ΤΡΩΙΑΝΟΣ ΣΠΥΡΟΣ Οι «Κωδικοποιητικές» Νεαρές Του...

7172019 ΤΡΩΙΑΝΟΣ ΣΠΥΡΟΣ Οι laquoΚωδικοποιητικέςraquo Νεαρές Του Ιουστινιανού Η Περίπτωση Της Νεαράς 123

httpslidepdfcomreaderfull-563db918550346aa9a99f230 112

Οι laquoΚωδικοποιητικέςraquo Νεαρές του ΙουστινιανούΗ περίπτωση της Νεαράς 123

S983152983161983154983151983155 T983154983151983145983137983150983151983155

Στις 16 Νοεμβρίου 534 επικύρωσε ο Ιουστινιανός με νόμο τη δεύτερη έκδοση τουΚώδικος Ο νόμος τιτλοφορούμενος επισήμως laquoDe emendatione Codicis Iustinianiet secunda eius editioneraquo είναι γνωστός με τη συμβατική ονομασία που επικράτη-

σε στην πρακτική κατά την οποία οι νόμοι αναφέρονταν με τις πρώτες λέξεις τουκειμένου τους ως constitutio Cordi Στο κείμενο του νόμου εκθέτει ο Ιουστινιανόςτους λόγους που τον οδήγησαν στην απόφαση να αναθεωρήσει το περιεχόμενο τηςπρώτης έκδοσης του Κώδικος εισάγοντας τις επιβαλλόμενες από τη μεταβολή τωνσυνθηκών τροποποιήσεις και εντάσσοντας όσους νόμους (Νεαρές) είχαν εκδοθείμετά τις 16 Απριλίου 529 οπότε τέθηκε σε ισχύ η πρώτη έκδοση Ενόψει αυτών τωνμεταβολών απαγορεύει ο νομοθέτης να κάνουν τα δικαστήρια χρήση της πρώτηςέκδοσης και επικαλούμενος το ευμετάβολο των πραγμάτων (varia rerum natura)983089καθιστά γνωστή την πρόθεσή του να προβεί και σε τρίτη έκδοση του Κώδικος ήτουλάχιστον να συγκεντρώσει σε επίσημη συλλογή το ενδεχομένως μεταγενέστερο

υλικό εφόσον ήθελε κριθεί αναγκαία νέα νομοθετική παρέμβαση983090Η πρόθεση αυτή του Ιουστινιανού δεν πραγματοποιήθηκε τελικώς Η παρουσίαωστόσο ορισμένων Νεαρών με κωδικοποιητικό κατά κάποιον τρόπο περιεχόμενο δενείναι πιθανώς άσχετη με τις εργασίες για την εκπόνηση αυτής της βελτιωμένης έκδο-σης Είναι γνωστό ότι ψυχή και νους της κωδικοποίησης του έκτου αιώνα υπήρξε ο

1 Για αυτή την προσφιλή στον Ιουστινιανό έκφραση βλ G L983137983150983137983156983137 Legislazione e natura nelleNovelle giustinianee Storia del pensiero giuridico 7 Napoli 1984

2 Constitutio Cordi sect4 κατά τη στερεότυπη έκδοση του P K983154983292983143983141983154 Corpus Iuris Civilis IICodex Iustinianus Berolini 1877 4 (hellip) iussimus hellip eum hellip in omnibus iudiciis solumquantum ad divales constitutiones pertinet frequentari ex die quarto calendarum Ianuariarum

quarti nostri felicissimi consulatus et Paulini viri clarissimi nulla alia extra corpus eiusdemcodicis constitutione legenda nisi postea varia rerum natura aliquid novum creaverit quodnostra sanctione indigeat Hoc etenim nemini dubium est quod si quid in posterum meliusinveniatur et ad constitutionem necessario sit redigendum hoc a nobis et constituatur et inaliam congregationem referatur quae novellarum nomine constitutionum significetur (= hellipδιατάζουμε hellip από την τέταρτη ημέρα πριν από τις καλένδες του Ιανουαρίου της τέταρτηςευτυχέστατης υπατείας μας και εκείνης του Παυλίνου επιφανέστατου άνδρα όσον αφορά σεαυτοκρατορικές διατάξεις να χρησιμοποιείται σε όλα τα δικαστήρια αυτός μόνον [ο Κώδιξ]να μην διαβάζεται δε άλλη διάταξη που δεν περιλαμβάνεται στο σώμα αυτού του Κώδικοςεκτός αν η ποικίλη φύση των πραγμάτων ήθελε δημιουργήσει εκ των υστέρων κάτι νέο τοοποίο να απαιτεί τη [νομοθετική] κύρωσή μας Γιατί δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αν βρεθείμελλοντικά κάτι καλύτερο που πρέπει να περιβληθεί τη μορφή διάταξης αυτό θα θεσπιστεί

από εμάς και θα περιληφθεί σε άλλη συλλογή υπό την ονομασία των νεαρών διατάξεων)

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

Authenticated

Download Date | 5 20 15 848 PM

ές ές ύ ί ς άς



318 Spyros Troianos

quaestor sacri palatii Τριβωνιανός του οποίου ο αιφνίδιος θάνατος εξαιτίας κάποιαςεπιδημίας τοποθετείται μάλλον στο καλοκαίρι του 542983091 Μετά τον χρόνο αυτό κά-νουν την εμφάνισή τους τέσσερις μεγάλες Νεαρές με το ειδικότερο χαρακτηριστικόότι επαναλαμβάνουν σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό προγενέστερο δίκαιο εισάγονταςνέες ρυθμίσεις σε πολύ περιορισμένη κλίμακα Πρόκειται για τις Νεαρές 117 118120 και 123 που εκδόθηκαν τον Δεκέμβριο του 542 το 543 το 544 και το 546 αντι-στοίχως Είναι πιθανό να αποτελούσαν αυτές οι Νεαρές τμήμα της προεργασίας ήενδεχομένως υποκατάστατο για την τρίτη έκδοση του Κώδικος η οποία μετά τονθάνατο του Τριβωνιανού δεν ήταν πλέον εφικτή σύμφωνα τουλάχιστον με τις προ-βλέψεις του Ιουστινιανού Στη συνέχεια θα ερευνηθεί το ρυθμιστικό περιεχόμενο τωνεπί μέρους κεφαλαίων της μεγαλύτερης σε όγκο Νεαράς 123983092 η οποία εμφανίζει μεσαφήνεια τα χαρακτηριστικά laquoκωδικοποιητικούraquo νόμου Αυτό άλλωστε υπαινίσσε-ται ο συντάκτης της στο σύντομο προοίμιο της όλης Νεαράς laquoΠερὶ διοικήσεως καὶπρονομίων καὶ ἄλλων διαφόρων κεφαλαίων εἰς τὰς ἁγιωτάτας ἐκκλησίας καὶ τοὺςἄλλους εὐαγεῖς οἴκους ἀνηκόντων ἤδη τινὰ διετυπώσαμεν [νοείται η Νεαρά 120]ἐπὶ δὲ τοῦ παρόντος τὰ περὶ τῶν ὁσιωτάτων ἐπισκόπων καὶ κληρικῶν καὶ μοναχῶνπρώην ἐν διαφόροις διατάξεσι διατυπωθέντα μετὰ τῆς προσηκούσης ἐπανορθώσεωςτῷδε περιλαβεῖν τῷ νόμῳ συνείδομενraquo

