Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα

16
σουρεαλισμός. όνειρο και πραγματικότητα. Δημήτρης Λαζάρου Ιστορία της Τέχνης, Α’ έτος Εφαρμοσμένων Τεχνών, Ιανουάριος 2013.

description

Μια σύντομη ανάλυση τεσσάρων έργων, εκτός του ρεύματος του Σουρεαλισμού, που παρ'όλα αυτά δικαιώνουν το Σουρεαλιστικό ιδεώδες και το μανιφέστο του Αντρέ Μπρετόν.

Transcript of Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα

Page 1: Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα

σουρεαλισμός

όνειρο και πραγματικότηταΔημήτρης Λαζάρου

Ιστορία της Τέχνης Αrsquo έτος Εφαρμοσμένων Τεχνών Ιανουάριος 2013

ldquoΑυτή είναι η τελευταία σου ευκαιρία Μετά από αυτό δεν υπάρχει γυρισμός Παίρνεις το μπλε χάπι- η ιστορία τελειώνει ξυπνάς στο κρεβάτι σου και πιστεύεις ότι θέλεις να πιστεύεις Παίρνεις το κόκκινο χάπι- Μένεις στην χώρα των Θαυμάτων και σου δείχνω πόσο βαθιά φτάνει η κουνελότρυπαrdquo Μορφέας Matrix (1999)

ΕισαγωγήDream Cycle

PrometheaMage the Awakening

InceptionΕπίλογος

περιεχόμενα

35791113

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει ένας αδαής της Ιστορίας της Τέχνης όταν αντιμετωπίζει τον Σουρεαλισμό είναι να σταματήσει να εμπιστεύεται την διαίσθησή του όσον αφορά το ζήτημα και να ξεφύγει από την προσπάθεια της πλαστικής ανάλυσης των σουρεαλιστικών έργων Πρέπει να αρχίσει να δίνει την μέγιστη προσοχή στο θέμα του κάθε έργου και όχι στην παρουσίαση του θέματος Αγνοώντας λοιπόν τι είναι ακριβώς ο Σουρεαλισμός πριν την μελέτη οποιασδήποτε άλλης πηγής είναι επιβεβλημένη η ανάγνωση του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού που έγραψε ο Andreacute Breton το 1924 Ξεκινώντας με την μελέτη σουρεαλιστικών έργων χωρίς αυτήν την κατευθυντήρια δήλωση του ρεύματος το μόνο που μπορεί να καταφέρει κάποιος είναι να χαθεί σε ένα ωκεανό από αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με τον συμβολισμό και τις προθέσεις των καλλιτεχνών

Η ανάγνωση του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού από τον Andreacute Breton λειτουργεί με θεαματικό τρόπο όπως η παρουσίαση του Κόκκινου και του Μπλε χαπιού από τον Μορφέα στον Εκλεκτό στην ταινία ldquoMatrixrdquo του 1999 Πριν προλάβει κανείς να ολοκληρώσει το σύνολο του κειμένου μαγεύεται από την γλαφυρή γλώσσα του Breton και οδηγείται να ζητάει έντονα και πιεστικά την απάντηση στην πεζότητα την ελευθερία που ονειρεύεται ο συγγραφέας το Κόκκινο χάπι που ονομάζεται Σουρεαλισμός που όταν το λάβει κανείς δεν μπορεί να γυρίσει πίσω Το ιδιαίτερο με το Μανιφέστο του Σουρεαλισμού είναι πως ενώ στον 21ο αιώνα ο αμύητος νους αποκτά την εντύπωση πως ένα τέτοιο κείμενο θα αφορά κυρίως τα εικαστικά μέρη της τέχνης ο Breton ασχολείται με την φιλοσοφία που αγγίζει ως θεματική το όνειρο και την ldquoπραγματικότηταrdquo (τα εισαγωγικά επιβάλλονται μετά την λήψη του Κόκκινου χαπιού όταν θέλουμε να περιγράψουμε την κατάσταση του ξύπνιου)

Είναι εύκολο να δούμε την σαφή επιρροή που είχε ο Zig-mund Freud στην σπουδή των Σουρεαλιστών καθώς χωρίς τα επιτεύγματά του στην Ψυχιατρική θα ήταν αδύνατη η διαμόρφωση της οπτικής των Σουρεαλιστών

εισαγωγή

πως τα όνειρα δεν είναι απλά ασήμαντα διαλείμματα ανάμεσα στην αφυπνισμένη φάση και με κανένα τρόπο δεν είναι τυχαία Παράλληλα με τον δρα Freud λοιπόν οι Σουρεαλιστές αναζητούν την υποψία μιας ldquoδιαφορετικήςrdquo πραγματικότητας η οποία εκτυλίσσεται στα όνειρα και λειτουργεί παράλληλα με την αφυπνισμένη πραγματικότητα Αφού ο Δόκτωρ Freud παρατηρεί πως η αφυπνισμένη συμπεριφορά συνδέεται πάρα πολύ με την ονειρική συμπεριφορά (αφού ονομάζει τα όνειρα συμβολισμούς συμπυκνωμένων ευχών και προθέσεων) είναι λογική η σύλληψη μιας παράλληλης και ισότιμης συνύπαρξης των δυο αυτών πραγματικοτήτων όπως έκαναν οι Σουρεαλιστές

Το πεδίο λοιπόν στο οποίο συνυπάρχουν αυτές οι δύο φάσεις της πραγματικότητας είναι και το ζητούμενο για τους Σουρεαλιστές το θέμα που προσπαθούν να αποτυπώσουν στην τέχνη τους είτε αυτή είναι ποίηση ζωγραφική ή συγγραφή Το έργο των Σουρεαλιστών όμως δεν σταμάτησε με τον πόλεμο αλλά μεταφέρθηκε από τα καφενεία του Παρισιού και των Βρυξελλών και μπόλιασε μια σειρά από μεταγενέστερους καλλιτέχνες που ασχολήθηκαν με την αποτύπωση αυτής της Απόλυτης Πραγματικότητας οι οποίοι σίγουρα πήραν και αυτοί το παροιμιώδες Κόκκινο χάπι

Μέσα από την εργασία αυτή λοιπόν θα εξετάσω πως χειρίστηκαν και πως επηρεάστηκαν από το Σουρεαλιστικό Μανιφέστο το πεδίο της Immateria που βρίσκουμε στο κόμικ του Alan Moore Promethea την υπερ-ρεαλιστική σβούρα που κρατά ο Dom Cobb στην ταινία Inception του Christopher Nolan τον ονειρόκοσμο του HP Love-craft στο ldquoCelephaisrdquo και σε άλλα διηγήματα και τους πέντε πύργους του Mage the Awakening που υπάρχουν ταυτόχρονα σε όλες τις εφικτές πραγματικότητες

Η Απόλυτη Πραγματικότητα έχει πολλά διαφορετικά ονόματα στα έργα που ακολουθούν αλλά είναι σίγουρα το ένα και το αυτό το πεδίο στο οποίο ανήκουν πολυδιάστατα αντικείμενα που προβάλλονται είτε στον ονειρικό είτε στον αφυπνισμένο κόσμο είτε ακόμα και σε άλλους ldquoφανταστικούςrdquo (τα εισαγωγικά συνεχίζουν να επιβάλλονται) που ξεδιπλώνονται στις τέχνες

εισαγωγή

Ο Ονειρόκοσμος που ξεπήδησε από την φαντασία του HP Lovecraft είναι μια από τις πιο πλήρεις και συμπαγείς περιγραφές του ονείρου ως συνεχόμενη κατάσταση αντί για μια σειρά από ασύνδετες παραστάσεις Στον Ονειρικό Κύκλο (όπως περιγράφεται το σύνολο των ιστοριών του που αφορούν τα όνειρα) παρατηρούμε τα όνειρα των χαρακτήρων του να είναι διαυγή και βαθιά να έχουν συνέχεια και οργάνωση να λειτουργούν ακριβώς όπως περιγράφει ο Breton στο Μανιφέστο του την φάση του ύπνου που απαιτείται για να αγνοήσει κανείς τις μεταβάσεις και να απεικονίσει αντί για μια σειρά ονείρων το Όνειρο Οι λόγοι που ο Lovecraft δεν ανήκει στην στενή οικογένεια των σουρεαλιστών είναι διάφοροι Είναι δεδομένο πως οι συγγραφικές του αναζητήσεις στον κόσμο των ονείρων ξεκίνησαν αμέσως μετά τις δημοσιεύσεις του Freud για την Επεξήγηση των Ονείρων το 1919 ενώ οι Σουρεαλιστές εξέδωσαν το πρώτο τους μανιφέστο το 1924 Μεγάλο ρόλο πιθανόν πρέπει να έπαιξε και η γεωγραφική απομάκρυνση του Lovecraft αφού στην χρονική περίοδο που έγραφε τα σύντομα διηγήματά του ο ορίζοντας της σουρεαλιστικής σκηνής εκτεινόταν αυστηρά στις καφετέριες του Παρισιού ενώ ο ίδιος βρισκόταν στην Αμερική

Ο βασικός λόγος όμως είναι πως ο Lovecraft δεν μπαίνει στην διαδικασία της αυτόματης γραφής ή της ανάλυσης των ονείρων αντίθετα δίνει στους χαρακτήρες του αυτόν τον ρόλο της περιπλάνησης και της αποτύπωσης των ονείρων Ο ίδιος ως αφηγητής κρατά το πεζό ldquoβαρετόrdquo ρόλο της ρεαλιστκής περιγραφής των καταστάσεων τον οποίον αφορίζει ο Breton στο Μανιφέστο του Σουρεαλισμού

Ο ανώνυμος αφηγητής και ο Joe Slater οι πρωταγωνιστές του διηγήματος Πέρα από το Τείχος του Ύπνου μοιράζονται το ίδιο όνειρο όταν ο αφηγητής αποκοιμάται δίπλα στο προσκεφάλι του κου Slater Ο Lovecraft λοιπόν υπαινίσσεται πως το όνειρο του αγροίκου white-trash κου Slater είναι όχι απλά μια τυχαία σειρά από παραστάσεις αλλά μια αδιάκοπη πραγματικότητα στην οποία μάλιστα μπορεί να συμμετέχει και ο αφηγητής απλά κοιμώμενος κοντά του Αντίστοιχα στo Celephais ο Kuranes περιπλανάται

dream circle

σε έναν κόσμο που ονειρεύτηκε ο ίδιος από το όνομά του και την καταγωγή του έως την γεωγραφία του τόπου περιέγραψε μια Απόλυτη Πραγματικότητα τέσσερα χρόνια πριν το κάνει ο Andre Breton και οι υπόλοιποι Σουρεαλιστές

Ήταν ζήτημα τόλμης αυτό το βήμα που δεν έκανε ο Lovecraft και έκαναν οι Ευρωπαίοι σύγχρονοί και επίγονοι του Ήταν απλά η Αμερικάνικη καταγωγή του που δεν του επέτρεψε να συνδιαλεχθεί με τον σκληρό πυρήνα των Σουρεαλιστών και να κάνει αυτό το μικρό άλμα Όπως και να έχει ακόμα και αν ο ίδιος δεν ήταν αυστηρά Σουρεαλιστής κάθε ένας ανώνυμος ή επώνυμος Ονειρευτής σrsquo αυτόν τον Ονειρικό Κύκλο ήταν

dream circle

ldquoΟι ειδικοί σύντομα συμφώνησαν πως παραφυσικά όνειρα ήταν η βάση του προβλήματος όνειρα των οποίων η ζωντάνια μπορούσε για μια περίοδο να εξουσιάσει πλήρως το αφυπνισμένο μυαλό αυτού του βασικά κατώτερου ανθρώπουrdquo - HP Lovecraft Πέρα από το Τείχος του Ύπνου

prometheaΤο επόμενο έργο που θα εξετάσω είναι η Promethea του Alan Moore μία σειρά από 32 κόμικς που ξεκίνησαν το 1999 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει τόσο ο χαρακτήρας της πρωταγωνίστριας όσο και ο ονειρικός ndash υπερρεαλιστικός κόσμος της Imma-teria δεν γίνεται να αφήσουμε όμως και απέξω τις - πέρα για πέρα σκόπιμες ndash σχεδιαστικές αναφορές του JH Wil-liams III σε αναρίθμητα σουρεαλιστικά έργα και ζωγράφουςΗ Promethea είναι μια ηρωίδα η οποία μεταφέρθηκε από τους θεούς του κόσμου στην Immateria τον κόσμο στον οποίον συνυπάρχουν τα όνειρα και η φαντασία Η Immateria είναι λοιπόν κάτι που ξεπερνά ακόμα και τους ονειρόκοσμους που δημιουργούσαν οι Ονειρευτές του H P Lovecraft που εξετάσαμε προηγουμένως Είναι το υπερ-σύνολο στο οποίο συνυπάρχουν όλοι οι μύθοι και τα όνειρα που φτιάχτηκαν ή πρόκειται να φτιαχτούν Είναι η Απόλυτη Πραγματικότητα έτσι όπως την οριοθέτησαν οι Σουρεαλιστές με το Μανιφέστο τους

Ταυτόχρονα η ίδια η ηρωίδα καλύπτει πλήρως τις προδιαγραφές που τίθενται από τον Breton για την συγγραφή Ο Breton κατηγορεί τους πρότερους συγγραφείς (δίνοντας σαν παράδειγμα μάλιστα τον καταξιωμένο Dos-toevski του ldquoΈγκλημα και Τιμωρίαrdquo) πως δεν αφήνουν τίποτα στην κρίση του αναγνώστη και δεν του δίνουν καμία επιλογή παρά να κλείσει το βιβλίο Εκεί ακριβώς ο Alan Moore απαντά με τον καλύτερο τρόπο Όχι απλά η Promet-hea στερείται σταθερής μορφής αλλά ακόμα και η ουσία της ύπαρξης της αλλάζει ανάλογα με τις φαντασίες και τα όνειρα των συγγραφέων ποιητών σκιτσογράφων που την χρησιμοποιούν στην φαντασία τους Με αυτόν τον τρόπο η Promethea είναι η απόλυτη σουρεαλιστική πρωταγωνίστρια αφού ο Alan Moore δεν διστάζει να εκθέσει στο ήδη ώριμο κοινό του τους έντονους προβληματισμούς που εμπνέουν το σουρεαλιστικό Κίνημα και ας έχουν περάσει 75 χρόνια από τις μέρες των καφενείων του Παρισιού Ιδιαίτερη μνεία όμως πρέπει να γίνει και για τον σχεδιαστή JH Williams III που δεν παραλείπει να ξεδιπλώσει το ταλέντο του σχεδιάζοντας με σουρεαλιστική εικονογραφία κάθε μία από τις 6400 σελίδες της σειράς καθώς αποτυπώνει με σαφήνεια τόσο τις συνεχείς αλλαγές στην εικόνα της ηρωίδας ndash για τους λόγους που ανέφερα

παραπάνω ndash όσο και τα σουρεαλιστικά τοπία της Immateria

Ταυτόχρονα τα εξώφυλλα των τευχών πιο εικαστικά ακόμα δείχνουν εμφανώς την σουρεαλιστική κατεύθυνση των έργων του χαρακτηριστικά το εξώφυλλο του τεύχους 17 το οποίο αποτελεί φόρο τιμής στον Salva-dor Dali αλλά και το τεύχος 15 στο οποίο χρησιμοποιεί σαφώς τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα του MC Escher

promethealdquoΚάποιες απο αυτές κυριευμένες από αυτήν την παντοδύναμη ζωντανή ιδέα μετατράπηκαν στην Pro-methea ακόμα και στην πραγματικότητα Είτε οι ίδιες είτε οι αγαπημένες τους πάνω στις οποίες προέβαλλαν την δικιά της ταυτότηταrdquo - Alan Moore Promethea

Το επόμενο έργο απέχει δραματικά από οτιδήποτε είναι γνωστό ως τέχνη μέχρι σήμερα αν και οι άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί με το μέσο είναι απόλυτα πεπεισμένοι πως η δουλειά τους αποτελεί τέχνη Τα Παιχνίδια Ρόλων (πιο γνωστά με την διεθνή ονομασία Role Playing Games ndash RPG) είναι η λεπτή μίξη ανάμεσα στο θεατρικό παιχνίδι και την συγγραφή Θα μπορούσα να αναφερθώ εκτεταμένα στον κάθε δημιουργό και τον φανταστικό κόσμο τον οποίον περιγράφει αλλά θα περιοριστώ στο Mage the Awakening που χρησιμοποιεί στην μυθοπλασία του την Απόλυτη Πραγματικότητα των Σουρεαλιστών

Το Mage the Awakening είναι ένα Παιχνίδι Ρόλων στο οποίο οι παίκτες καλούνται να παίξουν τον ρόλο ενός μάγου στην σύγχρονη εποχή που είναι ικανός να αλλάξει την φυσική πραγματικότητα Η σουρεαλιστική πτυχή ξεκινάει από εκεί σίγουρα αλλά υπάρχουν δυο θεμελιώδεις αρχές στον σχεδιασμό του παιχνιδιού που είναι πέρα για πέρα συμβατές με το σουρεαλιστικό Κίνημα Η έννοια της Αφύπνισης και το Supernal Realm Οι μάγοι στο Mage the Awakening για να ενσωματωθούν στον διευρυμένο κόσμο της μαγικής πραγματικότητας περνούν από την Αφύπνιση Η Αφύπνιση είναι το στάδιο στο οποίο - όπως ο Σουρεαλιστής ανακαλύπτει την Απόλυτη Πραγματικότητα που καλύπτει το Όνειρο και την ldquoΠραγματικότηταrdquo (δεν θα σταματήσω τώρα να βάζω εισαγωγικά) ndash ο μάγος κάνει ένα μεταφυσικό ταξίδι στο οποίο βιώνει την ldquoπραγματικότηταrdquo σαν να ήταν όνειρο

Οι άνθρωποι και τα μέρη μοιάζουν διαφορετικά λειτουργούν ως συμβολισμοί σε πρωταρχικότερες υπερρεαλιστικές έννοιες Στο τέλος αυτού του ταξιδιού θα συναντήσει έναν Πύργο ο οποίος έχει διαφορετική μορφή για κάθε έναν από τους μάγους που τον συναντά είναι όμως στην ουσία του ο ίδιος πύργος και ο μάγος καλείται να τον ανέβει και να αναγράψει το όνομά του σrsquo αυτόν Το ταξίδι αυτό είναι ακριβώς το ίδιο με την σουρεαλιστική θεώρηση των πραγμάτων οι έννοιες δεν έχουν μορφή απλά προβάλλονται στον δικό μας κόσμο

Η άλλη πρωταρχική έννοια είναι το Supernal Realm κάτι

mage the awakening

που μοιάζει πολύ με την Immateria που συναντήσαμε προηγουμένως μελετώντας την Promethea του Moore Είναι ένας κόσμος απομακρυσμένος από τον δικό μας στον οποίον υπάρχουν όλα τα δυνατά ενδεχόμενα η πραγματικότητα είναι ένας ευμετάβλητος πηλός Ο ρόλος του μάγου είναι δηλαδή να γεφυρώσει το Supernal Realm με το Physical Realm ndash την ldquoπραγματικότηταrdquo δηλαδή - όπως ο Σουρεαλιστής καλλιτέχνης αποτυπώνει την υπερρεαλιστική του σύνθεση με αντικείμενα που υπάρχουν στην Απόλυτη Πραγματικότητα

Σε αυτές τις δύο πλευρές λοιπόν ο κόσμος που σχεδίασε η ομάδα της White Wolf το 2005 είναι πλεγμένη άρρηκτα με τις δυο πιο θεμελιώδεις αναζητήσεις του Σουρεαλισμού

ldquoΑπό καιρό σε καιρό ο καθένας έχει στιγμές διαύγειας στις οποίες είναι ικανός να ενώσει τα κομμάτια του μεγαλύτερου μοτίβου και ακόμα και για μία στιγμή να καταλάβει Για μα σύντομη λαμπερή στιγμή το μυαλό του είναι ανοιχτό σε όλα όσα έχει το σύμπαν να προσφέρει έτοιμος να απλώσει το χέρι του και να αγγίξει το Μεγάλο Μυστήριοrdquo - Mage the Awakening

mage the awakening

inceptionΗ ταινία του Cristopher Nolan σίγουρα δεν είναι η μοναδική που αφορά τα όνειρα Δεκάδες άλλες ταινίες πραγματεύονται το θέμα αρκετές μάλιστα αποτελούν αμιγώς σουρεαλιστικά έργα Μέσα στην προτεινόμενη βιβλιογραφία υπάρχει τόσο το Un Chien Andalu όσο και το Lrsquoage drsquoor του Luis Bunuel και του Salvador Dali που αποτελούν αποτυπώσεις ονείρων έτσι όπως συνήθιζαν να κάνουν οι συγγραφείς και οι ζωγράφοι στο Παρίσι του 1920 Το Inception δεν αποτελεί αναπαραγωγή κάποιου ονείρου ούτε γράφτηκε με αυτόματη γραφή Πραγματεύεται όμως εκτεταμένα το όνειρο και τονίζει δυο αρχές του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού

Η πρώτη αρχή είναι το βάθος του ονείρου πράγμα που αναφέρει ο Breton σε μια σημαντική υποσημείωση στο Μανιφέστο στο Inception στο κατώτατο επίπεδο του ονείρου (έναν κόσμο που ονομάζεται Limbo) ο πρωταγωνιστής Dom Cobb έχει δυσκολία να κατανοήσει το αν βρίσκεται στην ldquoπραγματικότηταrdquo ή σε όνειρο Έχει γίνει κοινωνός δηλαδή της ιδέας πως η ldquoπραγματκότηταrdquo είναι απλά μια ακόμα φάση μιας Απόλυτης Πραγματικότητας η οποία υπερκαλύπτει την ονειρική και την αφυπνισμένη κατάσταση

Ακόμα πιο έντονα η άρνηση του πρωταγωνιστή να μετακινηθεί πίσω από τον ονειρικό κόσμο του Limbo στην πεζή ldquoπραγματικότηταrdquo της αφύπνισης που απασχολεί το τελευταίο τρίτο της ταινίας είναι χαρακτηριστική της φρασεολογίας του Μανιφέστου ldquoΤο μυαλό του ανθρώπου που ονειρεύεται είναι πλήρως ικανοποιημένο με αυτό που του συμβαίνειrdquo λέει ο Breton ldquoτο αγωνιώδες ερώτημα της πιθανότητας δεν είναι πια σημαντικόrdquo

Το σημαντικότερο σουρεαλιστικό στοιχείο της ταινίας όμως είναι η ύπαρξη ενός υπερρεαλιστικού αντικειμένου στην ταινία Ο Dom εξ αιτίας της δυσκολίας του να αντιληφθεί σε ποια φάση της Απόλυτης Πραγματικότητας βρίσκεται εισάγει μια μικρή μεταλλική σβούρα η οποία επειδή υπάρχει σε όλες τις πραγματικότητες είναι ένα πραγματικά σουρεαλιστικό αντικείμενο Η σβούρα υπόκειται σε διαφορετικούς νόμους της φυσικής αναλόγως με την φάση στην οποία βρίσκεται και ο Dom χρησιμοποιεί αυτήν της την ιδιότητα για να ldquoπροσανατολιστείrdquo

inceptionΗ εικονογραφία της ταινίας είναι εξίσου πιστή στο πνεύμα του Μανιφέστου τα αντικείμενα δεν έχουν σταθερή δομή η γεωγραφία είναι μεταβλητή και πολλές φορές επαναλαμβανόμενα κυκλική όπως οι πίνακες του MC Escher με τους δρόμους να αποτελούν ταυτόχρονα το πάτωμα και το ταβάνι της δράσης

ldquoΤα όνειρα μοιάζουν πραγματικά όσο είμαστε μέσα σrsquo αυτά Μόνο όταν ξυπνάμε αντιλαμβανόμαστε ότι συνέβη κάτι αξιοπερίεργοrdquo - Dom Cobb Inception

επίλογοςΤο κυριότερο συμπέρασμα απrsquoαυτήν την σύντομη ενασχόληση με το Σουρεαλιστικό Κίνημα είναι πως ο Σουρεαλισμός δεν βρισκόταν σε πολλά έργα που περίμενα να τον βρω αλλά βρισκόταν σε πολλά έργα που δεν περίμενα Ως αμύητος στον χώρο ανέμενα να συναντήσω ένα κίνημα ldquoαντι-τέχνηςrdquoumlόπως ήταν ανάλογα κινήματα της ίδιας περιόδου Αντίθετα όμως αντί να στραφεί στον μηδενισμό και την αποδόμηση της τεχνικής ικανότητας μεταστρέφει την αισθητική που είχε μέχρι τότε η κοινωνία σε κάτι ανώτερο και μετά από αυτό το σύντομο ταξίδι στον Σουρεαλισμό δεν μπορώ παρά να αποδεχτώ και εγώ πως πρόκειται για κάτι ανώτερο

Αντί να παραμένει στην καταδίκη του οργανωμένου συστήματος - κοινωνικού και καλλιτεχνικού εξίσου ndash ο Σουρεαλισμός μας δείχνει τα νέα σύνορα που πρέπει να εξερευνήσουμε σαν ανθρωπότητα Οι καλλιτέχνες που περιέγραψα το έκαναν τόλμησαν εξερεύνησαν την Απόλυτη Πραγματικότητα Με τρόπο μάλιστα αιχμηρό εξώφθαλμο χωρίς περιστροφές και αμφιβολίες μας επεσήμαναν την κατεύθυνση που πρέπει να κινηθούμε Πήραν όπως και εγώ το Κόκκινο χάπι όταν εκτέθηκαν στο Μανιφέστο και στην σουρεαλιστική σκέψη Κυρίως όμως με την μελέτη αυτών των έργων έρχεται ένα δυσοίωνο και ένα ευοίωνο μήνυμα Η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμα πειστεί να ξεφύγει από την πεζότητα της για το ευρύ κοινό ακόμα και για μένα τον ίδιο πριν ξεκινήσω αυτήν την περιπλάνηση η σουρεαλιστική τέχνη είναι ένα αντικείμενο ldquoπερίεργοrdquo ldquoιδιότροποrdquo και ldquoαφηρημένοrdquo Τα έργα όμως στα οποία στάθηκα είναι έργα που πετυχαίνουν να εξαπλώσουν την σουρεαλιστική ιδέα σε πλατύ κοινό να την εξυψώσουν από το καλτ και να την κάνουν μπλοκμπάστερ μπεστ σέλλερ και προσβάσιμη σε όλους

Όσα και να έχει καταφέρει μέχρι τώρα το Σουρεαλιστικό Κίνημα έχει τεράστιες εκτάσεις να καλύψει ακόμα Προς τιμήν του έχει βάλει τον πήχυ πολύ ψηλά Πιο ψηλά και από τα σύνορα της ldquoπραγματικότηταςrdquo

Δημήτρης Λαζάρου

ldquoΥπάρχει ένας θεός μέσα μας και οι ουρανοί έρχονται σε συνουσία με την γη από τα πεδία άνωθεν που έρχεται αυτό το πνεύμαrdquo - Οβίδιος Ars Amatoria

επίλογος1 Andre Breton Manifesto of Surrealism 19242 Larry amp Andy Wachowski The Matrix 19993 Zigmund Freud The interpretation of Dreams 19194 Ιωάννης Ν Παρασκευόπουλος Κλινική Ψυχολογία19885 HP Lovecraft The Dream-Quest of Unknown Kadath 19267 Alan Moore Promethea τεύχη 01 15 17 1999 ndash 2000

8 Linde Sabler Dali 20049 MC Escher The Graphic Work of MC Escher 197110 JL Locher The Magic of MC Escher 200011 White Wolf Publishing Mage the Awakening 200512 White Wolf Publishing Legacies the Ancient 200613 L Bunuel amp S Dali Un chien Andalu 192914 L Bunuel amp S Dali Lrsquoage drsquoOr 1930

βιβλιογραφία

Page 2: Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα

ldquoΑυτή είναι η τελευταία σου ευκαιρία Μετά από αυτό δεν υπάρχει γυρισμός Παίρνεις το μπλε χάπι- η ιστορία τελειώνει ξυπνάς στο κρεβάτι σου και πιστεύεις ότι θέλεις να πιστεύεις Παίρνεις το κόκκινο χάπι- Μένεις στην χώρα των Θαυμάτων και σου δείχνω πόσο βαθιά φτάνει η κουνελότρυπαrdquo Μορφέας Matrix (1999)

ΕισαγωγήDream Cycle

PrometheaMage the Awakening

InceptionΕπίλογος

περιεχόμενα

35791113

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει ένας αδαής της Ιστορίας της Τέχνης όταν αντιμετωπίζει τον Σουρεαλισμό είναι να σταματήσει να εμπιστεύεται την διαίσθησή του όσον αφορά το ζήτημα και να ξεφύγει από την προσπάθεια της πλαστικής ανάλυσης των σουρεαλιστικών έργων Πρέπει να αρχίσει να δίνει την μέγιστη προσοχή στο θέμα του κάθε έργου και όχι στην παρουσίαση του θέματος Αγνοώντας λοιπόν τι είναι ακριβώς ο Σουρεαλισμός πριν την μελέτη οποιασδήποτε άλλης πηγής είναι επιβεβλημένη η ανάγνωση του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού που έγραψε ο Andreacute Breton το 1924 Ξεκινώντας με την μελέτη σουρεαλιστικών έργων χωρίς αυτήν την κατευθυντήρια δήλωση του ρεύματος το μόνο που μπορεί να καταφέρει κάποιος είναι να χαθεί σε ένα ωκεανό από αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με τον συμβολισμό και τις προθέσεις των καλλιτεχνών

