Κύπρος δρόμοι του Κρασιού

Οίνου δρώμενα...

Το έργο υλοποιήθηκε από τον Κυπριακό Οργανισμό Τουρισμού

και συγχρηματοδοτήθηκε κατά 50% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο

Περιφερειακής Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΤΠΑ) και κατά 50%

από Εθνικούς Πόρους.

Η αποστολή του ΕΤΠΑ είναι:

«Συμβολή στην άμβλυνση των ανισοτήτων όσον αφορά την ανάπτυξη

και το βιοτικό επίπεδο μεταξύ των διαφόρων περιφερειών, καθώς

και τη μείωση της καθυστέρησης των λιγότερο ευνοημένων περιφερειών.

Συμβολή στη διόρθωση των κυριοτέρων περιφερειακών ανισοτήτων στην Κοινότητα,

χάρη στη συμμετοχή, στην ανάπτυξη και στη διαρθρωτική προσαρμογή των αναπτυξιακά καθυστερημένων περιφερειών,

καθώς και στην κοινωνικo-οικονομική ανασυγκρότηση των περιφερειών»

ISBN 978-9963-44-095-5

∫À¶ƒπ∞∫√™ √ƒ°∞¡π™ª√™ Δ√Àƒπ™ª√À

2

Το κρασί δεν είναι καινούργια ιστορία για την Κύπρο. Πρόσφατες ανασκαφές που έγιναν στο

νησί, επιβεβαίωσαν μια εντυπωσιακή αλήθεια, ότι σ’ αυτή την μικρή κόχη της γης παράγεται κρασί

εδώ και 5,500 σχεδόν χρόνια. Τα ευρήματά τους μαρτυρούν πως η Κύπρος υπήρξε το λίκνο της

οινικής ανάπτυξης σ’ ολόκληρη τη μεσογειακή λεκάνη, από την Ελλάδα μέχρι την Ιταλία και τη Γαλλία.

Οι μαρτυρίες της οινικής ιστορίας που σέρνει πίσω του το νησί είναι απλώς ένας από τους

λόγους που καθιστούν μια βόλτα στα αμπελοχώρια μια ελκυστική εμπειρία. Ένας δεύτερος σημαντικός

λόγος είναι η γνωριμία των κυπριακών οινοποιείων, κατά κανόνα μικρών και γοητευτικών, αλλά πάντα

με προσυνεννόηση της επίσκεψής σας.

Και ο τρίτος και καλύτερος είναι τα ίδια τα κρασιά που ο οινόφιλος θα γευτεί στην περιδιάβαση

στους «Δρόμους του Κρασιού» της Κύπρου. Από τις πατροπαράδοτες γηγενείς ποικιλίες «Μαύρο»

και «Ξυνιστέρι» - και την μοναδική σε όλο τον κόσμο «Κουμανδαρία» - μέχρι ποικιλίες πασίγνωστες,

όπως Cabernet Sauvignon και Shiraz,

Ελάτε, πάμε σε ένα αμπελοπερίπατο. Κερνάμε κρασί!

Κοπιάστε, κερνάμε κρασί...

3

Μία παλιά ιστορία... 4

Διαδρομή 1 Λαόνα Ακάμας 6

Διαδρομή 2 Βουνί Παναγιάς Αμπελίτης 18

Διαδρομή 3 Κοιλάδα Διαρίζου 34

Διαδρομή 4 Κρασοχώρια Λεμεσού 46

Διαδρομή 5 Κουμανδαρία 64

Διαδρομή 6 Πιτσιλιά 78

Γενικές Πληροφορίες 93

Περιεχόμενα

Μια παλιά ιστορία Το πολιτιστικό αγαθό που ονομάζεται κρασί

δεν είναι καινούργια ιστορία για την Κύπρο.

Απεναντίας, είναι μια πολύ παλιά ιστορία,

τόσο παλιά όσο ελάχιστες στον πλανήτη. Αυτό

μαρτυρούν οι πρόσφατες ανασκαφές που

έγιναν στο νησί από την Ιταλίδα αρχαιολόγο

Δρ Maria Belgiorno. H σκαπάνη της έφερε

στο φως μια εντυπωσιακή αλήθεια, ότι,

δηλαδή, σ’ αυτή την ασήμαντη κόχη της γης

παράγεται κρασί για περισσότερα από 5,500

χρόνια. Στον Πύργο βρέθηκαν δύο αγγεία που

χρησιμοποιούνταν για κρασί, εντοπίστηκαν

ακόμη και κουκούτσια σταφυλιών! Στο

χωριό Ερήμη ανακαλύφθηκαν 18 δοχεία,

δώδεκα από τα οποία χρησιμοποιούνταν για

κρασί, μεταξύ του 3,500-3,000 π.Χ. Αυτή

η πολύτιμη πολιτιστική κληρονομιά είναι η

πλέον μακραίωνη ολάκερης της Μεσογείου,

καθώς μαρτυρεί πως η Κύπρος υπήρξε το

λίκνο της οινικής ανάπτυξης σ’ ολόκληρη τη

μεσογειακή λεκάνη, από την Ελλάδα μέχρι την

Ιταλία, τη Γαλλία και κάθε άλλη γωνιά όπου

κατά την αρχαιότητα υπήρξε αμπελοοινική

δραστηριότητα.

Αδιάψευστοι μάρτυρες της οινικής ιστορίας

της Κύπρου είναι τα αναρίθμητα αρχαιολογικά

ευρήματα που κατά καιρούς αποσπούσε

από το σκότος των αιώνων η έρευνα των

αρχαιολόγων. Μοναδικά στο είδος τους

ψηφιδωτά που παριστάνουν τον θεό Διόνυσο,

αρχαίοι ληνοί στο Όμοδος, τη Λάνια και

αλλού, τεράστια πιθάρια, πάνω στα οποία είναι

χαραγμένες από τον κατασκευαστή ημερομηνίες

που προκαλούν σεβασμό, αμφορείς και άλλα

οινοποιητικά σκεύη, που συνωστίζονται στις

αίθουσες των αρχαιολογικών μουσείων της

νήσου, και άλλες απτές αποδείξεις της χαμένης

στο βάθος του καιρού αμπελοοινικής ιστορίας

του τόπου, είναι μερικά από τα τεκμήρια μιας

κληρονομιάς, ενώπιον της οποίας ίσταται κανείς

με δέος.

Πάρτε τον δρόμο για τα χωριά της

Κουμανδαρίας και κατευθυνθείτε προς τη Λάνια,

όπου στέκει ο παλιός ληνός, για να θαυμάσετε

πολλά παλιά πιθάρια, δύο από τα οποία φέρουν

χαραγμένη ως χρονιά κατασκευής το1844,

η οποία, κατά σύμπτωση, είναι και η χρονιά

ιδρύσεως της παλαιότερης οινοποιίας του

νησιού, της ΕΤΚΟ. Ο ληνός της Λάνιας είναι ο

μοναδικός ανά το πανελλήνιο που βρίσκεται

σε λειτουργήσιμη κατάσταση στην αρχική του

μορφή, κάτι που τον καθιστά ιδιαίτερα πολύτιμο

για την αμπελοοινική ιστορία του τόπου.

Στο Όμοδος, ένα από τα αρχαιότερα και

σημαντικότερα κρασοχώρια της νήσου, υπάρχει

άλλος ένας ληνός, που έχει κηρυχθεί «Αρχαίο

Μνημείο», και ανήκει στο Τμήμα Αρχαιοτήτων.

Κατά τα έτη 1980-84 επισκευάστηκε το

κτίριο του ληνού αυτού, ενώ συγχρόνως

ανακατασκευάστηκε ο μηχανισμός του. Ο ληνός

στεγάζεται σε ένα στενόμακρο πετρόκτιστο

χώρο με επίπεδη στέγη. Στην είσοδο δεσπόζει

4

Παλιός ληνός όμως υπάρχει και στο χωριό

Φικάρδου, στην επαρχία Λευκωσίας. Ο ληνός στο

Φικάρδου διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση, καθώς το

1988 συντηρήθηκε από το Τμήμα Αρχαιοτήτων.

μια οξυκόρυφη καμάρα, παρόμοια με εκείνη

που υπάρχει στο μοναστήρι του Τιμίου

Σταυρού Ομόδους. Στο ανατολικό τμήμα του

χώρου υπάρχει πατάρι για αποθηκευτικούς

σκοπούς. Στο πίσω μέρος διαμορφώνεται ένας

υπερυψωμένος και πλακοστρωμένος χώρος,

το «τζυάθι», όπου γινόταν το πάτημα των

σταφυλιών. Το πιεστήριο αποτελείται από ένα

μεγάλο, διπλό ξύλινο δοκάρι, τον «μουκλό»,

του οποίου το ένα άκρο εισχωρεί σε ειδική

υποδοχή στον τοίχο, πίσω από το τζυάθι. Μέσα

από το άλλο άκρο του δοκαριού, σε ελικοειδή

υποδοχή, περιστρέφεται ένας κάθετος κοχλίας,

το «αδράχτι», με έναν ογκόλιθο στερεωμένο

στο κάτω μέρος του. Τα σταφύλια απλώνονταν

στο «τζυάθι» και σκεπάζονταν με σανίδια,

πάνω από τα οποία τοποθετούνταν τράβες, τα

«μερκακά», μια πιο χοντρή τράβα από πάνω,

ο «μούσκος», και τέλος το «παραμούκλι»,

που συνδεόταν με τον «μουκλό». Δυο-τρία

άτομα περιστρέφανε το αδράχτι με τη βοήθεια

ξύλινων βραχιόνων, τους «στρέφτες», με

αποτέλεσμα να ανυψώνεται ο ογκόλιθος, και

με το βάρος του να προκαλεί το σταδιακό

κατέβασμα του μουκλού, που οδηγούσε στη

συμπίεση των σταφυλιών. Η περιστροφή

συνεχιζόταν έτσι ώστε ο ογκόλιθος να

παραμένει αιωρούμενος και ο μουκλός να

εξακολουθεί να ασκεί πίεση στα σταφύλια,

έως ότου στραγγίσει όλος ο χυμός, ο οποίος

κυλούσε μέσα από μια οπή στο κάτω μέρος

του τζυαθιού σ’ ένα πιθάρι, το «ποδόσιην»,

που ήταν μισοχωμένο στο έδαφος. Από το

ποδόσιην ο μούστος μεταφερόταν σε μεγάλα

πιθάρια, όπου πραγματοποιείτο η αλκοολική

ζύμωση. Σε λίγους μήνες το κρασί ήταν έτοιμο.

5

ΞΥΠΝΗΣΤΕ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΗ!

Λαόνα - ΑκάμαςΠάφος, Μεσόγη, Τσάδα, Στρουμπί, Κάθικας, (Ακουρδάλεια), Πάνω Αρόδες, Κάτω Αρόδες, Ίνεια, Δρούσεια, Πόλις Χρυσοχούς, Πέγεια, Πάφοςδι

αδρο

μή

Η διαδρομή αυτή ακολουθεί

«προαιώνιους» δρόμους στο βορειοδυτικό

τμήμα της Κύπρου. Παρουσιάζει ένα μοναδικό

ενδιαφέρον, που δεν εξαντλείται αποκλειστικά

και μόνο στο κρασί. Εξερευνώντας την

περιοχή ο οινόφιλος και gourmet επισκέπτης

θα έχει την ευκαιρία να επισκεφθεί πέντε

οινοποιεία και να δοκιμάσει εξαιρετικά κρασιά,

που θα συνδυάσει με νόστιμες σπεσιαλιτέ

της κυπριακής κουζίνας. Οι ταβέρνες, που

αφθονούν κατά μήκος της διαδρομής, θα

φροντίσουν να μην τον απογοητεύσουν.

Παράλληλα όμως με τα γευστικά θέλγητρα θα

έχει την ευκαιρία να απολαύσει ένα μοναδικό

γεωγραφικό ανάγλυφο, που όμοιό του δεν

υπάρχει στο νησί.

Το επαρχιακό, κυρίως, οδικό δίκτυο, με

κύριους άξονες τους δρόμους Ε701 και Ε709

ανηφορίζει σε γραφικά υψίπεδα όπου η χαμηλή

βλάστηση διαδέχεται τις καλλιέργειες (με

κυρίαρχο το αμπέλι) και τις δασικές εκτάσεις.

Άλλες στιγμές πάλι χάνεται σε μικρές γραφικές

κοιλάδες και οι εκπλήξεις διαδέχονται η μία

την άλλη καθώς, απρόσμενα σχεδόν, βρίσκεται

στις παρυφές κάποιου από τα μικρά χωριά που

«κεντάνε» το τοπίο. Η περιοχή είναι αρκετά

11αραιοκατοικημένη και αυτό έχει βοηθήσει πολύ

στη διατήρηση της ιδιαίτερης αίσθησης που

χαρίζει το περιβάλλον στον τυχερό ταξιδιώτη.

Το ξεχωριστό όμως γνώρισμα της

μοναδικής αυτής αμπελουργικής ζώνης

είναι η Χερσόνησος του Ακάμα. Μακριά από

οποιαδήποτε οικοδομική ανάπτυξη, αποτελεί

ένα μοναδικό δείγμα μιας «παρθένας» Κύπρου,

που η γοητεία της φύσης της έχει ρίζες στα

βάθη των αιώνων. Η ποικιλία χαρακτηριστικών

του Ακάμα στη γεωμορφία, στη βλάστηση και

στην άγρια ζωή τoν καθιστούν δικαιωματικά

έναν σπάνιο βιότοπο, που καλεί τον

εξερευνητή όπως οι σειρήνες τον Οδυσσέα.

Σ’ αυτούς τους αραιοσύχναστους δρόμους,

ο εξερευνητής-ταξιδιώτης οινόφιλος έχει

κάθε λόγο, παράλληλα με τη γευστική του

εξερεύνηση, να γευθεί και κάποιες

άλλες σπάνιες ομορφιές που

θα ολοκληρώσουν την

απόλαυση της

ημέρας.

6

Η διαδρομή αυτή ακολουθεί

«προαιώνιους» δρόμους στο

βορειοδυτικό τμήμα της Κύπρου.

Παρουσιάζει ένα μοναδικό ενδιαφέρον

που δεν εξαντλείται αποκλειστικά και

μόνο στο κρασί.

Ακάμας». Στην περιοχή καλλιεργούνται 19

άλλες διαφορετικές ποικιλίες οιναμπέλου.

Λευκές ποικιλίες: Plant X Malvasia G.,

Plant X, Sauvignon Blanc, Riesling, Semillon,

Chardonnay, Muscat, Ξυνιστέρι

Ερυθρές ποικιλίες: Μαύρο, Όφθαλμο,

Carignan, Mataro, Cabernet Sauvignon,

Cabernet Franc, Alicante B., Grenache, Shiraz,

Merlot, Λευκάδα, Μαραθεύτικο

Η διαδρομή σε μεγάλο μέρος της κινείται στην

χερσόνησο του Ακάμα. Είναι μια μοναδική

περιοχή με αξιόλογη αλλά και δυσεύρετη

ποικιλία χαρακτηριστικών γεωλογίας,

βλάστησης και άγριας ζωής. Το σχετικά

αδιατάρακτο περιβάλλον και η ομορφιά

των οικισμών της καθιστούν την διαδρομή

απόλαυση για τον περιπατητή και το φυσιοδίφη.

Η περιοχή έχει μεγάλη παράδοση στην

αμπελουργία και αρκετές εκτάσεις καλύπτονται

από αμπέλια. Κατά μήκος της διαδρομής θα

συναντήσουμε πέντε επισκέψιμα οινοποιεία.

Κλίμα: Η περιοχή κυμαίνεται σε ένα υψόμετρο

από 400 έως 650 μέτρα και δέχεται μέση

ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 610 χλστ.

Χαρακτηρίζεται από ένα σχετικά ήπιο κλίμα.

Εδάφη: Οι περισσότεροι αμπελώνες της

διαδρομής βρίσκονται σε ασβεστολιθικά

εδάφη, μερικοί σε αργιλώδη-γυψούχα εδάφη.

Αμπελώνες: Η περιοχή του Κάθικα φημίζεται

περισσότερο για τις λευκές ποικιλίες, με

κυριότερη το τοπικό Ξυνιστέρι. Τα περισσότερα

από τα χωριά της διαδρομής ανήκουν στην

περιοχή παραγωγής Οίνων Ελεγχόμενης

Ονομασίας Προέλευσης (ΟΕΟΠ) «Λαόνα

ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

7

Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Αφήνουμε πίσω μας την Πάφο και ξεκινούμε

την εξερεύνησή μας παίρνοντας τη Β7, που

είναι η κύρια οδική αρτηρία προς την Πόλη της

Χρυσοχούς (που οι ντόπιοι ονομάζουν απλά

«Πόλη»). Μετά από μια πολύ μικρή διαδρομή

(στα 5 χλμ.) και ενώ το περιβάλλον διατηρεί

ακόμα τον αστικό του χαρακτήρα κάνουμε μια

πρώτη οινολογική στάση στο ύψος του χωριού

Μεσόγη. Αριστερά του δρόμου, στη βιομηχανική

περιοχή, αξίζει τον κόπο να επισκεφθούμε ένα

από τα πιο γνωστά οινοποιεία της Κύπρου,

το «FIKARDOS WINERY». Παρά το γεγονός

ότι το οινοποιείο δεν διαθέτει μέχρι στιγμής

ιδιόκτητους αμπελώνες, το ποιοτικό δυναμικό

του είναι αξιοσημείωτο. Αυτό οφείλεται κατά

κύριο λόγο στην ύπαρξη μόνιμης συνεργασίας

με προσεκτικά επιλεγμένους τοπικούς

αμπελουργούς. Το αποτέλεσμα είναι μια καλή

γνώση του δυναμικού της ζώνης, η οποία,

μέσα σε λιγότερο από δύο δεκαετίες (η μονάδα

δημιουργήθηκε το 1990), επέτρεψε την

ανάπτυξη ετικετών με ποικιλιακή σύνθεση που

αξιοποιεί τις δυνατότητες των αμπελώνων.

Χαρακτηριστικό του FIKARDOS είναι η

παραγωγή μιας μεγάλης γκάμας κρασιών από

διαφορετικές ποικιλίες, όπως οι ερυθρές

Μαραθεύτικο, Λευκάδα, Shiraz, Cabernet

Sauvignon, Merlot και οι λευκές Ξυνιστέρι,

Chardonnay και Sémillon. Αξίζει να δοκιμάσετε

το ροζέ Valentina, τα λευκά Amalthia και Alkisti

και το ερυθρό Shiraz. Το οινοποιείο είναι

επισκέψιμο όλη την εβδομάδα και επιτρέπει μια

πρώτη καλή επαφή με το οινικό δυναμικό της

περιοχής. Για όσους ενδιαφέρονται, η Μεσόγη

φημίζεται για την κατασκευή καλαμένιων

καλαθιών που μπορείς να αγοράσεις στα

καταστήματα του χωριού.

Πριν συνεχίσουμε την οινική μας

εξερεύνηση αξίζει τον κόπο να κάνουμε μια

μικρή παράκαμψη για να επισκεφθούμε ένα

σημαντικό αξιοθέατο της περιοχής, το μοναστήρι

του Αγίου Νεοφύτου, ακολουθώντας τον

επαρχιακό δρόμο που ξεκινάει από τη Β7

στο ύψος της Μεσόγης. Η διαδρομή διασχίζει

το χωριό Τρεμιθούσα και μας οδηγεί σε μια

περιοχή με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος, που

καταλήγει σε μια βαθιά καταπράσινη κοιλάδα

που περιβάλλεται από πλαγιές με έντονη κλίση.

Το μοναστήρι βρίσκεται σε υψόμετρο 412

μέτρων, θεωρείται από τα πιο σημαντικά της

Κύπρου και χτίστηκε στο σημείο που έζησε

μέσα σε σπηλιές ο ερημίτης Άγιος (1134-

1214). Μια θαυμάσια πλατεία περιμένει

τον περιπλανητή που έφτασε ώς εδώ.

Πλακόστρωτη παντού, είναι περιτριγυρισμένη

από πλατάνους, κυπαρίσσια και λεύκες.

Επιστρέφουμε στη Β7 από τον ίδιο δρόμο

και ακολουθούμε βορεινή κατεύθυνση προς το

χωριό Τσάδα. Ο οικισμός αυτός διατηρεί ακόμα

στοιχεία γραφικότητας και μια μικρή βόλτα

στα στενά σοκάκια του αξίζει τον κόπο. Οι

λιθόχτιστες βρύσες του, Γερόλακκος, Ροδκιάς

και Πυάδκια, έχουν μια παραδοσιακή ομορφιά.

Οργανώνοντας την επίσκεψη σ’ ένα οινοποιείο

Οποιαδήποτε διαδρομή των «Δρόμων του Κρασιού» κι αν ακολουθήσετε, με σκοπό να επισκεφθείτε κάποιο οινοποιείο, αποκλείεται να μη συναντήσετε σε απόσταση 10-15 λεπτών με το αυτοκίνητο κάποιον άλλο οινοπαραγωγό. Πάρτε τον δρόμο για το Κοιλάνι, για παράδειγμα, και θα βρείτε, στο ίδιο χωριό, τέσσερα οινοποιεία. Άλλα 4-5 θα βρείτε στο δρόμο από το Όμοδος στη Βάσα. Είναι ελάχιστα τα οινοποιεία που βρίσκονται κάπου απόμερα, μακριά από οποιοδήποτε άλλο οινοπαραγωγό, ίσως μόνο ένα-δυο στην επαρχία Λευκωσίας. Προσπαθήστε λοιπόν να οργανώσετε με τέτοιο τρόπο την εξόρμησή σας προς τα οινοποιεία του νησιού, έτσι που να σας δοθεί η δυνατότητα να δείτε αρκετούς παραγωγούς χωρίς ιδιαίτερες λοξοδρομήσεις. Συστήνεται πριν την επίσκεψή σας να προηγείται προσυνεννόηση με τους υπεύθυνους του οινοποιείου.

9

Αυτό όμως που κάνει τη στάση απαραίτητη

είναι η εξαιρετική θέα με τη θάλασσα στο

φόντο και τα αμπέλια που περιβάλλουν

το χωριό. Άλλωστε η Τσάδα είναι από τα

μεγαλύτερα αμπελουργικά χωριά της περιοχής.

Καιρός όμως να συνεχίσουμε το ταξίδι

μας. Ο δρόμος μέχρι το Στρουμπί είναι

ελικοειδής, με μεγάλες κλίσεις και εντυπωσιακά

φαράγγια σαν κύριο χαρακτηριστικό στοιχείο.

Το Στρουμπί είναι χτισμένο σε υψόμετρο 450

μέτρων σε ένα επίσης έντονα οινολογικό

περιβάλλον.

Οι αμπελώνες αρκετά συχνά βρίσκονται

σε σημεία με τόσο μεγάλες κλίσεις που μόνο

τα γαϊδουράκια, οι ημίονοι και ο τολμηρός

εξερευνητής μπορούν να εξασφαλίσουν

δυνατότητα πρόσβασης! Η ποικιλία που

καλλιεργείται στην περιοχή είναι κατά κύριο

λόγο η ερυθρή Μαύρο και ακολουθεί η λευκή

Ξυνιστέρι σε μικρότερες ποσότητες. Σημαντική

όμως ταυτόχρονα είναι και η παρουσία

των διεθνών ποικιλιών που φυτεύτηκαν τα

τελευταία χρόνια. Στο Στρουμπί διοργανώνεται

κάθε χρόνο τον Αύγουστο η γιορτή του

σταφυλιού «Διονύσια». Αν βρεθείτε στο χωριό

εκείνη την εποχή αξίζει να τη ζήσετε… Πριν

εγκαταλείψουμε το γραφικό αυτό κρασοχώρι

μια μικρή βόλτα επιβάλλεται αν θέλουμε να

επισκεφθούμε τις εκκλησίες ή τα ξωκλήσια

της περιοχής, αφού αποτελούν διαχρονικά

αξιοθέατα.

Λίγο έξω (1 χλμ.) από το χωριό, προς το Πο-

λέμι, βρίσκεται το νέο οινοποιείο «ΚΑΜΑΝΤΕ-

ΡΕΝΑ» της συνεταιριστικής ΣΟΔΑΠ. Σύγχρονο

(χτίστηκε το 2004), μεγάλο και τεχνολογικά

άρτιο είναι βέβαιο ότι θα αποτελέσει ένα από τα

σημαντικά οινικά αξιοθέατα της ζώνης. Σε φάση

ολοκλήρωσης βρίσκεται το μουσείο παλαιών

μηχανημάτων και εξοπλισμού οινοποίησης, σύγ-

χρονη αίθουσα δοκιμών, εστιατόριο και γενικά

ότι είναι απαραίτητο για τον οινόφιλο επισκέπτη.

Μια ιδιαίτερη στιγμή της επίσκεψης είναι η θέα

των αμυγδαλώνων που σε καλωσορίζει καθώς

το οινοποιείο εμφανίζεται για πρώτη φορά στο

τοπίο. Απρόσμενος αλλά ταιριαστός συνδυα-

σμός με τους αμπελώνες που φύονται σχεδόν

μέχρι την περίφραξη του οινοποιείου! Ένα ξεχω-

ριστό κρασί που παρασκευάζεται εδώ είναι το

Riesling-Xynisteri, που εκφράζει απόλυτα τη νέα

προσωπικότητα της Οινοβιομηχανίας ΣΟΔΑΠ.

Τα Mountain Vines - λευκό και ερυθρό - αξίζουν,

επίσης, μία δοκιμή.

Μερικά χιλιόμετρα ανατολικότερα, στο χω-

ριό Πολέμι, βρίσκεται ακόμη ένα από τα επισκέ-

ψιμα οινοποιεία της ζώνης, Οι εγκαταστάσεις της

μονάδας «TSALAPATIS WINES» είναι σύγχρο-

νες και αυτό σίγουρα βοηθάει στην παραγωγή

ποιότητας. Σε υπόγειους διαμορφωμένους χώ-

ρους μπορείτε να δοκιμάσετε τα κρασιά που πα-

ράγονται, να βγάλετε τα συμπεράσματά σας και

να αγοράσετε κάποια ιδιαίτερα μπουκάλια που

θα αγαπήσετε. Η παραγωγή είναι μικρή. Μόλις

10

100.000 φιάλες από 30 στρέμματα ιδιόκτητων

αμπελώνων και από τα αμπέλια επιλεγμένων και

μόνιμα συνεργαζόμενων αμπελουργών. Δοκιμά-

στε το Ξυνιστέρι της οινοποιΐας.

Συνεχίζουμε το ταξίδι μας προς βορειοδυτι-

κά και 1 χιλιόμετρο μετά το Στρουμπί εγκαταλεί-

πουμε τη Β7 και παίρνουμε αριστερά το δρόμο

(Ε711) για τον Κάθικα. Όσο πλησιάζεις, το

πλούσιο σε αμπέλια τοπίο με φόντο τη θέα της

κοιλάδας σε προϊδεάζει για τη γοητεία του πα-

ραδοσιακού αυτού χωριού. Είναι χτισμένο ανά-

μεσα σε κατάφυτους λόφους και στο παρελθόν

υπήρξε το κέντρο της νοτιοδυτικής Κύπρου. Αν ο

χρόνος μας το επιτρέπει, μερικά χιλιόμετρα πριν

τον Κάθικα μια παράκαμψη δεξιά οδηγεί σε ένα

άλλο μικρό χωριό, τη Θελέτρα (200 κάτοικοι),

χτισμένο μέσα σ’ ένα καταπράσινο περιβάλλον.

Στη συνέχεια του ίδιου δρόμου θα βρούμε και το

χωριό Γιόλου, όπου λειτουργεί ένα μικρό εστια-

τόριο. Θα θυμάστε το κρασί που θα πιείτε εκεί,

αλλά περισσότερο θα θυμάστε το πεντανόστιμο

χωριάτικο ψωμί!

Επιστρέφοντας όμως στο βασικό μας προο-

ρισμό, εκτός από το γοητευτικό περιβάλλον του

Κάθικα, δύο είναι τα κύρια στοιχεία που πρέπει

να τραβήξουν την προσοχή μας: Tα δύο σημαντι-

κά οινοποιεία που αξίζει να τους αφιερώσουμε

χρόνο και κατά δεύτερον οι ενδιαφέρουσες

κυπριακές γεύσεις που σερβίρονται στις τοπικές

ταβέρνες!

Το οινοποιείο «Κ&Κ VASILIKON WINERY»

είναι ένα από τα πρώτα μικρά οινοποιεία

(1993) της Δυτικής Κύπρου. Μικρό, κομψό, με

σεβασμό στην παράδοση (κεραμίδι και πέτρα σε

εμφανή χρήση) είναι σύγχρονο τεχνολογικά και

φιλόξενα επισκέψιμο. Διαθέτει χώρους για οινι-

κές γευστικές δοκιμές και, αν το επιθυμείτε, μπο-

ρείτε να επισκεφθείτε και την κάβα παλαίωσης.

Η παραγωγή του οινοποιείου (150 στρέμματα

ιδιόκτητων αμπελώνων) στηρίζεται κατά κύριο

λόγο σε δύο ιδιαίτερα επιτυχημένα κρασιά: Το

Vasilikon (Ξυνιστέρι 95% και Sémillon 5%)

και το Άγιος Ονούφριος (Mourvèdre, Cabernet

Sauvignon, Grenache και τοπικές ποικιλίες), που

παράγονται σε 150.000 φιάλες το κάθε ένα,

κρασιά που χαρακτηρίζονται από εξαιρετική σχέ-

ση ποιότητας-τιμής.