Με το προοίμιο του κεφαλαίου 1 της Νεαράς ρυθμίζεται η διαδικασία εκλογήςστον επισκοπικό βαθμό και καθορίζονται τα βασικά προσόντα που οφείλουν να συ-γκεντρώνουν οι υποψήφιοι να μην έχουν δηλαδή σύζυγο ή κατιόντες983093 και να μηνανήκουν στη βουλή ή στην τάξη της πόλης Το ίδιο περιεχόμενο είχαν οι διατάξειςτου Κώδικος 1341 (42) προοίμ και sect2 1347 (48) 1352 (53) προοίμ και sectsect1-8και της Νεαράς 6 κεφ 1 sectsect1-4 συνδυαζόμενες μεταξύ τους Διαφοροποιείται η Νε-αρά 123 κατά το ότι επί προσώπων laquoβουλευτικῆς ἢ ταξεωτικῆς τύχηςraquo απαιτεί τηνπροηγούμενη εγκαταβίωσή τους σε μοναστήρι επί 15ετία ώστε να έχουν αποβάλειτην ασυμβίβαστη προς την ιεροσύνη νοοτροπία των μέχρι τότε έργων τους Τα ενλόγω πρόσωπα μετά την απαλλαγή τους από τις υποχρεώσεις τους απέναντι στηνπόλη δικαιούνται σύμφωνα με την sect1 του ίδιου κεφαλαίου 1 να παρακρατήσουντο frac14 της περιουσίας τους των υπολοίπων frac34 περιερχομένων στη βουλή και στο δη-μόσιο αντί για το frac14 που προέβλεπαν η διάταξη του Κώδικος 1352 (53)1 και η Νε-αρά 611 Νέο στοιχείο στην ίδια παράγραφο της Νεαράς 123 αποτελεί η ηλικία των35 ετών την οποία πρέπει να έχει συμπληρώσει ο υποψήφιος επίσκοπος Για να μημένει μία επισκοπή ή μία επαρχία επί πολύν χρόνο αποίμαντη καθιερώνει η sect2 τουκεφαλαίου 1 την υποχρέωση της πλήρωσής της μέσα σε έξι μήνες αφ᾽ότου χήρευ-

3 T H983151983150983151983154983273 Tribonian London 1978 644 Για την παρούσα έρευνα δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον η χειρόγραφη παράδοση της Νεαράς

όπως αυτή περιγράφεται στο κριτικό υπόμνημα της έκδοσης των R S983139983144983286983148983148 W K983154983151983148983148 Cor-pus Iuris Civilis III Novellae Berolini 1895 593 Λεπτομερή ανάλυση των κεφαλαίων τηςΝεαράς που αναφέρονται σε θέματα δικονομικού δικαίου επιχειρεί ο ΣΠ ΤΡ984009ΙΑΝΟΣ Η εκκλη-σιαστική δικονομία μέχρι του θανάτου του Ιουστινιανού Αθήνα 1964 (ανατ Αθήνα 2004)passim

5 Πρβλ S983152 T983154983151983145983137983150983151983155 Zoumllibat und Kirchenvermoumlgen in der fruumlh- und mittelbyzantinischenkanonischen Gesetzgebung στο D S983145983149983151983150 (εκδ) Eherecht und Familiengut in Antike und

Mittelalter Muumlnchen 1992 133-146


Authenticated




Οι laquoΚωδικοποιητικέςraquo Νεαρές του Ιουστινιανού 319

σε Αν προταθεί λαϊκός δεν μπορεί να χειροτονηθεί επίσκοπος αν δεν παραμείνειεπί ένα τρίμηνο κληρικός κατώτερου βαθμού (βλ και Νεαρά 612)

Στο κεφάλαιο 2 (προοίμιο) της Νεαράς 123 προβλέπεται η αναβολή της χειρο-τονίας και η εξέταση κατηγοριών κατά του υποψηφίου που αληθείς θεωρούμενεςθα συνιστούσαν κώλυμα ιεροσύνης Το ίδιο αντικείμενο έχει και η Νεαρά 6110με διαφορές ως προς τις συνέπειες της παράβασης της διάταξης τόσο ως προς τοντυχόν συκοφάντη όσο και ως προς τον αρμόδιο για τη χειροτονία εκκλησιαστικόλειτουργό Στην sect1 του ίδιου κεφαλαίου αποδοκιμάζονται έντονα οι σιμωνιακέςχειροτονίες με επανάληψη των διατάξεων του Κώδικος 1330 (31) 1341 (42)19και 22 και της Νεαράς 619983094 Όπως όμως ρητώς στο κεφάλαιο 3 διευκρινίζεται δενσυνιστά παράβαση της προηγούμενης διάταξης η πριν ή μετά τη χειροτονία εκού-σια προσφορά της περιουσίας του χειροτονουμένου στην Εκκλησία της οποίας ηδιαποίμανση του ανατίθεται

Στο κεφάλαιο 4 κηρύσσονται ελεύθεροι όσοι δούλοι ή εναπόγραφοι (γεωργοί)δέχθηκαν επισκοπική χειροτονία και καθίστανται αυτεξούσιοι μετά τη χειροτονίαόσοι τελούσαν υπό καθεστώς υπεξουσιότητας Το τελευταίο αυτό προέβλεπε και ηΝεαρά 813 Το κεφάλαιο 5 αποκλείει την ανάληψη από επίσκοπο των καθηκόντωνεπιτρόπου ή κηδεμόνα οποιουδήποτε προσώπου Κατrsquoεξαίρεση το επιτρέπει για τουςάλλους κληρικούς πρεσβυτέρους και διακόνους αν πρόκειται για συγγενείς τουςΤην ειδική αυτή απαλλαγή προέβλεπε και η διάταξη του Κώδικος 1351 (52) εκτόςαπό τη γενική απαλλαγή των κληρικών από προσωπικές λειτουργίες (munera per-sonalia 136) Στο πλαίσιο του περιορισμού των κληρικών και μοναχών στα εκκλη-σιαστικά τους καθήκοντα τους απαγορεύεται με το κεφάλαιο 6 να αναλαμβάνουνκοσμικά έργα όπως μισθωτή τελών εντολέα δίκης διαχειριστή εγγυητή κλπ Μετο κεφάλαιο 7 θεσπίζεται ότι οι επίσκοποι καταθέτουν ως μάρτυρες στην κατοι-κία τους ενώπιον εντεταλμένου δικαστικού υπαλλήλου όπως είχε ήδη από το 381προβλεφθεί με διάταξη των αυτοκρατόρων Ονωρίου και Θεοδοσίου Aacute (C 137)Απαγορεύεται επίσης βάσει του κεφαλαίου 8 η κλήτευση ή προσαγωγή επισκόπουενώπιον πολιτικής ή στρατιωτικής αρχής εξαιτίας ποινικής ή αστικής υπόθεσης χωρίςσχετική απόφαση του αυτοκράτορα Δεν ταυτίζεται αλλά είναι πάντως παρεμφερήςάλλη διάταξη του Κώδικος (1322) του έτους 445 Σε περιορισμούς υποβάλλει τοκεφάλαιο 9 της Νεαράς τις μετακινήσεις των επισκόπων ώστε να μην απουσιάζουνμεγάλα χρονικά διαστήματα από την Εκκλησία τους πράγμα που είχε ήδη θεσπιστείμε τις διατάξεις C 13222 και 1342 (43) προοίμιο και sectsect1-3 Η Νεαρά προβλέπειαπλώς αποτελεσματικότερο σύστημα κυρώσεων

Με το προοίμιο του κεφαλαίου 10 εισάγεται η υποχρεωτική σύγκληση επαρχι-ακής συνόδου μία ή δύο φορές κάθε χρόνο Η sect1 επαναλαμβάνοντας παλαιότερεςδιατάξεις (C 1317 1425 και 1434 sectsect1-18) περιέχει απαγόρευση να μετέχουνκληρικοί και μοναχοί ακόμη και ως απλοί θεαταί σε τυχερά παιχνίδια983095 Η sect2 εξα-

6 984009ς προς τις συνέπειες από άποψη κανονικού δικαίου βλ αντί άλλων Α Ν ΚΟΝΤΑΛΗ Η σιμω-νιακή χειροτονία κατά τους ιερούς κανόνες Αθήνα 2006 85 κεξ

7 Πρβλ ΣΠ ΤΡ984009ΙΑΝΟΣ Κυνήγι της τύχης και μασκαράτες στον κόσμο του Βυζαντίου Λαογραφία

41 (2007-2009) 411-431 ιδ 417 κεξ


Authenticated




320 Spyros Troianos

σφαλίζει στον επίσκοπο τη δυνατότητα να αρνηθεί πιεζόμενος τη χορήγηση απο-λυτηρίου σε κληρικό του

