ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

ΠΜΣ « ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ»

: «ΘΕΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ».

ΔιπλωματικήΕργασία

-ΜΑΛΙΑΚΚΑ ΕΛΕΝΗΔΕΣΠΟΙΝΑ

. 09015ΑΜ

, Ρόδος2012

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στη συγκεκριμένη μελέτη επιχειρείται αρχικά, μια κοινωνιολογική προσέγγιση των θεωρητικών μοντέλων της κοινωνιολογίας του ελεύθερου χρόνου σε αναφορές σχετικά με την ιστορική πορεία και εξέλιξη του ελεύθερου χρόνου, από τους πρόδρομους-κλασικούς θεωρητικούς μέχρι τον μεταμοντερνισμό.

Η οικογένεια, το σχολείο και οι συνομήλικοι αποτελούν τους πρωταρχικούς εκείνους παράγοντες που προσδιορίζουν το αξιακό σύστημα του/της εφήβου. Στις αναπτύξεις που ακολουθούν διευκρινίζεται ο ενδεχόμενος ρόλος και η επιρροή που τυχόν ασκούν οι θεσμοί αυτοί στον ελεύθερο χρόνο των εφήβων.

Επιπλέον, αναλύονται και καταγράφονται οι δραστηριότητες που ασχολούνται οι έφηβοι/ες στην καθημερινότητά τους στις υπάρχουσες συνθήκες της μεταμοντέρνας κοινωνίας.

Γενικότερα ως συνολική αποτίμηση δίνονται απαντήσεις σχετικά με το, πώς αξιοποιείται ο χρόνος της καθημερινότητας των Ελλήνων/ίδων εφήβων (15-17) ετών, ποιές δραστηριότητες επιλέγουν να κάνουν κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου τους, αν υπάρχει κοινωνικός καθορισμός στους τρόπους διάθεσης της σχόλης των εφήβων και αν υπάρχει διαφοροποίηση ως προς την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου τους σε σχέση με το φύλο.

Λέξεις κλειδιά: ελεύθερος χρόνος, εφηβεία, φύλο, δραστηριότητες, μεταμοντέρνα-κοινωνία

1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ.

1.1 ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ.

Η έννοια του κοινωνικού χρόνου κατέχει σήμερα κεντρική θέση στη μελέτη των κοινωνικών δραστηριοτήτων. Οι σύγχρονοι κοινωνιολόγοι επεξεργάζονται μια ευρύτερη προβληματική για τη δυναμική των κοινωνικών χρόνων στην εποχή μας προσανατολίζοντας την μελέτη τους στον ελεύθερο χρόνο.

O Ντυμαζντιέ ορίζει τον ελεύθερο χρόνο, ως ένα σύνολο ενασχολήσεων στις οποίες το άτομο επιδίδεται με τη θέλησή του αποβλέποντας στην ανάπαυση, στην αναψυχή ή την ελεύθερη μόρφωση και πληροφόρησή του, στην ανάπτυξη της κοινωνικής του συμμετοχής ή της δημιουργικής του ικανότητας, μετά την εκπλήρωση των επαγγελματικών, των οικογενειακών και των κοινωνικών του υποχρεώσεων (Κορωναίου, 1996).

Ο Agricola (1990) κατατάσσει την έννοια του ελεύθερου χρόνου σε τέσσερις θεωρητικές κατευθύνσεις που συνοψίζονται ως εξής: «….α)Ελεύθερος χρόνος ως υποκατηγορία της εργασίας, β)ελεύθερος χρόνος ως ιδεολογικό και λειτουργικό ξεχωριστό τμήμα της καθημερινότητας, γ)ελεύθερος χρόνος ως ξεχωριστός τομέας ενός κοινωνικοπολιτιστικού τρόπου ζωής της μεταβιομηχανικής κοινωνίας, δ)ελεύθερος χρόνος ως ολοκληρωμένο συστατικό γενικών χρονικών δομών, υπερεκτιμημένος ως τομέας ζωής και χρόνου και για το λόγο αυτό αναλυτός».

Γενικά στη βιβλιογραφία δεν υπάρχει μέχρι σήμερα συμφωνία για έναν ενιαίο ορισμό της έννοιας του ελεύθερου χρόνου, αλλά υπάρχει ένας αρκετά μεγάλος αριθμός ορισμών ο οποίος επιχειρεί να εξηγήσει το εύρος της έννοιας αυτής αλλά και την πολυσημία του φαινομένου του ελεύθερου χρόνου.

Έτσι υπάρχουν οι καλούμενοι αρνητικοί ορισμοί του ελεύθερου

χρόνου, οι οποίοι αντιλαμβάνονται ως ελεύθερο χρόνο ότι απομένει μετά την εργασία και αφού αφαιρεθεί ο ύπνος, το φαγητό, ο χρόνος διαδρομών κ.λπ. Υπάρχουν και οι λεγόμενοι θετικοί ορισμοί του ελεύθερου χρόνου, οι οποίοι προσπαθούν να ανταποκριθούν στις διάφορες εξελίξεις, καθορίζοντας το περιεχόμενο του ελεύθερου χρόνου ως αυτόνομο κοινωνικό σύστημα δράσης και προσανατολισμού πέραν της στενής προοπτικής του χρόνου (Ζαρώτης, 2008).

Συνοπτικά για τον ορισμό του ελεύθερου χρόνου ισχύει ότι η έννοια

του μέχρι σήμερα δεν στάθηκε δυνατό να οριστεί μονοσήμαντα. Το αντικείμενο της έρευνας του ελεύθερου χρόνου, είναι ιδιαίτερα διαφορετικό καθώς η μορφή και το επίπεδό του παρουσιάζουν ετερογενή διαμόρφωση.

1.2 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ. Η σχολή της αθηναϊκής δημοκρατίας είναι εκείνη που συνδέει τη μη εργασία και την

παιδεία με την έννοια της πολιτείας και τα καθήκοντα του πολίτη. Η σχόλη για τον Αριστοτέλη, αποκτά το νόημα πνευματικών και αισθητικών

ενασχολήσεων, οι οποίες ταιριάζουν σε ελεύθερους ανθρώπους (Ζαρώτης, 2008). Στις αρχαϊκές κοινωνίες, διαπιστώνεται πως τόσο η εργασία όσο και η αδράνεια, αλλά

και το παιχνίδι και η γιορτή, εγγράφονται στο φυσικό κύκλο της εναλλαγής εποχών και ημερών και ρυθμίζονται από τη φυσική αναγκαιότητα (Κορωναίου, 1996). Ο χρόνος υπήρχε ως κυκλικός ρυθμός ο οποίος δεν είχε ιδιαίτερη σημασία εάν ήταν αργός ή γρήγορος.

Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ο ελεύθερος χρόνος για τους Λατίνους οριοθετείται από την έννοια της otium η οποία αποτελεί συνώνυμη της σχόλης των αρχαίων Ελλήνων.

Η κοινωνία του Μεσαίωνα έβρισκε εξισορρόπηση ανάμεσα στο Θεό και το Διάβολο (Κορωναίου, 1996). Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, υπήρχε λιγότερος εργάσιμος χρόνος ακόμα και σε σχέση με σήμερα.

Συνοπτικά μπορούμε να πούμε πως, από τον Αριστοτέλη ως τους Λατίνους και τη Μεσαιωνική περίοδο, η εργασία δεν αποτελεί μια δημιουργική δραστηριότητα αλλά έναν καταναγκασμό. Αντίθετα, η σχόλη εμφανίζεται ως προϋπόθεση για την πλήρη ανάπτυξη των πνευματικών, των ηθικών και των δημιουργικών δυνατοτήτων του ανθρώπου (Κορωναίου, 1996).

Με την βιομηχανική επανάσταση, ο χρόνος των εμπόρων αντικαθιστά το χρόνο της εκκλησίας και των καμπαναριών, επιβεβαιώνοντας τη μετάβαση από την παραδοσιακή αγροτική οικονομία στον εμπορικό καπιταλισμό (Κορωναίου, 1996). Την εποχή αυτή σε όλες τις χώρες της Ευρώπης που επιχειρούν την εκβιομηχάνιση, ο χρόνος καθημερινής εργασίας εξαντλεί τα ανθρώπινα όρια αντοχής.

