1

3ο ΓΕΛ Γαλατσίου

2014-2015

Τάξη: Α

Ερευνητική εργασία

Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ

Επιβλέπουσα Καθηγήτρια:

Βαλωμενου Γεωργία

Αθηνα, Μάιος 2015

2

ΠΊΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΈΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ....................................................................................................................................................................................3

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ..............................................................................................................................................................3

ΟΡΙΣΜΟΣ ......................................................................................................................................................................................3

ΕΙΔΗ ΒΙΑΣ ................................................................................................................................. 4

ΑΙΤΙΕΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ .......................................................................................................... 4

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ................................................................................... 4

ΑΙΤΙΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ ................................................................................................................5

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ............................................................................................................................... 5

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ............................................................................................................................... 7

ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ........................................................................ 9

ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ .......................................9

ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ ................ 11

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ......................................................................................................................................................... 12

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ............................................................................................................... 12

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ................................................................................................ 15

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ .................................................................................................................. 27

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ...................................................................................................................................... 28

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το θέμα με το οποίο θα ασχοληθούμε στη φετινή ερευνητική εργασία είναι ο σχολικός εκφοβισμός. Είναι ένα φαινόμενο που ιδιαίτερα στις μέρες μας έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις. Παρατηρείται δυστυχώς

μεταξύ συμμαθητών. Αποτελέσματα του είναι τα θύματα να οδηγούνται στο περιθώριο, να βλάπτεται η ψυχική τους υγεία και πιο σπάνια να οδηγούνται σε ακραίες λύσεις. Τα βήματα που θα ακολουθηθούν για

να φτάσουμε στην ολοκλήρωση της εργασίας είναι:

Συγκέντρωση και παρουσίαση πληροφοριών των ορισμών που θα χρησιμοποιηθούν.

Συγκέντρωση πληροφοριών που θα αφορούν τα ποσοστά παρουσίας του bullying με την πάροδο των χρόνων.

Δημιουργία ερωτηματολογίου σχετικά με τη γνώμη του καθενός και τις εμπειρίες του πάνω στο bullying (θα μοιραστεί και θα απαντηθεί από τους μαθητές του σχολείου). Έτσι θα γίνει παρουσίαση

ποσοστών εμφάνισης ενδοσχολικής βίας στο σχολείο μας.

Συνάντηση και συζήτηση με ανθρώπους εξειδικευμένος στο θέμα (ψυχολόγους, καθηγητές).

Παρουσίαση της εργασίας και προτάσεις αντιμετώπισης του θέματος. Η συγκεκριμένη εργασία απευθύνεται κυρίως σε: μαθητές, καθηγητές, γονείς, ψυχολόγους που μελετούν το φαινόμενο. Σκοπός

μας είναι να ευαισθητοποιήσουμε τις παραπάνω ομάδες και να τις πληροφορήσουμε επί του θέματος.

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΟΡΙΣΜΟΣ

Ο όρος «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» (school bullying), όπως και ο όρος

«θυματοποίηση» (victimization) χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν μια κατάσταση κατά

την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και

επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση

σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.

Συχνά το «ισχυρότερο» παιδί αντλεί από την πράξη του κάποιο όφελος, όπως ευχαρίστηση,

κύρος, υλικά αποκτήματα, ενώ το «αδύναμο» παιδί δεν μπορεί να προστατέψει με

ουσιαστικό και ριζικό τρόπο τον εαυτό του.

Ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο είναι και ομαδικό φαινόμενο, καθώς δεν αφορά μόνο το

μαθητή που εκφοβίζει και εκείνον που εκφοβίζεται, αλλά και όσους είναι παρόντες ή

γνωρίζουν την ύπαρξή του, δηλαδή τους παρατηρητές, οι οποίοι μπορεί να είναι είτε μαθητές

είτε ενήλικες.

Ένα σημείο το οποίο χρήζει διευκρίνισης είναι ότι όλες οι μορφές μαθητικής επιθετικότητας

δεν αποτελούν εκφάνσεις του σχολικού εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο.

Η επιθετικότητα, η οποία αποτελεί οικουμενικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης, δεν

στοχεύει πάντα στην εμπρόθετη και επαναλαμβανόμενη τρομοκράτηση των «αδύναμων» και

συνεπώς δεν αποτελεί σε όλες τις περιπτώσεις μορφή εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Για

παράδειγμα, η έκφραση επιθετικότητας στα πλαίσια κάποιου παιχνιδιού εξαιτίας μιας

διαφωνίας, δεν αποτελεί αναγκαστικά μορφή εκφοβισμού.

Επίσης, η επιθετικότητα μπορεί να μετασχηματιστεί σε μορφές συμπεριφοράς κοινωνικά

4

αποδεκτές, όπως είναι η διεκδικητικότητα, η πρωτοβουλία, το θάρρος της γνώμης, η

δημιουργικότητα, η επιθυμία για μάθηση. Στις περιπτώσεις του εκφοβισμού και της βίας στο

σχολείο, η επιθετικότητα και η δύναμη (σωματική, ψυχολογική ή κοινωνική)

διαστρεβλώνονται, γίνονται μέσο επιβολής και μάλιστα ένας τρόπος συσχέτισης με τους

άλλους σε δυαδικό και ομαδικό επίπεδο.