Μικρό σε όγκο παραγωγής (περίπου

75.000 φιάλες), φιλικό και επισκέψιμο, το

«STERNA WINERY» είναι επίσης ένας βασικός

λόγος για να επισκεφθείτε τον Κάθικα. Και στην

περίπτωση αυτή η υποδοχή θα είναι στο ύψος

των περιστάσεων της εξερεύνησης, καθώς τα

Σαββατοκυρίακα τον επισκέπτη υποδέχεται ο

δεκάχρονος Παναγιώτης! Γιος του ιδιοκτήτη,

ξεναγεί τον ξένο στο διαμορφωμένο χώρο δο-

κιμών με χαρούμενη φωνή και καθάρια ματιά. Η

βορειοανατολική θέα από τον τεράστιο εξώστη

του οινοποιείου είναι απεριόριστη ενώ ιδιαίτερο

ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μικρές φυσικές

σπηλιές, που βρίσκονται μέσα στις εγκαταστά-

σεις. Θυμίζουν κατακόμβες και χρησιμεύουν για

την αποθήκευση κρασιών σε καλές συνθήκες

συντήρησης. Τα σταφύλια αυτής της μονάδας

προέρχονται κατά κύριο λόγο από τα 140

στρέμματα ιδιόκτητων αμπελώνων. Καλό είναι

να δοκιμάσετε το Ξυνιστέρι της μονάδας, από

σταφύλια του Κάθικα.

Όμως ο ήλιος κινείται γοργά και καλεί τον

εξερευνητή να συνεχίσει το ταξίδι στην αμπε-

λουργική ζώνη Λαόνα Ακάμα! Εγκαταλείπουμε

τον Κάθικα και μετά από 2 χιλιόμετρα παίρνουμε

στα αριστερά μας τον επαρχιακό δρόμο που

οδηγεί σε μια συστοιχία από γραφικά χωριά

όπου αξίζει τον κόπο να σταματήσουμε για να

απολαύσουμε το περιβάλλον και τη θέα. Δεν

είναι κακή ιδέα να πιούμε κάποιο καφέ στα πα-

ραδοσιακά καφενεία για να «ξεπλύνουμε» τη

γεύση των προηγούμενων γευστικών δοκιμών

και να εξορμήσουμε για νέες ανακαλύψεις! Το

χωριό Πάνω Αρόδες που συναντάμε πρώτο

χαρακτηρίζεται από ένα καλά διατηρημένο αρχι-

τεκτονικό περιβάλλον με πετρόχτιστα σπίτια και

μια αναπαλαιωμένη, άξια επίσκεψης εκκλησία,

τον Άγιο Καλαντίωνα. Βρίσκεται στην άκρη μιας

εξαίρετα διαμορφωμένης πλατείας που πρέπει

να απολαύσετε καθισμένοι στο μικρό γραφικό

καφενείο της. Η ηρεμία του περιβάλλοντος είναι

θαυματουργή, τα κελαηδίσματα των πουλιών

σβήνουν τις συζητήσεις των ανθρώπων.

Ένα χιλιόμετρο βορειότερα, στις Κάτω Αρό-

11

εκδρομείς του Σαββατοκυρίακου, τόσο για το

φυσικό της περιβάλλον όσο και για τις παρα-

δοσιακές της γεύσεις. Η μαγευτική θέα προς τη

θάλασσα σε ακολουθεί και εδώ. Η Δρούσεια

χαρακτηρίζεται επίσης από αμπέλια χωρίς όμως

μέχρι στιγμής τουλάχιστον να υπάρχει κάποιο

οινοποιείο στην περιοχή. Επισκέψιμο είναι το

μουσείο Υφαντικής που υπάρχει εδώ.

Η περιπλάνησή μας όμως πλησιάζει προς το

τέλος της και η Πόλη είναι σε απόσταση αναπνο-

ής (10 χλμ.). Επιστρέφοντας πίσω στην Ε709

κάνουμε μια μικρή παράκαμψη στα δεξιά για να

επισκεφθούμε την Κρίτου Τέρα. Ο δρόμος στε-

νεύει και οδηγεί στο μικρό χωριό που βρίσκεται

σε μια εύφορη περιοχή. Αποτελεί ένα παραδοσι-

ακό οικισμό με τυπικά στοιχεία αγροτικής κληρο-

νομιάς. Οι δρόμοι είναι στενοί και ο εξερευνητής

χαίρεται καθώς αφήνει το αυτοκίνητο για να

περπατήσει.

Ο υδροκίνητος μύλος, το παλιό καφενείο

με τις τοιχογραφίες και τα πλακόστρωτα αλώνια

είναι στοιχεία που απαιτούν μια τελευταία στάση

για να τα απολαύσουμε πριν ξεκινήσουμε για

τα λίγα χιλιόμετρα που μας χωρίζουν από την

Πόλη. Εδώ, γεμάτοι ωραίες εικόνες και πρωτό-

γνωρες γεύσεις, μπορούμε να διανυκτερεύσου-

με, αν θέλουμε, στη σύγχρονη αυτή παραλιακή

κωμόπολη. Αλλιώς, θα προετοιμάσουμε με την

ησυχία μας την επιστροφή μας νότια, παίρνοντας

αυτή τη φορά το δρόμο που θα μας φέρει στην

Πάφο μέσα από το γραφικό χωριό Πέγεια.

Όταν κανείς επισκέπτεται 3-4

οινοποιεία σε μια μέρα, έχοντας ως

σκοπό του να δοκιμάσει τα κρασιά τους,

δεν είναι δυνατόν να πίνει κάθε κρασί

που γεύεται, διαφορετικά γρήγορα θα

κουραστεί, για να μην πω θα μεθύσει,

χάνοντας έτσι τη δυνατότητα να προβεί

σε ακριβείς εκτιμήσεις για το τι περνά

κάθε φορά από τον ουρανίσκο του. Όλα

τα επισκέψιμα οινοποιεία διαθέτουν

πτυελοδοχεία (spittoon), στα οποία

μπορείτε να αδειάζετε το ποτήρι σας κάθε

φορά που δοκιμάζετε ένα κρασί.

Μην το καταπιείτε, δεν είναι ντροπή!

δες, θα σας λέγαμε να σταθείτε έστω για λίγα

λεπτά και να θαυμάσετε το λευκό επίμηκες «αψι-

δωτό» κοινοτικό γραφείο. Θυμίζει εκκλησία του

18ου αιώνα χωρίς το καμπαναριό της. Συνεχί-

ζοντας βόρεια συναντάμε το χωριό Ίνεια, από το

οποίο η πανοραμική θέα προς τη θάλασσα σού

κόβει την ανάσα. Η πλαγιά κατηφορίζει και χάνε-

ται 10 χιλιόμετρα μακριά στην ακτή του Ακάμα.

Στην Ίνεια, ο προσεκτικός ταξιδιώτης θα παρα-

τηρήσει ότι οι τοπικές επιγραφές αναγράφουν το

χωριό ως «Οίνεια», σεβόμενες την προέλευση

του ονόματος από το «Οίνος». Εδώ λειτουργεί

ένα μουσείο καλαθοπλεκτικής.

Πολύ κοντά βρίσκεται το επόμενο χωριό,

η Δρούσεια. Όπως και η Ίνεια, αποτελεί προο-

ρισμό εξαιρετικά δημοφιλή για τους Κύπριους

12

Δεν είναι μόνο η Κουμανδαρία που

συνδέθηκε με την παράδοση και τις

χαρές της Κύπρου, το άλλο «Εθνικό»

ποτό του νησιού είναι η Ζιβανία! Με

ρίζες που χάνονται στους αρχαίους

χρόνους, η Ζιβανία είναι ένα απόσταγμα

οίνου διαφανούς χρώματος, με υψηλή

περιεκτικότητα οινοπνεύματος.

Η διαδικασία παραγωγής της

Ζιβανίας είναι σχετικά απλή. Αφού

πιεστούν τα σταφύλια για την εξαγωγή

του γλεύκους (που προορίζεται για

την οινοποίηση) τα στέμφυλα που

απομένουν οδηγούνται σε ανοξείδωτες

δεξαμενές. Όταν ζυμωθούν, οδηγούνται

στον άμβυκα (καζάνι), ένα χάλκινο,

συνήθως, δοχείο. Το καζάνι θερμαίνεται

και οι ατμοί που δημιουργούνται

υγροποιούνται και συλλέγονται σε μικρές

δεξαμενές.

Εδώ ο καλός αποσταγματοποιός

δείχνει την τέχνη του… Φροντίζει

ώστε στην αρχή να εξατμίζονται οι πιο

δύσοσμες ουσίες. Το πρώτο αυτό τμήμα

αποτελεί τις «κεφαλές». Το μεγαλύτερο

μέρος της αλκοόλης αποστάζει στη

συνέχεια, με το σύνολο των επιθυμητών

αρωμάτων. Αυτό το τμήμα καλείται

«καρδιά». Τέλος, ακολουθεί η απόσταξη

των ανώτερων αλκοολών. Το τελευταίο

αυτό τμήμα ονομάζεται «ουρά».

Ποιοτική Ζιβανία σημαίνει: Αργή

απόσταξη, χαμηλές θερμοκρασίες

και σωστός διαχωρισμός του

αποστάγματος σε τρία μέρη.

Η Ζιβανία πίνεται καλά παγωμένη

αλλά ποτέ με παγάκια. Παραδοσιακά

παρασκευαζόταν στα σπίτια, αλλά

σήμερα πολλές οινοβιομηχανίες την

παράγουν. Αξίζει να αναφερθεί η

Ζιβανία “Kykkos”, που χαρακτηρίζει

την ιδιαιτερότητα της μοναστηριακής

οινοποιίας. Στο μοναστήρι του Κύκκου

παρασκευάζεται και η μοναδική

«Κόκκινη» Ζιβανία, που παίρνει

το χρώμα της από την προσθήκη

κανέλλας και άλλων μπαχαρικών. Ήδη

από τον 18ο αιώνα προσφερόταν

ως ποτό καλωσορίσματος στους

επισκέπτες του μοναστηριού.

Πρωτοβραβεύθηκε το 1901στην

Έκθεση του Ζαππείου, και σήμερα

η παραγωγή της προστατεύεται με

δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Αποτελεί ένα

εξαίρετο χωνευτικό.

Η Ζιβανία, το ποτό της παρέας…

13

ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΑ

ΤΑΒΕΡΝΕΣ / ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΑ

ΦΟΙΝΙΚΑΣ

26332276, 26332336, 99458316

Αγίου Γεωργίου 10, Δρούσεια, Πάφος

FARMA

26632745, 99421706

Κάθικας, Πάφος

IMOGENI

26633269, 99618177

Γεωργίου Κλεάνθους 33 Κάθικας, Πάφος

KYPARISSOS

26633600, 99557545

Κάθικας, Πάφος

15

N.M. HADJIOMORFOS99341155, 26818919

Μεσόγη, Πάφος

STATHMOS26332604, 99699182

Ακάμαντος 3 Δρούσεια, Πάφος

LEMONARIΤηλ.: 26633434, 99420033

Στρουμπί, Πάφος

YIANNIS KATHIKAS

26633353, 99914067


A. ARAOUZOS26632076, 99471540, 99186496


PETRADAKI

26814191, 99596528

Κάτω Βρύση 45, Κάθικας, Πάφος

Ο ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΤΗΣ ΚΟΥΓΙΟΥΚΑΣ99543619, 99626672

Γιόλου

16

ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΑ ΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΠΟΤΑΜΙΑ ΑΠΟ ΚΡΑΣΙ…

Το πιο γνωστό από τα περίφημα ψηφιδωτά

της οικίας του Διονύσου στην Πάφο απεικονίζει

το Βασιλιά Ικάριο να κρατάει τα ηνία δύο

βοδιών που σέρνουν ένα κάρο με φλασκιά

κρασιού. Ο Ικάριος ήταν, κατά τη μυθολογία,

ο πρώτος οινοποιός, τον οποίο μύησε στην

τέχνη της αμπελοκαλλιέργειας ο ίδιος ο Θεός

Διόνυσος. Το ψηφιδωτό εικονίζει και τους

πρώτους «Οίνον πίοντες», τον έναν όρθιο

με ένα κύπελλο κρασί στο χέρι και τον άλλο

ξαπλωμένο δίπλα σ’ ένα φλασκί, αδειανό

πλέον…

Η υπογράμμιση των συνεπειών της

υπερβολικής κατανάλωσης οινοπνεύματος

γίνεται πολύ νωρίς, αφού ο μύθος διηγείται

πως, όταν οι «Πρώτοι οίνον πίοντες»

μέθυσαν, σκότωσαν τον Ικάριο νομιζόμενοι

ότι προσπάθησε να τους δηλητηριάσει…

Λογικά, μαζί του θα έπρεπε να πεθάνει και

η πρωτοεμφανιζόμενη γνώση του για την

παραγωγή οίνου. Δεν μας λέει ο μύθος

τι ακολούθησε, ποιος κράτησε κτήμα των

ανθρώπων αυτή τη γνώση - που όπως

διαπιστώνει κανείς περιοδεύοντας στη

διαδρομή «Βουνί Παναγιάς - Αμπελίτης»

παραμένει ολοζώντανη.

Περνάει από πατέρα σε γιο, από παππού σ’

εγγονό, σε μια γενεαλογία που χάνεται στα

βάθη των αιώνων.

Σε αυτή την παραδοσιακά οινοποιό

περιοχή, σήμερα διάσπαρτη με σύγχρονα

οινοποιεία, οι μύθοι συναντούν τους

θρύλους και οι θρησκείες την ιστορία. Και

ο οινόφιλος συναντά ανθρώπους γεμάτους

ζωή, που εκτιμούν το καλό κρασί, χαίρονται

να το μοιράζονται, και λένε πώς το μόνο που

χρειάζεται για να γίνει καλύτερο είναι καλή

παρέα και μέτρο…

Πέρα από τους αμπελώνες, αυτή η περιοχή

μοιάζει να ’ναι αφιερωμένη στο Διόνυσο

γενικότερα, που ήταν ο Θεός της ανθοφορίας

και της καρποφορίας. Εκτός από τους

αναρίθμητους πυκνούς αμπελώνες εδώ σας

περιμένουν δρύες, ελιές, καρυδιές, κυπαρίσσια,

λεβεντοστεκούμενοι γερόπευκοι και λυγερές

λεύκες…

2διαδρομή 2 Βουνί Παναγιάς - ΑμπελίτηςΠάφος, Μεσόγη, Τσάδα, Στρουμπί, Πολέμι, Ψαθί, Κανναβιού, Ασπρογιά, Πάνω Παναγιά, Χρυσορρογιάτισσα, Αγία Μονή, Στατός-Άγ. Φώτιος, Κοιλίνεια, Γαλαταριά, Πενταλιά, Αμαργέτη, Ελεδιό, Αγία Βαρβάρα ή Στατός-Άγ. Φώτιος, Χούλου, Λεμώνα, Κούρδακα, Λετύμβου, Καλλέπεια

18

Σε αυτή την παραδοσιακά

οινοποιό περιοχή, σήμερα διάσπαρτη

με σύγχρονα Οινοποιεία, οι μύθοι

συναντούν τους θρύλους και οι

θρησκείες την ιστορία.

Αμπελώνες: Τα περισσότερα από τα χωριά της διαδρομής ανήκουν στην περιοχή παραγωγής Οίνων Ελεγχόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΟΕΟΠ) «Βουνί Παναγιάς - Αμπελίτης». Εδώ φύονται 27 διαφορετικές ποικιλίες οιναμπέλου με εντυπωσιακή παρουσία των ποικιλιών Carignan Noir και Cabernet. Εδώ επίσης καλλιεργείται το περισσότερο Μοσχάτο Αλεξανδρείας και Palomino.

Λευκές ποικιλίες: Ξυνιστέρι, Palomino, Malvasia L., Malvasia G., Ugni Blanc, Plant X., Sauvignon Blanc, Riesling, Semillon, Chardonnay, Sultana, Malaga, Muscat of Alexandria

Ερυθρές ποικιλίες: Μαύρο, Όφθαλμο, Μαραθεύτικο, Λευκάδα, Carignan, Mattaro, Oellade, Cabernet Sauvignon, Cabernet Franc, Alicante B., Black Muscat, Grenache, Shiraz, Merlot

Η διαδρομή κινείται στην ανατολική Πάφο σε μια ορεινή περιοχή με σχετικά ψηλές οροσειρές. Οι απότομες κλίσεις της καλύπτονται από δάση και αμπελώνες. Το περιβάλλον δημιουργεί οικότοπους για μεγάλο αριθμό ειδών χλωρίδας με χαρακτηριστικές τις συστάδες δρυών (Quercus infectoria). Τα πευκοδάση απαντούν κυρίως στα βορειοανατολικά. Στην περιοχή υπάρχουν πολλά είδη θηλαστικών, αμφίβια, ερπετά αλλά και πολλά πουλιά. Κατά μήκος της διαδρομής θα συναντήσουμε επτά επισκέψιμα οινοποιεία.

Κλίμα: Η περιοχή φθάνει σε αρκετά μεγάλα υψόμετρα (ψηλότερη κορυφή: 1,144 μ.) και δέχεται έτσι ετήσια βροχόπτωση πέραν του μέσου όρου. Παρουσιάζει ένα σχετικά ήπιο κλίμα.

Εδάφη: Καλύπτουν τη στενή κοιλάδα εκατέρωθεν του ποταμού που την διασχίζει. Στην περιοχή συναντώνται κυρίως εδάφη με πηλώδη ως αργιλοπηλώδη μηχανική σύσταση.


19

Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Από την πόλη της Πάφου, κατευθυνόμενοι

βορειοανατολικά, ανηφορίζουμε την οδική

αρτηρία Β7 προς το χωριό Μεσόγη - που

το συναντούμε στα πέντε χιλιόμετρα χωρίς

καλά-καλά να έχει χάσει το περιβάλλον τον

αστικό χαρακτήρα του. Συνεχίζοντας στην ίδια

κατεύθυνση θα φθάσουμε σύντομα στο χωριό

Τσάδα. Πέντε χιλιόμετρα παρακάτω, η πάροδος

δεξιά, Ε703, οδηγεί στο Πολέμι.

Αυτό είναι ένα αρκετά μεγάλο χωριό,

οκτακοσίων περίπου κατοίκων, με

πολυάριθμους αμπελώνες και περιβόλια

τριγύρω. Διατηρεί μέχρι σήμερα κάποια

παραδοσιακά στοιχεία, με κορυφαίο το

αναπαλαιωμένο «Μετόχι του Κύκκου». Τα

τελευταία χρόνια περιήλθε στην ιδιοκτησία της

κοινότητας και τώρα λειτουργεί ως πολιτιστικό

κέντρο. Ο χώρος είναι επισκέψιμος καθημερινά

και διαθέτει ένα πανέμορφο κήπο. Θα το

συναντήσετε αν στρίψετε αριστερά ακριβώς

πριν το σχολείο στην έξοδο του χωριού, και

έπειτα δεξιά, ακολουθώντας τις πινακίδες. Στο

κέντρο του χωριού ο επισκέπτης βρίσκει επίσης

καφενεία και εμπορικά καταστήματα.

Ο δρόμος (Ε703), βγαίνοντας από το

χωριό, οδηγεί με βορειοανατολική κατεύθυνση

μετά από δύο χιλιόμετρα στο Ψαθί. Το χωριό

βρίσκεται σε ένα πολύ όμορφο ύψωμα,

πνιγμένο στο πράσινο, και δεσπόζει της

αμπελοπαραγωγικής κοιλάδας του ποταμού της

Πόλης (Χρυσοχούς).

Ένα χιλιόμετρο πιο κάτω, σε παρόμοια

τοποθεσία όπως ο προηγούμενος οικισμός,

βρίσκεται ο Άγιος Δημητριανός, ένα πιο μικρό,

αλλά εξίσου πράσινο χωριό. Μεταξύ των δύο

οικισμών ξεκινά το μονοπάτι μελέτης της

φύσης «Αρνιές». Τρία χιλιόμετρα πιο πέρα,

στο βάθος της κοιλάδας του ποταμού της

Έζουσας, βρίσκεται το χωριό Κανναβιού, με

πανοραμική θέα στα αριστερά. Στην είσοδο

της Κανναβιού, πάνω στο ποτάμι, μπορείτε να

δείτε μία δρυ μισού αιώνα, ενώ απέναντι θα

βρείτε το οινοποιείο «ΑΓΡΟΚΤΗΜΑ ΕΖΟΥΣΑ».

Δοκιμάζοντας από τις δεξαμενές και τα βαρέλια

Ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα πράγματα

που μπορεί να κάνει κανείς όταν επισκέπτεται

ένα οινοποιείο είναι να δοκιμάσει κρασιά από

τις δεξαμενές ζύμωσης και τα δρύινα βαρέλια,

αντί από τη φιάλη μόνο. Το ενδιαφέρον της

υπόθεσης είναι ότι όταν κάποιος δοκιμάζει

από τα βαρέλια και τις δεξαμενές, δεν

δοκιμάζει συνήθως το τελικό χαρμάνι αλλά

ατόφιες ποικιλίες, έτσι του δίνεται η ευκαιρία

να γνωρίσει τoν χυμό των σταφυλιών στην

αυθεντική τους μορφή. Φυσικά, το τι θα

δοκιμάσετε σε τέτοια περίπτωση εξαρτάται και

από την εποχή του χρόνου. Κατά τη διάρκεια

του τρύγου, αν βρείτε οινοποιείο να σας

δεχτεί, θα δοκιμάσετε τον σταφυλοχυμό που

ρέει κατευθείαν από το πιεστήριο - για τα

λευκά κρασιά - ή τον σταφυλοπολτό από τη

δεξαμενή με τα κόκκινα. Θα φαίνεται ίσως λίγο

απωθητικός αλλά θα είναι γλυκύτατος!

Μη διστάσετε ακόμη να δοκιμάσετε κρασιά

που βρίσκονται στη διαδικασία της ζύμωσης.

Θα είναι λίγο ή πολύ αφρώδη, λόγω του

διοξειδίου του άνθρακα που εκλύεται κατά

την αλκοολική ζύμωση, αλλά οι γεύσεις και

τα αρώματα των φρούτων είναι πολύ έντονα.

Λίγες εβδομάδες μετά το τέλος του τρύγου θα

σας δοθεί η δυνατότητα να δοκιμάσετε κάθε

ποικιλία οιναμπέλου ξεχωριστά, έτσι όπως

«κάθεται» ατόφια μέσα στην ανοξείδωτη

δεξαμενή. Αυτό αποτελεί μια θαυμάσια

ευκαιρία να μάθετε τα τυπικά αρώματα και

τις γεύσεις κάθε σταφυλιού ξεχωριστά. Τα

κρασιά από τα διαφορετικά αυτά σταφύλια

αναμιγνύονται μεταξύ τους για να δώσουν το

χαρμάνι του τελικού κρασιού συνήθως κατά

την περίοδο της άνοιξης, συνεπώς, μόνο τότε

θα μπορέσετε να δοκιμάσετε το τελικό προϊόν.

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι και η

δοκιμή κρασιών από τα βαρέλια, καθώς

μέσω αυτής θα αρχίσετε να εξοικειώνεστε

με τα διάφορα είδη δρυός, όπως η γαλλική,

η αμερικάνικη και άλλες, από τις οποίες

είναι κατασκευασμένα τα πολύτιμα αυτά

οινοποιητικά εργαλεία, που μεταμορφώνουν

πραγματικά ένα κρασί.

21

Πρόκειται για ένα σύγχρονο οινοποιείο, μόλις

του 2003, που παράγει προσεγμένα κρασιά

από οικογενειακούς αμπελώνες και επιλεγμένη

παραγωγή της περιοχής.

Στο οινοποιείο μπορείτε να δοκιμάσετε

κρασιά από γηγενείς ποικιλίες σε ένα

ευχάριστο περιβάλλον μιας μικρής και κομψής

αίθουσας με γραφικό εξώστη. Προτείνεται το

«Ayios Chrysostomos», ένα λευκό ξηρό από

την τοπική ποικιλία Ξυνιστέρι, ελαφρύ στο

στόμα και με επίγευση λεμονιού.

Ούτε το χωριό που φιλοξενεί το οινοποιείο

θα σας απογοητεύσει. Η Κανναβιού είναι ένας

σχετικά μεγάλος οικισμός για την περιοχή,

με διακοσίους πενήντα κατοίκους και πολλά

παραδοσιακά κτίρια. Στο χωριό υπάρχει

εκδρομικός χώρος με πλατάνια δίπλα στο

ποτάμι, λίγο μετά το οινοποιείο στα δεξιά,

ενώ στο δρόμο πιο πέρα θα βρείτε και τη

μοναδική ταβέρνα του χωριού. Από την

Κανναβιού ξεκινάει και το μονοπάτι μελέτης

της φύσης «Παλλούρες». Στην περιοχή

φύονται αναρίθμητα είδη, ήμερα και άγρια,

όπως αμπέλια, αμυγδαλιές, πορτοκαλιές,

ελιές, καρυδιές, περνιές, ευκάλυπτοι, δρύες,

αροδάφνες κ.ά.

Φεύγοντας από το χωριό με βορεινή

κατεύθυνση, και ενώ στο βάθος διακρίνεται

το φράγμα της Κανναβιού, κάνουμε μια

μικρή παράκαμψη τεσσάρων χιλιομέτρων

στα αριστερά για να πάμε στα γραφικά

χωριά Κρίτου Μαρόττου και Φύτη. Είναι

και τα δύο μικροί, παραδοσιακοί οικισμοί,

ο μεν πρώτος αραιοxτισμένος σε πλάτωμα

με καταπράσινους κήπους, η δε Φύτη

πυκνοxτισμένη περιμετρικά της εκκλησίας

στην κορυφή ενός λόφου. Τα σπίτια και στα

δύο χωριά είναι παραδοσιακά, στηλιτευμένα

από πέτρα της περιοχής. Διαθέτουν καμάρες

μονές ή διπλές, και οι σκεπές στα παλαιότερα

είναι χτισμένες με την πατροπαράδοτη τεχνική

με «βολίτζια» και χώμα. Η Φύτη σε καλεί για

περίπατο, προσφέροντας μαγευτική θέα των

χωριών Κρίτου Μαρόττου, Κανναβιού και Αγ.

Δημητριανού στα ανατολικά. Στην πλατεία θα

βρείτε την ταβέρνα του χωριού που λειτουργεί

και ως καφενείο - χώρος σύναξης των

κατοίκων. Το κτίριο αυτό υπήρξε το πρώτο

σχολείο του χωριού και είναι ηλικίας 170

χρόνων. Λίγα μέτρα παραδίπλα βρίσκεται και

ένα ενδιαφέρον μουσείο Λαϊκής και Υφαντικής

Τέχνης.

Επιστρέφοντας στην έξοδο της Κανναβιού,

με αριστερή κατεύθυνση, ο δρόμος

οδηγεί μετά από έξι

χιλιόμετρα στην

Ασπρογιά, ένα μικρό

αμπελουργικό χωριό

στα όρια του πυκνού

δάσους της Πάφου.

Από εδώ, ο δρόμος μας

22

οδηγεί στον πιο σημαντικό προορισμό αυτής

της διαδρομής, την Πάνω Παναγιά. Η σύντομη

απόσταση θυμίζει ένα χερσαίο μαίανδρο,

καθώς ανηφορίζει σε απότομες πλαγιές για να

συναντήσει έξω από το χωριό Πάνω Παναγιά,

σε υψόμετρο 850 μέτρων πλέον, το οινοποιείο

«VOUNI PANAYIA WINERY».

Αυτό είναι ένα αρκετά μεγάλο οινοποιείο,

με συνολική ετήσια παραγωγή μισού

εκατομμυρίου φιαλών. Η αληθινά πανοραμική

θέα από τους εξώστες του, τις καθαρές μέρες,

καλύπτει την επαρχία Πάφου στο σύνολό

της! Φθάνει από τον κόλπο Χρυσοχούς

βορειοδυτικά και τον Ακάμα (κορυφή Λαόνα)

στα δυτικά, μέχρι τη θάλασσα του αεροδρομίου

Πάφου στα νότια. Νοτιοανατολικά ξεχωρίζει

η Μονή Χρυσορρογιάτισσας, με φόντο το

περίφημο Βουνί, τη ράχη που φιλοξενεί

πολυάριθμους αμπελώνες σε υψόμετρο πέραν

των χιλίων μέτρων σε κάποια σημεία.

Το οινοποιείο «VOUNI PANAYIA»

στεγάζεται σε νεόχτιστα κτίρια, που φιλοξενούν

ακόμη και εστιατόριο. Η ξενάγηση στη

μεγάλη και κομψή κάβα στο υπόγειο, αλλά

και στις υπόλοιπες εγκαταστάσεις, γίνεται

στα αγγλικά και τα ελληνικά. Το οινοποιείο

προσφέρει και παρουσιάσεις πολυμέσων σε

σχέση με την αμπελουργία και την οινοποιΐα,

καθώς και δοκιμή ζιβανίας. Η γευστολόγηση

συνοδεύεται από πιάτο τυριών και ο οινόφιλος

έχει την ευκαιρία να δοκιμάσει κρασιά από

οικογενειακούς αμπελώνες και από

ντόπια, επιλεγμένα σταφύλια, όπως

το λευκό κρασί Alina, από την

ποικιλία Ξυνιστέρι, αλλά και το

κόκκινο Plakota, με πολύ ελαφρύ

και απαλό στόμα,

που είναι

ιδεώδες

για τους

καλοκαιρινούς μήνες, καθώς τα χαρακτηριστικά

του επιτρέπουν χαμηλότερες θερμοκρασίες

σερβιρίσματος απ’ ό,τι τα πλείστα ερυθρά

κρασιά.

Το χωριό Πάνω Παναγιά βρίσκεται σε

απόσταση μικρότερη του ενός χιλιομέτρου.

Πρόκειται για ένα όμορφο και μεγάλο χωριό,

με παραδοσιακά πετρόχτιστα σπίτια χτισμένα

σε απότομες πλαγιές. Είναι το κέντρο της

περιοχής Βουνί Παναγιάς-Αμπελίτης και

προσφέρει αρκετές επιλογές αγροτουρισμού.