Ο κατά παράβαση των ιερών κανόνων αφορισμός πιστού απαγορεύεται στοπροοίμιο του κεφαλαίου 11 Σχετική απαγόρευση απαντά και στον Κώδικα 1338(39)2 Η sect1 του κεφαλαίου αποδοκιμάζει επισκόπους που χειροδικούν ενώ η sect2επιβάλλει έγκλειση σε μοναστήρι επισκόπου που ενώ έχει νομίμως καθαιρεθεί δενσυμμορφώνεται με την απόφαση Η αντίστοιχη διάταξη C 1314 διέφερε ως προςτην κύρωση γιατί προέβλεπε εξορία

Στο κεφάλαιο 12 επαναλαμβάνονται οι διατάξεις της Νεαράς 64-5 σύμφωναμε τις οποίες και επί των υποψηφίων για χειροτονία σε βαθμό κατώτερο του επι-σκοπικού έπρεπε να συντρέχουν οι ίδιες προϋποθέσεις όπως επί των επισκοπικώνχειροτονιών εκτός από εκείνη της αγαμίας983096

Για τη χειροτονία σε κάθε ιερατικό βαθμό απαιτείται η συμπλήρωση ορισμένηςηλικίας που θεσπίζεται στο κεφάλαιο 13 της Νεαράς 123 Ειδικά για τις διακόνισ-σες για τις οποίες απαιτείται εδώ η συμπλήρωση του 40ού έτους είχαν προηγηθείη διάταξη C 139 όπου το όριο ήταν η συμπλήρωση του 60ού έτους και η Νεαρά66 με όριο το 50ό

Όπως επί των επισκόπων και επί των λοιπών κληρικών η διατύπωση κατηγορι-ών πριν από τη χειροτονία συνεπαγόταν την αναβολή της σύμφωνα με το προοίμιοτου κεφαλαίου 14 στο οποίο εξειδικεύεται η γενική πρόβλεψη των κεφαλαίων 110και 4 της Νεαράς 6 Οι sectsect1-2 του ίδιου κεφαλαίου αφορούν στον γάμο των κληρι-κών ιδίως αν αυτός συνάπτεται μετά τη χειροτονία ή τη χειροθεσία Το ίδιο περι-εχόμενο έχουν οι Νεαρές 65 και 2242 Κατά παρεμφερή τρόπο επαναλαμβάνεταιστο προοίμιο του κεφαλαίου 15 η απαγόρευση χειροτονίας σε ιερατικούς βαθμούςκατώτερους του επισκοπικού βουλευτών ή ταξεωτών ndash απαγόρευση που για τουςεπισκόπους είχε θεσπιστεί στο κεφάλαιο 1 της Νεαράς Η συγκεκριμένη διάταξηανευρίσκεται και στη Νεαρά 64 Η sect1 του ίδιου κεφαλαίου 15 επαναλαμβάνονταςτη διάταξη της Νεαράς 67 απαγορεύει στους κληρικούς την έξοδο από τις τάξειςτου κλήρου με σκοπό την ανάληψη κοσμικού αξιώματος Οι παραβάτες εκτός απότην απώλεια του αξιώματος laquoτῇ βουλευτικῇ τύχῃ τῆς ἰδίας πόλεως παραδοθήσο-νταιraquo 984009ς προς την ειδική πρόβλεψη της τέλεσης των χρηματικών λειτουργιών μευποκατάστατα πρόσωπα από ήδη χειροτονημένους κληρικούς είχε προηγηθεί η δι-άταξη C 1321 του έτους 442

Στο προοίμιο του κεφαλαίου 16 στο πλαίσιο της απαγόρευσης των σιμωνιακώνχειροτονιών απαγορεύεται κάθε είδους παροχή του χειροτονούμενου κληρικού προςοποιοδήποτε πρόσωπο με εξαίρεση τις λεγόμενες laquoσυνήθειεςraquo δηλαδή δώρα προςτο βοηθητικό προσωπικό του χειροτονούντος983097 Στη συνέχεια (sect1) διευκρινίζεταιότι η απαγόρευση των παροχών ισχύει όχι μόνον επί χειροτονιών αλλά και επί της

8 984009ς προς τις προϋποθέσεις που αναφέρονται στη σύζυγο των εγγάμων υποψηφίων πρβλ JB983141983137983157983139983137983149983152 Le statut de la femme agrave Byzance (4e-7e siegravecle) I Le droit impeacuterial Travaux et meacute -moires du Centre de recherche d991257histoire et civilisation de Byzance Collegravege de France Mono gra- phies 5 Paris 1990 18 και passim

9 Πρβλ Ε ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ Τα οικονομικά του έγγαμου κλήρου στο Βυζάντιο Forschungen zur

by zan tinischen Rechtsgeschichte ndash Athener Reihe 1 Αθήνα 1986 231 κεξ


Authenticated





ανάδειξης σε οποιοδήποτε εκκλησιαστικό αξίωμα κατεξοχήν επί των διοικητών τωνευαγών ιδρυμάτων ndash απαγόρευση που απαντά και στη διάταξη C 1341 (42)20-23Δεν συνιστά ωστόσο παράβαση της απαγόρευσης η πριν ή μετά τη χειροτονία ήτον διορισμό εκούσια προσφορά από τα παραπάνω πρόσωπα της περιουσίας τουςστην Εκκλησία ή στο ίδρυμα στον κλήρο των οποίων εντάχθηκαν (sect2) κατrsquo ανα-λογίαν προς τα ισχύοντα επί επισκόπων (κεφάλαιο 3 της Νεαράς)

Τη διάταξη του Κώδικος 1336 (37)1 που απαγορεύει τη χειροτονία δούλωνακόμη και αν συναινεί ο κύριος αναθεωρεί το προοίμιο του κεφαλαίου 17 επιτρέ-ποντας την ένταξη δούλων στον κλήρο εφόσον το γνωρίζει ο κύριος και δεν αντι-λέγει Αν όμως η χειροτονία έγινε εν αγνοία του κυρίου δικαιούται ο τελευταίοςνα διεκδικήσει τον δούλο μέσα σε προθεσμία ενός έτους Η διάταξη C 1337 (38)είχε επιτρέψει την είσοδο δούλου σε μονή με τη συναίνεση του κυρίου αλλά περίχειροτονίας δεν γίνεται εκεί λόγος Πάντως αντιμετωπίζοντας το ενδεχόμενο ναχειροτονηθεί δούλος στον επισκοπικό βαθμό κατά πλάνην ή για άλλο λόγο το κε-φάλαιο 4 της Νεαράς (βλ πιο πάνω) προέβλεψε την απελευθέρωσή του Οι ενα-πόγραφοι γεωργοί περί των οποίων διαλαμβάνει η sect1 του κεφαλαίου χειροτονού-νται κληρικοί και παρά τη γνώμη του κυρίου της γης ώστε να εξακολουθήσουν ναεπιτελούν τα καλλιεργητικά τους έργα Διαφοροποιείται η ως άνω διάταξη από τιςσχετικές C 1316 και 1336 (37) προοίμιο κατά το ότι αυτές απαιτούσαν συναίνε-ση του κυρίου της γης

Με το προοίμιο του κεφαλαίου 18 παρέχεται το δικαίωμα επιλογής των ιερέωνγια τη λειτουργία των ευκτηρίων οίκων στους κτίτορες Ο επιχώριος επίσκοπος μπο-ρεί να τους αντικαταστήσει μόνον αν αυτοί αποδειχθούν ανάξιοι Τα ίδια προβλέπεικαι η διάταξη C 1345 (46)3 έχοντας όμως υπόψη όχι εφημερίους αλλά κληρι-κούς-διοικητές ευαγών ιδρυμάτων Η sect1 του ίδιου κεφαλαίου θεσπίζει υποχρέωσητων κληρικών να παραμένουν στις θέσεις τους και να εκτελούν την εκκλησιαστικήυπηρεσία τους υπό την εποπτεία του επισκόπου σύμφωνα με τους ιερούς κανόνεςΔεν φαίνεται να υπάρχει αντίστοιχη διάταξη στον Κώδικα

