Εννοιολογικοί ΧάρτεςΕννοιολογικοί Χάρτες

Η έννοια της αναπαράστασηςΗ έννοια της αναπαράστασης (1(1//22))

Η έννοια της αναπαράστασηςαναπαράστασης τόσο στη γνωστική όσο και στην κοινωνική της διάσταση, διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στο χώρο της εκπαίδευσης.

Αυτοί που μαθαίνουν, με βάση τις παρατηρήσεις και την προηγούμενη εμπειρία τουςοικοδομούν μια «προσωπική εικόνα του κόσμου».

Ένα σύστημα αναπαραστάσεων βοηθάει τα άτομα να αφομοιώνουν σταδιακά νέες γνώσεις και να πραγματώνουν την προσωπική τους μάθηση.

Ας μελετήσουμε τη διαφορά της Γνώσης από την Αναπαράσταση …

ΠροβληματισμόΠροβληματισμόςς

3/41

Γνώσεις και Αναπαραστάσεις Γνώσεις και Αναπαραστάσεις (θεωρία επεξεργασίας της (θεωρία επεξεργασίας της πληροφορίας)πληροφορίας)

Οι γνώσεις (ανεξάρτητα από την εγκυρότητά τους): αποτελούν δομές σταθεροποιημένες στη «μακροπρόθεσμη μνήμη».

Ο διαρκής αυτός χαρακτήρας των γνώσεων, τις διακρίνει από τις αναπαραστάσεις.

Οι αναπαραστάσεις είναι περιστασιακές δομές που δημιουργήθηκαν σε μια συγκεκριμένη κατάσταση και για συγκεκριμένους στόχους βρίσκονται αποθηκευμένες στη «βραχυπρόθεσμη μνήμη» ή μνήμη εργασίας.

Διαφορά Γνώσης Διαφορά Γνώσης – –

Αναπαράστασης;Αναπαράστασης;

4/41

Η έννοια της Η έννοια της αναπαράστασηςαναπαράστασης ((22//22))

Η εκπαιδευτική σημασία των αναπαραστάσεων συνάδει:

- τόσο με την κλασική εποικοδομιστική θεώρηση

των διαδικασιών μάθησης, όπου πλέον η προσοχή εστιάζεται στη δραστηριότητα του υποκειμένου που μαθαίνει,

- όσο και στις κοινωνικοπολιτισμικές θεωρήσεις της γνώσης και της μάθησης.

5/41

Πως μελετάμε τιΠως μελετάμε τις ς αναπαραστάσεις;αναπαραστάσεις;

Διάφοροι τρόποι ανάδειξης και μελέτης των αναπαραστάσεων.

Μέσω της γλώσσαςΜέσω της γλώσσας: καλός τρόπος πρόσβασης στις γνωστικές αναπαραστάσεις - εξαρτάται όμως από τις γλωσσικές δεξιότητες του υποκειμένου. Ρωτάμε τα παιδιά, τα οποία εκφράζονται μέσω της γλώσσας

Με τη μελέτη σχεδίων και ζωγραφιώνΜε τη μελέτη σχεδίων και ζωγραφιών: η μελέτη εστιάζει στην παρουσία ή απουσία ορισμένων χαρακτηριστικών του αντικειμένου που μελετάται. Βάζουμε τα παιδιά να ζωγραφίσουν

Με τηνΜε την εννοιολογική χαρτογράφηση εννοιολογική χαρτογράφηση: που συνδυάζειτην έκφραση των ιδεών (με εικόνες, σχήματα και λέξεις) καθώς και τη σύνδεση ανάμεσα στις χρησιμοποιούμενες έννοιες. Βάζουμε τα παιδιά να κάνουν νοητικούς χάρτες

ΠροβληματισμόΠροβληματισμόςς

Εννοιολογικός Χάρτης – Εννοιολογικός Χάρτης – Ουσιαστική ΜάθησηΟυσιαστική Μάθηση

• Κρίνεται σημαντική η αξιοποίηση εργαλείων μάθησης και διδασκαλίας τα οποία εστιάζουν στην αναπαράσταση της αναπαράσταση της γνώσηςγνώσης και των αντιλήψεων των εκπαιδευόμενωναντιλήψεων των εκπαιδευόμενων και βοηθούν/συμβάλλουν στη διερεύνηση και αξιοποίησή τους

• Ο εννοιολογικός χάρτηςεννοιολογικός χάρτης (concept map) είναι ένα από αυτά τα εργαλεία και έχει ως σκοπό να ενισχύσει την ουσιαστική μάθηση (meaningful learning)