Οι αμπελώνες της περιοχής περιλαμβάνουν

πάνω από είκοσι πέντε ποικιλίες σταφυλιών.

Δύο χιλιόμετρα έξω από το χωριό,

συναντούμε στα δεξιά μας τη Μονή

Χρυσορρογιάτισσας, η ύπαρξη της οποίας

χρονολογείται από το 1152 μ.Χ. Πρόκειται για

ένα επισκέψιμο - σε λογικές ώρες - μοναστήρι,

αναπαλαιωμένο, έπειτα από πυρκαγιά που

κατέστρεψε μεγάλο μέρος του το 1967. Από

την πυρά σώθηκε ευτυχώς η εκκλησία, που

χρονολογείται από 1770 μ.Χ. Στο υπόγειο της

Μονής μπορείτε να δείτε το παλιό οινοποιείο,

την ενσωματωμένη στο κτίριο στέρνα του

πατήματος, πιθάρια και βαρέλια. Το οινοποιείο

της Μονής, με το όνομα «ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΟ

ΧΡΥΣΟΡΡΟΓΙΑΤΙΣΣΑΣ», βρίσκεται εκατό

μέτρα πιο κάτω μέσα στα περιβόλια και τους

αμπελώνες, και δεν είναι πάντα επισκέψιμο.

Τα κρασιά της Μονής όμως μπορείτε να τα

προμηθευτείτε από το μαγαζάκι που υπάρχει

εκεί. Η Μονή παράγει το κόκκινο ξηρό «Ayios

Elias» από τα ντόπια κρασοστάφυλα Μαύρο,

Όφθαλμο και Μαραθεύτικο και το λευκό

ξηρό «Ayios Andronikos» από Ξυνιστέρι της

περιοχής.

Ένα χιλιόμετρο πιο κάτω συναντούμε το

δρόμο για το χωριό Στατός-Άγιος Φώτιος. Ένα

ιδιαίτερα επισκέψιμο οινοποιείο, το «KOLIOS

WINERY», βρίσκεται σε μικρή απόσταση στα

δεξιά του δρόμου. Πρόκειται για μία σύγχρονη

μονάδα, με πανοραμική θέα ολόκληρης της

κοιλάδας Έζουσας, στο όριο ακριβώς των

αμπελώνων που φιλοξενεί η ράχη Βουνί, σε

υψόμετρο χιλίων περίπου μέτρων.

23

τιμής στο Διόνυσο… Στο βάθος, ανατολικά,

διακρίνεται η εύφορη κοιλάδα του Ξερού

ποταμού. Ο δρόμος περνά μέσα από πυκνά

αμπέλια, αμέτρητες αμυγδαλιές και πλήθος

από δρύες και κυπαρίσσια, καταλήγοντας στον

πανέμορφο οικισμό της Κοιλίνειας.

Στο κέντρο του γραφικού αυτού χωριού θα

βρούμε το οινοποιείο «SHOUFAS». Είναι ένα

μικρό, οικογενειακό οινοποιείο, χτισμένο σαν

επέκταση σε παραδοσιακά σπίτια. Καινούργιο

σαν επιχείρηση, έχει κληροδοτημένη παλιά

αμπελουργική γνώση. Ο παππούς Κώστας

Φιλίππου είναι αμπελουργός με πείρα πολλών

δεκαετιών. Εδώ θα δοκιμάσετε κρασιά από

παραδοσιακά σταφύλια της περιοχής, όπως

το κόκκινο ξηρό «Marathe� iko» και το λευκό

ξηρό «Xinisteri», από τις ομώνυμες ποικιλίες.

Το οινοποιείο είναι επισκέψιμο καθημερινά

(για μεγάλες ομάδες είναι προτιμότερη

η προσυνεννόηση) και προσφέρει μια

σαγηνευτική θέα.

Tο κρασί δεν είναι ούτε μπύρα

ούτε αναψυκτικό. Kρύβει μέσα του

τους κόπους και τις αγωνίες μιας

ολάκερης σοδειάς. Kάθε κρασί έχει

τον δικό του χαρακτήρα, την ξεχωριστή

του υφή, αρώματα και γεύσεις που

ανταποκρίνονται στον τύπο του. Γι’ αυτό,

ποτέ δεν το καταπίνουμε αμέσως.

Το περιεργαζόμαστε, το μυριζόμαστε, το

αφήνουμε να σεργιανίσει στο στόμα για

μερικά δευτερόλεπτα, προτού το πιούμε

ή το φτύσουμε.

Το οινοποιείο περιλαμβάνει ένα μικρό

αλλά κομψό εστιατόριο, που δουλεύει μόνο

με κρατήσεις (κλειστό τα Σάββατα). Στην

υπόγεια κάβα υπάρχει και μια πηγή, που

ανακαλύφθηκε κατά τη δόμηση του κτιρίου,

διαμορφωμένη τώρα σε μια όμορφη βρύση. Η

ξενάγηση γίνεται στα ελληνικά και τα αγγλικά.

Η γευστολόγηση, συνοδευόμενη από πιάτο

τυριών, είναι καλύτερα να προσυνεννοηθεί για

ομάδες.

Από το οινοποιείο μπορείτε να αγοράσετε

κρασιά όπως το ερυθρό ξηρό «Ayios Fotios»,

που οινοποιείται από γηγενείς ποικιλίες

οιναμπέλου (Μαύρο, Μαραθεύτικο, Όφθαλμο),

κι ένα αρωματικό και ενδιαφέρον Ξυνιστέρι, το

λευκό «Persefoni Dry». Όσοι αγαπάνε τα ροζέ

μπορούν να δοκιμάσουν επίσης το αξιόλογο

“Cornetto”.

Λίγο πιο κάτω συναντούμε το σταυροδρόμι

που οδηγεί στα δεξιά στο χωριό Χούλου. Στα

αριστερά μπαίνουμε στο χωριό Στατός-Άγιος

Φώτιος, που είναι το πιο ψηλό της επαρχίας

Πάφου. Ο οικισμός αυτός οικοδομήθηκε

στις αρχές του 1970 για να φιλοξενήσει

τους κατοίκους δύο χωριών, του Στατού και

του Αγίου Φωτίου, το έδαφος των οποίων

είχε υποστεί καθίζηση. Το χωριό είναι

αραιοκτισμένο σε ένα πλάτωμα, και όμορφοι

κήποι κοσμούν τα σπίτια στα ομοιόμορφα

οικοδομικά τετράγωνα που συνορεύουν με

το δάσος. Στο κοινοτικό κέντρο λειτουργεί

καφενείο και ταβέρνα.

Από τον Στατό-Άγιο Φώτιο μπορούμε

να επιλέξουμε να συνεχίσουμε μεταξύ δύο

δρομολογίων. Είτε κατευθυνόμενοι νότια

προς Πενταλιά, είτε δυτικά προς Χούλου.

Σε περίπτωση που η επιλογή είναι η νότια

κατεύθυνση, ένα περίπου χιλιόμετρο έξω

από τον Στατό-Άγιο Φώτιο θα συναντήσουμε

πάροδο αριστερά, με στροφή 180 μοιρών,

προς Κοιλίνεια και Γαλαταριά. Ο δρόμος

κατηφορίζει για λίγο ενώ το μάτι αφήνεται να

πλανηθεί σε μια ορεινή έκταση που οργιάζει

στο πράσινο και μοιάζει να αποτείει φόρο

Πώς δοκιμάζουμε το κρασί;

25

H ετικέτα είναι η ταυτότητα του

κρασιού. Mια προσεκτική ανάγνωση

της εμπρόσθιας και, σε όσα κρασιά

διαθέτουν, της οπίσθιας ετικέτας, είναι

ικανή να μας πληροφορήσει για πολλά

σημαντικά στοιχεία που το αφορούν,

όπως η χρονιά συγκομιδής, η χώρα και

η περιοχή προέλευσης, η ποικιλία ή οι

ποικιλίες από τις οποίες οινοποιήθηκε,

το όνομα του παραγωγού, ο αλκοολικός

βαθμός και αρκετά άλλα, μικρότερης

σημασίας θέματα.

Διαβάστε την ετικέτα

Αν επιστρέψουμε στο σημείο που κάναμε

180 μοίρες στροφή, βρίσκουμε στα αριστερά

μας το δρόμο που οδηγεί στην Πενταλιά, χωριό

που συναντούμε τέσσερα περίπου χιλιόμετρα

αργότερα. Ο οικισμός είναι χτισμένος σε

μια όμορφη και απότομη πλαγιά, με πολλά

παραδοσιακά, λιθόκτιστα σπίτια με θέα προς

την κοιλάδα του Ξερού η οποία ξεδιπλώνεται

χαμηλότερα.

Ο δρόμος συνεχίζει και έξω από το

χωριό συναντάει την οδό από Στατό-

Άγιο Φώτιο, όπου λοξοδρομήσαμε προς

την Κοιλίνεια. Ακολουθώντας το δρόμο

οδηγούμαστε στην Αμαργέτη, τέσσερα

περίπου χιλιόμετρα αργότερα. Αυτό είναι ένα

πανέμορφο χωριό, χτισμένο στα δεξιά του

δρόμου σε μια καταπράσινη πλαγιά. Μερικά

από τα παραδοσιακά πετρόκτιστα είναι

αναπαλαιωμένα. Στον οικισμό λειτουργούν

καφενεία, ταβέρνες, και ένα ξενώνας-ταβέρνα

στον κύριο δρόμο. Εδώ θα βρούμε και το

οινοποιείο «KALAMOS WINERY», πολύ κοντά

στην εκκλησία, στο κέντρο του χωριού.

Συνεχίζοντας την κατάβαση ο δρόμος

οδηγεί στη Γαλαταριά. Η απόσταση που χωρίζει

τα δύο χωριά είναι πολύ μικρή. Έτσι κι αλλιώς,

τόσο συχνά που εναλλάσσονται τα σπίτια και

οι αμπελώνες, ακόμα και μέσα στα όρια των

οικισμών, τα χωριά μοιάζουν ενιαίο σύνολο.

26

Μπορείτε να γευθείτε κρασιά από ντόπιες

και ξένες ποικιλίες, καλλιεργημένες σε

οικογενειακούς αμπελώνες σε συνδυασμό

με επιλεγμένη παραγωγή. Γευθείτε το

κόκκινο «Ayia Sotira», σε ξηρό και ημίξηρο,

από σταφύλια της ποικιλίας Mataro, και το

«Livades» σε ξηρό και ημίξηρο από Ξυνιστέρι,

καθώς και την παλαιωμένη σε δρύινα

βαρέλια Ζιβανία του κύριου Νίκου Ιγνατίου,

ιδιοκτήτη του οινοποιείου. Η δοκιμή, που

συνοδεύεται από πιάτο τυριών και ξηρούς

καρπούς, χρεώνεται για οργανωμένες ομάδες

επισκεπτών. Η ξενάγηση γίνεται στα ελληνικά

και τα αγγλικά.

Συνεχίζοντας την κατάβαση συναντούμε

το Ελεδιό, ένα μικρό χωριό κοντά στην

Αμαργέτη. Το Ελεδιό είναι σχεδόν ενωμένο με

τον νοτιότερο οικισμό Αξύλου και από εδώ η

απόσταση από την Αγία Βαρβάρα, πολύ κοντά

στον αυτοκινητόδρομο και τη θάλασσα, είναι

δέκα περίπου χιλιόμετρα. Φθάνοντας σ’ αυτή

την περιοχή, στο στόμιο της κοιλάδας Έζουσας,

η φύση μοιάζει με παραδείσιους κήπους: η

εύφορη γη είναι κατάμεστη από περιβόλια,

με πανύψηλα κυπαρίσσια περιμετρικά και

εποχιακές καλλιέργειες να κεντούν το τοπίο.

Αν από τον Στατό-Άγιο Φώτιο επιλέξατε

να κατευθυνθείτε δυτικά προς Χούλου, τότε

θα διανύσετε πέντε χιλιόμετρα απίστευτης

φυσικής ομορφιάς, μοναδικής ίσως στην

Κύπρο. Ο δρόμος κατηφορίζει μέσα από

αμπελώνες, στάνες, βοσκοτόπια και απότομες

πλαγιές, με σημάδια από εγκαταλελειμμένες

αρχαίες καλλιέργειες που έχουν μια δική τους

ρομαντική ομορφιά. Οι παμπάλαιες, κτιστές

δόμες φιλοξενούν άγρια, χαμηλή βλάστηση και

αραιά δέντρα του δάσους, θυμίζουν γιγάντια

σκαλοπάτια προς το άπειρο, του χώρου και του

χρόνου. Δίπλα, πια, στην κοίτη του ποταμού,

το θέαμα είναι ιδιαίτερα γοητευτικό, με την

παραποτάμια βλάστηση να οργιάζει, να σέρνει

έναν εκστατικό χορό, έναν ύμνο στο Διόνυσο.

Πρώτη και καλύτερη οδηγεί η αροδάφνη, που

την ακολουθούν καλαμιές, κισσοί και πλατάνια,

και έρχονται για να μπουν στο χορό περνιές,

τρεμιθιές, στερατζιές και κωνοφόρα από τις

πλαγιές τριγύρω… μέχρι τελικά να εμφανιστούν

τα πρώτα λιθόκτιστα σπίτια του χωριού στο

βάθος της ευθείας του δρόμου.

Και φθάνουμε στη Χούλου, ένα γραφικό

χωριό με πολλά λιθόκτιστα, παραδοσιακά

σπίτια. Τα πολλά ανώγεια μαρτυρούν ότι

27

υπήρξε ένα πλούσιο και ακμαίο χωριό, μια

παλιά κωμόπολη. Στο κέντρο του οικισμού,

δίπλα στην εκκλησία και στο αντικρινό τζαμί,

θα βρείτε καφενεία, ταβέρνες και παππούδες

έτοιμους να διηγηθούν τους θρύλους και τις

ιστορίες της περιοχής. Ο επισκέπτης θα νιώσει

μια μεσαιωνική αύρα, περιδιαβάζοντας τα

δρομάκια και τους αγρούς όπου εκτυλίχθηκε

το δράμα της Αροδαφνούσας, της κόρης που

έκλεψε την καρδιά του Ρήγα, προκαλώντας την

μήνιν της Ρήγαινας, που ζούσε σε ένα πύργο

που σήμερα δεν σώζεται. Ιστορίες που σε

ταξιδεύουν στα χρόνια των Φράγκων, όταν

η περιοχή υπήρξε το φέουδο κάποιου ιππότη

ονόματι Χούλιο, εξού και το όνομα Χούλου,

ενώ μια περίεργη σύνδεση νοείται μεταξύ του

ονόματος του διπλανού χωριού, της Λεμώνας

και μιας συνώνυμης πόλης στη χώρα των

Βάσκων, την Ισπανία.

Τη Λεμώνα τη συναντούμε αν στρίψουμε

αριστερά έξω από τη Χούλου. Τα δύο χωριά

είναι ουσιαστικά ενωμένα. Η Λεμώνα ένα

μικρός οικισμός, με ακέραιο παραδοσιακό

χαρακτήρα. Διαθέτει πολλά λιθόκτιστα

σπίτια, κάποια αναπαλαιωμένα, κάποια

διατηρημένα σε καλή κατάσταση -και κάποια

ερειπωμένα. Ο δρόμος που οδηγεί στο

οινοποιείο «TSANGARIDES WINERY», αμέσως

μετά την εκκλησία του χωριού, διασχίζει

μια καταπράσινη έκταση, κατά μήκος της

ανατολικής όχθης του ποταμού της Έζουσας, με

αναρίθμητα αμπέλια, ελιές και δρύες.

Το οινοποιείο αυτό στεγάζεται σε ένα

σύγχρονο κτίριο παραδοσιακού χαρακτήρα και

στον κομψό χώρο του μπορείτε να δοκιμάσετε

- και να αγοράσετε - κρασιά από αμπελώνες

της περιοχής. Ο νεαρός ιδιοκτήτης, Άγγελος

Τσαγγαρίδης, κληρονόμος της αμπελουργικής

τέχνης του παππού του, είναι περήφανος

για τα κρασιά του. Ξεχωρίζουν τα κόκκινα

ξηρά «Mataro» και «Cabernet Sauvignon»,

από τις ομώνυμες ξενικές ποικιλίες. Η

γευστολόγηση χρεώνεται για οργανωμένες

ομάδες επισκεπτών, για τις οποίες συνίσταται

προσυνεννόηση.

28

Bάλτε το κρασί σ’ ένα σχετικά

μεγάλο κολωνάτο ποτήρι, προσέχοντας

να μην υπερβείτε το ένα τρίτο της

χωρητικότητάς του. Kρατήστε το ποτήρι

μπροστά από ένα λευκό φόντο, για να

μπορέσετε να εξετάσετε με καθαρότητα

το χρώμα του κρασιού. Eίναι βαθύχρωμο

ή αραιόχρωμο; Eίναι παχύρρευστο ή

νερουλό; Eίναι διαυγές ή θολό; Eίναι

νέο ή παλιό; Όσο πιο πολύ εμβαθύνετε

στον κόσμο του κρασιού τόσο πιο πολλά

συμπεράσματα θα βγάζετε από την

εξέταση του χρώματος.

Θα μάθετε πως τα πιο βαθύχρωμα

κρασιά είναι συνήθως και πιο πλούσια

σε αρώματα και γεύσεις, όπως,

επίσης, θα μάθετε πως τα κρασιά που

κυλούν στα τοιχώματα του ποτηριού,

δείχνοντας παχύρρευστα, είναι

συνήθως πιο πληθωρικά και γεμάτα σε

σχέση με όσα φαίνονται πιο νερουλά.

Tέλος, θα συνειδητοποιήσετε πως το

ανοιχτοκίτρινο ή πρασινοκίτρινο χρώμα,

που διαθέτουν τα περισσότερα λευκά

κρασιά όταν είναι νέα, μετατρέπεται με

την πάροδο του χρόνου σε βαθύτερο

κίτρινο μέχρι έντονο χρυσό, ενώ το

πορφυρό χρώμα, που «κουβαλούν» στη

φάση της νιότης τους τα κόκκινα κρασιά,

μεταβάλλεται σε κοκκινοκεραμιδί όσο

αυτά ωριμάζουν.

Παρατηρήστε το χρώμα

Από τη Λεμώνα επιστρέφουμε στο δρόμο που

μας οδήγησε εκεί και κατευθυνόμαστε αριστερά

προς το χωριό Λετύμβου, που απέχει τέσσερα

περίπου χιλιόμετρα. Στο μέσο της διαδρομής, λίγο

πριν διασταυρώσουμε το ποτάμι, συναντούμε το

πολύ μικρό και σχεδόν εγκαταλελειμμένο χωριό

Κούρδακα. Η περιοχή είναι κατάφυτη με αμπέλια.

Στα κτίρια του οικισμού διακρίνονται ξεκάθαρα τα

ενσωματωμένα κομμάτια από παλαιότερα χτίσματα.

Τη Λετύμβου συναντούμε δύο χιλιόμετρα

παρακάτω, στη δυτική όχθη του ποταμού. Η

τοποθεσία είναι προνομιακή - και πυκνοφυτεμένη

με αμπέλια. Στην είσοδο του αραιοχτισμένου

χωριού ο επισκέπτης μπορεί να δροσιστεί σε

πετρόχτιστη βρύση στην πλατεία με τις καρυδιές,

ενώ τα περισσότερα σπίτια διαθέτουν όμορφους

κήπους και παραδοσιακές κληματαριές. Στη

Λετύμβου γίνεται φεστιβάλ ρεσιού τον Ιούλιο.

Ο δρόμος μετά το χωριό ανηφορίζει στη δυτική

πλαγιά, προσφέροντας μια εντυπωσιακή θέα

της αμπελόφυτης κοιλάδας. Στα δύο χιλιόμετρα

παρακάτω συναντάει το χωριό Καλλέπεια,

σε μία αριστερή παρέκκλιση. Το χωριό έχει

αναπαλαιωμένο τον κεντρικό οικισμό του και

την πλατεία της εκκλησίας, όπου λειτουργεί μια

παραδοσιακή ταβέρνα. Οι αμπελώνες τριγύρω

σημαδεύονται από πολλά εξοχικά, σημάδι ότι το

χωριό αποτελεί ένα προσιτό προορισμό για τους

κατοίκους της Πάφου. Από εδώ, η Τσάδα, την

οποία περάσαμε το πρωί στα πρώτα βήματα της

εξερεύνησής μας είναι κοντά, και ο κατηφορικός

δρόμος σύντομα θα μας φέρει πίσω στο σημείο

εκκίνησης στην πόλη.

Όποιο δρόμο κι αν επιλέξετε για το δεύτερο

κομμάτι της διαδρομής, η συνολική απόσταση δεν

ξεπερνά τα εκατό χιλιόμετρα. Διαθέτει πάμπολλα

σημεία που προσφέρονται για στάση, κάτι που

επιτρέπει τη συνετή δοκιμή κρασιών. Έτσι το ταξίδι

γίνεται ένα θαυμαστό προσκύνημα σε μια περιοχή

από την οποία ο Διόνυσος σίγουρα δεν έφυγε ποτέ.

29


31


PHITI VILLAGE

Τηλ.: 26732540, 99138573

Φύτη, Πάφος

ΜITASΤηλ.: 99683982, 96657777

Χούλου, Πάφος

ΖΩΟΔΟΧΟΣ ΠΗΓΗ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ26723212, 99771592

Χρυσορρογιατίσσης 31, Αμαργέτη, Πάφος

APOLLON

Τηλ.: 26723030, 99632631

Αμαργέτη, Πάφος

ΤΟ ΚΟΝΑΤΖΙ ΤΗΣ ΚΑΛΛΕΠΕΙΑΣ 26642368, 99677744

Αρχιεπισκόπου Κυπριανού, Καλλέπεια, Πάφος

32

3ΜΕ ΟΔΗΓΟ ΤΗΝ ΚΟΙΤΗ ΕΝΟΣ ΠΟΤΑΜΟΥ…

Η ευρύτερη περιοχή, ανατολικά της πόλης

της Πάφου, περιλαμβάνει τρεις εύφορες

κοιλάδες: του ποταμού της Έζουσας, του

ποταμού Ξερού και του ποταμού Διαρίζου.

Στη διαδρομή αυτή ανηφορίζουμε προς την

οροσειρά του Τροόδους παρακολουθώντας το

στριφογύρισμα της κοίτης του Διαρίζου -και

κατά περίπτωση διασταυρώνοντάς τον. Θα

διαγράψουμε μια επιμήκη έλλειψη στο χάρτη,

περνώντας από 14 ημιορεινά χωριά και θα

έχουμε την ευκαιρία να επισκεφθούμε δύο

μικρά, αλλά αξιόλογα τοπικά οινοποιεία.

Kαι κάτι περισσότερο: θα ανακαλύψουμε

τους τόπους όπου η γυναίκα-Θεά λατρεύτηκε

και λατρεύεται με θέρμη μέχρι σήμερα… Η

Πάφια Αφροδίτη στους αρχαίους χρόνους,

που μέσα από τους αιώνες έδωσε τη θέση της

στη γλυκύτατη Παναγία. Aκόμη, θα έχουμε την

ευκαιρία να θαυμάσουμε τα σπάνια πετρώματα

της ζώνης των Μαμωνιών.

Σε τούτες τις εύφορες κοιλάδες ο

άνθρωπος κατοίκησε από τα προϊστορικά

χρόνια. Αν και οι πρωταρχικές ονομασίες

δεν σώζονται, κάτι στα τοπία εξακολουθεί να

παραπέμπει στα χρόνια εκείνα, της πρώιμης

διαδ

ρομή

Πάφος, Αχέλεια, Κούκλια, Νικόκλεια, Χολέτρια, Σταυροκόννου Κελοκέδαρα, Σαλαμιού, Μέσανα, Αρμίνου, Φιλούσα, Πραιτώρι Άγιος Νικόλαος, Κέδαρες, Άγιος Γεώργιος, Μαμώνια, Φασούλα

Κοιλάδα Διαρίζου3συλλογικής μνήμης. Κάτι εδώ κάνει τη

διαδρομή γοητευτική. Σε κάθε χιλιόμετρο,

τα στοιχεία του κύκλου της γονιμότητας

αναδεικνύονται με εικόνες, αρώματα και ήχους.

Σε κάθε μικρή εξερεύνηση του περιβάλλοντος

χώρου, ευρήματα-μνημεία μαρτυρούν τη

λατρεία της. Και η Αφροδίτη κληροδοτεί τον

τόπο της στην Παναγία, μητέρα των σημερινών

πιστών.

34

Kαι κάτι περισσότερο: θα

ανακαλύψουμε τους τόπους όπου η

γυναίκα-Θεά λατρεύτηκε και λατρεύεται

με θέρμη μέχρι σήμερα…

μια ξεχωριστή και τεκτονικά πολύπλοκη

συγκέντρωση εκρηξιγενών και ιζηματογενών

πετρωμάτων.

Αμπελώνες: Η διαδρομή αυτή δεν

διασχίζει κάποια περιοχή παραγωγής Οίνων

Ελεγχόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΟΕΟΠ).

Παρ’ όλα αυτά, τα κρασιά που παράγονται

εδώ είναι ιδιαίτερα αξιόλογα. Συναντούμε 18

διαφορετικές ποικιλίες οιναμπέλου με κύρια

ποικιλία το Μαύρο.


Μαραθεύτικο, Λευκάδα, Carignan, Mattaro,

Oellade, Cabernet Sauvignon, Cabernet Franc,

Alicante B., Grenache, Shiraz, Merlot

Λευκές ποικιλίες: Ξυνιστέρι, Palomino,

Chardonnay, Sultanα, Malaga

Η κοιλάδα Διαρίζου βρίσκεται στα δυτικά

- νοτιοδυτικά του όρους Τροόδους και

παίρνει το όνομά της από τον ποταμό που

την διασχίζει. Η κοιλάδα περιλαμβάνει

αρκετούς τύπους βιοτόπων σε μια σχετικά

μικρή περιοχή. Η χλωρίδα και πανίδα της

δεν έχει μελετηθεί λεπτομερώς αλλά μέχρι

τώρα έχουν καταγραφεί πολλά ενδημικά,

προστατευόμενα ή άλλα σημαντικά είδη.

Κατά μήκος της διαδρομής θα συναντήσουμε

δύο επισκέψιμα οινοποιεία.

Kλίμα: Η περιοχή χαρακτηρίζεται από ένα

σχετικά ήπιο κλίμα: Αρκετά ψυχρή το χειμώνα

και δροσερή το καλοκαίρι.

Εδάφη: Είναι το αποτέλεσμα εναποθέσεων

των ποταμών που πηγάζουν από την

οροσειρά του Τροόδους. Στην περιοχή

συναντούμε και την «Ζώνη Μαμωνιών»,


35

...και από τα «ζίβανα» ή στέμφυλα γίνεται η ζιβανία.

36

Περιστρέψετε το κρασί και μυρίστε

Περιστρέφοντας το κρασί στο ποτήρι

πετυχαίνετε την πλήρη απελευθέρωση

των αρωμάτων του, έτσι, μεγιστοποιείτε

την απόλαυση που αυτό σας προσφέρει.

Mετά την περιστροφή του οίνου σε

κολωνάτο ποτήρι, πλησιάστε αργά τη μύτη

σας στο άνω χείλος του ποτηριού και

προσπαθήστε να ανιχνεύσετε την ένταση,

τη φινέτσα, την πολυπλοκότητα και το

είδος των αρωμάτων του κρασιού. Kάντε

την ίδια κίνηση ξανά και ξανά, μέχρι να

νιώσετε πως έχετε λάβει με καθαρότητα

όλα τα αρωματικά σήματα του οίνου.

Mόνο μέσα από μια σταδιακή εξοικείωση

της μύτης σας με τα είδη των αρωμάτων,

που υπάρχουν στους διάφορους

τύπους οίνων, θα κατορθώσετε να

δημιουργήσετε μια παρακαταθήκη

αρωματικών αναμνήσεων, τις οποίες θα

επαναφέρετε στο προσκήνιο κάθε φορά

που δοκιμάζετε ένα νέο κρασί.

Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Ξεκινώντας από τον κυκλικό κόμβο του

αυτοκινητόδρομου στην Πάφο, κατευθυνόμαστε

προς τη Λεμεσό για έξι χιλιόμετρα, μέχρι την

έξοδο προς Αχέλεια (Β6). Κοντά βρίσκονται οι

πειραματικές φυτείες που διατηρεί το Ινστιτούτο

Γεωργικών Ερευνών.

Διατηρώντας ανατολική πορεία, προς Λεμε-

σό, για άλλα οκτώ χιλιόμετρα, περνούμε κάτω

από τον αυτοκινητόδρομο και πάνω από το

κομμάτι του Ξερού ποταμού, που κατεβαίνει από

το φράγμα του Ασπρόκρεμου μέχρι τη θάλασσα.

Στα αριστερά μας, συναντούμε την πάροδο προς

το χωριό Νικόκλεια. Στο σημείο αυτό βγαίνουμε,

από την έξοδο πριν τη γέφυρα, από το πέρασμα

του φράγματος. Ο δρόμος για τη Νικόκλεια βρί-

σκεται στη δυτική όχθη του Διαρίζου και ανηφο-

ρίζει στην πλαγιά της κοιλάδας μακριά από την

κοίτη. Σε μικρή απόσταση (τέσσερα χιλιόμετρα)

συναντάμε το χωριό, με θέα την πλατιά κοιλάδα

του ποταμού. Στην απέναντι πλαγιά, την ανατολι-

κή, αντίστοιχα προνομιακή, βρίσκεται ο αρχαίος

οικισμός της Παλαίπαφου, τα σημερινά Κούκλια,

το κέντρο λατρείας της Κύπριδας Θεάς Αφροδί-

της κατά τους αρχαίους χρόνους.