ΕΙΔΗ ΒΙΑΣ Σωματική βία: Από χαστούκι μέχρι βαριά σωματική βλάβη, συμπεριλαμβάνοντας

καθετί που προξενεί πόνο, τραυματισμό ή που έχει πρόθεση να βλάψει. Και o βιασμός και κάθε άλλη βίαιη & καταπιεστική συμπεριφορά προς το σώμα χτυπήματα, Ψυχολογική βία: Υποτιμητικές συμπεριφορές, ταπείνωση μέχρι σοβαρή ψυχολογική βλάβη (ιδ. σε μακρόχρονη ή και έντονη έκθεση). Διαρκές κριτικάρισμα, υποτίμηση & κοροϊδίες (εαυτού, οικογένειας, φίλων, παρελθόντος). Προσπάθειες εξευτελισμού, ψέματα, υπονόμευση της αυτοεκτίμησης.

Συναισθηματική βία : Ιδιαίτερα καταπίεση κι εξαναγκασμοί που εκμεταλλεύονται την ψυχολογική και συναισθηματική μας εξάρτηση, πιθανώς με απειλές κι εκβιασμούς. Τα όρια συγχέονται με την ψυχολογική βία. Ιδιαίτερα σοβαρή για τις νέες και τα παιδιά, αλλά και για κάθε άτομο "αποκλεισμένο" από ευρύτερη κοινωνικότητα. Συχνά σε συνδυασμό με στέρηση-απομόνωση.

Λεκτική βία: Φωνές, βρισιές, εξευτελισμοί, απειλές & τρομοκράτηση (με στόχο το ίδιοτο θύμα ή και οικείους του). Αποτελεί τμήμα της ψυχολογικής & συναισθηματικής βίας, συνήθως συμπεριλαμβάνει τις απειλές, ενώ η τρομοκράτηση συνήθως συμπεριλαμβάνει κι άλλους τρόπους βίας. Απειλές, εκφοβισμοί, εκβιασμοί: Απειλές βίας ή πρόκλησης κάθε είδους κακού στον απειλούμενο, στον εαυτό του ή σε άλλους (παιδιά, οικογένεια, κατοικίδια κλπ.), Απειλές για καταγγελίες στις αρχές που θα θέσουν σε κίνδυνο κάτι σημαντικό για το θύμα ή και αντίστοιχων αναφορών που επίσης μπορεί να κοστίσουν στο θύμα π.χ. αναφορά σε κάποιον καθηγητή.

Σεξουαλική βία & παρενόχληση: Επιβολή σεξουαλικής πράξης ή συμπεριφορών ενάντια στη θέληση του θύματος, πίεση για σεξουαλικές συμπεριφορές που το κάνουν να νιώθει άσχημα.

ΑΙΤΙΕΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ

Η ενδοσχολική βία αυξάνεται όλο και περισσότερο στις μέρες μας. Τα βασικότερα αίτια είναι:

το ψυχολογικό προφίλ του θύτη

το οικογενειακό περιβάλλον και η επίδραση που ασκεί,

το ψυχολογικό κλίμα του σχολείου

η προβολή βίας από τα Μ.Μ.Ε. και

τα κοινωνικά προβλήματα.

5

ΓΙΑ ΠΟΙΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΕΝΑ ΠΑΙΔΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΕΧΕΤΑΙ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΒΙΑΣ

ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ;

Πάρα πολλοί μαθητές σε όλο τον κόσμο δέχονται επιθέσεις εκφοβισμού και βίας στο σχολείο.

Το γεγονός, όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν κάνει κάτι λανθασμένο που να δικαιολογεί την

εκδήλωση τέτοιου είδους συμπεριφορών εναντίον τους. Πολλές φορές στόχος γίνεται το

«διαφορετικό», το οποίο μπορεί να αφορά σε οποιοδήποτε ανθρώπινο γνώρισμα, είτε εξωτερικό

είτε εσωτερικό. Για παράδειγμα το χρώμα του δέρματος, η εθνικότητα, το φύλο, το βάρος, η

σχολική επίδοση, η κοινωνική συστολή. Για ποιους λόγους ένας μαθητής αναπτύσσει

εκφοβιστικές και βίαιες συμπεριφορές; Η εκδήλωση εκφοβιστικών συμπεριφορών είναι σε

μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα πολυποίκιλων εμπειριών και ερεθισμάτων στα οποία έχει εκτεθεί

το παιδί που εκφοβίζει κατά τη διάρκεια της αναπτυξιακής του πορείας. Τα παιδιά που

εκφοβίζουν μπορεί σε άλλο χώρο ή χρόνο να ήταν ή και να είναι ακόμα και τώρα αποδέκτες

εκφοβιστικών και βίαιων συμπεριφορών. Οι μαθητές συχνά εκφοβίζουν για να νιώσουν

ανώτεροι από τους άλλους καθώς αντλούν ισχύ και δύναμη από τη συγκεκριμένη μορφή

συμπεριφοράς. Επίσης, μέσα από την εκδήλωση εκφοβιστικών συμπεριφορών μπορεί να

στοχεύουν στο να τραβήξουν την προσοχή, να τύχουν αποδοχής και να γίνουν περισσότερο

δημοφιλείς από ότι ήταν στο παρελθόν. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν γίνονται περισσότερο

δημοφιλείς, αλλά αντίθετα η πλειοψηφία της μαθητικής κοινότητας τους φοβάται και προσπαθεί

να τους αποφύγει. Ακόμα, οι μαθητές που εκφοβίζουν σε αρκετές περιπτώσεις είναι

δυστυχισμένοι και προσπαθούν να μεταφέρουν το έλλειμμα χαράς που νιώθουν στους άλλους.