Ποτέ άλλοτε οι άνθρωποι δεν δούλεψαν τόσο πολύ και τόσο έντονα όσο εκείνη την εποχή. Η νέα θρησκεία, η Θρησκεία του Κεφαλαίου, καταφέρνει να επιβάλλει στον άνθρωπο να εργάζεται «από την παιδική ηλικία μέχρι το θάνατο, μέρα και νύχτα, πάνω στη γη κάτω από τη γη και στη θάλασσα, να εργάζεται παντού και πάντα» (Lafargue, 1969).

Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι διεκδικήσεις των εργαζομένων προσανατολίζονται στην κατάκτηση μεγαλύτερων περιόδων ελεύθερου χρόνου, όπως το Σαββατοκύριακο, οι διακοπές και η συνταξιοδότηση.

Στη πορεία ο ελεύθερος χρόνος μεταβλήθηκε από τον κυρίως χρόνο της ανάπαυσης και της κατανάλωσης των δεκαετιών του ‘50 έως του ‘70 σε χρόνο προσαρμοσμένο σε βίωμα και απόλαυση καθώς, τη δεκαετία του ‘70 εγκαταλείφθηκε η άποψη που επικρατούσε μέχρι τότε, πως η ατομική συμπεριφορά παίζει καθοριστικό ρόλο για τον ελεύθερο χρόνο και ο ελεύθερος χρόνος έγινε αντιληπτός ως ένα σύνολο παροχής κινήτρων, ενδιαφερόντων, συμπεριφοράς και βιωμάτων.

Στις αρχές της δεκαετίας του ΄80 οι

κοινωνιολόγοι του ελεύθερου χρόνου μελετάνε τη δυναμική των σχέσεων που αναπτύσσονται ανάμεσα στους διάφορους κοινωνικούς χρόνους, ενώ στις αρχές της δεκαετίας του ΄90, ο ελεύθερος χρόνος προσδιορίζεται ως ένα γενικότερο φαινόμενο, το οποίο περιλαμβάνει εξίσου την εργασία και τον ελεύθερο χρόνο (Ζαρώτης, 2008).

Στη μεταμοντέρνα εποχή διακρίνεται η δικαίωση ενός νέου δημοκρατικού ατομικισμού καθώς γεννιέται η ηθική της διασκέδασης, με αποτέλεσμα τη νομιμοποίηση της ζωής που αρχίζει μετά τη δουλειά (Γεωργούλας, 2003).

Ως συμπέρασμα της θεωρητικής μελέτης της ιστορικής εξέλιξης του ελεύθερου χρόνου από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή, μπορούμε να δεχτούμε τη διαπίστωση ότι, ο τομέας του ελεύθερου χρόνου που εξετάστηκε στο παρόν κεφάλαιο κατέχει εξέχουσα θέση για κάθε εποχή και σε κάθε κοινωνία.

1.3 ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ «ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ».

1.3.1 ΠΡΟΔΡΟΜΟΙ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ.

Στη διεθνή βιβλιογραφία έχουν καταγραφεί και αναπτυχθεί ποικίλες θεωρίες από διάφορους φιλοσόφους-θεωρητικούς, στοχαστές και αναλυτές που προσπαθούν να εξηγήσουν η κάθε μια από τη σκοπιά της, τα διαφορετικά χαρακτηριστικά που συνθέτουν το πολύπλευρο φαινόμενο του ελεύθερου χρόνου.

Ο ελεύθερος χρόνος για τον Μάρξ δεν αποτελεί ιδιαίτερο αντικείμενο ανάλυσης, αλλά την προοπτική της απελευθέρωσης του ανθρώπου από την αλλοτριωμένη εργασία στη μελλοντική κομμουνιστική κοινωνία (Κορωναίου, 1996).

Ο Ντιρκέμ συνδέει τη σχόλη με τη θρησκευτική δραστηριότητα ως έκφραση του ιερού στοιχείου της κοινωνικής ζωής, γι ’αυτόν η σχόλη απελευθερώνει το άτομο από τον εαυτό του και την καθημερινή ζωή προκαλώντας σύνδεση με την κοινωνική ζωή (Γεωργούλας, 2003).

Στη θεωρία του Weber το μέτρο της ανάλυσης του είναι το άτομο όπου η συμπεριφορά του οδηγείται από υποκειμενικά νοήματα και η σχόλη είναι ένα εργαλείο δύναμης και εξουσίας, το οποίο χρησιμοποιείται για τη διατήρηση της κυρίαρχης θέσης. Σε αντίθεση με τον Weber ο οποίος θεωρεί το σκότωμα του χρόνου ως αμάρτημα, ο Lafargue (1969), που θεωρείται πρωτοπόρος του κινήματος για την κατάκτηση του ελεύθερου χρόνου και χαρακτηρίζεται ως εκκεντρικός για την εποχή του, αλλά και για τη δική μας, διεκδικεί το απαγορευμένο για τότε δικαίωμα στην τεμπελιά .

Ο Βέμπλεν με τις απόψεις του κατάφερε να καταγράφει και τον

οικονομικό χαρακτήρα της ευλαβικής κατανάλωσης με την έννοια της περίοπτης σπατάλης. Αυτό που ονομάζει ο Βέμπλεν «επιδεικτική σχόλη» είναι ένας χρόνος στη διάρκεια του οποίου φροντίζουμε να επιδεικνύουμε τον πλούτο και την αργόσχολη φύση της καθημερινής ζωής (Κορωναίου, 1996).

1.3.2 ΣΥΜΒΑΤΙΚΟΣ ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ.

Στο πλαίσιο αυτό, αναπτύσσεται στη θεωρία της σχόλης το ρεύμα που αναφέρεται ως συμβατικός πλουραλισμός. Η σχόλη εξηγείται χωρίς να δίνεται σημασία στο παράγοντα τάξη και η αγορά είναι αυτή που καθορίζει τις επιθυμίες, τη μόδα και τις εξελίξεις στη σχόλη όπου το άτομο αποφασίζει ελεύθερα το τι θέλει.

1.3.3 ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΦΡΑΓΚΦΟΥΡΤΗΣ ΚΑΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ. Οι φιλόσοφοι και κοινωνιολόγοι της σχολής της Φραγκφούρτης, θέτουν

το ζήτημα της τέχνης και ευρύτερα της κουλτούρας σε μια κοινωνία του ελεύθερου χρόνου και ασκούν αυστηρότατη κριτική των δραστηριοτήτων του στις σύγχρονες κοινωνίες (Κορωναίου, 1996).

Η σχολή της Φραγκφούρτης έκανε εκτεταμένες μελέτες σε αυτό που

αποκαλούσε «πολιτιστική βιομηχανία», εννοώντας τις βιομηχανίες της ψυχαγωγίας. Χαρακτηριστικά δηλώνουν πως ο άνθρωπος, αντί να προσπαθεί για γνώση και κύρος, χρησιμοποιώντας τον ελεύθερο χρόνο ως προϊόν με ανταλλακτική αξία, γίνεται ιδεολογία της βιομηχανίας της διασκέδασης από της οποίας τους θεσμούς δεν μπορεί να ξεφύγει (Γεωργούλας, 2003).

1.3.4 ΝΕΟΜΑΡΞΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ – ΔΟΜΙΚΟΣ ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ.

Κυρίαρχο στοιχείο στις νέο- μαρξιστικές προσεγγίσεις είναι η επιστημολογική κριτική στο φορμαλιστικό ορισμό της έννοιας του ελεύθερου χρόνου, όπου οι θεμελιώδεις ιδιότητες της σχόλης νοούνται με βάση προφανείς αλήθειες, υποκειμενικές και ατομικές.

Η σχόλη έτσι παρουσιάζεται ως ένα κομμάτι της ταξικής πάλης.

Ο Rojek στο βιβλίο του «Capitalism and leisure theory» δηλώνει πως η αγγλική λέξη leisure (σχόλη) προέρχεται από τη λατινική λέξη licere, η οποία σημαίνει το επιτρεπτό, το νόμιμο. Οι δραστηριότητες της σχόλης μόνον ελεύθερες δεν είναι (free), αλλά αντίθετα, είναι αποτελέσματα νομιμοποιητικών διαδικασιών.