Αφήνοντας τη Νικόκλεια για τερματικό σταθ-

μό αυτής της περιδιάβασης, στρίβουμε αριστερά

μόλις φτάσουμε στο χωριό, στο δρόμο που

οδηγεί, αρχικώς, στη Χολέτρια, σε απόσταση 6

περίπου χιλιομέτρων. Οι πλαγιές καλύπτονται

από εποχιακές καλλιέργειες, ελαιώνες, λεμονό-

κηπους και περιβόλια με άλλα εσπεριδοειδή.

Ανηφορίζοντας προς τη Χολέτρια, στο

τοπίο εμφανίζονται βοσκοτόπια που αλλάζουν

χρώματα με τις εποχές, αμπελώνες, αμυγδαλιές,

ιθαγενή δέντρα της Κύπρου -πεύκα, κυπαρίσσια,

τρέμιθοι- αλλά και ξενόφερτα -ευκάλυπτοι.

Το χωριό Χολέτρια, που συναντούμε σ’ ένα

από τα πλατώματα της ανατολικής πλαγιάς της

κοιλάδας του Ξερού ποταμού, είναι κυριολεκτικά

πνιγμένο στο πράσινο. Τα περισσότερα σπίτια

είναι σύγχρονα και περιβάλλονται από κήπους,

περιβόλια με αμυγδαλιές και εσπεριδοειδή, από

ομάδες κωνοφόρων και ευκαλύπτων. Είναι ένα

μικρό χωριό, χαρακτηριστικό του μεγέθους των

πλείστων οικισμών της περιοχής.

Βγαίνοντας από το βόρειο άκρο του χωριού,

σε απόσταση τεσσάρων περίπου χιλιομέτρων,

συναντούμε τον οικισμό Σταυροκόννου. Πρόκει-

ται για ένα μικρό χωριό, που, σε αντίθεση με το

προηγούμενο, διατηρεί εν πολλοίς ανέπαφη την

αρχιτεκτονική του, με τα χαρακτηριστικά παρα-

δοσιακά «μακρυνάρκα» να έχουν δεχτεί περιο-

ρισμένες παρεμβάσεις, λες και η εικόνα πάγωσε

κάποια στιγμή τη δεκαετία του ’70 ή του ’80. Το

τοπίο που περιβάλλει το χωριό, με κατεύθυνση

βόρεια, διατηρεί τα ίδια χαρακτηριστικά, μόνο

37

που η υψομετρική διαφορά αρχίζει να γίνεται

αισθητή, ενώ πυκνώνουν οι αμπελώνες.

Πέντε περίπου χιλιόμετρα παρακάτω θα

συναντήσουμε το χωριό Κελοκέδαρα, σε υψό-

μετρο που πλησιάζει στα 700 μέτρα. Είναι ένα

χωριουδάκι με βρύση στην είσοδο, με, ως επί το

πλείστον, παραδοσιακά χτίσματα. Και εδώ υπάρ-

χουν τυπικά δείγματα «μακρυναρκών», ορατά

και από το ύψος του δρόμου που ακολουθούμε.

Τα χαρακτηριστικά αυτά σπίτια απέκτησαν το

σχήμα τους λόγω της συνήθειας των οικογενει-

ών της περιοχής να προσθέτουν ένα νέο δωμά-

τιο δεξιά ή αριστερά της υφιστάμενης οικίας για

κάθε νιόπαντρο τέκνο.

Από τα Κελοκέδαρα, στρίβοντας αριστερά,

μπορεί κανείς να επισκεφθεί το ανακαινισμένο

μοναστήρι της Παναγίας του Σίντη, περίπου τρία

χιλιόμετρα δυτικά του χωριού, στο βάθος της

κοιλάδας του Ξερού, στην απέναντι όχθη. Ο δρό-

μος είναι δύσβατος και προϋποθέτει αυτοκίνητο

με τετρακίνηση.

Εξακολουθώντας με βορεινή κατεύθυνση, ο

δρόμος σκαρφαλώνει αγκαλιάζοντας απότομες

πλαγιές. Περιστρέφεται αρμονικά με άλλοτε

απότομες κι άλλοτε πλατιές ράχες του βουνού,

αποκαλύπτοντας σε πολλά σημεία μιαν εκθαμ-

βωτική θέα της κοιλάδας του ποταμού, αριστερά

στο βάθος. Οι πλαγιές, κάποιες προσβάσιμες

σε μερικά σημεία, αλλού με βαθιές χαράδρες,

στολίζονται από αμπελώνες, ελιές, φάρμες και

βοσκοτόπια με χαμηλή βλάστηση - αλλά και δα-

σύλλια κυπαρισσιών, πεύκων και ευκαλύπτων.

Πριν ακόμη συναντήσουμε τη Σαλαμιού,

στα μισά περίπου των έξι χιλιομέτρων που χω-

ρίζουν τα δυο χωριά, ο δρόμος μας προσφέρει

μια θαυμαστή διπλή θέα: αριστερά μας (δυτικά)

απλώνεται η κοιλάδα του Ξερού και δεξιά μας

η κοιλάδα του Διαρίζου, από υψόμετρο 700

σχεδόν μέτρων.

Στο χωριό Σαλαμιού οικισμός και καλλι-

έργειες δεσπόζουν της κοιλάδας του Διαρίζου

στα ανατολικά. Ακριβώς έξω από το χωριό,

στα αριστερά, θα βρείτε ένα χώρο με παγκάκια,

38

τραπέζια και σκέπαστρα, με θέα την κοιλάδα του

Ξερού αυτή την φορά. Λίγο πιο κάτω, στο σταυ-

ροδρόμι πριν το χωριό και στα αριστερά, υπάρ-

χει ένας άλλος χωματόδρομος, που οδηγεί στην

Παναγία του Σίντη, ενώ στα δεξιά βρίσκεται ένας

μικρός, αγροτικός χωματόδρομος, που οδηγεί

στη ράχη Λακριά και στο ομώνυμο οινοποιείο.

Η ράχη αυτή, που υψώνεται 40 με 50 μέτρα

πιο ψηλά από το χωριό και καλύπτει μισό με ένα

τετραγωνικό χιλιόμετρο, είναι κατάμεστη από

αμπελώνες, ενώ θάμνοι, χαμηλή βλάστηση και

αραιά δέντρα καλύπτουν τα δύσβατα ή πολύ

βραχώδη σημεία. Τα αμπέλια είναι φυτεμένα σε

διάφορα επίπεδα, με διάφορες κλίσεις, σε μια

προνομιακή θέση με πολύωρη ηλιοφάνεια. Αν

και άνυδρα, ριζωμένα σε βραχώδες έδαφος, τα

σταφύλια της Λακριάς - όπως της περιοχής γενι-

κότερα - παραδοσιακά αποδίδουν κρασιά πολύ

καλής ποιότητας και -παλαιότερα- σταφίδες.

Το οινοποιείο «ΛΑΚΡΙΑ» είναι ιδιοκτησία

του κοινοτάρχη Σαλαμιού, Κωστάκη Αυγουστή,

ο οποίος κατάγεται από οικογένεια που παρα-

δοσιακά ασχολείται με την αμπελουργία και

τα αμπελοοινικά προϊόντα. Πρόκειται για ένα

οινοποιείο περιορισμένης παραγωγικής δυ-

νατότητας, το οποίο στοχεύει στην οινοποίηση

ποιοτικών κρασιών, αξιοποιώντας την ιδιόκτητη

παραγωγή, αλλά και την παραγωγή της ευρύ-

τερης περιοχής. Παράγει τέσσερα κρασιά, ένα

λευκό ξηρό από ντόπιο Ξυνιστέρι, ένα κόκκι-

νο ξηρό από ντόπιες και ξένες ποικιλίες, ένα

«Cabernet Sauvignon» κι ένα ροζέ από Μαύρο

σε συνδυασμό με Ξυνιστέρι. Για μεγάλες ομάδες

επισκεπτών είναι καλύτερα να γίνει προσυνεν-

νόηση. Η ξενάγηση, που γίνεται στα αγγλικά και

στα ελληνικά, καταλήγει σ’ ένα διαμορφωμένο

χώρο, όπου γίνεται η γευστολόγηση. Στο χώρο

λειτουργεί και κατάστημα αποκλειστικά με τα

προϊόντα του οινοποιείου.

Η Σαλαμιού είναι ένα από τα παραδοσιακά

μεγάλα χωριά και κατοικείται ανελλιπώς τις

τελευταίες τέσσερις με πέντε χιλιάδες χρόνια.

Με αρκετές διατηρητέες οικίες, κι ακόμα περισ-

σότερες ανακαινισμένες, αποτελεί μια μοναδική

Πάρτε μια γουλιάEπιτέλους! Ήρθε η ώρα να πιούμε

το κρασί. Πάρτε λοιπόν μια καλή γουλιά

τόση ώστε να γεμίσει το στόμα κατά

το ένα τρίτο περίπου. Προσοχή! Mην

καταπιείτε το κρασί αμέσως. Δώστε του

χρόνο. Aφήστε το να περάσει απ’ όλα τα

σημεία της γλώσσας, πάνω στην οποία

βρίσκονται τοποθετημένες οι θηλές που

είναι υπεύθυνες για την αναγνώριση των

τεσσάρων γεύσεων - του γλυκού, του

ξινού, του αλμυρού και του πικρού. H

γλυκιά γεύση εντοπίζεται στο μπροστινό

άκρο της γλώσσας, γι’ αυτό και γίνεται

γρήγορα αντιληπτή, η ξινή βρίσκεται λίγο

πιο πίσω, στα πλάγια της γλώσσας, και

η πικρή είναι τοποθετημένη στο πίσω

μέρος, γι’ αυτό και γίνεται αισθητή με

την κατάποση. Όσο για την αλμυρή, είναι

μια γεύση που σπανιότατα εμφανίζεται

σε κάποιον οίνο. Το μεγάλο μυστικό της

γεύσης κρύβεται όμως στο πίσω μέρος

του στόματος, σε μια κοιλότητα που στην

ουσία είναι μέρος της μύτης. Bλέπετε,

αυτό που νομίζουμε πως είναι γεύση

στην πραγματικότητα είναι σ’ ένα μεγάλο

ποσοστό άρωμα, καθώς η στοματική

κοιλότητα επικοινωνεί με το κέντρο

όσφρησης, στο οποίο μεταφέρονται όλα

τα αρωματικά σήματα. Kρατήστε λοιπόν

το κρασί στο στόμα και προσπαθήστε

ταυτόχρονα να εισπνεύσετε (από το

στόμα) λίγο αέρα. Aυτό θα βοηθήσει

να εκδηλωθούν πιο έντονα όλα τα

αρώματά του. Mιμηθείτε για λίγο το

μάσημα, αφήστε το κρασί να καλύψει

ολόκληρη την επιφάνεια της γλώσσας,

των δοντιών και των ούλων, προτού

εκδώσετε την τελική ετυμηγορία σας.

Σας αρέσει ή όχι;

39

έκθεση λαϊκής αρχιτεκτονικής, που καλύπτει

μια πλατιά περίοδο και παρουσιάζει παράδοση

αιώνων. Ένα παραδοσιακό διώροφο από αυτά

τα κτίρια στεγάζει και μια ταβέρνα με εξωτερική

σκάλα και εξώστη. Θα το βρείτε στο δρόμο της

εκκλησίας, πολύ κοντά στο κέντρο του χωριού

με την ανακαινισμένη βρύση και την πλατεία του

με τα καφενεία και τα εμπορικά μαγαζάκια.

Στη Σαλαμιού, σε ένα σημείο με βρύση κα-

τάλληλο για ολιγόλεπτη στάση, στέκει αγέρωχος

«Ο κυπάρισσος», ένα δέντρο που φαντάζει θεό-

ρατο και μετρά πάνω από επτάμισι αιώνες ζωής.

Την ύπαρξή του αφιέρωσαν οι κάτοικοι στην

Παναγία. Από τα ψηλότερα σημεία του χωριού,

όπως το λόφο του κλειστού σήμερα σχολείου,

το μάτι αφήνεται σε ελεύθερη πτώση 800 μέ-

τρων ώς το βάθος της κοιλάδας του Διαρίζου,

του ποταμού του οποίου τις πηγές ονόμαζαν οι

αρχαίοι «εκατόστομες ροές», του ποταμού που

πηγάζει δηλαδή από εκατό ρεματιές.

Πολύ κοντά, σε μια περιοχή κατάφυτη με

περιβόλια, αμπελώνες και κήπους, βρίσκεται,

επίσης, το μοναστήρι της Παναγίας της Σαλα-

μιώτισσας, του οποίου η εκκλησία είναι 500

περίπου χρόνων.

Ο δρόμος, με βόρεια κατεύθυνση, οδηγεί

σύντομα (δύο χιλιόμετρα) στα Μέσανα, ένα μι-

κρό και γραφικό χωριό πνιγμένο στο πράσινο,

στα όρια του δάσους Τροόδους, στο ψηλότερο

κομμάτι της διαδρομής μας. Από εκεί η διαδρο-

μή συναντά την Αρμίνου (τρία χιλιόμετρα), στις

δυτικές πλαγιές της κοιλάδας του Διαρίζου, ένα

χωριό ανάλογο του προηγούμενου, λιγότερο

όμως πυκνοκτισμένου. Από το σημείο αυτό

ο δρόμος κατηφορίζει ανατολικά στο βάθος

της κοιλάδας, περνά επάνω από το ποτάμι και

καταλήγει στη Φιλούσα, πέντε χιλιόμετρα από

την Αρμίνου, στην ανατολική, πια, όχθη του

Διαρίζου. Το περιβάλλον είναι καταπράσινο, με

πολλούς αμπελώνες και περιβόλια.

Σε απόσταση αναπνοής από τη Φιλούσα

κείτεται το χωριό Πραιτώρι. Πρόκειται για ένα

μικρό και γραφικό οικισμό χαμένο μέσα στα

περιβόλια, στα αμπέλια και στα κωνοφόρα.

Στη συμβολή με το δρόμο F616 (από τον Άγιο

Γεώργιο, νότια, προς τον Άγιο Νικόλαο και το

Τρόοδος, βόρεια), στρίβουμε αριστερά προς

τα πάνω και σύντομα (δύο χιλιόμετρα) θα συ-

ναντήσουμε το οινοποιείο «ΝΕLΙΟΝ WINES».

Ιδιοκτησίας του ζεύγους Νεοφύτου και Ελένης

Ιωάννου, στεγάζεται σε ένα κτίριο σύγχρονο μεν

αλλά με παραδοσιακή όψη σε ένα ύψωμα με θέα

το χωριό. Είναι περιτριγυρισμένο από αμπελώ-

νες. Το «ΝΕLΙΟΝ» είναι ένα μικρό οινοποιείο, η

παραγωγή του οποίου διατίθεται αποκλειστικά

από το χώρο του. Τα κρασιά του συνδυάζουν

ντόπιες και ξένες ποικιλίες από ιδιόκτητους

αμπελώνες και επιλεγμένη παραγωγή της περι-

οχής και καλύπτουν προτιμήσεις που ξεφεύγουν

από τις παραδοσιακές των Κυπρίων, προσφέ-

ροντας, πέρα από τα κόκκινα και τα λευκά ξηρά,

40

επιλογές σε γλυκά και ημίγλυκα κρασιά, λευκά,

ροζέ και κόκκινα. Η ξενάγηση, που γίνεται στα

ελληνικά και στα αγγλικά, περιλαμβάνει επίσης

ελεύθερη δοκιμή των προϊόντων. Μπορεί να

δεχθεί μεγάλο αριθμό επισκεπτών, ενώ στο κα-

τάστημα προσφέρονται και μικρογεύματα.

Δύο χιλιόμετρα μετά το οινοποιείο ο δρό-

μος, με βόρεια κατεύθυνση, συναντά το χωριό

Άγιος Νικόλαος. Πρόκειται για ένα σχετικά μεγά-

λο χωριό, με τους αμπελώνες και τα περιβόλια

του να εκτείνονται μέσα στο δάσος, αρκετά γρα-

φικό, με τον πράσινο κώνο στην κορυφή ενός

μιναρέ, να ξεχωρίζει πάνω από τις σκεπές.

Η περιοχή τριγύρω προσφέρει αριθμό γεφυ-

ριών που αξίζει να επισκεφθείτε: έξι χιλιόμετρα

πιο βόρεια, μέσα στο δάσος, βρίσκεται το ενετι-

κό γεφύρι του Τζιελεφού, στον ποταμό Διάριζο.

Μέσα στο δάσος υπάρχουν επίσης τα γεφύρια

της Ρουθκιάς, στον Ξερό ποταμό (έξι χιλιόμετρα

δυτικά του Τζιελεφού) και της Ελιάς, σε παραπό-

ταμο του Διαρίζου.

Από τον Άγιο Νικόλαο κατηφορίζουμε πίσω

προς το Πραιτώρι, και, συνεχίζοντας νότια, θα

συναντήσουμε σε απόσταση τριών χιλιομέτρων

το χωριό Κέδαρες. Ακόμη ένα γραφικό αμπε-

λουργικό χωριό, επίσης πνιγμένο στο πράσινο,

στην ανατολική πλαγιά της κοιλάδας πλέον, σε

σχετικά μικρή υψομετρική διαφορά από την κοίτη

του Διαρίζου.

Aν σκοπεύετε να δοκιμάσετε πολλά

κρασιά στη σειρά και θέλετε, από τη μια,

να διατηρήσετε καθαρό το μυαλό και την

κρίση σας και, από την άλλη, να φύγετε

από τον χώρο της γευσιγνωσίας όρθιοι

και όχι ξαπλωτοί, ένα έχετε να κάνετε:

μην τα πιείτε, εκτός από το τελευταίο -

αν φυσικά σας αρέσει!

Διαφορετικά, αν πρόκειται να

δοκιμάσετε ένα και μόνο κρασί,

προχωρήστε άφοβα. Aφήστε το κρασί

να κατηφορίσει όλη τη διαδρομή μέχρι

το στομάχι σας και απολαύστε τη μικρή ή

μεγάλη γευστική εντύπωση που αφήνει

στον ουρανίσκο, κάτι που καλούμε

«επίγευση».

Γευσιγνωσία

Ο δρόμος κατηφορίζει για τα επόμενα πέντε

χιλιόμετρα, και ξαναπερνά στη δυτική όχθη στο

ύψος του πολύ μικρού και σχεδόν εγκαταλε-

λειμμένου οικισμού Κιδάσι. Το τοπίο αυτό, που

ακολουθεί την κοίτη του Διαρίζου, προσφέρει

μια συναρπαστική διαδρομή, με την πυκνή βλά-

στηση στα αριστερά του δρόμου κατά μήκος

του τρεχούμενου νερού, κάποτε καλλιεργειών

και κάποτε απότομων πλαγιών στα δεξιά. Κοντά

βρίσκονται οι «Βράχοι των Χασαμπουλιών», μια

αξιοθαύμαστη φυσική παραδοξότητα. Αυτοί οι

δύο υπερμεγέθεις ογκόλιθοι έχουν γείρει

και, ακουμπώντας ο ένας στον άλλο,

αφήνουν ανάμεσά τους πέρασμα!

Πήραν το όνομά τους από τρεις

φυγόδικους ληστές που, κυνηγη-

μένοι από τις Αρχές, γύρεψαν και

βρήκαν καταφύγιο εκεί στα τέλη

του 19ου αιώνα.

41

Σε συνολική απόσταση δεκατεσσάρων χι-

λιομέτρων από το χωριό Κέδαρες συναντούμε

τον οικισμό Άγιος Γεώργιος, σε ένα ιδιαίτερα εύ-

φορο σημείο της κοιλάδας, ακριβώς δίπλα στην

κοίτη. Το χωριό Μαμώνια, ο επόμενος σταθμός,

βρίσκεται σε απόσταση τριών με τεσσάρων χι-

λιομέτρων νοτιότερα. Η περιοχή εδώ έδωσε το

όνομά της σε μία ξεχωριστή και τεκτονικά πολύ-

πλοκη συγκέντρωση πετρωμάτων, που χαρακτη-

ρίζουν τη ζώνη (ή το σύμπλεγμα) «Μαμωνιών».

Τα συγκεκριμένα πετρώματα της «Ομάδας Δια-

ρίζου» είναι εκρηξιγενή (λάβα) και ιζηματογενή

(ανακρυσταλλωμένοι ασβεστόλιθοι).

Ένα χιλιόμετρο νοτιότερα από τα Μαμώνια

θα συναντήσουμε τον οικισμό Φασούλα, μοι-

ρασμένο στις δύο όχθες του Διαρίζου, ο οποίος

διατρέχει το κέντρο του χωριού.

Ο επόμενος σταθμός, πέντε χιλιόμετρα

νοτιότερα, είναι η Νικόκλεια. Πριν τη φτάσουμε,

θα συναντήσουμε στα δεξιά του δρόμου ένα

όμορφα ανακαινισμένο ξενώνα. Πρόκειται για

ένα κτίριο παραδοσιακής αρχιτεκτονικής που

αρχικά λειτουργούσε σαν χάνι και αργότερα σαν

καφενείο, προτού εγκαταλειφθεί για τριάντα και

πλέον χρόνια. Προσφέρεται σαν βάση εξερεύ-

νησης του αρχαιολογικού χώρου των κοντινών

Κουκλιών, του Ιερού της Αφροδίτης, του φράγ-

ματος Ασπρόκρεμμου και του εγκαταλελειμμέ-

νου χωριού Σουσκιού, όπου ανακαλύφθηκαν

σταυρόσχημα αγαλματίδια από στεατίτη της

χαλκολιθικής εποχής. Κοντά βρίσκεται επίσης

ένα σημαντικότατο νεολιθικό νεκροταφείο, όπου

η σκαπάνη των αρχαιολόγων έφερε στο φως

της μέρας άθικτους τάφους, τα κτερίσματα των

οποίων εμπλούτισαν σημαντικά το Κυπριακό

Μουσείο.

Σαν τελικό σταθμό πριν την επιστροφή στην

Πάφο συναντούμε ξανά τη Νικόκλεια, το χωριό

που σηματοδότησε την έναρξη της ανάβασής

μας το πρωί. Είναι ένα όμορφος οικισμός, ίσως

αποτείοντας φόρο τιμής στη δόξα του αρχαίου

Βασιλιά της Πάφου Νικοκλή, από τον οποίο

πήρε το όνομά του. Aφού χαρούμε έναν καφέ

εδώ, για να ξεπλύνουμε τη γεύση του κρασιού

στα χείλη, θα επιστρέψουμε στην αφετηρία μας

γεμάτοι με τις θαυμαστές γνώσεις, εικόνες και

γεύσεις που μας πρόσφερε η διαδρομή κατά μή-

κος του μικρού, αλλά τόσο «πλούσιου» ποταμού

Διαρίζου.

43

35

80



ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΝΙΚΟΚΛΗΣ

26432211, 99309279

Νικόκλεια, Πάφος

ΣΤΟΥ ΒΙΟΛΑΡΗ

26442929, 99413898

Aγίας Βαρβάρας 1, Σαλαμιού, Πάφος

45

ΕΝΑΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΖΕΥΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΠΕΡΙΗΓΗΤΗ

«Οία η μορφή, τοιάδε η ψυχή», έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες. Πίστευαν ακράδαντα ότι ένα όμορφο παρουσιαστικό δεν μπορεί παρά να κρύβει έναν όμορφο κόσμο. Πουθενά δεν ισχύει αυτό περισσότερο από την περιοχή «Κρασοχωριών Λεμεσού». Είναι παραδοσιακά το πρόσωπο της ψυχής των κρασιών του νησιού. Και είναι πανέμορφη.

Πανέμορφη όχι μόνο σε φυσικό τοπίο. Όχι μόνο σε ελκυστική λαϊκή αρχιτεκτονική. Και σίγουρα όχι μόνο για τις πολλές ξεχωριστές της γεύσεις. Η περιοχή Κρασοχωριών Λεμεσού λάμπει με έναν τρόπο που ελκύει τον απαιτητικό σύγχρονο ταξιδιώτη, που αποζητεί μια εκλεπτυσμένη εμπειρία. Εκείνον που αντιλαμβάνεται ότι το κρασί δεν είναι απλά κάτι για να πιεις, αλλά τρόπος ζωής. Εκείνον που θα εκτιμήσει περισσότερο ένα ποτήρι από τις τοπικές ποικιλίες στο πατροπαράδοτο περιβάλλον τους.

Η οινική αυτή ζώνη απαρτίζεται από είκοσι χωριά που στολίζουν τις νότιες πλαγιές του όρους Τροόδους. Αποτελεί την τέταρτη περιοχή Οίνων Ελεγχόμενης Ονομασίας Προέλευσης στην Κύπρο. Oι γεωγραφικές και κλιματολογικές συνθήκες της ζώνης ευνοούν την ανάπτυξη των δύο βασικών γηγενών

Λεμεσός, Κολόσσι, Ερήμη, Καντού, Σούνι-Ζανακιά, Πάνω Κιβίδες Άγιος Αμβρόσιος, Λόφου, Βουνί, Κοιλάνι, Πέρα Πεδί, ΜανδριάΚάτω Πλάτρες, Όμοδος, Βάσα, Μαλιά, Άρσος, ΠάχναΑνώγυρα, Αυδήμου

Κρασοχώρια Λεμεσού4διαδρομή 4ποικιλιών οιναμπέλου, του «Μαύρου» και του «Ξυνιστεριού».

Σαν σύγχρονος Οδυσσέας σε αναζήτηση Ιθάκης, ανεβείτε στη φιλόξενη βουνοσειρά απολαμβάνοντας τα πάντα γύρω σας. Αλλά μη βιαστείτε. Όπως είπε και ο Καβάφης, «…να εύχεσαι να είναι μακρύς ο δρόμος.» Το ταξίδι είναι η ίδια η ανταμοιβή, και είναι μια ανταμοιβή πλούσια, γενναιόδωρη σε δώρα για το πνεύμα και το σώμα. Γραφικά παλιά καφενεία και ταβέρνες ακολουθούν το μονοπάτι και συμπληρώνουν ταιριαστά την ξεχωριστά παρθένα φύση. Τα μέρη με ιστορικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον ανθούν και το εξεταστικό πνεύμα αγαλλιάζει. Και τελικά, και εξίσου σημαντικά, ο δρόμος είναι στρωμένος με μικρά και μεγάλα οινοποιεία, το κάθε ένα ξεχωριστό με έναν δικό του τρόπο. Ο κοινός παρονομαστής είναι η φιλοξενία των κατοίκων της περιοχής. Όπου κι αν πας οι κάτοικοι σε καλοδέχονται με αληθινή θέρμη και ειλικρινές ενδιαφέρον να σε ευχαριστήσουν. Ο Ξένιος Ζευς, ο προστάτης της φιλοξενίας στο αρχαίο πάνθεον ζει και βασιλεύει στην περιοχή Κρασοχωρίων Λεμεσού. Αλλά είναι ένας σύγχρονος Ζευς, με ένα κριτικό μάτι για τα ωραία πράγματα της ζωής.

46

Όπως είπε και ο Καβάφης, «…να εύχεσαι να είναι μακρύς ο δρόμος.» Το ταξίδι είναι η ίδια η ανταμοιβή, και είναι μια ανταμοιβή πλούσια, γενναιόδωρη σε δώρα για το πνεύμα και το σώμα.

Το καλοκαίρι όμως μεγάλο μέρος της περιοχής

διατηρείται δροσερό.

Εδάφη: Στην πλειοψηφία τους είναι αβαθή

ως σχετικά βαθιά χαλικώδη με μεγάλες αλλά

συνήθως ομαλές κλίσεις. Ενδείκνυνται για

καλλιέργεια οινοποιήσιμων αμπελιών.

Αμπελώνες: Τα είκοσι χωριά που στολίζουν

την διαδρομή ανήκουν στην τέταρτη περιοχή

Οίνων Ελεγχόμενης Ονομασίας Προέλευσης

(ΟΕΟΠ). Εδώ καλλιεργούνται 23 διαφορετικές

ποικιλίες οιναμπέλου.


Μαραθεύτικο, Carignan, Mattaro, Oellade,

Cabernet Sauvignon, Cabernet Franc, Alicante

B., Grenache, Shiraz, Merlot, Λευκάδα

Λευκές ποικιλίες: Ξυνιστέρι, Palomino,

Malvasia L., Malvasia G., Sauvignon Black,

Sauvignon Blanc, Riesling, Semillion,

Chardonnay, Malaga

Η διαδρομή διασχίζει μια περιοχή που

κείται στις νότιες πλαγιές της οροσειράς

του Τροόδους. Ξεχωρίζει για πληθώρα από

αξιόλογα είδη χλωρίδας και πανίδας.

Η γεωλογία της περιοχής παρουσιάζει

παγκόσμιο ενδιαφέρον αφού αποτελεί ένα

οφιολιθικό σύμπλεγμα που σχηματίστηκε πριν

από 90 εκατομμύρια χρόνια, 8,000 μέτρα

κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Η διαδρομή διανύει μια παραδοσιακά

αμπελουργική περιοχή με μεγάλα κρασοχώρια.

Oι γεωγραφικές και κλιματολογικές συνθήκες

της ευνοούν την ανάπτυξη των δύο βασικών

γηγενών ποικιλιών οιναμπέλου, του «Μαύρου»

και του «Ξυνιστεριού». Κατά μήκος της

διαδρομής θα συναντήσουμε δέκα επισκέψιμα

οινοποιεία.

Kλίμα: Το υψόμετρο της περιοχής ανεβαίνει

και μέχρι τα 1,100 μ. Σαν αποτέλεσμα οι

χειμώνες στα υψηλότερα είναι ψυχροί.


47

Η μεγάλη στιγμή! Η ώρα που

το κρασί θα κληθεί να προσφέρει

ευχαρίστηση στις αισθήσεις μας. Μετά

από μια μακρά πορεία, που ξεκινά από

το αμπέλι, προχωρά στην οινοποίηση

και εκτείνεται μέχρι την ωρίμανση και

διανομή στην αγορά, το κρασί καταλήγει

στο τραπέζι μας, για να φέρει σε πέρας

την αποστολή του, που δεν είναι άλλη

από το να συνοδεύσει το φαγητό μας.