Ένα άλλο στοιχείο που συνδέεται με την εκδήλωση εκφοβιστικών συμπεριφορών είναι και τα

συναισθήματα ζήλιας που μπορεί να νιώθει το παιδί που εκφοβίζει για τον αποδέκτη της

εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Οι μαθητές που εκφοβίζουν στοχεύουν στη «διαφορετικότητα» του

άλλου για να τον κάνουν να νιώσει άσχημα για τον εαυτό του και να τον απαξιώσουν.

ΑΙΤΙΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

Συχνά οι νέοι οδηγούνται στον Διαδικτυακό εκφοβισμό εξαιτίας της βίωσης έντονων

συναισθημάτων όπως θυμός, απόγνωση είτε πάλι και εκδίκηση, που μπορεί να προέρχεται τόσο

από τις προβληματικές σχέσεις που υπάρχουν στο οικογενειακό περιβάλλον όσο και εξαιτίας

μιας ευρύτερης κοινωνικής δυσλειτουργικότητας που παρουσιάζει το άτομο. Σε μερικές

περιπτώσεις ο Διαδικτυακός εκφοβισμός αποτελεί μορφή ψυχαγωγίας[εκκρεμεί παραπομπή]

στοχεύοντας στην εκδήλωση ποικίλων αντιδράσεων και στην ικανοποίηση αναγκών που

σχετίζονται με την επιβολή εξουσίας και ελέγχου.[εκκρεμεί παραπομπή] Σπανιότερα, η

αποστολή μηνυμάτων σε λάθος παραλήπτες μπορεί να αποτελέσει αιτία του φαινομένου.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού είναι ποικίλες, σοβαρές και μακροχρόνιες και αφορούν

στα παιδιά που θυματοποιούνται, αλλά και τα παιδιά θύτες καθώς επίσης και τα παιδιά

παρατηρητές. Η τελευταία κατηγορία αναφέρεται στους μαθητές οι οποίοι παραμένουν αμέτοχοι

χωρίς να υποστηρίζουν ή να προστατεύουν μία από τις δύο πλευρές. Συνήθως αισθάνονται

6

άβολα και αναποφάσιστοι σχετικά με το ποιος είναι ο υπεύθυνος ή αν το θύμα άξιζε της

συγκεκριμένης αντιμετώπισης ή όχι.

Ενώ οι παρακάτω επιπτώσεις ενδέχεται να προκαλούνται και από άλλους παράγοντες, οι έρευνες

γύρω από το θέμα, δείχνουν τις επιπτώσεις αυτές να είναι πολλοί συχνές στα θύματα, στους

θύτες, άλλα και στους αμέτοχους μαθητές του σχολικού εκφοβισμού.

Τα παιδία που εκφοβίζονται

• Έχουν περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από κατάθλιψη και άγχος και μερικά από τα

συμπτώματα που αναγράφονται παρακάτω, μπορεί να εξακολουθήσουν να υπάρχουν μέχρι την

ενηλικίωση:

• Έχουν συχνά τάσης αυτοκτονίας που μπορεί να συνεχίσουν και μέχρι την ενηλικίωση. Σε μία

μελέτη, οι ενήλικες που υπήρξαν θύματα σχολικού εκφοβισμού ήταν 3 φορές πιο πιθανόν να

κάνουν σκέψεις για αυτοκτονία.

• Είναι πιο πιθανόν να παρουσιάσουν σωματικά συμπτώματα που περιλαμβάνουν,

πονοκέφαλους ημικρανίες, δερματικά προβλήματα ( π,χ., έκζεμα, ή ψωρίαση) έλκος, τρέμουλο,

αυξημένους παλμούς κρίσεις πανικού κ.α.

• Σχετική έρευνα έδειξε ότι τα θύματα σχολικού εκφοβισμού – δημοτικής ηλικίας– είχαν τις

διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν ψυχωτικά συμπτώματα στην εφηβεία

• Είναι πιο πιθανό να παραπονιούνται για την υγεία τους. Σε μία μελέτη, η θυματοποίηση

σχετίστηκε με την κατάσταση υγείας χρόνια αργότερα.

• Μείωση της σχολικής απόδοσης και παρουσίας στο σχολείο, όπως και αυξημένες πιθανότητες

να παρατήσουν εντελώς το σχολείο.

• Έχουν περισσότερες πιθανότητες να αντιδράσουν με εξαιρετικά βίαιο τρόπο. Σε 12 από τα 15

περιστατικά στη δεκαετία του 1990, όπου μαθητές έριξαν πύρα στο σχολείο τους, οι σκοπευτές

ήταν θύματα σχολικού εκφοβισμού.

αυξημένο αίσθημα θλίψης και μοναξιάς

αλλαγές στον ύπνο και στις διατροφικές συνήθειες

απώλειας ενδιαφέροντος για δραστηριότητες

Τα παιδία που εκφοβίζουν

• ‘Έχουν αυξημένες πιθανότητες κατάχρησης αλκοόλ και άλλων ναρκωτικών κατά την περίοδο

της εφηβείας καθώς και ως ενήλικες.

• Είναι πιο πιθανό να εμπλακούν σε καυγάδες, σε βανδαλισμούς και να παρατήσουν το σχολείο.