Η ανάγνωση του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού από τον Andreacute Breton λειτουργεί με θεαματικό τρόπο όπως η παρουσίαση του Κόκκινου και του Μπλε χαπιού από τον Μορφέα στον Εκλεκτό στην ταινία ldquoMatrixrdquo του 1999 Πριν προλάβει κανείς να ολοκληρώσει το σύνολο του κειμένου μαγεύεται από την γλαφυρή γλώσσα του Breton και οδηγείται να ζητάει έντονα και πιεστικά την απάντηση στην πεζότητα την ελευθερία που ονειρεύεται ο συγγραφέας το Κόκκινο χάπι που ονομάζεται Σουρεαλισμός που όταν το λάβει κανείς δεν μπορεί να γυρίσει πίσω Το ιδιαίτερο με το Μανιφέστο του Σουρεαλισμού είναι πως ενώ στον 21ο αιώνα ο αμύητος νους αποκτά την εντύπωση πως ένα τέτοιο κείμενο θα αφορά κυρίως τα εικαστικά μέρη της τέχνης ο Breton ασχολείται με την φιλοσοφία που αγγίζει ως θεματική το όνειρο και την ldquoπραγματικότηταrdquo (τα εισαγωγικά επιβάλλονται μετά την λήψη του Κόκκινου χαπιού όταν θέλουμε να περιγράψουμε την κατάσταση του ξύπνιου)

Είναι εύκολο να δούμε την σαφή επιρροή που είχε ο Zig-mund Freud στην σπουδή των Σουρεαλιστών καθώς χωρίς τα επιτεύγματά του στην Ψυχιατρική θα ήταν αδύνατη η διαμόρφωση της οπτικής των Σουρεαλιστών

εισαγωγή

πως τα όνειρα δεν είναι απλά ασήμαντα διαλείμματα ανάμεσα στην αφυπνισμένη φάση και με κανένα τρόπο δεν είναι τυχαία Παράλληλα με τον δρα Freud λοιπόν οι Σουρεαλιστές αναζητούν την υποψία μιας ldquoδιαφορετικήςrdquo πραγματικότητας η οποία εκτυλίσσεται στα όνειρα και λειτουργεί παράλληλα με την αφυπνισμένη πραγματικότητα Αφού ο Δόκτωρ Freud παρατηρεί πως η αφυπνισμένη συμπεριφορά συνδέεται πάρα πολύ με την ονειρική συμπεριφορά (αφού ονομάζει τα όνειρα συμβολισμούς συμπυκνωμένων ευχών και προθέσεων) είναι λογική η σύλληψη μιας παράλληλης και ισότιμης συνύπαρξης των δυο αυτών πραγματικοτήτων όπως έκαναν οι Σουρεαλιστές

Το πεδίο λοιπόν στο οποίο συνυπάρχουν αυτές οι δύο φάσεις της πραγματικότητας είναι και το ζητούμενο για τους Σουρεαλιστές το θέμα που προσπαθούν να αποτυπώσουν στην τέχνη τους είτε αυτή είναι ποίηση ζωγραφική ή συγγραφή Το έργο των Σουρεαλιστών όμως δεν σταμάτησε με τον πόλεμο αλλά μεταφέρθηκε από τα καφενεία του Παρισιού και των Βρυξελλών και μπόλιασε μια σειρά από μεταγενέστερους καλλιτέχνες που ασχολήθηκαν με την αποτύπωση αυτής της Απόλυτης Πραγματικότητας οι οποίοι σίγουρα πήραν και αυτοί το παροιμιώδες Κόκκινο χάπι

Μέσα από την εργασία αυτή λοιπόν θα εξετάσω πως χειρίστηκαν και πως επηρεάστηκαν από το Σουρεαλιστικό Μανιφέστο το πεδίο της Immateria που βρίσκουμε στο κόμικ του Alan Moore Promethea την υπερ-ρεαλιστική σβούρα που κρατά ο Dom Cobb στην ταινία Inception του Christopher Nolan τον ονειρόκοσμο του HP Love-craft στο ldquoCelephaisrdquo και σε άλλα διηγήματα και τους πέντε πύργους του Mage the Awakening που υπάρχουν ταυτόχρονα σε όλες τις εφικτές πραγματικότητες

Η Απόλυτη Πραγματικότητα έχει πολλά διαφορετικά ονόματα στα έργα που ακολουθούν αλλά είναι σίγουρα το ένα και το αυτό το πεδίο στο οποίο ανήκουν πολυδιάστατα αντικείμενα που προβάλλονται είτε στον ονειρικό είτε στον αφυπνισμένο κόσμο είτε ακόμα και σε άλλους ldquoφανταστικούςrdquo (τα εισαγωγικά συνεχίζουν να επιβάλλονται) που ξεδιπλώνονται στις τέχνες

εισαγωγή

Ο Ονειρόκοσμος που ξεπήδησε από την φαντασία του HP Lovecraft είναι μια από τις πιο πλήρεις και συμπαγείς περιγραφές του ονείρου ως συνεχόμενη κατάσταση αντί για μια σειρά από ασύνδετες παραστάσεις Στον Ονειρικό Κύκλο (όπως περιγράφεται το σύνολο των ιστοριών του που αφορούν τα όνειρα) παρατηρούμε τα όνειρα των χαρακτήρων του να είναι διαυγή και βαθιά να έχουν συνέχεια και οργάνωση να λειτουργούν ακριβώς όπως περιγράφει ο Breton στο Μανιφέστο του την φάση του ύπνου που απαιτείται για να αγνοήσει κανείς τις μεταβάσεις και να απεικονίσει αντί για μια σειρά ονείρων το Όνειρο Οι λόγοι που ο Lovecraft δεν ανήκει στην στενή οικογένεια των σουρεαλιστών είναι διάφοροι Είναι δεδομένο πως οι συγγραφικές του αναζητήσεις στον κόσμο των ονείρων ξεκίνησαν αμέσως μετά τις δημοσιεύσεις του Freud για την Επεξήγηση των Ονείρων το 1919 ενώ οι Σουρεαλιστές εξέδωσαν το πρώτο τους μανιφέστο το 1924 Μεγάλο ρόλο πιθανόν πρέπει να έπαιξε και η γεωγραφική απομάκρυνση του Lovecraft αφού στην χρονική περίοδο που έγραφε τα σύντομα διηγήματά του ο ορίζοντας της σουρεαλιστικής σκηνής εκτεινόταν αυστηρά στις καφετέριες του Παρισιού ενώ ο ίδιος βρισκόταν στην Αμερική

Ο βασικός λόγος όμως είναι πως ο Lovecraft δεν μπαίνει στην διαδικασία της αυτόματης γραφής ή της ανάλυσης των ονείρων αντίθετα δίνει στους χαρακτήρες του αυτόν τον ρόλο της περιπλάνησης και της αποτύπωσης των ονείρων Ο ίδιος ως αφηγητής κρατά το πεζό ldquoβαρετόrdquo ρόλο της ρεαλιστκής περιγραφής των καταστάσεων τον οποίον αφορίζει ο Breton στο Μανιφέστο του Σουρεαλισμού

Ο ανώνυμος αφηγητής και ο Joe Slater οι πρωταγωνιστές του διηγήματος Πέρα από το Τείχος του Ύπνου μοιράζονται το ίδιο όνειρο όταν ο αφηγητής αποκοιμάται δίπλα στο προσκεφάλι του κου Slater Ο Lovecraft λοιπόν υπαινίσσεται πως το όνειρο του αγροίκου white-trash κου Slater είναι όχι απλά μια τυχαία σειρά από παραστάσεις αλλά μια αδιάκοπη πραγματικότητα στην οποία μάλιστα μπορεί να συμμετέχει και ο αφηγητής απλά κοιμώμενος κοντά του Αντίστοιχα στo Celephais ο Kuranes περιπλανάται

dream circle

σε έναν κόσμο που ονειρεύτηκε ο ίδιος από το όνομά του και την καταγωγή του έως την γεωγραφία του τόπου περιέγραψε μια Απόλυτη Πραγματικότητα τέσσερα χρόνια πριν το κάνει ο Andre Breton και οι υπόλοιποι Σουρεαλιστές

Ήταν ζήτημα τόλμης αυτό το βήμα που δεν έκανε ο Lovecraft και έκαναν οι Ευρωπαίοι σύγχρονοί και επίγονοι του Ήταν απλά η Αμερικάνικη καταγωγή του που δεν του επέτρεψε να συνδιαλεχθεί με τον σκληρό πυρήνα των Σουρεαλιστών και να κάνει αυτό το μικρό άλμα Όπως και να έχει ακόμα και αν ο ίδιος δεν ήταν αυστηρά Σουρεαλιστής κάθε ένας ανώνυμος ή επώνυμος Ονειρευτής σrsquo αυτόν τον Ονειρικό Κύκλο ήταν

dream circle

ldquoΟι ειδικοί σύντομα συμφώνησαν πως παραφυσικά όνειρα ήταν η βάση του προβλήματος όνειρα των οποίων η ζωντάνια μπορούσε για μια περίοδο να εξουσιάσει πλήρως το αφυπνισμένο μυαλό αυτού του βασικά κατώτερου ανθρώπουrdquo - HP Lovecraft Πέρα από το Τείχος του Ύπνου

prometheaΤο επόμενο έργο που θα εξετάσω είναι η Promethea του Alan Moore μία σειρά από 32 κόμικς που ξεκίνησαν το 1999 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει τόσο ο χαρακτήρας της πρωταγωνίστριας όσο και ο ονειρικός ndash υπερρεαλιστικός κόσμος της Imma-teria δεν γίνεται να αφήσουμε όμως και απέξω τις - πέρα για πέρα σκόπιμες ndash σχεδιαστικές αναφορές του JH Wil-liams III σε αναρίθμητα σουρεαλιστικά έργα και ζωγράφουςΗ Promethea είναι μια ηρωίδα η οποία μεταφέρθηκε από τους θεούς του κόσμου στην Immateria τον κόσμο στον οποίον συνυπάρχουν τα όνειρα και η φαντασία Η Immateria είναι λοιπόν κάτι που ξεπερνά ακόμα και τους ονειρόκοσμους που δημιουργούσαν οι Ονειρευτές του H P Lovecraft που εξετάσαμε προηγουμένως Είναι το υπερ-σύνολο στο οποίο συνυπάρχουν όλοι οι μύθοι και τα όνειρα που φτιάχτηκαν ή πρόκειται να φτιαχτούν Είναι η Απόλυτη Πραγματικότητα έτσι όπως την οριοθέτησαν οι Σουρεαλιστές με το Μανιφέστο τους

Ταυτόχρονα η ίδια η ηρωίδα καλύπτει πλήρως τις προδιαγραφές που τίθενται από τον Breton για την συγγραφή Ο Breton κατηγορεί τους πρότερους συγγραφείς (δίνοντας σαν παράδειγμα μάλιστα τον καταξιωμένο Dos-toevski του ldquoΈγκλημα και Τιμωρίαrdquo) πως δεν αφήνουν τίποτα στην κρίση του αναγνώστη και δεν του δίνουν καμία επιλογή παρά να κλείσει το βιβλίο Εκεί ακριβώς ο Alan Moore απαντά με τον καλύτερο τρόπο Όχι απλά η Promet-hea στερείται σταθερής μορφής αλλά ακόμα και η ουσία της ύπαρξης της αλλάζει ανάλογα με τις φαντασίες και τα όνειρα των συγγραφέων ποιητών σκιτσογράφων που την χρησιμοποιούν στην φαντασία τους Με αυτόν τον τρόπο η Promethea είναι η απόλυτη σουρεαλιστική πρωταγωνίστρια αφού ο Alan Moore δεν διστάζει να εκθέσει στο ήδη ώριμο κοινό του τους έντονους προβληματισμούς που εμπνέουν το σουρεαλιστικό Κίνημα και ας έχουν περάσει 75 χρόνια από τις μέρες των καφενείων του Παρισιού Ιδιαίτερη μνεία όμως πρέπει να γίνει και για τον σχεδιαστή JH Williams III που δεν παραλείπει να ξεδιπλώσει το ταλέντο του σχεδιάζοντας με σουρεαλιστική εικονογραφία κάθε μία από τις 6400 σελίδες της σειράς καθώς αποτυπώνει με σαφήνεια τόσο τις συνεχείς αλλαγές στην εικόνα της ηρωίδας ndash για τους λόγους που ανέφερα

παραπάνω ndash όσο και τα σουρεαλιστικά τοπία της Immateria

Ταυτόχρονα τα εξώφυλλα των τευχών πιο εικαστικά ακόμα δείχνουν εμφανώς την σουρεαλιστική κατεύθυνση των έργων του χαρακτηριστικά το εξώφυλλο του τεύχους 17 το οποίο αποτελεί φόρο τιμής στον Salva-dor Dali αλλά και το τεύχος 15 στο οποίο χρησιμοποιεί σαφώς τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα του MC Escher

promethealdquoΚάποιες απο αυτές κυριευμένες από αυτήν την παντοδύναμη ζωντανή ιδέα μετατράπηκαν στην Pro-methea ακόμα και στην πραγματικότητα Είτε οι ίδιες είτε οι αγαπημένες τους πάνω στις οποίες προέβαλλαν την δικιά της ταυτότηταrdquo - Alan Moore Promethea

Το επόμενο έργο απέχει δραματικά από οτιδήποτε είναι γνωστό ως τέχνη μέχρι σήμερα αν και οι άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί με το μέσο είναι απόλυτα πεπεισμένοι πως η δουλειά τους αποτελεί τέχνη Τα Παιχνίδια Ρόλων (πιο γνωστά με την διεθνή ονομασία Role Playing Games ndash RPG) είναι η λεπτή μίξη ανάμεσα στο θεατρικό παιχνίδι και την συγγραφή Θα μπορούσα να αναφερθώ εκτεταμένα στον κάθε δημιουργό και τον φανταστικό κόσμο τον οποίον περιγράφει αλλά θα περιοριστώ στο Mage the Awakening που χρησιμοποιεί στην μυθοπλασία του την Απόλυτη Πραγματικότητα των Σουρεαλιστών

Το Mage the Awakening είναι ένα Παιχνίδι Ρόλων στο οποίο οι παίκτες καλούνται να παίξουν τον ρόλο ενός μάγου στην σύγχρονη εποχή που είναι ικανός να αλλάξει την φυσική πραγματικότητα Η σουρεαλιστική πτυχή ξεκινάει από εκεί σίγουρα αλλά υπάρχουν δυο θεμελιώδεις αρχές στον σχεδιασμό του παιχνιδιού που είναι πέρα για πέρα συμβατές με το σουρεαλιστικό Κίνημα Η έννοια της Αφύπνισης και το Supernal Realm Οι μάγοι στο Mage the Awakening για να ενσωματωθούν στον διευρυμένο κόσμο της μαγικής πραγματικότητας περνούν από την Αφύπνιση Η Αφύπνιση είναι το στάδιο στο οποίο - όπως ο Σουρεαλιστής ανακαλύπτει την Απόλυτη Πραγματικότητα που καλύπτει το Όνειρο και την ldquoΠραγματικότηταrdquo (δεν θα σταματήσω τώρα να βάζω εισαγωγικά) ndash ο μάγος κάνει ένα μεταφυσικό ταξίδι στο οποίο βιώνει την ldquoπραγματικότηταrdquo σαν να ήταν όνειρο

Οι άνθρωποι και τα μέρη μοιάζουν διαφορετικά λειτουργούν ως συμβολισμοί σε πρωταρχικότερες υπερρεαλιστικές έννοιες Στο τέλος αυτού του ταξιδιού θα συναντήσει έναν Πύργο ο οποίος έχει διαφορετική μορφή για κάθε έναν από τους μάγους που τον συναντά είναι όμως στην ουσία του ο ίδιος πύργος και ο μάγος καλείται να τον ανέβει και να αναγράψει το όνομά του σrsquo αυτόν Το ταξίδι αυτό είναι ακριβώς το ίδιο με την σουρεαλιστική θεώρηση των πραγμάτων οι έννοιες δεν έχουν μορφή απλά προβάλλονται στον δικό μας κόσμο

Η άλλη πρωταρχική έννοια είναι το Supernal Realm κάτι

mage the awakening

που μοιάζει πολύ με την Immateria που συναντήσαμε προηγουμένως μελετώντας την Promethea του Moore Είναι ένας κόσμος απομακρυσμένος από τον δικό μας στον οποίον υπάρχουν όλα τα δυνατά ενδεχόμενα η πραγματικότητα είναι ένας ευμετάβλητος πηλός Ο ρόλος του μάγου είναι δηλαδή να γεφυρώσει το Supernal Realm με το Physical Realm ndash την ldquoπραγματικότηταrdquo δηλαδή - όπως ο Σουρεαλιστής καλλιτέχνης αποτυπώνει την υπερρεαλιστική του σύνθεση με αντικείμενα που υπάρχουν στην Απόλυτη Πραγματικότητα

Σε αυτές τις δύο πλευρές λοιπόν ο κόσμος που σχεδίασε η ομάδα της White Wolf το 2005 είναι πλεγμένη άρρηκτα με τις δυο πιο θεμελιώδεις αναζητήσεις του Σουρεαλισμού

ldquoΑπό καιρό σε καιρό ο καθένας έχει στιγμές διαύγειας στις οποίες είναι ικανός να ενώσει τα κομμάτια του μεγαλύτερου μοτίβου και ακόμα και για μία στιγμή να καταλάβει Για μα σύντομη λαμπερή στιγμή το μυαλό του είναι ανοιχτό σε όλα όσα έχει το σύμπαν να προσφέρει έτοιμος να απλώσει το χέρι του και να αγγίξει το Μεγάλο Μυστήριοrdquo - Mage the Awakening

mage the awakening

inceptionΗ ταινία του Cristopher Nolan σίγουρα δεν είναι η μοναδική που αφορά τα όνειρα Δεκάδες άλλες ταινίες πραγματεύονται το θέμα αρκετές μάλιστα αποτελούν αμιγώς σουρεαλιστικά έργα Μέσα στην προτεινόμενη βιβλιογραφία υπάρχει τόσο το Un Chien Andalu όσο και το Lrsquoage drsquoor του Luis Bunuel και του Salvador Dali που αποτελούν αποτυπώσεις ονείρων έτσι όπως συνήθιζαν να κάνουν οι συγγραφείς και οι ζωγράφοι στο Παρίσι του 1920 Το Inception δεν αποτελεί αναπαραγωγή κάποιου ονείρου ούτε γράφτηκε με αυτόματη γραφή Πραγματεύεται όμως εκτεταμένα το όνειρο και τονίζει δυο αρχές του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού

Η πρώτη αρχή είναι το βάθος του ονείρου πράγμα που αναφέρει ο Breton σε μια σημαντική υποσημείωση στο Μανιφέστο στο Inception στο κατώτατο επίπεδο του ονείρου (έναν κόσμο που ονομάζεται Limbo) ο πρωταγωνιστής Dom Cobb έχει δυσκολία να κατανοήσει το αν βρίσκεται στην ldquoπραγματικότηταrdquo ή σε όνειρο Έχει γίνει κοινωνός δηλαδή της ιδέας πως η ldquoπραγματκότηταrdquo είναι απλά μια ακόμα φάση μιας Απόλυτης Πραγματικότητας η οποία υπερκαλύπτει την ονειρική και την αφυπνισμένη κατάσταση

Ακόμα πιο έντονα η άρνηση του πρωταγωνιστή να μετακινηθεί πίσω από τον ονειρικό κόσμο του Limbo στην πεζή ldquoπραγματικότηταrdquo της αφύπνισης που απασχολεί το τελευταίο τρίτο της ταινίας είναι χαρακτηριστική της φρασεολογίας του Μανιφέστου ldquoΤο μυαλό του ανθρώπου που ονειρεύεται είναι πλήρως ικανοποιημένο με αυτό που του συμβαίνειrdquo λέει ο Breton ldquoτο αγωνιώδες ερώτημα της πιθανότητας δεν είναι πια σημαντικόrdquo

Το σημαντικότερο σουρεαλιστικό στοιχείο της ταινίας όμως είναι η ύπαρξη ενός υπερρεαλιστικού αντικειμένου στην ταινία Ο Dom εξ αιτίας της δυσκολίας του να αντιληφθεί σε ποια φάση της Απόλυτης Πραγματικότητας βρίσκεται εισάγει μια μικρή μεταλλική σβούρα η οποία επειδή υπάρχει σε όλες τις πραγματικότητες είναι ένα πραγματικά σουρεαλιστικό αντικείμενο Η σβούρα υπόκειται σε διαφορετικούς νόμους της φυσικής αναλόγως με την φάση στην οποία βρίσκεται και ο Dom χρησιμοποιεί αυτήν της την ιδιότητα για να ldquoπροσανατολιστείrdquo

inceptionΗ εικονογραφία της ταινίας είναι εξίσου πιστή στο πνεύμα του Μανιφέστου τα αντικείμενα δεν έχουν σταθερή δομή η γεωγραφία είναι μεταβλητή και πολλές φορές επαναλαμβανόμενα κυκλική όπως οι πίνακες του MC Escher με τους δρόμους να αποτελούν ταυτόχρονα το πάτωμα και το ταβάνι της δράσης

ldquoΤα όνειρα μοιάζουν πραγματικά όσο είμαστε μέσα σrsquo αυτά Μόνο όταν ξυπνάμε αντιλαμβανόμαστε ότι συνέβη κάτι αξιοπερίεργοrdquo - Dom Cobb Inception

επίλογοςΤο κυριότερο συμπέρασμα απrsquoαυτήν την σύντομη ενασχόληση με το Σουρεαλιστικό Κίνημα είναι πως ο Σουρεαλισμός δεν βρισκόταν σε πολλά έργα που περίμενα να τον βρω αλλά βρισκόταν σε πολλά έργα που δεν περίμενα Ως αμύητος στον χώρο ανέμενα να συναντήσω ένα κίνημα ldquoαντι-τέχνηςrdquoumlόπως ήταν ανάλογα κινήματα της ίδιας περιόδου Αντίθετα όμως αντί να στραφεί στον μηδενισμό και την αποδόμηση της τεχνικής ικανότητας μεταστρέφει την αισθητική που είχε μέχρι τότε η κοινωνία σε κάτι ανώτερο και μετά από αυτό το σύντομο ταξίδι στον Σουρεαλισμό δεν μπορώ παρά να αποδεχτώ και εγώ πως πρόκειται για κάτι ανώτερο

Αντί να παραμένει στην καταδίκη του οργανωμένου συστήματος - κοινωνικού και καλλιτεχνικού εξίσου ndash ο Σουρεαλισμός μας δείχνει τα νέα σύνορα που πρέπει να εξερευνήσουμε σαν ανθρωπότητα Οι καλλιτέχνες που περιέγραψα το έκαναν τόλμησαν εξερεύνησαν την Απόλυτη Πραγματικότητα Με τρόπο μάλιστα αιχμηρό εξώφθαλμο χωρίς περιστροφές και αμφιβολίες μας επεσήμαναν την κατεύθυνση που πρέπει να κινηθούμε Πήραν όπως και εγώ το Κόκκινο χάπι όταν εκτέθηκαν στο Μανιφέστο και στην σουρεαλιστική σκέψη Κυρίως όμως με την μελέτη αυτών των έργων έρχεται ένα δυσοίωνο και ένα ευοίωνο μήνυμα Η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμα πειστεί να ξεφύγει από την πεζότητα της για το ευρύ κοινό ακόμα και για μένα τον ίδιο πριν ξεκινήσω αυτήν την περιπλάνηση η σουρεαλιστική τέχνη είναι ένα αντικείμενο ldquoπερίεργοrdquo ldquoιδιότροποrdquo και ldquoαφηρημένοrdquo Τα έργα όμως στα οποία στάθηκα είναι έργα που πετυχαίνουν να εξαπλώσουν την σουρεαλιστική ιδέα σε πλατύ κοινό να την εξυψώσουν από το καλτ και να την κάνουν μπλοκμπάστερ μπεστ σέλλερ και προσβάσιμη σε όλους

Όσα και να έχει καταφέρει μέχρι τώρα το Σουρεαλιστικό Κίνημα έχει τεράστιες εκτάσεις να καλύψει ακόμα Προς τιμήν του έχει βάλει τον πήχυ πολύ ψηλά Πιο ψηλά και από τα σύνορα της ldquoπραγματικότηταςrdquo

Δημήτρης Λαζάρου

ldquoΥπάρχει ένας θεός μέσα μας και οι ουρανοί έρχονται σε συνουσία με την γη από τα πεδία άνωθεν που έρχεται αυτό το πνεύμαrdquo - Οβίδιος Ars Amatoria

επίλογος1 Andre Breton Manifesto of Surrealism 19242 Larry amp Andy Wachowski The Matrix 19993 Zigmund Freud The interpretation of Dreams 19194 Ιωάννης Ν Παρασκευόπουλος Κλινική Ψυχολογία19885 HP Lovecraft The Dream-Quest of Unknown Kadath 19267 Alan Moore Promethea τεύχη 01 15 17 1999 ndash 2000

8 Linde Sabler Dali 20049 MC Escher The Graphic Work of MC Escher 197110 JL Locher The Magic of MC Escher 200011 White Wolf Publishing Mage the Awakening 200512 White Wolf Publishing Legacies the Ancient 200613 L Bunuel amp S Dali Un chien Andalu 192914 L Bunuel amp S Dali Lrsquoage drsquoOr 1930

βιβλιογραφία

Page 3: Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα

ΕισαγωγήDream Cycle

PrometheaMage the Awakening

InceptionΕπίλογος

περιεχόμενα

35791113

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει ένας αδαής της Ιστορίας της Τέχνης όταν αντιμετωπίζει τον Σουρεαλισμό είναι να σταματήσει να εμπιστεύεται την διαίσθησή του όσον αφορά το ζήτημα και να ξεφύγει από την προσπάθεια της πλαστικής ανάλυσης των σουρεαλιστικών έργων Πρέπει να αρχίσει να δίνει την μέγιστη προσοχή στο θέμα του κάθε έργου και όχι στην παρουσίαση του θέματος Αγνοώντας λοιπόν τι είναι ακριβώς ο Σουρεαλισμός πριν την μελέτη οποιασδήποτε άλλης πηγής είναι επιβεβλημένη η ανάγνωση του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού που έγραψε ο Andreacute Breton το 1924 Ξεκινώντας με την μελέτη σουρεαλιστικών έργων χωρίς αυτήν την κατευθυντήρια δήλωση του ρεύματος το μόνο που μπορεί να καταφέρει κάποιος είναι να χαθεί σε ένα ωκεανό από αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με τον συμβολισμό και τις προθέσεις των καλλιτεχνών

Η ανάγνωση του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού από τον Andreacute Breton λειτουργεί με θεαματικό τρόπο όπως η παρουσίαση του Κόκκινου και του Μπλε χαπιού από τον Μορφέα στον Εκλεκτό στην ταινία ldquoMatrixrdquo του 1999 Πριν προλάβει κανείς να ολοκληρώσει το σύνολο του κειμένου μαγεύεται από την γλαφυρή γλώσσα του Breton και οδηγείται να ζητάει έντονα και πιεστικά την απάντηση στην πεζότητα την ελευθερία που ονειρεύεται ο συγγραφέας το Κόκκινο χάπι που ονομάζεται Σουρεαλισμός που όταν το λάβει κανείς δεν μπορεί να γυρίσει πίσω Το ιδιαίτερο με το Μανιφέστο του Σουρεαλισμού είναι πως ενώ στον 21ο αιώνα ο αμύητος νους αποκτά την εντύπωση πως ένα τέτοιο κείμενο θα αφορά κυρίως τα εικαστικά μέρη της τέχνης ο Breton ασχολείται με την φιλοσοφία που αγγίζει ως θεματική το όνειρο και την ldquoπραγματικότηταrdquo (τα εισαγωγικά επιβάλλονται μετά την λήψη του Κόκκινου χαπιού όταν θέλουμε να περιγράψουμε την κατάσταση του ξύπνιου)

Είναι εύκολο να δούμε την σαφή επιρροή που είχε ο Zig-mund Freud στην σπουδή των Σουρεαλιστών καθώς χωρίς τα επιτεύγματά του στην Ψυχιατρική θα ήταν αδύνατη η διαμόρφωση της οπτικής των Σουρεαλιστών

εισαγωγή

πως τα όνειρα δεν είναι απλά ασήμαντα διαλείμματα ανάμεσα στην αφυπνισμένη φάση και με κανένα τρόπο δεν είναι τυχαία Παράλληλα με τον δρα Freud λοιπόν οι Σουρεαλιστές αναζητούν την υποψία μιας ldquoδιαφορετικήςrdquo πραγματικότητας η οποία εκτυλίσσεται στα όνειρα και λειτουργεί παράλληλα με την αφυπνισμένη πραγματικότητα Αφού ο Δόκτωρ Freud παρατηρεί πως η αφυπνισμένη συμπεριφορά συνδέεται πάρα πολύ με την ονειρική συμπεριφορά (αφού ονομάζει τα όνειρα συμβολισμούς συμπυκνωμένων ευχών και προθέσεων) είναι λογική η σύλληψη μιας παράλληλης και ισότιμης συνύπαρξης των δυο αυτών πραγματικοτήτων όπως έκαναν οι Σουρεαλιστές

Το πεδίο λοιπόν στο οποίο συνυπάρχουν αυτές οι δύο φάσεις της πραγματικότητας είναι και το ζητούμενο για τους Σουρεαλιστές το θέμα που προσπαθούν να αποτυπώσουν στην τέχνη τους είτε αυτή είναι ποίηση ζωγραφική ή συγγραφή Το έργο των Σουρεαλιστών όμως δεν σταμάτησε με τον πόλεμο αλλά μεταφέρθηκε από τα καφενεία του Παρισιού και των Βρυξελλών και μπόλιασε μια σειρά από μεταγενέστερους καλλιτέχνες που ασχολήθηκαν με την αποτύπωση αυτής της Απόλυτης Πραγματικότητας οι οποίοι σίγουρα πήραν και αυτοί το παροιμιώδες Κόκκινο χάπι

