Δημήτρης Κωτσάκης : Σημειώσεις για τον φασισμό

7/18/2019 Δημήτρης Κωτσάκης : Σημειώσεις για τον φασισμό

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d5c550346d033ad4bb4 1/12

1

Δθμιτρθσ ωτςάθσ

Σημειώσεις για τον φασισμό1

Σο κζμα του αςςμοφ ιταν εντρό ςτσ ςυηθτιςεσ τθσ δεαετίασ του 1970. Ιταν

θ εποχι τθσ δεφτερθσ παγόςμασ ρίςθσ, μετά τθν ρίςθ τθσ δεαετίασ του 1930, θ

οποία ιταν ακορςτι γα τθν ανάπτυξθ του αςςμοφ. Αρχι τθσ ςυηιτθςθσ ιταν

θ ενότθτα ςτθ δαορά του «παλοφ» με τον «νζο» αςςμό. Χαρατθρςτό ιταν

το είμενο του Αντρζ Γλυςμάν ςτο περοδό Μοντζρνοι Καιροί το 1972 με τίτλο

«Φαςςμοί: παλόσ α νζοσ».2

Ο ςζψεσ που αολουκοφν, ςυμωνοφν εν πολλοίσ

με όςα λζγοντα ςτο είμενο αυτό γα τον παλό αςςμό. Αλλά δαζρουν ουςα-

ςτά με όςα λζγοντα γα τον νζο. Θ δαορά ξενάε από τθν ςτορι κερθςθτου αναπτυςςόμενου μετά τθν ρίςθ τθσ δεαετίασ του 1970 ράτουσ, όπωσ ετίκε-

τα ςτο ββλίο 3 α 1 είμενα,3

ωσ υπερεκνό ολγαρχό ράτοσ. Ο παραάτω ςθ-

μεςεσ παρουςάηουν κζςεσ ςε βαςά ςθμεία τθσ περί παλοφ α νζου ας-

ςμοφ ςθμερνισ ςυηιτθςθσ.

Φαςιςμόσ

Ασ αρχίςουμε με τον όρο «αςςμόσ». Ο όροσ προζρχετα από το ταλό fasciο (δζ-

ςμθ) που υπάρχε ςτον τίτλο τθσ πολτισ οργάνωςθσ Fasci d’Azione Rivoluzionaria

(FAR), που ίδρυςε ο Μουςολίν το 1914. τα ελλθνά το fasciο υπάρχε ωσ δεςμόσ

ςτον τίτλο τθσ παραςτρατωτισ οργάνωςθσ Λερόσ Δεςμόσ Ελλινων Αξωματν

(ΛΔΕΑ), που δρφκθε το 1944 γα τθν αντμετπςθ του «ομμουνςτοφ νδφ-

νου».

ε ό,τ λζγετα εδ, ωσ αςςμόσ εννοείτα θ δεολογι -πολτι ατεφ-

κυνςθ α θ ρατι λετουργία των δεςμν ολολθρωτισ εξουςίασ ,

όπωσ αναπτφςςοντα ςφμωνα με τα αόλουκα.

Πρτον, αρχι του αςςμοφ είνα ο πόλεμοσ, το πνεφμα του είνα ο μ λτ α-

ρςμόσ. Θ βάςθ τθσ πολεμισ του ςυγρότθςθσ είνα το ζθνοσ, αξίωμά του είνα ο

εκνςμόσ (ο λεγόμενοσ «πατρωτςμόσ»). Με δεδομζνθ τθν δεολογι ταυτότθ-τα ταλοφ ουτουρςμοφ α αςςμοφ ατά τθ γζννθςθ των δφο νθμάτων ςτσ

αρχζσ του 20ου

ανα ςτουσ χρουσ του πολτςμοφ α τθσ πολτισ αντίςτοχα,

χαρατθρςτό είνα το άρκρο 9 ςτο Φουτουρςτό Μανζςτο που ςυνζταξε ο

Μαρνζτ το 1909: «Κα υμνοφμε τον πόλεμο —τθ μόνθ υγενι του όςμου— τον

1 Δμοζιεσμένο ζηο περιοδικό ζμειώζεις ης ζηέπας # 3 Φασισμός και καθημερινή ζωή. εκδόζεις

ηων ξένων Ιούνιος 2013 Θεζζαλονίκ.