• Στην ουσιαστική μάθηση, η νέα γνώση αλληλεπιδρά και συσχετίζεται με σχετικές αναπαραστάσεις, έννοιες και προτάσεις που προϋπάρχουν στη γνωστική δομή του εκπαιδευόμενου έτσι ώστε να αποκτήσουν για αυτόν ουσιαστικό νόημα

7/41

Εννοιολογική ΧαρτογράφησηΕννοιολογική Χαρτογράφηση

• Η διαδικασία κατασκευής ενός εννοιολογικού χάρτη καλείται εννοιολογική χαρτογράφησηεννοιολογική χαρτογράφηση (concept mapping)  

Συνιστά έναν από τους πιο γνωστούς τρόπους αναπαράστασης της γνώσης

Χρησιμοποιείται για την ανάδυση των αναπαραστάσεων αυτών που μαθαίνουν

Η έννοια αναπτύχθηκε από τον John Novak [Novak, 1977, Novak & Gowin, 1984, Novak, 1990, Novak, 1998] με βάση τις ψυχολογικές απόψεις του Ausubel, (1978)

Εντάσσεται στην εποικοδομηστική προσέγγιση για τη μάθηση

Η διαδικασίαΗ διαδικασία της της εννοιολογικήςεννοιολογικής χαρτογράφησης χαρτογράφησης Αρχικά διεξαγόταν με χαρτί και μολύβι

Έχει βελτιωθεί ριζικά με τη χρήση υπολογιστικών εργαλείων

Κοντινές με την έννοια της ΕνΕννοιολογικής χαρτογράφησηςνοιολογικής χαρτογράφησης (διδασκαλία εννοιών) οι έννοιες της: - νοητικής χαρτογράφησηςνοητικής χαρτογράφησης (mind mapping) [Buzan & Buzan, 1993] και του- σημασιολογικού δικτύουσημασιολογικού δικτύου (semantic network) [Quillian, 1968, Fisher, 1992].

ταυτόσημες ταυτόσημες έννοιες για την έννοιες για την

εκπαίδευσηεκπαίδευση

9/41

Τι είναι ένας Εννοιολογικός ΧάρτηςΤι είναι ένας Εννοιολογικός Χάρτης

• Ένας εννοιολογικός χάρτης αποτελεί μια διαγραμματική αναπαράσταση συνδέσεων μεταξύ δύο ή περισσοτέρων εννοιών με τη μορφή προτάσεων (propositions) προβάλλοντας και αναδεικνύοντας:

- τις συνδέσεις και - τις σχέσεις

μεταξύ των εννοιών

10/41

Βασικά συστατικά στοιχεία Βασικά συστατικά στοιχεία ενός Εννοιολογικού Χάρτηενός Εννοιολογικού Χάρτη

Οι κόμβοι αναπαριστούν τις έννοιες (αντικείμενα, συμβάντα ή γεγονότα). Για την αναπαράσταση των κόμβων χρησιμοποιούνται σχήματα κύκλων, ελλείψεων ή παραλληλογράμμων. Κάθε κόμβος έχει μια ετικέτα που τον χαρακτηρίζει

Οι σύνδεσμοι προσδιορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών. Ένας σύνδεσμος περιγράφει πώς μια έννοια συνδέεται με μια άλλη

Η τριάδα Έννοια – Σύνδεσμος - Έννοια δημιουργεί μια πρόταση

11/41

ΈννοιεςΈννοιες (κόμβοι) (κόμβοι)

Μια έννοιαέννοια

αποτελεί μια μονάδα πληροφορίας (έναν κόμβο) και αναπαρίσταται από μια λέξη, μια φράση ή μια εικόνα,

στη γενική περίπτωση, μια έννοια προσδιορίζεται απλώς από την ετικέτα της (label).

12/41

ΣύνδεσμοιΣύνδεσμοι (σχέσεις) (σχέσεις)

Ένας σύνδεσμοςσύνδεσμος ανήκει σε μια ειδική κατηγορία εννοιών και περιγράφει πως μια έννοια συνδέεται με μια άλλη.

Στη γενική περίπτωση, ένας σύνδεσμος

αντιστοιχεί σε μία σχέση που συνδέει δύο έννοιες.

13/41

ΣτιγμιότυπαΣτιγμιότυπα

Ένα στιγμιότυποστιγμιότυπο είναι μια πρόταση της μορφής

«έννοια – σύνδεσμος – έννοια» και

περιγράφει τη σχέση ανάμεσα στις δύο έννοιες.