1.3.5 ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ – ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ.

Η μεταδομιστική προσέγγιση προσφέρει την αποτελεσματικότερη κριτική στη συμβατική κοινωνιολογία του ελεύθερου χρόνου και κυρίως στις αξίες-δόγματα της ελεύθερης επιλογής και της κυριαρχίας του ατόμου (Γεωργούλας, 2003).

Ένας γνωστός εκπρόσωπος του μεταμοντερνισμού είναι ο Μποντριγιάρ ο οποίος καταλήγει στον ισχυρισμό ότι στη σημερινή κοινωνία έχουμε αφήσει τόσο πολύ πίσω μας κάθε επαφή με τον πραγματικό κόσμο, ώστε το μόνο που μας απομένει είναι η προσμονή της τιμωρίας μας (Craib, 2000).

Κύριος άξονας της ανάλυσης του Μποντριγιάρ για τον ελεύθερο χρόνο είναι η θέση πως στη σύγχρονη κοινωνία η έννοια της κατανάλωσης υπερβαίνει την απλή κατανάλωση υλικών αγαθών για να περιλάβει την κατανάλωση σημείων, δηλαδή συμβολικών προϊόντων (Κορωναίου, 1996).

Ο Ζιλ Προνοβό, θέτει ως κύριο στόχο της κοινωνιολογίας του ελεύθερου χρόνου την ανανέωση των θεωρητικών ερωτημάτων και των ερευνητικών μεθόδων και υποστηρίζει ότι, ο ελεύθερος χρόνος είναι ένας προνομιακός κοινωνικός χρόνος για την ανάγνωση των μεγάλων προβλημάτων που απασχολούν τις μοντέρνες και τις μεταμοντέρνες κοινωνίες (Κορωναίου, 1996).

Εν κατακλείδι, είναι απίθανο μια μοναδική θεωρητική

οπτική να μπορεί να καλύψει όλες τις πλευρές της πολύπλευρης ανθρώπινης συμπεριφοράς που σχετίζεται με τον ελεύθερο χρόνο. Καμία από τις θεωρίες που παρουσιάστηκαν δεν είναι ικανή από μόνη της να ερμηνεύσει αποτελεσματικά τις υπάρχουσες διαφορές ανάμεσα στο άτομο, την κοινωνία και την εργασία.

1.4 Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ.

Σε αντίθεση με τον ατομισμό που χαρακτηρίζει την καπιταλιστική-βιομηχανική κοινωνία, η μεταβιομηχανική κοινωνία χαρακτηρίζεται από κοινοτισμό, και αυτό που καταλαμβάνει περισσότερο κεντρική θέση είναι η γνώση (Κύρτσης, 1999).

Στις κοινωνίες αυτές όμως διαμορφώθηκε ένα διαφοροποιημένο

σύστημα ελεύθερου χρόνου. Ο αυξανόμενος καταμερισμός της εργασίας και η αποξένωσή της εργασίας στα σύγχρονα οικονομικά συστήματα δημιούργησαν μια αυξημένη ανάγκη για ελεύθερο χρόνο, όπου, ο εργαζόμενος άνθρωπος συμμετέχει μόνο σε μικρό βαθμό στη συνολική παραγωγική διαδικασία ενός προϊόντος, καθώς του λείπει η αυτοπραγμάτωση του και η ταύτιση με την εργασία του που την αναζητεί κυρίως στον ελεύθερό του χρόνο (Ζαρώτης, 2008).

1.5 ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ.

Η επίτευξη των ίσων πολιτικών δικαιωμάτων, δεν επέδρασε σημαντικά στην καθιέρωση της ισότητας των φύλων σε άλλες σφαίρες της ζωής των γυναικών όπως παράδειγμα συμβαίνει και με τον ελεύθερο χρόνο. Διάφορες έρευνες έδειχναν ότι εκτός από το χρόνο της επαγγελματικής εργασίας, υπήρχε και ένας δεύτερος καταναγκαστικός κοινωνικός χρόνος: o οικιακός ή οικογενειακός χρόνος εργασίας που παραδοσιακά βάραινε και βαραίνει τις γυναίκες (Κορωναίου, 1996).

Οι γυναίκες διέθεταν σε όλες τις κοινωνίες λιγότερο ελεύθερο χρόνο από τους άνδρες. Σήμερα, η γυναίκα επωμίζεται πολλούς διαφορετικούς ρόλους, ρόλους επιλογής, ανάγκης, στερεοτυπίας ή κοινωνικής επιταγής.

Καταλήγοντας, μπορεί να αναφερθεί ότι, ο ελεύθερος χρόνος στην πορεία της ζωής εκτός από τις διαφορές φύλου, παρουσιάζει επιπλέον σημαντικές διαφορές και σε συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες. Στην παρούσα μελέτη το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται στην εφηβική ηλικία γι’ αυτό και παρακάτω θα αναλυθεί ο ελεύθερος χρόνος που αφορά την ηλικιακή ομάδα των εφήβων.

2. ΕΦΗΒΕΙΑ – ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ.

2.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ.

Σύμφωνα με τους Brooks-Gunn & Peterson (1984), εφηβεία θεωρείται η αναπτυξιακή περίοδος που αρχίζει με τις μεταβολές της φυσιολογίας της ήβης και τελειώνει με το σχηματισμό της προσωπικής ταυτότητας ( Erikson, 1981). Αποτελεί έτσι μια μεταβατική περίοδο στη ζωή του ανθρώπου, η οποία αρχίζει με το τέλος της παιδικής ηλικίας και οδηγεί στην ενηλικίωση.

Η ταυτότητα του/της εφήβου κρυσταλλώνεται γύρω από δύο βασικούς άξονες, όπου ο πρώτος αφορά την «ταυτότητα του φύλου» που αναφέρεται άμεσα στη σεξουαλικότητα του ατόμου και ο δεύτερος αφορά την «κοινωνική ταυτότητα» που αναφέρεται άμεσα στη θέση, στις ενέργειες και στη λειτουργία του ατόμου ως μέλους της κοινωνίας (Γιοβαζολιάς, 2011).

Η εφηβεία είναι μια περίοδος αναζήτησης ταυτότητας, ατομικότητας, προσωπικών επιλογών και στάσης ζωής.

2.2 Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ.

Η οικογένεια αποτελεί ζωτικό πλαίσιο για την σωματική και ψυχολογική ανάπτυξη του/της έφηβου/ης. Μέσα στο οικογενειακό πλέγμα, το αναπτυσσόμενο άτομο, καλύπτει ζωτικού και συναισθηματικού τύπου ανάγκες.

Η στάση των γονέων απέναντι στον έφηβο/η, η εκδήλωση στοργής, υπερβολικής αγάπης, η υπερπροστασία ή αντίθετα η απορριπτική στάση ασκούν επίδραση και διαμορφώνουν τον παιδευτικό ρόλο της οικογένειας.

Στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, οι γονείς επιχειρούν από νωρίς να εντάξουν το παιδί τους σ’ ένα «σιδηρό πρόγραμμα πολύωρης σχολικής και εξωσχολικής δραστηριότητας», το οποίο ελάχιστα περιθώρια χρόνου αφήνει στο παιδί για πραγματική ψυχαγωγία ή άλλες δημιουργικές δραστηριότητες, καλλιτεχνικού ή αθλητικού χαρακτήρα (Κουράκης, 1999). O σημαντικότερος κίνδυνος που αντιμετωπίζουν είναι η ανάπτυξη του άγχους «να τα προφτάσω όλα! »

2.3 ΣΧΟΛΕΙΟ – ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ.

Όπως η οικογένεια, αντίστοιχα και το περιβάλλον του σχολείου αποτελεί σημαντικό παράγοντα κοινωνικής επιρροής στους/στις έφηβους/ες. Συχνά υποστηρίζεται ότι, το σχολείο είναι – μετά την οικογένεια το πιο σημαντικό πλαίσιο με το οποίο οι έφηβοι/ες έρχονται σε επαφή και το οποίο επιδρά σημαντικά στην κοινωνικο-συναισθηματική τους ζωή και ανάπτυξη.

