ΙΣΤΟΡΙΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΣΧΕ∆ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

ΚΥΚΛΑ∆ΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ

ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ – ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Σχεδιάγραµµα µαθήµατος

Η ιστορία του ανθρώπου χωρίζεται σε δύο περιόδους:• Προϊστορία • Ιστορία

Η προϊστορία διαιρείται σε δύο περιόδους:

α) Εποχή Λίθου: →Παλαιολιθική →Μεσολιθική →Νεολιθική

β) Εποχή του Xαλκού (3.000 - 1.100 π.Χ.)

ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ

Η ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΚΑΙ Η ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

1) Η εξέλιξη του ανθρώπου: 2) Η οικονοµία:

• Ικανός άνθρωπος (homo habilis) • Κυνήγι, αλιεία

• Όρθιος άνθρωπος (homo erectus) • Συλλογή καρπών

• Σοφός άνθρωπος (homo sapiens)

• Σοφότατος άνθρωπος (homo sapiens sapiens)

Η καθηµερινή ζωή στην παλαιολιθική και µεσολιθική εποχή:

Συνεχείς µετακινήσεις, προσωρινές κατοικίες (κοντά σε ποτάµια, λίµνες).

Κυνηγοί και τροφοσυλέκτες (θηράµατα: µαµούθ, ελάφια, τάρανδοι, ίπποι κ.λπ).

Κατασκευή εργαλείων και όπλων από οστά ζώων και λίθο.

Ταφή νεκρών µε «κτερίσµατα».

Εµφάνιση τέχνης: ζωγραφικές παραστάσεις, αγαλµατίδια, κοσµήµατα, σπηλαιογραφίες.

Αρχίζει να υπάρχει η αίσθηση της θρησκείας

ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Χαρακτηριστικά

• Μόνιµη εγκατάσταση του ανθρώπου.

• Ο άνθρωπος γίνεται γεωργός, κτηνοτρόφος και τεχνίτης.

• Εµφανίζεται η κεραµική.

Η γένεση της γεωργίας

• Πρωτοεµφανίζεται στην «εύφορη ηµισέληνο».

• Επεκτείνεται στη Β. Αφρική, στην Ευρώπη, στην Ασία και στην Αµερική.

• Για πρώτη φορά καλλιεργήθηκαν τα δηµητριακά.

• Εµφανίζονται τα αγροτικά εργαλεία (αλέτρι, µυλόπετρα, δρεπάνι).

• Αναπτύσσονται νέες τεχνικές:

α) κατασκευή κεραµικών σκευών για αποθήκευση και ψήσιµο τροφών.

β) ύφανση ενδυµάτων από µαλλί ζώων και φυτά (λινάρι).

• Οι άνθρωποι εγκαθίστανται µόνιµα σε έναν τόπο, χτίζουν σπίτια, γεννιούνται τα πρώτα χωριά.

• Αρχίζει η εξειδίκευση και η ανταλλαγή προϊόντων.

Η Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα

• Νεολιθικοί οικισµοί εµφανίζονται στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία.

• Χαρακτηριστικός είναι ο τεχνητός λοφίσκος (τούµπα, ή µαγούλα).

• Στη Ν. Ελλάδα αναπτύσσεται ο επίπεδος οικισµός, ενώ υπάρχουν και λιµναίοι οικισµοί (∆ισπηλιό).

Η οικονοµία κατά τη Νεολιθική εποχή

• Βάση των καλλιεργειών αποτελούν τα δηµητριακά και τα όσπρια.

• Στην κτηνοτροφία κυριαρχούν τα αιγοπρόβατα, τα βοοειδή και οι χοίροι.

• Εµφανίζονται και κεραµικά, λίθινα ή οστέινα αντικείµενα.

• ∆ηµιουργούνται κοινότητες.

• Αναπτύσσεται έντονα το θρησκευτικό συναίσθηµα.

• Τέχνη: ειδώλια, κοσµήµατα, διακοσµητικά αντικείµενα, κατασκευή πήλινων αντικειµένων.

ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

ΛΑΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Οι Σουµέριοι

• Ανέπτυξαν τον πρώτο µεγάλο πολιτισµό στην ιστορία του ανθρώπου.

• Εφηύραν τη σφηνοειδή γραφή, ανέπτυξαν τις επιστήµες και κυρίως την αστρονοµία.

• Εφηύραν τον τροχό, το άροτρο, την επεξεργασία των µετάλλων.

• ∆ηµιούργησαν ενιαίο και ισχυρό κράτος µε κυριότερες πόλεις την Ουρ και τη Βαβυλώνα.