έννοιες, σύνδεσμοι, στιγμιότυπα σε χαρτί και μολύβι ή με κάποιο λογισμικό δημιουργούν τους εννοιολογικοί χάρτεςεννοιολογικοί χάρτες

Πώς Πώς δημιουργούνται;δημιουργούνται;

Ποιά είναι τα Ποιά είναι τα χαρακτηριστικά τους;χαρακτηριστικά τους;14/41

Χαρακτηριστικά ενός Χαρακτηριστικά ενός Εννοιολογικού ΧάρτηΕννοιολογικού Χάρτη

Iεραρχική δομή τους Οι έννοιες αναπαρίστανται σε μια ιεραρχική δομή με τις πιο γενικές, σημαντικές, και

αόριστες έννοιες στην κορυφή του χάρτη ενώ σε κατώτερα επίπεδα τοποθετούνται οι έννοιες που τις αναλύουν /συγκεκριμενοποιούν και οι οποίες είναι πιο ειδικές και λιγότερο γενικές

Η ιεραρχική δομή σε ένα χάρτη για ένα συγκεκριμένο πεδίο γνώσης εξαρτάται πολλές φορές από το ίδιο το περιεχόμενο του γνωστικού πεδίου

Yπαρξη παραδειγμάτων Η ύπαρξη παραδειγμάτων αντικειμένων ή γεγονότων ουσιαστικά

συγκεκριμενοποιεί/διευκρινίζει το νόημα της συγκεκριμένης έννοιας

Yπαρξη σύνθετων συνδέσεων (cross-links) μεταξύ των εννοιών

Οι σύνθετες συνδέσεις αναπαριστούν τις σχέσεις μεταξύ εννοιών που βρίσκονται σε διαφορετικές περιοχές/πεδία του εννοιολογικού χάρτη και δείχνουν πώς μια έννοια ενός πεδίου γνώσης που απεικονίζεται στο χάρτη συνδέεται με μια άλλη έννοια ενός διαφορετικού πεδίου γνώσης που απεικονίζεται στο χάρτη 15/41

Η Δομή ενός ενδεικτικού Εννοιολογικού Η Δομή ενός ενδεικτικού Εννοιολογικού ΧάρτηΧάρτη

16/41

Δηλαδή, ο εννοιολογικός χάρτηςΔηλαδή, ο εννοιολογικός χάρτης .. ....

• Κεντρική Έννοια (central concept) του απεικονιζόμενου εννοιολογικού χάρτη είναι η έννοια «Εννοιολογικός χάρτης»

• Κόμβοι είναι οι έννοιες «Συνδεόμενες φράσεις ή λέξεις», «Σχέσεις» και «Έννοιες»

• Σύνδεσμοι είναι «αποτελείται από», «αναγνωρίζει», «ορίζονται ανάμεσα σε»

• Προτάσεις (propositions) είναι «Εννοιολογικός χάρτης αποτελείται από Συνδεόμενες φράσεις ή λέξεις», «Εννοιολογικός χάρτης αναγνωρίζει Σχέσεις», «Σχέσεις ορίζονται ανάμεσα σε Έννοιες», «Εννοιολογικός χάρτης αποτελείται από Έννοιες» 17/41

Ένα παράδειγμα που αναπαριστά τα βασικά Ένα παράδειγμα που αναπαριστά τα βασικά στοιχεία ενός «Εννοιολογικού Χάρτη»στοιχεία ενός «Εννοιολογικού Χάρτη»

18/41

Βήματα κατασκευής ενός Βήματα κατασκευής ενός Εννοιολογικού Χάρτη Εννοιολογικού Χάρτη (1/(1/55))

1ο Βήμα1ο Βήμα: Αναγνώριση των σημαντικότερων εννοιών Αναγνώριση των σημαντικότερων εννοιών που θα συμπεριληφθούν στο χάρτηπου θα συμπεριληφθούν στο χάρτη

- Στόχος είναι η εύρεση των «εννοιών-λέξεων κλειδιών» ενός κειμένου ή ενός γνωστικού πεδίου ή γενικότερα του προς εξέταση θέματος

- Αρχικά θα πρέπει να προσδιοριστούν οι έννοιες που συνδέονται με το προς εξέταση θέμα. Το θέμα του οποίου ζητείται να κατασκευαστεί ο εννοιολογικός χάρτης είναι η κεντρική έννοια

- Δεν μπορεί να υπάρχουν έννοιες σε ανώτερο επίπεδο από την

κεντρική έννοια.