Κατά την περίοδο της εφηβείας, το πρόγραμμα που ακολουθούν οι νεαροί/ές μαθητές/τριες, δεν τους αφήνει παρά λιγοστό μόνο ελεύθερο χρόνο.

Σε μια πρόσφατη έρευνα που έγινε σε μαθητές/τριες του νομού Ζακύνθου (Χαϊκάλη, 2011), σχετικά με τον τρόπο ζωής και την υγεία των εφήβων – μαθητών ( Έρευνα HBSC/WHO), με φορέα υλοποίησης το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής, σε συνεργασία με το Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Ζακύνθου «Στοργή», διαπιστώθηκε ότι οι έφηβοι/ες εμφανίζονται απογοητευμένοι, κουρασμένοι και ταλαιπωρημένοι από τα βάρη της ζωής που έχουν πέσει στους ώμους τους καθώς δεν τους μένει καθόλου ελεύθερος χρόνος που να τον αξιοποιούν δημιουργικά.

Η εκπαίδευση έτσι για τους έφηβους θεωρείται ως ένα αναγκαίο κακό και όχι ως τρόπος ζωής.

2.4 ΣΥΝΟΜΗΛΙΚΟΙ.

Στην εφηβεία η έννοια της ομάδας είναι πολύ σημαντική, καθώς μέσα από αυτήν ο/η έφηβος/η επικοινωνεί και κοινωνικοποιείται.

Η ομάδα των συνομηλίκων λειτουργεί επιπλέον ως μεταβατικός, ενδιάμεσος χώρος στην όλη πορεία των εφήβων προς την ανεξαρτητοποίησή τους και στην μετατόπιση του ενδιαφέροντος και των σχέσεων τους από την οικογένεια προς την κοινωνία (Γιοβαζολιάς, 2011).

Ο ελεύθερος χρόνος ως χώρος προέλευσης των φίλων έχει αυξανόμενη σημασία, μεγαλύτερη και από την οικογένεια και από τη γειτονιά, ενώ συναγωνίζεται και το σχολείο. Το πού συναντούν όμως αυτούς τους φίλους είναι ένα πρόβλημα, καθώς κυριαρχούν οι απαντήσεις σχολείο, φροντιστήριο και έπονται δρόμος και σπίτι.

Συμπερασματικά με όλα τα παραπάνω, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι τόσο το οικογενειακό περιβάλλον όσο το σχολείο αλλά και η ομάδα των συνομηλίκων αποτελούν καίριους παράγοντες επιρροής στον ελεύθερο χρόνο των εφήβων.

3. Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ.

3.1 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ.

Οι ζωές των εφήβων χωρίζονται σε διάφορες σφαίρες της ζωής, συμπεριλαμβανομένης της οικογένειας, του σχολείου, των φίλων, της ψυχαγωγίας, τα χόμπι και την εργασία κατά τις οποίες θα πρέπει να πλοηγηθούν και να τις ισορροπήσουν μεταξύ τους (Ahola & Kivela, 2007).

Στη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Ζάκυνθο (Χαϊκάλη, 2011), σχετικά με τις δραστηριότητες, που συνήθως επιλέγουν στον ελεύθερό τους χρόνο οι έφηβοι/ες οι δημοφιλέστερες κατά σειρά είναι : η μουσική (83%), η σωματική άσκηση και η ενασχόληση με τον αθλητισμό (71,6%), τα ηλεκτρονικά παιχνίδια στον υπολογιστή ή σε ειδικές κονσόλες (59,6%), το κατέβασμα» μουσικών κομματιών από το ίντερνετ (52,1%). Η μουσική, ο αθλητισμός, και η χρήση του Η/Υ (για ηλεκτρονικά παιχνίδια ή «κατέβασμα» μουσικής) είναι οι δημοφιλέστερες δραστηριότητες, ανεξαρτήτως φύλου ή ηλικίας.

3.2 Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΩΝ Τ.Π.Ε. ΚΑΙ Μ.Μ.Ε ΣΤΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΧΡΟΝΟ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ.

Οι Τεχνολογίες των πληροφοριών και της επικοινωνίας αποτελούν σήμερα πραγματικότητα. Η επίδραση τους, διαφορετικά χρωματισμένη και σημασιολογικά αποδομένη ανά τους καιρούς και τις απόψεις, θέτει στο επίκεντρο τον άνθρωπο ως χρήστη αυτών των καινοτομιών.

Ο Ζίμελ οριοθέτησε την «τραγωδία της κουλτούρας» σύμφωνα με την οποία η σχόλη σχετίζεται μόνο με την κτήση αγαθών και την άλογη στιγμιαία αντίδραση (Γεωργούλας, 2003).

Η χρήση του διαδικτύου ως μορφή σχόλης σηματοδοτεί μια νέα εποχή της επικοινωνίας όπου μια νέα κοινωνία δομείται μέσα από το Διαδίκτυο (internet).

Μία σημαντική δραστηριότητα των εφήβων που παρουσιάζεται στην μεταμοντέρνα κοινωνία μέσω του ηλεκτρονικού υπολογιστή είναι τα κοινωνικά δίκτυα (social networks).

Σύμφωνα με την έρευνα για τον τρόπο ζωής και την υγεία των εφήβων μαθητών/τριών στη Ρόδο και στα γύρω νησιά (Κοκκέβη, 2011), πάνω από τους μισούς εφήβους (54,2%) χρησιμοποιούν Η/Υ για τουλάχιστον 2 ώρες κάθε μέρα τις καθημερινές, ενώ οι ώρες απασχόλησης αυξάνονται τα Σαββατοκύριακα. Το (35,1%) απαντά ότι το ιντερνέτ αποτελεί γι’ αυτούς ένα μέσο για να ξεφύγουν από τα προβλήματά τους ή για να απαλύνει τυχόν δυσάρεστα συναισθήματα.

Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια επιπλέον αποτελούν ένα σημαντικό μέρος της καθημερινότητας των εφήβων.

Οι απαντήσεις που δόθηκαν στην έρευνα που πραγματοποιήθηκε στη Ζάκυνθο (Χαϊκάλη, 2011) , δείχνουν ότι ένας στους δύο εφήβους (49,9%) παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια από μισή έως δύο ώρες την ημέρα, με σημαντικά υψηλότερα ποσοστά τα αγόρια (54,6%) σε σύγκριση με τα κορίτσια (28,8%) για τις καθημερινές, ενώ τα Σαββατοκύριακα το ποσοστό της ενασχόλησης με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια αυξάνεται.

4. Η ΠΑΡΟΥΣΑ ΜΕΛΕΤΗ.

4.1 ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ.

Σκοπός της έρευνας είναι η καταγραφή και διερεύνηση του ελεύθερου χρόνου των εφήβων, ηλικίας 15-17 ετών, στην Ελληνική κοινωνία.

Πρώτος στόχος της έρευνας είναι να προσδιοριστεί ο διαθέσιμος χρόνος των εφήβων από τη μελέτη του ωρολογίου προγράμματος της καθημερινότητάς τους και να παρουσιαστούν οι δραστηριότητες που επιλέγουν να κάνουν οι έφηβοι/ες κατά τη διάρκειά του.

Ο δεύτερος στόχος είναι να διερευνηθεί η επιρροή που ασκούν στον ελεύθερο χρόνο των εφήβων οι (Τ.Π.Ε) και οι διάφοροι κοινωνικοί θεσμοί της μεταμοντέρνας κοινωνίας.

Τέλος η έρευνα μελετά τη διάσταση του φύλου σχετικά με την επιλογή της αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου του Έλληνα/ίδα έφηβου/ης.

4.2 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ.