Μέσα από την εργασία αυτή λοιπόν θα εξετάσω πως χειρίστηκαν και πως επηρεάστηκαν από το Σουρεαλιστικό Μανιφέστο το πεδίο της Immateria που βρίσκουμε στο κόμικ του Alan Moore Promethea την υπερ-ρεαλιστική σβούρα που κρατά ο Dom Cobb στην ταινία Inception του Christopher Nolan τον ονειρόκοσμο του HP Love-craft στο ldquoCelephaisrdquo και σε άλλα διηγήματα και τους πέντε πύργους του Mage the Awakening που υπάρχουν ταυτόχρονα σε όλες τις εφικτές πραγματικότητες

Η Απόλυτη Πραγματικότητα έχει πολλά διαφορετικά ονόματα στα έργα που ακολουθούν αλλά είναι σίγουρα το ένα και το αυτό το πεδίο στο οποίο ανήκουν πολυδιάστατα αντικείμενα που προβάλλονται είτε στον ονειρικό είτε στον αφυπνισμένο κόσμο είτε ακόμα και σε άλλους ldquoφανταστικούςrdquo (τα εισαγωγικά συνεχίζουν να επιβάλλονται) που ξεδιπλώνονται στις τέχνες

εισαγωγή

Ο Ονειρόκοσμος που ξεπήδησε από την φαντασία του HP Lovecraft είναι μια από τις πιο πλήρεις και συμπαγείς περιγραφές του ονείρου ως συνεχόμενη κατάσταση αντί για μια σειρά από ασύνδετες παραστάσεις Στον Ονειρικό Κύκλο (όπως περιγράφεται το σύνολο των ιστοριών του που αφορούν τα όνειρα) παρατηρούμε τα όνειρα των χαρακτήρων του να είναι διαυγή και βαθιά να έχουν συνέχεια και οργάνωση να λειτουργούν ακριβώς όπως περιγράφει ο Breton στο Μανιφέστο του την φάση του ύπνου που απαιτείται για να αγνοήσει κανείς τις μεταβάσεις και να απεικονίσει αντί για μια σειρά ονείρων το Όνειρο Οι λόγοι που ο Lovecraft δεν ανήκει στην στενή οικογένεια των σουρεαλιστών είναι διάφοροι Είναι δεδομένο πως οι συγγραφικές του αναζητήσεις στον κόσμο των ονείρων ξεκίνησαν αμέσως μετά τις δημοσιεύσεις του Freud για την Επεξήγηση των Ονείρων το 1919 ενώ οι Σουρεαλιστές εξέδωσαν το πρώτο τους μανιφέστο το 1924 Μεγάλο ρόλο πιθανόν πρέπει να έπαιξε και η γεωγραφική απομάκρυνση του Lovecraft αφού στην χρονική περίοδο που έγραφε τα σύντομα διηγήματά του ο ορίζοντας της σουρεαλιστικής σκηνής εκτεινόταν αυστηρά στις καφετέριες του Παρισιού ενώ ο ίδιος βρισκόταν στην Αμερική

Ο βασικός λόγος όμως είναι πως ο Lovecraft δεν μπαίνει στην διαδικασία της αυτόματης γραφής ή της ανάλυσης των ονείρων αντίθετα δίνει στους χαρακτήρες του αυτόν τον ρόλο της περιπλάνησης και της αποτύπωσης των ονείρων Ο ίδιος ως αφηγητής κρατά το πεζό ldquoβαρετόrdquo ρόλο της ρεαλιστκής περιγραφής των καταστάσεων τον οποίον αφορίζει ο Breton στο Μανιφέστο του Σουρεαλισμού

Ο ανώνυμος αφηγητής και ο Joe Slater οι πρωταγωνιστές του διηγήματος Πέρα από το Τείχος του Ύπνου μοιράζονται το ίδιο όνειρο όταν ο αφηγητής αποκοιμάται δίπλα στο προσκεφάλι του κου Slater Ο Lovecraft λοιπόν υπαινίσσεται πως το όνειρο του αγροίκου white-trash κου Slater είναι όχι απλά μια τυχαία σειρά από παραστάσεις αλλά μια αδιάκοπη πραγματικότητα στην οποία μάλιστα μπορεί να συμμετέχει και ο αφηγητής απλά κοιμώμενος κοντά του Αντίστοιχα στo Celephais ο Kuranes περιπλανάται

dream circle

σε έναν κόσμο που ονειρεύτηκε ο ίδιος από το όνομά του και την καταγωγή του έως την γεωγραφία του τόπου περιέγραψε μια Απόλυτη Πραγματικότητα τέσσερα χρόνια πριν το κάνει ο Andre Breton και οι υπόλοιποι Σουρεαλιστές

Ήταν ζήτημα τόλμης αυτό το βήμα που δεν έκανε ο Lovecraft και έκαναν οι Ευρωπαίοι σύγχρονοί και επίγονοι του Ήταν απλά η Αμερικάνικη καταγωγή του που δεν του επέτρεψε να συνδιαλεχθεί με τον σκληρό πυρήνα των Σουρεαλιστών και να κάνει αυτό το μικρό άλμα Όπως και να έχει ακόμα και αν ο ίδιος δεν ήταν αυστηρά Σουρεαλιστής κάθε ένας ανώνυμος ή επώνυμος Ονειρευτής σrsquo αυτόν τον Ονειρικό Κύκλο ήταν

dream circle

ldquoΟι ειδικοί σύντομα συμφώνησαν πως παραφυσικά όνειρα ήταν η βάση του προβλήματος όνειρα των οποίων η ζωντάνια μπορούσε για μια περίοδο να εξουσιάσει πλήρως το αφυπνισμένο μυαλό αυτού του βασικά κατώτερου ανθρώπουrdquo - HP Lovecraft Πέρα από το Τείχος του Ύπνου

prometheaΤο επόμενο έργο που θα εξετάσω είναι η Promethea του Alan Moore μία σειρά από 32 κόμικς που ξεκίνησαν το 1999 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει τόσο ο χαρακτήρας της πρωταγωνίστριας όσο και ο ονειρικός ndash υπερρεαλιστικός κόσμος της Imma-teria δεν γίνεται να αφήσουμε όμως και απέξω τις - πέρα για πέρα σκόπιμες ndash σχεδιαστικές αναφορές του JH Wil-liams III σε αναρίθμητα σουρεαλιστικά έργα και ζωγράφουςΗ Promethea είναι μια ηρωίδα η οποία μεταφέρθηκε από τους θεούς του κόσμου στην Immateria τον κόσμο στον οποίον συνυπάρχουν τα όνειρα και η φαντασία Η Immateria είναι λοιπόν κάτι που ξεπερνά ακόμα και τους ονειρόκοσμους που δημιουργούσαν οι Ονειρευτές του H P Lovecraft που εξετάσαμε προηγουμένως Είναι το υπερ-σύνολο στο οποίο συνυπάρχουν όλοι οι μύθοι και τα όνειρα που φτιάχτηκαν ή πρόκειται να φτιαχτούν Είναι η Απόλυτη Πραγματικότητα έτσι όπως την οριοθέτησαν οι Σουρεαλιστές με το Μανιφέστο τους

Ταυτόχρονα η ίδια η ηρωίδα καλύπτει πλήρως τις προδιαγραφές που τίθενται από τον Breton για την συγγραφή Ο Breton κατηγορεί τους πρότερους συγγραφείς (δίνοντας σαν παράδειγμα μάλιστα τον καταξιωμένο Dos-toevski του ldquoΈγκλημα και Τιμωρίαrdquo) πως δεν αφήνουν τίποτα στην κρίση του αναγνώστη και δεν του δίνουν καμία επιλογή παρά να κλείσει το βιβλίο Εκεί ακριβώς ο Alan Moore απαντά με τον καλύτερο τρόπο Όχι απλά η Promet-hea στερείται σταθερής μορφής αλλά ακόμα και η ουσία της ύπαρξης της αλλάζει ανάλογα με τις φαντασίες και τα όνειρα των συγγραφέων ποιητών σκιτσογράφων που την χρησιμοποιούν στην φαντασία τους Με αυτόν τον τρόπο η Promethea είναι η απόλυτη σουρεαλιστική πρωταγωνίστρια αφού ο Alan Moore δεν διστάζει να εκθέσει στο ήδη ώριμο κοινό του τους έντονους προβληματισμούς που εμπνέουν το σουρεαλιστικό Κίνημα και ας έχουν περάσει 75 χρόνια από τις μέρες των καφενείων του Παρισιού Ιδιαίτερη μνεία όμως πρέπει να γίνει και για τον σχεδιαστή JH Williams III που δεν παραλείπει να ξεδιπλώσει το ταλέντο του σχεδιάζοντας με σουρεαλιστική εικονογραφία κάθε μία από τις 6400 σελίδες της σειράς καθώς αποτυπώνει με σαφήνεια τόσο τις συνεχείς αλλαγές στην εικόνα της ηρωίδας ndash για τους λόγους που ανέφερα

παραπάνω ndash όσο και τα σουρεαλιστικά τοπία της Immateria

Ταυτόχρονα τα εξώφυλλα των τευχών πιο εικαστικά ακόμα δείχνουν εμφανώς την σουρεαλιστική κατεύθυνση των έργων του χαρακτηριστικά το εξώφυλλο του τεύχους 17 το οποίο αποτελεί φόρο τιμής στον Salva-dor Dali αλλά και το τεύχος 15 στο οποίο χρησιμοποιεί σαφώς τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα του MC Escher

promethealdquoΚάποιες απο αυτές κυριευμένες από αυτήν την παντοδύναμη ζωντανή ιδέα μετατράπηκαν στην Pro-methea ακόμα και στην πραγματικότητα Είτε οι ίδιες είτε οι αγαπημένες τους πάνω στις οποίες προέβαλλαν την δικιά της ταυτότηταrdquo - Alan Moore Promethea

Το επόμενο έργο απέχει δραματικά από οτιδήποτε είναι γνωστό ως τέχνη μέχρι σήμερα αν και οι άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί με το μέσο είναι απόλυτα πεπεισμένοι πως η δουλειά τους αποτελεί τέχνη Τα Παιχνίδια Ρόλων (πιο γνωστά με την διεθνή ονομασία Role Playing Games ndash RPG) είναι η λεπτή μίξη ανάμεσα στο θεατρικό παιχνίδι και την συγγραφή Θα μπορούσα να αναφερθώ εκτεταμένα στον κάθε δημιουργό και τον φανταστικό κόσμο τον οποίον περιγράφει αλλά θα περιοριστώ στο Mage the Awakening που χρησιμοποιεί στην μυθοπλασία του την Απόλυτη Πραγματικότητα των Σουρεαλιστών

Το Mage the Awakening είναι ένα Παιχνίδι Ρόλων στο οποίο οι παίκτες καλούνται να παίξουν τον ρόλο ενός μάγου στην σύγχρονη εποχή που είναι ικανός να αλλάξει την φυσική πραγματικότητα Η σουρεαλιστική πτυχή ξεκινάει από εκεί σίγουρα αλλά υπάρχουν δυο θεμελιώδεις αρχές στον σχεδιασμό του παιχνιδιού που είναι πέρα για πέρα συμβατές με το σουρεαλιστικό Κίνημα Η έννοια της Αφύπνισης και το Supernal Realm Οι μάγοι στο Mage the Awakening για να ενσωματωθούν στον διευρυμένο κόσμο της μαγικής πραγματικότητας περνούν από την Αφύπνιση Η Αφύπνιση είναι το στάδιο στο οποίο - όπως ο Σουρεαλιστής ανακαλύπτει την Απόλυτη Πραγματικότητα που καλύπτει το Όνειρο και την ldquoΠραγματικότηταrdquo (δεν θα σταματήσω τώρα να βάζω εισαγωγικά) ndash ο μάγος κάνει ένα μεταφυσικό ταξίδι στο οποίο βιώνει την ldquoπραγματικότηταrdquo σαν να ήταν όνειρο

Οι άνθρωποι και τα μέρη μοιάζουν διαφορετικά λειτουργούν ως συμβολισμοί σε πρωταρχικότερες υπερρεαλιστικές έννοιες Στο τέλος αυτού του ταξιδιού θα συναντήσει έναν Πύργο ο οποίος έχει διαφορετική μορφή για κάθε έναν από τους μάγους που τον συναντά είναι όμως στην ουσία του ο ίδιος πύργος και ο μάγος καλείται να τον ανέβει και να αναγράψει το όνομά του σrsquo αυτόν Το ταξίδι αυτό είναι ακριβώς το ίδιο με την σουρεαλιστική θεώρηση των πραγμάτων οι έννοιες δεν έχουν μορφή απλά προβάλλονται στον δικό μας κόσμο

Η άλλη πρωταρχική έννοια είναι το Supernal Realm κάτι

mage the awakening

που μοιάζει πολύ με την Immateria που συναντήσαμε προηγουμένως μελετώντας την Promethea του Moore Είναι ένας κόσμος απομακρυσμένος από τον δικό μας στον οποίον υπάρχουν όλα τα δυνατά ενδεχόμενα η πραγματικότητα είναι ένας ευμετάβλητος πηλός Ο ρόλος του μάγου είναι δηλαδή να γεφυρώσει το Supernal Realm με το Physical Realm ndash την ldquoπραγματικότηταrdquo δηλαδή - όπως ο Σουρεαλιστής καλλιτέχνης αποτυπώνει την υπερρεαλιστική του σύνθεση με αντικείμενα που υπάρχουν στην Απόλυτη Πραγματικότητα

Σε αυτές τις δύο πλευρές λοιπόν ο κόσμος που σχεδίασε η ομάδα της White Wolf το 2005 είναι πλεγμένη άρρηκτα με τις δυο πιο θεμελιώδεις αναζητήσεις του Σουρεαλισμού

ldquoΑπό καιρό σε καιρό ο καθένας έχει στιγμές διαύγειας στις οποίες είναι ικανός να ενώσει τα κομμάτια του μεγαλύτερου μοτίβου και ακόμα και για μία στιγμή να καταλάβει Για μα σύντομη λαμπερή στιγμή το μυαλό του είναι ανοιχτό σε όλα όσα έχει το σύμπαν να προσφέρει έτοιμος να απλώσει το χέρι του και να αγγίξει το Μεγάλο Μυστήριοrdquo - Mage the Awakening

mage the awakening

inceptionΗ ταινία του Cristopher Nolan σίγουρα δεν είναι η μοναδική που αφορά τα όνειρα Δεκάδες άλλες ταινίες πραγματεύονται το θέμα αρκετές μάλιστα αποτελούν αμιγώς σουρεαλιστικά έργα Μέσα στην προτεινόμενη βιβλιογραφία υπάρχει τόσο το Un Chien Andalu όσο και το Lrsquoage drsquoor του Luis Bunuel και του Salvador Dali που αποτελούν αποτυπώσεις ονείρων έτσι όπως συνήθιζαν να κάνουν οι συγγραφείς και οι ζωγράφοι στο Παρίσι του 1920 Το Inception δεν αποτελεί αναπαραγωγή κάποιου ονείρου ούτε γράφτηκε με αυτόματη γραφή Πραγματεύεται όμως εκτεταμένα το όνειρο και τονίζει δυο αρχές του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού

Η πρώτη αρχή είναι το βάθος του ονείρου πράγμα που αναφέρει ο Breton σε μια σημαντική υποσημείωση στο Μανιφέστο στο Inception στο κατώτατο επίπεδο του ονείρου (έναν κόσμο που ονομάζεται Limbo) ο πρωταγωνιστής Dom Cobb έχει δυσκολία να κατανοήσει το αν βρίσκεται στην ldquoπραγματικότηταrdquo ή σε όνειρο Έχει γίνει κοινωνός δηλαδή της ιδέας πως η ldquoπραγματκότηταrdquo είναι απλά μια ακόμα φάση μιας Απόλυτης Πραγματικότητας η οποία υπερκαλύπτει την ονειρική και την αφυπνισμένη κατάσταση

Ακόμα πιο έντονα η άρνηση του πρωταγωνιστή να μετακινηθεί πίσω από τον ονειρικό κόσμο του Limbo στην πεζή ldquoπραγματικότηταrdquo της αφύπνισης που απασχολεί το τελευταίο τρίτο της ταινίας είναι χαρακτηριστική της φρασεολογίας του Μανιφέστου ldquoΤο μυαλό του ανθρώπου που ονειρεύεται είναι πλήρως ικανοποιημένο με αυτό που του συμβαίνειrdquo λέει ο Breton ldquoτο αγωνιώδες ερώτημα της πιθανότητας δεν είναι πια σημαντικόrdquo

Το σημαντικότερο σουρεαλιστικό στοιχείο της ταινίας όμως είναι η ύπαρξη ενός υπερρεαλιστικού αντικειμένου στην ταινία Ο Dom εξ αιτίας της δυσκολίας του να αντιληφθεί σε ποια φάση της Απόλυτης Πραγματικότητας βρίσκεται εισάγει μια μικρή μεταλλική σβούρα η οποία επειδή υπάρχει σε όλες τις πραγματικότητες είναι ένα πραγματικά σουρεαλιστικό αντικείμενο Η σβούρα υπόκειται σε διαφορετικούς νόμους της φυσικής αναλόγως με την φάση στην οποία βρίσκεται και ο Dom χρησιμοποιεί αυτήν της την ιδιότητα για να ldquoπροσανατολιστείrdquo

inceptionΗ εικονογραφία της ταινίας είναι εξίσου πιστή στο πνεύμα του Μανιφέστου τα αντικείμενα δεν έχουν σταθερή δομή η γεωγραφία είναι μεταβλητή και πολλές φορές επαναλαμβανόμενα κυκλική όπως οι πίνακες του MC Escher με τους δρόμους να αποτελούν ταυτόχρονα το πάτωμα και το ταβάνι της δράσης

ldquoΤα όνειρα μοιάζουν πραγματικά όσο είμαστε μέσα σrsquo αυτά Μόνο όταν ξυπνάμε αντιλαμβανόμαστε ότι συνέβη κάτι αξιοπερίεργοrdquo - Dom Cobb Inception

επίλογοςΤο κυριότερο συμπέρασμα απrsquoαυτήν την σύντομη ενασχόληση με το Σουρεαλιστικό Κίνημα είναι πως ο Σουρεαλισμός δεν βρισκόταν σε πολλά έργα που περίμενα να τον βρω αλλά βρισκόταν σε πολλά έργα που δεν περίμενα Ως αμύητος στον χώρο ανέμενα να συναντήσω ένα κίνημα ldquoαντι-τέχνηςrdquoumlόπως ήταν ανάλογα κινήματα της ίδιας περιόδου Αντίθετα όμως αντί να στραφεί στον μηδενισμό και την αποδόμηση της τεχνικής ικανότητας μεταστρέφει την αισθητική που είχε μέχρι τότε η κοινωνία σε κάτι ανώτερο και μετά από αυτό το σύντομο ταξίδι στον Σουρεαλισμό δεν μπορώ παρά να αποδεχτώ και εγώ πως πρόκειται για κάτι ανώτερο

Αντί να παραμένει στην καταδίκη του οργανωμένου συστήματος - κοινωνικού και καλλιτεχνικού εξίσου ndash ο Σουρεαλισμός μας δείχνει τα νέα σύνορα που πρέπει να εξερευνήσουμε σαν ανθρωπότητα Οι καλλιτέχνες που περιέγραψα το έκαναν τόλμησαν εξερεύνησαν την Απόλυτη Πραγματικότητα Με τρόπο μάλιστα αιχμηρό εξώφθαλμο χωρίς περιστροφές και αμφιβολίες μας επεσήμαναν την κατεύθυνση που πρέπει να κινηθούμε Πήραν όπως και εγώ το Κόκκινο χάπι όταν εκτέθηκαν στο Μανιφέστο και στην σουρεαλιστική σκέψη Κυρίως όμως με την μελέτη αυτών των έργων έρχεται ένα δυσοίωνο και ένα ευοίωνο μήνυμα Η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμα πειστεί να ξεφύγει από την πεζότητα της για το ευρύ κοινό ακόμα και για μένα τον ίδιο πριν ξεκινήσω αυτήν την περιπλάνηση η σουρεαλιστική τέχνη είναι ένα αντικείμενο ldquoπερίεργοrdquo ldquoιδιότροποrdquo και ldquoαφηρημένοrdquo Τα έργα όμως στα οποία στάθηκα είναι έργα που πετυχαίνουν να εξαπλώσουν την σουρεαλιστική ιδέα σε πλατύ κοινό να την εξυψώσουν από το καλτ και να την κάνουν μπλοκμπάστερ μπεστ σέλλερ και προσβάσιμη σε όλους

Όσα και να έχει καταφέρει μέχρι τώρα το Σουρεαλιστικό Κίνημα έχει τεράστιες εκτάσεις να καλύψει ακόμα Προς τιμήν του έχει βάλει τον πήχυ πολύ ψηλά Πιο ψηλά και από τα σύνορα της ldquoπραγματικότηταςrdquo

Δημήτρης Λαζάρου

ldquoΥπάρχει ένας θεός μέσα μας και οι ουρανοί έρχονται σε συνουσία με την γη από τα πεδία άνωθεν που έρχεται αυτό το πνεύμαrdquo - Οβίδιος Ars Amatoria

επίλογος1 Andre Breton Manifesto of Surrealism 19242 Larry amp Andy Wachowski The Matrix 19993 Zigmund Freud The interpretation of Dreams 19194 Ιωάννης Ν Παρασκευόπουλος Κλινική Ψυχολογία19885 HP Lovecraft The Dream-Quest of Unknown Kadath 19267 Alan Moore Promethea τεύχη 01 15 17 1999 ndash 2000

8 Linde Sabler Dali 20049 MC Escher The Graphic Work of MC Escher 197110 JL Locher The Magic of MC Escher 200011 White Wolf Publishing Mage the Awakening 200512 White Wolf Publishing Legacies the Ancient 200613 L Bunuel amp S Dali Un chien Andalu 192914 L Bunuel amp S Dali Lrsquoage drsquoOr 1930

βιβλιογραφία

Page 4: Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει ένας αδαής της Ιστορίας της Τέχνης όταν αντιμετωπίζει τον Σουρεαλισμό είναι να σταματήσει να εμπιστεύεται την διαίσθησή του όσον αφορά το ζήτημα και να ξεφύγει από την προσπάθεια της πλαστικής ανάλυσης των σουρεαλιστικών έργων Πρέπει να αρχίσει να δίνει την μέγιστη προσοχή στο θέμα του κάθε έργου και όχι στην παρουσίαση του θέματος Αγνοώντας λοιπόν τι είναι ακριβώς ο Σουρεαλισμός πριν την μελέτη οποιασδήποτε άλλης πηγής είναι επιβεβλημένη η ανάγνωση του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού που έγραψε ο Andreacute Breton το 1924 Ξεκινώντας με την μελέτη σουρεαλιστικών έργων χωρίς αυτήν την κατευθυντήρια δήλωση του ρεύματος το μόνο που μπορεί να καταφέρει κάποιος είναι να χαθεί σε ένα ωκεανό από αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με τον συμβολισμό και τις προθέσεις των καλλιτεχνών

Η ανάγνωση του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού από τον Andreacute Breton λειτουργεί με θεαματικό τρόπο όπως η παρουσίαση του Κόκκινου και του Μπλε χαπιού από τον Μορφέα στον Εκλεκτό στην ταινία ldquoMatrixrdquo του 1999 Πριν προλάβει κανείς να ολοκληρώσει το σύνολο του κειμένου μαγεύεται από την γλαφυρή γλώσσα του Breton και οδηγείται να ζητάει έντονα και πιεστικά την απάντηση στην πεζότητα την ελευθερία που ονειρεύεται ο συγγραφέας το Κόκκινο χάπι που ονομάζεται Σουρεαλισμός που όταν το λάβει κανείς δεν μπορεί να γυρίσει πίσω Το ιδιαίτερο με το Μανιφέστο του Σουρεαλισμού είναι πως ενώ στον 21ο αιώνα ο αμύητος νους αποκτά την εντύπωση πως ένα τέτοιο κείμενο θα αφορά κυρίως τα εικαστικά μέρη της τέχνης ο Breton ασχολείται με την φιλοσοφία που αγγίζει ως θεματική το όνειρο και την ldquoπραγματικότηταrdquo (τα εισαγωγικά επιβάλλονται μετά την λήψη του Κόκκινου χαπιού όταν θέλουμε να περιγράψουμε την κατάσταση του ξύπνιου)

Είναι εύκολο να δούμε την σαφή επιρροή που είχε ο Zig-mund Freud στην σπουδή των Σουρεαλιστών καθώς χωρίς τα επιτεύγματά του στην Ψυχιατρική θα ήταν αδύνατη η διαμόρφωση της οπτικής των Σουρεαλιστών

εισαγωγή

πως τα όνειρα δεν είναι απλά ασήμαντα διαλείμματα ανάμεσα στην αφυπνισμένη φάση και με κανένα τρόπο δεν είναι τυχαία Παράλληλα με τον δρα Freud λοιπόν οι Σουρεαλιστές αναζητούν την υποψία μιας ldquoδιαφορετικήςrdquo πραγματικότητας η οποία εκτυλίσσεται στα όνειρα και λειτουργεί παράλληλα με την αφυπνισμένη πραγματικότητα Αφού ο Δόκτωρ Freud παρατηρεί πως η αφυπνισμένη συμπεριφορά συνδέεται πάρα πολύ με την ονειρική συμπεριφορά (αφού ονομάζει τα όνειρα συμβολισμούς συμπυκνωμένων ευχών και προθέσεων) είναι λογική η σύλληψη μιας παράλληλης και ισότιμης συνύπαρξης των δυο αυτών πραγματικοτήτων όπως έκαναν οι Σουρεαλιστές

Το πεδίο λοιπόν στο οποίο συνυπάρχουν αυτές οι δύο φάσεις της πραγματικότητας είναι και το ζητούμενο για τους Σουρεαλιστές το θέμα που προσπαθούν να αποτυπώσουν στην τέχνη τους είτε αυτή είναι ποίηση ζωγραφική ή συγγραφή Το έργο των Σουρεαλιστών όμως δεν σταμάτησε με τον πόλεμο αλλά μεταφέρθηκε από τα καφενεία του Παρισιού και των Βρυξελλών και μπόλιασε μια σειρά από μεταγενέστερους καλλιτέχνες που ασχολήθηκαν με την αποτύπωση αυτής της Απόλυτης Πραγματικότητας οι οποίοι σίγουρα πήραν και αυτοί το παροιμιώδες Κόκκινο χάπι

Μέσα από την εργασία αυτή λοιπόν θα εξετάσω πως χειρίστηκαν και πως επηρεάστηκαν από το Σουρεαλιστικό Μανιφέστο το πεδίο της Immateria που βρίσκουμε στο κόμικ του Alan Moore Promethea την υπερ-ρεαλιστική σβούρα που κρατά ο Dom Cobb στην ταινία Inception του Christopher Nolan τον ονειρόκοσμο του HP Love-craft στο ldquoCelephaisrdquo και σε άλλα διηγήματα και τους πέντε πύργους του Mage the Awakening που υπάρχουν ταυτόχρονα σε όλες τις εφικτές πραγματικότητες

Η Απόλυτη Πραγματικότητα έχει πολλά διαφορετικά ονόματα στα έργα που ακολουθούν αλλά είναι σίγουρα το ένα και το αυτό το πεδίο στο οποίο ανήκουν πολυδιάστατα αντικείμενα που προβάλλονται είτε στον ονειρικό είτε στον αφυπνισμένο κόσμο είτε ακόμα και σε άλλους ldquoφανταστικούςrdquo (τα εισαγωγικά συνεχίζουν να επιβάλλονται) που ξεδιπλώνονται στις τέχνες

εισαγωγή

Ο Ονειρόκοσμος που ξεπήδησε από την φαντασία του HP Lovecraft είναι μια από τις πιο πλήρεις και συμπαγείς περιγραφές του ονείρου ως συνεχόμενη κατάσταση αντί για μια σειρά από ασύνδετες παραστάσεις Στον Ονειρικό Κύκλο (όπως περιγράφεται το σύνολο των ιστοριών του που αφορούν τα όνειρα) παρατηρούμε τα όνειρα των χαρακτήρων του να είναι διαυγή και βαθιά να έχουν συνέχεια και οργάνωση να λειτουργούν ακριβώς όπως περιγράφει ο Breton στο Μανιφέστο του την φάση του ύπνου που απαιτείται για να αγνοήσει κανείς τις μεταβάσεις και να απεικονίσει αντί για μια σειρά ονείρων το Όνειρο Οι λόγοι που ο Lovecraft δεν ανήκει στην στενή οικογένεια των σουρεαλιστών είναι διάφοροι Είναι δεδομένο πως οι συγγραφικές του αναζητήσεις στον κόσμο των ονείρων ξεκίνησαν αμέσως μετά τις δημοσιεύσεις του Freud για την Επεξήγηση των Ονείρων το 1919 ενώ οι Σουρεαλιστές εξέδωσαν το πρώτο τους μανιφέστο το 1924 Μεγάλο ρόλο πιθανόν πρέπει να έπαιξε και η γεωγραφική απομάκρυνση του Lovecraft αφού στην χρονική περίοδο που έγραφε τα σύντομα διηγήματά του ο ορίζοντας της σουρεαλιστικής σκηνής εκτεινόταν αυστηρά στις καφετέριες του Παρισιού ενώ ο ίδιος βρισκόταν στην Αμερική

Ο βασικός λόγος όμως είναι πως ο Lovecraft δεν μπαίνει στην διαδικασία της αυτόματης γραφής ή της ανάλυσης των ονείρων αντίθετα δίνει στους χαρακτήρες του αυτόν τον ρόλο της περιπλάνησης και της αποτύπωσης των ονείρων Ο ίδιος ως αφηγητής κρατά το πεζό ldquoβαρετόrdquo ρόλο της ρεαλιστκής περιγραφής των καταστάσεων τον οποίον αφορίζει ο Breton στο Μανιφέστο του Σουρεαλισμού