Το κρασί στο τραπέζι

ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Ξεκινώντας από τη Λεμεσό με δυτική κα-

τεύθυνση στον αυτοκινητόδρομο Α6 συναντού-

με την έξοδο προς το Κολόσσι, πρώτο σταθμό

της διαδρομής, στα επτά χιλιόμετρα περίπου.

Ο πρώτος παράδρομος που συναντούμε στα

αριστερά οδηγεί στο κέντρο του σύγχρονου

χωριού. Η περιοχή αυτή, που συνορεύει με το

βιότοπο και το ιδιόμορφο δάσος Ακρωτηρίου,

αφήνει εικόνες και μυρωδιές από πορτοκαλε-

ώνες, λεμονόκηπους αλλά και από χαρακτηρι-

στικά κυπαρίσσια, στοιχισμένα στις όχθες των

δρόμων.

Στο Κολόσσι μην αμελήσετε να επισκε-

φθείτε το άριστα διατηρημένο κάστρο, που

ανάγεται στην εποχή των Σταυροφόρων. Η

παράδοση θέλει το ιδιαίτερο κρασί της Κύπρου,

την «Κουμανδαρία», να οφείλει την προέλευση

του ονόματός του στους ιππότες που στάθμευ-

αν εδώ. Το φέουδό τους ονομαζόταν “Grande

Commanderie” και από εδώ το τοπικό κρασί

που τόσο αγάπησαν εξαγόταν σ’ όλες τις βασι-

λικές και εκκλησιαστικές αυλές της Ευρώπης.

Η Ερήμη, δεύτερος σταθμός, βρίσκεται δύο

χιλιόμετρα πιο πέρα, σχεδόν δεν γίνεται αντι-

48

ληπτή η διάβαση στα όριά της. Συνεχίζοντας

με δυτική πορεία διασχίζουμε το χωριό και

στην έξοδό του συναντούμε στα αριστερά μας

το Κυπριακό Οινομουσείο. Στεγάζεται σε μια

καλαίσθητη διώροφη αγροτική έπαυλη και μία

επίσκεψη εκεί θα ικανοποιήσει κάθε ερευνητικό

οινόφιλο πνεύμα!

Αφήνοντας την Ερήμη πίσω μας στρίβουμε

δεξιά και ξεκινούμε την ευχάριστη αναρρίχηση

στα βουνά. Προσπερνούμε το χωριό Καντού και

φτάνουμε στους οικισμούς Σούνι και Ζανατζιά

ή Ζανακιά. Στον τελευταίο ανακαλύπτουμε μια

κομψή πλατεία με πεύκα στο κέντρο, που σκιά-

ζουν ευεργετικά τα παγκάκια από κάτω.

Συνεχίζοντας την ανάβαση βλέπουμε να ξε-

προβάλλει ένα πευκόδασος. Στην κοιλάδα που

ακολουθεί εμφανίζεται το πρώτο χωριό που

σηματοδοτεί τα όρια της οινικής ζώνης. Είναι

οι Πάνω Κιβίδες, ένας σχετικά πρόσφατος οι-

κισμός, αφού είδε το φως της μέρας το 1971,

όταν οι κάτοικοι του χωριού αναγκάστηκαν να

μετακινηθούν από την πατροπαράδοτη γη τους

λόγω κατολισθήσεων του εδάφους. Παράλλη-

λα προς την κύρια οδό και περίπου 300 μέτρα

στα δεξιά βρίσκουμε ένα δρόμο που διατρέχει

τη λοφοσειρά. Η θέα είναι απερίσπαστη καθώς

το τοπίο ξετυλίγεται για πολλά χιλιόμετρα.

Λιγότερο από 4 χιλιόμετρα από τις Κιβίδες,

το δεύτερο χωριό της περιοχής Κρασοχωρίων

μας περιμένει. Είναι ο Άγιος Αμβρόσιος, που

μας προσφέρει μια θεαματική γεωγραφία,

συνδυάζοντας ψηλούς λόφους με φαράγγια.

Η αρχιτεκτονική του χαρακτηρίζεται από πα-

ραδοσιακά πετρόχτιστα σπίτια που φωλεύουν

κατά μήκος στενών δρόμων. Στο κέντρο του

χωριού ένα παραδοσιακό καφενείο καλωσορί-

ζει τον επισκέπτη με ένα εξώστη διαμορφωμέ-

νο πάνω στην κορυφογραμμή απέναντι. Η θέα

κάτω και απέναντι στα βουνά που μπλεδίζουν

στην απόσταση είναι συναρπαστική. Αλλά η

ιδιαίτερη χαρά του οινόφιλου ακούει στο όνο-

μα «ΓΑΙΑ ΟΙΝΟΤΕΧΝΙΚΗ». Το οινοποιείο, με

σταφύλια δικής του καλλιέργειας, παράγει ορ-

γανικό κρασί, πιστοποιημένο από την Ε.Ε. Αξίζει

να δοκιμάσετε το «Αμπελίδα», ένα δημοφιλές

κρασί λευκοκίτρινου χρώματος με πολύ απαλά

αρώματα, οινοποιημένο από την τοπική ποικι-

λία Ξυνιστέρι.

Αναχωρώντας από το χωριό βγαίνουμε

από τον Ε601 και στρίβουμε δεξιά κατευθυ-

49

νόμενοι προς το Βουνί. Η διαδρομή είναι πολύ

ευχάριστη με αμπέλια να στολίζουν το δρόμο

και από τις δύο πλευρές. Μια ελικοειδής πλάγια

οδός μας οδηγεί στο χωριό, που βρίσκεται

χτισμένο ανάμεσα στο Χα Ποτάμι και στον

Κρυό ποταμό. Αυτό μας προετοιμάζει για τους

φιδωτούς - αλλά και στενούς - δρόμους που

θα συναντήσουμε μέσα στο Βουνί. Τα σπίτια

πειθαρχούν στην παραδοσιακή ημιορεινή

αρχιτεκτονική, με έντονη χρήση πέτρας και

μικρές εσωτερικές αυλές. Κοντά στο κέντρο

του χωριού ανακαλύπτουμε έναν θεσπέσιο

εκδρομικό εξώστη χτισμένο σε μια στροφή

πλαγιάς με άπλετη θέα. Το βουνό κατηφορίζει

απότομα ενώ τρία μεγάλα δέντρα υψώνονται

αδελφωμένα προσφέροντας τη σκιά τους: ένας

ευκάλυπτος, ένα κυπαρίσσι και ένας πλάτανος.

Πολύ κοντά ολοκληρώνεται το ΟΙΝΟΛΟΓΙΚΟ

ΚΕΝΤΡΟ ΒΟΥΝΙΟΥ. Αποτελεί ένα απλόχωρο

σύμπλεγμα που χτίζεται στη ρίζα μιας πλαγιάς

πνιγμένης στους ευκαλύπτους. Το κεντρικό

κτίριο συμπληρώνουν ένα μικρό εξωτερικό

θεατράκι, κυλικείο, παιδική χαρά και παγκάκια

θέασης.

Το Βουνί είναι ένα από τα παλαιότερα

αμπελουργικά χωριά στην Κύπρο, πασίγνωστο

για τα ποιοτικά σταφύλια του. Σε περασμένα

χρόνια αποτελούσε σημαντικό περιφερειακό

οινικό κέντρο, που προσέλκυε μεγάλο αριθμό

εργατών από άλλες περιοχές την εποχή του

τρυγητού. Η τοπική ποικιλία Μαύρο διατηρεί

ποσοτικώς τα σκήπτρα της παραγωγής μέχρι

σήμερα, αλλά πολλοί νέοι αμπελώνες έχουν

φυτευθεί με επώνυμες ποικιλίες, όπως οι

Cabernet Sauvignon και Grenache. Εκτός από

οινολογικά ερεθίσματα το Βουνί προσφέρει

και πολιτιστικά ενδιαφέροντα, όπως όμορφες

παλιές εκκλησιές και το επισκέψιμο καταφύγιο

του «Κυπριακού Γαϊδουριού».

Καθώς πλησιάζουμε στον επόμενο προο-

ρισμό μας, το Κοιλάνι, οι κορφές του Τροόδους

υψώνονται περήφανα στο βάθος. Δεν θέλεις

να τελειώσει ο δρόμος, καθώς στριφογυρί-

ζει ανάμεσα σε ατέλειωτους αμπελώνες, σε

ανηφοριές και δόμες. Φτάνουμε στο χωριό 4

χιλιόμετρα αργότερα, και το βρίσκουμε περιτρι-

γυρισμένο από ψηλές πλαγιές με πλουσιότατο

πληθυσμό αμπελιών. Το Κοιλάνι αποτελεί στην

ουσία το επίκεντρο της περιοχής Κρασοχωριών

Λεμεσού, χτισμένο καθώς είναι στη βάση της

κορφής Αφάμης, που έδωσε το όνομά της σε

ένα δημοφιλές κρασί παλαιότερα. Είναι μία από

τις μεγαλύτερες αμπελουργικές κοινότητες και

δεν είναι τυχαίο ότι εδώ συναντούμε δύο οινο-

ποιεία: Το «ΑΓΙΑ ΜΑΥΡΗ», αρχικά γνωστό ως

οινοποιείο ΚΟΙΛΑΝΙ, που ιδρύθηκε το 1983

και έχει πλέον καθιερωθεί στα οινοποιητικά

δρώμενα της νήσου. Ένα από τα κορυφαία

κρασιά της Κύπρου παρασκευάζεται ακριβώς

εδώ. Το «Mosxatos», ένα γλυκύ λευκό, που

πρωτοπαρουσιάστηκε το 2004, εμφανίζει ένα

έντονο χρυσό χρώμα και εκρηκτικά, πυκνά και

50

ραφιναρισμένα αρώματα, που συμπληρώνονται

από ένα παχύ και λιπαρό στόμα με υποδειγματι-

κή ισορροπία.

Στον κύριο δρόμο χαμηλότερα του χωριού

θα συναντήσουμε το επισκέψιμο οινοποιείο

“VARDALIS KΙLANΙ WINERY”. Η μπροστινή

αυλή του δημιουργεί Βακχική ατμόσφαιρα, και

αυτή επιβεβαιώνεται στο εσωτερικό. Μπορείτε

να το επισκεφθείτε και τα Σαββατοκυρίακα,

και βεβαιωθείτε ότι δοκιμάζετε το «Vardalis

Marathe� iko», με μύτη που κυριαρχείται από

αρώματα ερυθρών φρούτων.

Υπάρχουν πολλά να γευθείτε στο Κοιλάνι

εκτός από κρασί και τα παράγωγά του, όπως το

Κυπριακό γλυκό «Παλουζές». Την πρώτη Κυ-

ριακή κάθε Οκτωβρίου γίνεται εδώ το φεστιβάλ

«Τα Αφάμια», όπου ο παλουζές προσφέρεται

δωρεάν. Η αρχιτεκτονική του χωριού, ενώ

παραμένει παραδοσιακή, με στενές αλλέες

και πέτρινα σπίτια (που σε πολλά θα δείτε τα

υπερμεγέθη πιθάρια που χρησιμοποιούνταν για

τη ζύμωση του οίνου παλαιότερα) παρουσιάζει

μια ξεχωριστή πινελιά με τη χρήση ασβεστώμα-

τος, χρώματος λουλακιού σε πολλούς τοίχους!

Υπάρχει ένα μικρό Αμπελουργικό Μουσείο που

προς το παρόν ανακαινίζεται και ένα Εκκλησια-

στικό Μουσείο στο οποίο επίσης φυλάσσεται η

κάρα της Αγίας Μαύρης, πολιούχου Αγίας του

χωριού. Μια επίσκεψη στο Κοιλάνι δεν είναι

σύντομη, αλλά αξίζει.

Καθώς κατευθύνεστε προς το Πέρα Πεδί,

τον επόμενο σταθμό της διαδρομής, βεβαιωθεί-

τε ότι δεν θα προσπεράσετε ένα θαύμα της φύ-

σης: ένας γιγαντιαίος πλάτανος, ακριβώς δίπλα

από το παρεκκλήσι της Αγίας Μαύρης, απλώνει

περήφανα τα κλαδιά του σε κάθε κατεύθυνση…

Η περίμετρος του κορμού κοντά στις ρίζες σε

αφήνει άφωνο, υπολογίζεται ότι είναι σχεδόν

8 μέτρα! Η ηλικία του εκτιμάται ότι είναι 800

ετών.

Το Πέρα Πεδί είναι εξίσου γνωστό για τα

αμπέλια και τα μήλα του. Με ένα μέρος του

αναρριχημένο στην πλαγιά, χαίρεται το πράσινο

και χαροποιεί τον επισκέπτη με γραφικά σπίτια

51

«Κόκκινο με κρέας, λευκό με ψάρι».

Όλοι θα έχετε ακούσει τον

«κανόνα». Πόσο σωστός, όμως, είναι;

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων

ένα ερυθρό κρασί ταιριάζει καλύτερα

με κρέας, απλούστατα γιατί οι

τανίνες ουσίες που περιέχονται στα

κόκκινα κρασιά ενώνονται με τις

πρωτεΐνες του κρέατος. Έτσι, όσο

πιο πολλές τανίνες διαθέτει ένα

κρασί τόσο πιο εύρωστο και πλούσιο

κρέας χρειάζεται. Tο κοτόπουλο, για

παράδειγμα, παντρεύεται καλύτερα

με ένα ελαφρύ ερυθρό κρασί, τα

υπόλοιπα λευκά κρέατα (χοιρινό,

κουνέλι, γαλοπούλα) με ένα ελαφρώς

πλουσιότερο κόκκινο και τα ερυθρά

κρέατα, όπως το βοδινό, το κυνήγι

κτλ. με έναν παλαιωμένο, σύνθετο και

γεμάτο γευστικά οίνο.

Τι γίνεται, όμως, με τα λευκά κρασιά;

Ένα λευκό κρασί μπορεί να

σταθεί ευκολότερα πλάι σ’ ένα πιάτο

από ψάρι, μαλάκια ή οστρακοειδή.

Ποιος είναι ο λόγος; Μα γιατί τα

θαλασσινά και τα λευκά κρασιά

έχουν πολλές ομοιότητες. Μοιάζουν

χρωματικά, πολλές φορές μοιάζουν

ως προς την ένταση, τη λεπτότητα

και την υφή της γεύσης τους.

52

φύση με πάμπολλα πεύκα. Σε υψόμετρο άνω

των χιλίων μέτρων, οι Κάτω Πλάτρες παραμέ-

νουν ένα δροσερό χωριό ακόμη και στο μέσο

του Αυγούστου. Αποτελεί έτσι δημοφιλή προο-

ρισμό για τους Κυπρίους, αν και δεν πλησιάζει

την αίγλη του «αδερφού» χωριού Πάνω Πλά-

τρες (όπου ο Νομπελίστας Σεφέρης έγραψε

τους στίχους του «… τ’ αηδόνια δεν σ’ αφήνου-

νε να κοιμηθείς στις Πλάτρες…»).

Πολύ κοντά στην εκκλησία του χωριού βρί-

σκεται το πανέμορφο οινοποιείο “LAMBOURI

WINERY”, αλλά οι επισκέψεις πρέπει να προσυ-

νεννοηθούν. Η μονάδα παράγει κρασί από το

1989 και ξεχωρίζει για το “Lambouri White”,

οινοποιημένο αποκλειστικά από Ξυνιστέρι, με

απλά, ξεκάθαρα αρώματα και ελαφρύ στόμα.

Για να συνεχίσουμε το ταξίδι μας επιστρέ-

φουμε στα Μανδριά και μετά αρχίζουμε να

κατεβαίνουμε σε μια κατεύθυνση νοτιοδυτική

προς το Όμοδος. Πριν φθάσει εκεί ο ταξιδιώτης

θα συναντήσει το Οινοποιείο «ΖΗΝΩΝ», που

αξίζει να επισκεφθείτε. Αυτή είναι μια σχετικά

μεγάλη μονάδα που τη χαρακτηρίζουν τα πολλά

παλιά εργαλεία που ο ιδιοκτήτης εκθέτει, δια-

γράφοντας τις τέσσερις γενεές της οικογένειάς

του στην παραγωγή κρασιού. Στην πραγματικό-

τητα αποτελεί ένα ανεπίσημο μουσείο! Το οινο-

ποιείο παρασκευάζει ένα ωραίο λευκό από την

ποικιλία Ξυνιστέρι. Το «Zenon White» έχει ένα

λευκοκίτρινο χρώμα, ευχάριστα, καθαρά και

κομψά αρώματα φρούτων και μια δροσιστική,

ισορροπημένη γεύση. Είναι ένα ιδιαίτερα προ-

σιτό κρασί για καθημερινή κατανάλωση.

κατά μήκος φιδωτών δρόμων. Δεν

παράγει πολλές ποσότητες σταφυ-

λιών πια και στους περισσότερους

αμπελώνες του καλλιεργείται η

τοπική ποικιλία Μαύρο, που παλαι-

ότερα ήταν με διαφορά το βασικό

αμπελουργικό προΐόν του νησιού.

Από εδώ ταξιδεύουμε βορειοδυ-

τικά παίρνοντας αριστερή στροφή. Ο

κύριος δρόμος θα μας φέρει στα Μανδριά

πριν συμπληρωθούν 6 χιλιόμετρα. Το χωριό

φωλιάζει αρκετά ψηλά σε ένα υψόμετρο 900

μέτρων και έτσι έχει ψηλή ετήσια βροχόπτωση.

Αυτό χαρίζει στα σταφύλια όγκο και προσδίδει

ξεχωριστή γεύση στα κρασιά που παράγονται

από αυτά. Οι κύριες ποικιλίες που καλλιεργού-

νται εδώ είναι το Μαύρο και το Ξυνιστέρι.

Το οινοποιείο «Μ. ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ» βρί-

σκεται εδώ, σε μικρή απόσταση από το κέντρο

του χωριού. Όπως και σε άλλα οικογενειακά

οινοποιεία, τα παραδοσιακά «εργαλεία του

επαγγέλματος» φυλάγονται και η χρήση τους

εξηγείται στον επισκέπτη. Ο πρώτος όροφος

του οινοποιείου βγάζει σε ένα εξώστη μεγάλο

όσο και το κάτω κτίσμα. Ιδανικός χώρος για

γευστικές δοκιμές! Η θέα είναι κυριολεκτικά

μεγαλοπρεπής. Πολύ κοντά, ένας απομονωμέ-

νος λοφίσκος σε καλεί να κάτσεις στο παγκάκι

κάτω από το μοναδικό πεύκο στην κορφή

του. Εκεί, μπορείτε να δοκιμάσετε το ερυθρό

«Castellani», αλλά και το ομώνυμο λευκό ξηρό.

Αφήνοντας τα Μανδριά κατευθυνόμαστε

βόρεια. Ο δρόμος μας φέρνει στις Κάτω Πλά-

τρες (5 χλμ.), διαβαίνοντας μέσα από παρθένα

53

Ξέρετε κανόνα χωρίς εξαίρεση; Όχι,

βέβαια. Έτσι και στην περίπτωσή μας.

Ανάλογα με τη γνώση, τη διάθεση και τη

φαντασία του καθενός, ο κανόνας που

υπαγορεύει πως τα ερυθρά πίνονται με

κρέας και τα λευκά με ψάρι, επιδέχεται

πολλές εξαιρέσεις. Και βεβαίως, οι

εξαιρέσεις αυτές οφείλονται, κυρίως,

στον τρόπο μαγειρέματος.

Αν λοιπόν σερβίρουμε το κοτόπουλο

με μια κόκκινη, πικάντικη σάλτσα, είναι

δύσκολο να ξεφύγουμε από τον κανόνα.

Αν όμως «ντύσουμε» το κοτόπουλο

με μια λευκή, απλή και χωρίς πολλές

εξάρσεις σάλτσα (από μανιτάρια λόγου

χάρη), τότε άνετα μπορούμε να το

συνδυάσουμε με ένα πληθωρικό λευκό

κρασί που ζύμωσε και ωρίμασε σε δρύινο

βαρέλι και, συνεπώς, διαθέτει πιο πυκνή

και στιβαρή γευστική παρουσία.

Αντίθετα, το ψάρι μπορούμε να το

συνδυάσουμε και με ελαφρύ κόκκινο

κρασί, νοουμένου ότι, από τη μια,

επιλέγουμε έναν λιπαρό εκπρόσωπο του

είδους, όπως ο ξιφίας, το χέλι, ο σολομός

κτλ, και, από την άλλη, τον μαγειρεύουμε

με έναν σχετικά πικάντικο τρόπο.

Η επόμενη στάση μας είναι ένα μοναδικά

εντυπωσιακό χωριό, το Όμοδος. Το οδόμετρο

του αυτοκινήτου δείχνει 72 χιλιόμετρα, καθώς

εισερχόμαστε σε ένα από τα πιο παραδοσιακά

μέρη της περιοχής… Το Όμοδος είναι χτισμένο

στη δυτική όχθη του Χα Ποτάμι σε μέσο υψόμε-

τρο 810 μέτρων και είναι περικυκλωμένο από

ψηλές βουνοκορφές. Η μέση ετήσια βροχόπτω-

ση είναι επίσης ψηλή (780 mm) και έχει σαν

αποτέλεσμα το έδαφος να μετατρέπεται σε ιδι-

αίτερα φιλόξενο, όχι μόνο για αμπελώνες αλλά

και για μια μεγάλη ποικιλία από φρουτόδεντρα,

όπως μηλιές, δαμασκηνιές, χρυσομηλιές, ρο-

δακινιές και αχλαδιές. Η κεντρική πλατεία του,

που παίρνει το όνομά της από το μοναστήρι του

«Τιμίου Σταυρού», είναι σήμερα ένα ευχάριστο

αμάλγαμα αναπαλαιωμένων κτιρίων, καφετε-

ριών, εστιατορίων και καταστημάτων που δια-

θέτουν δερμάτινα και παραδοσιακά κεντήματα.

Μην αμελήσετε μια επίσκεψη στον αναπαλαιω-

μένο «Ληνό» που υπάρχει εδώ!

Μετά το φιλόξενο Όμοδος η περιοδεία μας

συνεχίζει στο δρόμο Ε601 (Ερήμη - Λεμεσός).

Στην περιοχή θα συναντήσουμε το “LINOS

WINERY”, που παράγει πλήρη σειρά κρασιών

τόσο από τοπικές όσο και από ξένες ποικιλίες,

και καλοδέχεται τον επισκέπτη. Τα προϊόντα του

προέρχονται από σταφύλια ιδιόκτητων αλλά και

νοικιασμένων αμπελώνων, υπό τη φροντίδα

και επίβλεψη της οικογένειας του ιδιοκτήτη,

κ. Ηρόδοτου Ηροδότου. Ξεχωρίζουν το λευ-

κό ξηρό «Linos», από Riesling και Ξυνιστέρι,

ιδεώδες για το καθημερινό τραπέζι. Από το

οινοποιείο μπορείτε να θαυμάσετε την υπέρο-

χη θέα προς την ανατολή, την ασβεστολιθική

ράχη Αφάμης με τους περίφημους αμπελώνες,

και, χαμηλότερα, την τοποθεσία Κούπετρα, το

σημείο όπου πιθανώς βρισκόταν το αρχαίο βα-

σίλειο που μνημονεύει ο Βιτσέντζος Κορνάρος

στον «Ερωτόκριτο».

Συνεχίζοντας με νότια κατεύθυνση στον

Ε601 σύντομα συναντούμε την πάροδο δεξιά

προς Βάσα, τέσσερα περίπου χιλιόμετρα από το

Όμοδος. Ο δρόμος διασχίζει ένα ορεινό τοπίο

Οι ευχάριστες εξαιρέσεις

55

Στο χωριό θα βρείτε καφενεία, ταβέρνες

και Λαογραφικό Μουσείο με πολλά εκθέματα

και αρκετές πληροφορίες για την αμπελουργική

και οινική παράδοση. Ας μην ξεχνούμε ότι, πα-

λαιότερα, κάθε σπίτι του χωριού ήταν και οινο-

ποιείο. Ένας περίπατος στην κορυφή του λόφου

που δεσπόζει στο κέντρο του οικισμού θα μας

φέρει στο πρότυπο πολιτιστικό και συνεδριακό

κέντρο του χωριού, δίπλα στα αναπαλαιωμένα

κτίρια που στέγαζαν το σχολείο.

Ο δρόμος από τη Βάσα προς τη Μαλιά,

καθαρά αγροτικός (ακολουθεί πορεία παράλ-

ληλη με τον Ε601), διασχίζει αναρίθμητους

αμπελώνες στη δυτική πλαγιά της κοιλάδας του

Χα Ποτάμι, σε μια διαδρομή ανεπανάληπτης

ομορφιάς. Ο ταξιδιώτης θα βρει το χωριό στα

αριστερά του, περήφανο πάνω σε ένα ύψωμα,

και με ένα μιναρέ να ορθώνεται πάνω από τις

στέγες. Θυμίζει τη ζωή προ της Τουρκικής εισ-

βολής το 1974, όταν στο χωριό κατοικούσαν

Τουρκοκύπριοι.

Η Μαλιά είναι ένα από τα αμπελουργικά

χωριά που διατηρεί στο ακέραιο τον χαρακτήρα

του. Λιγότερο ανεπτυγμένο τουριστικά από το

Όμοδος και τη Βάσα, διατηρεί μια αυθεντική

προσωπικότητα και καλεί τον οινόφιλο να την

εξερευνήσει. Άξιο εξερεύνησης όμως είναι

και το οινοποιείο «ΚΤΗΜΑ ΚΕΟ», αν και η επί-

σκεψη πρέπει να προκαθορισθεί. Μία από τις

μεγαλύτερες περιφερειακές μονάδες στο νησί,

το οινοποιείο αυτό ανακαινίσθηκε το 1996, τη

με αμπελώνες διαμορφωμένους με πετρόκτι-

στες δόμες, ακόμα και σε σημεία τόσο απόκρη-

μνα που διερωτάσαι ποιος Θεός προστάτευε

τους ανθρώπους που τις κατασκεύασαν… ίσως

ο Διόνυσος να συμμάχησε με τον Δία;

Η Βάσα είναι ένα παραδοσιακό χωριό οι-

νοποιών με πολλές σήμερα αναπαλαιωμένες,

πετρόκτιστες οικίες. Στην είσοδο του οικισμού,

χαμηλά στα αριστερά, αξίζει να δείτε το αρχαίο

εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου. Λίγο πιο κάτω

στα δεξιά, μας περιμένει το “VASA WINERY”.

Το αναπαλαιωμένο κτίριό του λειτουργεί ως οι-

νοποιείο εδώ και τέσσερις γενιές… Ο τωρινός

ιδιοκτήτης, κ. Πάμπος Αργυρίδης, ανέπλασε

και επέκτεινε το οινοποιείο, εξοπλίζοντάς το με

τα πιο σύγχρονα μηχανήματα, διατήρησε όμως

τον χαρακτήρα του χώρου με αξιέπαινο μεράκι.

Εδώ ο οινόφιλος μπορεί να δει μουσειακά

εκθέματα - αυθεντικά σύνεργα καλλιέργειας,

πιθάρια, κοφίνια κ.ά. - και να μάθει για τις

παραδοσιακές μεθόδους αμπελουργίας και

οινοποίησης. Το οινοποιείο παράγει εξαιρετικά

κρασιά, μόνο από ιδιόκτητους αμπελώνες και

σε περιορισμένες ποσότητες. Ξεχωρίζουν το

ερυθρό ξηρό «Saint Timon» (από τις ποικι-

λίες Mataro και Cabernet Sauvignon) και το

επίσης ερυθρό ξηρό «Cabernet Sauvignon,

Κτήμα Αργυρίδη», με έντονη, πολύπλοκη μύτη

και πλούσιο στόμα, αλλά και το λευκό ξηρό

«Chardonnay», που ζυμώνεται και ωριμάζει σε

δρύινα βαρέλια από τη Γαλλία.

56

χρονιά που φυτεύτηκαν και 50 εκτάρια ιδιόκτη-

των αμπελώνων τόσο με γηγενείς όσο και με

ξενικές ποικιλίες οιναμπέλου. Από την πλατειά

γκάμα προϊόντων του οινοποιείου ξεχωρίζουν

το λευκό «Riesling», ενδεχομένως το καλύτερο

του είδους του που παράγεται στην Κύπρο, και

το επίσης λευκό «Ktima KEO Chardonnay», με

ελκυστική μύτη και ώριμα χαρακτηριστικά.

Διαβαίνοντας συνεχόμενα χωράφια από

αμπελώνες φθάνουμε τέσσερα χιλιόμετρα

μετά τη Μαλιά στο χωριό Άρσος. Λόγω της

ψηλότερης θέσης του είναι πνιγμένο στο πρά-

σινο. Το χωριό είναι χτισμένο παραδοσιακά,

από περίτεχνα πελεκητή πέτρα, στην ανατολική

πλαγιά της κοιλάδας. Το χώμα δεν είναι απο-

κλειστικά ασβεστολιθικό και γίνεται έντονη η

παρουσία κωνοφόρων γύρω από τα σπίτια και

τους αμπελώνες. Για το επισκέψιμο οινοποιείο

«NIKOLETTINO WINES» ακολουθούμε το δρό-

μο που περνάει έξω από το χωριό, δεξιά προς

την Πάφο. Σε μικρή απόσταση θα συναντήσου-

με το οινοποιείο στη δυτική πλαγιά, απέναντι

από το χωριό. Από τις βεράντες του μπορείτε

να θαυμάσετε τον συνοικισμό και τους αμπε-

λώνες τριγύρω, μέχρι το βάθος της κοιλάδας

και τις απέναντι πλαγιές. Το οινοποιείο χρησι-

μοποιεί σταφύλια από τοπικούς αμπελώνες για

να οινοποιήσει τα κρασιά του.