19/41

Βήματα κατασκευής ενός Βήματα κατασκευής ενός Εννοιολογικού Χάρτη Εννοιολογικού Χάρτη (2/(2/55))

• 2ο Βήμα2ο Βήμα: Ομαδοποίηση των εννοιώνΟμαδοποίηση των εννοιών

- Οι έννοιες που έχουν αναγνωριστεί στο 1ο βήμα θα πρέπει να ομαδοποιηθούν σε γενικές κατηγορίες και να ταξινομηθούν από τις πιο γενικές και αόριστες στις πιο συγκεκριμένες και ειδικές.

- Θα πρέπει για κάθε «έννοια-λέξη κλειδί» να εντοπιστούν εκείνες οι έννοιες που τη συγκεκριμενοποιούν και την αναλύουν.

- Η ομαδοποίηση των εννοιών εναλλακτικά μπορεί να γίνει βάσει της σχέσης που έχουν – οι πιο σχετικές έννοιες περικλείονται στην ίδια ομάδα. Θα πρέπει να αποφεύγετε ο μεγάλος αριθμός εννοιών κάτω από μια έννοια.

20/41

Βήματα κατασκευής ενός Βήματα κατασκευής ενός Εννοιολογικού Χάρτη Εννοιολογικού Χάρτη ((3/3/5)5)

3ο Βήμα3ο Βήμα: ΚΚαθορισμός των σχέσεαθορισμός των σχέσεων μεταξύ των εννοιώνων μεταξύ των εννοιών

- Κάθε έννοια ορίζεται από τις σχέσεις της με τις άλλες έννοιες μέσα στο θέμα, χρήζει ιδιαίτερης προσοχής η «κατεύθυνση» των σχέσεων (τόξων) και η ετικέτα που περιγράφει τη σχέση.

- Η σχέση μεταξύ δύο εννοιών μπορεί να δηλώνει: (i) ότι η μία έννοια περικλείει την άλλη, ή ότι η μία έννοια αποτελεί στιγμιότυπο της άλλης, (ii) μία αιτία/ένα αποτέλεσμα, (iii) μία διαδικασία, (iv) μία ιδιότητα/χαρακτηριστικό της έννοιας, (v) την ομοιότητα/ανομοιότητα μεταξύ των εννοιών, (vi) την ποσοτική τους σχέση, κ.α.

21/41

Βήματα κατασκευής ενός Βήματα κατασκευής ενός Εννοιολογικού Χάρτη Εννοιολογικού Χάρτη (4(4//5)5)

3ο Βήμα3ο Βήμα: ΚΚαθορισμός των σχέσεαθορισμός των σχέσεων μεταξύ των εννοιώνων μεταξύ των εννοιών (συνέχεια)

- Ο καθορισμός των σχέσεων μεταξύ δύο εννοιών γίνεται αρχικά κατά ιεραρχίες – από την πιο γενική έννοια ενός επιπέδου στην πιο ειδική έννοια του κατώτερου επιπέδου.

- Καθώς τοποθετούνται οι έννοιες στο χάρτη, μπορούν να καταγράφονται και οι σχέσεις μεταξύ εννοιών που βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο ή σε διαφορετικά επίπεδα αλλά δεν υπάρχει ιεραρχική σχέση μεταξύ τους (cross-links).

- Οι διασυνδέσεις μεταξύ εννοιών που μπορεί να βρίσκονται σε διαφορετικές περιοχές του χάρτη, είτε στο ίδιο επίπεδο ή σε άλλο, είτε είναι υπο-έννοιες κάτω από διαφορετικές έννοιες καλούνται cross-links.

22/41

Βήματα κατασκευής ενός Βήματα κατασκευής ενός Εννοιολογικού Χάρτη Εννοιολογικού Χάρτη (5(5//5)5)

4ο Βήμα4ο Βήμα: Χρήση οπτικών σχημάτωνΧρήση οπτικών σχημάτων - Για την οπτική αναπαράσταση των εννοιών χρησιμοποιούνται κύκλοι ή σχήματα

ελλείψεων (ένα σχήμα περικλείει μια έννοια). - Για την οπτική αναπαράσταση των σχέσεων χρησιμοποιούνται γραμμές με τόξα (μιας

κατεύθυνσης ή χωρίς κατεύθυνση). Κάθε γραμμή συνδέει μόνο δύο έννοιες. Δεν υπάρχει περιορισμένος αριθμός συνδέσεων που προέρχονται από μια έννοια.

5ο Βήμα5ο Βήμα: Αναπαράσταση συγκεκριμένων παραδειγμάτωνΑναπαράσταση συγκεκριμένων παραδειγμάτων - Συχνά στο τέρμα της διακλάδωσης χρησιμοποιούνται παραδείγματα που επεξηγούν

την τελευταία έννοια.