Ο ανώνυμος αφηγητής και ο Joe Slater οι πρωταγωνιστές του διηγήματος Πέρα από το Τείχος του Ύπνου μοιράζονται το ίδιο όνειρο όταν ο αφηγητής αποκοιμάται δίπλα στο προσκεφάλι του κου Slater Ο Lovecraft λοιπόν υπαινίσσεται πως το όνειρο του αγροίκου white-trash κου Slater είναι όχι απλά μια τυχαία σειρά από παραστάσεις αλλά μια αδιάκοπη πραγματικότητα στην οποία μάλιστα μπορεί να συμμετέχει και ο αφηγητής απλά κοιμώμενος κοντά του Αντίστοιχα στo Celephais ο Kuranes περιπλανάται

dream circle

σε έναν κόσμο που ονειρεύτηκε ο ίδιος από το όνομά του και την καταγωγή του έως την γεωγραφία του τόπου περιέγραψε μια Απόλυτη Πραγματικότητα τέσσερα χρόνια πριν το κάνει ο Andre Breton και οι υπόλοιποι Σουρεαλιστές

Ήταν ζήτημα τόλμης αυτό το βήμα που δεν έκανε ο Lovecraft και έκαναν οι Ευρωπαίοι σύγχρονοί και επίγονοι του Ήταν απλά η Αμερικάνικη καταγωγή του που δεν του επέτρεψε να συνδιαλεχθεί με τον σκληρό πυρήνα των Σουρεαλιστών και να κάνει αυτό το μικρό άλμα Όπως και να έχει ακόμα και αν ο ίδιος δεν ήταν αυστηρά Σουρεαλιστής κάθε ένας ανώνυμος ή επώνυμος Ονειρευτής σrsquo αυτόν τον Ονειρικό Κύκλο ήταν

dream circle

ldquoΟι ειδικοί σύντομα συμφώνησαν πως παραφυσικά όνειρα ήταν η βάση του προβλήματος όνειρα των οποίων η ζωντάνια μπορούσε για μια περίοδο να εξουσιάσει πλήρως το αφυπνισμένο μυαλό αυτού του βασικά κατώτερου ανθρώπουrdquo - HP Lovecraft Πέρα από το Τείχος του Ύπνου

prometheaΤο επόμενο έργο που θα εξετάσω είναι η Promethea του Alan Moore μία σειρά από 32 κόμικς που ξεκίνησαν το 1999 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει τόσο ο χαρακτήρας της πρωταγωνίστριας όσο και ο ονειρικός ndash υπερρεαλιστικός κόσμος της Imma-teria δεν γίνεται να αφήσουμε όμως και απέξω τις - πέρα για πέρα σκόπιμες ndash σχεδιαστικές αναφορές του JH Wil-liams III σε αναρίθμητα σουρεαλιστικά έργα και ζωγράφουςΗ Promethea είναι μια ηρωίδα η οποία μεταφέρθηκε από τους θεούς του κόσμου στην Immateria τον κόσμο στον οποίον συνυπάρχουν τα όνειρα και η φαντασία Η Immateria είναι λοιπόν κάτι που ξεπερνά ακόμα και τους ονειρόκοσμους που δημιουργούσαν οι Ονειρευτές του H P Lovecraft που εξετάσαμε προηγουμένως Είναι το υπερ-σύνολο στο οποίο συνυπάρχουν όλοι οι μύθοι και τα όνειρα που φτιάχτηκαν ή πρόκειται να φτιαχτούν Είναι η Απόλυτη Πραγματικότητα έτσι όπως την οριοθέτησαν οι Σουρεαλιστές με το Μανιφέστο τους

Ταυτόχρονα η ίδια η ηρωίδα καλύπτει πλήρως τις προδιαγραφές που τίθενται από τον Breton για την συγγραφή Ο Breton κατηγορεί τους πρότερους συγγραφείς (δίνοντας σαν παράδειγμα μάλιστα τον καταξιωμένο Dos-toevski του ldquoΈγκλημα και Τιμωρίαrdquo) πως δεν αφήνουν τίποτα στην κρίση του αναγνώστη και δεν του δίνουν καμία επιλογή παρά να κλείσει το βιβλίο Εκεί ακριβώς ο Alan Moore απαντά με τον καλύτερο τρόπο Όχι απλά η Promet-hea στερείται σταθερής μορφής αλλά ακόμα και η ουσία της ύπαρξης της αλλάζει ανάλογα με τις φαντασίες και τα όνειρα των συγγραφέων ποιητών σκιτσογράφων που την χρησιμοποιούν στην φαντασία τους Με αυτόν τον τρόπο η Promethea είναι η απόλυτη σουρεαλιστική πρωταγωνίστρια αφού ο Alan Moore δεν διστάζει να εκθέσει στο ήδη ώριμο κοινό του τους έντονους προβληματισμούς που εμπνέουν το σουρεαλιστικό Κίνημα και ας έχουν περάσει 75 χρόνια από τις μέρες των καφενείων του Παρισιού Ιδιαίτερη μνεία όμως πρέπει να γίνει και για τον σχεδιαστή JH Williams III που δεν παραλείπει να ξεδιπλώσει το ταλέντο του σχεδιάζοντας με σουρεαλιστική εικονογραφία κάθε μία από τις 6400 σελίδες της σειράς καθώς αποτυπώνει με σαφήνεια τόσο τις συνεχείς αλλαγές στην εικόνα της ηρωίδας ndash για τους λόγους που ανέφερα

παραπάνω ndash όσο και τα σουρεαλιστικά τοπία της Immateria

Ταυτόχρονα τα εξώφυλλα των τευχών πιο εικαστικά ακόμα δείχνουν εμφανώς την σουρεαλιστική κατεύθυνση των έργων του χαρακτηριστικά το εξώφυλλο του τεύχους 17 το οποίο αποτελεί φόρο τιμής στον Salva-dor Dali αλλά και το τεύχος 15 στο οποίο χρησιμοποιεί σαφώς τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα του MC Escher

promethealdquoΚάποιες απο αυτές κυριευμένες από αυτήν την παντοδύναμη ζωντανή ιδέα μετατράπηκαν στην Pro-methea ακόμα και στην πραγματικότητα Είτε οι ίδιες είτε οι αγαπημένες τους πάνω στις οποίες προέβαλλαν την δικιά της ταυτότηταrdquo - Alan Moore Promethea

Το επόμενο έργο απέχει δραματικά από οτιδήποτε είναι γνωστό ως τέχνη μέχρι σήμερα αν και οι άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί με το μέσο είναι απόλυτα πεπεισμένοι πως η δουλειά τους αποτελεί τέχνη Τα Παιχνίδια Ρόλων (πιο γνωστά με την διεθνή ονομασία Role Playing Games ndash RPG) είναι η λεπτή μίξη ανάμεσα στο θεατρικό παιχνίδι και την συγγραφή Θα μπορούσα να αναφερθώ εκτεταμένα στον κάθε δημιουργό και τον φανταστικό κόσμο τον οποίον περιγράφει αλλά θα περιοριστώ στο Mage the Awakening που χρησιμοποιεί στην μυθοπλασία του την Απόλυτη Πραγματικότητα των Σουρεαλιστών

Το Mage the Awakening είναι ένα Παιχνίδι Ρόλων στο οποίο οι παίκτες καλούνται να παίξουν τον ρόλο ενός μάγου στην σύγχρονη εποχή που είναι ικανός να αλλάξει την φυσική πραγματικότητα Η σουρεαλιστική πτυχή ξεκινάει από εκεί σίγουρα αλλά υπάρχουν δυο θεμελιώδεις αρχές στον σχεδιασμό του παιχνιδιού που είναι πέρα για πέρα συμβατές με το σουρεαλιστικό Κίνημα Η έννοια της Αφύπνισης και το Supernal Realm Οι μάγοι στο Mage the Awakening για να ενσωματωθούν στον διευρυμένο κόσμο της μαγικής πραγματικότητας περνούν από την Αφύπνιση Η Αφύπνιση είναι το στάδιο στο οποίο - όπως ο Σουρεαλιστής ανακαλύπτει την Απόλυτη Πραγματικότητα που καλύπτει το Όνειρο και την ldquoΠραγματικότηταrdquo (δεν θα σταματήσω τώρα να βάζω εισαγωγικά) ndash ο μάγος κάνει ένα μεταφυσικό ταξίδι στο οποίο βιώνει την ldquoπραγματικότηταrdquo σαν να ήταν όνειρο

Οι άνθρωποι και τα μέρη μοιάζουν διαφορετικά λειτουργούν ως συμβολισμοί σε πρωταρχικότερες υπερρεαλιστικές έννοιες Στο τέλος αυτού του ταξιδιού θα συναντήσει έναν Πύργο ο οποίος έχει διαφορετική μορφή για κάθε έναν από τους μάγους που τον συναντά είναι όμως στην ουσία του ο ίδιος πύργος και ο μάγος καλείται να τον ανέβει και να αναγράψει το όνομά του σrsquo αυτόν Το ταξίδι αυτό είναι ακριβώς το ίδιο με την σουρεαλιστική θεώρηση των πραγμάτων οι έννοιες δεν έχουν μορφή απλά προβάλλονται στον δικό μας κόσμο

Η άλλη πρωταρχική έννοια είναι το Supernal Realm κάτι

mage the awakening

που μοιάζει πολύ με την Immateria που συναντήσαμε προηγουμένως μελετώντας την Promethea του Moore Είναι ένας κόσμος απομακρυσμένος από τον δικό μας στον οποίον υπάρχουν όλα τα δυνατά ενδεχόμενα η πραγματικότητα είναι ένας ευμετάβλητος πηλός Ο ρόλος του μάγου είναι δηλαδή να γεφυρώσει το Supernal Realm με το Physical Realm ndash την ldquoπραγματικότηταrdquo δηλαδή - όπως ο Σουρεαλιστής καλλιτέχνης αποτυπώνει την υπερρεαλιστική του σύνθεση με αντικείμενα που υπάρχουν στην Απόλυτη Πραγματικότητα

Σε αυτές τις δύο πλευρές λοιπόν ο κόσμος που σχεδίασε η ομάδα της White Wolf το 2005 είναι πλεγμένη άρρηκτα με τις δυο πιο θεμελιώδεις αναζητήσεις του Σουρεαλισμού

ldquoΑπό καιρό σε καιρό ο καθένας έχει στιγμές διαύγειας στις οποίες είναι ικανός να ενώσει τα κομμάτια του μεγαλύτερου μοτίβου και ακόμα και για μία στιγμή να καταλάβει Για μα σύντομη λαμπερή στιγμή το μυαλό του είναι ανοιχτό σε όλα όσα έχει το σύμπαν να προσφέρει έτοιμος να απλώσει το χέρι του και να αγγίξει το Μεγάλο Μυστήριοrdquo - Mage the Awakening

mage the awakening

inceptionΗ ταινία του Cristopher Nolan σίγουρα δεν είναι η μοναδική που αφορά τα όνειρα Δεκάδες άλλες ταινίες πραγματεύονται το θέμα αρκετές μάλιστα αποτελούν αμιγώς σουρεαλιστικά έργα Μέσα στην προτεινόμενη βιβλιογραφία υπάρχει τόσο το Un Chien Andalu όσο και το Lrsquoage drsquoor του Luis Bunuel και του Salvador Dali που αποτελούν αποτυπώσεις ονείρων έτσι όπως συνήθιζαν να κάνουν οι συγγραφείς και οι ζωγράφοι στο Παρίσι του 1920 Το Inception δεν αποτελεί αναπαραγωγή κάποιου ονείρου ούτε γράφτηκε με αυτόματη γραφή Πραγματεύεται όμως εκτεταμένα το όνειρο και τονίζει δυο αρχές του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού

Η πρώτη αρχή είναι το βάθος του ονείρου πράγμα που αναφέρει ο Breton σε μια σημαντική υποσημείωση στο Μανιφέστο στο Inception στο κατώτατο επίπεδο του ονείρου (έναν κόσμο που ονομάζεται Limbo) ο πρωταγωνιστής Dom Cobb έχει δυσκολία να κατανοήσει το αν βρίσκεται στην ldquoπραγματικότηταrdquo ή σε όνειρο Έχει γίνει κοινωνός δηλαδή της ιδέας πως η ldquoπραγματκότηταrdquo είναι απλά μια ακόμα φάση μιας Απόλυτης Πραγματικότητας η οποία υπερκαλύπτει την ονειρική και την αφυπνισμένη κατάσταση

Ακόμα πιο έντονα η άρνηση του πρωταγωνιστή να μετακινηθεί πίσω από τον ονειρικό κόσμο του Limbo στην πεζή ldquoπραγματικότηταrdquo της αφύπνισης που απασχολεί το τελευταίο τρίτο της ταινίας είναι χαρακτηριστική της φρασεολογίας του Μανιφέστου ldquoΤο μυαλό του ανθρώπου που ονειρεύεται είναι πλήρως ικανοποιημένο με αυτό που του συμβαίνειrdquo λέει ο Breton ldquoτο αγωνιώδες ερώτημα της πιθανότητας δεν είναι πια σημαντικόrdquo

Το σημαντικότερο σουρεαλιστικό στοιχείο της ταινίας όμως είναι η ύπαρξη ενός υπερρεαλιστικού αντικειμένου στην ταινία Ο Dom εξ αιτίας της δυσκολίας του να αντιληφθεί σε ποια φάση της Απόλυτης Πραγματικότητας βρίσκεται εισάγει μια μικρή μεταλλική σβούρα η οποία επειδή υπάρχει σε όλες τις πραγματικότητες είναι ένα πραγματικά σουρεαλιστικό αντικείμενο Η σβούρα υπόκειται σε διαφορετικούς νόμους της φυσικής αναλόγως με την φάση στην οποία βρίσκεται και ο Dom χρησιμοποιεί αυτήν της την ιδιότητα για να ldquoπροσανατολιστείrdquo

inceptionΗ εικονογραφία της ταινίας είναι εξίσου πιστή στο πνεύμα του Μανιφέστου τα αντικείμενα δεν έχουν σταθερή δομή η γεωγραφία είναι μεταβλητή και πολλές φορές επαναλαμβανόμενα κυκλική όπως οι πίνακες του MC Escher με τους δρόμους να αποτελούν ταυτόχρονα το πάτωμα και το ταβάνι της δράσης

ldquoΤα όνειρα μοιάζουν πραγματικά όσο είμαστε μέσα σrsquo αυτά Μόνο όταν ξυπνάμε αντιλαμβανόμαστε ότι συνέβη κάτι αξιοπερίεργοrdquo - Dom Cobb Inception

επίλογοςΤο κυριότερο συμπέρασμα απrsquoαυτήν την σύντομη ενασχόληση με το Σουρεαλιστικό Κίνημα είναι πως ο Σουρεαλισμός δεν βρισκόταν σε πολλά έργα που περίμενα να τον βρω αλλά βρισκόταν σε πολλά έργα που δεν περίμενα Ως αμύητος στον χώρο ανέμενα να συναντήσω ένα κίνημα ldquoαντι-τέχνηςrdquoumlόπως ήταν ανάλογα κινήματα της ίδιας περιόδου Αντίθετα όμως αντί να στραφεί στον μηδενισμό και την αποδόμηση της τεχνικής ικανότητας μεταστρέφει την αισθητική που είχε μέχρι τότε η κοινωνία σε κάτι ανώτερο και μετά από αυτό το σύντομο ταξίδι στον Σουρεαλισμό δεν μπορώ παρά να αποδεχτώ και εγώ πως πρόκειται για κάτι ανώτερο

Αντί να παραμένει στην καταδίκη του οργανωμένου συστήματος - κοινωνικού και καλλιτεχνικού εξίσου ndash ο Σουρεαλισμός μας δείχνει τα νέα σύνορα που πρέπει να εξερευνήσουμε σαν ανθρωπότητα Οι καλλιτέχνες που περιέγραψα το έκαναν τόλμησαν εξερεύνησαν την Απόλυτη Πραγματικότητα Με τρόπο μάλιστα αιχμηρό εξώφθαλμο χωρίς περιστροφές και αμφιβολίες μας επεσήμαναν την κατεύθυνση που πρέπει να κινηθούμε Πήραν όπως και εγώ το Κόκκινο χάπι όταν εκτέθηκαν στο Μανιφέστο και στην σουρεαλιστική σκέψη Κυρίως όμως με την μελέτη αυτών των έργων έρχεται ένα δυσοίωνο και ένα ευοίωνο μήνυμα Η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμα πειστεί να ξεφύγει από την πεζότητα της για το ευρύ κοινό ακόμα και για μένα τον ίδιο πριν ξεκινήσω αυτήν την περιπλάνηση η σουρεαλιστική τέχνη είναι ένα αντικείμενο ldquoπερίεργοrdquo ldquoιδιότροποrdquo και ldquoαφηρημένοrdquo Τα έργα όμως στα οποία στάθηκα είναι έργα που πετυχαίνουν να εξαπλώσουν την σουρεαλιστική ιδέα σε πλατύ κοινό να την εξυψώσουν από το καλτ και να την κάνουν μπλοκμπάστερ μπεστ σέλλερ και προσβάσιμη σε όλους

Όσα και να έχει καταφέρει μέχρι τώρα το Σουρεαλιστικό Κίνημα έχει τεράστιες εκτάσεις να καλύψει ακόμα Προς τιμήν του έχει βάλει τον πήχυ πολύ ψηλά Πιο ψηλά και από τα σύνορα της ldquoπραγματικότηταςrdquo

Δημήτρης Λαζάρου

ldquoΥπάρχει ένας θεός μέσα μας και οι ουρανοί έρχονται σε συνουσία με την γη από τα πεδία άνωθεν που έρχεται αυτό το πνεύμαrdquo - Οβίδιος Ars Amatoria

επίλογος1 Andre Breton Manifesto of Surrealism 19242 Larry amp Andy Wachowski The Matrix 19993 Zigmund Freud The interpretation of Dreams 19194 Ιωάννης Ν Παρασκευόπουλος Κλινική Ψυχολογία19885 HP Lovecraft The Dream-Quest of Unknown Kadath 19267 Alan Moore Promethea τεύχη 01 15 17 1999 ndash 2000

8 Linde Sabler Dali 20049 MC Escher The Graphic Work of MC Escher 197110 JL Locher The Magic of MC Escher 200011 White Wolf Publishing Mage the Awakening 200512 White Wolf Publishing Legacies the Ancient 200613 L Bunuel amp S Dali Un chien Andalu 192914 L Bunuel amp S Dali Lrsquoage drsquoOr 1930

βιβλιογραφία

Page 5: Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα

πως τα όνειρα δεν είναι απλά ασήμαντα διαλείμματα ανάμεσα στην αφυπνισμένη φάση και με κανένα τρόπο δεν είναι τυχαία Παράλληλα με τον δρα Freud λοιπόν οι Σουρεαλιστές αναζητούν την υποψία μιας ldquoδιαφορετικήςrdquo πραγματικότητας η οποία εκτυλίσσεται στα όνειρα και λειτουργεί παράλληλα με την αφυπνισμένη πραγματικότητα Αφού ο Δόκτωρ Freud παρατηρεί πως η αφυπνισμένη συμπεριφορά συνδέεται πάρα πολύ με την ονειρική συμπεριφορά (αφού ονομάζει τα όνειρα συμβολισμούς συμπυκνωμένων ευχών και προθέσεων) είναι λογική η σύλληψη μιας παράλληλης και ισότιμης συνύπαρξης των δυο αυτών πραγματικοτήτων όπως έκαναν οι Σουρεαλιστές

Το πεδίο λοιπόν στο οποίο συνυπάρχουν αυτές οι δύο φάσεις της πραγματικότητας είναι και το ζητούμενο για τους Σουρεαλιστές το θέμα που προσπαθούν να αποτυπώσουν στην τέχνη τους είτε αυτή είναι ποίηση ζωγραφική ή συγγραφή Το έργο των Σουρεαλιστών όμως δεν σταμάτησε με τον πόλεμο αλλά μεταφέρθηκε από τα καφενεία του Παρισιού και των Βρυξελλών και μπόλιασε μια σειρά από μεταγενέστερους καλλιτέχνες που ασχολήθηκαν με την αποτύπωση αυτής της Απόλυτης Πραγματικότητας οι οποίοι σίγουρα πήραν και αυτοί το παροιμιώδες Κόκκινο χάπι

Μέσα από την εργασία αυτή λοιπόν θα εξετάσω πως χειρίστηκαν και πως επηρεάστηκαν από το Σουρεαλιστικό Μανιφέστο το πεδίο της Immateria που βρίσκουμε στο κόμικ του Alan Moore Promethea την υπερ-ρεαλιστική σβούρα που κρατά ο Dom Cobb στην ταινία Inception του Christopher Nolan τον ονειρόκοσμο του HP Love-craft στο ldquoCelephaisrdquo και σε άλλα διηγήματα και τους πέντε πύργους του Mage the Awakening που υπάρχουν ταυτόχρονα σε όλες τις εφικτές πραγματικότητες

Η Απόλυτη Πραγματικότητα έχει πολλά διαφορετικά ονόματα στα έργα που ακολουθούν αλλά είναι σίγουρα το ένα και το αυτό το πεδίο στο οποίο ανήκουν πολυδιάστατα αντικείμενα που προβάλλονται είτε στον ονειρικό είτε στον αφυπνισμένο κόσμο είτε ακόμα και σε άλλους ldquoφανταστικούςrdquo (τα εισαγωγικά συνεχίζουν να επιβάλλονται) που ξεδιπλώνονται στις τέχνες

εισαγωγή

Ο Ονειρόκοσμος που ξεπήδησε από την φαντασία του HP Lovecraft είναι μια από τις πιο πλήρεις και συμπαγείς περιγραφές του ονείρου ως συνεχόμενη κατάσταση αντί για μια σειρά από ασύνδετες παραστάσεις Στον Ονειρικό Κύκλο (όπως περιγράφεται το σύνολο των ιστοριών του που αφορούν τα όνειρα) παρατηρούμε τα όνειρα των χαρακτήρων του να είναι διαυγή και βαθιά να έχουν συνέχεια και οργάνωση να λειτουργούν ακριβώς όπως περιγράφει ο Breton στο Μανιφέστο του την φάση του ύπνου που απαιτείται για να αγνοήσει κανείς τις μεταβάσεις και να απεικονίσει αντί για μια σειρά ονείρων το Όνειρο Οι λόγοι που ο Lovecraft δεν ανήκει στην στενή οικογένεια των σουρεαλιστών είναι διάφοροι Είναι δεδομένο πως οι συγγραφικές του αναζητήσεις στον κόσμο των ονείρων ξεκίνησαν αμέσως μετά τις δημοσιεύσεις του Freud για την Επεξήγηση των Ονείρων το 1919 ενώ οι Σουρεαλιστές εξέδωσαν το πρώτο τους μανιφέστο το 1924 Μεγάλο ρόλο πιθανόν πρέπει να έπαιξε και η γεωγραφική απομάκρυνση του Lovecraft αφού στην χρονική περίοδο που έγραφε τα σύντομα διηγήματά του ο ορίζοντας της σουρεαλιστικής σκηνής εκτεινόταν αυστηρά στις καφετέριες του Παρισιού ενώ ο ίδιος βρισκόταν στην Αμερική

Ο βασικός λόγος όμως είναι πως ο Lovecraft δεν μπαίνει στην διαδικασία της αυτόματης γραφής ή της ανάλυσης των ονείρων αντίθετα δίνει στους χαρακτήρες του αυτόν τον ρόλο της περιπλάνησης και της αποτύπωσης των ονείρων Ο ίδιος ως αφηγητής κρατά το πεζό ldquoβαρετόrdquo ρόλο της ρεαλιστκής περιγραφής των καταστάσεων τον οποίον αφορίζει ο Breton στο Μανιφέστο του Σουρεαλισμού

Ο ανώνυμος αφηγητής και ο Joe Slater οι πρωταγωνιστές του διηγήματος Πέρα από το Τείχος του Ύπνου μοιράζονται το ίδιο όνειρο όταν ο αφηγητής αποκοιμάται δίπλα στο προσκεφάλι του κου Slater Ο Lovecraft λοιπόν υπαινίσσεται πως το όνειρο του αγροίκου white-trash κου Slater είναι όχι απλά μια τυχαία σειρά από παραστάσεις αλλά μια αδιάκοπη πραγματικότητα στην οποία μάλιστα μπορεί να συμμετέχει και ο αφηγητής απλά κοιμώμενος κοντά του Αντίστοιχα στo Celephais ο Kuranes περιπλανάται

dream circle

σε έναν κόσμο που ονειρεύτηκε ο ίδιος από το όνομά του και την καταγωγή του έως την γεωγραφία του τόπου περιέγραψε μια Απόλυτη Πραγματικότητα τέσσερα χρόνια πριν το κάνει ο Andre Breton και οι υπόλοιποι Σουρεαλιστές

Ήταν ζήτημα τόλμης αυτό το βήμα που δεν έκανε ο Lovecraft και έκαναν οι Ευρωπαίοι σύγχρονοί και επίγονοι του Ήταν απλά η Αμερικάνικη καταγωγή του που δεν του επέτρεψε να συνδιαλεχθεί με τον σκληρό πυρήνα των Σουρεαλιστών και να κάνει αυτό το μικρό άλμα Όπως και να έχει ακόμα και αν ο ίδιος δεν ήταν αυστηρά Σουρεαλιστής κάθε ένας ανώνυμος ή επώνυμος Ονειρευτής σrsquo αυτόν τον Ονειρικό Κύκλο ήταν

dream circle

ldquoΟι ειδικοί σύντομα συμφώνησαν πως παραφυσικά όνειρα ήταν η βάση του προβλήματος όνειρα των οποίων η ζωντάνια μπορούσε για μια περίοδο να εξουσιάσει πλήρως το αφυπνισμένο μυαλό αυτού του βασικά κατώτερου ανθρώπουrdquo - HP Lovecraft Πέρα από το Τείχος του Ύπνου

prometheaΤο επόμενο έργο που θα εξετάσω είναι η Promethea του Alan Moore μία σειρά από 32 κόμικς που ξεκίνησαν το 1999 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει τόσο ο χαρακτήρας της πρωταγωνίστριας όσο και ο ονειρικός ndash υπερρεαλιστικός κόσμος της Imma-teria δεν γίνεται να αφήσουμε όμως και απέξω τις - πέρα για πέρα σκόπιμες ndash σχεδιαστικές αναφορές του JH Wil-liams III σε αναρίθμητα σουρεαλιστικά έργα και ζωγράφουςΗ Promethea είναι μια ηρωίδα η οποία μεταφέρθηκε από τους θεούς του κόσμου στην Immateria τον κόσμο στον οποίον συνυπάρχουν τα όνειρα και η φαντασία Η Immateria είναι λοιπόν κάτι που ξεπερνά ακόμα και τους ονειρόκοσμους που δημιουργούσαν οι Ονειρευτές του H P Lovecraft που εξετάσαμε προηγουμένως Είναι το υπερ-σύνολο στο οποίο συνυπάρχουν όλοι οι μύθοι και τα όνειρα που φτιάχτηκαν ή πρόκειται να φτιαχτούν Είναι η Απόλυτη Πραγματικότητα έτσι όπως την οριοθέτησαν οι Σουρεαλιστές με το Μανιφέστο τους

Ταυτόχρονα η ίδια η ηρωίδα καλύπτει πλήρως τις προδιαγραφές που τίθενται από τον Breton για την συγγραφή Ο Breton κατηγορεί τους πρότερους συγγραφείς (δίνοντας σαν παράδειγμα μάλιστα τον καταξιωμένο Dos-toevski του ldquoΈγκλημα και Τιμωρίαrdquo) πως δεν αφήνουν τίποτα στην κρίση του αναγνώστη και δεν του δίνουν καμία επιλογή παρά να κλείσει το βιβλίο Εκεί ακριβώς ο Alan Moore απαντά με τον καλύτερο τρόπο Όχι απλά η Promet-hea στερείται σταθερής μορφής αλλά ακόμα και η ουσία της ύπαρξης της αλλάζει ανάλογα με τις φαντασίες και τα όνειρα των συγγραφέων ποιητών σκιτσογράφων που την χρησιμοποιούν στην φαντασία τους Με αυτόν τον τρόπο η Promethea είναι η απόλυτη σουρεαλιστική πρωταγωνίστρια αφού ο Alan Moore δεν διστάζει να εκθέσει στο ήδη ώριμο κοινό του τους έντονους προβληματισμούς που εμπνέουν το σουρεαλιστικό Κίνημα και ας έχουν περάσει 75 χρόνια από τις μέρες των καφενείων του Παρισιού Ιδιαίτερη μνεία όμως πρέπει να γίνει και για τον σχεδιαστή JH Williams III που δεν παραλείπει να ξεδιπλώσει το ταλέντο του σχεδιάζοντας με σουρεαλιστική εικονογραφία κάθε μία από τις 6400 σελίδες της σειράς καθώς αποτυπώνει με σαφήνεια τόσο τις συνεχείς αλλαγές στην εικόνα της ηρωίδας ndash για τους λόγους που ανέφερα

παραπάνω ndash όσο και τα σουρεαλιστικά τοπία της Immateria

Ταυτόχρονα τα εξώφυλλα των τευχών πιο εικαστικά ακόμα δείχνουν εμφανώς την σουρεαλιστική κατεύθυνση των έργων του χαρακτηριστικά το εξώφυλλο του τεύχους 17 το οποίο αποτελεί φόρο τιμής στον Salva-dor Dali αλλά και το τεύχος 15 στο οποίο χρησιμοποιεί σαφώς τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα του MC Escher

promethealdquoΚάποιες απο αυτές κυριευμένες από αυτήν την παντοδύναμη ζωντανή ιδέα μετατράπηκαν στην Pro-methea ακόμα και στην πραγματικότητα Είτε οι ίδιες είτε οι αγαπημένες τους πάνω στις οποίες προέβαλλαν την δικιά της ταυτότηταrdquo - Alan Moore Promethea

