξής , κάθε

βιομηχανία λαμβάνει προϊόντα ως εισροές άρα κινεί και άλλες βιομηχανικές μονάδες

( που με την σειρά τους κινούν και άλλες. Επίσης προσλαμβάνει εργαζόμενους που

θα καταναλώσουν τους μισθούς τους σε αγαθά άρα αυξάνεται η ζήτησή τους και

αυτό επηρεάζει θετικά την εταιρίες που τα παράγουν αφού θα επεκτείνουν την

παραγωγή τους μέσω επενδύσεων και όλη αυτή η διαδικασία είναι κλειδί για αειφόρο

ανάπτυξη . Από την άλλη στον χρηματοοικονομικό τομέα υπάρχουν μόνο δύο

αντισυμβαλλόμενοι ( εταιρίες ή φυσικά πρόσωπα ) που στην ουσία «τζογάρουν» και

ανάλογα με την επίδοση της αγοράς κερδίζουν ή ζημιώνονται. Μια τέτοια αμφίδρομη

διαδικασία δεν έχει αντίκτυπο στην πραγματική οικονομία και δεν μπορεί να

αποτελέσει «σπίθα για ανάπτυξη» . Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι εφόσον ο

βιομηχανικός τομέας έπαψε να είναι τόσο επικερδής η στροφή προς τον

χρηματοοικονομικό ήταν μονόδρομος . Οι διαστάσεις όμως που πήρε το φαινόμενο

ήταν τόσο μεγάλες που τελικά αποδείχθηκε ζημιογόνο για το σύνολο της οικονομίας-

κοινωνίας .

Συμπερασματικά , οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές οδήγησαν σε απουσία ενιαίου

κοινωνικού στόχου , πίεση προς τους μικρομεσαίους που έχουν μεγάλη δυναμική για

την οικονομία και την κινούν σε μεγάλο βαθμό , απουσία κράτος δικαίου , εξάρτηση

από τον χρηματοοικονομικό κλάδο ο οποίος δομήθηκε λάθος και οδηγεί σε συνεχείς

κρίσεις με μεγάλες ζημίες για την οικονομία , συσσώρευση χρεών, χαμηλούς

ρυθμούς ανάπτυξης . και μεγάλη εισοδηματική ανισότητα .

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω τα δύο φαινόμενα μόνο θετικά δεν είχαν να

προσφέρουν για το σύνολο και την ευημερία σήμερα . Η επιστημονική κοινότητα

προτείνει στροφή σε κευνσιανές πολιτικές όπως αυτές την «χρυσή εποχής» μετά τον

πόλεμο . Διαβάζοντας την βιβλιογραφία πιο άμεσα μέτρα που προτείνονται είναι η

δημιουργία κινήτρων για αύξηση των επενδύσεων στον βιομηχανικό τομέα που όπως

ειπώθηκε είναι το κλειδί για την ανάπτυξη . Αυτό μπορεί να γίνει με μείωση της

φορολογίας στις βιομηχανίες και στα προϊόντα που παράγουν έτσι ώστε να αυξηθεί η

κερδοφορία και να δημιουργηθούν κίνητρα για επενδύσεις . Επίσης προτείνεται η

κατάργηση των ευέλικτων μορφών εργασίας και αύξηση των μισθών για τόνωση την

ζήτησης και της κατανάλωσης . Άλλο ένα κλειδί για τον περιορισμό της

37

κερδοσκοπίας που δημιουργεί τεράστια προβλήματα και φούσκες είναι η ελεγχόμενη

κίνηση κεφαλαίων καθώς επίσης και η επιβολή αυστηρών κανόνων δανειοδότησης

έτσι ώστε να μειώνεται ο κίνδυνος αθέτησης αποπληρωμής τους .

Όπως έχει πει ο Tobin «όσο δίνεται μεγάλο βάρος σε επενδύσεις

χρηματοοικονομικού τύπου που δεν ισοδυναμούν με την κοινωνική τους

παραγωγικότητα θα οδηγούμαστε σε αστάθεια και κρίση .» Έπειτα την κρίση του

2008 , αντιλαμβανόμαστε ότι η δομή της αγοράς σήμερα έχει τεράστια προβλήματα

τα οποία κυρίως καρπώνεται οι μικρομεσαία τάξη . Ο νεοφιλελευθερισμός

αδιαφορώντας για την ιστορία και την ανάγκες τις κάθε οικονομίας εφαρμόζεται

καθολικά και οδηγεί σε βαθύτερη ύφεση τις χώρες και η χρηματιστικοποίηση έχει

εισχωρήσει σε κάθε κλάδο της οικονομίας με αποτέλεσμα μια κρίση σε ένα τομέα να

επηρεάζει σε τεράστιο βαθμό το σύνολο της οικονομίας αφού όλες οι οικονομικές

δραστηριότητες εξαρτώνται από τον χρηματοοικονομικό τομέα .Βρισκόμαστε λοιπόν

σε ένα τέλμα όπου η επιστημονική κοινότητα πρέπει με κάθε τρόπο να επηρεάσει της

κρατικές πολιτικές για το καλό της συνολικής κοινωνικής ευφορίας .

38

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Krugman P ., 2009, “The Return of Depression Economics and the crisis of 2008” ,

London, New York: Norton & Company

Epstein G., 2005, “Introduction : Finalization and the World Economy ” , UK:

Edward Elgar Publishing , Inc

Alfredo Saad-Filho and Deborah Johnston , eds , 2005, “Neoliberalism , A Critical

Reader”, London : Pluto Press

Birch and Mykhnenkov , eds, 2010, “The Rise and the Fall of Neoliberalism, The

Collapse of an Economic Order ?”, London : Zed Books

Dumenil G., LevyD., 2011, “The Crisis of Neoliberalism” , London : Harvard

University

Fine B., 2011, “Πέραν της χρηματιστικοποίησης” , στο Βλάχου Ά., Θεοχαράκης Ν.

Bellamy , Foster J., 2007 , “The Finalization of Capitalism”, Monthly Review, vol.

58 , no 11

Bellamy , Foster J., 2008, “The Finalization of Capital and The Crisis” , Monthly

Review, vol. 59 , no 11

Palley t., 2007, “Finalization : What it is and Why it matters ”, Working paper Series

, no.153, Political Economy Research Institute , University of Massachusetts