• Είναι πιο πιθανό να ασκήσουν πρόωρη σεξουαλική δραστηριότητα.

• Είναι πιο πιθανό να έχουν προβλήματα με τον νόμο όταν ενηλικιωθούν. Σε μία μελέτη, 60%

των αγοριών που εκφόβιζαν στο Γυμνάσιο είχαν είδη προβλήματα με τον νόμο πριν

συμπληρώσουν τα 24 έτη. Επίσης αυτά τα άτομα όταν ενηλικιωθούν είναι πιο πιθανόν να

ασκούν βία στους συντρόφους τους και στα παιδία τους και αδυνατούν να κρατήσουν τις φιλικές

τους σχέσεις.

Τα παιδία παρατηρητές

• Έχουν αυξημένες πιθανότητες να καπνίζουν και να κάνουν κατάχρηση αλκοόλης ή άλλων

ναρκωτικών.

• ‘Έχουν αυξημένα προβλήματα ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένων της κατάθλιψη και το

άγχος.

• Είναι πιο πιθανόν να απουσιάζουν συχνά από το σχολείο.

7

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ Σοκ έχει προκαλέσει στη διεθνή κοινότητα η αυτοκτονία της 15χρονης πλέον Αμάντα Τοντ από

το Βανκούβερ του Καναδά και τις επιπτώσεις που ενέχει η κακή χρήση του Διαδικτύου.

Το μαρτύριο της Αμάντα ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια, όταν με τους συμμαθητές της άρχισαν

να χρησιμοποιούν τους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης και να κάνουν chat και με άγνωστους

ανθρώπους μέσω webcam. Τότε, ένας άντρας 32 χρονών με τη μέθοδο της παραπλάνησης και

χρησιμοποιώντας κομπλιμέντα έπεισε τη 12χρονη τότε Αμάντα να του στείλει μία φωτογραφία

χωρίς στηθόδεσμο. Από τότε, ξεκίνησε ο Γολγοθάς της ανήλικης, καθώς δέχθηκε εκβιασμούς

πως αν δεν προχωρήσει σε ένα είδος επίδειξης προς τέρψιν του 32χρονου εκείνος θα έστελνε την

ημίγυμνη φωτογραφία της σε όλους της τους συμμαθητές. Το κορίτσι δεν προχώρησε και τελικά

ο άνδρας απέστειλε τη φωτογραφία της παντού, ενώ είχε προχωρήσει και στη δημιουργία

ψεύτικου προφίλ στο Facebook με κεντρική φωτογραφία την επίμαχη.

8

Το κορίτσι απομονώθηκε από το φιλικό της περιβάλλον, ενώ το κλίμα ήταν τόσο βαρύ γύρω της,

που αναγκάστηκε να αλλάξει και σχολεία. Οι κρίσεις πανικού και άγχους, αλλά και η κατάθλιψη

της χτύπησαν την πόρτα. Το επόμενο στάδιο ήταν η χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ.

Ωστόσο, αν και το κορίτσι φάνηκε πως στο τελευταίο σχολείο όπου μετεγγράφηκε, αν και

παρέμενε απομονωμένη από τους συμμαθητές της, τα πράγματα πήγαιναν κάπως καλύτερα για

εκείνη, τελικά, δέχθηκε και πάλι τον εξευτελισμό, ενώ έπεσε και θύμα ενδοσχολικής βίας.

Αποτέλεσμα ήταν να αποπειραθεί να αυτοκτονήσει καταπίνοντας χλωρίνη.

Εκείνη η απόπειρα ήταν μεν αποτυχημένη, ωστόσο, η Αμάντα μερικες μερες μετα πέτυχε τον

«στόχο» της. Έδωσε τέλος στη ζωή της. Πριν όμως από το τέλος, η ίδια μέσω ενός βίντεο που

ανήρτησε στο YouTube στις 7 Σεπτεμβρίου εξηγούσε τι της είχε συμβεί. Ο λόγος δεν ήταν

άλλος από το να αφυπνίσει τη διεθνή κοινότητα για τους κινδύνους που ενέχουν από την κακή

χρήση του διαδικτύου, αλλά και για να βοηθήσει κι άλλους εφήβους που πιθανότατα να

αντιμετωπίζουν το ίδιο με εκείνη πρόβλημα.

Όπως αναφέρεται στην «περιγραφή» του βίντεο: «Παλεύω για να μείνω σε αυτό τον κόσμο,

γιατί τα πάντα με αγγίζουν τόσο βαθιά. Δεν το κάνω αυτό (σ.σ. το βίντεο) για να τραβήξω την

προσοχή. Το κάνω για να αποτελέσω έμπνευση και να δείξω ότι είμαι δυνατή. Έκανα πράγματα

στον εαυτό μου προκειμένου να διώξω τον πόνο, γιατί προτιμούσα να κάνω κακό στον εαυτό

μου, παρά σε κάποιον άλλο. Οι μισητές θα είναι πάντα μισητές αλλά σας παρακαλώ μη μισείτε.

Ελπίζω να σας δείξω ότι όλοι μας έχουμε μια ιστορία και όλων μας το μέλλον θα είναι λαμπρό

μια μέρα, το μόνο που έχετε να κάνετε είναι να το παλεύετε. Άλλωστε είμαι ακόμα εδώ, δεν

είμαι;».