• ∆ηµιούργησαν την αρχαιότερη γραπτή νοµοθεσία µε αυστηρούς νόµους (Κώδικας Χαµπουραµπί).

Οι Ασσύριοι

• Καταλαµβάνουν στα τέλη της 2ης χιλιετίας τη Μεσοποταµία. Κέντρο τους η πόλη Νινευί.

• Λαός µε µεγάλη πολεµική ικανότητα.

Οι Αιγύπτιοι

• Χρωστούν την επιβίωσή τους στο Νείλο. Γιατί; Βλ. σχολ. βιβλίο σ. 15-16.

• Οι ηγεµόνες ονοµάζονται Φαραώ. Απόλυτοι κυρίαρχοι, ανώτατοι θρησκευτικοί και πολιτικοί

άρχοντες.

• Οικοδοµούν τις πυραµίδες στην κοιλάδα των βασίλεων.

• Ως το 1100 π.Χ. η Αίγυπτος επεκτείνεται σηµαντικά.

• 3 περίοδοι ακµής: α) Αρχαίο Βασίλειο, β) Μέσο βασίλειο και γ) Νέο Βασίλειο

• Υπάρχει σαφής κοινωνική διαστρωµάτωση: Φαραώ, ιερείς, κρατικοί υπάλληλοι, χωρικοί (9/10 του

πληθυσµού), τεχνίτες (ζουν στις πόλεις), αιχµάλωτοι πολέµου (στα ορυχεία της ερήµου)

• Είναι πολυθεϊστές. Κυριότεροι θεοί: Ρα (θεός του ήλιου), Όσιρις (θεός του ήλιου και της

βλάστησης), Ίσις (θεά της γονιµότητας)

• ∆ηµιουργούν την ιερογλυφική γραφή. Γράφουν σε πάπυρους και τοίχους πυραµίδων και µνηµείων.

• Ταρίχευση νεκρών (µούµιες)

Οι Χετταίοι

• Ακµάζουν ως τα µέσα της 2ης χιλιετίας π.Χ. Ιδρύουν ένα ισχυρό κράτος µε πρωτεύουσα τη

Χαττούσα.

• Καταστρέφονται στα τέλη του 13ου αι. π.Χ. από τις επιδροµές των «λαών της θάλασσας».

Οι Φοίνικες

• Εγκαθίστανται στις ακτές της Παλαιστίνης.

• Είναι άριστοι ναυτικοί και έµποροι.

• Επινοούν ένα αλφάβητο µε 22 σύµφωνα. Εξέλιξή του αποτελεί το ελληνικό αλφάβητο.

Οι Εβραίοι

• Με ηγέτη το Μωυσή φεύγουν από την Αίγυπτο και εγκαθίστανται στο εσωτερικό της Παλαιστίνης.

• Γύρω στο 950 π.Χ. δηµιουργούν ισχυρό κράτος. Πρωτεύουσα είναι η Ιερουσαλήµ.

• Κυριότεροι βασιλείς είναι ο Σαούλ, ο ∆αυίδ και ο Σολοµώντας. Καταστρέφονται από τους

Ασσύριους.

• Είναι ο πρώτος µονοθεϊστικός λαός της ιστορίας. Οι προφήτες αναγγέλλουν την έλευση του

Μεσσία.

• Ιερό βιβλίο τους είναι η Βίβλος ή Παλαιά ∆ιαθήκη.

ΑΝAΠΤΥΞΗ OΡΩΝ

Ινδοευρωπαϊκοί λαοί: Οι λαοί που προήλθαν από την η περιοχή του Καυκάσου και εξαπλώθηκαν σε

ολόκληρη την Ευρώπη, φτάνοντας µέχρι την Ινδία.

Σφηνοειδής γραφή: Γραφή των Σουµερίων στην οποία οι χαρακτήρες παριστάνονται µε τη µορφή

σφήνας.

Ο κώδικας του Χαµουραµπί: Αποτελεί την πρώτη γραπτή νοµοθεσία του κόσµου. Σώθηκε σε µια

πέτρινη στήλη. Φαίνεται πως αποτελεί συγκέντρωση παλιότερων νόµων. Οι νόµοι αυτοί είναι πολύ

αυστηροί, ωστόσο για πρώτη φορά λείπει η έννοια της εκδίκησης για φόνο.

Νείλος: Το σπουδαιότερο ποτάµι της Αιγύπτου. Στην ουσία υπάρχουν δυο ποταµοί, ο Λευκός και ο

Γαλάζιος Νείλος, οι οποίοι ενώνονται στο σηµερινό Σουδάν. Οι ετήσιες πληµµύρες του ήταν

πραγµατικό δώρο ζωής για τους Αιγύπτιους, γιατί δηµιουργούσαν µια λωρίδα ιδιαίτερα εύφορου

εδάφους ανάµεσα στην ξερή λιβυκή έρηµο. Εκεί φυτρώνει ο πάπυρος, µε τον οποίο κατασκευάζουν

χαρτί, σχοινιά, πλοία κ.λπ.