Με τις διατάξεις C 1333 (34) και 1349 (50) παρεσχέθη στους κληρικούς συ-μπεριλαμβανομένων των επισκόπων το δικαίωμα εφόσον εξακολουθούν να είναιυπεξούσιοι να διαχειρίζονται ελεύθερα ότι απέκτησαν μετά τη χειροτονία ως οι-ονεί στρατιωτικό χρημάτιο (peculium quasi castrense) Τα παραπάνω επανέλαβε ηΝεαρά 123 στο κεφάλαιο 19 χωρίς να κάνει μνεία των επισκόπων οι οποίοι με τηΝεαρά 813 είχαν δια της χειροτονίας καταστεί αυτεξούσιοι Ελευθερία διαθέσεωςπαρέχει στους κληρικούς-διοικητές ευαγών ιδρυμάτων και η προγενέστερη (τουέτους 545) Νεαρά 131132

Το κεφάλαιο 20 θεσπίζει τις κυρώσεις της ψευδομαρτυρίας των κληρικών ανά-λογα με το αν κατέθεσαν ως μάρτυρες σε ποινική ή σε αστική δίκη Το ίδιο θέμααντιμετωπίζεται κατά πολύ όμως γενικό τρόπο στον Κώδικα (138) χωρίς όμωςμνεία των ποινών της ψευδομαρτυρίας Στο κεφάλαιο 21 ρυθμίζονται θέματα διαδι-καστικά Ειδικότερα προσδιορίζονται τελικώς οι δικαστικές αρχές εκκλησιαστικέςή κοσμικές ενώπιον των οποίων ενάγονται οι κληρικοί ή από τις οποίες εκδικάζο-νται οι ποινικής φύσης υποθέσεις τους Τα ίδια θέματα είχαν υποβληθεί σε διαδο-χικές ρυθμίσεις με τις διατάξεις του Κώδικος 1325 (προοίμιο) 1332 (33) (προοί-μιο και sect1) και 1429 (προοίμιο και sectsect1-5 9 11) καθώς και των Νεαρών 79 και 83


Authenticated




322 Spyros Troianos

(προοίμιο 2) Με το κεφάλαιο 22 ρυθμίζεται η διαδικασία της επίλυσης διαφορώνεκκλησιαστικής κυρίως φύσης μεταξύ επισκόπων ή μεταξύ άλλων κληρικών καιτου επισκόπου τους Σχετικό είναι και το κεφάλαιο 1 της Νεαράς 83 Συγχρόνωςθεσπίζεται η απαλλαγή των εναγομένων σε όλες τις πιο πάνω διαδικασίες από τηνυποχρέωση παροχής εγγύησης Σχετική απαλλαγή προέβλεπαν και οι διατάξεις τουΚώδικος 1325 sect1a και 1332 (33) sect2

Το κεφάλαιο 23 της Νεαράς αποτελεί συνέχιση της καθιερωθείσας από τον Ιου-στινιανό (C 1341 [42]10 και 18 ειδικώς για τη Μεγάλη Εκκλησία 122416) αρχήςνα λογοδοτούν προς τον οικείο επίσκοπο σε τακτά χρονικά διαστήματα οι οικονό-μοι επισκοπών και μητροπόλεων και οι διοικητές ευαγών ιδρυμάτων

Στο κεφάλαιο 24 αντιμετωπίζεται η περίπτωση κατά την οποία εγείρεται αγωγήεναντίον επισκόπου ή άλλου κληρικού που παρεπιδημεί προσωρινά στην πρωτεύ-ουσα ορίζεται δε ότι αν είχε γίνει προκάταρξη της δίκης στην επαρχία να ολοκλη-ρώνεται εκεί η εκδίκαση Αν όχι να εισάγεται υποχρεωτικώς η υπόθεση στο δικα-στήριο του praefectus praetorio per Orientem ή σε όποιο άλλο ήθελε ορίσει ειδικώςο αυτοκράτορας Την ειδική δωσιδικία ενώπιον του επάρχου των πραιτωρίων τηςΑνατολής προβλέπει και η διάταξη C 1325 (προοίμιο)

Νέες διατάξεις εισάγουν τα κεφάλαια 25 και 26 Στο πρώτο καθορίζεται η έκτασητης αντιπροσωπευτικής εξουσίας των αποκρισιαρίων Με το δεύτερο αποκλείεται ηέγερση αγωγής εναντίον επισκόπου ή άλλου κληρικού που βρίσκεται στην Κωνστα-ντινούπολη ή σε άλλη πόλη για λόγους αναφερόμενους στην εκκλησιαστική υπηρε-σία του Ο ενάγων οφείλει να αναμείνει την επιστροφή του κληρικού στον τόπο τηςκατοικίας του ώστε να εγείρει εκεί την αγωγή χωρίς ωστόσο να είναι δυνατή η συ-μπλήρωση οποιασδήποτε παραγραφής κατά τον χρόνο της απουσίας του κληρικού

Το κεφάλαιο 27 αφορά στην επιχείρηση δικαστικών ενεργειών όπως κλήτευσησε δικαστήριο ή εκτέλεση απόφασης επί ιδιωτικής διαφοράς σε σχέση με κληρικούςή μοναχούς και των δύο φύλων983089983088 ώστε να γίνονται laquoὕβρεως χωρὶς καὶ μετὰ τῆς προ-σηκούσης τιμῆςraquo Σε κάθε περίπτωση απαγορεύεται να εξαναγκασθεί μοναχός ναεξέλθει από το μοναστήρι για τη διεξαγωγή δίκης Η απαγόρευση αυτή είχε επιβλη-θεί και με το προοίμιο της διάταξης C 1332 (33)

Το κεφάλαιο 28 είναι αφιερωμένο στον καθορισμό των δικαστικών τελών(laquoσπόρτουλαraquo) Ορίζεται ότι κληρικός ή μοναχός εναντίον του οποίου έχει κινηθείαστική αγωγή ή ποινική δίωξη οφείλει να καταβάλει στον αρμόδιο δικαστικό υπάλ-ληλο (laquoεκβιβαστήraquo) τέσσερα κεράτια Αν ο τελευταίος μεταβεί εκτός της πρωτεύου-σας ενεργώντας με εντολή του αυτοκράτορα του πατριάρχη ή άλλης αρχής το τέλοςανέρχεται σε ένα χρυσό νόμισμα Αν για την ίδια υπόθεση κλητεύονται περισσότεραπρόσωπα εισπράττεται ένα μόνο τέλος για όλους Τα παραπάνω τέλη καταβάλλουνκαι οι επίσκοποι αν ενάγονται ατομικώς Για υποθέσεις της Εκκλησίας όμως ενάγε-ται όχι ο επίσκοπος αλλά ο οικονόμος 984009ς κύρωση για την είσπραξη ποσού μεγαλύ-τερου από το οριζόμενο προβλέπεται η απόδοση του εισπραχθέντος στο διπλάσιοκαι απόλυση από την κατεχόμενη θέση κοσμική ή εκκλησιαστική Με την εν λόγωδιάταξη μειώθηκαν τα τέλη οι προηγούμενες ρυθμίσεις προέβλεπαν μεγαλύτερα

10 984009ς προς τη συγκεκριμένη διάταξη αλλά και τις επόμενες που αφορούν σε γυναίκες αφιερωμέ-νες στο θείον πρβλ B983141983137983157983139983137983149983152 Le statut de la femme (όπ σημ 8) passim


Authenticated





ποσά Σύμφωνα με τον Κώδικα 13252 στους εκβιβαστές που αποστέλλονταν μεεντολή του praefectus praetorio έπρεπε να καταβληθούν δύο χρυσά νομίσματα Τοίδιο προέβλεπε και η διάταξη του Κώδικος 1332 (33)5-6 ως προς την επίδοση κλή-τευσης στην επαρχία Μέσα στην Κωνσταντινούπολη όμως τα laquoσπόρτουλαraquo ανέρ-χονταν σε ένα νόμισμα για δε τα κατώτερα δικαστήρια ήταν μόνο μισό νόμισμαΕιδικά για τις κλητεύσεις ενώπιον εκκλησιαστικών δικαστηρίων είχε θεσπιστεί μετη διάταξη C 14296-8 η καταβολή του 16 του νομίσματος που δεν μπορούσε ναυπερβεί τα έξι νομίσματα ανεξάρτητα από την αξία του επίδικου αντικειμένου επίεπισκόπων Στην τελευταία αυτή διάταξη γίνεται ρητή αναφορά στον περιορισμότων δικαστικών δαπανών με άλλες διατάξεις του Ιουστινιανού (C 324-5)