Τελικά, η 15χρονη Αμάντα

δεν είναι ακόμα εδώ. Δεν

κατάφερε να βγει νικήτρια

από τη μάχη της να κρατηθεί

σε αυτό τον κόσμο. Το

βίντεο της, ωστόσο, και

κυρίως μετά την ανακοίνωση

του θανάτου της έχει πάνω

από 3,75 εκατομμύρια

«χτυπήματα» και έχει

προκαλέσει κύμα συζήτησης

γύρω από τη σωστή χρήση

του Διαδικτύου από τους

εφήβους.

9

ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ

Στα πλαίσια της πρόληψης έχουν εφαρμοστεί κάποια προγράμματα κατά του εκφοβισμού και

της ενδοσχολικής βίας (π.χ. Νορβηγικό μοντέλο Dan Olweus, φινλανδικό μοντέλο

KIVAKOULOU, στην Ελλάδα το πρόγραμμα της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. «Stop στην ενδοσχολική βία»

κ.α.).

Η αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων αυτών οφείλεται κυρίως στην υιοθέτηση της

Κοινωνικής-Οικολογικής προσέγγισης, μιας ολιστικής προσέγγισης, που στοχεύει στην αλλαγή

του κλίματος του σχολείου, ώστε να μην αναπαράγει τη βία. Στα πλαίσια της ολιστικής

προσέγγισης οι παρεμβάσεις αφορούν όλους: το σχολείο, την τάξη, τον εκπαιδευτικό, τους

μαθητές, τους γονείς τους και ολόκληρη την τοπική κοινωνία.

Κάποιες αποτελεσματικές πρακτικές, σε επίπεδο σχολείου και τάξης, για εφαρμογή μιας

στρατηγικής ενάντια στη βία, είναι:

Σε επίπεδο σχολείου:

• σύνταξη Σχολικής Επιτροπής ενάντια στον εκφοβισμό & την ενδοσχολική βία

• σύνταξη Διακήρυξης του σχολείου ενάντια στη βία: δικαιώματα-υποχρεώσεις-καθήκοντα

για όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας

• αύξηση της επίβλεψης του σχολικού χώρου

• ευαισθητοποίηση και συνεργασία με τους γονείς, προκειμένου να σταματήσει ο κύκλος

αναπαραγωγής και ενθάρρυνσης της ενδοσχολικής βίας

Σε επίπεδο τάξης:

• συζήτηση στην τάξη για τον ορισμό & τις μορφές της ενδοσχολικής βίας και του

εκφοβισμού

• συζήτηση για τις επιπτώσεις του εκφοβισμού

• ενημέρωση σχετικά με το γιατί η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός δεν είναι αποδεκτά από

το σχολείο

• τρόποι & προτάσεις για πρόληψη και αντιμετώπιση από τους μαθητές: σύνταξη των

κανόνων της τάξης ενάντια στη βία

• παροχή βοήθειας από μαθητές σε άλλους, για την επίλυση των συγκρούσεων που θα

μπορούσαν να οδηγήσουν σε εκφοβισμό

• προαγωγή των συνεργατικών αλληλεπιδράσεων

• παροχή ευκαιριών για θετική έκφραση της επιθετικότητας (π.χ. μέσω των αθλημάτων)

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Κάθε μέλος της σχολικής κοινότητας έχει ρόλο και ευθύνη για την αντιμετώπιση του σχολικού

εκφοβισμού. Ο βαθμός εμπλοκής κάθε μέλους, σχετίζεται τόσο με την ιδιότητά του, όσο και με

τη σοβαρότητα, τη συχνότητα και την ένταση του περιστατικού εκφοβισμού. Άλλος είναι ο

ρόλος και η ευθύνη του διευθυντή του σχολείου, άλλος του δασκάλου, άλλος των συμμαθητών,

άλλος των γονιών.

Ωστόσο, θα πρέπει όλοι να συνεργαστούν σε ένα πλαίσιο παράλληλων δράσεων, διότι, αφού η

αιτιολογία του εκφοβισμού είναι πολυπαραγοντική και η αντιμετώπισή του θα πρέπει να είναι

10

πολυεπίπεδη.

Άμεσες Δράσεις:

Διευθυντής:

• Καταγράψτε το περιστατικό, δίνοντας πληροφορίες για το πού και πότε συνέβη το

περιστατικό, για το ποιοι συμμετείχαν, ποιοι παρατηρούσαν, τι μορφή εκφοβισμού

ασκήθηκε και περιγράφοντας το τι ακριβώς έγινε.

• Διατηρείστε αρχείο καταγραφής των περιστατικών, ώστε να μπορούν να έχουν εύκολη

πρόσβαση σε αυτό και τα υπόλοιπα ενδιαφερόμενα μέρη

• Προσδιορίστε αν πρόκειται για επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά παραβίασης των

κανόνων ενάντια στη βία

• Αν πρόκειται για επαναλαμβανόμενη εκφοβιστική συμπεριφορά, επικοινωνήστε με τους

γονείς του παιδιού τηλεφωνικά και κανονίστε μια συνάντηση για να συζητήσετε

• Καθορίστε τις συνέπειες για το παιδί που εκφοβίζει, ύστερα από τη συζήτηση με τους

γονείς, το παιδί που εκφοβίζει, τα παιδιά-υποστηρικτές του παιδιού που εκφοβίζει, και τη