Ο ΚΥΚΛΑ∆ΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

• Αναπτύχθηκε την 3η και 2η χιλιετία π.Χ. στις Κυκλάδες.

• Λόγοι ανάπτυξης:

α) ήπιο κλίµα

β) προνοµιακή γεωγραφική θέση των νησιών: «φυσική γέφυρα» µεταξύ Ευρώπης και Ασίας,

Ηπειρωτικής Ελλάδας και Κρήτης

γ) ανάπτυξη της ναυτιλίας

Κατά τη 3η χιλιετία π.Χ.:

Οι οικισµοί:

• Αναπτύσσονται µάλλον αυτόνοµα, χωρίς κάποια κεντρική εξουσία.

• Αρχικά χτίζονται κοντά στη θάλασσα ή σε χαµηλούς λόφους.

• Γύρω στο 2.300 π.Χ.: άλλοι οχυρώνονται, άλλοι καταστρέφονται και ξαναχτίζονται οχυρωµένοι,

άλλοι χτίζονται σε πιο απόµακρα σηµεία στην ενδοχώρα µακριά από τη θάλασσα.

• Αναστάτωση από επιθέσεις λαών της Μ. Ασίας).

Κατά τη 2η χιλιετία π.Χ.:

• Οι Κυκλαδίτες εξακολουθούν να έρχονται σε επαφή µε την ηπειρωτική Ελλάδα και την Κρήτη.

• Μεγαλύτεροι οικισµοί, πιο σύνθετα και επιβλητικά κτίρια.

• Ο σηµαντικότερος οικισµός: το Ακρωτήρι στη Θήρα.

• Μετά το 1600 π.Χ.: α) καταστροφή από µεγάλους σεισµούς, β) υποταγή στη Μινωική Κρήτη.

• Γύρω στο 1450 π.Χ.: κυριαρχία Μυκηναίων.

∆ηµιουργήµατα κυκλαδικής τέχνης

α) Μαρµάρινα ειδώλια: Απλά, λιτά και απέριττα. Αριστοτεχνικά κοµψοτεχνήµατα.

Θέµατα: γυµνές γυναίκες, άντρες µουσικοί, πολεµιστές ή κυνηγοί

β) Πήλινα και µαρµάρινα αγγεία µε ποικίλα σχέδια και απλά, γραµµικά σχέδια.

γ) Μεταλλικά αγγεία µε απλή χαρακτή διακόσµηση.

Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο πολιτισµός που άνθισε στην Κρήτη την εποχή του Χαλκού (3η

-2η χιλιετία π.Χ.)

• Έφτασε σε πολύ υψηλό επίπεδο κοινωνικής και οικονοµικής οργάνωσης, και καλλιτεχνικής

παραγωγής.

• Ονοµάστηκε µινωικός από το βασιλιά της Κνωσού Μίνωα.

Οι Μινωίτες:

• Αρχικά (αρχές 3ης χιλιετίας π.Χ.) οργανώνονται σε µικρούς οικισµούς. Ο πληθυσµός αυξάνεται.

• Αναπτύσσουν τη γεωργία και κτηνοτροφία.

• Αργότερα έρχονται σε επαφή µε το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο (Κυκλάδες, Κύπρος,

Αίγυπτος).

• Πλουτίζουν από το εµπόριο. Εξαγωγές: λάδι, κρασί, ξυλεία, λίθινα αγγεία. Εισαγωγές: µέταλλα,

πρώτες ύλες.

Εµφάνιση των ανακτόρων (2000 π.Χ.)

• 4 γνωστά ανάκτορα µέχρι σήµερα: Κνωσός, Φαιστός, Μάλια, Ζάκρος

• Καταστρέφονται από σεισµό (περίπου το 1700 π.Χ.) αλλά ξαναχτίζονται.

• Νέα ανάκτορα (1700 - 1450 π.Χ.)

Περιγραφή ανακτόρων

• Μεγάλα συγκροτήµατα κτιρίων µε πολλές πτέρυγες δωµατίων, αποθήκες κ.λπ.

• ∆ιοικητικά, οικονοµικά, θρησκευτικά, καλλιτεχνικά κέντρα.

• Προσανατολισµός Βορρά – Νότου.

• Μεγάλη ορθογώνια αυλή µε πτέρυγες δωµατίων ολόγυρα.