Το κεφάλαιο 29 καθορίζει τα όρια της επιτρεπόμενης συνοίκησης κληρικών μεγυναίκες Στους επισκόπους αυτό ήταν απολύτως απαγορευμένο Οι λοιποί άγαμοι ήχήροι κληρικοί μπορούσαν να συμβιώνουν laquoμετὰ μητρὸς καὶ θυγατρὸς καὶ ἀδελφῆςκαὶ τῶν ἄλλων προσώπων ἅτινα πᾶσαν ὑποψίαν ἐκφεύγειraquo αποκλειομένης απολύ-τως της διατήρησης των λεγόμενων laquoσυνεισάκτωνraquo Η μη τήρηση της απαγόρευ-σης συνεπαγόταν την αποβολή του παραβάτη από τον κλήρο και την ένταξή τουστη βουλή της οικείας πόλης Διάταξη που εκδόθηκε το 420 από τους αυτοκράτο-ρες Ονώριο και Θεοδόσιο Β΄ (C 1319) θεσπίζει τις ίδιες απαγορεύσεις όπως καιη Νεαρά 123 χωρίς να κάνει ιδιαίτερη μνεία των επισκόπων Αυτό εξηγείται από τοότι δεν είχε καθιερωθεί ακόμη η αγαμία των επισκόπων και κατά συνέπειαν υπήρ-χαν τότε έγγαμοι επίσκοποι Ανάλογοι περιορισμοί εισάγονται με το κεφάλαιο 30 ωςπρος τις διακόνισσες οι οποίες επιτρέπεται να συμβιώνουν με πρόσωπα αρσενικούφύλου μόνον εφόσον αυτά ανήκουν στον κύκλο των στενών εξ αίματος συγγενώντους Σε περίπτωση εμμονής στην παράβαση εγκλείεται η διακόνισσα σε μοναστή-ρι και ανοίγεται η κληρονομική της διαδοχή Το ίδιο περιεχόμενο έχει η Νεαρά 66sect15 χωρίς όμως την πρόβλεψη των κυρώσεων

Στο κεφάλαιο 31 θεσπίζονται οι ποινικές συνέπειες της προσβολής κληρικούκατά την εκτέλεση των λειτουργικών του καθηκόντων ή της παρακώλυσης θεί-ας λειτουργίας ή λιτανείας Η ποινή στην πρώτη περίπτωση είναι βασανισμός καιεξορία ενώ στη δεύτερη κεφαλική Την επιβολή κεφαλικής ποινής γενικώς προέ-βλεπε η διάταξη του Κώδικος 1310 ανάγοντας τις παραπάνω πράξεις σε crimenpublicum διωκόμενο αυτεπαγγέλτως έστω και αν ο οικείος επίσκοπος είχε παρά-σχει συγχώρηση στον ή στους δράστες Συναφής είναι η διάταξη του κεφαλαίου32 με το οποίο απαγορεύεται στους λαϊκούς να τελούν λιτανείες χωρίς γνώση καισυμμετοχή του επιχώριου επισκόπου και του κλήρου της Εκκλησίας του Ορίζεταιδε ακόμη ότι οι σταυροί των οποίων γίνεται περιφορά κατά τις λιτανείες πρέπεινα φυλάσσονται μέσα στους ναούς Σχετική με την τελευταία αυτή επιταγή είναι ηδιάταξη C 1326 κατά την οποία απαγορεύεται η απόθεση σταυρών ή λειψάνωναγίων όχι σε τόπους λατρείας αλλά σε δημόσιους χώρους προορισμένους για τηνψυχαγωγία των πολιτών

Το κεφάλαιο 33 αποτελεί απλώς εισαγωγή στο δίκαιο των μοναχών που αρχί-ζει με το επόμενο κεφάλαιο 34 Σε αυτό καθορίζεται η διαδικασία για την ανάδειξηηγουμένου στις μονές τόσο τις ανδρικές όσο και τις γυναικείες η οποία διενεργεί-ται με εκλογή Το ίδιο περιεχόμενο έχουν οι διατάξεις του Κώδικος 1346 (47) καιτης Νεαράς 59 Το κεφάλαιο 35 προβλέπει τις προϋποθέσεις για την περιβολή του


Authenticated




324 Spyros Troianos

μοναχικού σχήματος Αν ο ηγούμενος δεν γνωρίζει την προσωπική κατάσταση τουμέλλοντος μοναχού πρέπει να αναμείνει την παρέλευση τριετίας για να τον περι-βάλει με το μοναχικό ένδυμα Μετά την πάροδο των τριών χρόνων λαμβάνει εγκύ-ρως τη μοναχική ιδιότητα αν είναι δε δούλος κολωνός ή εναπόγραφος γεωργόςκαθίσταται ελεύθερος επιστρέφοντας στον τέως κύριο όσα πράγματα εισήγαγε στημονή Αν όμως φύγει από το μοναστήρι και περιπλανάται ή αν επιλέξει τον κοσμικόβίο επιστρέφει στο προηγούμενο status Το ίδιο αντικείμενο ρύθμιζαν οι διατάξειςτου Κώδικος 1337 (38) και της Νεαράς 52 (προοίμιο και sectsect1-3) Η πρώτη από τιςδύο αυτές διατάξεις αφορούσε μόνο στους δούλους οι οποίοι γίνονταν δεκτοί ωςμοναχοί μόνο με τη συναίνεση του κυρίου αναδουλώνονταν δε αν εγκατέλειπαντην άσκηση Η δεύτερη περιείχε πλήρες σύστημα ρύθμισης με πρόβλεψη δοκιμα-σίας προϋποθέσεων διεκδίκησης από τον κύριο μέσα σε μία τριετία και επανόδουστο καθεστώς δουλείας αν ο μοναχός έφευγε από τη μονή

Στο κεφάλαιο 36 καθορίζονται οι συνθήκες διαβίωσης των μοναχών στα κοι-νόβια μέσα στο ίδιο οίκημα laquoὥστε ἀμοιβαδὸν ἀλλήλοις μαρτυρίαν τῆς σώφρονοςδιαγωγῆς παρέχειν αὐτούςraquo Με άδεια του ηγουμένου μπορούσαν να εξαιρεθούν οιασθενείς και οι αναχωρητές Περαιτέρω απαγορεύει η Νεαρά τη συστέγαση μονα-χών και μοναστριών και τα λεγόμενα διπλά μοναστήρια983089983089 προβλέπει δε τις λεπτο-μέρειες της αποκατάστασης της κανονικής τάξης σε όσα ενδεχομένως λειτουργού-σαν υπό την πιο πάνω μορφή και καθορίζει τα του διορισμού αποκρισιαρίων για τιςγυναικείες μονές Το εν λόγω κεφάλαιο της Νεαράς 123 αποτελεί συνδυασμό τωνεξής διατάξεων α) C 1339 (40) που απαγορεύει την ηγουμενία δύο μοναστηρίωναπό το ίδιο πρόσωπο β) C 1343 (44) (προοίμιο και sectsect1-13) που προβλέπει τη δια-δικασία χωρισμού των διπλών μοναστηρίων μέσα σε ένα χρόνο γ) Της Νεαράς 53στην οποία καθορίζονται οι όροι λειτουργίας των κοινοβίων

Το κεφάλαιο 37 υπεισέρχεται σε θέματα κληρονομικής διαδοχής προσώπων πουεντάχθηκαν στον κλήρο ή περιβλήθηκαν το μοναχικό σχήμα και ορίζει ότι θεωρού-νται ανίσχυρες υποκαταστασεις ή αποκαταστάσεις που τελούν υπό αίρεση σχετικήμε γάμο ή παιδοποιία αν οι βεβαρημένοι με αυτές είναι τα ως άνω πρόσωπα Εξαι-ρούνται περιουσιακά στοιχεία που διετέθησαν από τους βεβαρημένους για ευσεβείςαιτίες για την εξαγορά αιχμαλώτων ή για τη διατροφή πτωχών Συναφές ρυθμιστι-κό περιεχόμενο είχε η διάταξη C 1352 (53)13-14 Η ρύθμιση αυτής καθrsquo εαυτήντης κληρονομικής διαδοχής των μοναχών περιέχεται στο επόμενο κεφάλαιο 38Τα πράγματα του άτεκνου μοναχού περιέρχονται στη μονή Αν ωστόσο έχει παιδιάμπορεί είτε πριν από την περιβολή του μοναχικού σχήματος είτε και μετά να κατα-νείμει την περιουσία του στα παιδιά του παρακρατώντας όμως μερίδιο ενός παιδι-ού για το μοναστήρι Αν αποβιώσει αδιάθετος κληρονομείται από τη μονή ύστερααπό αφαίρεση της νόμιμης μοίρας των παιδιών Η διάταξη C 1320 αφορά στηνεξ αδιαθέτου διαδοχή κληρικών και μοναχών η περιουσία των οποίων περιέρχεταιστην οικεία Εκκλησία ή μονή εφόσον δεν είχαν ανιόντες κατιόντες στενούς συγ-