Δοκιμάστε το Ξυνιστέρι που παράγεται εκεί.

Το Άρσος, φημισμένο για τα αμπέλια και το

κρασί του, υπήρξε μεγάλο και εύπορο χωριό,

όπως μαρτυρούν τα σπίτια του, αλλά και κτίρια

όπως αυτό της παλιάς αγοράς, που σήμερα,

αναπαλαιωμένο, λειτουργεί ως ταβέρνα στο

κέντρο του χωριού, απέναντι από την εκκλησία,

ανάμεσα σε παραδοσιακά καφενεία. Στο χωριό

λειτουργεί και Λαογραφικό Μουσείο σε μια

όμορφη, διατηρητέα οικία.

Από το Άρσος επιστρέφουμε στη Μαλιά

και ακολουθούμε πορεία νοτιοανατολική. Οκτώ

περίπου χιλιόμετρα πιο μακριά θα στρίψουμε

δεξιά για τον επόμενο σταθμό, την Πάχνα. Είναι

ένα μεγάλο χωριό, αρκετά πιο χαμηλά, και απο-

τελεί ένα από τα περιφερειακά κέντρα της πε-

ριοχής. Οι δρόμοι γύρω από την Πάχνα διασχί-

ζουν πυκνούς αμπελώνες, όπως και ο δρόμος

που οδηγεί -μετά από εφτά περίπου χιλιόμετρα-

στην Ανώγυρα, το χωριό της «Ανεράδας», του

ποιητή Δημήτρη Λιπέρτη. Η διαδρομή που μας

έφερε εκεί διέσχισε αμπέλια διακοσμημένα με

αιωνόβιες ελιές και πολυάριθμες χαρουπιές,

σήμα κατατεθέν, θα λέγαμε, του χωριού.

Στην Ανώγυρα θα βρείτε καφενεία, ταβέρ-

νες, ξενώνες, θεματικό πάρκο ελιάς, Μουσείο

Παστελλιού αλλά και ενδιαφέρουσες

57

βιοτεχνίες. Η αρχιτεκτονική προδίδει το πέρα-

σμα πολλών διαφορετικών εποχών.

Στο χωριό θα βρούμε και το οινοποιείο

«ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΚΡΑΣΙΩΝ Α/ΦΟΙ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ»,

υπό τη διεύθυνση του κ. Νίκου Νικολαΐδη, που

συνδύασε την οικογενειακή παραδοσιακή γνώ-

ση στην αμπελουργία με την ακαδημαϊκή οινική

μόρφωση. Τα σταφύλια από τους οικογενεια-

κούς αμπελώνες συνδυάζονται και οινοποιού-

νται με σύγχρονες μεθόδους. Το οινοποιείο, με

ετήσια συνολική παραγωγή γύρω στις εκατό

χιλιάδες φιάλες, διαθέτει κρασιά από γηγενείς

και ξένες ποικιλίες, όπως το κόκκινο ξηρό Μα-

ραθεύτικο, το λευκό ξηρό Chardonnay και το

ενδιαφέρον Ροζέ Αφροδίνο.

Έξω από την Ανώγυρα ο δρόμος κατη-

φορίζει απότομα και μας οδηγεί στο άνοιγμα

της μικρής κοιλάδας της Αυδήμου. Το χωριό

βρίσκεται πολύ κοντά στον αυτοκινητόδρομο,

στο μέσο της απόστασης μεταξύ Λεμεσού και

Πάφου. Παρουσιάζει σχετική ανάπτυξη, ενώ

διατηρεί και παραδοσιακά στοιχεία. Σε πολύ

μικρή απόσταση θα βρείτε την απόμερη και

πολύ όμορφη παραλία Αυδήμου. Είναι ένας

αμμώδης κολπίσκος που καταλήγει σε βραχώ-

δεις μύτες, με τους αμπελώνες να πλησιάζουν

αρκετά στην ακτή.

Είναι μια όμορφη κατάληξη μιας όμορφης

διαδρομής, όπου άνθρωποι και τόπος σε προ-

σκαλούν να ανακαλύψεις τα φυσικά κάλλη, την

ιστορία αλλά και τους θρύλους. Μια περιοχή

της οποίας τα θέλγητρα έχουν ελκύσει πολ-

λούς, άσημους και σπουδαίους: λέγεται ότι ο

Σελίμ Β’ αποφάσισε να κατακτήσει την Κύπρο

αφού δοκίμασε το κρασί της, ενώ και για τους

κοινούς θνητούς λέγεται ότι, όποιος ανύπα-

ντρος πιει από τη βρύση της Ανώγυρας, δεν

ξαναφεύγει από το χωριό…

58

Και με τα ροζέ;

Τα επιδόρπια κρασιά, που

οφείλουν τη γλυκύτητά τους σε

σάκχαρα του σταφυλιού που μένουν

αζύμωτα, και όχι σε προσθήκη

ζάχαρης, όπως λανθασμένα

πιστεύεται, μπορούν να ταιριάξουν

ιδανικά με τα λογής-λογής γλυκά

που σερβίρονται στο τέλος κάθε

γεύματος.

Μπορούν ακόμη να

σερβιριστούν και από μόνα τους,

στο τέλος κάποιου γεύματος,

αντικαθιστώντας ένα γλυκό πιάτο.

Ένα ποτηράκι με Κουμανδαρία ή

ένα Μοσχάτο μπορούν άνετα να

αποτελέσουν το γκραν φινάλε μιας

γαστρονομικής βραδιάς.

Αλλά, τι να πούμε για το σχεδόν

ερωτικό πάντρεμα πολλών γλυκών

οίνων με τα επονομαζόμενα μπλε

τυριά, όπως το ροκφόρ, το στίλτον,

η γκορκοντζόλα και άλλα;

Γλύκες!

Τα ροζέ είναι τα πιο

παρεξηγημένα κρασιά του κόσμου.

Σπάνια θα τα δείτε να κερδίζουν

θέση σε κάποιο τραπέζι. Κι όμως!

«Το ροζέ με το μεζέ», λένε κάποιοι -

και ίσως δεν έχουν άδικο. Ένα καλό

ροζέ μπορεί να ταιριάξει θαυμάσια

με πολλούς κυπριακούς μεζέδες

αλλά και με πολλά θαλασσινά,

όπως οι γαρίδες, τα στρείδια,

οι αστακοί. Εξαιρετικά καλά τα

πάνε και με σολομό, αλλά και με

ζυμαρικά με σάλτσα από ντομάτα,

βασιλικό, θαλασσινά ή μανιτάρια.

Συνδυάζονται ακόμη άριστα με

πιάτα από την κινεζική, ινδική και

πολυνησιακή κουζίνα.

59


I.M. ΓAIA

ΟΙΝΟΤΕΧΝΙΚΉ ΛΤΔ

25943981, 99442472

Άγιοσ Αμβρόσιος

ΑΓΙΑ ΜΑΥΡΗ

25470225, 25370777

Κοιλάνι

VARDALIS

WINERY LTD

25470261, 25392198

99642255, Κοιλάνι

LAMBOURIS

WINERY LTD

70009463

Kato Platres

M. ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ

ΟΙΝΟΠΙΕΙΑ ΛΤΔ

25384121, 25422638

99824475, Μανδριά

ΖΗΝΩΝ ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΟ

25423555, 99492979

Όμοδος

NIKOLETTINO

WINERY

99437137

Arsos

VASA WINERY

25945999, 99588848

Βάσα

MALIA (KEO) LTD

25942131, 99692295

Μάλια

61


TAVERNAS / RESTAURANTS

80


LINOS WINERY

25422700

Όμοδος

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΚΡΑΣΙΩΝ

Α/ΦΟΙ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ ΛΤΔ

25333821, 99649655

Ανώγυρα

ΤΟ ΠΑΛΑΤΙ25943888, 99649139

Βάσα Κοιλανίου, Λεμεσός

ΛΟΦΟΥ25470202

Τσιντούρη, Λόφου, Λεμεσός

ΑΡΙΑΔΝΗ

25942185


ΚΑΜΑΡΕΣ

25470719

Ηλία Κανναόυρου, Λόφου, Λεμεσός

ΣΤΟΥ ΚΥΡ ΓΙΑΝΝΗ

25422100, 99308555

Όμοδος, Λεμεσός

ΣΤΑΥΡΟΣ

25422647, 99612772

Δημοκρατίας 24, Όμοδος, Λεμεσός

SKYLIGHT

25422244,

Οδός Φανερωμένης, Πλάτρες, Λεμεσός

FOREST PARK BLUE

25421751

Πλάτρες, Λεμεσός

62

ΑΓΟΡΑ

99630077, 99325396

Πλατεία Απ.Φιλίππου 1, Άρσος, Λεμεσός

ΠΥΡΚΟΣ

25942655, 99491455


ΟΧΥΡΟ

25945055, 99614602

Βουνίου 6, Άγιος Αμβρόσιος, Λεμεσός

Η ΩΡΑΙΑ ΕΛΛΑΣ

25944328

Ελλάδος3, Βουνί, Λεμεσός

63

Η ΓΛΥΚΙΑ ΑΓΑΠΗΜΕΝΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ…

Η διαδρομή αυτή, βόρεια της Λεμεσού,

αναδύει τη μυρωδιά και τη μαγεία μιας άλλης

εποχής. Μιας εποχής μακρινής, και ταυτόχρονα

κοντινής. Όλα ξεκινούν από το ιδιαίτερο

κρασί που παράγεται στην περιοχή, την

Κουμανδαρία. Όμοιό του δεν υπάρχει διεθνώς.

Τα δεκατέσσερα χωριά, που το παράγουν,

βρίσκονται όλα σε υψόμετρο 500-900

μέτρων. Περιτριγυρίζονται από αμπελώνες

των ντόπιων ποικιλιών Μαύρο και Ξυνιστέρι -

ανάμεσα σε χαμηλή, θαμνώδη άγρια βλάστηση

και αραιό δάσος - και εκτείνονται σε μια

απόσταση 12 περίπου χιλιομέτρων, παράλληλα

με την ακτογραμμή και την πόλη της Λεμεσού,

σε απόσταση 25 χιλιομέτρων από τη θάλασσα.

Είναι μια διαδρομή μαγευτική, που

γεννά ανάγλυφες εικόνες σε ό,τι αφορά

στην ιδιαιτερότητα του τοπίου και στα

χαρακτηριστικά των ανθρώπων του, που

δημιουργούν ένα μοναδικό κρασί, ένα ποτό που

αγαπήθηκε παράφορα από τους μεσαιωνικούς

άρχοντες της περιοχής - και σ’ αυτή τη

θεώρηση οφείλει, ακόμη, την ονομασία του:

Κουμανδαρία.

Λεμεσός, Κολόσσι, Ερήμη, Άλασσα, Μονάγρι, Άγ. ΓεώργιοςΣιλίκου, Δωρός, Λάνεια, Τριμίκληνη, Άγ. Μάμας, Καπηλειό Ζωοπηγή, Καλό Χωριό, Άγ. Παύλος, Άγ. Κωνσταντίνος, Λουβαράς Γεράσα, Αψιού, Παραμύθα, Παλόδεια, Άγια Φύλα

Κουμανδαρία5διαδρομή 5Η διαδρομή της Κουμανδαρίας, από το

ξεκίνημα ακόμη, φέρνει στο νου μεσαιωνικές

εικόνες. Ο πρώτος σταθμός, το χωριό Κολόσσι,

ξεχωρίζει για το κάστρο του -που ανάγεται στην

εποχή των Σταυροφόρων. Είναι οι ιππότες

που στάθμευαν εδώ εκείνοι που ανάδειξαν το

μοναδικό, γλυκόπιοτο κρασί της περιοχής. Και

του έδωσαν το όνομα που περήφανα κουβαλά

μέχρι σήμερα.

Κάποιοι μελετητές υποστηρίζουν ότι

πρόκειται για το γλυκόπιοτο Νάμα της

αρχαιότητας. Το κρασί αυτό από την Κύπρο

αναφέρει ο Ησίοδος τον 10ο αιώνα π.Χ. στο

έργο του «Έργα και Ημέραι».

64

Η διαδρομή αυτή, βόρεια της

Λεμεσού, αναδύει τη μυρωδιά και

τη μαγεία μιας άλλης εποχής. Μιας

εποχής μακρινής, και ταυτόχρονα

κοντινής.

παρουσιάζει πολλά αβαθή εδάφη με

μεγαλύτερες κλίσεις και υψηλότερα

συγκριτικά ποσοστά ανθρακικού ασβεστίου.

Σαν αποτέλεσμα τα οινοποιήσιμα αμπέλια

δεν είναι τόσο παραγωγικά όσο εκείνα της

Πάφου.

Αμπελώνες: Όλα τα χωριά της διαδρομής

αυτής υπάγονται στην περιοχή παραγωγής


«Κουμανδαρία». Όπως είναι αναμενόμενο οι

περισσότεροι αμπελώνες καλλιεργούνται με

Μαύρο και Ξυνιστέρι.


Cabernet Sauvignon, Grenache

Λευκές ποικιλίες: Palomino, Malaga,

Ξυνιστέρι

Eντυπωσιάζει η πλουσιότατη χλωρίδα και

πανίδα, τα ιστορικά - αρχαιολογικά μνημεία

και το μεγαλύτερο φράγμα της Κύπρου: το

Φράγμα του Κούρρη μετατρέπει σταθερά την

περιοχή σε ένα σημαντικότατο υδροβιότοπο

με μεγάλη οικολογική αξία. Επιπλέον, η

περιοχή γύρω από το φράγμα ενδείκνυται

για οικολογικές περιηγήσεις, αθλητισμό και

περιβαλλοντική ενημέρωση.



Κλίμα: Και τα 14 χωριά που παράγουν

Κουμανδαρία βρίσκονται σε υψόμετρο 500-

800 μέτρων. Έτσι η περιοχή έχει ψυχρούς

χειμώνες και δροσερά καλοκαίρια.

Εδάφη: Σε αντίθεση προς άλλες

οινοπαραγωγικές ζώνες η περιοχή


65

Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Αν και τελικά θα κατευθυνθούμε βόρεια, η

εξόρμησή μας ξεκινάει με δυτική κατεύθυνση.

Η πρώτη στάση γίνεται στο Κολόσσι, σε

απόσταση 14 περίπου χιλιομέτρων από

τη Λεμεσό, απ’ όπου φθάνουμε μέσω του

επαρχιακού δρόμου Β6. Το Κολόσσι κείτεται

στη μέση μιας εύφορης κοιλάδας που για

αιώνες τροφοδότησε τους κατοίκους της.

Η περιοχή έχει μακρά ιστορία και συχνά

αναφέρεται επαινετικά στα ημερολόγια

ταξιδιωτών του Μεσαίωνα. Η πλούσια

βλάστησή της από ζαχαροκάλαμα, αμπέλια και

βαμβάκι (μεταξύ άλλων) την κατέστησε φυσικό

κέντρο εξουσίας των Φράγκων ευγενών.

Αλλά τα θέλγητρα εδώ δεν εξαντλούνται στη

φυσική ομορφιά. Κοντά στο χωριό βρίσκεται

το επιβλητικό κάστρο που εντυπωσιάζει

με τις αυστηρές γραμμές του - που λες και

τραβήχτηκαν από σχεδιαστή της σχολής

Bauhaus! Οικοδομήθηκε τον 13ο αιώνα, για

να υπηρετήσει σαν βάση ελέγχου του τάγματος

Ιπποτών της τάξης των Ιωαννιτών. Μια

εκτεταμένη περιοχή τριγύρω από το κάστρο του

Κολοσσίου αποτελούσε το μεγαλύτερο φέουδο

των Ιπποτών και το κάστρο μετατράπηκε

σε διοικητικό κέντρο γνωστό ως “Grande

Ο δεκάλογος του σερβιρίσματος

1. Σερβίρουμε πρώτα τα λευκά

κρασιά, έπειτα τα ροζέ και τέλος τα

ερυθρά.

2. Αν θα σερβίρουμε μόνο λευκό

κρασί, τότε αρχίζουμε από τα πιο

απλά και ελαφριά και προχωρούμε

προς τα πιο γεμάτα, που είναι

συνήθως αυτά που ζυμώθηκαν και

ωρίμασαν σε δρύινο βαρέλι.

3. Σερβίρουμε πρώτα τα νεαρά

και έπειτα τα παλαιωμένα κρασιά.

4. Τα λιγότερο καλά κρασιά

σερβίρονται στην αρχή και

ακολουθούν προοδευτικά, με βάση

το ύψος της ποιότητάς τους, τα

καλύτερα κρασιά. Έτσι, από τη μια,

δεν αδικούμε κανένα κρασί και, από

την άλλη, τηρούμε ευλαβικά έναν

από τους «ιερούς» κανόνες του

σερβιρίσματος, που λέει ότι ποτέ

δεν επιθυμούμε να γυρίσουμε στο

προηγούμενο κρασί.

5. Η σαμπάνια και όλα τα καλά

αφρώδη κρασιά σερβίρονται πρώτα,

αφού είναι τα ιδανικά προδόρπια.

Εκτός, βέβαια, από τις γλυκές

σαμπάνιες (doux) και τα γλυκά

αφρώδη, τα οποία πίνονται στο τέλος

του γεύματος ως επιδόρπια.

6. Τα γλυκά κρασιά

(Κουμανδαρία, Μοσχάτο κ.ά.)

πίνονται πάντοτε στο τέλος, καθώς

αποτελούν τον τέλειο επίλογο κάθε

γεύματος.

(συνεχίζεται σελ. 69)

66

Commanderie”. Τελικά, έδωσε το όνομά

του στο τοπικό κρασί, που έγινε γνωστό ως

«Κουμανδαρία».

Το κρασί αυτό αποτελεί προϊόν

«Ελεγχόμενης Ονομασίας Προέλευσης», αφού

τα χαρακτηριστικά του - η γλυκύτητά του, η

μοναδική του γεύση, το ιδιαίτερό του άρωμα -

μπορούν να επιτευχθούν μόνο αν πληρούνται

οι προϋποθέσεις που απαντώνται εδώ: η

οινοποίηση από το ντόπιο Ξυνιστέρι, αλλά

και το επίσης ντόπιο Μαύρο, προερχόμενα

από άνυδρα αμπέλια των νοτίων πλαγιών

του Τροόδους, η ιδιομορφία της περιοχής (η

οποία περιλαμβάνει τις κοιλάδες των ποταμών

Μέσα Ποταμός, Λιμνάτης και Γαρύλλης)… Και

όλα αυτά σε συνδυασμό με την παραδοσιακή,

αμετάλλακτη μέθοδο παραγωγής της

Κουμανδαρίας, όπου τα σταφύλια στεγνώνουν

στον ήλιο για μια εβδομάδα αμέσως μετά

τον τρύγο και ακολουθεί διετής τουλάχιστον

παλαίωση με τη μέθοδο «Μάνα» (από το

βαρέλι αφαιρείται μόνο το ένα τρίτο περίπου

του παλαιωμένου οίνου, το οποίο και

συμπληρώνεται με φρέσκο κρασί).

Το μεσαιωνικό παρελθόν της περιοχής

είναι τόσο έντονο που, καθώς περπατάς προς

το κάστρο, σχεδόν περιμένεις να ξεπροβάλει

από την γωνία ένας περιπλανώμενος

τροβαδούρος! Ίσως το Ροκ συγκρότημα Jethro

Tull εμπνεύστηκε από εδώ τον δίσκο ‘’Minstrel

in the Gallery’’;...

Στην αυλή του κάστρου υπάρχει

ένα εντυπωσιακά μεγάλο δέντρο με ένα

ασυνήθιστο όνομα: «Μαχαίριον» (Μachaerium

Tibu). Kινεί το ενδιαφέρον όμως και για

ένα δεύτερο λόγο: ήλθε από την Αργεντινή

πριν 200 χρόνια! Αλλά η βλάστηση δεν

περιορίζεται σε ασυνήθιστα είδη: οι αμπελώνες

φτάνουν σχεδόν ώς τους τοίχους του κάστρου.

Την πανέμορφη εικόνα συμπληρώνουν τα

κατάλοιπα του μεσαιωνικού υδραγωγού, που

έφερνε νερό από τον ποταμό Κούρρη για την

άρδευση των φυτειών στο Κολόσσι.

Συνεχίζοντας δυτικά στον Β6, σύντομα

φτάνουμε στην Ερήμη. Σε αυτό το χωριό

βρίσκεται το ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΟΙΝΟΜΟΥΣΕΙΟ που

εγκαινιάστηκε το 2004. Στεγάζεται σε μια

μαγευτική, πετρόχτιστη αγροτική έπαυλη δύο

ορόφων, δίπλα στην κοίτη του ποταμού Κούρη,

και φέρει τυπικά ξύλινα πορτοπαράθυρα.

Πριν μετατραπεί σε μουσείο αποτελούσε

την κατοικία της οικογένειας της Κύπριας

67

συνθέτριας Αναστασίας Γκάι. Τίποτα δεν θα

μπορούσε να είναι πιο ταιριαστό, καθώς το

κρασί αποτελεί για τον ουρανίσκο ότι η μουσική

για τα αυτιά… Τα εκθέματα καταλαμβάνουν

τον πρώτο όροφο και στο ισόγειο γίνονται

η γευσιγνωσία και οι πωλήσεις. Πλούσιες

συλλογές από διαφορετικές περιόδους,

εικαστικές αναπαραστάσεις και μια δεκάλεπτη

προβολή επενδυμένη με μουσική σύνθεση από

την ιδιοκτήτρια του οικήματος σου μεταφέρουν

την αίσθηση ότι αυτός είναι πραγματικά ένας

ξεχωριστός χώρος.

Φεύγοντας από την Ερήμη, επιστρέφουμε

στον αυτοκινητόδρομο Λεμεσού-Πάφου και

οδηγούμε για λίγο με κατεύθυνση ανατολική

προς Λεμεσό. Στην έξοδο προς Τρόοδος

παίρνουμε την οδική αρτηρία Β8 και αρχίζουμε

να ανηφορίζουμε βόρεια. Ο δρόμος θα μας

φέρει στο φράγμα Κούρρη στα αριστερά μας

- το μεγαλύτερο στο νησί - και στο λόφο δεξιά

μας στο χωριό Άλασσα.

Συνεχίζοντας την ανάβασή μας περιμένει

στα αριστερά του δρόμου και σε υψόμετρο

450 μέτρων το Μονάγρι, παραδοσιακό

αμπελοχώρι. Εδώ αξίζει να επισκεφθούμε το

μικρό εκκλησάκι του Αρχαγγέλου και, πολύ

κοντά στο χωριό, το γυναικείο μοναστήρι

της Παναγιάς της Αμασγού. Συνεχίζοντας

βορειοδυτικά θα συναντήσουμε (50 μέτρα

ψηλότερα) το χωριό Άγιος Γεώργιος,

με ιδεώδες ασβεστολιθικό έδαφος για

αμπελοκαλλιέργεια. Αμπελώνες ειδικά για την

παραγωγή Κουμανδαρίας διατηρούνται εδώ.

Συνεχίζουμε τη βόρεια πορεία μας και

σύντομα φθάνουμε σε υψόμετρο 650 μέτρων

στο χωριό Σιλίκου. Εδώ αξίζει ο οινόφιλος να

εξερευνήσει τα εγκαταλελειμμένα παραδοσιακά

πιεστήρια, τους «ληνούς». Στις τρεις μεγάλες

βρύσες του χωριού είναι εύκολο να φανταστείς

έναν ιππότη να περιμένει δίπλα σου για να

δροσίσει το άλογό του! Αυτές οι βρύσες

παραδοσιακά άρδευαν επίσης τα περιβόλια

του χωριού. Γιατί, παρόλο που η περιοχή είναι

ημιορεινή και το χωριό περιτριγυρίζεται από

Ο δεκάλογος του σερβιρίσματος (συνέχεια)

7. Διαλέγουμε μεγάλα κολωνάτα

ποτήρια από καθαρό γυαλί ή

κρύσταλλο (χωρίς σκαλίσματα

και χρώματα), για τα πλούσια

ερυθρά κρασιά, έτσι που να τους

προσφέρουμε χώρο να αναπνεύσουν,

απελευθερώνοντας το πλούσιο

αρωματικό τους δυναμικό. Για τα

λευκά κρασιά επιλέγουμε μικρότερα

ποτήρια. Γεμίζουμε τα ποτήρια μέχρι

το ένα τρίτο της χωρητικότητάς τους,

αφήνοντας αρκετό κενό χώρο για τη

συγκέντρωση των αρωμάτων.

8. Ποτέ δεν βάζουμε ένα κρασί

στην κατάψυξη, γιατί η απότομη πτώση

της θερμοκρασίας του το καταστρέφει.

9. Δεν αφήνουμε για καιρό τα

κρασιά στο ψυγείο, γιατί αρχίζουν να

αποκτούν μια δυσάρεστη μυρωδιά,

αυτή της μακρόχρονης ψύξης.

10. Φροντίζουμε να υπάρχει πάντα

στο τραπέζι μια σαμπανιέρα, γιατί

το κρασί στο μπουκάλι, αλλά και στο

ποτήρι, ζεσταίνεται πολύ πιο γρήγορα

απ’ ό,τι φανταζόμαστε.

69

κάμπους, υπάρχει αρκετή επίπεδη εύφορη γη η

οποία ευνοεί τα καρποφόρα δέντρα. Η Σιλίκου

ανέκαθεν ήταν γνωστή για την παραγωγή

εξαίρετης σταφίδας.

Στη συνέχεια επιστρέφουμε στον Άγιο

Γεώργιο και από εκεί στο Μονάγρι, όπου

στρίβοντας αριστερά, σύντομα θα φθάσουμε

στο χωριό Δωρός. Οι αποστάσεις μεταξύ των

τριών αυτών οικισμών δεν υπερβαίνουν το

ενάμισι χιλιόμετρο. Χτισμένα σε πλατώματα,

πάνω στις όχθες του Μέσα Ποταμού, τα

χωριά αυτά αποτελούν χαρακτηριστικά του

δυτικού μέρους της παραγωγού περιοχής της

Κουμανδαρίας.

H Δωρός προσφέρεται για μια βόλτα

στα πλακόστρωτα δρομάκια του ή για έναν

καφέ στην αναπλασμένη πλατεία του Κέντρου

Νεότητας, δίπλα στην καινούργια εκκλησία.

Το οινοποιείο «ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΡΣΕΡΑΣ»,

δίπλα ακριβώς από την εκκλησία του Αγ.

Επιφανείου (16ος αι.), είναι ένας από τους

προτεινόμενους σταθμούς. Η συνολική

παραγωγή του οινοποιείου δεν ξεπερνάει

τις εκατό χιλιάδες φιάλες ετησίως, προϊόντα

από τα οποία ξεχωρίζουμε - τι άλλο; -

την Κουμανδαρία. Η μισή ποσότητα που

οινοποιείται εδώ καταλήγει στην κάβα της

ΕΤΚΟ, στη Λεμεσό. Το οινοποιείο, υπό την

ιδιοκτησία και διεύθυνση του κοινοτάρχη

του Δωρού, λειτουργεί εδώ και δέκα χρόνια

στις εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούνταν

παλαιότερα για την παραλαβή και διαλογή

των σταφυλιών. Χρησιμοποιεί σταφύλια από

ιδιόκτητους αμπελώνες, ενώ ταυτόχρονα

δέχεται και επιλεγμένη παραγωγή από

αμπελοκαλλιεργητές της γύρω περιοχής.

Η ξενάγηση γίνεται στα ελληνικά, τα αγγλικά

και τα ρωσικά, ενώ επί τόπου μπορεί κανείς να

αγοράσει τα προϊόντα του οινοποιείου. Αν και

το οινοποιείο ΚΑΡΣΕΡΑΣ μπορεί να καλύψει

ένα ικανοποιητικό αριθμό επισκεπτών, είναι

καλύτερα να υπάρξει προσυνεννόηση.

Από εδώ κατευθυνόμαστε πίσω στη

συμβολή, από την οποία ακολουθούμε ευθεία

πορεία, για να συναντήσουμε σύντομα το

δρόμο Β8. Εκεί στρίβουμε αριστερά και

αμέσως δεξιά, για να μπούμε στη Λάνεια.

Το όμορφο αυτό χωριό διατηρεί σχεδόν

ανέπαφη την παραδοσιακή του αρχιτεκτονική,

παρουσιάζοντας έτσι ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Ειδικό ενδιαφέρον για τον οινόφιλο όμως

παρουσιάζει ο παραδοσιακός ληνός που

διασώζεται εδώ. Στη Λάνεια υπάρχουν

καφεστιατόρια και αριθμός από καταστήματα,

όπου ο επισκέπτης μπορεί να προμηθευτεί

σπιτικό σουτζούκο, κρασιά, ζιβανία -και βέβαια

Κουμανδαρία. Το σκηνικό είναι παντού γραφικό,

και στους μόνιμους κατοίκους - πολλοί από

αυτούς καλλιτέχνες - περιλαμβάνονται αρκετοί

ξένοι. Λόγω του πετρόxτιστου χαρακτήρα

του το χωριό δένει αρμονικά με το βουνό,

70

Θερμοκρασίες σερβιρίσματος

Σαμπάνιες, αφρώδη κρασιά, επιδόρπια κρασιά (γλυκά) 7 - 9OC

Λευκά ξηρά κρασιά 8 - 10OC

Λευκά ξηρά παλαιωμένα σε δρύινο βαρέλι 10 - 12OC

Ροζέ κρασιά 10 - 12OC

Ελαφριά κόκκινα κρασιά, ερυθρά τύπου nouveau 12 - 14OC

Ερυθρά κρασιά με μέτριο σώμα 15 - 16OC

Πλούσια ή παλαιωμένα ερυθρά κρασιά 16 - 18OC

71

Τα κολωνάταΞεχάστε τα σκαλιστά ποτήρια με

πόδι, δεν είναι τα πλέον κατάλληλα για

το σερβίρισμα του κρασιού.