Το επόμενο έργο απέχει δραματικά από οτιδήποτε είναι γνωστό ως τέχνη μέχρι σήμερα αν και οι άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί με το μέσο είναι απόλυτα πεπεισμένοι πως η δουλειά τους αποτελεί τέχνη Τα Παιχνίδια Ρόλων (πιο γνωστά με την διεθνή ονομασία Role Playing Games ndash RPG) είναι η λεπτή μίξη ανάμεσα στο θεατρικό παιχνίδι και την συγγραφή Θα μπορούσα να αναφερθώ εκτεταμένα στον κάθε δημιουργό και τον φανταστικό κόσμο τον οποίον περιγράφει αλλά θα περιοριστώ στο Mage the Awakening που χρησιμοποιεί στην μυθοπλασία του την Απόλυτη Πραγματικότητα των Σουρεαλιστών

Το Mage the Awakening είναι ένα Παιχνίδι Ρόλων στο οποίο οι παίκτες καλούνται να παίξουν τον ρόλο ενός μάγου στην σύγχρονη εποχή που είναι ικανός να αλλάξει την φυσική πραγματικότητα Η σουρεαλιστική πτυχή ξεκινάει από εκεί σίγουρα αλλά υπάρχουν δυο θεμελιώδεις αρχές στον σχεδιασμό του παιχνιδιού που είναι πέρα για πέρα συμβατές με το σουρεαλιστικό Κίνημα Η έννοια της Αφύπνισης και το Supernal Realm Οι μάγοι στο Mage the Awakening για να ενσωματωθούν στον διευρυμένο κόσμο της μαγικής πραγματικότητας περνούν από την Αφύπνιση Η Αφύπνιση είναι το στάδιο στο οποίο - όπως ο Σουρεαλιστής ανακαλύπτει την Απόλυτη Πραγματικότητα που καλύπτει το Όνειρο και την ldquoΠραγματικότηταrdquo (δεν θα σταματήσω τώρα να βάζω εισαγωγικά) ndash ο μάγος κάνει ένα μεταφυσικό ταξίδι στο οποίο βιώνει την ldquoπραγματικότηταrdquo σαν να ήταν όνειρο

Οι άνθρωποι και τα μέρη μοιάζουν διαφορετικά λειτουργούν ως συμβολισμοί σε πρωταρχικότερες υπερρεαλιστικές έννοιες Στο τέλος αυτού του ταξιδιού θα συναντήσει έναν Πύργο ο οποίος έχει διαφορετική μορφή για κάθε έναν από τους μάγους που τον συναντά είναι όμως στην ουσία του ο ίδιος πύργος και ο μάγος καλείται να τον ανέβει και να αναγράψει το όνομά του σrsquo αυτόν Το ταξίδι αυτό είναι ακριβώς το ίδιο με την σουρεαλιστική θεώρηση των πραγμάτων οι έννοιες δεν έχουν μορφή απλά προβάλλονται στον δικό μας κόσμο

Η άλλη πρωταρχική έννοια είναι το Supernal Realm κάτι

mage the awakening

που μοιάζει πολύ με την Immateria που συναντήσαμε προηγουμένως μελετώντας την Promethea του Moore Είναι ένας κόσμος απομακρυσμένος από τον δικό μας στον οποίον υπάρχουν όλα τα δυνατά ενδεχόμενα η πραγματικότητα είναι ένας ευμετάβλητος πηλός Ο ρόλος του μάγου είναι δηλαδή να γεφυρώσει το Supernal Realm με το Physical Realm ndash την ldquoπραγματικότηταrdquo δηλαδή - όπως ο Σουρεαλιστής καλλιτέχνης αποτυπώνει την υπερρεαλιστική του σύνθεση με αντικείμενα που υπάρχουν στην Απόλυτη Πραγματικότητα

Σε αυτές τις δύο πλευρές λοιπόν ο κόσμος που σχεδίασε η ομάδα της White Wolf το 2005 είναι πλεγμένη άρρηκτα με τις δυο πιο θεμελιώδεις αναζητήσεις του Σουρεαλισμού

ldquoΑπό καιρό σε καιρό ο καθένας έχει στιγμές διαύγειας στις οποίες είναι ικανός να ενώσει τα κομμάτια του μεγαλύτερου μοτίβου και ακόμα και για μία στιγμή να καταλάβει Για μα σύντομη λαμπερή στιγμή το μυαλό του είναι ανοιχτό σε όλα όσα έχει το σύμπαν να προσφέρει έτοιμος να απλώσει το χέρι του και να αγγίξει το Μεγάλο Μυστήριοrdquo - Mage the Awakening

mage the awakening

inceptionΗ ταινία του Cristopher Nolan σίγουρα δεν είναι η μοναδική που αφορά τα όνειρα Δεκάδες άλλες ταινίες πραγματεύονται το θέμα αρκετές μάλιστα αποτελούν αμιγώς σουρεαλιστικά έργα Μέσα στην προτεινόμενη βιβλιογραφία υπάρχει τόσο το Un Chien Andalu όσο και το Lrsquoage drsquoor του Luis Bunuel και του Salvador Dali που αποτελούν αποτυπώσεις ονείρων έτσι όπως συνήθιζαν να κάνουν οι συγγραφείς και οι ζωγράφοι στο Παρίσι του 1920 Το Inception δεν αποτελεί αναπαραγωγή κάποιου ονείρου ούτε γράφτηκε με αυτόματη γραφή Πραγματεύεται όμως εκτεταμένα το όνειρο και τονίζει δυο αρχές του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού

Η πρώτη αρχή είναι το βάθος του ονείρου πράγμα που αναφέρει ο Breton σε μια σημαντική υποσημείωση στο Μανιφέστο στο Inception στο κατώτατο επίπεδο του ονείρου (έναν κόσμο που ονομάζεται Limbo) ο πρωταγωνιστής Dom Cobb έχει δυσκολία να κατανοήσει το αν βρίσκεται στην ldquoπραγματικότηταrdquo ή σε όνειρο Έχει γίνει κοινωνός δηλαδή της ιδέας πως η ldquoπραγματκότηταrdquo είναι απλά μια ακόμα φάση μιας Απόλυτης Πραγματικότητας η οποία υπερκαλύπτει την ονειρική και την αφυπνισμένη κατάσταση

Ακόμα πιο έντονα η άρνηση του πρωταγωνιστή να μετακινηθεί πίσω από τον ονειρικό κόσμο του Limbo στην πεζή ldquoπραγματικότηταrdquo της αφύπνισης που απασχολεί το τελευταίο τρίτο της ταινίας είναι χαρακτηριστική της φρασεολογίας του Μανιφέστου ldquoΤο μυαλό του ανθρώπου που ονειρεύεται είναι πλήρως ικανοποιημένο με αυτό που του συμβαίνειrdquo λέει ο Breton ldquoτο αγωνιώδες ερώτημα της πιθανότητας δεν είναι πια σημαντικόrdquo

Το σημαντικότερο σουρεαλιστικό στοιχείο της ταινίας όμως είναι η ύπαρξη ενός υπερρεαλιστικού αντικειμένου στην ταινία Ο Dom εξ αιτίας της δυσκολίας του να αντιληφθεί σε ποια φάση της Απόλυτης Πραγματικότητας βρίσκεται εισάγει μια μικρή μεταλλική σβούρα η οποία επειδή υπάρχει σε όλες τις πραγματικότητες είναι ένα πραγματικά σουρεαλιστικό αντικείμενο Η σβούρα υπόκειται σε διαφορετικούς νόμους της φυσικής αναλόγως με την φάση στην οποία βρίσκεται και ο Dom χρησιμοποιεί αυτήν της την ιδιότητα για να ldquoπροσανατολιστείrdquo

inceptionΗ εικονογραφία της ταινίας είναι εξίσου πιστή στο πνεύμα του Μανιφέστου τα αντικείμενα δεν έχουν σταθερή δομή η γεωγραφία είναι μεταβλητή και πολλές φορές επαναλαμβανόμενα κυκλική όπως οι πίνακες του MC Escher με τους δρόμους να αποτελούν ταυτόχρονα το πάτωμα και το ταβάνι της δράσης

ldquoΤα όνειρα μοιάζουν πραγματικά όσο είμαστε μέσα σrsquo αυτά Μόνο όταν ξυπνάμε αντιλαμβανόμαστε ότι συνέβη κάτι αξιοπερίεργοrdquo - Dom Cobb Inception

επίλογοςΤο κυριότερο συμπέρασμα απrsquoαυτήν την σύντομη ενασχόληση με το Σουρεαλιστικό Κίνημα είναι πως ο Σουρεαλισμός δεν βρισκόταν σε πολλά έργα που περίμενα να τον βρω αλλά βρισκόταν σε πολλά έργα που δεν περίμενα Ως αμύητος στον χώρο ανέμενα να συναντήσω ένα κίνημα ldquoαντι-τέχνηςrdquoumlόπως ήταν ανάλογα κινήματα της ίδιας περιόδου Αντίθετα όμως αντί να στραφεί στον μηδενισμό και την αποδόμηση της τεχνικής ικανότητας μεταστρέφει την αισθητική που είχε μέχρι τότε η κοινωνία σε κάτι ανώτερο και μετά από αυτό το σύντομο ταξίδι στον Σουρεαλισμό δεν μπορώ παρά να αποδεχτώ και εγώ πως πρόκειται για κάτι ανώτερο

Αντί να παραμένει στην καταδίκη του οργανωμένου συστήματος - κοινωνικού και καλλιτεχνικού εξίσου ndash ο Σουρεαλισμός μας δείχνει τα νέα σύνορα που πρέπει να εξερευνήσουμε σαν ανθρωπότητα Οι καλλιτέχνες που περιέγραψα το έκαναν τόλμησαν εξερεύνησαν την Απόλυτη Πραγματικότητα Με τρόπο μάλιστα αιχμηρό εξώφθαλμο χωρίς περιστροφές και αμφιβολίες μας επεσήμαναν την κατεύθυνση που πρέπει να κινηθούμε Πήραν όπως και εγώ το Κόκκινο χάπι όταν εκτέθηκαν στο Μανιφέστο και στην σουρεαλιστική σκέψη Κυρίως όμως με την μελέτη αυτών των έργων έρχεται ένα δυσοίωνο και ένα ευοίωνο μήνυμα Η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμα πειστεί να ξεφύγει από την πεζότητα της για το ευρύ κοινό ακόμα και για μένα τον ίδιο πριν ξεκινήσω αυτήν την περιπλάνηση η σουρεαλιστική τέχνη είναι ένα αντικείμενο ldquoπερίεργοrdquo ldquoιδιότροποrdquo και ldquoαφηρημένοrdquo Τα έργα όμως στα οποία στάθηκα είναι έργα που πετυχαίνουν να εξαπλώσουν την σουρεαλιστική ιδέα σε πλατύ κοινό να την εξυψώσουν από το καλτ και να την κάνουν μπλοκμπάστερ μπεστ σέλλερ και προσβάσιμη σε όλους

Όσα και να έχει καταφέρει μέχρι τώρα το Σουρεαλιστικό Κίνημα έχει τεράστιες εκτάσεις να καλύψει ακόμα Προς τιμήν του έχει βάλει τον πήχυ πολύ ψηλά Πιο ψηλά και από τα σύνορα της ldquoπραγματικότηταςrdquo

Δημήτρης Λαζάρου

ldquoΥπάρχει ένας θεός μέσα μας και οι ουρανοί έρχονται σε συνουσία με την γη από τα πεδία άνωθεν που έρχεται αυτό το πνεύμαrdquo - Οβίδιος Ars Amatoria

επίλογος1 Andre Breton Manifesto of Surrealism 19242 Larry amp Andy Wachowski The Matrix 19993 Zigmund Freud The interpretation of Dreams 19194 Ιωάννης Ν Παρασκευόπουλος Κλινική Ψυχολογία19885 HP Lovecraft The Dream-Quest of Unknown Kadath 19267 Alan Moore Promethea τεύχη 01 15 17 1999 ndash 2000

8 Linde Sabler Dali 20049 MC Escher The Graphic Work of MC Escher 197110 JL Locher The Magic of MC Escher 200011 White Wolf Publishing Mage the Awakening 200512 White Wolf Publishing Legacies the Ancient 200613 L Bunuel amp S Dali Un chien Andalu 192914 L Bunuel amp S Dali Lrsquoage drsquoOr 1930

βιβλιογραφία

Page 6: Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα

Ο Ονειρόκοσμος που ξεπήδησε από την φαντασία του HP Lovecraft είναι μια από τις πιο πλήρεις και συμπαγείς περιγραφές του ονείρου ως συνεχόμενη κατάσταση αντί για μια σειρά από ασύνδετες παραστάσεις Στον Ονειρικό Κύκλο (όπως περιγράφεται το σύνολο των ιστοριών του που αφορούν τα όνειρα) παρατηρούμε τα όνειρα των χαρακτήρων του να είναι διαυγή και βαθιά να έχουν συνέχεια και οργάνωση να λειτουργούν ακριβώς όπως περιγράφει ο Breton στο Μανιφέστο του την φάση του ύπνου που απαιτείται για να αγνοήσει κανείς τις μεταβάσεις και να απεικονίσει αντί για μια σειρά ονείρων το Όνειρο Οι λόγοι που ο Lovecraft δεν ανήκει στην στενή οικογένεια των σουρεαλιστών είναι διάφοροι Είναι δεδομένο πως οι συγγραφικές του αναζητήσεις στον κόσμο των ονείρων ξεκίνησαν αμέσως μετά τις δημοσιεύσεις του Freud για την Επεξήγηση των Ονείρων το 1919 ενώ οι Σουρεαλιστές εξέδωσαν το πρώτο τους μανιφέστο το 1924 Μεγάλο ρόλο πιθανόν πρέπει να έπαιξε και η γεωγραφική απομάκρυνση του Lovecraft αφού στην χρονική περίοδο που έγραφε τα σύντομα διηγήματά του ο ορίζοντας της σουρεαλιστικής σκηνής εκτεινόταν αυστηρά στις καφετέριες του Παρισιού ενώ ο ίδιος βρισκόταν στην Αμερική

Ο βασικός λόγος όμως είναι πως ο Lovecraft δεν μπαίνει στην διαδικασία της αυτόματης γραφής ή της ανάλυσης των ονείρων αντίθετα δίνει στους χαρακτήρες του αυτόν τον ρόλο της περιπλάνησης και της αποτύπωσης των ονείρων Ο ίδιος ως αφηγητής κρατά το πεζό ldquoβαρετόrdquo ρόλο της ρεαλιστκής περιγραφής των καταστάσεων τον οποίον αφορίζει ο Breton στο Μανιφέστο του Σουρεαλισμού

Ο ανώνυμος αφηγητής και ο Joe Slater οι πρωταγωνιστές του διηγήματος Πέρα από το Τείχος του Ύπνου μοιράζονται το ίδιο όνειρο όταν ο αφηγητής αποκοιμάται δίπλα στο προσκεφάλι του κου Slater Ο Lovecraft λοιπόν υπαινίσσεται πως το όνειρο του αγροίκου white-trash κου Slater είναι όχι απλά μια τυχαία σειρά από παραστάσεις αλλά μια αδιάκοπη πραγματικότητα στην οποία μάλιστα μπορεί να συμμετέχει και ο αφηγητής απλά κοιμώμενος κοντά του Αντίστοιχα στo Celephais ο Kuranes περιπλανάται

dream circle

σε έναν κόσμο που ονειρεύτηκε ο ίδιος από το όνομά του και την καταγωγή του έως την γεωγραφία του τόπου περιέγραψε μια Απόλυτη Πραγματικότητα τέσσερα χρόνια πριν το κάνει ο Andre Breton και οι υπόλοιποι Σουρεαλιστές

Ήταν ζήτημα τόλμης αυτό το βήμα που δεν έκανε ο Lovecraft και έκαναν οι Ευρωπαίοι σύγχρονοί και επίγονοι του Ήταν απλά η Αμερικάνικη καταγωγή του που δεν του επέτρεψε να συνδιαλεχθεί με τον σκληρό πυρήνα των Σουρεαλιστών και να κάνει αυτό το μικρό άλμα Όπως και να έχει ακόμα και αν ο ίδιος δεν ήταν αυστηρά Σουρεαλιστής κάθε ένας ανώνυμος ή επώνυμος Ονειρευτής σrsquo αυτόν τον Ονειρικό Κύκλο ήταν

dream circle

ldquoΟι ειδικοί σύντομα συμφώνησαν πως παραφυσικά όνειρα ήταν η βάση του προβλήματος όνειρα των οποίων η ζωντάνια μπορούσε για μια περίοδο να εξουσιάσει πλήρως το αφυπνισμένο μυαλό αυτού του βασικά κατώτερου ανθρώπουrdquo - HP Lovecraft Πέρα από το Τείχος του Ύπνου

prometheaΤο επόμενο έργο που θα εξετάσω είναι η Promethea του Alan Moore μία σειρά από 32 κόμικς που ξεκίνησαν το 1999 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει τόσο ο χαρακτήρας της πρωταγωνίστριας όσο και ο ονειρικός ndash υπερρεαλιστικός κόσμος της Imma-teria δεν γίνεται να αφήσουμε όμως και απέξω τις - πέρα για πέρα σκόπιμες ndash σχεδιαστικές αναφορές του JH Wil-liams III σε αναρίθμητα σουρεαλιστικά έργα και ζωγράφουςΗ Promethea είναι μια ηρωίδα η οποία μεταφέρθηκε από τους θεούς του κόσμου στην Immateria τον κόσμο στον οποίον συνυπάρχουν τα όνειρα και η φαντασία Η Immateria είναι λοιπόν κάτι που ξεπερνά ακόμα και τους ονειρόκοσμους που δημιουργούσαν οι Ονειρευτές του H P Lovecraft που εξετάσαμε προηγουμένως Είναι το υπερ-σύνολο στο οποίο συνυπάρχουν όλοι οι μύθοι και τα όνειρα που φτιάχτηκαν ή πρόκειται να φτιαχτούν Είναι η Απόλυτη Πραγματικότητα έτσι όπως την οριοθέτησαν οι Σουρεαλιστές με το Μανιφέστο τους

Ταυτόχρονα η ίδια η ηρωίδα καλύπτει πλήρως τις προδιαγραφές που τίθενται από τον Breton για την συγγραφή Ο Breton κατηγορεί τους πρότερους συγγραφείς (δίνοντας σαν παράδειγμα μάλιστα τον καταξιωμένο Dos-toevski του ldquoΈγκλημα και Τιμωρίαrdquo) πως δεν αφήνουν τίποτα στην κρίση του αναγνώστη και δεν του δίνουν καμία επιλογή παρά να κλείσει το βιβλίο Εκεί ακριβώς ο Alan Moore απαντά με τον καλύτερο τρόπο Όχι απλά η Promet-hea στερείται σταθερής μορφής αλλά ακόμα και η ουσία της ύπαρξης της αλλάζει ανάλογα με τις φαντασίες και τα όνειρα των συγγραφέων ποιητών σκιτσογράφων που την χρησιμοποιούν στην φαντασία τους Με αυτόν τον τρόπο η Promethea είναι η απόλυτη σουρεαλιστική πρωταγωνίστρια αφού ο Alan Moore δεν διστάζει να εκθέσει στο ήδη ώριμο κοινό του τους έντονους προβληματισμούς που εμπνέουν το σουρεαλιστικό Κίνημα και ας έχουν περάσει 75 χρόνια από τις μέρες των καφενείων του Παρισιού Ιδιαίτερη μνεία όμως πρέπει να γίνει και για τον σχεδιαστή JH Williams III που δεν παραλείπει να ξεδιπλώσει το ταλέντο του σχεδιάζοντας με σουρεαλιστική εικονογραφία κάθε μία από τις 6400 σελίδες της σειράς καθώς αποτυπώνει με σαφήνεια τόσο τις συνεχείς αλλαγές στην εικόνα της ηρωίδας ndash για τους λόγους που ανέφερα

παραπάνω ndash όσο και τα σουρεαλιστικά τοπία της Immateria

Ταυτόχρονα τα εξώφυλλα των τευχών πιο εικαστικά ακόμα δείχνουν εμφανώς την σουρεαλιστική κατεύθυνση των έργων του χαρακτηριστικά το εξώφυλλο του τεύχους 17 το οποίο αποτελεί φόρο τιμής στον Salva-dor Dali αλλά και το τεύχος 15 στο οποίο χρησιμοποιεί σαφώς τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα του MC Escher

promethealdquoΚάποιες απο αυτές κυριευμένες από αυτήν την παντοδύναμη ζωντανή ιδέα μετατράπηκαν στην Pro-methea ακόμα και στην πραγματικότητα Είτε οι ίδιες είτε οι αγαπημένες τους πάνω στις οποίες προέβαλλαν την δικιά της ταυτότηταrdquo - Alan Moore Promethea

Το επόμενο έργο απέχει δραματικά από οτιδήποτε είναι γνωστό ως τέχνη μέχρι σήμερα αν και οι άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί με το μέσο είναι απόλυτα πεπεισμένοι πως η δουλειά τους αποτελεί τέχνη Τα Παιχνίδια Ρόλων (πιο γνωστά με την διεθνή ονομασία Role Playing Games ndash RPG) είναι η λεπτή μίξη ανάμεσα στο θεατρικό παιχνίδι και την συγγραφή Θα μπορούσα να αναφερθώ εκτεταμένα στον κάθε δημιουργό και τον φανταστικό κόσμο τον οποίον περιγράφει αλλά θα περιοριστώ στο Mage the Awakening που χρησιμοποιεί στην μυθοπλασία του την Απόλυτη Πραγματικότητα των Σουρεαλιστών

Το Mage the Awakening είναι ένα Παιχνίδι Ρόλων στο οποίο οι παίκτες καλούνται να παίξουν τον ρόλο ενός μάγου στην σύγχρονη εποχή που είναι ικανός να αλλάξει την φυσική πραγματικότητα Η σουρεαλιστική πτυχή ξεκινάει από εκεί σίγουρα αλλά υπάρχουν δυο θεμελιώδεις αρχές στον σχεδιασμό του παιχνιδιού που είναι πέρα για πέρα συμβατές με το σουρεαλιστικό Κίνημα Η έννοια της Αφύπνισης και το Supernal Realm Οι μάγοι στο Mage the Awakening για να ενσωματωθούν στον διευρυμένο κόσμο της μαγικής πραγματικότητας περνούν από την Αφύπνιση Η Αφύπνιση είναι το στάδιο στο οποίο - όπως ο Σουρεαλιστής ανακαλύπτει την Απόλυτη Πραγματικότητα που καλύπτει το Όνειρο και την ldquoΠραγματικότηταrdquo (δεν θα σταματήσω τώρα να βάζω εισαγωγικά) ndash ο μάγος κάνει ένα μεταφυσικό ταξίδι στο οποίο βιώνει την ldquoπραγματικότηταrdquo σαν να ήταν όνειρο

Οι άνθρωποι και τα μέρη μοιάζουν διαφορετικά λειτουργούν ως συμβολισμοί σε πρωταρχικότερες υπερρεαλιστικές έννοιες Στο τέλος αυτού του ταξιδιού θα συναντήσει έναν Πύργο ο οποίος έχει διαφορετική μορφή για κάθε έναν από τους μάγους που τον συναντά είναι όμως στην ουσία του ο ίδιος πύργος και ο μάγος καλείται να τον ανέβει και να αναγράψει το όνομά του σrsquo αυτόν Το ταξίδι αυτό είναι ακριβώς το ίδιο με την σουρεαλιστική θεώρηση των πραγμάτων οι έννοιες δεν έχουν μορφή απλά προβάλλονται στον δικό μας κόσμο

Η άλλη πρωταρχική έννοια είναι το Supernal Realm κάτι

mage the awakening

που μοιάζει πολύ με την Immateria που συναντήσαμε προηγουμένως μελετώντας την Promethea του Moore Είναι ένας κόσμος απομακρυσμένος από τον δικό μας στον οποίον υπάρχουν όλα τα δυνατά ενδεχόμενα η πραγματικότητα είναι ένας ευμετάβλητος πηλός Ο ρόλος του μάγου είναι δηλαδή να γεφυρώσει το Supernal Realm με το Physical Realm ndash την ldquoπραγματικότηταrdquo δηλαδή - όπως ο Σουρεαλιστής καλλιτέχνης αποτυπώνει την υπερρεαλιστική του σύνθεση με αντικείμενα που υπάρχουν στην Απόλυτη Πραγματικότητα

Σε αυτές τις δύο πλευρές λοιπόν ο κόσμος που σχεδίασε η ομάδα της White Wolf το 2005 είναι πλεγμένη άρρηκτα με τις δυο πιο θεμελιώδεις αναζητήσεις του Σουρεαλισμού

ldquoΑπό καιρό σε καιρό ο καθένας έχει στιγμές διαύγειας στις οποίες είναι ικανός να ενώσει τα κομμάτια του μεγαλύτερου μοτίβου και ακόμα και για μία στιγμή να καταλάβει Για μα σύντομη λαμπερή στιγμή το μυαλό του είναι ανοιχτό σε όλα όσα έχει το σύμπαν να προσφέρει έτοιμος να απλώσει το χέρι του και να αγγίξει το Μεγάλο Μυστήριοrdquo - Mage the Awakening

mage the awakening

inceptionΗ ταινία του Cristopher Nolan σίγουρα δεν είναι η μοναδική που αφορά τα όνειρα Δεκάδες άλλες ταινίες πραγματεύονται το θέμα αρκετές μάλιστα αποτελούν αμιγώς σουρεαλιστικά έργα Μέσα στην προτεινόμενη βιβλιογραφία υπάρχει τόσο το Un Chien Andalu όσο και το Lrsquoage drsquoor του Luis Bunuel και του Salvador Dali που αποτελούν αποτυπώσεις ονείρων έτσι όπως συνήθιζαν να κάνουν οι συγγραφείς και οι ζωγράφοι στο Παρίσι του 1920 Το Inception δεν αποτελεί αναπαραγωγή κάποιου ονείρου ούτε γράφτηκε με αυτόματη γραφή Πραγματεύεται όμως εκτεταμένα το όνειρο και τονίζει δυο αρχές του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού

Η πρώτη αρχή είναι το βάθος του ονείρου πράγμα που αναφέρει ο Breton σε μια σημαντική υποσημείωση στο Μανιφέστο στο Inception στο κατώτατο επίπεδο του ονείρου (έναν κόσμο που ονομάζεται Limbo) ο πρωταγωνιστής Dom Cobb έχει δυσκολία να κατανοήσει το αν βρίσκεται στην ldquoπραγματικότηταrdquo ή σε όνειρο Έχει γίνει κοινωνός δηλαδή της ιδέας πως η ldquoπραγματκότηταrdquo είναι απλά μια ακόμα φάση μιας Απόλυτης Πραγματικότητας η οποία υπερκαλύπτει την ονειρική και την αφυπνισμένη κατάσταση

Ακόμα πιο έντονα η άρνηση του πρωταγωνιστή να μετακινηθεί πίσω από τον ονειρικό κόσμο του Limbo στην πεζή ldquoπραγματικότηταrdquo της αφύπνισης που απασχολεί το τελευταίο τρίτο της ταινίας είναι χαρακτηριστική της φρασεολογίας του Μανιφέστου ldquoΤο μυαλό του ανθρώπου που ονειρεύεται είναι πλήρως ικανοποιημένο με αυτό που του συμβαίνειrdquo λέει ο Breton ldquoτο αγωνιώδες ερώτημα της πιθανότητας δεν είναι πια σημαντικόrdquo

Το σημαντικότερο σουρεαλιστικό στοιχείο της ταινίας όμως είναι η ύπαρξη ενός υπερρεαλιστικού αντικειμένου στην ταινία Ο Dom εξ αιτίας της δυσκολίας του να αντιληφθεί σε ποια φάση της Απόλυτης Πραγματικότητας βρίσκεται εισάγει μια μικρή μεταλλική σβούρα η οποία επειδή υπάρχει σε όλες τις πραγματικότητες είναι ένα πραγματικά σουρεαλιστικό αντικείμενο Η σβούρα υπόκειται σε διαφορετικούς νόμους της φυσικής αναλόγως με την φάση στην οποία βρίσκεται και ο Dom χρησιμοποιεί αυτήν της την ιδιότητα για να ldquoπροσανατολιστείrdquo

inceptionΗ εικονογραφία της ταινίας είναι εξίσου πιστή στο πνεύμα του Μανιφέστου τα αντικείμενα δεν έχουν σταθερή δομή η γεωγραφία είναι μεταβλητή και πολλές φορές επαναλαμβανόμενα κυκλική όπως οι πίνακες του MC Escher με τους δρόμους να αποτελούν ταυτόχρονα το πάτωμα και το ταβάνι της δράσης

ldquoΤα όνειρα μοιάζουν πραγματικά όσο είμαστε μέσα σrsquo αυτά Μόνο όταν ξυπνάμε αντιλαμβανόμαστε ότι συνέβη κάτι αξιοπερίεργοrdquo - Dom Cobb Inception

επίλογοςΤο κυριότερο συμπέρασμα απrsquoαυτήν την σύντομη ενασχόληση με το Σουρεαλιστικό Κίνημα είναι πως ο Σουρεαλισμός δεν βρισκόταν σε πολλά έργα που περίμενα να τον βρω αλλά βρισκόταν σε πολλά έργα που δεν περίμενα Ως αμύητος στον χώρο ανέμενα να συναντήσω ένα κίνημα ldquoαντι-τέχνηςrdquoumlόπως ήταν ανάλογα κινήματα της ίδιας περιόδου Αντίθετα όμως αντί να στραφεί στον μηδενισμό και την αποδόμηση της τεχνικής ικανότητας μεταστρέφει την αισθητική που είχε μέχρι τότε η κοινωνία σε κάτι ανώτερο και μετά από αυτό το σύντομο ταξίδι στον Σουρεαλισμό δεν μπορώ παρά να αποδεχτώ και εγώ πως πρόκειται για κάτι ανώτερο