1. Πώς αξιοποιείται ο χρόνος της καθημερινότητας των Ελλήνων εφήβων (15-17 ετών) ;

2. Ποιές δραστηριότητες επιλέγουν να κάνουν κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου τους οι Έλληνες/ίδες έφηβοι/ες;

3. Ποια θέση έχουν οι νέες τεχνολογίες (Τ.Π.Ε) στον ελεύθερο χρόνο των εφήβων στην μεταμοντέρνα εποχή;

4. Υπάρχει κοινωνικός καθορισμός στους τρόπους διάθεσης της σχόλης των εφήβων;

5. Υπάρχει διαφοροποίηση ως προς την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των εφήβων σε σχέση με το φύλο;

5. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

5.1 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ.

Στην παρούσα έρευνα, διερευνάται ο ελεύθερος χρόνος των εφήβων στην Ελληνική κοινωνία με τη χρήση μικτής μεθοδολογικής προσέγγισης. Με βάση αυτή τη μέθοδο η ακόλουθη έρευνα προσανατολίζεται σε δύο επίπεδα :

1) Στο πρώτο επίπεδο σε μια μικρή κλίμακα μέσω της πιλοτικής έρευνας, γίνεται χρήση της διερευνητικής μεθόδου (exploratory & qualitative method), της ποιοτικής έρευνας κατά την οποία οι έφηβοι/ες καλούνται να απαντήσουν σε ερωτήσεις ανοιχτού τύπου σε σχέση με το σχολείο, τον ελεύθερο χρόνο και τις δραστηριότητες που επιλέγουν κατά τη διάρκειά του.

2) Σε ένα δεύτερο επίπεδο (quantitative method), εστιασμένο στην ποσοτική καταμέτρηση όπου αποτελεί την κύρια έρευνα του υπό εξέταση θέματος, οι έφηβοι/ες, καλούνται να απαντήσουν σε διαβαθμισμένες ερωτήσεις κλειστού τύπου (Α΄ μέρος ερωτηματολογίου), σχετικά με τη στάση τους για τον ελεύθερο χρόνο όπως έχει διαμορφωθεί στην μεταμοντέρνα κοινωνία και τις δραστηριότητές τους.

Επιπλέον, στο Β΄ μέρος του ερωτηματολογίου περιέχεται ένα ωρολόγιο πρόγραμμα της καθημερινότητας των εφήβων από Δευτέρα έως Παρασκευή, στο οποίο καλούνται να απαντήσουν σε ημερήσια φύλα καταγραφής του χρόνου time-sheets daily-diaries (Witkow, 2009), κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους, για μια εβδομάδα τις καθημερινές ημέρες από Δευτέρα έως Παρασκευή.

5.2 ΜΕΘΟΔΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ ΚΑΙ ΔΕΙΓΜΑ.

Η μέθοδος που ακολουθείται στην έρευνα αυτής της εργασίας, είναι η δειγματοληπτική, με τη χρήση ερωτηματολογίων.

Το συνολικό δείγμα είναι Ν= 70. Ομαδοποιώντας μάλιστα τα δεδομένα που αφορούν στην ηλικία των συμμετεχόντων, το 8,6 % ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα των 15 ετών, το 47,1% ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα των 16 ετών και το 41,4% στην ηλικιακή ομάδα των 17 ετών. Ως προς το φύλο των συμμετεχόντων, το δείγμα αποτελείται 50% από αγόρια (Ν=35) και 50% από κορίτσια (Ν=35).

5.3 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ – ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ.

Πριν καταλήξουμε στην τελική μορφή του ερωτηματολογίου, πραγματοποιήθηκε μια πιλοτική έρευνα για να γίνει ολοκληρωμένος σχεδιασμός της έρευνας και να αποφευχθούν τυχόν ασάφειες. Αρκετά σημαντικό κομμάτι αποτέλεσε η κατασκευή του ερωτηματολογίου κυρίως σχετικά με την δημιουργία του Β΄ μέρους, που αφορά ένα πρωτότυπο ημερολόγιο καταγραφής χρόνου και δραστηριοτήτων.

Οι ερωτώμενοι/ες που επιλέχθηκαν για τη δοκιμαστική έρευνα,

προσπαθήσαμε να έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά με αυτά των ερωτώμενων που χρησιμοποιήθηκαν στην τελική έρευνα. Τα χαρακτηριστικά αυτά ήταν τα ακόλουθα: φύλο, ηλικία, τάξη φοίτησης και τόπος διαμονής.

Στο στάδιο της πιλοτικής έρευνας πραγματοποιήθηκαν και δύο ημι-δομημένες συνεντεύξεις από έναν έφηβο μαθητή και μια έφηβη μαθήτρια.

Κατά τη διάρκεια της ήμι-δομημένης συνέντευξης οι ερωτώμενοι/ες κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτήσεις σχετικά με τη στάση τους για τον ελεύθερο χρόνο, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί στα πλαίσια της μεταμοντέρνας κοινωνίας και την πιθανότητα επιρροής αυτού από διάφορους κοινωνικούς θεσμούς όπως είναι το σχολείο και η οικογένεια.

Στα ερωτηματολόγια της πιλοτικής έρευνας, χρησιμοποιήθηκαν και ερωτήσεις ανοιχτού τύπου οι οποίες βοήθησαν στο τέλος της έρευνας, για λόγους εγκυρότητας και αξιοπιστίας, καταλήγοντας στα συμπεράσματα της έτσι ώστε να γίνει μια πιο πλούσια και σε βάθος ανάλυση.

5.4 ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ.

Ως εργαλείο συλλογής δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το τυποποιημένο ερωτηματολόγιο. Η μορφή του ερωτηματολογίου που χρησιμοποιήθηκε αποτελείται από δύο μέρη Α και Β.

Στο Α΄ μέρος περιλαμβάνονται 6 διαβαθμισμένες ερωτήσεις κλειστού τύπου με τη μέθοδο κλίμακας στάσεων του Likert.

Το Β΄ μέρος αφορά ένα ερωτηματολόγιο μέτρησης χρόνου time-sheet daily-diary (Witkow, 2009), το οποίο περιλαμβάνει ένα ημερήσιο διάγραμμα χρόνου διαβαθμισμένο σε μισάωρα από τις 00.00 μέχρι και τις 23.30 το βράδυ. Στο διάγραμμα αυτό οι ερωτώμενοι/ες απαντούν σχηματικά με γραμμές ανάλογα με τις δραστηριότητες που ασχολούνται κατά τη διάρκεια της ημέρας τους. Οι έφηβοι/ες καλούνται να απαντήσουν σε 5 ίδια ερωτηματολόγια ένα για κάθε ημέρα της εβδομάδας ξεχωριστά, για τις ημέρες από Δευτέρα έως Παρασκευή, στο τέλος της διάρκειας της ημέρας τους, λίγο πριν κοιμηθούν.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Στο Α΄ μέρος του ερωτηματολογίου τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν, τι θεωρούν περισσότερο και τι λιγότερο σημαντικό οι έφηβοι/ες σχετικά με τον ελεύθερο χρόνο και τις δραστηριότητές τους. Πιο συγκεκριμένα, στο πρώτο ερώτημα της έρευνας, αναφορικά με το τι σημαίνει ελεύθερος χρόνος κατά την γνώμη των εφήβων, το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτώμενων απάντησε ότι, σημαίνει ξεκούραση, με μια οριακή διαφορά όμως μεταξύ της προσωπικής επιλογής. Ακολουθούν κατά σειρά οι επιλογές ανεξαρτησία, παιχνίδι και τέλος τεχνολογία.

Αναλυτικότερα βρέθηκε ότι, οι δραστηριότητες που αρέσουν περισσότερο στους/στις έφηβους/ες να ασχολούνται όταν έχουν ελεύθερο χρόνο σχετίζονται κυρίως με δραστηριότητες εκτός σπιτιού, για το μεγαλύτερο ποσοστό, με μια μικρή απόκλιση όμως σύμφωνα με την οποία επιλέγουν δραστηριότητες που έχουν σχέση με τον υπολογιστή.