Η επιλογή του κατάλληλου

ποτηριού για κάθε τύπο κρασιού έχει

βαρύνουσα σημασία, καθώς από την

επιλογή αυτή εξαρτάται σε μεγάλο

βαθμό η τελική απόλαυση. Τα καλά

κρασοπότηρα είναι βέβαια πάντοτε

κολωνάτα, είναι φτιαγμένα από λεπτό,

καθαρό γυαλί ή κρύσταλλο, διαθέτουν

μεγάλη και κάπως μακρόστενη κούπα,

η οποία στενεύει στο άνω της μέρος

(χείλη του ποτηριού), έτσι που να

εγκλωβίζει τα αρώματα και να βοηθά

στον γρηγορότερο και ευκολότερο

προσδιορισμό τους και, τέλος, έχουν

κάθε φορά το σωστό μέγεθος, ανάλογα

με τον τύπο του κρασιού που θα

σερβίρουμε.

Για τα ερυθρά κρασιά προτιμάμε

μεγάλες τουλίπες, οι οποίες τους

επιτρέπουν να αναπνεύσουν και να

εκφραστούν καλύτερα, ενώ για τα

λευκά επιλέγουμε μικρότερα κολωνάτα,

έτσι ώστε να σερβίρουμε κάθε

φορά λιγότερη ποσότητα κρασιού,

αποφεύγοντας τη μεγάλη παραμονή

του οίνου στο ποτήρι και το ανέβασμα

της θερμοκρασίας του. Φυσικά, ποτέ

δεν γεμίζουμε το ποτήρι μας πέραν

του ήμισυ της χωρητικότητάς του,

αφήνοντας έτσι κενό χώρο για τη

συγκέντρωση των αρωμάτων.


72

οι κορυφές του οποίου δεσπόζουν βόρεια, σε

απόσταση αναπνοής.

Επιστρέφοντας και πάλι στον Β8,

στρίβουμε δεξιά και οδηγούμε προς την

Τριμίκληνη. Φθάνουμε εκεί μερικά λεπτά

αργότερα. Στο βόρειο όριο του χωριού αυτού

στρίβουμε πάλι δεξιά και σε απόσταση δύο

περίπου χιλιομέτρων συναντούμε τον

οικισμό του Αγίου Μάμα, στην καρδιά του

δάσους πια, και σε υψόμετρο 600 περίπου

μέτρων. Η παραγωγή Κουμανδαρίας εδώ

γίνεται από τη Συνεργατική Πιστωτική

Εταιρεία.

Συνεχίζοντας στην ίδια κατεύθυνση,

και ενώ το δάσος πυκνώνει και οι πλαγιές

γίνονται πιο απότομες, συναντούμε το

μικρό χωριό Καπηλειό. Είναι χτισμένο σε

έναν και μόνο λόφο, ο οποίος δεσπόζει της

κοιλάδας του ποταμού Λιμνάτη (αναφέρεται

και σαν Αμπελικός). Το όνομα του χωριού λέει

πολλά για την ιστορία του. Τα επτά πατητήρια

του χωριού λειτουργούσαν και σαν ταβέρνες

για τους περαστικούς, που μετέφεραν

την παραγωγή τους στο «πήγαινε» και τις

προμήθειές τους στο «έλα».

Επιστρέφοντας στον Άγιο Μάμα, στρίβουμε

δεξιά και, αφού διασχίσουμε την κοιλάδα,

συναντούμε μετά από επτά περίπου χιλιόμετρα

το δρόμο Ε110. Με βορεινή κατεύθυνση, μας

οδηγεί στο χωριό Ζωοπηγή. Σε υψόμετρο

885 μέτρων, ο οικισμός αυτός προσφέρει

θέα που δημιουργεί δέος. Τα απότομα

βουνά της περιοχής, χαρακωμένα από τους

παραποτάμους του ποταμού Λιμνάτη (ο

«Ξυλούρικος», όπως το έλεγαν οι ντόπιοι)

και του ποταμού Γερμασόγειας, έχουν μια

απρόσμενη - αν και «σκληρή» - ομορφιά.

Διατρέχοντας αντίστροφα το δρόμο που

μας έφερε εδώ θα φθάσουμε στον επόμενο

σταθμό, το Καλό Χωριό, όπου αναπνέουμε τον

αέρα ενός από τα κύρια σημεία παραγωγής

Κουμανδαρίας. Όπως θα άρμοζε εδώ, η τοπική

73

Για τις σαμπάνιες και όλα τα

αφρώδη κρασιά διαλέγουμε ένα ποτήρι

τύπου “fl ute”, με μακρύ και στενό σαν

σωλήνα κάλυκα, που να επιτρέπει

στο μεγαλείο των φυσαλλίδων τους

να αποκαλύπτεται σ’ όλη του την

έκταση. Τέλος, για τα γλυκά κρασιά

επιλέγουμε ένα κάπως πιο μικρό

ποτήρι, το οποίο γεμίζουμε μόλις κατά

το ένα τρίτο της χωρητικότητάς του,

αφού, από τη μια, τα επιδόρπια κρασιά

πίνονται πάντοτε καλά παγωμένα (7-9

βαθμούς Κελσίου), ενώ, από την άλλη,

σερβίρονται σε μικρές δόσεις στο τέλος

κάθε γεύματος, αντικαθιστώντας ή

συνοδεύοντας κάποιο γλυκό.

Τα κολωνάτα (συνέχεια)

74

κοινότητα υλοποιεί-πλαίσια αυτών των έργων.

Σε απόσταση πεντακοσίων περίπου μέτρων

από την έναρξη της λεωφόρου, με κατεύθυνση

ανατολική, συναντούμε στα δεξιά μας την

εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και στα αριστερά

μας τα κτίρια της ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΩΝ, αλλά και το ομώνυμο

οινοποιείο.

Η περιορισμένη παραγωγή του οινοποιείου

αυτού, που προέρχεται αποκλειστικά

από αμπελώνες των κοντινών χωριών,

καταλήγει για παλαίωση και εμφιάλωση

στις εγκαταστάσεις της ΚΕΟ στη Λεμεσό. Το

Οινοποιείο δεν διαθέτει κατάστημα, αλλά μην

αμελήσετε να δοκιμάσετε την Κουμανδαρία

του απευθείας από το δρύινο βαρέλι! Επειδή

παράγεται αποκλειστικά και μόνο από την

ποικιλία Ξυνιστέρι, χαρακτηρίζεται από ένα

ιδιαίτερα λεπτό άρωμα… Εδώ μπορείτε να

μάθετε ακόμη όλα όσα αφορούν στο μαγευτικό

αυτό κρασί, παρακολουθώντας το φιλμάκι,

που με μεράκι ετοίμασαν οι άνθρωποι που

ασχολούνται με την οινοποίηση. Τα ελληνικά

και τα αγγλικά είναι οι γλώσσες ξενάγησης και,

όπως μας λένε οι υπεύθυνοι, όσοι επισκέπτες

κι αν προσέλθουν θα τους εξυπηρετήσουν.

Συνεχίζοντας σε ανατολική κατεύθυνση

συναντούμε σε μικρή απόσταση τα χωριά Άγιος

Παύλος και Άγιος Κωνσταντίνος. Είναι οικισμοί

που αφήνουν τις καλύτερες εντυπώσεις σε

ό,τι αφορά στην ποιότητα των κρασιών τους,

η οποία είναι κορυφαία. Αυτό οφείλεται

κυρίως στο μεγαλύτερο υψόμετρο, αλλά και

στη χρήση της ποικιλίας Ξυνιστέρι έναντι του

οινοστάφυλου Μαύρο. Αυτά τα χωριά, μοιάζουν

να γίνονται ένα με τις πλαγιές του βουνού, το

δάσος και τις πυκνές αμπελοκαλλιέργειες. Στην

πλατεία του Αγίου Παύλου εκτίθεται το παλιό

πιεστήριο, ενώ στον Άγιο Κωνσταντίνο θα

δείτε μια πρωτότυπης αρχιτεκτονικής εκκλησία,

αφιερωμένη στους Αγίους Κωνσταντίνο και

Ελένη. Αξιοθέατα επίσης είναι ο παραδοσιακός

ελιόμυλος και η βρύση του χωριού.

Το επόμενο χωριό της διαδρομής, τον

Λουβαρά, το συναντούμε αν επιστρέψουμε

στο Καλό Χωριό και στο τέρμα της λεωφόρου

Κουμανδαρίας στρίψουμε αριστερά, και ξανά

αριστερά στο δεύτερο παράδρομο.

Ο Λουβαράς είναι πολύ γραφικό χωριό,

χτισμένο σ’ ένα πλάτωμα, πάνω ακριβώς

από το ξεκίνημα της κοιλάδας του ποταμού

Γαρύλλη, περιτριγυρισμένο από πυκνό δάσος

που διακόπτεται από απότομες πλαγιές

και μικρά φαράγγια. Πλησίον του χωριού

βρίσκεται η μικρή εκκλησία του Αγίου Μάμα,

η οποία χτίσθηκε το 1455 και περιλαμβάνει

τοιχογραφίες του Φιλίππου Γουλ.

Τα τελευταία και χαμηλότερα χωριά της

περιοχής Κουμανδαρίας είναι η Αψιού και η

Γεράσα. Παρόλο που υπάρχει χωματόδρομος,

παράλληλος του ποταμού, που οδηγεί εκεί

μέσα από το δάσος, θα είναι πιο άνετο αν

επιστρέψετε στο Καλό Χωριό. Από εδώ,

με πορεία προς τα κάτω (αριστερά) θα

συναντήσετε σε πέντε χιλιόμετρα την Αψιού

στα αριστερά και τη Γεράσα στα δεξιά του

δρόμου. Η απόσταση μεταξύ τους είναι ένα

περίπου χιλιόμετρο. Η Αψιού βρίσκεται σ’

ένα εύφορο πλάτωμα μέσα σε αραιό δάσος,

πάνω από τον ποταμό Γαρύλλη. Τα αμπέλια

που καλλιεργούνται περισσότερο σε αυτό το

υψόμετρο (430 μ.) είναι της ποικιλίας Μαύρο.

Η Γεράσα διατηρεί κάποια χαρακτηριστικά της

παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της ημιορεινής

αυτής περιοχής, η σχέση της όμως με το νερό

δεν είναι τόσο προφανής - το πράσινο εδώ

είναι μειωμένο.

Από τα δύο αυτά χωριά η Λεμεσός δεν

απέχει πολύ. Στα δέκα με δώδεκα χιλιόμετρα

νοτιότερα, και αφού έχουμε περάσει από

τους συνοικισμούς Παραμύθα και Παλόδεια,

φθάνουμε στην Αγία Φύλα και στον

αυτοκινητόδρομο. Η συνολική απόσταση

της βόλτας μας ήταν λίγο πάνω από εκατό

χιλιόμετρα. Μια σύγχρονη βόλτα, στο όνομα

ενός σπάνιου κρασιού, που ευφραίνει τον

ουρανίσκο εδώ και αιώνες…

75


ΡΑΦΤΗΣ 25774001

Μιχαλάκη Καραολή 16, Παλόδεια, Λεμεσός

PARAMYTHA

25452444, 99645247

Μακεδονίας 1 Παραμύθα, Λεμεσός

ΣΙΛΙΚΟΥ VILLAGE

99892027

Σιλίκου, Λεμεσός

ΤΟ ΣΤΕΚΙ ΤΟΥ ΜΕΛΗ

25770225, 99752919

Ελευθερίας 5, Παλόδια, Λεμεσός

ΤΑΒΕΡΝΑ ΤΟ ΑΠΤΑΛΙΚΟ

99639321

Πεύκου 1, Καλό Χωριό, Λεμεσός

ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ ΦΙΛΙΤΟΣ

99608135

Καλό Χωριό, Λεμεσός

VILLAGE TAVERN KALO CHORIO

99429119

Καλό Χωριό, Λεμεσός

ΛΑΝΙΑ

Τηλ.: 99464759

Λάνεια, Λεμεσός

80

50


77

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΑΓΡΙΑΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ…

Η διαδρομή αυτή διατρέχει την ορεινή

περιοχή που εκτείνεται ανατολικά της

ψηλότερης κορυφής του Τροόδους. Αυτή είναι

η Πιτσιλιά, πολυτραγουδισμένη στη λαϊκή

παράδοση. Εδώ ο οινόφιλος θα χαρεί 14 χωριά

που μοιάζουν να εμφανίζονται από το πουθενά,

καθώς ο φιδωτός δρόμος, γαντζωμένος στην

πλαγιά του βουνού, τα αποκαλύπτει ξαφνικά.

Τρεις περήφανες κορυφές, ο Όλυμπος

στα 1950 μέτρα, η Μαδαρή στα 1600 και

η Παπούτσα στα 1400, δεσπόζουν των

αμπελώνων της Πιτσιλιάς.

Σ’ αυτό το «άγριο» τοπίο, κάθε προσβάσιμη

- άρα καλλιεργήσιμη - πλαγιά, είναι δώρο Θεού,

και οι κάτοικοι δεν έχουν αφήσει σπιθαμή

αναξιοποίητη: αμυγδαλιές, ελιές, καρυδιές και

μηλιές κοσμούν κάθε δρόμο και κάθε αυλή.

Αλλά η πιο όμορφη εικόνα είναι οι αμπελώνες

που ξετυλίγονται με φόντο το πευκόδασος. Ο

καρπός τους οινοποιείται από δύο εξαίρετα

τοπικά οινοποιεία, πλήρως επισκέψιμα.

Σε αυτά τα μέρη όπου η διαβίωση ήταν - και

είναι - δύσκολη, όπου οι ζωές των ανθρώπων

ακολουθούσαν πάντα με ευλάβεια τη ροή των

εποχών, τα αμπέλια και το κρασί ξεχώρισαν

από νωρίς. Εδώ πάνω, όπου σε αντίθεση με τα

ατέλειωτα καλοκαίρια των παραλιών, οι εποχές

διακρίνονται μεταξύ τους, είναι πάντα χαρά να

περπατάς στα μονοπάτια του κρασιού. Και η

μεγαλύτερη χαρά είναι να βρεθείς στην Πιτσιλιά

τον Σεπτέμβριο, τις μέρες του τρύγου και του

πατήματος των σταφυλιών. Οι κρύες μέρες που

έρχονται, έχουν τη δική τους ομορφιά με καλή

παρέα και καλό κρασί…

Η Πιτσιλιά, μια από τις πλέον πολυσύνθετες

ορεινές περιοχές της Κύπρου, περιβάλλεται από

τέσσερα δάση: Του Τροόδους στα δυτικά, του

Μαχαιρά στα ανατολικά, του δάσους «Αδελφοί»

στα βόρεια, και του δάσους της Λεμεσού στα

νότια. Έχει ψηλές βουνοκορφές, με κυριότερη

την Μαδαρή (1,672 μ.). Λόγω της υψηλής

βροχόπτωσης παρουσιάζει πλούσια βλάστηση.

Το τοπίο της περιοχής, άλλοτε άγριο και άλλοτε

ειδυλλιακό, αλλά και η φιλοξενία των κατοίκων

της, κάνουν την Πιτσιλιά να ξεχωρίζει.



Λεμεσός, Αγ. Φύλα, Παλόδεια, Άλασσα, Τριμίκληνη, ΠελένδριΠοταμίτισσα, Δύμες, Κυπερούντα, Χανδριά, Πολύστυπος,Άλωνα, Αγρός, Άγ. Ιωάννης, Άγ. Θεόδωρος, Ζωοπηγή

Πιτσιλιά6διαδρομή 6ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

78

Εδώ ο οινόφιλος θα χαρεί 14

χωριά που μοιάζουν να εμφανίζονται

από το πουθενά, καθώς ο φιδωτός

δρόμος, γαντζωμένος στην πλαγιά του

βουνού, τα αποκαλύπτει ξαφνικά.

Κλίμα: Η περιοχή διαθέτει εξαίρετο ξηρό κλίμα.

Τον χειμώνα η θερμοκρασία πέφτει κάτω από

το μηδέν, κάποτε με παγετούς και χιόνια στις

ψηλότερες περιοχές. Το καλοκαίρι είναι ήπιο και

απολαυστικό.

Έδαφος: Η περιοχή είναι έντονα ορεινή αλλά

οι καλλιεργημένες εκτάσεις γης εναλλάσσονται

αρμονικά με τις εκτάσεις άγριας βλάστησης

και δασών. Τα εδάφη είναι συνήθως γκρίζου

χρώματος, ελαφριάς ως μέσης μηχανικής

σύστασης με ψηλή περιεκτικότητα άμμου.

Αμπελώνες: 32 χωριά της περιοχής

περιλαμβάνονται στην ζώνη παραγωγής


«Πιτσιλιά». Εκτός από τις τοπικές Μαύρο και

Ξυνιστέρι, καλλιεργούνται άλλες 11 ποικιλίες

οιναμπέλου.

Ερυθρές Ποικιλίες: Όφθαλμο, Μαραθεύτικο,

Cabernet Franc, Cabernet Sauvignon, Mattaro,

Μαύρο, Shiraz, Λευκάδα

Λευκές ποικιλίες: Ξυνιστέρι, Sauvignon

Blanc, Chardonnay, Malaga

79

Οι ποικιλίες του νησιούΛευκές ποικιλίες

Ξυνιστέρι

Η σημαντικότερη γηγενής, λευκή

ποικιλία της Κύπρου, από την οποία

παράγεται η συντριπτική πλειοψηφία

των κυπριακών λευκών οίνων. Δίδει

ανοιχτόχρωμα κρασιά, με καλή αρωματική

ένταση, απλά και ευχάριστα, νοουμένου ότι

οινοποιείται κάτω από σωστές συνθήκες.

Δεν επιδέχεται παλαίωση.

Chardonnay

Η διασημότερη λευκή ποικιλία στον

κόσμο δεν θα μπορούσε να λείψει από

το νησί. Κατάγεται από τη Βουργουνδία

της Γαλλίας και έχει εξαπλωθεί σ’ όλο

τον κόσμο, λόγω της ικανότητάς της να

προσαρμόζεται εύκολα σε μια ποικιλία

εδαφοκλιματολογικών δεδομένων. Χαρίζει

στο νησί ευχάριστα λευκά, φρέσκα κρασιά,

αλλά και πολύπλοκους οίνους με ζύμωση

και ωρίμανση σε δρύινο βαρέλι.

Sauvignon Blanc

Τα πρώτα μονοποικιλιακά Sauvignon

Blanc εμφανίστηκαν στον Λίγηρα (Loire)

της Γαλλίας, όπου φτιάχνονται νευρώδη

και αρωματικά κρασιά, με τονισμένη

οξύτητα και χαρακτήρες κίτρινων φρούτων

και χόρτων. Στην Κύπρο καλλιεργούνται

μικρές συστάδες της ποικιλίας αυτής, από

την οποία οινοποιούνται λίγα στον αριθμό

λευκά κρασιά.

Sémillon

Είναι υπεύθυνη για τα μεγάλα γλυκά

κρασιά του Μπορντό. Στο νησί συμμετέχει

με το γηγενές Ξυνιστέρι στην οινοποίηση

λευκών κρασιών με αυξημένο - σε

σχέση με τα απλά Ξυνιστέρια - σώμα και

μεγαλύτερη αρωματική πυκνότητα.

Muscat of Alexandria

Κάποιοι παραγωγοί του νησιού το

οινοποιούν με σκοπό την παρασκευή

ξηρών ή γλυκών κρασιών. Κάποιοι

άλλοι το παντρεύουν με το Ξυνιστέρι,

δημιουργώντας ένα πιο ιδιαίτερο χαρμάνι.


80

Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Ξεκινώντας από τη Λεμεσό, στον αυτοκινη-

τόδρομο Α1, παίρνουμε την έξοδο Β8 προς το

Τρόοδος. Ο ανηφορικός δρόμος θα μας φέρει

στο φράγμα του Κούρρη, του μεγαλύτερου στην

Κύπρο. Στα δεξιά μας συναντούμε τον πρώτο

σταθμό της διαδρομής μας, το χωριό Άλασσα.

Συνεχίζοντας με βόρεια κατεύθυνση θα συνα-

ντήσουμε σε δέκα περίπου χιλιόμετρα το χωριό

Τριμίκληνη, που αποτελεί την αφετηρία της πο-

ρείας στην ορεινή Πιτσιλιά. Η Τριμίκληνη είναι

χτισμένη στα όρια του δάσους μιας ημιορεινής

βραχώδους έκτασης, που τη στολίζουν πεύκα,

οπωροφόρα δέντρα και αμπελώνες. Το κέντρο

του χωριού περιστοιχίζει την κεντρική οδική

αρτηρία, το «πέρασμα». Παρουσιάζει σχετική

ανάπτυξη αλλά διατηρεί και παραδοσιακά στοι-

χεία. Από τα εμπορικά καταστήματα, ή και από

τα καφενεία, μπορεί κανείς να προμηθευτεί τα

περίφημα παραδοσιακά γλυκά του κουταλιού,

νόστιμες μαρμελάδες, ντόπιο μέλι, φρέσκα

φρούτα και ξηρούς καρπούς - χωρίς να ξεχνού-

με τα προϊόντα της αμπέλου: σταφίδες, σουτζι-

ούκο και κρασί.

Στο βόρειο όριο της Τριμίκληνης βρίσκεται

η δεξιά συμβολή με το δρόμο Ε806 προς το

Πελένδρι. Μια αριστερή παράκαμψη επιτρέπει

στον περιηγητή να επισκεφθεί το μεγαλύτερο

διπλό γεφύρι που υπάρχει στο νησί. Ο δρόμος

προς το Πελένδρι περνά μέσα από ένα πρό-

σφατα καμένο δάσος, αλλά αυτή η στενόχωρη

εικόνα σύντομα δίνει τη θέση της σε μία ευχά-

ριστη εμπειρία. Στα πέντε περίπου χιλιόμετρα

από το χωριό, στα αριστερά του δρόμου και

μέσα στο δάσος, βρίσκουμε το Οινοποιείο

«TSIAKKAS WINERY». Τα καμένα πεύκα τριγύ-

ρω μαρτυρούν πως το πετρόχτιστο κτίριο του

οινοποιείου, με την παραδοσιακή αρχιτεκτονι-

κή, πέρασε δύσκολες στιγμές. Όπως διηγούνται

οι άνθρωποι του οινοποιείου, η φωτιά σταμά-

τησε μόνη της, αφήνοντας το ανέγγιχτο χάρη

στον αμφιθεατρικό αμπελώνα του οποίου δε-

σπόζει. Ο αμπελώνας όμως κάηκε ολοσχερώς

και έχει επαναφυτευθεί.

Το οινοποιείο στοχεύει σε κρασιά ποιοτικά,

που να καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα προτιμή-

σεων για τους οινόφιλους. Ξεχωρίζουν τα

λευκά Chardonnay και Ξυνιστέρι. Πολύ καλό

επίσης είναι το Cabernet Sauvignon, ένα ερυ-

θρό που δείχνει ότι βελτιώνεται χρόνο με το

χρόνο. Οι άνθρωποι του οινοποιείου μιλούν

με ενθουσιασμό και περηφάνια για τη δουλειά

τους και απαντούν με προθυμία στις ερωτήσεις

81

Ο δρόμος που περνά μέσα από τις Δύμες

καταλήγει τέσσερα χιλιόμετρα αργότερα στην

Κυπερούντα. Το χωριό αυτό είναι ένα από τα

μεγαλύτερα περιφερειακά κέντρα της Πιτσιλιάς

και διατηρεί αρκετή ανάπτυξη μέχρι σήμερα.

Είναι ένα καταπράσινο χωριό, όπου τα σπίτια

εναλλάσσονται με περιβόλια και αμπελώνες,

και όλα, φυσικά, με το δάσος. Γύρω από το

χωριό συναντούμε τους πιο υψηλούς αμπελώ-

νες της Ευρώπης - όπως περηφανεύονται οι

άνθρωποι του οινοποιείου ΚΥΠΕΡΟΥΝΤΑΣ. Το

συναντούμε έξω από το χωριό, ανατολικά (δε-

ξιά), προς τα Χανδριά.

Η μονάδα αυτή στεγάζεται σε ένα πρό-

σφατα οικοδομημένο κτίριο, σε μια πλαγιά που

προσφέρει ανεμπόδιστη θέα προς το πράσινο

χωριό χαμηλότερα. Με πρόσφατο εξοπλισμό,

σύγχρονες μεθόδους, υψηλή τεχνογνωσία,

αλλά και τις γνώσεις αμπελουργίας των πα-

λαιότερων - αν είστε τυχεροί θα γνωρίσετε και

την κυρία Ελένη, αμπελουργό με μισού αιώνα

πείρα! - οι άνθρωποι της εταιρείας οινοποιούν

σταφύλια από ιδιόκτητους αμπελώνες, συνδυ-

ασμένα με άλλη τοπική παραγωγή. Η σειρά των

προϊόντων δεν είναι μεγάλη, αλλά τα κρασιά

που βρίσκεις εδώ σου συστήνονται με αυτο-

πεποίθηση. Ξεχωρίζει το Chardonnay, ενώ το

Petritis έχει ανατρέψει με το στυλ και την ποιό-

τητά του τη μέχρι πρότινος εικόνα της ποικιλίας,

που ήθελε τους από Ξυνιστέρι παραγόμενους

οίνους να μην μπορούν να αντέξουν στο χρόνο.

Το Cabernet Sauvignon επίσης δεν υστερεί.

του οινόφιλου. Ακριβώς για αυτό τον λόγο

προτιμούν, για ομάδες επισκεπτών πάνω από

εικοσιπέντε άτομα, να προηγείται τηλεφωνική

συνεννόηση. Το οινοποιείο διαθέτει και καλάθι

πικ-νικ με οινικά προϊόντα και σνακ. Το κατά-

στημα λειτουργεί μέσα στο ζεστά διαμορφω-

μένο χώρο όπου γίνονται οι γευστικές δοκιμές.

Ο Κώστας Τσιάκκας και η γυναίκα του Μαρίνα

περηφανεύονται και για την ξεχωριστή Κου-

μανδαρία τους, που μπορείτε να προμηθευτείτε

αποκλειστικά από εκεί.

Επιστρέφοντας στο δρόμο Ε806 συνεχί-

ζουμε την διαδρομή μας προς το Πελένδρι, ένα

αρκετά μεγάλο χωριό, χτισμένο αμφιθεατρικά

στο στόμιο της κοιλάδας του ποταμού Λιμνάτη.

Το χωριό συνδυάζει στις ανακαινισμένες οικίες

του τα στοιχεία των παραδοσιακών, μικρών,

πετρόκτιστων σπιτιών του.

Συνεχίζοντας στην ίδια κατεύθυνση, σε

απόσταση τριών περίπου χιλιομέτρων, βρίσκε-

ται ο οικισμός Ποταμίτισσα, και σε αμελητέα

απόσταση προς τα δυτικά το χωριό Δύμες.

Αυτά τα χωριά, αν και διατηρούν κάποια ζωντά-

νια, έχουν υποστεί τις συνέπειες της αστυφι-

λίας. Σήμερα πολλά από τα σπίτια εκεί χρησιμο-

ποιούνται σαν εξοχικά. Από την άλλη, σκιερές

κληματαριές -που πολλές φορές καλύπτουν το

δρόμο απ’ άκρη σ’ άκρη- μαρτυρούν πως εδώ

κατοικούν ακόμη άνθρωποι με μεράκι για τον

τόπο και τα καλά μιας πιο ανέμελης ζωής.

82

Οι ποικιλίες του νησιού (συνέχεια)

Ερυθρές ποικιλίες

Μαύρο

Η πλέον πολυφυτεμένη, γηγενής

ποικιλία της Κύπρου, η οποία καλύπτει

γύρω στο 60% του συνολικού κυπριακού

αμπελώνα. Μέτριας δυναμικότητας

σταφύλι, που δίδει κοινά επιτραπέζια

κρασιά βραχυπρόθεσμης κατανάλωσης,

με μέτρια χρωματική πυκνότητα, ήπια

οξύτητα, απαλά αρώματα και ελαφριά

γεύση. Τα τελευταία χρόνια καταβάλλεται

μια συστηματική προσπάθεια για την

αντικατάστασή της με διεθνείς ποικιλίες,

όπως οι Cabernet Sauvignon, Shiraz,

Merlot, Mataro, Grenache κ.ά.

Μαραθεύτικο

Η πλέον δυναμική, γηγενής ποικιλία

της Κύπρου, που έχει τα φόντα να

δώσει γεμάτα και αρωματικά κρασιά, με

δυνατότητες παλαίωσης. Το Μαραθεύτικο

αποτελεί την κορυφαία ποικιλιακή πρόταση

του νησιού και βεβαίως την πλέον

ελπιδοφόρα, ωστόσο, η καλλιέργειά του

περιορίζεται αυτή τη στιγμή σε λιγότερο

του 2% του συνολικού κυπριακού

αμπελώνα.

Όφθαλμο

Άλλη μια ντόπια ποικιλία που

καλλιεργείται σε μικρές εκτάσεις στο νησί,

κυρίως στην περιοχή της Πιτσιλιάς, αλλά

και σε κάποια χωριά της επαρχίας Πάφου.

Συνήθως δίδει κρασιά με ανοιχτό χρώμα,

χαρακτηριστικό άρωμα, λεπτό σώμα και

χαμηλή οξύτητα, τα οποία θα πρέπει να

καταναλώνονται όσο είναι φρέσκα.


Στόχος του οινοποιείου Κυπερούντας είναι

η παραγωγή να φτάσει στις τριακόσιες με τε-

τρακόσιες χιλιάδες φιάλες ποιοτικού κρασιού

ετησίως. Η ξενάγηση γίνεται στα ελληνικά και

στα αγγλικά, για απεριόριστο αριθμό επισκε-

πτών, αλλά είναι καλύτερα να προηγηθεί συ-

νεννόηση. Και σε αυτό το οινοποιείο μπορεί ο

οινόφιλος να δοκιμάσει και να προμηθευτεί τα

προϊόντα της εταιρείας.