11 Πρβλ J M K983151983150983145983140983137983154983145983155 Die Novelle 123 Justinians und das Problem der Doppelkloumlster Sub-seciva Groningana 4 (1990) [= Novella constitutio Studies in Honour of Nicolaas van der Wal]

105-116


Authenticated





γενείς ή γυναίκα με την επιφύλαξη των δικαιωμάτων τυχόν πάτρωνος ή της βου-λής της πόλεως Η Νεαρά 55 αναφέρεται αποκλειστικά στους μοναχούς ορίζει δεότι πριν από την είσοδό τους στη μονή οφείλουν να διαθέσουν την περιουσία τουςπαρέχοντας στα παιδιά τους και στη γυναίκα τους ότι προβλέπει ο νόμος Ειδικάγια τη σύζυγο γίνεται στη Νεαρά παραπομπή στις διατάξεις C 1352 (53)15 και1354 (56)4 μεταξύ άλλων και για την επιστροφή της προίκας Με το κεφάλαιο 38της Νεαράς 123 επαναλαμβάνονται αλλά και συμπληρώνονται οι παραπάνω προ-γενέστερες ρυθμίσεις

Στα κεφάλαια 39 και 40 προβλέπεται η λύση μνηστείας ή γάμου λόγω επιλογήςτου μοναχικού βίου είτε από τον άνδρα είτε από τη γυναίκα Επί της μνηστείας συ-ντελείται η λύση αζημίως με μόνη την επιστροφή των ανταλλαγέντων δώρων χωρίςάλλες περιουσιακές συνέπειες Πρόκειται για επανάληψη της διάταξης C 1354 (56)(προοίμιο και sectsect1-3) Επί γάμου αν μονάσουν και οι δύο σύζυγοι λύεται ο γάμοςαζημίως αν μόνον ο ένας εφαρμόζονται οι διατάξεις που ισχύουν στην περίπτω-ση λύσης του γάμου λόγω θανάτου Το ίδιο αντικείμενο είχαν και οι προγενέστερεςδιατάξεις C 1352 (53)15 και 1354 (56)4 με το ίδιο ρυθμιστικό περιεχόμενο Στηδεύτερη ειδικότερα διάταξη προβλεπόταν η μετά τη λύση του γάμου ανάληψη απότον κάθε σύζυγο των πραγμάτων που είχε παράσχει στον άλλο είτε λόγω προίκας είτελόγω προγάμου δωρεάς Αυτός που είχε περιβληθεί το μοναχικό σχήμα θα λάμβανεότι προέβλεπε για την περίπτωση θανάτου ο νόμος ή το σχετικό γαμήλιο σύμφωνο

Με το κεφάλαιο 41 αποκλείεται η αποκλήρωση λόγω αχαριστίας (κατrsquo εφαρμο-γήν της Νεαράς 1153-4) ανιόντων ή κατιόντων που επέλεξαν τον μοναχικό βίο μεβάση περιστατικά που έλαβαν χώρα πριν από την είσοδο στο μοναστήρι Απαγορεύ-εται επίσης στους γονείς να αποσπούν τα τέκνα τους από τη μονή κάνοντας χρήσητης εξουσίας τους Είχε όμως ήδη προηγηθεί η διάταξη C 1354 (56)5-6 σύμφωναμε την οποία απαγορευόταν στους γονείς να παρεμποδίσουν τα παιδιά τους από τοενταχθούν στις τάξεις του κλήρου ή να γίνουν μοναχοί καθώς και να τα αποκληρώ-σουν για αυτόν τον λόγο Στην περίπτωση αυτή αν οι γονείς συνέτασσαν διαθήκηόφειλαν να αφήσουν στα παιδιά τους το frac14 της περιουσίας τους Αν αποβίωναν δεαδιάθετοι τα παιδιά κληρονομούσαν με βάση τις διατάξεις περί της εξ αδιαθέτουδιαδοχής χωρίς να δημιουργείται κώλυμα από τις παραπάνω επιλογές τους Σχετικήείναι και η διάταξη C 1352 (53)13-14 για την οποία έγινε λόγος πιο πάνω σε συ-νάρτηση με το κεφάλαιο 37 Πάντως το ρυθμιστικό περιεχόμενο της Νεαράς είναιυπό μία έννοια ευρύτερο από εκείνο της διάταξης C 1354 (56)5-6

Στο προοίμιο του κεφαλαίου 42 ορίζεται με στόχο τον περιορισμό της συχνήςκατεξοχήν δε της άσκοπης μετακίνησης των μοναχών ότι όλες οι εξωτερικές υπο-θέσεις τους θα διεκπεραιώνονται δια των αποκρισιαρίων Αν δε ένας μοναχός εγκα-ταλείψει τη μονή της μετανοίας του για να εγκαταβιώσει σε άλλο μοναστήρι όλατα πράγματά του παραμένουν στη μονή από την οποία αποχωρεί Το θέμα της κυ-ριότητας των πραγμάτων που εισήγαγε ο μοναχός κατά την κουρά του ρύθμιζαν μεπαρεμφερή τρόπο και οι διατάξεις C 1338 (39) (προοίμιο και sect1) και η Νεαρά 57Η διάταξη μάλιστα του Κώδικος διακρίνοντας κινητά από ακίνητα όριζε ότι επί τωντελευταίων έπρεπε να τηρείται ο νόμιμος τύπος της δωρεάς στη δε Νεαρά 5 γίνεταιλόγος γενικώς περί της περιουσίας του μοναχού


Authenticated




326 Spyros Troianos

Την τύχη του μοναχού που εγκαταλείπει τη μονή για να επιστρέψει στον κο-σμικό βίο ρυθμίζει η sect1 του ίδιου κεφαλαίου 42 Με κοινή φροντίδα του επιχώριουεπισκόπου και του διοικητή της επαρχίας εγκλείεται σε άλλο μοναστήρι με όλα τα

πράγματα που στο μεταξύ απέκτησε Αν αποδράσει και από εκεί εντάσσεται στη δύ-ναμη των ταξεωτών της επαρχίας εκείνης Το τελευταίο αυτό όριζαν και οι παλαιό-τερες διατάξεις C 1352 (53)9-12 και η Νεαρά 56 μη προβλέποντας το ενδιά μεσοστάδιο της προσπάθειας επανένταξης του νοσταλγού του κόσμου σε άλλο μοναχικόπεριβάλλον που αποτελεί καινοτομία της Νεαράς 123