Σχολική Επιτροπή

• Σχεδιάστε τον τρόπο παρακολούθησης του προβλήματος ώστε να έχετε εποπτεία της

εξέλιξης της κατάστασης

Εκπαιδευτικοί:

• Μιλήστε στο παιδί που εκφοβίζεται και ακούστε με προσοχή και σοβαρότητα αυτά που

έχει να σας πει. Διαβεβαιώστε το παιδί ότι θα ανταποκριθείτε άμεσα για να το

προστατεύσετε και ότι είστε διαθέσιμος να παράσχετε κάθε δυνατή βοήθεια. Πείτε στο

παιδί, να σας κρατά ενήμερο σχετικά με οποιαδήποτε εξέλιξη

• Συζητήστε με τους γονείς του παιδιού, εκφράστε τις ανησυχίες σας και δείξτε ότι είστε

αποφασισμένος να αναλάβετε δράση

• Εξακριβώστε ποιο παιδί είναι αυτό που εκφοβίζεται ή αυτό που εκφοβίζει

• Εξακριβώστε αν υπάρχει ομάδα παιδιών η οποία ενθαρρύνει ή/και υποστηρίζει το παιδί

που εκφοβίζει

• Οδηγήστε το παιδί που εκφοβίζει στο γραφείο του Διευθυντή και συζητήστε σοβαρά μαζί

του για το περιστατικό

• Υποστηρίξτε το παιδί που εκφοβίζεται σε συνεργασία με τον Διευθυντή

Συμμαθητές μέσα στην τάξη:

• Προσδιορίστε ποιοι συμμαθητές σας ήταν παρόντες στο περιστατικό εκφοβισμού

• Ξεκαθαρίστε αν συμμετείχαν ως ουδέτεροι παρατηρητές ή αν ενθάρρυναν το παιδί που

εκφοβίζει

• Συζητήστε μαζί τους για το ποια θα ήταν η κατάλληλη συμπεριφορά σε μια τέτοια

περίπτωση (π.χ. να μιλήσουν σε κάποιον ενήλικα για να βοηθήσει) και για το ποιες

ευθύνες έχουν όταν παρατηρούν να συμβαίνει περιστατικό εκφοβισμού

• Συζητήστε σχετικά με το τι θα μπορούσαν να είχαν κάνει για να αποφευχθεί ο εκφοβισμός

και να εξασφαλίσουν ένα ασφαλές περιβάλλον τόσο για τους ίδιους όσο και για τους

συμμαθητές τους

Κάποια μοντέλα συνομηλίκων, που αποτελούν στρατηγικές αντιμετώπισης των περιστατικών

εκφοβισμού από μαθητές προς μαθητές στο πλαίσιο του σχολείου, είναι επιγραμματικά:

• Η προσέγγιση που δεν εστιάζει στο φταίξιμο

• Προσεγγίσεις υποστήριξης μεταξύ των συνομηλίκων

• Το μοντέλο του «συνομηλίκου πρότυπο»

11

• Το μοντέλο της «συμβουλευτικής μεταξύ συνομηλίκων»

• Το μοντέλο της «Διαμεσολάβησης»

Γονείς παιδιού που εκφοβίζεται:

• Συνεργαστείτε στενά με το σχολείο για να πληροφορηθείτε για την έκταση και τη

σοβαρότητα του περιστατικού καθώς και για τους τρόπους αντιμετώπισής του

• Παρέχετε στο παιδί σας υποστήριξη και ασφάλεια, χωρίς να το κατακρίνετε

• Ακούστε προσεκτικά τι έχει να σας πει το παιδί σας για τα συναισθήματά του και για τις

ανάγκες του

• Παρακολουθείτε την εξέλιξη της κατάστασης αλλά και την υγεία του παιδιού σας

• Αν το παιδί σας παραπονιέται για μεγάλο χρονικό διάστημα ότι έχει σωματικούς πόνους,

αν παρατηρείτε ότι έχει δυσκολίες στον ύπνο ή αν αρνείται επίμονα να πάει στο σχολείο,

επισκεφτείτε έναν ειδικό ψυχικής υγείας για παιδιά.

Γονείς παιδιού που εκφοβίζει:

• Συζητήστε με τον Διευθυντή του σχολείου για το περιστατικό εκφοβισμού που προκλήθηκε

από το παιδί σας

• Συνεργαστείτε με το σχολείο, για την αντιμετώπιση του προβλήματος του παιδιού σας

σχετικά με τη βία

• Συνεργαστείτε με τον Διευθυντή και τον δάσκαλο του παιδιού σας για την εφαρμογή των

κανόνων, των συνεπειών και την πρόληψη τέτοιων συμπεριφορών

• Παρακολουθήστε την εξέλιξη της κατάστασης και συνεργαστείτε στενά με το σχολείο.

• Παρατηρήστε αν το παιδί σας εμπλέκεται συχνά σε καβγάδες ή εκδηλώνει εκφοβιστική

συμπεριφορά και με τα παιδιά της γειτονιάς ή και με εσάς στο σπίτι. Μιλήστε γι’ αυτά στο

Διευθυντή και το δάσκαλο της τάξης και συνεργαστείτε μαζί τους για να πάρετε βοήθεια

Όλα τα παραπάνω αποτελούν κάποιες άμεσες δράσεις σε επίπεδο πρόληψης και αντιμετώπισης

στις οποίες μπορεί να προβεί το σχολείο, από μόνες τους όμως δε μπορούν να δώσουν λύση στο

πρόβλημα του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο.