• Πολυώροφα µε κλίµακες, φωταγωγούς, σύστηµα ύδρευσης και αποχέτευσης, τοιχογραφίες.

• Έλλειψη οχύρωσης.

• Κατοικία άρχοντα, αξιωµατούχων, υπαλλήλων, τεχνιτών

• Κέντρα λατρείας και τεχνών: εργαστήρια κατασκευής καλλιτεχνηµάτων, θρησκευτικές τελετές.

Συγκεντρωτικό πολιτικό, διοικητικό και οικονοµικό σύστηµα µε κέντρο τα ανάκτορα.

Μινωική γραφή

• Αρχικά ένα ιερογλυφικό σύστηµα (δίσκος Φαιστού)

• Αργότερα Γραµµική Α΄ (συλλαβική γραφή, δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί)

Οικονοµική άνθιση της Κρήτης

• Κυριαρχούν στο Αιγαίο µε τα πλοία τους.

• Έντονη εµπορική δραστηριότητα

Καταστροφή της Κρήτης

• Καταστροφή των ανακτόρων, ίσως από σεισµό το 1450 π.Χ.

• Εισβολή των Μυκηναίων, η Κρήτη γίνεται µυκηναϊκή.

Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ KAI H TΕΧΝΗ ΤΩΝ ΜΙΝΩΙΤΩΝ

Η θρησκεία των Μινωιτών

• Πίστη κυρίως σε γυναικείες θεότητες.

Συµβολισµοί: βλάστηση, διαδοχή εποχών, άνθηση, µαρασµός, θάνατος, ανάσταση.

• Ύπαρξη µικρών µόνο ιερών και σπηλαίων (π.χ. ∆ικταίο Άντρο).

• Υπήρχαν ιερά δέντρα (ελιά) και ζώα (π.χ. ταύρος).

• Λατρευτικές τελετές µε χορούς και αγώνες (ταυροκαθάψια)

• Ύπαρξη γυναικείου ιερατείου κυρίως µε λίγους άνδρες ιερείς.

Μινωική τέχνη

• ∆ιακρίνεται για τη ζωντάνια και την κίνηση, την ποικιλία και την πρωτοτυπία.

• Απεικόνιση φύσης.

• Επίδραση σε γειτονικούς λαούς, Κυκλαδίτες και Μυκηναίους.

Μινωική κεραµική

• Τα κεραµικά έχουν ποικίλα σχήµατα και πολυχρωµία.

• Σηµαντικά είναι τα καµαραϊκά αγγεία: Πολύχρωµα αγγεία, ορισµένα µε πολύ

λεπτά τοιχώµατα σαν κέλυφος αυγού. Κατασκευάζονταν στην Κνωσό και στη

Φαιστό. Εξάγονταν σε όλη την ανατολική Μεσόγειο και την Αίγυπτο.

∆ιακρίνονται για τα πολύπλοκα καµπυλόγραµµα σχέδια και τα ζωηρά και

πολύπλοκα διακοσµητικά θέµατα από το ζωικό και φυτικό κόσµο.

Άλλα έργα τέχνης

• Πήλινα ειδώλια (γυναικείες µορφές, άνδρες, ζώα)

• Ρυτά: αγγεία µε µορφή κεφαλιών ζώων, συνήθως του ιερού ταύρου. Χρήση σε τελετουργίες.

• Κοσµήµατα από χρυσό, ασήµι, ελεφαντοστό, ηµιπολύτιµους λίθους µε εγχάρακτα γραµµικά

σχέδια.

1ο φύλλο εργασίας

Η σκηνή που

αναπαρίσταται

αναφέρεται σε: γεωργική

παραγωγή

Η δραστηριότητα

που αναπαρίσταται

συµβαίνει:

στο ύπαιθρο /

σε κλειστό χώρο

Το θέµα της εικόνας έχει

περιεχόµενο:

ειρηνικό / πολεµικό

1. ναι ύπαιθρος ειρηνικό

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

2ο φύλλο εργασίας

Τι βλέπω στην εικόνα

(καταγραφή: ανθρώπων,

ζώων, φυτών, αντικειµένων,

κτισµάτων)

Η δραστηριότητα που

βλέπω στην εικόνα

έχει χαρακτήρα:

(οικονοµικό, κοινωνικό,

πολεµικό, πολιτικό,

θρησκευτικό)

Το µήνυµα που παίρνω

από την εικόνα είναι:

1. γυναίκα, άνδρας

ταύρος ...

θρησκευτικός οι γυναίκες συµµετέχουν

ισότιµα µε τους άνδρες στις

θρησκευτικές τελετές

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.