6ο Βήμα6ο Βήμα: Έλεγχος εννοιολογικού χάρτηΈλεγχος εννοιολογικού χάρτη

23/41

Ο Εννοιολογικός Χάρτης στην Ο Εννοιολογικός Χάρτης στην Εκπαιδευτική ΔιαδικασίαΕκπαιδευτική Διαδικασία

• Ο εννοιολογικός χάρτης έχει αξιοποιηθεί σε διάφορα γνωστικά πεδία όπως:

στη βιολογία, στην περιβαλλοντική εκπαίδευση, στη διδακτική των επιστημών και φυσικά στη Διδακτική των Διδακτική των

Θετικών ΕπιστημώνΘετικών Επιστημών

και έχει χρησιμοποιηθεί ως: εργαλείο διερεύνησης της πρότερης γνώσης των εκπαιδευόμενων

(Pearsall et al. 1997), εργαλείο διερεύνησης των αναπαραστάσεων των εκπαιδευόμενων

σχετικά με το υπό εξέταση θέμα (Κόλλιας κ.ά. 2000), εργαλείο συνεργασίας (Κόμης & Φειδάς 2000, Cañas et al. 2003), εργαλείο εννοιολογικής αλλαγής και αξιολόγησης (Mintzes et al.

2000)

24/41

Δραστηριότητες Εννοιολογικής Δραστηριότητες Εννοιολογικής Χαρτογράφησης Χαρτογράφησης ((1/21/2))

Ανάλογα με τα προσδοκώμενα αποτελέσματα που επιδιώκεται να επιτευχθούν, οι δραστηριότητες μπορεί να αφορούν σε εργασίες, όπως:

(i) κατασκευή ενός χάρτη από τους μαθητές που αφορά σε μια κεντρική έννοια

(ii) αξιολόγηση/διόρθωση ενός χάρτη που δίνεται στους μαθητές (π.χ. τροποποιήσεις, διαγραφές στις έννοιες που απεικονίζονται και στις μεταξύ τους συνδέσεις/σχέσεις)

(iii) επέκταση ενός χάρτη, δηλαδή οι μαθητές καλούνται να προσθέσουν στο δοσμένο χάρτη νέες έννοιες/συνδέσμους

(iv) συμπλήρωση ενός χάρτη, δηλαδή οι μαθητές καλούνται να συμπληρώσουν ένα δομημένο και ημισυμπληρωμένο χάρτη με έννοιες ή/και με συνδέσμους

(v)συνδυασμός των παραπάνω π.χ. αξιολόγηση/διόρθωση και επέκταση ενός δοσμένου χάρτη

Δραστηριότητες Εννοιολογικής Δραστηριότητες Εννοιολογικής Χαρτογράφησης Χαρτογράφησης ((2/22/2))

Χαρακτηρίζονται από το βαθμό βοήθειας/καθοδήγησης που προσφέρουν

Μπορεί να παρέχεται μια λίστα εννοιών ή/και μια λίστα συνδέσμων ή μπορεί οι μαθητές να είναι ελεύθεροι να επιλέξουν τις έννοιες/συνδέσμους που θα συμπεριλάβουν στο χάρτη τους

Οι διαθέσιμες λίστες μπορεί να περιέχουν μόνο τις απαραίτητες έννοιες/συνδέσμους ή/και περιττές έννοιες ή/και λανθασμένους συνδέσμους

Ο αριθμός των εννοιών που ζητείται να αναπαρασταθούν σε ένα χάρτη εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως ο βαθμός εξοικείωσης των μαθητών με τη συγκεκριμένη τεχνική και η ηλικία των μαθητών

26/41

Στόχοι Αξιοποίησης των Εννοιολογικών Χαρτών Στόχοι Αξιοποίησης των Εννοιολογικών Χαρτών στην εκπαιδευτική πράξη μπορεί να είναιστην εκπαιδευτική πράξη μπορεί να είναι ……

Δραστηριοποίηση και εμπλοκή των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία μέσω δραστηριοτήτων

Απεικόνιση της αλληλεξάρτησης ανάμεσα στις έννοιες του γνωστικού αντικειμένου

Παρουσίαση του μαθήματος

Διερεύνηση των αρχικών αναπαραστάσεων των μαθητών όσον αφορά στις έννοιες του γνωστικού αντικειμένου