Σχετικά με την υπόθεση για το εάν υπάρχει κοινωνικός καθορισμός στους τρόπους διάθεσης της σχόλης των εφήβων, παρατηρείται μια αντίφαση όσον αφορά την αντίληψη που έχουν οι έφηβοι/ες για το ποιος καθορίζει τον ελεύθερό τους χρόνο. Από τη μια το μεγαλύτερο ποσοστό θεωρεί ότι ο ελεύθερος χρόνος τους διαμορφώνεται, καθορίζεται και εξαρτάται από τους ίδιους/ες και από την άλλη ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό με μικρή απόκλιση θεωρεί ότι εξαρτάται από το σχολείο, ότι δεν είναι αρκετός και χρειάζονται παραπάνω χρόνο. Τα ευρήματα αυτά δείχνουν μια αντίθεση σχετικά με την αντίληψη που έχουν οι έφηβοι/ες για το ποιος καθορίζει τον ελεύθερο χρόνο τους.

Στο ερώτημα για το τι προτιμούν περισσότερο να κάνουν οι έφηβοι/ες τις ημέρες από Δευτέρα έως Παρασκευή, η απάντησή τους ήταν ότι επιθυμούν να κοιμούνται περισσότερο και να έχουν λιγότερες ώρες σχολείο. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τα ανωτέρω μας δείχνει ότι, οι έφηβοι/ες θεωρούν πως ο ελεύθερος χρόνος τους είναι προσωπική τους επιλογή ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι.

Η παραπάνω αντίληψη συνάδει και με μια κωδικοποίηση από ένα σύνολο ερευνητικών εργασιών (Γεωργούλας, 2003), όπου συμπεραίνεται ότι υπάρχουν δομές καταπίεσης και μηχανισμοί ελέγχου στις κυρίαρχες μορφές σχόλης των νέων και των εφήβων καθώς υπάρχει κοινωνικός καθορισμός και όχι αυτονομία στους τρόπους διάθεσης της σχόλης τους.. Ο λόγος περί σχόλης των εφήβων είναι εργαλειοποιημένος, νομιμοποιητικός και απολογητικός και όχι αποκαλυπτικός.

Στο Β΄ μέρος ερωτηματολογίου τα αποτελέσματα της έρευνας μέσω του καθημερινού ωρολογίου προγράμματος ανέδειξαν, αναφορικά με τις δύο πρώτες ερευνητικές υποθέσεις για το πώς αξιοποιείται ο χρόνος της καθημερινότητας των Ελλήνων/ίδων εφήβων και ποιες δραστηριότητες επιλέγουν να κάνουν κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου τους ότι :

Η ιεράρχηση του χρόνου και των σχολικών και άλλων υποχρεώσεων από το ωρολόγιο καθημερινό πρόγραμμα των εφήβων είναι αυστηρά δομημένη με συγκεκριμένες δραστηριότητες σε ορισμένα χρονικά διαστήματα , τα οποία επαναλαμβάνονται καθημερινά.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΑ ΓΙΑ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΣΕ ΟΛΟ ΤΟ ΔΕΙΓΜΑ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ, ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ/ΕΣ ΤΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΩΡΕΣ ΚΑΤΑ ΣΕΙΡΑ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΕΙΝΑΙ:

1) Ύπνος 2) Σχολείο3) Μελέτη-Διάβασμα4) Χρήση Διαδικτύου5) Φροντιστήριο6) Τηλεόραση/Dvd/Ταινίες7) Μουσική/Ραδιόφωνο 

8) Βόλτες/Περίπατος9) Καφετέριες 10) Δουλειές στο σπίτι11) Ηλεκτρονικά παιχνίδια12) Ξένες γλώσσες13) Αθλητισμός14) Καλλιτεχνικές δραστηριότητες15) Παιχνίδια εκτός σπιτιού    

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΩΣ ΚΥΜΑΙΝΕΤΑΙ Η ΚΑΘΕ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΞΕΧΩΡΙΣΤΑ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΗΜΕΡΑ ΑΠΟ ΤΙΣ 5 (ΔΕΥΤΕΡΑ – ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ), ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΑ ΑΓΟΡΙΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΒΡΕΘΗΚΕ ΟΤΙ:

«Tο σχολείο», «η μελέτη» και «το φροντιστήριο» για τις 2 πρώτες ημέρες της εβδομάδας Δευτέρα και Τρίτη παρουσιάζουν αυξημένο ποσοστό ενασχόλησης, το οποίο όμως την Τετάρτη εμφανίζει μια μικρή μείωση. Την Πέμπτη παρατηρείται πάλι μια αύξηση ωρών, σε αντίθεση με την Παρασκευή, όπου μειώνονται σημαντικά οι ώρες ενασχόλησης, ιδιαίτερα για την «μελέτη», στην οποία παρουσιάζεται και η μικρότερη τιμή.

«Ο ύπνος» καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της καθημερινότητας των εφήβων καθώς αποτελεί και βιολογική ανάγκη σημαντική για την ψυχοκοινωνική υγεία των εφήβων. Από τα αποτελέσματα παρατηρείται ότι την Δευτέρα, οι έφηβοι/ες κοιμούνται λιγότερες ώρες, σε αντίθεση με την Τετάρτη όπου εμφανίζεται και το μεγαλύτερο ποσοστό ύπνου. Είναι αξιοσημείωτο ότι παρατηρήθηκε μια αύξηση στο μέσο της εβδομάδας σε σχέση με τον ύπνο καθώς, το γεγονός αυτό μπορεί να μας δείξει ότι οι έφηβοι/ες έχουν ανάγκη στο μέσο της εβδομάδας για περισσότερη ξεκούραση και ύπνο. Έρευνες έχουν δείξει ότι αν τα μαθήματα στο σχολείο ξεκινούσαν στις 11:00, οι επιδόσεις των μαθητών θα μπορούσαν να βελτιωθούν σημαντικά. Η πραγματικότητα όμως καλεί τον μαθητή στις 8 να είναι στο σχολείο.

Αναφορικά με την χρήση διαδικτύου για κάθε ημέρα ξεχωριστά δεν παρατηρούνται μεγάλες αποκλίσεις καθώς το ποσοστό κυμαίνεται κατά μέσο όρο σχεδόν για κάθε ημέρα το ίδιο.

Στις δραστηριότητες «καφετέριες» και «βόλτες-περίπατος» είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη διάρκεια της εβδομάδας, οι ώρες ενασχόλησης είναι πολύ λιγότερες σε αντίθεση με την Παρασκευή όπου παρατηρείται μεγάλη αύξηση με το υψηλότερο ποσοστό ωρών σε σχέση με τις υπόλοιπες μέρες. Αυτό συμβαίνει διότι την επόμενη μέρα δεν έχουν σχολείο καθώς ακολουθεί Σαββατοκύριακο. Έρευνες αναφέρουν ότι οι καφετέριες θεωρούνται τα πιο αγαπημένα «στέκια» των εφήβων, αφού συγκεντρώνουν αρκετά υψηλά ποσοστά.

Η μόνη δραστηριότητα που παρουσιάζει στατιστική σημαντικότητα αναφορικά με τη σχέση του φύλου και των δραστηριοτήτων, είναι ο ύπνος. Από την έρευνα προκύπτει ότι, τα κορίτσια κοιμούνται περισσότερες ώρες από τα αγόρια.

Επιπλέον από την έρευνα διαπιστώνεται ότι, εκτός από τη μεταβλητή του φύλου, δεν

παρουσιάζεται στατιστική σημαντικότητα ούτε μεταξύ διαφορετικών τάξεων στο σχολείο και δραστηριοτήτων.

Εν κατακλείδι ο ελεύθερος χρόνος για την πλειοψηφία των εφήβων είναι δομημένος και καθορισμένος από κοινωνικούς θεσμούς όπως είναι το σχολείο, η οικογένεια, οι φίλοι καθώς επίσης και από τις νέες κοινωνικές συνθήκες που επιβάλλονται από την μεταμοντέρνα κοινωνία. Οι ίδιοι/ες έφηβες/ες όμως δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν τον κοινωνικό καθορισμό που υφίσταται η καθημερινότητά τους καθώς ο χρόνος περνάει μέσα στο άγχος και την πίεση. Συνεχώς τρέχουν σε μια προσπάθεια να είναι εντάξει στις υποχρεώσεις τους, να αυξήσουν τις γνώσεις τους, να έχουν χρήματα και αγαθά που τους επιβάλλονται από τις συνθήκες της μαζικής κοινωνίας που έχει διαμορφωθεί στη μεταμοντέρνα εποχή.