Χρειάζεται ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα παρέμβασης, στο οποίο να συμμετέχει το σύνολο της

σχολικής κοινότητας αλλά και ευρύτεροι κοινωνικοί φορείς, προκειμένου να υπάρξει

αποτελεσματική πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου.

ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

Αγνόηση ενοχλητικών μηνυμάτων, σε περίπτωση ωστόσο απειλών συνιστάται αναφορά

των μηνυμάτων και λήψη προληπτικών μέτρων .

Αποκλεισμός του αποστολέα που στέλνει απειλητικά ή ενοχλητικά μηνύματα

Προειδοποίηση του αποστολέα

Αναφορά του περιστατικού στην αστυνομία είτε σε κάποια αρμόδια υπηρεσία Δίωξης

Ηλεκτρονικού εγκλήματος

Αναφορά της περίστασης στον γονέα ή τον κηδεμόνα του ατόμου.

12

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

Το ερευνητικό μέρος περιλαμβάνει έρευνα δημοσκόπησης με ερωτηματολόγιο που μοιράστηκε σε

μαθητές του σχολείου:

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

Ερευνητική Εργασία με θέμα τον σχολικό και διαδικτυακό εκφοβισμό.

1. Πόσο ενημερωμένος είσαι για το σχολικό και διαδικτυακό εκφοβισμό;

Πολύ Αρκετά Μέτρια Λίγο Καθόλου

2. Πόσο συχνό φαινόμενο θεωρείται ότι είναι το “bullying” στα ελληνικά σχολεία;

Πάρα πολύ Πολύ Μέτρια Λίγο Καθόλου

3. Πόσο συχνά παρατηρούνται τα φαινόμενα βίαιης συμπεριφοράς στο σχολείο

σας;

Καθημερινά

1 φορά την εβδομάδα

1 φορά τον μήνα

Πιο σπάνια

Άλλο:...............................................................

4. Με ποιους τρόπους εκδηλώνονται η βία στα θύματα;

Σωματική βία

Λεκτική βία

Ψυχολογική βία

Διαδικτυακή βία

Άλλο:..............................................................

5. Σε ποια ηλικία πιστεύετε ότι συμβαίνουν τα περισσότερα περιστατικά βίας;

5-12 12-15 15-18

6. Ποιος είναι ο χώρος στον οποίο συμβαίνουν τα περισσότερα περιστατικά βίας;

Τάξη Τουαλέτες Προαύλιο Διάδρομος-Σκάλες Άλλο:..............

13

7. Από ποιους ασκείται η βία στο χώρο του σχολείου;

Από μαθητές σε μαθητές Από καθηγητές σε μαθητές Από μαθητές σε καθηγητές

8. Έχεις υπάρξει κάποιο από τα παρακάτω;

Θύτης Θύμα Απλός παρατηρητής Ενεργός παρατηρητής

9. Αν έχεις υπάρξει θύτης, πως ένιωσες μετά το περιστατικό;

Μετανιωμένος Ικανοποίηση Αδιαφορία

10. Αν έχεις υπάρξει θύτης, γιατί το έκανες;

Επειδή δεν ανέχομαι τη διαφορετικότητα Για εκδίκηση

Για πλάκα Γιατί μπορώ Άλλο:..............................

11. Αν υπήρξες θύμα, τι είδους βία σου ασκήθηκε;

Ρατσιστική Σεξιστική Ψυχολογική Διαδικτυακή Λεκτική

12. Αν υπήρξες θύμα, πώς αντέδρασες;

Δεν αντέδρασα Ζήτησα βοήθεια

Εκδικήθηκα

Απομονώθηκα

Άλλο:...............................................................................

13. Αν έχεις βρεθεί στη θέση του παρατηρητή, πώς αντέδρασες;

Δεν αντέδρασα Διασκέδασα

Προσπάθησα να παρέμβω

Ζήτησα βοήθεια

Άλλο:............................................................................

14

14. Από ποιον θα ζητούσατε (ή έχετε ζητήσει) βοήθεια σε περίπτωση “bullying” ;

Γονείς Καθηγητές Ειδικοί Φίλοι Άλλο

15. Ποιος είναι ο καταλληλότερος τρόπος για έναν εκπαιδευτικό να αντιμετωπίσει

το περιστατικό;

Να συμπαρασταθεί στο θύμα Να ενημερώσει τους γονείς

Να ενημερώσει την Διεύθυνση του σχολείου

Να απευθυνθεί στο θύτη

Άλλο:................................................................................

16. Σε ποιο βαθμό τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζουν την έκταση του

φαινομένου του διαδικτυακού εκφοβισμού ;

Πάρα πολύ Πολύ Αρκετά Λίγο Καθόλου

17. Πώς αντιμετωπίζεται ο διαδικτυακός εκφοβισμός;

Με ασφαλή χρήση του Internet Με τη βοήθεια της δίωξης ηλεκτρονικού εγκλήματος

Άλλο:........................................................................................

18. Θεωρείτε πως ο σχολικός ή ο διαδικτυακός εκφοβισμός είναι πιο επικίνδυνος;

Ο σχολικός Ο διαδικτυακός Και τα δύο

19. Με ποια από τις παρακάτω φράσεις ταυτίζεστε περισσότερο;

Η βία είναι τρόπος επίλυσης προβλήματος Η βία δεν αποτελεί ποτέ λύση προβλήματος

Η βία είναι αποδεκτή σε περίπτωση άμυνας

Η βία είναι αποδεκτή σε περίπτωση υπεράσπισης άλλου ατόμου Η βία φέρνει μόνο και πάντοτε βία Τίποτα από τα παραπάνω

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία.