Αντί να παραμένει στην καταδίκη του οργανωμένου συστήματος - κοινωνικού και καλλιτεχνικού εξίσου ndash ο Σουρεαλισμός μας δείχνει τα νέα σύνορα που πρέπει να εξερευνήσουμε σαν ανθρωπότητα Οι καλλιτέχνες που περιέγραψα το έκαναν τόλμησαν εξερεύνησαν την Απόλυτη Πραγματικότητα Με τρόπο μάλιστα αιχμηρό εξώφθαλμο χωρίς περιστροφές και αμφιβολίες μας επεσήμαναν την κατεύθυνση που πρέπει να κινηθούμε Πήραν όπως και εγώ το Κόκκινο χάπι όταν εκτέθηκαν στο Μανιφέστο και στην σουρεαλιστική σκέψη Κυρίως όμως με την μελέτη αυτών των έργων έρχεται ένα δυσοίωνο και ένα ευοίωνο μήνυμα Η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμα πειστεί να ξεφύγει από την πεζότητα της για το ευρύ κοινό ακόμα και για μένα τον ίδιο πριν ξεκινήσω αυτήν την περιπλάνηση η σουρεαλιστική τέχνη είναι ένα αντικείμενο ldquoπερίεργοrdquo ldquoιδιότροποrdquo και ldquoαφηρημένοrdquo Τα έργα όμως στα οποία στάθηκα είναι έργα που πετυχαίνουν να εξαπλώσουν την σουρεαλιστική ιδέα σε πλατύ κοινό να την εξυψώσουν από το καλτ και να την κάνουν μπλοκμπάστερ μπεστ σέλλερ και προσβάσιμη σε όλους

Όσα και να έχει καταφέρει μέχρι τώρα το Σουρεαλιστικό Κίνημα έχει τεράστιες εκτάσεις να καλύψει ακόμα Προς τιμήν του έχει βάλει τον πήχυ πολύ ψηλά Πιο ψηλά και από τα σύνορα της ldquoπραγματικότηταςrdquo

Δημήτρης Λαζάρου

ldquoΥπάρχει ένας θεός μέσα μας και οι ουρανοί έρχονται σε συνουσία με την γη από τα πεδία άνωθεν που έρχεται αυτό το πνεύμαrdquo - Οβίδιος Ars Amatoria

επίλογος1 Andre Breton Manifesto of Surrealism 19242 Larry amp Andy Wachowski The Matrix 19993 Zigmund Freud The interpretation of Dreams 19194 Ιωάννης Ν Παρασκευόπουλος Κλινική Ψυχολογία19885 HP Lovecraft The Dream-Quest of Unknown Kadath 19267 Alan Moore Promethea τεύχη 01 15 17 1999 ndash 2000

8 Linde Sabler Dali 20049 MC Escher The Graphic Work of MC Escher 197110 JL Locher The Magic of MC Escher 200011 White Wolf Publishing Mage the Awakening 200512 White Wolf Publishing Legacies the Ancient 200613 L Bunuel amp S Dali Un chien Andalu 192914 L Bunuel amp S Dali Lrsquoage drsquoOr 1930

βιβλιογραφία

Page 7: Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα

σε έναν κόσμο που ονειρεύτηκε ο ίδιος από το όνομά του και την καταγωγή του έως την γεωγραφία του τόπου περιέγραψε μια Απόλυτη Πραγματικότητα τέσσερα χρόνια πριν το κάνει ο Andre Breton και οι υπόλοιποι Σουρεαλιστές

Ήταν ζήτημα τόλμης αυτό το βήμα που δεν έκανε ο Lovecraft και έκαναν οι Ευρωπαίοι σύγχρονοί και επίγονοι του Ήταν απλά η Αμερικάνικη καταγωγή του που δεν του επέτρεψε να συνδιαλεχθεί με τον σκληρό πυρήνα των Σουρεαλιστών και να κάνει αυτό το μικρό άλμα Όπως και να έχει ακόμα και αν ο ίδιος δεν ήταν αυστηρά Σουρεαλιστής κάθε ένας ανώνυμος ή επώνυμος Ονειρευτής σrsquo αυτόν τον Ονειρικό Κύκλο ήταν

dream circle

ldquoΟι ειδικοί σύντομα συμφώνησαν πως παραφυσικά όνειρα ήταν η βάση του προβλήματος όνειρα των οποίων η ζωντάνια μπορούσε για μια περίοδο να εξουσιάσει πλήρως το αφυπνισμένο μυαλό αυτού του βασικά κατώτερου ανθρώπουrdquo - HP Lovecraft Πέρα από το Τείχος του Ύπνου

prometheaΤο επόμενο έργο που θα εξετάσω είναι η Promethea του Alan Moore μία σειρά από 32 κόμικς που ξεκίνησαν το 1999 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει τόσο ο χαρακτήρας της πρωταγωνίστριας όσο και ο ονειρικός ndash υπερρεαλιστικός κόσμος της Imma-teria δεν γίνεται να αφήσουμε όμως και απέξω τις - πέρα για πέρα σκόπιμες ndash σχεδιαστικές αναφορές του JH Wil-liams III σε αναρίθμητα σουρεαλιστικά έργα και ζωγράφουςΗ Promethea είναι μια ηρωίδα η οποία μεταφέρθηκε από τους θεούς του κόσμου στην Immateria τον κόσμο στον οποίον συνυπάρχουν τα όνειρα και η φαντασία Η Immateria είναι λοιπόν κάτι που ξεπερνά ακόμα και τους ονειρόκοσμους που δημιουργούσαν οι Ονειρευτές του H P Lovecraft που εξετάσαμε προηγουμένως Είναι το υπερ-σύνολο στο οποίο συνυπάρχουν όλοι οι μύθοι και τα όνειρα που φτιάχτηκαν ή πρόκειται να φτιαχτούν Είναι η Απόλυτη Πραγματικότητα έτσι όπως την οριοθέτησαν οι Σουρεαλιστές με το Μανιφέστο τους

Ταυτόχρονα η ίδια η ηρωίδα καλύπτει πλήρως τις προδιαγραφές που τίθενται από τον Breton για την συγγραφή Ο Breton κατηγορεί τους πρότερους συγγραφείς (δίνοντας σαν παράδειγμα μάλιστα τον καταξιωμένο Dos-toevski του ldquoΈγκλημα και Τιμωρίαrdquo) πως δεν αφήνουν τίποτα στην κρίση του αναγνώστη και δεν του δίνουν καμία επιλογή παρά να κλείσει το βιβλίο Εκεί ακριβώς ο Alan Moore απαντά με τον καλύτερο τρόπο Όχι απλά η Promet-hea στερείται σταθερής μορφής αλλά ακόμα και η ουσία της ύπαρξης της αλλάζει ανάλογα με τις φαντασίες και τα όνειρα των συγγραφέων ποιητών σκιτσογράφων που την χρησιμοποιούν στην φαντασία τους Με αυτόν τον τρόπο η Promethea είναι η απόλυτη σουρεαλιστική πρωταγωνίστρια αφού ο Alan Moore δεν διστάζει να εκθέσει στο ήδη ώριμο κοινό του τους έντονους προβληματισμούς που εμπνέουν το σουρεαλιστικό Κίνημα και ας έχουν περάσει 75 χρόνια από τις μέρες των καφενείων του Παρισιού Ιδιαίτερη μνεία όμως πρέπει να γίνει και για τον σχεδιαστή JH Williams III που δεν παραλείπει να ξεδιπλώσει το ταλέντο του σχεδιάζοντας με σουρεαλιστική εικονογραφία κάθε μία από τις 6400 σελίδες της σειράς καθώς αποτυπώνει με σαφήνεια τόσο τις συνεχείς αλλαγές στην εικόνα της ηρωίδας ndash για τους λόγους που ανέφερα

παραπάνω ndash όσο και τα σουρεαλιστικά τοπία της Immateria

Ταυτόχρονα τα εξώφυλλα των τευχών πιο εικαστικά ακόμα δείχνουν εμφανώς την σουρεαλιστική κατεύθυνση των έργων του χαρακτηριστικά το εξώφυλλο του τεύχους 17 το οποίο αποτελεί φόρο τιμής στον Salva-dor Dali αλλά και το τεύχος 15 στο οποίο χρησιμοποιεί σαφώς τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα του MC Escher

promethealdquoΚάποιες απο αυτές κυριευμένες από αυτήν την παντοδύναμη ζωντανή ιδέα μετατράπηκαν στην Pro-methea ακόμα και στην πραγματικότητα Είτε οι ίδιες είτε οι αγαπημένες τους πάνω στις οποίες προέβαλλαν την δικιά της ταυτότηταrdquo - Alan Moore Promethea

Το επόμενο έργο απέχει δραματικά από οτιδήποτε είναι γνωστό ως τέχνη μέχρι σήμερα αν και οι άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί με το μέσο είναι απόλυτα πεπεισμένοι πως η δουλειά τους αποτελεί τέχνη Τα Παιχνίδια Ρόλων (πιο γνωστά με την διεθνή ονομασία Role Playing Games ndash RPG) είναι η λεπτή μίξη ανάμεσα στο θεατρικό παιχνίδι και την συγγραφή Θα μπορούσα να αναφερθώ εκτεταμένα στον κάθε δημιουργό και τον φανταστικό κόσμο τον οποίον περιγράφει αλλά θα περιοριστώ στο Mage the Awakening που χρησιμοποιεί στην μυθοπλασία του την Απόλυτη Πραγματικότητα των Σουρεαλιστών

Το Mage the Awakening είναι ένα Παιχνίδι Ρόλων στο οποίο οι παίκτες καλούνται να παίξουν τον ρόλο ενός μάγου στην σύγχρονη εποχή που είναι ικανός να αλλάξει την φυσική πραγματικότητα Η σουρεαλιστική πτυχή ξεκινάει από εκεί σίγουρα αλλά υπάρχουν δυο θεμελιώδεις αρχές στον σχεδιασμό του παιχνιδιού που είναι πέρα για πέρα συμβατές με το σουρεαλιστικό Κίνημα Η έννοια της Αφύπνισης και το Supernal Realm Οι μάγοι στο Mage the Awakening για να ενσωματωθούν στον διευρυμένο κόσμο της μαγικής πραγματικότητας περνούν από την Αφύπνιση Η Αφύπνιση είναι το στάδιο στο οποίο - όπως ο Σουρεαλιστής ανακαλύπτει την Απόλυτη Πραγματικότητα που καλύπτει το Όνειρο και την ldquoΠραγματικότηταrdquo (δεν θα σταματήσω τώρα να βάζω εισαγωγικά) ndash ο μάγος κάνει ένα μεταφυσικό ταξίδι στο οποίο βιώνει την ldquoπραγματικότηταrdquo σαν να ήταν όνειρο

Οι άνθρωποι και τα μέρη μοιάζουν διαφορετικά λειτουργούν ως συμβολισμοί σε πρωταρχικότερες υπερρεαλιστικές έννοιες Στο τέλος αυτού του ταξιδιού θα συναντήσει έναν Πύργο ο οποίος έχει διαφορετική μορφή για κάθε έναν από τους μάγους που τον συναντά είναι όμως στην ουσία του ο ίδιος πύργος και ο μάγος καλείται να τον ανέβει και να αναγράψει το όνομά του σrsquo αυτόν Το ταξίδι αυτό είναι ακριβώς το ίδιο με την σουρεαλιστική θεώρηση των πραγμάτων οι έννοιες δεν έχουν μορφή απλά προβάλλονται στον δικό μας κόσμο

Η άλλη πρωταρχική έννοια είναι το Supernal Realm κάτι

mage the awakening

που μοιάζει πολύ με την Immateria που συναντήσαμε προηγουμένως μελετώντας την Promethea του Moore Είναι ένας κόσμος απομακρυσμένος από τον δικό μας στον οποίον υπάρχουν όλα τα δυνατά ενδεχόμενα η πραγματικότητα είναι ένας ευμετάβλητος πηλός Ο ρόλος του μάγου είναι δηλαδή να γεφυρώσει το Supernal Realm με το Physical Realm ndash την ldquoπραγματικότηταrdquo δηλαδή - όπως ο Σουρεαλιστής καλλιτέχνης αποτυπώνει την υπερρεαλιστική του σύνθεση με αντικείμενα που υπάρχουν στην Απόλυτη Πραγματικότητα

Σε αυτές τις δύο πλευρές λοιπόν ο κόσμος που σχεδίασε η ομάδα της White Wolf το 2005 είναι πλεγμένη άρρηκτα με τις δυο πιο θεμελιώδεις αναζητήσεις του Σουρεαλισμού

ldquoΑπό καιρό σε καιρό ο καθένας έχει στιγμές διαύγειας στις οποίες είναι ικανός να ενώσει τα κομμάτια του μεγαλύτερου μοτίβου και ακόμα και για μία στιγμή να καταλάβει Για μα σύντομη λαμπερή στιγμή το μυαλό του είναι ανοιχτό σε όλα όσα έχει το σύμπαν να προσφέρει έτοιμος να απλώσει το χέρι του και να αγγίξει το Μεγάλο Μυστήριοrdquo - Mage the Awakening

mage the awakening

inceptionΗ ταινία του Cristopher Nolan σίγουρα δεν είναι η μοναδική που αφορά τα όνειρα Δεκάδες άλλες ταινίες πραγματεύονται το θέμα αρκετές μάλιστα αποτελούν αμιγώς σουρεαλιστικά έργα Μέσα στην προτεινόμενη βιβλιογραφία υπάρχει τόσο το Un Chien Andalu όσο και το Lrsquoage drsquoor του Luis Bunuel και του Salvador Dali που αποτελούν αποτυπώσεις ονείρων έτσι όπως συνήθιζαν να κάνουν οι συγγραφείς και οι ζωγράφοι στο Παρίσι του 1920 Το Inception δεν αποτελεί αναπαραγωγή κάποιου ονείρου ούτε γράφτηκε με αυτόματη γραφή Πραγματεύεται όμως εκτεταμένα το όνειρο και τονίζει δυο αρχές του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού

Η πρώτη αρχή είναι το βάθος του ονείρου πράγμα που αναφέρει ο Breton σε μια σημαντική υποσημείωση στο Μανιφέστο στο Inception στο κατώτατο επίπεδο του ονείρου (έναν κόσμο που ονομάζεται Limbo) ο πρωταγωνιστής Dom Cobb έχει δυσκολία να κατανοήσει το αν βρίσκεται στην ldquoπραγματικότηταrdquo ή σε όνειρο Έχει γίνει κοινωνός δηλαδή της ιδέας πως η ldquoπραγματκότηταrdquo είναι απλά μια ακόμα φάση μιας Απόλυτης Πραγματικότητας η οποία υπερκαλύπτει την ονειρική και την αφυπνισμένη κατάσταση

Ακόμα πιο έντονα η άρνηση του πρωταγωνιστή να μετακινηθεί πίσω από τον ονειρικό κόσμο του Limbo στην πεζή ldquoπραγματικότηταrdquo της αφύπνισης που απασχολεί το τελευταίο τρίτο της ταινίας είναι χαρακτηριστική της φρασεολογίας του Μανιφέστου ldquoΤο μυαλό του ανθρώπου που ονειρεύεται είναι πλήρως ικανοποιημένο με αυτό που του συμβαίνειrdquo λέει ο Breton ldquoτο αγωνιώδες ερώτημα της πιθανότητας δεν είναι πια σημαντικόrdquo

Το σημαντικότερο σουρεαλιστικό στοιχείο της ταινίας όμως είναι η ύπαρξη ενός υπερρεαλιστικού αντικειμένου στην ταινία Ο Dom εξ αιτίας της δυσκολίας του να αντιληφθεί σε ποια φάση της Απόλυτης Πραγματικότητας βρίσκεται εισάγει μια μικρή μεταλλική σβούρα η οποία επειδή υπάρχει σε όλες τις πραγματικότητες είναι ένα πραγματικά σουρεαλιστικό αντικείμενο Η σβούρα υπόκειται σε διαφορετικούς νόμους της φυσικής αναλόγως με την φάση στην οποία βρίσκεται και ο Dom χρησιμοποιεί αυτήν της την ιδιότητα για να ldquoπροσανατολιστείrdquo

inceptionΗ εικονογραφία της ταινίας είναι εξίσου πιστή στο πνεύμα του Μανιφέστου τα αντικείμενα δεν έχουν σταθερή δομή η γεωγραφία είναι μεταβλητή και πολλές φορές επαναλαμβανόμενα κυκλική όπως οι πίνακες του MC Escher με τους δρόμους να αποτελούν ταυτόχρονα το πάτωμα και το ταβάνι της δράσης

ldquoΤα όνειρα μοιάζουν πραγματικά όσο είμαστε μέσα σrsquo αυτά Μόνο όταν ξυπνάμε αντιλαμβανόμαστε ότι συνέβη κάτι αξιοπερίεργοrdquo - Dom Cobb Inception

επίλογοςΤο κυριότερο συμπέρασμα απrsquoαυτήν την σύντομη ενασχόληση με το Σουρεαλιστικό Κίνημα είναι πως ο Σουρεαλισμός δεν βρισκόταν σε πολλά έργα που περίμενα να τον βρω αλλά βρισκόταν σε πολλά έργα που δεν περίμενα Ως αμύητος στον χώρο ανέμενα να συναντήσω ένα κίνημα ldquoαντι-τέχνηςrdquoumlόπως ήταν ανάλογα κινήματα της ίδιας περιόδου Αντίθετα όμως αντί να στραφεί στον μηδενισμό και την αποδόμηση της τεχνικής ικανότητας μεταστρέφει την αισθητική που είχε μέχρι τότε η κοινωνία σε κάτι ανώτερο και μετά από αυτό το σύντομο ταξίδι στον Σουρεαλισμό δεν μπορώ παρά να αποδεχτώ και εγώ πως πρόκειται για κάτι ανώτερο

Αντί να παραμένει στην καταδίκη του οργανωμένου συστήματος - κοινωνικού και καλλιτεχνικού εξίσου ndash ο Σουρεαλισμός μας δείχνει τα νέα σύνορα που πρέπει να εξερευνήσουμε σαν ανθρωπότητα Οι καλλιτέχνες που περιέγραψα το έκαναν τόλμησαν εξερεύνησαν την Απόλυτη Πραγματικότητα Με τρόπο μάλιστα αιχμηρό εξώφθαλμο χωρίς περιστροφές και αμφιβολίες μας επεσήμαναν την κατεύθυνση που πρέπει να κινηθούμε Πήραν όπως και εγώ το Κόκκινο χάπι όταν εκτέθηκαν στο Μανιφέστο και στην σουρεαλιστική σκέψη Κυρίως όμως με την μελέτη αυτών των έργων έρχεται ένα δυσοίωνο και ένα ευοίωνο μήνυμα Η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμα πειστεί να ξεφύγει από την πεζότητα της για το ευρύ κοινό ακόμα και για μένα τον ίδιο πριν ξεκινήσω αυτήν την περιπλάνηση η σουρεαλιστική τέχνη είναι ένα αντικείμενο ldquoπερίεργοrdquo ldquoιδιότροποrdquo και ldquoαφηρημένοrdquo Τα έργα όμως στα οποία στάθηκα είναι έργα που πετυχαίνουν να εξαπλώσουν την σουρεαλιστική ιδέα σε πλατύ κοινό να την εξυψώσουν από το καλτ και να την κάνουν μπλοκμπάστερ μπεστ σέλλερ και προσβάσιμη σε όλους

Όσα και να έχει καταφέρει μέχρι τώρα το Σουρεαλιστικό Κίνημα έχει τεράστιες εκτάσεις να καλύψει ακόμα Προς τιμήν του έχει βάλει τον πήχυ πολύ ψηλά Πιο ψηλά και από τα σύνορα της ldquoπραγματικότηταςrdquo

Δημήτρης Λαζάρου

ldquoΥπάρχει ένας θεός μέσα μας και οι ουρανοί έρχονται σε συνουσία με την γη από τα πεδία άνωθεν που έρχεται αυτό το πνεύμαrdquo - Οβίδιος Ars Amatoria

επίλογος1 Andre Breton Manifesto of Surrealism 19242 Larry amp Andy Wachowski The Matrix 19993 Zigmund Freud The interpretation of Dreams 19194 Ιωάννης Ν Παρασκευόπουλος Κλινική Ψυχολογία19885 HP Lovecraft The Dream-Quest of Unknown Kadath 19267 Alan Moore Promethea τεύχη 01 15 17 1999 ndash 2000

8 Linde Sabler Dali 20049 MC Escher The Graphic Work of MC Escher 197110 JL Locher The Magic of MC Escher 200011 White Wolf Publishing Mage the Awakening 200512 White Wolf Publishing Legacies the Ancient 200613 L Bunuel amp S Dali Un chien Andalu 192914 L Bunuel amp S Dali Lrsquoage drsquoOr 1930

βιβλιογραφία

Page 8: Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα

prometheaΤο επόμενο έργο που θα εξετάσω είναι η Promethea του Alan Moore μία σειρά από 32 κόμικς που ξεκίνησαν το 1999 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει τόσο ο χαρακτήρας της πρωταγωνίστριας όσο και ο ονειρικός ndash υπερρεαλιστικός κόσμος της Imma-teria δεν γίνεται να αφήσουμε όμως και απέξω τις - πέρα για πέρα σκόπιμες ndash σχεδιαστικές αναφορές του JH Wil-liams III σε αναρίθμητα σουρεαλιστικά έργα και ζωγράφουςΗ Promethea είναι μια ηρωίδα η οποία μεταφέρθηκε από τους θεούς του κόσμου στην Immateria τον κόσμο στον οποίον συνυπάρχουν τα όνειρα και η φαντασία Η Immateria είναι λοιπόν κάτι που ξεπερνά ακόμα και τους ονειρόκοσμους που δημιουργούσαν οι Ονειρευτές του H P Lovecraft που εξετάσαμε προηγουμένως Είναι το υπερ-σύνολο στο οποίο συνυπάρχουν όλοι οι μύθοι και τα όνειρα που φτιάχτηκαν ή πρόκειται να φτιαχτούν Είναι η Απόλυτη Πραγματικότητα έτσι όπως την οριοθέτησαν οι Σουρεαλιστές με το Μανιφέστο τους

Ταυτόχρονα η ίδια η ηρωίδα καλύπτει πλήρως τις προδιαγραφές που τίθενται από τον Breton για την συγγραφή Ο Breton κατηγορεί τους πρότερους συγγραφείς (δίνοντας σαν παράδειγμα μάλιστα τον καταξιωμένο Dos-toevski του ldquoΈγκλημα και Τιμωρίαrdquo) πως δεν αφήνουν τίποτα στην κρίση του αναγνώστη και δεν του δίνουν καμία επιλογή παρά να κλείσει το βιβλίο Εκεί ακριβώς ο Alan Moore απαντά με τον καλύτερο τρόπο Όχι απλά η Promet-hea στερείται σταθερής μορφής αλλά ακόμα και η ουσία της ύπαρξης της αλλάζει ανάλογα με τις φαντασίες και τα όνειρα των συγγραφέων ποιητών σκιτσογράφων που την χρησιμοποιούν στην φαντασία τους Με αυτόν τον τρόπο η Promethea είναι η απόλυτη σουρεαλιστική πρωταγωνίστρια αφού ο Alan Moore δεν διστάζει να εκθέσει στο ήδη ώριμο κοινό του τους έντονους προβληματισμούς που εμπνέουν το σουρεαλιστικό Κίνημα και ας έχουν περάσει 75 χρόνια από τις μέρες των καφενείων του Παρισιού Ιδιαίτερη μνεία όμως πρέπει να γίνει και για τον σχεδιαστή JH Williams III που δεν παραλείπει να ξεδιπλώσει το ταλέντο του σχεδιάζοντας με σουρεαλιστική εικονογραφία κάθε μία από τις 6400 σελίδες της σειράς καθώς αποτυπώνει με σαφήνεια τόσο τις συνεχείς αλλαγές στην εικόνα της ηρωίδας ndash για τους λόγους που ανέφερα

παραπάνω ndash όσο και τα σουρεαλιστικά τοπία της Immateria

Ταυτόχρονα τα εξώφυλλα των τευχών πιο εικαστικά ακόμα δείχνουν εμφανώς την σουρεαλιστική κατεύθυνση των έργων του χαρακτηριστικά το εξώφυλλο του τεύχους 17 το οποίο αποτελεί φόρο τιμής στον Salva-dor Dali αλλά και το τεύχος 15 στο οποίο χρησιμοποιεί σαφώς τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα του MC Escher

promethealdquoΚάποιες απο αυτές κυριευμένες από αυτήν την παντοδύναμη ζωντανή ιδέα μετατράπηκαν στην Pro-methea ακόμα και στην πραγματικότητα Είτε οι ίδιες είτε οι αγαπημένες τους πάνω στις οποίες προέβαλλαν την δικιά της ταυτότηταrdquo - Alan Moore Promethea

Το επόμενο έργο απέχει δραματικά από οτιδήποτε είναι γνωστό ως τέχνη μέχρι σήμερα αν και οι άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί με το μέσο είναι απόλυτα πεπεισμένοι πως η δουλειά τους αποτελεί τέχνη Τα Παιχνίδια Ρόλων (πιο γνωστά με την διεθνή ονομασία Role Playing Games ndash RPG) είναι η λεπτή μίξη ανάμεσα στο θεατρικό παιχνίδι και την συγγραφή Θα μπορούσα να αναφερθώ εκτεταμένα στον κάθε δημιουργό και τον φανταστικό κόσμο τον οποίον περιγράφει αλλά θα περιοριστώ στο Mage the Awakening που χρησιμοποιεί στην μυθοπλασία του την Απόλυτη Πραγματικότητα των Σουρεαλιστών

Το Mage the Awakening είναι ένα Παιχνίδι Ρόλων στο οποίο οι παίκτες καλούνται να παίξουν τον ρόλο ενός μάγου στην σύγχρονη εποχή που είναι ικανός να αλλάξει την φυσική πραγματικότητα Η σουρεαλιστική πτυχή ξεκινάει από εκεί σίγουρα αλλά υπάρχουν δυο θεμελιώδεις αρχές στον σχεδιασμό του παιχνιδιού που είναι πέρα για πέρα συμβατές με το σουρεαλιστικό Κίνημα Η έννοια της Αφύπνισης και το Supernal Realm Οι μάγοι στο Mage the Awakening για να ενσωματωθούν στον διευρυμένο κόσμο της μαγικής πραγματικότητας περνούν από την Αφύπνιση Η Αφύπνιση είναι το στάδιο στο οποίο - όπως ο Σουρεαλιστής ανακαλύπτει την Απόλυτη Πραγματικότητα που καλύπτει το Όνειρο και την ldquoΠραγματικότηταrdquo (δεν θα σταματήσω τώρα να βάζω εισαγωγικά) ndash ο μάγος κάνει ένα μεταφυσικό ταξίδι στο οποίο βιώνει την ldquoπραγματικότηταrdquo σαν να ήταν όνειρο

Οι άνθρωποι και τα μέρη μοιάζουν διαφορετικά λειτουργούν ως συμβολισμοί σε πρωταρχικότερες υπερρεαλιστικές έννοιες Στο τέλος αυτού του ταξιδιού θα συναντήσει έναν Πύργο ο οποίος έχει διαφορετική μορφή για κάθε έναν από τους μάγους που τον συναντά είναι όμως στην ουσία του ο ίδιος πύργος και ο μάγος καλείται να τον ανέβει και να αναγράψει το όνομά του σrsquo αυτόν Το ταξίδι αυτό είναι ακριβώς το ίδιο με την σουρεαλιστική θεώρηση των πραγμάτων οι έννοιες δεν έχουν μορφή απλά προβάλλονται στον δικό μας κόσμο

Η άλλη πρωταρχική έννοια είναι το Supernal Realm κάτι

mage the awakening

που μοιάζει πολύ με την Immateria που συναντήσαμε προηγουμένως μελετώντας την Promethea του Moore Είναι ένας κόσμος απομακρυσμένος από τον δικό μας στον οποίον υπάρχουν όλα τα δυνατά ενδεχόμενα η πραγματικότητα είναι ένας ευμετάβλητος πηλός Ο ρόλος του μάγου είναι δηλαδή να γεφυρώσει το Supernal Realm με το Physical Realm ndash την ldquoπραγματικότηταrdquo δηλαδή - όπως ο Σουρεαλιστής καλλιτέχνης αποτυπώνει την υπερρεαλιστική του σύνθεση με αντικείμενα που υπάρχουν στην Απόλυτη Πραγματικότητα

Σε αυτές τις δύο πλευρές λοιπόν ο κόσμος που σχεδίασε η ομάδα της White Wolf το 2005 είναι πλεγμένη άρρηκτα με τις δυο πιο θεμελιώδεις αναζητήσεις του Σουρεαλισμού

ldquoΑπό καιρό σε καιρό ο καθένας έχει στιγμές διαύγειας στις οποίες είναι ικανός να ενώσει τα κομμάτια του μεγαλύτερου μοτίβου και ακόμα και για μία στιγμή να καταλάβει Για μα σύντομη λαμπερή στιγμή το μυαλό του είναι ανοιχτό σε όλα όσα έχει το σύμπαν να προσφέρει έτοιμος να απλώσει το χέρι του και να αγγίξει το Μεγάλο Μυστήριοrdquo - Mage the Awakening

mage the awakening

inceptionΗ ταινία του Cristopher Nolan σίγουρα δεν είναι η μοναδική που αφορά τα όνειρα Δεκάδες άλλες ταινίες πραγματεύονται το θέμα αρκετές μάλιστα αποτελούν αμιγώς σουρεαλιστικά έργα Μέσα στην προτεινόμενη βιβλιογραφία υπάρχει τόσο το Un Chien Andalu όσο και το Lrsquoage drsquoor του Luis Bunuel και του Salvador Dali που αποτελούν αποτυπώσεις ονείρων έτσι όπως συνήθιζαν να κάνουν οι συγγραφείς και οι ζωγράφοι στο Παρίσι του 1920 Το Inception δεν αποτελεί αναπαραγωγή κάποιου ονείρου ούτε γράφτηκε με αυτόματη γραφή Πραγματεύεται όμως εκτεταμένα το όνειρο και τονίζει δυο αρχές του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού

Η πρώτη αρχή είναι το βάθος του ονείρου πράγμα που αναφέρει ο Breton σε μια σημαντική υποσημείωση στο Μανιφέστο στο Inception στο κατώτατο επίπεδο του ονείρου (έναν κόσμο που ονομάζεται Limbo) ο πρωταγωνιστής Dom Cobb έχει δυσκολία να κατανοήσει το αν βρίσκεται στην ldquoπραγματικότηταrdquo ή σε όνειρο Έχει γίνει κοινωνός δηλαδή της ιδέας πως η ldquoπραγματκότηταrdquo είναι απλά μια ακόμα φάση μιας Απόλυτης Πραγματικότητας η οποία υπερκαλύπτει την ονειρική και την αφυπνισμένη κατάσταση

Ακόμα πιο έντονα η άρνηση του πρωταγωνιστή να μετακινηθεί πίσω από τον ονειρικό κόσμο του Limbo στην πεζή ldquoπραγματικότηταrdquo της αφύπνισης που απασχολεί το τελευταίο τρίτο της ταινίας είναι χαρακτηριστική της φρασεολογίας του Μανιφέστου ldquoΤο μυαλό του ανθρώπου που ονειρεύεται είναι πλήρως ικανοποιημένο με αυτό που του συμβαίνειrdquo λέει ο Breton ldquoτο αγωνιώδες ερώτημα της πιθανότητας δεν είναι πια σημαντικόrdquo

Το σημαντικότερο σουρεαλιστικό στοιχείο της ταινίας όμως είναι η ύπαρξη ενός υπερρεαλιστικού αντικειμένου στην ταινία Ο Dom εξ αιτίας της δυσκολίας του να αντιληφθεί σε ποια φάση της Απόλυτης Πραγματικότητας βρίσκεται εισάγει μια μικρή μεταλλική σβούρα η οποία επειδή υπάρχει σε όλες τις πραγματικότητες είναι ένα πραγματικά σουρεαλιστικό αντικείμενο Η σβούρα υπόκειται σε διαφορετικούς νόμους της φυσικής αναλόγως με την φάση στην οποία βρίσκεται και ο Dom χρησιμοποιεί αυτήν της την ιδιότητα για να ldquoπροσανατολιστείrdquo

inceptionΗ εικονογραφία της ταινίας είναι εξίσου πιστή στο πνεύμα του Μανιφέστου τα αντικείμενα δεν έχουν σταθερή δομή η γεωγραφία είναι μεταβλητή και πολλές φορές επαναλαμβανόμενα κυκλική όπως οι πίνακες του MC Escher με τους δρόμους να αποτελούν ταυτόχρονα το πάτωμα και το ταβάνι της δράσης

ldquoΤα όνειρα μοιάζουν πραγματικά όσο είμαστε μέσα σrsquo αυτά Μόνο όταν ξυπνάμε αντιλαμβανόμαστε ότι συνέβη κάτι αξιοπερίεργοrdquo - Dom Cobb Inception

επίλογοςΤο κυριότερο συμπέρασμα απrsquoαυτήν την σύντομη ενασχόληση με το Σουρεαλιστικό Κίνημα είναι πως ο Σουρεαλισμός δεν βρισκόταν σε πολλά έργα που περίμενα να τον βρω αλλά βρισκόταν σε πολλά έργα που δεν περίμενα Ως αμύητος στον χώρο ανέμενα να συναντήσω ένα κίνημα ldquoαντι-τέχνηςrdquoumlόπως ήταν ανάλογα κινήματα της ίδιας περιόδου Αντίθετα όμως αντί να στραφεί στον μηδενισμό και την αποδόμηση της τεχνικής ικανότητας μεταστρέφει την αισθητική που είχε μέχρι τότε η κοινωνία σε κάτι ανώτερο και μετά από αυτό το σύντομο ταξίδι στον Σουρεαλισμό δεν μπορώ παρά να αποδεχτώ και εγώ πως πρόκειται για κάτι ανώτερο

Αντί να παραμένει στην καταδίκη του οργανωμένου συστήματος - κοινωνικού και καλλιτεχνικού εξίσου ndash ο Σουρεαλισμός μας δείχνει τα νέα σύνορα που πρέπει να εξερευνήσουμε σαν ανθρωπότητα Οι καλλιτέχνες που περιέγραψα το έκαναν τόλμησαν εξερεύνησαν την Απόλυτη Πραγματικότητα Με τρόπο μάλιστα αιχμηρό εξώφθαλμο χωρίς περιστροφές και αμφιβολίες μας επεσήμαναν την κατεύθυνση που πρέπει να κινηθούμε Πήραν όπως και εγώ το Κόκκινο χάπι όταν εκτέθηκαν στο Μανιφέστο και στην σουρεαλιστική σκέψη Κυρίως όμως με την μελέτη αυτών των έργων έρχεται ένα δυσοίωνο και ένα ευοίωνο μήνυμα Η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμα πειστεί να ξεφύγει από την πεζότητα της για το ευρύ κοινό ακόμα και για μένα τον ίδιο πριν ξεκινήσω αυτήν την περιπλάνηση η σουρεαλιστική τέχνη είναι ένα αντικείμενο ldquoπερίεργοrdquo ldquoιδιότροποrdquo και ldquoαφηρημένοrdquo Τα έργα όμως στα οποία στάθηκα είναι έργα που πετυχαίνουν να εξαπλώσουν την σουρεαλιστική ιδέα σε πλατύ κοινό να την εξυψώσουν από το καλτ και να την κάνουν μπλοκμπάστερ μπεστ σέλλερ και προσβάσιμη σε όλους

Όσα και να έχει καταφέρει μέχρι τώρα το Σουρεαλιστικό Κίνημα έχει τεράστιες εκτάσεις να καλύψει ακόμα Προς τιμήν του έχει βάλει τον πήχυ πολύ ψηλά Πιο ψηλά και από τα σύνορα της ldquoπραγματικότηταςrdquo

Δημήτρης Λαζάρου

ldquoΥπάρχει ένας θεός μέσα μας και οι ουρανοί έρχονται σε συνουσία με την γη από τα πεδία άνωθεν που έρχεται αυτό το πνεύμαrdquo - Οβίδιος Ars Amatoria

επίλογος1 Andre Breton Manifesto of Surrealism 19242 Larry amp Andy Wachowski The Matrix 19993 Zigmund Freud The interpretation of Dreams 19194 Ιωάννης Ν Παρασκευόπουλος Κλινική Ψυχολογία19885 HP Lovecraft The Dream-Quest of Unknown Kadath 19267 Alan Moore Promethea τεύχη 01 15 17 1999 ndash 2000

8 Linde Sabler Dali 20049 MC Escher The Graphic Work of MC Escher 197110 JL Locher The Magic of MC Escher 200011 White Wolf Publishing Mage the Awakening 200512 White Wolf Publishing Legacies the Ancient 200613 L Bunuel amp S Dali Un chien Andalu 192914 L Bunuel amp S Dali Lrsquoage drsquoOr 1930

βιβλιογραφία

Page 9: Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα

παραπάνω ndash όσο και τα σουρεαλιστικά τοπία της Immateria

Ταυτόχρονα τα εξώφυλλα των τευχών πιο εικαστικά ακόμα δείχνουν εμφανώς την σουρεαλιστική κατεύθυνση των έργων του χαρακτηριστικά το εξώφυλλο του τεύχους 17 το οποίο αποτελεί φόρο τιμής στον Salva-dor Dali αλλά και το τεύχος 15 στο οποίο χρησιμοποιεί σαφώς τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα του MC Escher

promethealdquoΚάποιες απο αυτές κυριευμένες από αυτήν την παντοδύναμη ζωντανή ιδέα μετατράπηκαν στην Pro-methea ακόμα και στην πραγματικότητα Είτε οι ίδιες είτε οι αγαπημένες τους πάνω στις οποίες προέβαλλαν την δικιά της ταυτότηταrdquo - Alan Moore Promethea

Το επόμενο έργο απέχει δραματικά από οτιδήποτε είναι γνωστό ως τέχνη μέχρι σήμερα αν και οι άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί με το μέσο είναι απόλυτα πεπεισμένοι πως η δουλειά τους αποτελεί τέχνη Τα Παιχνίδια Ρόλων (πιο γνωστά με την διεθνή ονομασία Role Playing Games ndash RPG) είναι η λεπτή μίξη ανάμεσα στο θεατρικό παιχνίδι και την συγγραφή Θα μπορούσα να αναφερθώ εκτεταμένα στον κάθε δημιουργό και τον φανταστικό κόσμο τον οποίον περιγράφει αλλά θα περιοριστώ στο Mage the Awakening που χρησιμοποιεί στην μυθοπλασία του την Απόλυτη Πραγματικότητα των Σουρεαλιστών

Το Mage the Awakening είναι ένα Παιχνίδι Ρόλων στο οποίο οι παίκτες καλούνται να παίξουν τον ρόλο ενός μάγου στην σύγχρονη εποχή που είναι ικανός να αλλάξει την φυσική πραγματικότητα Η σουρεαλιστική πτυχή ξεκινάει από εκεί σίγουρα αλλά υπάρχουν δυο θεμελιώδεις αρχές στον σχεδιασμό του παιχνιδιού που είναι πέρα για πέρα συμβατές με το σουρεαλιστικό Κίνημα Η έννοια της Αφύπνισης και το Supernal Realm Οι μάγοι στο Mage the Awakening για να ενσωματωθούν στον διευρυμένο κόσμο της μαγικής πραγματικότητας περνούν από την Αφύπνιση Η Αφύπνιση είναι το στάδιο στο οποίο - όπως ο Σουρεαλιστής ανακαλύπτει την Απόλυτη Πραγματικότητα που καλύπτει το Όνειρο και την ldquoΠραγματικότηταrdquo (δεν θα σταματήσω τώρα να βάζω εισαγωγικά) ndash ο μάγος κάνει ένα μεταφυσικό ταξίδι στο οποίο βιώνει την ldquoπραγματικότηταrdquo σαν να ήταν όνειρο

Οι άνθρωποι και τα μέρη μοιάζουν διαφορετικά λειτουργούν ως συμβολισμοί σε πρωταρχικότερες υπερρεαλιστικές έννοιες Στο τέλος αυτού του ταξιδιού θα συναντήσει έναν Πύργο ο οποίος έχει διαφορετική μορφή για κάθε έναν από τους μάγους που τον συναντά είναι όμως στην ουσία του ο ίδιος πύργος και ο μάγος καλείται να τον ανέβει και να αναγράψει το όνομά του σrsquo αυτόν Το ταξίδι αυτό είναι ακριβώς το ίδιο με την σουρεαλιστική θεώρηση των πραγμάτων οι έννοιες δεν έχουν μορφή απλά προβάλλονται στον δικό μας κόσμο

Η άλλη πρωταρχική έννοια είναι το Supernal Realm κάτι

mage the awakening

που μοιάζει πολύ με την Immateria που συναντήσαμε προηγουμένως μελετώντας την Promethea του Moore Είναι ένας κόσμος απομακρυσμένος από τον δικό μας στον οποίον υπάρχουν όλα τα δυνατά ενδεχόμενα η πραγματικότητα είναι ένας ευμετάβλητος πηλός Ο ρόλος του μάγου είναι δηλαδή να γεφυρώσει το Supernal Realm με το Physical Realm ndash την ldquoπραγματικότηταrdquo δηλαδή - όπως ο Σουρεαλιστής καλλιτέχνης αποτυπώνει την υπερρεαλιστική του σύνθεση με αντικείμενα που υπάρχουν στην Απόλυτη Πραγματικότητα

Σε αυτές τις δύο πλευρές λοιπόν ο κόσμος που σχεδίασε η ομάδα της White Wolf το 2005 είναι πλεγμένη άρρηκτα με τις δυο πιο θεμελιώδεις αναζητήσεις του Σουρεαλισμού

ldquoΑπό καιρό σε καιρό ο καθένας έχει στιγμές διαύγειας στις οποίες είναι ικανός να ενώσει τα κομμάτια του μεγαλύτερου μοτίβου και ακόμα και για μία στιγμή να καταλάβει Για μα σύντομη λαμπερή στιγμή το μυαλό του είναι ανοιχτό σε όλα όσα έχει το σύμπαν να προσφέρει έτοιμος να απλώσει το χέρι του και να αγγίξει το Μεγάλο Μυστήριοrdquo - Mage the Awakening

mage the awakening

inceptionΗ ταινία του Cristopher Nolan σίγουρα δεν είναι η μοναδική που αφορά τα όνειρα Δεκάδες άλλες ταινίες πραγματεύονται το θέμα αρκετές μάλιστα αποτελούν αμιγώς σουρεαλιστικά έργα Μέσα στην προτεινόμενη βιβλιογραφία υπάρχει τόσο το Un Chien Andalu όσο και το Lrsquoage drsquoor του Luis Bunuel και του Salvador Dali που αποτελούν αποτυπώσεις ονείρων έτσι όπως συνήθιζαν να κάνουν οι συγγραφείς και οι ζωγράφοι στο Παρίσι του 1920 Το Inception δεν αποτελεί αναπαραγωγή κάποιου ονείρου ούτε γράφτηκε με αυτόματη γραφή Πραγματεύεται όμως εκτεταμένα το όνειρο και τονίζει δυο αρχές του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού

Η πρώτη αρχή είναι το βάθος του ονείρου πράγμα που αναφέρει ο Breton σε μια σημαντική υποσημείωση στο Μανιφέστο στο Inception στο κατώτατο επίπεδο του ονείρου (έναν κόσμο που ονομάζεται Limbo) ο πρωταγωνιστής Dom Cobb έχει δυσκολία να κατανοήσει το αν βρίσκεται στην ldquoπραγματικότηταrdquo ή σε όνειρο Έχει γίνει κοινωνός δηλαδή της ιδέας πως η ldquoπραγματκότηταrdquo είναι απλά μια ακόμα φάση μιας Απόλυτης Πραγματικότητας η οποία υπερκαλύπτει την ονειρική και την αφυπνισμένη κατάσταση

Ακόμα πιο έντονα η άρνηση του πρωταγωνιστή να μετακινηθεί πίσω από τον ονειρικό κόσμο του Limbo στην πεζή ldquoπραγματικότηταrdquo της αφύπνισης που απασχολεί το τελευταίο τρίτο της ταινίας είναι χαρακτηριστική της φρασεολογίας του Μανιφέστου ldquoΤο μυαλό του ανθρώπου που ονειρεύεται είναι πλήρως ικανοποιημένο με αυτό που του συμβαίνειrdquo λέει ο Breton ldquoτο αγωνιώδες ερώτημα της πιθανότητας δεν είναι πια σημαντικόrdquo

Το σημαντικότερο σουρεαλιστικό στοιχείο της ταινίας όμως είναι η ύπαρξη ενός υπερρεαλιστικού αντικειμένου στην ταινία Ο Dom εξ αιτίας της δυσκολίας του να αντιληφθεί σε ποια φάση της Απόλυτης Πραγματικότητας βρίσκεται εισάγει μια μικρή μεταλλική σβούρα η οποία επειδή υπάρχει σε όλες τις πραγματικότητες είναι ένα πραγματικά σουρεαλιστικό αντικείμενο Η σβούρα υπόκειται σε διαφορετικούς νόμους της φυσικής αναλόγως με την φάση στην οποία βρίσκεται και ο Dom χρησιμοποιεί αυτήν της την ιδιότητα για να ldquoπροσανατολιστείrdquo

inceptionΗ εικονογραφία της ταινίας είναι εξίσου πιστή στο πνεύμα του Μανιφέστου τα αντικείμενα δεν έχουν σταθερή δομή η γεωγραφία είναι μεταβλητή και πολλές φορές επαναλαμβανόμενα κυκλική όπως οι πίνακες του MC Escher με τους δρόμους να αποτελούν ταυτόχρονα το πάτωμα και το ταβάνι της δράσης

ldquoΤα όνειρα μοιάζουν πραγματικά όσο είμαστε μέσα σrsquo αυτά Μόνο όταν ξυπνάμε αντιλαμβανόμαστε ότι συνέβη κάτι αξιοπερίεργοrdquo - Dom Cobb Inception

επίλογοςΤο κυριότερο συμπέρασμα απrsquoαυτήν την σύντομη ενασχόληση με το Σουρεαλιστικό Κίνημα είναι πως ο Σουρεαλισμός δεν βρισκόταν σε πολλά έργα που περίμενα να τον βρω αλλά βρισκόταν σε πολλά έργα που δεν περίμενα Ως αμύητος στον χώρο ανέμενα να συναντήσω ένα κίνημα ldquoαντι-τέχνηςrdquoumlόπως ήταν ανάλογα κινήματα της ίδιας περιόδου Αντίθετα όμως αντί να στραφεί στον μηδενισμό και την αποδόμηση της τεχνικής ικανότητας μεταστρέφει την αισθητική που είχε μέχρι τότε η κοινωνία σε κάτι ανώτερο και μετά από αυτό το σύντομο ταξίδι στον Σουρεαλισμό δεν μπορώ παρά να αποδεχτώ και εγώ πως πρόκειται για κάτι ανώτερο

Αντί να παραμένει στην καταδίκη του οργανωμένου συστήματος - κοινωνικού και καλλιτεχνικού εξίσου ndash ο Σουρεαλισμός μας δείχνει τα νέα σύνορα που πρέπει να εξερευνήσουμε σαν ανθρωπότητα Οι καλλιτέχνες που περιέγραψα το έκαναν τόλμησαν εξερεύνησαν την Απόλυτη Πραγματικότητα Με τρόπο μάλιστα αιχμηρό εξώφθαλμο χωρίς περιστροφές και αμφιβολίες μας επεσήμαναν την κατεύθυνση που πρέπει να κινηθούμε Πήραν όπως και εγώ το Κόκκινο χάπι όταν εκτέθηκαν στο Μανιφέστο και στην σουρεαλιστική σκέψη Κυρίως όμως με την μελέτη αυτών των έργων έρχεται ένα δυσοίωνο και ένα ευοίωνο μήνυμα Η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμα πειστεί να ξεφύγει από την πεζότητα της για το ευρύ κοινό ακόμα και για μένα τον ίδιο πριν ξεκινήσω αυτήν την περιπλάνηση η σουρεαλιστική τέχνη είναι ένα αντικείμενο ldquoπερίεργοrdquo ldquoιδιότροποrdquo και ldquoαφηρημένοrdquo Τα έργα όμως στα οποία στάθηκα είναι έργα που πετυχαίνουν να εξαπλώσουν την σουρεαλιστική ιδέα σε πλατύ κοινό να την εξυψώσουν από το καλτ και να την κάνουν μπλοκμπάστερ μπεστ σέλλερ και προσβάσιμη σε όλους

Όσα και να έχει καταφέρει μέχρι τώρα το Σουρεαλιστικό Κίνημα έχει τεράστιες εκτάσεις να καλύψει ακόμα Προς τιμήν του έχει βάλει τον πήχυ πολύ ψηλά Πιο ψηλά και από τα σύνορα της ldquoπραγματικότηταςrdquo

Δημήτρης Λαζάρου

ldquoΥπάρχει ένας θεός μέσα μας και οι ουρανοί έρχονται σε συνουσία με την γη από τα πεδία άνωθεν που έρχεται αυτό το πνεύμαrdquo - Οβίδιος Ars Amatoria

επίλογος1 Andre Breton Manifesto of Surrealism 19242 Larry amp Andy Wachowski The Matrix 19993 Zigmund Freud The interpretation of Dreams 19194 Ιωάννης Ν Παρασκευόπουλος Κλινική Ψυχολογία19885 HP Lovecraft The Dream-Quest of Unknown Kadath 19267 Alan Moore Promethea τεύχη 01 15 17 1999 ndash 2000

8 Linde Sabler Dali 20049 MC Escher The Graphic Work of MC Escher 197110 JL Locher The Magic of MC Escher 200011 White Wolf Publishing Mage the Awakening 200512 White Wolf Publishing Legacies the Ancient 200613 L Bunuel amp S Dali Un chien Andalu 192914 L Bunuel amp S Dali Lrsquoage drsquoOr 1930

βιβλιογραφία

Page 10: Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα

Το επόμενο έργο απέχει δραματικά από οτιδήποτε είναι γνωστό ως τέχνη μέχρι σήμερα αν και οι άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί με το μέσο είναι απόλυτα πεπεισμένοι πως η δουλειά τους αποτελεί τέχνη Τα Παιχνίδια Ρόλων (πιο γνωστά με την διεθνή ονομασία Role Playing Games ndash RPG) είναι η λεπτή μίξη ανάμεσα στο θεατρικό παιχνίδι και την συγγραφή Θα μπορούσα να αναφερθώ εκτεταμένα στον κάθε δημιουργό και τον φανταστικό κόσμο τον οποίον περιγράφει αλλά θα περιοριστώ στο Mage the Awakening που χρησιμοποιεί στην μυθοπλασία του την Απόλυτη Πραγματικότητα των Σουρεαλιστών

Το Mage the Awakening είναι ένα Παιχνίδι Ρόλων στο οποίο οι παίκτες καλούνται να παίξουν τον ρόλο ενός μάγου στην σύγχρονη εποχή που είναι ικανός να αλλάξει την φυσική πραγματικότητα Η σουρεαλιστική πτυχή ξεκινάει από εκεί σίγουρα αλλά υπάρχουν δυο θεμελιώδεις αρχές στον σχεδιασμό του παιχνιδιού που είναι πέρα για πέρα συμβατές με το σουρεαλιστικό Κίνημα Η έννοια της Αφύπνισης και το Supernal Realm Οι μάγοι στο Mage the Awakening για να ενσωματωθούν στον διευρυμένο κόσμο της μαγικής πραγματικότητας περνούν από την Αφύπνιση Η Αφύπνιση είναι το στάδιο στο οποίο - όπως ο Σουρεαλιστής ανακαλύπτει την Απόλυτη Πραγματικότητα που καλύπτει το Όνειρο και την ldquoΠραγματικότηταrdquo (δεν θα σταματήσω τώρα να βάζω εισαγωγικά) ndash ο μάγος κάνει ένα μεταφυσικό ταξίδι στο οποίο βιώνει την ldquoπραγματικότηταrdquo σαν να ήταν όνειρο

Οι άνθρωποι και τα μέρη μοιάζουν διαφορετικά λειτουργούν ως συμβολισμοί σε πρωταρχικότερες υπερρεαλιστικές έννοιες Στο τέλος αυτού του ταξιδιού θα συναντήσει έναν Πύργο ο οποίος έχει διαφορετική μορφή για κάθε έναν από τους μάγους που τον συναντά είναι όμως στην ουσία του ο ίδιος πύργος και ο μάγος καλείται να τον ανέβει και να αναγράψει το όνομά του σrsquo αυτόν Το ταξίδι αυτό είναι ακριβώς το ίδιο με την σουρεαλιστική θεώρηση των πραγμάτων οι έννοιες δεν έχουν μορφή απλά προβάλλονται στον δικό μας κόσμο

Η άλλη πρωταρχική έννοια είναι το Supernal Realm κάτι

mage the awakening

που μοιάζει πολύ με την Immateria που συναντήσαμε προηγουμένως μελετώντας την Promethea του Moore Είναι ένας κόσμος απομακρυσμένος από τον δικό μας στον οποίον υπάρχουν όλα τα δυνατά ενδεχόμενα η πραγματικότητα είναι ένας ευμετάβλητος πηλός Ο ρόλος του μάγου είναι δηλαδή να γεφυρώσει το Supernal Realm με το Physical Realm ndash την ldquoπραγματικότηταrdquo δηλαδή - όπως ο Σουρεαλιστής καλλιτέχνης αποτυπώνει την υπερρεαλιστική του σύνθεση με αντικείμενα που υπάρχουν στην Απόλυτη Πραγματικότητα

Σε αυτές τις δύο πλευρές λοιπόν ο κόσμος που σχεδίασε η ομάδα της White Wolf το 2005 είναι πλεγμένη άρρηκτα με τις δυο πιο θεμελιώδεις αναζητήσεις του Σουρεαλισμού

ldquoΑπό καιρό σε καιρό ο καθένας έχει στιγμές διαύγειας στις οποίες είναι ικανός να ενώσει τα κομμάτια του μεγαλύτερου μοτίβου και ακόμα και για μία στιγμή να καταλάβει Για μα σύντομη λαμπερή στιγμή το μυαλό του είναι ανοιχτό σε όλα όσα έχει το σύμπαν να προσφέρει έτοιμος να απλώσει το χέρι του και να αγγίξει το Μεγάλο Μυστήριοrdquo - Mage the Awakening

mage the awakening

inceptionΗ ταινία του Cristopher Nolan σίγουρα δεν είναι η μοναδική που αφορά τα όνειρα Δεκάδες άλλες ταινίες πραγματεύονται το θέμα αρκετές μάλιστα αποτελούν αμιγώς σουρεαλιστικά έργα Μέσα στην προτεινόμενη βιβλιογραφία υπάρχει τόσο το Un Chien Andalu όσο και το Lrsquoage drsquoor του Luis Bunuel και του Salvador Dali που αποτελούν αποτυπώσεις ονείρων έτσι όπως συνήθιζαν να κάνουν οι συγγραφείς και οι ζωγράφοι στο Παρίσι του 1920 Το Inception δεν αποτελεί αναπαραγωγή κάποιου ονείρου ούτε γράφτηκε με αυτόματη γραφή Πραγματεύεται όμως εκτεταμένα το όνειρο και τονίζει δυο αρχές του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού

Η πρώτη αρχή είναι το βάθος του ονείρου πράγμα που αναφέρει ο Breton σε μια σημαντική υποσημείωση στο Μανιφέστο στο Inception στο κατώτατο επίπεδο του ονείρου (έναν κόσμο που ονομάζεται Limbo) ο πρωταγωνιστής Dom Cobb έχει δυσκολία να κατανοήσει το αν βρίσκεται στην ldquoπραγματικότηταrdquo ή σε όνειρο Έχει γίνει κοινωνός δηλαδή της ιδέας πως η ldquoπραγματκότηταrdquo είναι απλά μια ακόμα φάση μιας Απόλυτης Πραγματικότητας η οποία υπερκαλύπτει την ονειρική και την αφυπνισμένη κατάσταση

Ακόμα πιο έντονα η άρνηση του πρωταγωνιστή να μετακινηθεί πίσω από τον ονειρικό κόσμο του Limbo στην πεζή ldquoπραγματικότηταrdquo της αφύπνισης που απασχολεί το τελευταίο τρίτο της ταινίας είναι χαρακτηριστική της φρασεολογίας του Μανιφέστου ldquoΤο μυαλό του ανθρώπου που ονειρεύεται είναι πλήρως ικανοποιημένο με αυτό που του συμβαίνειrdquo λέει ο Breton ldquoτο αγωνιώδες ερώτημα της πιθανότητας δεν είναι πια σημαντικόrdquo

Το σημαντικότερο σουρεαλιστικό στοιχείο της ταινίας όμως είναι η ύπαρξη ενός υπερρεαλιστικού αντικειμένου στην ταινία Ο Dom εξ αιτίας της δυσκολίας του να αντιληφθεί σε ποια φάση της Απόλυτης Πραγματικότητας βρίσκεται εισάγει μια μικρή μεταλλική σβούρα η οποία επειδή υπάρχει σε όλες τις πραγματικότητες είναι ένα πραγματικά σουρεαλιστικό αντικείμενο Η σβούρα υπόκειται σε διαφορετικούς νόμους της φυσικής αναλόγως με την φάση στην οποία βρίσκεται και ο Dom χρησιμοποιεί αυτήν της την ιδιότητα για να ldquoπροσανατολιστείrdquo

inceptionΗ εικονογραφία της ταινίας είναι εξίσου πιστή στο πνεύμα του Μανιφέστου τα αντικείμενα δεν έχουν σταθερή δομή η γεωγραφία είναι μεταβλητή και πολλές φορές επαναλαμβανόμενα κυκλική όπως οι πίνακες του MC Escher με τους δρόμους να αποτελούν ταυτόχρονα το πάτωμα και το ταβάνι της δράσης

ldquoΤα όνειρα μοιάζουν πραγματικά όσο είμαστε μέσα σrsquo αυτά Μόνο όταν ξυπνάμε αντιλαμβανόμαστε ότι συνέβη κάτι αξιοπερίεργοrdquo - Dom Cobb Inception

επίλογοςΤο κυριότερο συμπέρασμα απrsquoαυτήν την σύντομη ενασχόληση με το Σουρεαλιστικό Κίνημα είναι πως ο Σουρεαλισμός δεν βρισκόταν σε πολλά έργα που περίμενα να τον βρω αλλά βρισκόταν σε πολλά έργα που δεν περίμενα Ως αμύητος στον χώρο ανέμενα να συναντήσω ένα κίνημα ldquoαντι-τέχνηςrdquoumlόπως ήταν ανάλογα κινήματα της ίδιας περιόδου Αντίθετα όμως αντί να στραφεί στον μηδενισμό και την αποδόμηση της τεχνικής ικανότητας μεταστρέφει την αισθητική που είχε μέχρι τότε η κοινωνία σε κάτι ανώτερο και μετά από αυτό το σύντομο ταξίδι στον Σουρεαλισμό δεν μπορώ παρά να αποδεχτώ και εγώ πως πρόκειται για κάτι ανώτερο