Το ερώτημα όμως είναι μήπως έτσι τρέχει και η ίδια τους η ζωή;

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η δική μας πρόταση μέσω της έρευνας που διεξήχθη, είναι να δοθεί στους έφηβους/ες η δυνατότητα να οργανώσουν μόνοι/ες την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου τους με δραστηριότητες που οι ίδιοι/ες επιθυμούν και που θεωρούν ότι είναι ωφέλιμες για αυτούς/ες. Θεωρούμε ότι η καθημερινότητα των εφήβων είναι δομημένη με ένα αρκετά φορτωμένο πρόγραμμα με επαναλαμβανόμενο τρόπο, με αποτέλεσμα να μην νιώθουν πραγματικά ικανοποιημένοι από την καθημερινή τους ζωή καθώς δεν ασχολούνται όπως αυτοί θα θέλανε με ένα αντικείμενο αλλά όπως κάποιοι άλλοι τους ορίζουν.

Η ανασκόπηση της παρούσας εργασίας μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για οποιονδήποτε επιθυμεί να προβεί σε περαιτέρω διερεύνηση σχετικά με τον ελεύθερο χρόνο στην μεταμοντέρνα κοινωνία μέσα από μια κοινωνιολογική προσέγγιση. Μια εναλλακτική ενδιαφέρουσα μελέτη θα ήταν η διερεύνηση και σε άλλες κοινωνικές ομάδες πέρα από την ηλικιακή ομάδα των εφήβων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Agricola, S. (1990). Zeitsouveraenitaet, Illusion oder Moeglichkeit. Erkath: Deutsche Gesellschaft fuer Freizeit. Adorno, T. & Horkheimer, M. (1979). Dialectic of Enlightenment (trans. J.Cumming) . London: Verso Ahola S., Kivela S.(2007). Education is important, but . .Young people outside of schooling and the Finnish policy of education guarantee. Educational

Research, 49 (3), 243–258. Αντωνοπούλου, M. (1991). Θεωρία και Ιδεολογία στη σκέψη των Κλασσικών της Κοινωνιολογίας. Αθήνα: Παπαζήση. Βιτσιλάκη, Χ.(2009). Η μελέτη του φύλου στις κοινωνικές επιστήμες εισήγηση διδάσκοντα, 1 η Διάλλεξη. Βρυωνίδης, Μ. (2010). Α)Μέθοδοι ποιοτικής ανάλυσης δεδομένων Β)Η χρήση μικτών μεθόδων . Ποιοτικές Μέθοδοι και Τεχνικές έρευνας, Διάλεξη 6, Π.Μ.Σ.

Φύλο και Νέα Εκπαιδευτικά και Εργασιακά Περιβάλλοντα στην Κοινωνία της Πληροφορίας, Ρόδος: Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα ΤΕΠΑΕΣ. Βρυωνίδης, Μ. (2010). Εγκυρότητα και αξιοπιστία στην ποιοτική έρευνα. Ποιοτικές Μέθοδοι και Τεχνικές έρευνας, Διάλεξη 5, Π.Μ.Σ. Φύλο και Νέα

Εκπαιδευτικά και Εργασιακά Περιβάλλοντα στην Κοινωνία της Πληροφορίας, Ρόδος: Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα ΤΕΠΑΕΣ. Berstein, S. & Milza, P. (1997). Ιστορία της Ευρώπης 2. Η Ευρωπαϊκή Συμφωνία και η Κοινωνία των Εθνών 1815-1919. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. Brooks- Gunn, J. & Petersen, A.C., (1984). « Problems in studying and defining pubertal events». Journal of Youth and Adolescence. Bryman, A. (2001). Social Research Methods. Oxford: Oxford University Press. Cazeneuve, J. (1961). La mentalite archaϊque. Paris: A.Colin Cohen, L. Manion L. (1994). Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας. Αθήνα: Μεταίχμιο. Γεωργούλας, Σ. (2003). Ελεύθερος χρόνος - Ο τελευταίος μύθος. Αθήνα: Εκκρεμές Γιοβαζολιάς, Θ. (2011). Συνεργασία εκπαιδευτικών – οικογένειας. Σχολές Γονέων -Γενική γραμματεία Δια βίου μάθησης, Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης

Ενηλίκων. Αθήνα: Υπουργείο παιδείας Δια βίου μάθησης και θρησκευμάτων.

Γκότοβος, Α. (1996). Νεολαία και Κοινωνική Μεταβολή. Παιδαγωγική Σειρά. Αθήνα: Gutenburg Craib, I. (2000). Σύγχρονη Κοινωνική Θεωρία. Αθήνα:Ελληνικά Γράμματα Dumais S.A.(2008). Adolescents’ Time Use and Academic Achievement: A Test of the Reproduction and Mobility Models. Social Science Quarterly Vol.

89, Num. 4, December 2008 by the Southwestern Social Science Association, Louisiana State University. Dumazdier, J. (1986). Un echec scolaire cache: les pratiques culturelles du temps libre de la majorite des anciens eleves et etudiants. Revue francaise

de pedagogie, No 3, Paris Duthie J.K., Larsen J., Nippold M.A. (2005) Literacy as a Leisure Activity: Free-Time Preferences of Older Children and Young Adolescents. Language,

Speech and Hearing Services in Schools Vol. 36 • 93–102 April 2005, American Speech-Language-Hearing Association, University of Oregon, Eugene.

Ε.Κ.Κ.Ε. (1988). Νέοι: Διάθεση χρόνου-Διαπροσωπικές σχέσεις. Πανελλήνια έρευνα Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών. Α’ έκδοση. Ε.Κ.Κ.Ε. (1999). Νέοι: Διάθεση χρόνου-Διαπροσωπικές σχέσεις. Πανελλήνια έρευνα Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Β’ έκδοση. Erikson, E. (1981). Youth: Change and Challenge. New York: Basic. Franke, E., Becker, P., Digel, H. et. Al. (Hrsg.) (1983). Sport und Freizeit. Reinbek: Rowohlt Freud, S. (1966). The Psychopathology of Every Day Life. London: Ernest Benn Friedmann, G. (1984). Πού τραβά η ανθρώπινη εργασία; Αθήνα: Κάλβος Giddens, A. (2002). Κοινωνιολογία. Αθήνα: Gutenburg. Gramsci, A. (1971). Selections from Prison Notebooks. London: Lawrence and Wishart Grant M., Lloyd B., Ritchie A. (2008). Gender Differences in Time Use Among Adolescents in Developing Countries: Implications of Rising School

Enrollment Rates. Journal of Research on Adolescence 18(1), 99–120, Society for Research on Adolescence. Gurer, D. & Camp, T. (2002). An ACM-W Literature Review on Women in Computing. Inroads (the SIGCSE Bulletin), vol. 34 (2). Pp. 121-127.

Ζαρώτης, Γ.Φ., Tokarski W., Κοντάκος Α., Κατσαγκόλης Α. (2008). Ελεύθερος χρόνος- Φυσική δραστηριότητα- Υγεία και ποιότητα ζωής. Μια ψυχολογική, παιδαγωγική και κοινωνιολογική προσέγγιση. Αθήνα: Ατραπός.