Την προσβολή της τιμής με αρπαγή983089983090 ή με άλλο τρόπο γυναικών που ανήκουνστην Εκκλησία ως μοναχές διακόνισσες ή με άλλη ιδιότητα έχει ως αντικείμενο τοκεφάλαιο 43 Ο δράστης και οι συνεργοί του απειλούνται με κεφαλική ποινή η δεπεριουσία τους περιέρχεται στη μονή στον ναό ή γενικότερα στο εκκλησιαστικόίδρυμα στο οποίο υπηρετούσε το θύμα Ορίζεται περαιτέρω να μεταφέρεται η γυ-ναίκα σε μοναστήρι ώστε να προστατεύεται αποτελεσματικά από τον κίνδυνο ναυποστεί παρόμοια προσβολή 984009ς προς την περιουσία της αν ήταν διακόνισσα καιείχε παιδιά λαμβάνουν αυτά τη νόμιμη μοίρα και το υπόλοιπο περιέρχεται στο μο-ναστήρι Η μονή ο ναός και οι άλλοι ευαγείς οίκοι οφείλουν να διεκδικήσουν ταπαραπάνω περιουσιακά στοιχεία (από την περιουσία του δράστη κλπ) μέσα σεπροθεσμία ενός έτους άλλως περιέρχονται στο δημόσιο Κεφαλική ποινή κατά τουυπαίτιου αρπαγής μίας από τις αφιερωμένες στον Θεό παρθένες με σκοπό να συνά-ψει γάμο απειλούσε και η διάταξη του αυτοκράτορα Ιοβιανού (C 135) του έτους364 Με νεότερη διάταξη (C 1353 [54]) όρισε το 533 ο Ιουστινιανός να τιμωρού-νται οι άρπαγες με την ποινή του θανάτου παρέσχε δε στους συγγενείς των γυναι-κών ή στους κηδεμόνες τους το δικαίωμα να θανατώνουν επί τόπου τους δράστεςαν τους καταλαμβάνουν επrsquo αυτοφώρω Τα πράγματα του υπαίτιου της αρπαγής καιτων άμεσων συνεργών του προσκυρώνονται στα οικεία εκκλησιαστικά ιδρύματαΣτην περίπτωση διακόνισσας που δεν διαβιώνει σε μονή ή άλλο ίδρυμα η περιου-σία του δράστη περιέρχεται στην Εκκλησία και η ίδια αποκτά την επικαρπία Λίγοαργότερα το 535 εξέδωσε ο Ιουστινιανός τη Νεαρά 6 στο κεφάλαιο 6 της οποίαςθεσπίζονται οι ποινές της φθοράς παρθένου αν διακόνισσα συνάψει γάμο ή συνοι-κήσει με πρόσωπα ανδρικού φύλου με εξαίρεση των στενών συγγενών

Το κεφάλαιο 44 με το οποίο ολοκληρώνεται το κείμενο της Νεαράς 123 απαγο-ρεύει στους λαϊκούς ειδικά δε στους ηθοποιούς υπό την απειλή σωματικής ποινήςκαι εξορίας να μιμούνται όσους ανήκουν στον κλήρο ή έχουν περιβληθεί το μοναχικόσχήμα Παρεμφερές περιεχόμενο έχει η διάταξη C 144 που απαγορεύει στις σκη-νικές και στις γυναίκες ελευθερίων ηθών να εμφανίζονται με αμφίεση μοναστριών

Χωρίς να συνδέονται άμεσα με το ρυθμιστικό περιεχόμενο του κεφαλαίου 44αναγράφονται εν κατακλείδι τα ακόλουθα laquoΤὰς δὲ ποινὰς τὰς τῷ παρόντι νόμῳἐγκειμένας αἵτινες καὶ τοῖς προτέροις νόμοις εἰσὶν ἐγνωσμέναι οὐ μόνον ἐν τοῖςμέλλουσιν ἀλλὰ καὶ ἐν τοῖς προλαβοῦσι θέμασιν ἤτοι ἁμαρτήμασι κρατεῖν καὶ πᾶσι

12 Βλ ειδικότερα Δ ΔΕΛΗΣ Η αρπαγή γυναίκας στο βυζαντινό δίκαιο Forschungen zur byzantini-schen Rechtsgeschichte ndash Athener Reihe 16 ΑθήναΚομοτηνή 2005 passim (όπου και όλη η

παλαιότερη βιβλιογραφία)


Authenticated





τρόποις ἐκδικεῖσθαι θεσπίζομεν τὰ δὲ διὰ τοῦ παρόντος νόμου νεωστὶ διατυπωθένταἐπὶ μόνοις τοῖς μέλλουσι χρόνοις παραφυλάττεσθαι κελεύομενraquo Ορίζεται δηλαδήότι οι ποινές που προέβλεπε η Νεαρά 123 οι οποίες προβλέπονταν ndashεξυπακούεταιγια τις ίδιες πράξεις ή παραλείψεις όπως στη Νεαρά 123ndash και από προγενέστερανομοθετήματα θα επιβάλλονται έστω και αν τα σχετικά αδικήματα διαπράχθηκανπριν από την έκδοση της Νεαράς 123 Με τη διάταξη αυτή εισάγεται μία φαινομε-νική κάμψη της αρχής της μη αναδρομικότητας των νόμων που διατρέχει όλο τοιουστινιάνειο δίκαιο983089983091 Η κάμψη είναι μόνο φαινομενική επειδή ο νομοθέτης έθεσεως βάση τη σκέψη ότι ένα μεγάλο μέρος των ποινικών διατάξεων της Νεαράς 123δεν είναι νέες αλλrsquo αποτελούν επανάληψη παλαιότερων διατάξεων με το ίδιο πε-ριεχόμενο Κατά κανόνα διατάξεις με τις οποίες καθοριζόταν το χρονικό πλαίσιοεφαρμογής του εκάστοτε εκδιδόμενου νέου νόμου εντάσσονταν στον επίλογό τουή τουλάχιστον καταχωρίζονταν σε άμεση γειτνίαση με αυτόν όπως εδώ983089983092

Το γεγονός ότι οι κωδικοποιούμενες διατάξεις δεν ταυτίζονται απόλυτα με τιςνέες ρυθμίσεις όπως αυτές διατυπώνονται στη Νεαρά 123 δεν αναιρεί τον χαρα-κτήρα της τελευταίας ως laquoκωδικοποιητικήςraquo υπό την προεκτεθείσα έννοια επειδήτόσο κατά τις κωδικοποιήσεις της πρώιμης περιόδου τη θεοδοσιανή και την ιουστι-νιάνεια όσο και κατά την ανακωδικοποίηση του ενάτου αιώνα επί Λέοντος του Σο-φού είχε παρασχεθεί στις αρμόδιες επιτροπές η εξουσία να παρεμβαίνουν στα κωδι-κοποιούμενα κείμενα Άλλωστε και στο προοίμιο της Νεαράς που παρατέθηκε πιοπάνω τονίζεται ότι λήφθηκαν υπόψη οι προηγούμενες σχετικές διατάξεις laquoμετὰ τῆςπροσηκούσης ἐπανορθώσεωςraquo983089983093 Πάντως δοθέντος ότι δεν επρόκειτο για τυπικήςμορφής κωδικοποίηση δεν απαγορεύθηκε η επίκληση των παλαιοτέρων διατάξεωνόπως συνέβη με τα κείμενα του Κώδικος983089983094 και του Πανδέκτη983089983095

bull

Στον παλαιό φίλο Θάνο Μαρκόπουλο αφιερώνεται με πολλή αγάπη η μελέτη αυτήσε αναγνώριση της μεγάλης συμβολής του στην αξιοποίηση της βυζαντινής φιλο-λογικής παράδοσης ndash και όχι μόνον

13 Πρβλ ΣΠ ΤΡ984009ΙΑΝΟΣ Η μη αναδρομικότητα των νόμων στο βυζαντινό δίκαιο στο Θ Κ ΟΡ983085ΡΕΣ Π ΚΑΤΣ984009ΝΗ Ι ΛΕΟΝΤΙΑΔΗΣ A ΓΚΟΥΤΖΙΟΥΚ984009ΣΤΑΣ (εκδ) Φιλοτιμία Τιμητικός τόμοςγια την ομότιμη καθηγήτρια Αλκμήνη Σταυρίδου-Ζαφράκα Θεσσαλονίκη 2011 625-639

14 Πρβλ ΣΠ ΤΡ984009ΙΑΝΟΣ Η λειτουργία του επιλόγου στις Ιουστινιάνειες Νεαρές στο ΓενέθλιονΑπόστολου Σ Γεωργιάδη Β΄ ΑθήναΚομοτηνή 2006 2605-2631 ιδ 2615 κεξ

15 Για την έννοια του όρου laquoἐπανόρθωσιςraquo στα ιουστινιάνεια κείμενα βλ P E P983145983141983148983141983154 Ἀνακά-θαρσις τῶν παλαιῶν νόμων und makedonische Renaissance Subseciva Groningana 3 (1989)[= Proceedings of the Symposium on the Occasion of the Completion of a New Edition of theBasilica Groningen 1-4 June 1988] 61-77 ιδ 65 κεξ