Αξιολόγηση του γνωστικού επιπέδου των μαθητών

27/41

Αξιοποίηση του Εννοιολογικού Χάρτη Αξιοποίηση του Εννοιολογικού Χάρτη στην Εκπαιδευτική Πράξηστην Εκπαιδευτική Πράξη

• Ο εννοιολογικός χάρτης στην εκπαιδευτική πράξη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο:

διδασκαλίας εμπλουτίζοντας τη διδακτική προσέγγιση του διδάσκοντα,

αξιολόγησης τόσο στη φάση της διαγνωστικής αξιολόγησης για τη διερεύνηση των πρότερων αντιλήψεων των μαθητών, όσο και στις φάσεις της διαμορφωτικής και της τελικής αξιολόγησης,

μάθησης από τους ίδιους τους μαθητές.

• Κρίνεται απαραίτητη μια περίοδος εξοικείωσης των μαθητώνμε τις βασικές έννοιες και τον τρόπο κατασκευής των χαρτών

Εξοικείωση με τους Εννοιολογικούς Εξοικείωση με τους Εννοιολογικούς ΧάρτεςΧάρτες

Οι μαθητές αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες στο να προσδιορίσουν τις έννοιες που θα αναπαραστήσουν σε ένα χάρτη καθώς και να ορίσουν απλές και σαφείς προτασιακές συνδέσεις μεταξύ των εννοιών

Οι δραστηριότητες μπορεί να περιλαμβάνουν εργασίες συμπλήρωσης ή/και επέκτασης ή/και κατασκευής ενός χάρτη υποστηριζόμενης από λίστα εννοιών/συνδέσμων

Στόχος: Οι μαθητές να ... διακρίνουν/αναγνωρίζουν τις βασικές/σχετικές έννοιες που περιγράφουν

την κεντρική έννοια του χάρτη ορίζουν σχέσεις μεταξύ των εννοιών που ήδη απεικονίζονται εισάγουν νέες έννοιες απεικονίζουν νέες προτάσεις ορίζοντας απλές ή σύνθετες συνδέσεις

29/41

Ο Εννοιολογικός Χάρτης ως Ο Εννοιολογικός Χάρτης ως Διδακτικό ΕργαλείοΔιδακτικό Εργαλείο

• Ο εννοιολογικός χάρτης ως ...

(i) οργανόγραμμα του μαθήματος, (ii) εισαγωγικός χάρτης μιας ενότητας,

(iii) οργανωτής προώθησης (advance organizer) (ο εννοιολογικός χάρτης λειτουργεί ως γνωστική γέφυρα, περιλαμβάνοντας έννοιες που ήδη γνωρίζουν οι μαθητές και σταδιακά εμπλουτίζεται με νέες έννοιες επιτρέποντας τη σύνδεση της νέας γνώσης με την παλιά), και

(iv) επαναληπτικός χάρτης για τη σύνοψη των βασικότερων/σημαντικότερων εννοιών της ενότητας

- Στις περιπτώσεις (i) και (ii) συνήθως ο χάρτης κατασκευάζεται από τον ίδιο το διδάσκοντα

- Στις περιπτώσεις (iii) και (iv) μπορεί να κατασκευάζεται και μέσα από τη συνεργασία διδάσκοντα - μαθητών

30/41

(i) (i) Ο Εννοιολογικός Χάρτης ως Διδακτικό Ο Εννοιολογικός Χάρτης ως Διδακτικό Εργαλείο – Οργανόγραμμα του ΜαθήματοςΕργαλείο – Οργανόγραμμα του Μαθήματος

Δίνεται η δυνατότητα παρουσίασης της «εννοιολογικής διαφάνειας» της διδασκαλίας στους μαθητές

Παρουσίαση ενός πλάνου του γνωστικού αντικειμένου το οποίο θα αφορά στις βασικές έννοιες/διδακτικές ενότητες του γνωστικού αντικειμένου

ο χάρτης αποτελεί ένα πρότυπο συνοπτικής σχηματοποίησης των βασικών εννοιών/διδακτικών ενοτήτων του μαθήματος δίνοντας τη δυνατότητα στο μαθητή να γνωρίζει εξ αρχής την έκταση του μαθήματος, τις βασικές έννοιες/διδακτικές ενότητες καθώς και τον τρόπο σύνδεσής τους (π.χ. δίνει τη δυνατότητα στο μαθητή να γνωρίζει ποιες έννοιες είναι προαπαιτούμενες σε μια διδακτική ενότητα)

Παρουσίαση ενός σχεδίου μαθήματος στο οποίο θα απεικονίζονται οι στόχοι, το περιεχόμενο, οι εκπαιδευτικές τεχνικές, το εποπτικό υλικό, ο χρονοπρογραμματισμός της διδασκαλίας κ.λπ.