Halbwachs, M. (1950). Les cadres sociaux de la memoire. Paris: PUF Hall, S. (1904). Adolescence. New York: Appleton. Hanson, B. (2006). Wither Qualitative/Quantitative?Grounds for methodological Convergence. Quality & Quantity, 42:97-111. Καλογερόπουλος Ν. (1987). Νέοι και Μέση Εκπαίδευση. Πρακτικά Ε΄ Πανελλήνιου Συνεδρίου: Ελληνική Εταιρία Κοινωνικών Επιστημών, σσ. 86-92 Κάτσικας, Χ. ( Jan, 2002). Η μετάλλαξη του λυκείου και η επιβολή των φροντιστηρίων. Μύθος και πραγματικότητα για το δημόσιο σχολείο και τη

φροντιστηριακή δραστηριότητα. Αναφορά: Ουτοπία διμηνιαία έκδοση θεωρίας και πολιτισμού (48), 19-22. Περιγραφή από τη στήλη Επί τον τύπον ISSN 1105-9141. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Κοκκέβη, Α. (2011). Σύγχρονες εξαρτήσεις και ψυχοκοινωνική υγεία των εφήβων της Ρόδου και των γύρω νησιών. Αποτελέσματα έρευνας HBSC Ρόδος 15 Οκτωβρίου. Κοκκέβη Α., Ξανθάκη Μ., Φωτίου Α., Καναβού Ε. (2010). Χρήση Η/Υ και Ίντερνετ από τους εφήβους. ΕΠΙΨΥ Πανελλήνια έρευνα στους μαθητές. Έφηβοι,

συμπεριφορές και υγεία. Κοκκέβη Ά., Ξανθάκη Μ., Φωτίου Α., Καναβού Ε. (2010). Ο ελεύθερος χρόνος των εφήβων. ΕΠΙΨΥ Πανελλήνια έρευνα στους μαθητές. Έφηβοι, συμπεριφορές και

υγεία. Κοκκέβη Α, Φωτίου Α, Κίτσος Γ. ( 2008) . Τρόπος ζωής και αντιλήψεις εφήβων μαθητών: νεότερα στοιχεία από τη διεθνή έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας

στην Ελλάδα και σε άλλες 40 χώρες. Αθήνα: Παπαζήση, Κορωναίου, Α. (1996). Κοινωνιολογία του Ελεύθερου χρόνου. Αθήνα: Νήσος. Κουράκης, Ν. (1999). Έφηβοι Παραβάτες και Κοινωνία. Θεμελιώδεις αξίες, θεσμοί και νεανική παραβατικότητα στην Ελλάδα. Αθήνα-Κομοτηνή: Σάκκουλα Κυριαζή, Ν. (2003). Η κοινωνιολογική έρευνα: Κριτική επισκόπηση των μεθόδων και των τεχνικών. Αθήνα: Ελληνικά γράμματα. Κύρτσης, Α. (1999). Κοινωνιολογική θεωρία της Ανάπτυξης. Αθήνα: Νήσος. Lafargue, P. (1969). Le droit ά la pareses. Paris: Maspero (ελλ.μτφρ. 1981) Το δικαίωμα στην τεμπελιά. Αθήνα: Ελεύθερος Τύπος. Λιβιεράτος Κ. (1991). Η κουλτούρα των μέσων. Μαζική κοινωνία και πολιτιστική βιομηχανία. Αθήνα: Αλεξάνδρεια 1991.

Λιενχαρντ, ΓΚ. (2001). Κοινωνική Ανθρωπολογία. Αθήνα: Gutenberg. Lipovetsky, G. (1983). L’ere du vide. Essais sur l’individualisme contemporain. Paris: Galinard Λυδάκη, Α. (2001). Ποιοτικές μέθοδοι της Κοινωνικής Έρευνας. Αθήνα: Καστανιώτη Μαράτου-Αλιπράντη, Λ. (1999). Η οικογένεια στην Αθήνα. Οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές πρακτικές. Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών. Mainzer, K. (2005). Zeit. Von der Uhrzeit zur Computerzeit. Muenchen: C. H. Beck. Marcuze, H. (1955). Eros and Civilization. London: Abacus Ομάδα Εκπαιδευτικών –Παιδαγωγών (2004). Κλάδος κοινωνιολόγων. Διαγωνισμοί πρόσληψης εκπαιδευτικών. Α.Σ.Ε.Π: Πελεκάνος. Offe, C. (1993). Κοινωνία της Εργασίας. Αθήνα: Νήσος. Opascchowski, H. W. (1993). Freizeitoekonomie- Marketing von Erlebniswelten. Opladen: Leske und Budrich. Παπαδάκη, Δ.Χ. (2006). Φοβίες και αυτοαντίληψη. Συσχετιστική μελέτη σε εφηβικό πληθυσμό. Πτυχιακή εργασία, ΦΠΨ (Προγ. Ψυχολογίας) ΕΚΠΑ. Παπαδημητρίου, Σ., Λαμπροπούλου, Ν., Βιβίτσου, Μ. & Σπυρόπουλος, Δ. (2008). Κοινωνική δικτύωση εκπαιδευτικών για συνεργασία και συνδημιουργία στο

Facebook. Μια μελέτη περίπτωσης. Δελτίο υποβολής εργασίας για το ¨5ο Πανελλήνιο συνέδριο επιστημονικής Ένωσης εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας για τη διάδοση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση «ΤΠΕ & Εκπαίδευση».Πειραιάς,4&5Οκτωβρίου2008.

Παπαδοπούλου Κ. (2008). Η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου της ελληνικής οικογένειας: Ερευνητική μελέτη σε οικογένειες με παιδιά σε Δημοτικό και Γυμνάσιο.

Ρόδος: Διπλωματική εργασία Μ.Δ.Ε Μοντέλα σχεδιασμού και ανάπτυξης εκπαιδευτικών μονάδων. Ρούσσος Π. (2010). Παθολογική Χρήση του Διαδικτύου. Η έννοια, η μέτρηση της και πρόσφατα ερευνητικά ευρήματα. Υποστηρικτικό κείμενο στο μάθημα Ποσοτικές

και ποιοτικές Μέθοδοι, θερινός κύκλος διαλέξεων. Τμήμα ΤΕΠΑΕΣ, Πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών ‘Φύλο και νέα εκπαιδευτικά και εργασιακά περιβάλλοντα στην Κοινωνία της πληροφορίας’ Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Ρόδος.

Rezshoazy, R. (1970). Temps social et development. Bruxelles: Ed. De la Rennaissance Riesman, D. (1950). The Lonely Crowd. USA: Yale University Press Roberts, D. F., Foehr, U. G., Rideout, V. J. & Brodie, M. (1999). Kids and media @ the new millennium. Menlo Park , CA : Hery J. Kaiser Family Foundation

Rojek, C. (1985). Capitalism and leisure theory. Palgrave Σινόπουλος, Π.Α. (1986). Ο επαγγελματικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή της. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών (61), σσ. 212-230. Siomos K., Dafouli E., Braimiotis D., Mouzas O. & Angelopoulos N.(2008). Internet Addiction among Greek Adolescent students. Cyber Psychology &

Behavior, vol.11, N.6 Stewart, D., Sun, J., Patterson, C., Lemerle, K., & Hardie, M. (2004). Promoting and Building Resilience in Primary School Communities: Evidence from a

Comprehensive ‘Health Promoting School’ Approach. International Journal of Mental Health promotion, 6(3), 26-33 Τσορμακλής Γ. (1996). Πώς καλύπτουν οι νέοι τον ελεύθερό τους χρόνο. Περιλήψεις 22ου Ετησίου Πανελληνίου Ιατρικού Συνεδρίου. Αριθμ. 316, σ. 81. Φίλιας, Β. (2001). Εισαγωγή στη Μεθοδολογία και τις Τεχνικές των Κοινωνικών Ερευνών. Αθήνα: Gutenberg. Φράγκος, Χ. (1987). Ελληνική Νεολαία: Εκπαίδευση, Απασχόληση, Ελεύθερος χρόνος. Πρακτικά Ε΄ Πανελλήνιου Συνεδρίου: Ελληνική Εταιρία

Κοινωνικών Επιστημών, σσ. 39-46. Χαϊκάλη, Ν. (2011). Απογοητευμένοι οι έφηβοι της Ζακύνθου. Κοινωνία 10 Φεβρουαρίου 2011 ( Έρευνα HBSC/WHO), με φορέα υλοποίησης το

Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής, σε συνεργασία με το Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Ζακύνθου «Στοργή» Weber, M. (1976). The Protestant Ethic and the Spirit Of Capitalism (trans. T.Parsons). London: Allen and Unwin. Witkow M. R. (2009). Academic Achievement and Adolescents’ Daily Time Use in the Social and Academic Domains. Journal of Research on Adolescence

19(1), 151–172 Journal Compilation, Society for Research on Adolescence.