16 Constitutio Summa rei publicae sect3 έκδ K983154983292983143983141983154 Codex Iustinianus (όπ σημ 2) 2 και con-stitutio Cordi sect4 (όπ σημ 2)

17 Constitutio Δέδωκεν sect19 έκδ T M983151983149983149983155983141983150 στο Corpus Iuris Civilis I Institutiones re-

cognovit P K983154983292983143983141983154 Digesta recognovit T M983151983149983149983155983141983150 Berolini 1872 XXVI


Authenticated







318 Spyros Troianos

quaestor sacri palatii Τριβωνιανός του οποίου ο αιφνίδιος θάνατος εξαιτίας κάποιαςεπιδημίας τοποθετείται μάλλον στο καλοκαίρι του 542983091 Μετά τον χρόνο αυτό κά-νουν την εμφάνισή τους τέσσερις μεγάλες Νεαρές με το ειδικότερο χαρακτηριστικόότι επαναλαμβάνουν σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό προγενέστερο δίκαιο εισάγονταςνέες ρυθμίσεις σε πολύ περιορισμένη κλίμακα Πρόκειται για τις Νεαρές 117 118120 και 123 που εκδόθηκαν τον Δεκέμβριο του 542 το 543 το 544 και το 546 αντι-στοίχως Είναι πιθανό να αποτελούσαν αυτές οι Νεαρές τμήμα της προεργασίας ήενδεχομένως υποκατάστατο για την τρίτη έκδοση του Κώδικος η οποία μετά τονθάνατο του Τριβωνιανού δεν ήταν πλέον εφικτή σύμφωνα τουλάχιστον με τις προ-βλέψεις του Ιουστινιανού Στη συνέχεια θα ερευνηθεί το ρυθμιστικό περιεχόμενο τωνεπί μέρους κεφαλαίων της μεγαλύτερης σε όγκο Νεαράς 123983092 η οποία εμφανίζει μεσαφήνεια τα χαρακτηριστικά laquoκωδικοποιητικούraquo νόμου Αυτό άλλωστε υπαινίσσε-ται ο συντάκτης της στο σύντομο προοίμιο της όλης Νεαράς laquoΠερὶ διοικήσεως καὶπρονομίων καὶ ἄλλων διαφόρων κεφαλαίων εἰς τὰς ἁγιωτάτας ἐκκλησίας καὶ τοὺςἄλλους εὐαγεῖς οἴκους ἀνηκόντων ἤδη τινὰ διετυπώσαμεν [νοείται η Νεαρά 120]ἐπὶ δὲ τοῦ παρόντος τὰ περὶ τῶν ὁσιωτάτων ἐπισκόπων καὶ κληρικῶν καὶ μοναχῶνπρώην ἐν διαφόροις διατάξεσι διατυπωθέντα μετὰ τῆς προσηκούσης ἐπανορθώσεωςτῷδε περιλαβεῖν τῷ νόμῳ συνείδομενraquo

Με το προοίμιο του κεφαλαίου 1 της Νεαράς ρυθμίζεται η διαδικασία εκλογήςστον επισκοπικό βαθμό και καθορίζονται τα βασικά προσόντα που οφείλουν να συ-γκεντρώνουν οι υποψήφιοι να μην έχουν δηλαδή σύζυγο ή κατιόντες983093 και να μηνανήκουν στη βουλή ή στην τάξη της πόλης Το ίδιο περιεχόμενο είχαν οι διατάξειςτου Κώδικος 1341 (42) προοίμ και sect2 1347 (48) 1352 (53) προοίμ και sectsect1-8και της Νεαράς 6 κεφ 1 sectsect1-4 συνδυαζόμενες μεταξύ τους Διαφοροποιείται η Νε-αρά 123 κατά το ότι επί προσώπων laquoβουλευτικῆς ἢ ταξεωτικῆς τύχηςraquo απαιτεί τηνπροηγούμενη εγκαταβίωσή τους σε μοναστήρι επί 15ετία ώστε να έχουν αποβάλειτην ασυμβίβαστη προς την ιεροσύνη νοοτροπία των μέχρι τότε έργων τους Τα ενλόγω πρόσωπα μετά την απαλλαγή τους από τις υποχρεώσεις τους απέναντι στηνπόλη δικαιούνται σύμφωνα με την sect1 του ίδιου κεφαλαίου 1 να παρακρατήσουντο frac14 της περιουσίας τους των υπολοίπων frac34 περιερχομένων στη βουλή και στο δη-μόσιο αντί για το frac14 που προέβλεπαν η διάταξη του Κώδικος 1352 (53)1 και η Νε-αρά 611 Νέο στοιχείο στην ίδια παράγραφο της Νεαράς 123 αποτελεί η ηλικία των35 ετών την οποία πρέπει να έχει συμπληρώσει ο υποψήφιος επίσκοπος Για να μημένει μία επισκοπή ή μία επαρχία επί πολύν χρόνο αποίμαντη καθιερώνει η sect2 τουκεφαλαίου 1 την υποχρέωση της πλήρωσής της μέσα σε έξι μήνες αφ᾽ότου χήρευ-

3 T H983151983150983151983154983273 Tribonian London 1978 644 Για την παρούσα έρευνα δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον η χειρόγραφη παράδοση της Νεαράς

όπως αυτή περιγράφεται στο κριτικό υπόμνημα της έκδοσης των R S983139983144983286983148983148 W K983154983151983148983148 Cor-pus Iuris Civilis III Novellae Berolini 1895 593 Λεπτομερή ανάλυση των κεφαλαίων τηςΝεαράς που αναφέρονται σε θέματα δικονομικού δικαίου επιχειρεί ο ΣΠ ΤΡ984009ΙΑΝΟΣ Η εκκλη-σιαστική δικονομία μέχρι του θανάτου του Ιουστινιανού Αθήνα 1964 (ανατ Αθήνα 2004)passim

5 Πρβλ S983152 T983154983151983145983137983150983151983155 Zoumllibat und Kirchenvermoumlgen in der fruumlh- und mittelbyzantinischenkanonischen Gesetzgebung στο D S983145983149983151983150 (εκδ) Eherecht und Familiengut in Antike und

Mittelalter Muumlnchen 1992 133-146


Authenticated











41 (2007-2009) 411-431 ιδ 417 κεξ


Authenticated




320 Spyros Troianos











Authenticated











Authenticated




322 Spyros Troianos









Authenticated










Authenticated




324 Spyros Troianos





105-116


Authenticated










Authenticated




326 Spyros Troianos









Authenticated







bull









Authenticated














41 (2007-2009) 411-431 ιδ 417 κεξ


Authenticated




320 Spyros Troianos











Authenticated











Authenticated




322 Spyros Troianos









Authenticated










Authenticated




324 Spyros Troianos





105-116


Authenticated










Authenticated




326 Spyros Troianos









Authenticated







bull









Authenticated







320 Spyros Troianos











Authenticated











Authenticated




322 Spyros Troianos









Authenticated










Authenticated




324 Spyros Troianos





105-116


Authenticated










Authenticated




326 Spyros Troianos









Authenticated







bull









Authenticated














Authenticated




322 Spyros Troianos









Authenticated










Authenticated




324 Spyros Troianos





105-116


Authenticated










Authenticated




326 Spyros Troianos









Authenticated







bull









Authenticated







322 Spyros Troianos









Authenticated










Authenticated




324 Spyros Troianos





105-116


Authenticated










Authenticated




326 Spyros Troianos









Authenticated







bull









Authenticated













Authenticated




324 Spyros Troianos





105-116


Authenticated










Authenticated




326 Spyros Troianos









Authenticated







bull









Authenticated







324 Spyros Troianos





105-116


Authenticated










Authenticated




326 Spyros Troianos









Authenticated







bull









Authenticated













Authenticated




326 Spyros Troianos









Authenticated







bull









Authenticated







326 Spyros Troianos









Authenticated







bull









Authenticated










bull









Authenticated





ΤΡΩΙΑΝΟΣ ΣΠΥΡΟΣ Οι «Κωδικοποιητικές» Νεαρές Του...

Documents

Transcript of ΤΡΩΙΑΝΟΣ ΣΠΥΡΟΣ Οι «Κωδικοποιητικές» Νεαρές Του...