Στην ίδια κατεύθυνση, πολύ κοντά στο

οινοποιείο, συναντούμε τα Χανδριά - μια ράχη

χωρίζει τα δύο χωριά, κόβοντας τη θέα από το

ένα στο άλλο. Το υψόμετρο κυμαίνεται γύρω

στα 1300 μέτρα και η κορυφή Μαδαρή, 300

μέτρα πιο ψηλά, υψώνεται προστατευτικά στα

βόρεια του χωριού. Εδώ, στη νότια πλαγιά της

Μαδαρής, όπου τα πεύκα αραιώνουν, αμπελώ-

νες με Μαύρο και Ξυνιστέρι σε κυπελλοειδή

μορφή, μοιάζουν να δοξάζουν το βουνό και τον

δημιουργό του.

Το επόμενο χωριό, τα Λαγουδερά, είναι

ένας γραφικός συνοικισμός χτισμένος αμφιθε-

ατρικά στη βόρεια πλευρά της Μαδαρής. Διατη-

ρεί πλήρως τον παραδοσιακό χαρακτήρα του.

Υψηλότερα από τα Λαγουδερά, με κατεύθυνση

βορειοδυτική προς το Σαράντι, καλό θα ήταν

να επισκεφθούμε την Παναγία του Άρακα. Είναι

μια εκκλησία του 12ου αιώνα με εξαιρετικές

τοιχογραφίες και αξιομνημόνευτη αρχιτεκτονική

-τυπική των εκκλησιών της περιόδου- που δια-

τηρείται σε εξαιρετική κατάσταση. Ο ναός είναι

ενταγμένος στον κατάλογο μνημείων Παγκό-

σμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco.

Από τα Λαγουδερά ο δρόμος θα μας φέ-

ρει με νότια πορεία στον επόμενο σταθμό, το

χωριό Πολύστυπος. Χτισμένος σε ύψος 1150

μέτρων είναι ένας πανέμορφος οικισμός, πλού-

σιος σε αμυγδαλιές, καρυδιές και κερασιές,

που περιτριγυρίζεται από αμπελώνες Μαύρου

και Ξυνιστεριού.

Από εδώ ακολουθούμε ανατολική πορεία

προς την Άλωνα, που απέχει περί τα τέσσε-

ρα χιλιόμετρα. Ακριβώς πριν την είσοδο του

χωριού, στο προτελευταίο στριφογύρισμα

του δρόμου, «κρύβεται» στα αριστερά μας η

«Βρύση των Πουλιών». Το πέρασμά της είναι

δύσκολα ορατό αν δεν είναι κάποιος πεζός,

83

αλλά αξίζει να ψάξεις να τη βρεις. Είναι σημείο

απόμερο, δροσερό και σιωπηλό. Είναι συνάμα

σημείο γεμάτο ζωή! Χρώματα και μυρωδιές

μεθούν τις αισθήσεις… Και λίγο πιο πέρα, το

χωριό, με τις κληματαριές να σκιάζουν δρό-

μους και πέτρινα σκαλοπάτια να οδηγούν σε

παραδοσιακές γειτονιές.

Ο Αγρός βρίσκεται νοτιοδυτικά της Άλω-

νας. Η απόσταση μεταξύ των δύο χωριών είναι

λιγότερο από δεκαπέντε χιλιόμετρα. Στο πρώτο

μισό της διαδρομής ο δρόμος είναι αγροτικός

και διανύει μια δύσβατη περιοχή, κατάμεστη

από αμπελώνες, κυρίως της ποικιλίας Μαύρο.

Ο συνδυασμός αποπνέει μιαν «άγρια» ομορ-

φιά, το σήμα κατατεθέν της Πιτσιλιάς. Στο άλλο

μισό της διαδρομής οδηγούμε στον Ε903,

που κατεβαίνει από το Παλαιχώρι. Η απόσταση

μέχρι τον Αγρό, ένα σημαντικό κεφαλοχώρι

της Πιτσιλιάς, είναι περίπου επτά χιλιόμετρα.

Χτισμένος σε υψόμετρο 1100 μέτρων ο Αγρός

είναι στην καρδιά - και είναι η καρδιά - της Πι-

τσιλιάς. Παραδοσιακό θέρετρο διακοπών, απο-

πνέει έναν κοσμοπολίτικο αέρα. Προσφέρεται

για περιδιάβαση με τα πόδια, ενώ διαθέτει πολ-

λά καταστήματα, καφετέριες, εστιατόρια, ακόμη

και ξενοδοχεία. Στα δρομάκια του σώζονται

δείγματα από διαφορετικές αρχιτεκτονικές πε-

ριόδους, που μαρτυρούν τη μακραίωνη ιστορία

του οικισμού. Κάθε σπίτι με τον κήπο του, κάθε

μπαλκόνι με τις γλάστρες του. Τα περιβόλια και

οι αμπελώνες δεν λείπουν, πάντα αρμονικά

δεμένα με το δάσος. Στον Αγρό μπορείτε να

επισκεφθείτε τους χώρους παρασκευής των

αλλαντικών, γλυκών του κουταλιού και ροδο-

στάγματος για τα οποία είναι το χωριό ξακου-

στό και -γιατί όχι;- να αγοράσετε!

Ο δρόμος, με νότια κατεύθυνση πλέον,

οδηγεί μετά από τρία χιλιόμετρα στον Άγιο

Ιωάννη. Ένα γραφικό χωριό, που μοιράζεται

κάποια από την ιδιαιτερότητα του μεγαλύτερου

γείτονά του. Χτισμένο αμφιθεατρικά, με την κε-

ντρική οδό να το διασχίζει, γειτονεύει ανατολι-

κά (αριστερά) με τον Άγιο Θεόδωρο. Το χωριό

αυτό είναι ο τελευταίος σταθμός της διαδρομής

πριν την επιστροφή στη Λεμεσό. Πνιγμένο στο

πράσινο, ο «Επτάλοφος», όπως ονομάστηκε,

μιας που εκτείνεται σε επτά λόφους, είναι ένα

χωριό με μοναδικό χαρακτήρα. Σπάνια βιώνεις

84

Λευκάδα

Ποικιλία που κατάγεται από την

ελληνική νήσο Λευκάδα, η οποία εδώ

και μερικές δεκαετίες καλλιεργείται

και στην Κύπρο. Τα κρασιά της έχουν

συνήθως βαθύ κόκκινο χρώμα,

δυνατό και χαρακτηριστικό άρωμα

και κάπως στυφή γεύση, εξαιτίας

των κάπως σκληρών τανινών που

διαθέτει.

Cabernet Sauvignon

To διασημότερο ερυθρό σταφύλι

στον κόσμο καλλιεργείται εδώ και

μερικές δεκαετίες στην Κύπρο. Τα

κυπριακά Cabernet Sauvignon είναι

συνήθως βαθυπόρφυρα, με αρώματα

μούρων, πράσινης πιπεριάς, χόρτων

και κέδρου και τανική γεύση με

αισθητές τανίνες. Μερικά από αυτά

διαθέτουν αρκετές δυνατότητες

παλαίωσης.


Cabernet Franc

Ποικιλία που καλλιεργείται

ευρέως στο νησί. Αρωματικά είναι πιο

χορτώδης και λιγότερο φρουτώδης

σε σχέση με το Cabernet Sauvignon.

Γευστικώς διαθέτει συνήθως

λιγότερο σώμα και κάπως πιο ανοιχτό

χρώμα. Τα κρασιά της ωριμάζουν

γρηγορότερα από τα αντίστοιχα

Cabernet Sauvignon.

Merlot

Ελάχιστα κρασιά της ποικιλίας

συναντά κανείς στην Κύπρο.

Παραταύτα, οι πρώτες προσπάθειες

δεν είναι απογοητευτικές. Η

μελλοντική εμπειρία μας στην

καλλιέργεια και οινοποίησή της θα

μας επιτρέψει να εξαγάγουμε πιο

αξιόπιστα συμπεράσματα, για το κατά

πόσον είναι σε θέση να ενισχύσει το

ποικιλιακό δυναμικό της χώρας.

Syrah ή Shiraz

Από τις ξενικές ποικιλίες

που εισήχθηκαν στην Κύπρο το

Shiraz φαντάζει ως η πιο δυναμική

και υποσχόμενη. Τα κρασιά που

παράγονται από αυτήν είναι πλούσια,

γευστικώς γεμάτα, αλλά και δεκτικά

παλαίωσης. Η ποικιλία τα πάει

πολύ καλά με τη δρυ, αποδίδει

όμως εξαιρετικά κρασιά και όταν

οινοποιείται φρέσκια, χωρίς να

μια τόσο ταιριαστή συμφωνία του ανθρώπου

και της φύσης. Ομοιόμορφα πευκοφυτεμένοι

δρόμοι σε οδηγούν στο δάσος, στα περιβόλια

και στους αμπελώνες τριγύρω. Αμυγδαλιές

αγκαλιά με μηλιές, πεύκα αγκαλιά με λεύκες,

κι όλα μαζί, αγκαλιά με το χωριό ολόκληρο.

Εδώ αφήνουμε πίσω μας την Πιτσιλιά.

Ο δρόμος, κατηφορίζοντας νότια οδηγεί προς

τη Ζωοπηγή και από εκεί περνάει από τα χωριά

Γεράσα και Παραμύθα, όπου μεγάλωσε ο πρω-

ταθλητής αντισφαίρισης Μάρκος Παγδατής.

Συνεχίζοντας την κατάβαση θα συναντήσουμε

τις φιλόξενες εικόνες του χωριού Παλόδεια

και, μέσω του βορείου προαστίου της Λεμεσού

Αγία Φύλα, θα ολοκληρώσουμε τη διαδρομή

μας. Το συνολικό μήκος της δεν ξεπέρασε τα

120 χιλιόμετρα, αλλά η άγρια ομορφιά της

μένει για πάντα στην καρδιά.

85

έχει προηγουμένως ωριμάσει

σε δρύινα κρασοβάρελα. Πολύ

καλά αποτελέσματα δίδει και όταν

παντρεύεται με τις ποικιλίες Grenache

και Mataro, που υπάρχουν στο νησί.

Mataro

Ισπανικής προελεύσεως ποικιλία,

που έχει προσαρμοστεί εξαιρετικά

καλά στα εδάφη και τις κλιματολογικές

συνθήκες της Κύπρου, προσφέροντας

στον τόπο πολύ αξιόλογα κρασιά,

με σώμα, πλούσιες τανίνες, φρούτο

και ικανότητες παλαίωσης. Πολύ

σημαντική για την ποικιλία είναι η

στιγμή του τρύγου, καθώς η ποιοτική

απόδοσή της μειώνεται δραστικά,

όταν τα σταφύλια δεν είναι απολύτως

ώριμα τη στιγμή της συγκομιδής.

Carignan

Το Carignan είναι η πλέον

πολυφυτεμένη, ξενική ποικιλία

στην Κύπρο. Στα Κρασοχώρια της

Λεμεσού και την επαρχία Πάφου

καλλιεργούνται εκατοντάδες εκτάρια

αμπελώνων της ποικιλίας. Το κρασί

που προκύπτει από τα περισσότερα

Carignan είναι «πλούσιο» σε όλα:

Οξύτητα, τανίνες, χρώμα και πικράδα.

Αυτό του στερεί τη δυνατότητα να

καταναλώνεται νέο και συγχρόνως

το εμποδίζει από το να παλαιώνει με

χάρη.

Grenache

Το Grenache είναι μια φανταστική

ποικιλία για την Κύπρο, καθώς

έχει προσαρμοστεί τέλεια στο

οικοσύστημα του νησιού. Τα κρασιά

που παράγονται από αυτό μπορεί

να είναι πιο ανοιχτά σε χρώμα και

λιγότερο πυκνά σε άρωμα και γεύση,

σε σχέση με όσα οινοποιούνται από

πιο δυναμικές και διάσημες ποικιλίες

(π.χ. Cabernet Sauvignon, Shiraz

κτλ.), είναι όμως πιο φίνα και θηλυκά,

με λεπτά αρώματα και ιδιαίτερη

ιδιοσυγκρασία. Τα αποτελέσματα που

προσφέρει είναι ακόμη καλύτερα,

όταν παντρεύεται με ποικιλίες όπως

το Shiraz, το Mataro ή το Cabernet

Sauvignon. Τα ροζέ που χαρίζει

δε είναι μακράν τα κορυφαία που

συναντά κανείς στην Κύπρο.


86

Η περιοχή αυτή κρύβει μυστικά που υπήρξαν

κάποτε κοινός τόπος. Όχι μόνο μυστικά του

κρασιού, αλλά και μυστικά του τόπου - της

πόλης και των ανθρώπων της. Επίκεντρο των

δραστηριοτήτων, ανέκαθεν, το λιμάνι. Και δυτικά

του παλιού λιμανιού, στη σειρά, τα τέσσερα

ιστορικά οινοποιεία της Κύπρου.

Η διαδρομή μας, κατά μήκος της καινούργιας

λεωφόρου προς το νέο -και μεγαλύτερο- λιμάνι

της πόλης προσφέρει την ευκαιρία για μια

αναδρομή, από το παλιό, στο νέο άστυ, από έναν

παλιό, σε έναν νέο τρόπο ζωής. Και, σίγουρα,

από παλιά σε νέα, σύγχρονα κρασιά.

Η Διαδρομή

Η συνολική απόσταση από το παλιό λιμάνι

μέχρι το τελευταίο οινοποιείο δεν ξεπερνά

τα δύο χιλιόμετρα. Περπατώντας με δυτική

κατεύθυνση, ο χώρος που συναντούμε διατηρεί

την όψη του «τότε», και οδηγεί το μυαλό σε

αναπαραστάσεις μιας άλλης εποχής, «τότε», που

το «Wine Mile» έσφυζε από ζωή.

Το πρώτο ενδιαφέρον κτίριο στο δρόμο μας

είναι το παλιό οινοποιείο «ΧΑΤΖΗΠΑΥΛΟΥ».

Ένα κτίριο που μοιάζει ενσωματωμένο στο

περιβάλλον του, σαν να έχει καθορίσει

την χωροταξία του. Κάπου εκεί ξεκινά μια

σύγχρονη λεωφόρος, που οδηγεί στο νέο

λιμάνι, με δύο λωρίδες ανά κατεύθυνση και

άνετα πεζοδρόμια. Μας φέρνει, μετά από μισό,

περίπου, χιλιόμετρο, στο οινοποιείο «ΚΕΟ».

Παράγει κρασιά από ιδιόκτητους αμπελώνες,

όπως το «Heritage KEO», από σταφύλια της

κυπριακής ποικιλίας Μαραθεύτικο -κρασί με

ιδιαίτερο, χαρακτηριστικό βαθυκόκκινο χρώμα,

πολυδιάστατη γεύση και πλούσιο άρωμα

κόκκινων φρούτων και ανθέων. Έξω από το

κτίριο υπάρχουν μέχρι σήμερα παλιά βαρέλια.

Προχωρώντας 100-150 μέτρα συναντούμε

σε πάροδο στα αριστερά της λεωφόρου

το κτιριακό συγκρότημα του οινοποιείου

της «ΛΟΕΛ». Η εργονομική αρχιτεκτονική

του αποτελεί κλασικό δείγμα βιομηχανικού

σχεδιασμού των αρχών του ’70. Τα κρασιά

«ΛΟΕΛ», όπως το «Mediterranean Cabernet

Sauvignon» -ένα κρασί ξηρό, με ευχάριστο

άρωμα, προέρχονται από επιλεγμένες

αμπελουργικές καλλιέργειες.

Επιστρέφοντας στη λεωφόρο στρίβουμε

αριστερά και συνεχίζουμε ευθεία για 100

περίπου μέτρα. Αφού προσπεράσουμε τη

σηματοδοτούμενη διασταύρωση, στρίβουμε εκ

νέου αριστερά, στην πρώτη πάροδο. Στο τέρμα

της μας περιμένει το οινοποιείο «ΣΟΔΑΠ».

Στην γκάμα των κρασιών του περιλαμβάνονται

οίνοι παρασκευασμένοι από ξεχωριστές

αμπελουργικές καλλιέργειες, όπως το λευκό

«Mountain Vines Sémillon», με πολύπλοκο,

βαθύ άρωμα, ζωηρή οξύτητα και γεμάτη γεύση.

Επιστρέφοντας ξανά στη λεωφόρο

στρίβουμε αριστερά, προχωρούμε 50-100

μέτρα και ξαναστρίβουμε αριστερά, για να

συναντήσουμε σε μικρή απόσταση τα κτίρια

του οινοποιείου «ΕΤΚΟ». Γεννημένη το 1844

από την οικογένεια Χατζηπαύλου, αυτή είναι

η παλαιότερη οινοβιομηχανία του νησιού.

Παράγει κρασιά από οικογενειακούς αμπελώνες

στο χωριό Ζανακιά (20 χλμ. βορειοδυτικά)

και στο Όμοδος, όπως το παλαιωμένο «ΙΝΟ»,

ερυθρό ξηρό κρασί από σταφύλια της ποικιλίας

Cabernet Sauvignon.

ένα μίλι δρόμος γεμάτος αναμνήσεις...Wine Mile

87

Εκτός, αλλά αξίζουν!Οι δύο οινοποιητικές μονάδες που

ακολουθούν δεν συμπεριλαμβάνονται σε κάποια συγκεκριμένη διαδρομή των «Δρόμων του Κρασιού». Μια επίσκεψη όμως εκεί θα σας ικανοποιήσει με το παραπάνω...

ΑΗΣ ΑΜΠΕΛΗΣ

Σε απόσταση 30 χιλιομέτρων από τη Λευκωσία, αυτό το οινοποιείο είναι το κοντινότερο στην πρωτεύουσα. Για να πάτε εκεί παίρνετε τον δρόμο Ε903 προς Παλαιχώρι και Αγρό. Στο ύψος του Καλού Χωρίου Ορεινής θα συναντήσετε το οινοποιείο στα δεξιά σας.

Ο ιδιοκτήτης του, Γιώργος Τρυπάτσας, έχτισε ένα κτίριο που σχεδιάστηκε εξαρχής για να ικανοποιεί τις απαιτήσεις ενός σύγχρονου οινοποιείου. Παραδειγματικά, είναι διώροφο, χρησιμοποιεί έτσι τη βαρύτητα, για τη μεταφορά του μούστου στις δεξαμενές, χωρίς να παρεμβάλλονται αντλίες, που καταπονούν το κρασί. Το οινοποιείο είναι επισκέψιμο ακόμη και τα Σαββατοκυρίακα. Ο οινόφιλος προτρέπεται να δοκιμάσει το Liasto, ένα κρασί από λιαστά σταφύλια της ποικιλίας Μοσχάτο. Είναι ένα γλυκύ Muscat που ωριμάζει σε δρύινα βαρέλια, κρασί με έντονα αρωματικό χαρακτήρα. Από τα κρασιά που μπορείτε να αγοράσετε εκεί, αξιοπρόσεκτο είναι το Aes Ambelis White, μια ποιοτική επιλογή για καθημερινή κατανάλωση.

DOMAINE HADJIANTONAS

Οι ρίζες της μονάδας αυτής χάνονται στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, όταν ο προπάππος του σημερινού ιδιοκτήτη, Δώρου Χατζιάντωνα, ίδρυσε ένα οινοποιείο στο Πέρα Πεδί. Η παραγωγή οίνου πέρασε από γενιά σε γενιά, αλλά το 1978 διακόπηκε.

Είκοσι ένα χρόνια αργότερα, ο νεαρός Δώρος αποφάσισε να ξαναγεννήσει την οικογενειακή επιχείρηση. Μέχρι το 2004 κατάφερε να πετύχει παραγωγή 45,000 φιαλών ετησίως, προχωρώντας στην ανέγερση ενός σύγχρονου οινοποιείου που βρίσκεται κοντά στον οικισμό της Παρεκκλησιάς, 15 λεπτά από το κέντρο της Λεμεσού.

Η παραγωγή του οινοποιείου βασίζεται σε σταφύλια ιδιόκτητων αμπελώνων (κυρίως ποικιλία Αγιωργίτικο) και σε σταφύλια από συνεργαζόμενους αμπελώνες, (κυρίως με γαλλικές ποικιλίες). Δοκιμάστε το Chardonnay, που ζυμώνει και ωριμάζει για 6 περίπου μήνες σε δρύινο βαρέλι, αλλά και το Shiraz. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το ημιαφρώδες, γλυκό κρασί από την ποικιλία Μοσχάτο.

88


ΤΟ ΠEΖΕΜΑ

Τηλ.: 99551381

Στέλιου Χ’’Πετρή 50, Αγρός, Λεμεσός

RODON HOTEL DIONYSOS RESTAURANT

Τηλ.: 25521201

Αγρός, Λεμεσός

30

50

60

50


89

Τεχνικές και λειτουργικές προδιαγραφές για ένταξη οινοποιείων και χώρων εστίασης στο δίκτυο των «Δρόμων του Κρασιού»

1. Να έχει τις απαραίτητες άδειες λειτουργίας.

2. Να διαθέτει σήμανση υποδοχής από το κοντινότερο

τμήμα της διαδρομής μέχρι το οινοποιείο.

3. Να διαθέτει διαμορφωμένο χώρο στάθμευσης σε

απόσταση μέχρι 200 μέτρων από την οινοποιητική

μονάδα.

4. Να διατηρεί τον περιβάλλοντα χώρο, τα

υποστατικά του οινοποιείου και τον εξοπλισμό σε

άριστη κατάσταση από πλευράς καθαριότητας και

συντήρησης.

5. Να διαθέτει προσβάσιμους για τους επισκέπτες

χώρους υγιεινής, σε άριστη κατάσταση, με ξεχωριστά

αποχωρητήρια ανδρών και γυναικών.

6. Να διαθέτει αίθουσα γευσιγνωσίας, εντός ή εκτός

του χώρου οινοποίησης, κατάλληλα επιπλωμένης με

τις απαραίτητες διευκολύνσεις για την εξυπηρέτηση

των επισκεπτών. Για την υποδοχή ατόμων με ειδικές

ανάγκες θα πρέπει, σε περίπτωση που η αίθουσα δεν

είναι προσβάσιμη, να υπάρχει υπαλλακτικός χώρος

υποδοχής και γευσιγνωσίας.

7. Να διαθέτει γυάλινα, κολωνάτα ποτήρια κρασιού

και πτυελοδοχεία για τις γευστικές δοκιμές.

8. Να είναι αναρτημένες οι τιμές των προϊόντων

και υπηρεσιών, συμπεριλαμβανόμενης της

γευστολόγησης σε περίπτωση που δεν προσφέρεται

δωρεάν.

9. Να υπάρχει διαθέσιμο προσωπικό υποδοχής

στις ώρες λειτουργίας του οινοποιείου το οποίο

να γνωρίζει την Ελληνική και Αγγλική γλώσσα και

να κατέχει τις βασικές γνώσεις της διαδικασίας

οινοποίησης, παλαίωσης και γευσιγνωσίας για

να μπορεί να επεξηγεί με ευκρίνεια τα διάφορα

στάδια και τις μεθόδους παραγωγής οίνων κατά την

ξενάγηση.

10. Να τηρούνται τα αναρτημένα ωράρια και οι

περίοδοι λειτουργίας.

11. Να διαθέτει για τους επισκέπτες έντυπα

προβολής, διαφημιστικά και χάρτες των «Δρόμων

του Κρασιού».

12. Να προσφέρεται από την ιδιοκτήτρια εταιρία του

οινοποιείου ασφαλιστική κάλυψη έναντι τρίτων (Third

party liability).

13. Η ένταξη του οινοποιείου μπορεί να ανακληθεί σε

περίπτωση παρέκκλισης από τα πιο πάνω κριτήρια.

1. Να έχει εξασφαλισμένη άδεια λειτουργίας

από τον ΚΟΤ καθώς και έγκριση ένταξης στο

δίκτυο των «Δρόμων του Κρασιού» μετά από

αξιολόγησή του.

2. Να συμπεριλαμβάνει στον εγκεκριμένο

τιμοκατάλογο του αντιπροσωπευτική σειρά

τοπικών οίνων. Ο τιμοκατάλογος να αναφέρει

τα ειδικά χαρακτηριστικά κάθε κρασιού στην

ελληνική και στην αγγλική γλώσσα.

3. Για το σερβίρισμα κρασιού να διατηρεί το

κρασί στην κατάλληλη θερμοκρασία και να

διαθέτει:

• Κατάλληλα κολωνάτα ποτήρια (ξεχωριστά

για άσπρο και κόκκινο κρασί).

• Επαγγελματικά ανοιχτήρια.

• Σαμπανιέρες για κρασί.

• Κατάλληλο χώρο για την αποθήκευση του

κρασιού.

• Να σερβίρει το κρασί στην κατάλληλη

θερμοκρασία.

4. Να έχει εξασφαλίσει πιστοποιητικό

παρακολούθησης σε σεμινάριο για το κρασί

(παρουσίαση, σερβίρισμα, σωστή διατήρηση

κ.α.) που διοργανώνει ο ΚΟΤ σε συγκεκριμένες

ημερομηνίες.

5. Να διαθέτει διακόσμηση και επίπλωση όσο το

δυνατόν παραδοσιακού κυπριακού χαρακτήρα.

6. Να διαθέτει στον τιμοκατάλογό του μεταξύ

άλλων και παραδοσιακά κυπριακά φαγητά.

7. Να διαθέτει για τους θαμώνες το

πληροφοριακό υλικό για τους «Δρόμους του

Κρασιού» το οποίο προμηθεύει ο ΚΟΤ.

8. Η ένταξη του εστιατορίου μπορεί να

ανακληθεί σε περίπτωση παρέκκλισης από τα

πιο πάνω κριτήρια.

97

...και το γιορτάζουμε ,

κάθε χρόνο το Σεπτέμβρη,

στη Γιορτή του Κρασιού,

Κοπιάστε, Κερνάμε κρασί !

Παραγωγή: Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού

Κείμενα: Γιάννος Κωνσταντίνου

Σχεδιασμός: Appios & Metaxas Communications Ltd

Φωτογραφίες: Αρχείο ΚΟΤ

Εκτύπωση: Ι. Γ. Κασουλίδης & Υιός Λτδ

7’ 2008

...ακολουθήστε τις!

Οίνου δρώμενα...

Το έργο υλοποιήθηκε από τον Κυπριακό Οργανισμό Τουρισμού

και συγχρηματοδοτήθηκε κατά 50% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο

Περιφερειακής Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΤΠΑ) και κατά 50%

από Εθνικούς Πόρους.

Η αποστολή του ΕΤΠΑ είναι:

«Συμβολή στην άμβλυνση των ανισοτήτων όσον αφορά την ανάπτυξη

και το βιοτικό επίπεδο μεταξύ των διαφόρων περιφερειών, καθώς

και τη μείωση της καθυστέρησης των λιγότερο ευνοημένων περιφερειών.

Συμβολή στη διόρθωση των κυριοτέρων περιφερειακών ανισοτήτων στην Κοινότητα,

χάρη στη συμμετοχή, στην ανάπτυξη και στη διαρθρωτική προσαρμογή των αναπτυξιακά καθυστερημένων περιφερειών,

καθώς και στην κοινωνικo-οικονομική ανασυγκρότηση των περιφερειών»

ISBN 978-9963-44-095-5

∫À¶ƒπ∞∫√™ √ƒ°∞¡π™ª√™ Δ√Àƒπ™ª√À

2

Παραγωγή: Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού

Κείμενα: Γιάννος Κωνσταντίνου

Σχεδιασμός: Appios & Metaxas Communications Ltd

Φωτογραφίες: Αρχείο ΚΟΤ

Εκτύπωση: Ι. Γ. Κασουλίδης & Υιός Λτδ

7’ 2008

...ακολουθήστε τις!

Το κρασί δεν είναι καινούργια ιστορία για την Κύπρο. Πρόσφατες ανασκαφές που έγιναν στο

νησί, επιβεβαίωσαν μια εντυπωσιακή αλήθεια, ότι σ’ αυτή την μικρή κόχη της γης παράγεται κρασί

εδώ και 5,500 σχεδόν χρόνια. Τα ευρήματά τους μαρτυρούν πως η Κύπρος υπήρξε το λίκνο της

οινικής ανάπτυξης σ’ ολόκληρη τη μεσογειακή λεκάνη, από την Ελλάδα μέχρι την Ιταλία και τη Γαλλία.

Οι μαρτυρίες της οινικής ιστορίας που σέρνει πίσω του το νησί είναι απλώς ένας από τους

λόγους που καθιστούν μια βόλτα στα αμπελοχώρια μια ελκυστική εμπειρία. Ένας δεύτερος σημαντικός

λόγος είναι η γνωριμία των κυπριακών οινοποιείων, κατά κανόνα μικρών και γοητευτικών, αλλά πάντα

με προσυνεννόηση της επίσκεψής σας.

Και ο τρίτος και καλύτερος είναι τα ίδια τα κρασιά που ο οινόφιλος θα γευτεί στην περιδιάβαση

στους «Δρόμους του Κρασιού» της Κύπρου. Από τις πατροπαράδοτες γηγενείς ποικιλίες «Μαύρο»

και «Ξυνιστέρι» - και την μοναδική σε όλο τον κόσμο «Κουμανδαρία» - μέχρι ποικιλίες πασίγνωστες,

όπως Cabernet Sauvignon και Shiraz,

Ελάτε, πάμε σε ένα αμπελοπερίπατο. Κερνάμε κρασί!

Κοπιάστε, κερνάμε κρασί...

Κύπρος δρόμοι του Κρασιού

Documents

Transcript of Κύπρος δρόμοι του Κρασιού