παρουσιάζει ένα σχέδιο μαθήματος και δίνει τη δυνατότητα στο διδάσκοντα να οργανώσει το μάθημά του με οπτικό τρόπο συνδέοντας τις βασικές συνιστώσες του π.χ. τους στόχους του μαθήματος με το περιεχόμενο και τις εκπαιδευτικές τεχνικές

31/41

(ii) (ii) Ο Εννοιολογικός Χάρτης ως Διδακτικό Ο Εννοιολογικός Χάρτης ως Διδακτικό Εργαλείο - Εισαγωγικός Χάρτης μιας ΕνότηταςΕργαλείο - Εισαγωγικός Χάρτης μιας Ενότητας

Κατασκευάζεται συνήθως από τον ίδιο τον διδάσκοντα

Απεικονίζονται οι βασικές έννοιες μιας ενότητας Για κάθε μια από τις βασικές έννοιες της ενότητας μπορούν να

σχεδιαστούν διαφορετικοί χάρτες που θα απεικονίζουν τη συγκεκριμένη βασική έννοια με μεγαλύτερη ανάλυση.

Οι επιμέρους χάρτες μπορεί να κατασκευαστούν από το διδάσκοντα ή σε συνεργασία μαθητών και διδάσκοντα.

Προτείνεται να υπάρχει ένας κύριος χάρτης για κάθε ενότητα, ο οποίος θα συνοδεύεται από επιμέρους χάρτες για τις βασικές έννοιες οι οποίοι θα παρουσιάζονται σταδιακά και θα αποφεύγεται με αυτό τον τρόπο η παρουσίαση πολύπλοκων εννοιολογικών χαρτών

32/41

(iii) (iii) Ο Εννοιολογικός Χάρτης ως Διδακτικό Ο Εννοιολογικός Χάρτης ως Διδακτικό Εργαλείο – Οργανωτής προώθησηςΕργαλείο – Οργανωτής προώθησης

Χρησιμοποιείται για τη διδασκαλία και εισαγωγή νέων εννοιών, απεικονίζοντας έννοιες που ήδη γνωρίζουν οι μαθητές και παρέχοντας μια δομή στην οποία μπορούν να ενσωματωθούν οι νέες έννοιες

Λειτουργεί ως γνωστική γέφυρα, εισάγοντας σταδιακά τη νέα πληροφορία και επιτρέποντας τη δόμηση σχέσεων μεταξύ της ήδη κατακτηθείσας γνώσης με τη νέα πληροφορία

Συνήθως, η αξιοποίηση του εννοιολογικού χάρτη ως οργανωτή προώθησης πραγματοποιείται σε 4 φάσεις:

αρχικά παρουσιάζεται ο εννοιολογικός χάρτης (οργανωτής) αναπαριστώντας έννοιες οικείες στους μαθητές,

στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι νέες έννοιες και γίνεται η επεξεργασία τους, στην τρίτη φάση ενσωματώνονται οι νέες έννοιες στον οργανωτή και συνδέονται με

τις έννοιες που ήδη αναπαρίστανται, ώστε να αποτελέσουν ένα νέο αναδομημένο γνωστικό σχήμα, και

τέλος εφαρμόζεται ο οργανωτής σε νέες φάσεις του εκπαιδευτικού έργου ή στην ερμηνεία προβληματικών καταστάσεων και την επίλυση προβλημάτων 33/41

(iv) (iv) Ο Εννοιολογικός Χάρτης ως Ο Εννοιολογικός Χάρτης ως Εργαλείο ΑξιολόγησηςΕργαλείο Αξιολόγησης

Διαγνωστική ΑξιολόγησηΗ γραφική αναπαράσταση των εννοιών στο χάρτη δίνει τη δυνατότητα στο διδάσκοντα να διερευνήσει τις έννοιες που γνωρίζει ο μαθητής, τις έννοιες που δε γνωρίζει, τις σχέσεις των εννοιών που έχει κατανοήσει καθώς και τις σχέσεις των εννοιών που αγνοεί ή έχει παρανοήσει

Διαμορφωτική ΑξιολόγησηΗ ποιοτική ανάλυση διαδοχικών χαρτών των μαθητών μπορεί να αποδώσει το βαθμό κατανόησης των εννοιών από τους μαθητές καθώς και την εννοιολογική τους αλλαγή