Αντί να παραμένει στην καταδίκη του οργανωμένου συστήματος - κοινωνικού και καλλιτεχνικού εξίσου ndash ο Σουρεαλισμός μας δείχνει τα νέα σύνορα που πρέπει να εξερευνήσουμε σαν ανθρωπότητα Οι καλλιτέχνες που περιέγραψα το έκαναν τόλμησαν εξερεύνησαν την Απόλυτη Πραγματικότητα Με τρόπο μάλιστα αιχμηρό εξώφθαλμο χωρίς περιστροφές και αμφιβολίες μας επεσήμαναν την κατεύθυνση που πρέπει να κινηθούμε Πήραν όπως και εγώ το Κόκκινο χάπι όταν εκτέθηκαν στο Μανιφέστο και στην σουρεαλιστική σκέψη Κυρίως όμως με την μελέτη αυτών των έργων έρχεται ένα δυσοίωνο και ένα ευοίωνο μήνυμα Η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμα πειστεί να ξεφύγει από την πεζότητα της για το ευρύ κοινό ακόμα και για μένα τον ίδιο πριν ξεκινήσω αυτήν την περιπλάνηση η σουρεαλιστική τέχνη είναι ένα αντικείμενο ldquoπερίεργοrdquo ldquoιδιότροποrdquo και ldquoαφηρημένοrdquo Τα έργα όμως στα οποία στάθηκα είναι έργα που πετυχαίνουν να εξαπλώσουν την σουρεαλιστική ιδέα σε πλατύ κοινό να την εξυψώσουν από το καλτ και να την κάνουν μπλοκμπάστερ μπεστ σέλλερ και προσβάσιμη σε όλους

Όσα και να έχει καταφέρει μέχρι τώρα το Σουρεαλιστικό Κίνημα έχει τεράστιες εκτάσεις να καλύψει ακόμα Προς τιμήν του έχει βάλει τον πήχυ πολύ ψηλά Πιο ψηλά και από τα σύνορα της ldquoπραγματικότηταςrdquo

Δημήτρης Λαζάρου

ldquoΥπάρχει ένας θεός μέσα μας και οι ουρανοί έρχονται σε συνουσία με την γη από τα πεδία άνωθεν που έρχεται αυτό το πνεύμαrdquo - Οβίδιος Ars Amatoria

επίλογος1 Andre Breton Manifesto of Surrealism 19242 Larry amp Andy Wachowski The Matrix 19993 Zigmund Freud The interpretation of Dreams 19194 Ιωάννης Ν Παρασκευόπουλος Κλινική Ψυχολογία19885 HP Lovecraft The Dream-Quest of Unknown Kadath 19267 Alan Moore Promethea τεύχη 01 15 17 1999 ndash 2000

8 Linde Sabler Dali 20049 MC Escher The Graphic Work of MC Escher 197110 JL Locher The Magic of MC Escher 200011 White Wolf Publishing Mage the Awakening 200512 White Wolf Publishing Legacies the Ancient 200613 L Bunuel amp S Dali Un chien Andalu 192914 L Bunuel amp S Dali Lrsquoage drsquoOr 1930

βιβλιογραφία

Page 11: Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα

που μοιάζει πολύ με την Immateria που συναντήσαμε προηγουμένως μελετώντας την Promethea του Moore Είναι ένας κόσμος απομακρυσμένος από τον δικό μας στον οποίον υπάρχουν όλα τα δυνατά ενδεχόμενα η πραγματικότητα είναι ένας ευμετάβλητος πηλός Ο ρόλος του μάγου είναι δηλαδή να γεφυρώσει το Supernal Realm με το Physical Realm ndash την ldquoπραγματικότηταrdquo δηλαδή - όπως ο Σουρεαλιστής καλλιτέχνης αποτυπώνει την υπερρεαλιστική του σύνθεση με αντικείμενα που υπάρχουν στην Απόλυτη Πραγματικότητα

Σε αυτές τις δύο πλευρές λοιπόν ο κόσμος που σχεδίασε η ομάδα της White Wolf το 2005 είναι πλεγμένη άρρηκτα με τις δυο πιο θεμελιώδεις αναζητήσεις του Σουρεαλισμού

ldquoΑπό καιρό σε καιρό ο καθένας έχει στιγμές διαύγειας στις οποίες είναι ικανός να ενώσει τα κομμάτια του μεγαλύτερου μοτίβου και ακόμα και για μία στιγμή να καταλάβει Για μα σύντομη λαμπερή στιγμή το μυαλό του είναι ανοιχτό σε όλα όσα έχει το σύμπαν να προσφέρει έτοιμος να απλώσει το χέρι του και να αγγίξει το Μεγάλο Μυστήριοrdquo - Mage the Awakening

mage the awakening

inceptionΗ ταινία του Cristopher Nolan σίγουρα δεν είναι η μοναδική που αφορά τα όνειρα Δεκάδες άλλες ταινίες πραγματεύονται το θέμα αρκετές μάλιστα αποτελούν αμιγώς σουρεαλιστικά έργα Μέσα στην προτεινόμενη βιβλιογραφία υπάρχει τόσο το Un Chien Andalu όσο και το Lrsquoage drsquoor του Luis Bunuel και του Salvador Dali που αποτελούν αποτυπώσεις ονείρων έτσι όπως συνήθιζαν να κάνουν οι συγγραφείς και οι ζωγράφοι στο Παρίσι του 1920 Το Inception δεν αποτελεί αναπαραγωγή κάποιου ονείρου ούτε γράφτηκε με αυτόματη γραφή Πραγματεύεται όμως εκτεταμένα το όνειρο και τονίζει δυο αρχές του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού

Η πρώτη αρχή είναι το βάθος του ονείρου πράγμα που αναφέρει ο Breton σε μια σημαντική υποσημείωση στο Μανιφέστο στο Inception στο κατώτατο επίπεδο του ονείρου (έναν κόσμο που ονομάζεται Limbo) ο πρωταγωνιστής Dom Cobb έχει δυσκολία να κατανοήσει το αν βρίσκεται στην ldquoπραγματικότηταrdquo ή σε όνειρο Έχει γίνει κοινωνός δηλαδή της ιδέας πως η ldquoπραγματκότηταrdquo είναι απλά μια ακόμα φάση μιας Απόλυτης Πραγματικότητας η οποία υπερκαλύπτει την ονειρική και την αφυπνισμένη κατάσταση

Ακόμα πιο έντονα η άρνηση του πρωταγωνιστή να μετακινηθεί πίσω από τον ονειρικό κόσμο του Limbo στην πεζή ldquoπραγματικότηταrdquo της αφύπνισης που απασχολεί το τελευταίο τρίτο της ταινίας είναι χαρακτηριστική της φρασεολογίας του Μανιφέστου ldquoΤο μυαλό του ανθρώπου που ονειρεύεται είναι πλήρως ικανοποιημένο με αυτό που του συμβαίνειrdquo λέει ο Breton ldquoτο αγωνιώδες ερώτημα της πιθανότητας δεν είναι πια σημαντικόrdquo

Το σημαντικότερο σουρεαλιστικό στοιχείο της ταινίας όμως είναι η ύπαρξη ενός υπερρεαλιστικού αντικειμένου στην ταινία Ο Dom εξ αιτίας της δυσκολίας του να αντιληφθεί σε ποια φάση της Απόλυτης Πραγματικότητας βρίσκεται εισάγει μια μικρή μεταλλική σβούρα η οποία επειδή υπάρχει σε όλες τις πραγματικότητες είναι ένα πραγματικά σουρεαλιστικό αντικείμενο Η σβούρα υπόκειται σε διαφορετικούς νόμους της φυσικής αναλόγως με την φάση στην οποία βρίσκεται και ο Dom χρησιμοποιεί αυτήν της την ιδιότητα για να ldquoπροσανατολιστείrdquo

inceptionΗ εικονογραφία της ταινίας είναι εξίσου πιστή στο πνεύμα του Μανιφέστου τα αντικείμενα δεν έχουν σταθερή δομή η γεωγραφία είναι μεταβλητή και πολλές φορές επαναλαμβανόμενα κυκλική όπως οι πίνακες του MC Escher με τους δρόμους να αποτελούν ταυτόχρονα το πάτωμα και το ταβάνι της δράσης

ldquoΤα όνειρα μοιάζουν πραγματικά όσο είμαστε μέσα σrsquo αυτά Μόνο όταν ξυπνάμε αντιλαμβανόμαστε ότι συνέβη κάτι αξιοπερίεργοrdquo - Dom Cobb Inception

επίλογοςΤο κυριότερο συμπέρασμα απrsquoαυτήν την σύντομη ενασχόληση με το Σουρεαλιστικό Κίνημα είναι πως ο Σουρεαλισμός δεν βρισκόταν σε πολλά έργα που περίμενα να τον βρω αλλά βρισκόταν σε πολλά έργα που δεν περίμενα Ως αμύητος στον χώρο ανέμενα να συναντήσω ένα κίνημα ldquoαντι-τέχνηςrdquoumlόπως ήταν ανάλογα κινήματα της ίδιας περιόδου Αντίθετα όμως αντί να στραφεί στον μηδενισμό και την αποδόμηση της τεχνικής ικανότητας μεταστρέφει την αισθητική που είχε μέχρι τότε η κοινωνία σε κάτι ανώτερο και μετά από αυτό το σύντομο ταξίδι στον Σουρεαλισμό δεν μπορώ παρά να αποδεχτώ και εγώ πως πρόκειται για κάτι ανώτερο

Αντί να παραμένει στην καταδίκη του οργανωμένου συστήματος - κοινωνικού και καλλιτεχνικού εξίσου ndash ο Σουρεαλισμός μας δείχνει τα νέα σύνορα που πρέπει να εξερευνήσουμε σαν ανθρωπότητα Οι καλλιτέχνες που περιέγραψα το έκαναν τόλμησαν εξερεύνησαν την Απόλυτη Πραγματικότητα Με τρόπο μάλιστα αιχμηρό εξώφθαλμο χωρίς περιστροφές και αμφιβολίες μας επεσήμαναν την κατεύθυνση που πρέπει να κινηθούμε Πήραν όπως και εγώ το Κόκκινο χάπι όταν εκτέθηκαν στο Μανιφέστο και στην σουρεαλιστική σκέψη Κυρίως όμως με την μελέτη αυτών των έργων έρχεται ένα δυσοίωνο και ένα ευοίωνο μήνυμα Η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμα πειστεί να ξεφύγει από την πεζότητα της για το ευρύ κοινό ακόμα και για μένα τον ίδιο πριν ξεκινήσω αυτήν την περιπλάνηση η σουρεαλιστική τέχνη είναι ένα αντικείμενο ldquoπερίεργοrdquo ldquoιδιότροποrdquo και ldquoαφηρημένοrdquo Τα έργα όμως στα οποία στάθηκα είναι έργα που πετυχαίνουν να εξαπλώσουν την σουρεαλιστική ιδέα σε πλατύ κοινό να την εξυψώσουν από το καλτ και να την κάνουν μπλοκμπάστερ μπεστ σέλλερ και προσβάσιμη σε όλους

Όσα και να έχει καταφέρει μέχρι τώρα το Σουρεαλιστικό Κίνημα έχει τεράστιες εκτάσεις να καλύψει ακόμα Προς τιμήν του έχει βάλει τον πήχυ πολύ ψηλά Πιο ψηλά και από τα σύνορα της ldquoπραγματικότηταςrdquo

Δημήτρης Λαζάρου

ldquoΥπάρχει ένας θεός μέσα μας και οι ουρανοί έρχονται σε συνουσία με την γη από τα πεδία άνωθεν που έρχεται αυτό το πνεύμαrdquo - Οβίδιος Ars Amatoria

επίλογος1 Andre Breton Manifesto of Surrealism 19242 Larry amp Andy Wachowski The Matrix 19993 Zigmund Freud The interpretation of Dreams 19194 Ιωάννης Ν Παρασκευόπουλος Κλινική Ψυχολογία19885 HP Lovecraft The Dream-Quest of Unknown Kadath 19267 Alan Moore Promethea τεύχη 01 15 17 1999 ndash 2000

8 Linde Sabler Dali 20049 MC Escher The Graphic Work of MC Escher 197110 JL Locher The Magic of MC Escher 200011 White Wolf Publishing Mage the Awakening 200512 White Wolf Publishing Legacies the Ancient 200613 L Bunuel amp S Dali Un chien Andalu 192914 L Bunuel amp S Dali Lrsquoage drsquoOr 1930

βιβλιογραφία

Page 12: Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα

inceptionΗ ταινία του Cristopher Nolan σίγουρα δεν είναι η μοναδική που αφορά τα όνειρα Δεκάδες άλλες ταινίες πραγματεύονται το θέμα αρκετές μάλιστα αποτελούν αμιγώς σουρεαλιστικά έργα Μέσα στην προτεινόμενη βιβλιογραφία υπάρχει τόσο το Un Chien Andalu όσο και το Lrsquoage drsquoor του Luis Bunuel και του Salvador Dali που αποτελούν αποτυπώσεις ονείρων έτσι όπως συνήθιζαν να κάνουν οι συγγραφείς και οι ζωγράφοι στο Παρίσι του 1920 Το Inception δεν αποτελεί αναπαραγωγή κάποιου ονείρου ούτε γράφτηκε με αυτόματη γραφή Πραγματεύεται όμως εκτεταμένα το όνειρο και τονίζει δυο αρχές του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού

Η πρώτη αρχή είναι το βάθος του ονείρου πράγμα που αναφέρει ο Breton σε μια σημαντική υποσημείωση στο Μανιφέστο στο Inception στο κατώτατο επίπεδο του ονείρου (έναν κόσμο που ονομάζεται Limbo) ο πρωταγωνιστής Dom Cobb έχει δυσκολία να κατανοήσει το αν βρίσκεται στην ldquoπραγματικότηταrdquo ή σε όνειρο Έχει γίνει κοινωνός δηλαδή της ιδέας πως η ldquoπραγματκότηταrdquo είναι απλά μια ακόμα φάση μιας Απόλυτης Πραγματικότητας η οποία υπερκαλύπτει την ονειρική και την αφυπνισμένη κατάσταση

Ακόμα πιο έντονα η άρνηση του πρωταγωνιστή να μετακινηθεί πίσω από τον ονειρικό κόσμο του Limbo στην πεζή ldquoπραγματικότηταrdquo της αφύπνισης που απασχολεί το τελευταίο τρίτο της ταινίας είναι χαρακτηριστική της φρασεολογίας του Μανιφέστου ldquoΤο μυαλό του ανθρώπου που ονειρεύεται είναι πλήρως ικανοποιημένο με αυτό που του συμβαίνειrdquo λέει ο Breton ldquoτο αγωνιώδες ερώτημα της πιθανότητας δεν είναι πια σημαντικόrdquo

Το σημαντικότερο σουρεαλιστικό στοιχείο της ταινίας όμως είναι η ύπαρξη ενός υπερρεαλιστικού αντικειμένου στην ταινία Ο Dom εξ αιτίας της δυσκολίας του να αντιληφθεί σε ποια φάση της Απόλυτης Πραγματικότητας βρίσκεται εισάγει μια μικρή μεταλλική σβούρα η οποία επειδή υπάρχει σε όλες τις πραγματικότητες είναι ένα πραγματικά σουρεαλιστικό αντικείμενο Η σβούρα υπόκειται σε διαφορετικούς νόμους της φυσικής αναλόγως με την φάση στην οποία βρίσκεται και ο Dom χρησιμοποιεί αυτήν της την ιδιότητα για να ldquoπροσανατολιστείrdquo

inceptionΗ εικονογραφία της ταινίας είναι εξίσου πιστή στο πνεύμα του Μανιφέστου τα αντικείμενα δεν έχουν σταθερή δομή η γεωγραφία είναι μεταβλητή και πολλές φορές επαναλαμβανόμενα κυκλική όπως οι πίνακες του MC Escher με τους δρόμους να αποτελούν ταυτόχρονα το πάτωμα και το ταβάνι της δράσης

ldquoΤα όνειρα μοιάζουν πραγματικά όσο είμαστε μέσα σrsquo αυτά Μόνο όταν ξυπνάμε αντιλαμβανόμαστε ότι συνέβη κάτι αξιοπερίεργοrdquo - Dom Cobb Inception

επίλογοςΤο κυριότερο συμπέρασμα απrsquoαυτήν την σύντομη ενασχόληση με το Σουρεαλιστικό Κίνημα είναι πως ο Σουρεαλισμός δεν βρισκόταν σε πολλά έργα που περίμενα να τον βρω αλλά βρισκόταν σε πολλά έργα που δεν περίμενα Ως αμύητος στον χώρο ανέμενα να συναντήσω ένα κίνημα ldquoαντι-τέχνηςrdquoumlόπως ήταν ανάλογα κινήματα της ίδιας περιόδου Αντίθετα όμως αντί να στραφεί στον μηδενισμό και την αποδόμηση της τεχνικής ικανότητας μεταστρέφει την αισθητική που είχε μέχρι τότε η κοινωνία σε κάτι ανώτερο και μετά από αυτό το σύντομο ταξίδι στον Σουρεαλισμό δεν μπορώ παρά να αποδεχτώ και εγώ πως πρόκειται για κάτι ανώτερο

Αντί να παραμένει στην καταδίκη του οργανωμένου συστήματος - κοινωνικού και καλλιτεχνικού εξίσου ndash ο Σουρεαλισμός μας δείχνει τα νέα σύνορα που πρέπει να εξερευνήσουμε σαν ανθρωπότητα Οι καλλιτέχνες που περιέγραψα το έκαναν τόλμησαν εξερεύνησαν την Απόλυτη Πραγματικότητα Με τρόπο μάλιστα αιχμηρό εξώφθαλμο χωρίς περιστροφές και αμφιβολίες μας επεσήμαναν την κατεύθυνση που πρέπει να κινηθούμε Πήραν όπως και εγώ το Κόκκινο χάπι όταν εκτέθηκαν στο Μανιφέστο και στην σουρεαλιστική σκέψη Κυρίως όμως με την μελέτη αυτών των έργων έρχεται ένα δυσοίωνο και ένα ευοίωνο μήνυμα Η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμα πειστεί να ξεφύγει από την πεζότητα της για το ευρύ κοινό ακόμα και για μένα τον ίδιο πριν ξεκινήσω αυτήν την περιπλάνηση η σουρεαλιστική τέχνη είναι ένα αντικείμενο ldquoπερίεργοrdquo ldquoιδιότροποrdquo και ldquoαφηρημένοrdquo Τα έργα όμως στα οποία στάθηκα είναι έργα που πετυχαίνουν να εξαπλώσουν την σουρεαλιστική ιδέα σε πλατύ κοινό να την εξυψώσουν από το καλτ και να την κάνουν μπλοκμπάστερ μπεστ σέλλερ και προσβάσιμη σε όλους

Όσα και να έχει καταφέρει μέχρι τώρα το Σουρεαλιστικό Κίνημα έχει τεράστιες εκτάσεις να καλύψει ακόμα Προς τιμήν του έχει βάλει τον πήχυ πολύ ψηλά Πιο ψηλά και από τα σύνορα της ldquoπραγματικότηταςrdquo

Δημήτρης Λαζάρου

ldquoΥπάρχει ένας θεός μέσα μας και οι ουρανοί έρχονται σε συνουσία με την γη από τα πεδία άνωθεν που έρχεται αυτό το πνεύμαrdquo - Οβίδιος Ars Amatoria

επίλογος1 Andre Breton Manifesto of Surrealism 19242 Larry amp Andy Wachowski The Matrix 19993 Zigmund Freud The interpretation of Dreams 19194 Ιωάννης Ν Παρασκευόπουλος Κλινική Ψυχολογία19885 HP Lovecraft The Dream-Quest of Unknown Kadath 19267 Alan Moore Promethea τεύχη 01 15 17 1999 ndash 2000

8 Linde Sabler Dali 20049 MC Escher The Graphic Work of MC Escher 197110 JL Locher The Magic of MC Escher 200011 White Wolf Publishing Mage the Awakening 200512 White Wolf Publishing Legacies the Ancient 200613 L Bunuel amp S Dali Un chien Andalu 192914 L Bunuel amp S Dali Lrsquoage drsquoOr 1930

βιβλιογραφία

Page 13: Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα

inceptionΗ εικονογραφία της ταινίας είναι εξίσου πιστή στο πνεύμα του Μανιφέστου τα αντικείμενα δεν έχουν σταθερή δομή η γεωγραφία είναι μεταβλητή και πολλές φορές επαναλαμβανόμενα κυκλική όπως οι πίνακες του MC Escher με τους δρόμους να αποτελούν ταυτόχρονα το πάτωμα και το ταβάνι της δράσης

ldquoΤα όνειρα μοιάζουν πραγματικά όσο είμαστε μέσα σrsquo αυτά Μόνο όταν ξυπνάμε αντιλαμβανόμαστε ότι συνέβη κάτι αξιοπερίεργοrdquo - Dom Cobb Inception

επίλογοςΤο κυριότερο συμπέρασμα απrsquoαυτήν την σύντομη ενασχόληση με το Σουρεαλιστικό Κίνημα είναι πως ο Σουρεαλισμός δεν βρισκόταν σε πολλά έργα που περίμενα να τον βρω αλλά βρισκόταν σε πολλά έργα που δεν περίμενα Ως αμύητος στον χώρο ανέμενα να συναντήσω ένα κίνημα ldquoαντι-τέχνηςrdquoumlόπως ήταν ανάλογα κινήματα της ίδιας περιόδου Αντίθετα όμως αντί να στραφεί στον μηδενισμό και την αποδόμηση της τεχνικής ικανότητας μεταστρέφει την αισθητική που είχε μέχρι τότε η κοινωνία σε κάτι ανώτερο και μετά από αυτό το σύντομο ταξίδι στον Σουρεαλισμό δεν μπορώ παρά να αποδεχτώ και εγώ πως πρόκειται για κάτι ανώτερο

Αντί να παραμένει στην καταδίκη του οργανωμένου συστήματος - κοινωνικού και καλλιτεχνικού εξίσου ndash ο Σουρεαλισμός μας δείχνει τα νέα σύνορα που πρέπει να εξερευνήσουμε σαν ανθρωπότητα Οι καλλιτέχνες που περιέγραψα το έκαναν τόλμησαν εξερεύνησαν την Απόλυτη Πραγματικότητα Με τρόπο μάλιστα αιχμηρό εξώφθαλμο χωρίς περιστροφές και αμφιβολίες μας επεσήμαναν την κατεύθυνση που πρέπει να κινηθούμε Πήραν όπως και εγώ το Κόκκινο χάπι όταν εκτέθηκαν στο Μανιφέστο και στην σουρεαλιστική σκέψη Κυρίως όμως με την μελέτη αυτών των έργων έρχεται ένα δυσοίωνο και ένα ευοίωνο μήνυμα Η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμα πειστεί να ξεφύγει από την πεζότητα της για το ευρύ κοινό ακόμα και για μένα τον ίδιο πριν ξεκινήσω αυτήν την περιπλάνηση η σουρεαλιστική τέχνη είναι ένα αντικείμενο ldquoπερίεργοrdquo ldquoιδιότροποrdquo και ldquoαφηρημένοrdquo Τα έργα όμως στα οποία στάθηκα είναι έργα που πετυχαίνουν να εξαπλώσουν την σουρεαλιστική ιδέα σε πλατύ κοινό να την εξυψώσουν από το καλτ και να την κάνουν μπλοκμπάστερ μπεστ σέλλερ και προσβάσιμη σε όλους

Όσα και να έχει καταφέρει μέχρι τώρα το Σουρεαλιστικό Κίνημα έχει τεράστιες εκτάσεις να καλύψει ακόμα Προς τιμήν του έχει βάλει τον πήχυ πολύ ψηλά Πιο ψηλά και από τα σύνορα της ldquoπραγματικότηταςrdquo

Δημήτρης Λαζάρου

ldquoΥπάρχει ένας θεός μέσα μας και οι ουρανοί έρχονται σε συνουσία με την γη από τα πεδία άνωθεν που έρχεται αυτό το πνεύμαrdquo - Οβίδιος Ars Amatoria

επίλογος1 Andre Breton Manifesto of Surrealism 19242 Larry amp Andy Wachowski The Matrix 19993 Zigmund Freud The interpretation of Dreams 19194 Ιωάννης Ν Παρασκευόπουλος Κλινική Ψυχολογία19885 HP Lovecraft The Dream-Quest of Unknown Kadath 19267 Alan Moore Promethea τεύχη 01 15 17 1999 ndash 2000

8 Linde Sabler Dali 20049 MC Escher The Graphic Work of MC Escher 197110 JL Locher The Magic of MC Escher 200011 White Wolf Publishing Mage the Awakening 200512 White Wolf Publishing Legacies the Ancient 200613 L Bunuel amp S Dali Un chien Andalu 192914 L Bunuel amp S Dali Lrsquoage drsquoOr 1930

βιβλιογραφία

Page 14: Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα

επίλογοςΤο κυριότερο συμπέρασμα απrsquoαυτήν την σύντομη ενασχόληση με το Σουρεαλιστικό Κίνημα είναι πως ο Σουρεαλισμός δεν βρισκόταν σε πολλά έργα που περίμενα να τον βρω αλλά βρισκόταν σε πολλά έργα που δεν περίμενα Ως αμύητος στον χώρο ανέμενα να συναντήσω ένα κίνημα ldquoαντι-τέχνηςrdquoumlόπως ήταν ανάλογα κινήματα της ίδιας περιόδου Αντίθετα όμως αντί να στραφεί στον μηδενισμό και την αποδόμηση της τεχνικής ικανότητας μεταστρέφει την αισθητική που είχε μέχρι τότε η κοινωνία σε κάτι ανώτερο και μετά από αυτό το σύντομο ταξίδι στον Σουρεαλισμό δεν μπορώ παρά να αποδεχτώ και εγώ πως πρόκειται για κάτι ανώτερο

Αντί να παραμένει στην καταδίκη του οργανωμένου συστήματος - κοινωνικού και καλλιτεχνικού εξίσου ndash ο Σουρεαλισμός μας δείχνει τα νέα σύνορα που πρέπει να εξερευνήσουμε σαν ανθρωπότητα Οι καλλιτέχνες που περιέγραψα το έκαναν τόλμησαν εξερεύνησαν την Απόλυτη Πραγματικότητα Με τρόπο μάλιστα αιχμηρό εξώφθαλμο χωρίς περιστροφές και αμφιβολίες μας επεσήμαναν την κατεύθυνση που πρέπει να κινηθούμε Πήραν όπως και εγώ το Κόκκινο χάπι όταν εκτέθηκαν στο Μανιφέστο και στην σουρεαλιστική σκέψη Κυρίως όμως με την μελέτη αυτών των έργων έρχεται ένα δυσοίωνο και ένα ευοίωνο μήνυμα Η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμα πειστεί να ξεφύγει από την πεζότητα της για το ευρύ κοινό ακόμα και για μένα τον ίδιο πριν ξεκινήσω αυτήν την περιπλάνηση η σουρεαλιστική τέχνη είναι ένα αντικείμενο ldquoπερίεργοrdquo ldquoιδιότροποrdquo και ldquoαφηρημένοrdquo Τα έργα όμως στα οποία στάθηκα είναι έργα που πετυχαίνουν να εξαπλώσουν την σουρεαλιστική ιδέα σε πλατύ κοινό να την εξυψώσουν από το καλτ και να την κάνουν μπλοκμπάστερ μπεστ σέλλερ και προσβάσιμη σε όλους

Όσα και να έχει καταφέρει μέχρι τώρα το Σουρεαλιστικό Κίνημα έχει τεράστιες εκτάσεις να καλύψει ακόμα Προς τιμήν του έχει βάλει τον πήχυ πολύ ψηλά Πιο ψηλά και από τα σύνορα της ldquoπραγματικότηταςrdquo

Δημήτρης Λαζάρου

ldquoΥπάρχει ένας θεός μέσα μας και οι ουρανοί έρχονται σε συνουσία με την γη από τα πεδία άνωθεν που έρχεται αυτό το πνεύμαrdquo - Οβίδιος Ars Amatoria

επίλογος1 Andre Breton Manifesto of Surrealism 19242 Larry amp Andy Wachowski The Matrix 19993 Zigmund Freud The interpretation of Dreams 19194 Ιωάννης Ν Παρασκευόπουλος Κλινική Ψυχολογία19885 HP Lovecraft The Dream-Quest of Unknown Kadath 19267 Alan Moore Promethea τεύχη 01 15 17 1999 ndash 2000

8 Linde Sabler Dali 20049 MC Escher The Graphic Work of MC Escher 197110 JL Locher The Magic of MC Escher 200011 White Wolf Publishing Mage the Awakening 200512 White Wolf Publishing Legacies the Ancient 200613 L Bunuel amp S Dali Un chien Andalu 192914 L Bunuel amp S Dali Lrsquoage drsquoOr 1930

βιβλιογραφία

Page 15: Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα

επίλογος1 Andre Breton Manifesto of Surrealism 19242 Larry amp Andy Wachowski The Matrix 19993 Zigmund Freud The interpretation of Dreams 19194 Ιωάννης Ν Παρασκευόπουλος Κλινική Ψυχολογία19885 HP Lovecraft The Dream-Quest of Unknown Kadath 19267 Alan Moore Promethea τεύχη 01 15 17 1999 ndash 2000

8 Linde Sabler Dali 20049 MC Escher The Graphic Work of MC Escher 197110 JL Locher The Magic of MC Escher 200011 White Wolf Publishing Mage the Awakening 200512 White Wolf Publishing Legacies the Ancient 200613 L Bunuel amp S Dali Un chien Andalu 192914 L Bunuel amp S Dali Lrsquoage drsquoOr 1930

βιβλιογραφία

Page 16: Σουρεαλισμός: Όνειρο και Πραγματικότητα