15

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ

πολύ αρκετα

μετρια λιγο

καθολου

22

68

24

4 10

Ποσο ενημερωμένος είσαι για τον σχολικό και διαδυκτιακό εκφοβισμό;

16

παρα πολύ πολύ μετρια λιγο καθολου

24

68

19 14

4

Πόσο συχνό φαινόμενο θεωρείται ότι είναι το bullying στα ελληνικά σχολεία;

17

καθημερινα 1 φορα την βδομαδα

1 φορα τον μηνα

πιο σπανια άλλο

44

31

5

27

9

Ποσο συχνα παρατηρουνται τα φαινομενα βιαιης συμπεριφορας στο σχολειο σας ;

18

σωματικη βια λεκτικη βια ψυχικη βια διαδυκτιακη βια

48

64

41

15

Με ποιους τροπους εκδηλωνεται η βια στα θυματα;

19

5 με 12 12 με 15 15 με 18

5

104

36

Σε ποιά ηλικία πιστεύεται ότι συμβαίνουν τα περισσότερα περιστατικά βιας;

20

θυτης θυμα απλος παρατηρητης

ενεργος παρατηρητης

15 12

93

33

Εχεις υπάρξει κάποιο από τα παρακατω;

21

22

23

24

25

26

27

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο σχολικός και διαδικτυακός εκφοβισμός είναι ένα ζήτημα που απασχολεί πολύ τα παιδιά, ειδικά

τα τελευταία χρόνια που παρατηρείται αύξηση του φαινομένου.

Οι κύριες αιτίες της ενδοσχολικής βίας είναι τα ψυχολογικά και οικογενειακά προβλήματα των

παιδιών, τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα και η προβολή της βίας από τα ΜΜΕ.

Τα θύματα του εκφοβισμού αντιμετωπίζουν πολλές και σοβαρές συνέπειες όπως κατάθλιψη,

άγχος, σωματικά συμπτώματα, χαμηλή σχολική απόδοση, απώλεια ενδιαφέροντος.

Η έρευνα που κάναμε μεταξύ των συμμαθητών μας έδειξε πως τα περισσότερα παιδιά θεωρούν

πως είναι ενημερωμένα για το θέμα. Από τα παραπάνω στατιστικά δεδομένα παρατηρούμε ότι το 68% των ερωτηθέντων μαθητών

είναι αρκετά ενημερωμένο για τον σχολικό και διαδικτυακό εκφοβισμό ''bullying'' στα σχολεία

είναι καθημερινό.

Ο πιο συνηθισμένος τρόπος που εκδηλώνεται η βία στα θύματα είναι η λεκτική βία, ενώ τα

περισσότερα περιστατικά βίας συμβαίνουν σε ηλικία 12 - 15 ετών, μεταξύ μαθητών.

Σχεδόν όλα τα παιδιά έχουν εμπλακεί σε περιστατικό bullying με τον έναν ή τον άλλον τρόπο με

πιο συνηθισμένο ρόλο αυτόν του παθητικού παρατηρητή, δεύτερο του ενεργού παρατηρητή, ενώ ο

ρόλος του θύτη και του θύματος συγκεντρώνουν περίπου ίσα, χαμηλά ποσοστά.

Το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων θυτών μετά το περιστατικό ένιωσαν μετανιωμένα ενώ

στην ερώτηση ¨γιατί το έκαναν» απάντησαν «γιατί μπορώ».

Από τα παιδιά που υπήρξαν θύματα τα περισσότερα επέλεξαν να εκδικηθούν

Από τους παρατηρητές, περισσότεροι από τους μισούς προσπάθησαν να παρέμβουν.

Στην περίπτωση που πέφτουν θύματα ''bullying'' θα ζητούσαν βοήθεια από τους φίλους τους και

όχι από τους ενήλικες (γονείς και καθηγητές)

Ο καταλληλότερος τρόπος για έναν εκπαιδευτικό να αντιμετωπίσει το περιστατικό σύμφωνα με τα

αποτελέσματα είναι να απευθυνθεί στον θύτη.

Ο διαδικτυακός εκφοβισμός επηρεάζεται πολύ από τα κοινωνικά δίκτυα και αντιμετωπίζεται

κυρίως με ασφαλή χρήση του Internet.

Και τέλος βλέπουμε πως τα περισσότερα παιδία θεωρούν την βία αποδεκτή μόνο σε περίπτωση

άμυνας.

28

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΜΑΘΗΤΕΣ

Δελατόλας Μιχαήλ Καφέτση Έλενα Κοτρωνάκη Ευφροσύνη Λάγιος Άγγελος Μαθέ Χαρά Μπούκα Παναγιώτα Ντέντης Άρης Παναγιωτοπούλου Ζωή Παπασταύρου Ειρήνη Παππάς Ματθαίος Πηγίδη Μυρτώ Πιερράτου Αναστασία Σηφακάκης Ορέστης Σκαμπαρδώνης Δημήτριος Σκληρού Αγγελική Στεφανάκης Γεώργιος Σωτηροπούλου Μαρία Χρυσάνθη Φιλίππου Ελευθέριος Φωκιανός Ιωάννης