Τελική ΑξιολόγησηΗ ποσοτική ανάλυση των χαρτών μπορεί να αποδώσει πληροφορίες χρήσιμες για την τελική αξιολόγηση που αφορά στην επίδοση των μαθητών

Γενικότερες χΓενικότερες χρήσεις της ρήσεις της εννοιολογικής χαρτογράφησηςεννοιολογικής χαρτογράφησης

στην εκπστην εκπαίδευσηαίδευσηΔιδασκαλία διαφόρων γνωστικών αντικειμένων

(εποπτικό εργαλείο), Ως μαθησιακό (γνωστικό) εργαλείο, Αξιολόγηση (μέσω σύγκρισης δύο ή

περισσότερων εννοιολογικών χαρτών),Ανάδυση και καταγραφή των αναπαραστάσεων, Ανταλλαγή ή και επικοινωνία ιδεών όταν

χρησιμοποιούνται για τη συλλογική κατασκευή εννοιολογικών χαρτών,

Σχεδίαση εφαρμογών υπερμέσων και γενικότερα συστημάτων πλοήγησης.

Βασικά στοιχείαΒασικά στοιχεία λογισμικού λογισμικού εννοιλογικής χαρτογράφησηςεννοιλογικής χαρτογράφησης

Ένα λογισμικό εννοιολογικής χαρτογράφησης περιέχει 3 βασικά στοιχεία:

- έννοιεςέννοιες (concepts) ή κόμβοικόμβοι,αναπαριστούν έννοιες, συμβάντα, γεγονότα (π.χ. λέξη, φράση, εικόνα)

- συνδέσμουςσυνδέσμους (links), αποτελεί ειδική κατηγορία εννοιώναναπαριστούν σχέσεις ανάμεσα στις έννοιες ή αιτίες που προκαλούν ένα γεγονός (αντιστοιχεί σε μια σχέση που συνδέει 2 έννοιες)

- στιγμιότυπαστιγμιότυπα (instances) είναι προτάσεις της μορφής «έννοια-σύνδεσμος-έννοια» που περιγράφει τις σχέσεις ανάμεσα στις 2 έννοιες[Fisher, 1992, McAleese, 1998]

Λογισμικά Εννοιολογικής Λογισμικά Εννοιολογικής ΑναπαράστασηςΑναπαράστασης

εργαλεία εννοιολογικών χαρτών, εργαλεία νοητικής χαρτογράφησης (mind mapping tools) (Buzan & Buzan, 1996),

εργαλεία σημασιολογικού δικτύου (semantic networking tools) (Fisher, 2000),

εργαλεία αποφάσεων (decision making tools ή group organizers), εργαλεία διαχείρισης γνώσης ή μνήμης (knowledge or memory management tools)

εργαλεία αναπαράστασης ή φυλλομέτρησης (visualization or browsing tools).

Μεταξύ των προαναφερθέντων κατηγοριών υπάρχει επικάλυψη σε θέματα όπως:

η αναπαράσταση της γνώσης εκφράζεται με τη βοήθεια εννοιών, ιδεών, σκέψεων, δημιουργούνται κόμβοι και συνδέσεις μεταξύ των κόμβων και υπάρχει η δυνατότητα οργάνωσης σχετικών εννοιών.

37/41

Εργαλεία Εννοιολογικής ΧαρτογράφησηςΕργαλεία Εννοιολογικής Χαρτογράφησης

Εμπορικά Εργαλεία Inspiration (http://www.inspiration.com) SMART Ideas (Smart Technologies)

(http://www2.smarttech.com/st/en-US/Products/SMART+Ideas),

LifeMap (http://www.robertabrams.net/conceptmap/lifemaphome.html)

Άλλα λογισμικά:

IThink, MindManagerX5, SmartDraw, ConceptDraw

Ερευνητικά Εργαλεία CmapTools από την IHMC, http://cmap.ihmc.us/conceptmap.html

Institute for Human & Machine Cognition (Florida)

COMPASS (υπό ανάπτυξη) του Τμήματος Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών

του Πανεπιστημίου Αθηνών, http://hermes.di.uoa.gr/compass.htm 38/41

COMPASS (COncept MaP ASSessment tool)

http://hermes.di.uoa.gr/compass39/41

COMPASS (COncept MaP ASSessment tool)

Εννοιολογικοί χάρτεςΕννοιολογικοί χάρτες γενικότεραγενικότερα

Με τη χρήση τους οι μαθητές: 

αποσαφηνίζουν την σκέψη τους

ενισχύσουν την ικανότητά τους να κατανοούν

ενσωματώνουν νέα γνώση

εντοπίζουν εσφαλμένες αντιλήψεις

41/41