2 Ανηρέ Γκλσκζμάν. 1976. Φασισμοί παλιός και Νέος. Μηθρ. Φριζηίνα Σηαμαηοπούλοσ. Αήνα: Σηο-

ταζηής.

3 Δμήηρς Κωηζάκς. 2012. 3 και 1 Κείμενα. Αήνα: Εκδόζεις ηων ζσναδέλθων.



2

μλταρςμό, τον πατρωτςμό». Γα να αταλιξε, βεβαίωσ, ςτο «κα περρονοφμε

τσ γυναίεσ».4

Δεφτερον, ςτθν εκνι βάςθ τθσ πολεμισ του ςυγρότθςθσ, ο αςςμόσ ςυν-

κζτε τθν οονομι με τθν πολτι εξουςία ςφμωνα με τσ αρχζσ που ανζπτυξε ο

Χίτλερ ςτον λόγο που ενθςε ςτθ ζςχθ των Βομθχάνων το 1923. Όπωσ τσ α-ναζρε ο Γλυςμάν ςτο είμενο που προαναζρκθε, ο αρχζσ αυτζσ περλαμβά-

νουν: «τθν ανςότθτα (“ο άνκρωπο ζχουν δαορετι απόδοςθ”), τθν εραρ-

χία (“τθν απόλυτα αντδθμορατι αρχι τθσ χωρίσ όρουσ αυταρχισ εξουςίασ

πάνω ςτθ βάςθ, α τθν απόλυτθ υπευκυνότθτα ςτθν ορυι”) α τον νόμο του

αρχθγοφ (Führersprinzip)». 5

Με τθ ςφνκεςθ οονομισ α πολτισ εξουςίασ, ο

αςςμόσ μεταζρε τον εγγενι ςτθν εαλαορατι ονωνία οονομό δε-

ςποτςμό ςτον ανατρεπτό τθσ αςτισ δθμορατίασ πο λ τ ό δε ςπο τ ςμό .

Μορζσ του αςιςμοφ Με τθν παραπάνω ζννοα του όρου, κα δαρίνουμε εδ δφο ιςτορικζσ μορζσ του

αςιςμοφ, ο οποίεσ δαζρουν ουςαςτά μεταξφ τουσ αλλά δεν ανττίκεντα, εί-

να ςυμπλθρωματζσ όψεσ του αςςτοφ ανόμενου.

Κρατικόσ αςιςμόσ: Εδαική κυριαρχία (πατρίδα)

— Ο αςςμόσ ωσ ρατ όσ ολο λθ ρωτ ςμό σ.

Εθνικόσ αςιςμόσ: Ενότητα αίματοσ (υλή)

— Ο αςςμόσ ωσ εκνό σ ολο λθ ρωτ ςμ όσ.

Θ εκνι βάςθ του αςςμοφ που εδ αναζρετα ωσ «ρατόσ αςςμόσ» είνα

πολτςμι. το δεολογό πλαίςο του ρατοφ αςςμοφ, ο όροσ «ζκνοσ» πα-

ραπζμπε ςτο ονωνό ςμα, θ ταξι εραρχία του οποίου αςεί τθν δεολογι

α πολτι εξουςία ςτον ονωνό χρο του ράτουσ: τθσ εδαισ υραρχίασ

ςτθ γεωγραι περοχι που αναζρετα ωσ «πατρίδα». Σο ζκνοσ, ςε αυτά τα

ςυμραηόμενα, δεν ζχε υλετι βάςθ. υγροτείτα από τθν δεολογά αναπα-

ραγόμενθ από το ράτοσ ςυλλογι μνιμθ των πολτν του, θ ο-ποία ςυνδζε τθ

ερόμενθ ςτορι αταγωγι του ζκνουσ με τον προδαγραόμενο ςτορό του

προορςμό. α όπου το ςυνδεόμενο με το «ζκνοσ» ράτοσ δεν είνα υπαρτό, όπωσ

ςτσ περπτςεσ μασ δεδοφμενθσ «εκνισ ανεξαρτθςίασ» ι «ζνωςθσ», θ ανα-παραγωγι τθσ ςυλλογισ μνιμθσ που ςυγροτεί το ζκνοσ είνα ζργο μασ κρθςευ-

τισ-πολτισ «εκνάρχουςασ» ςυλλογότθτασ, που δεδεί γα τον εαυτό τθσ

κζςθ ςε μα ςυγερμζνθ εδαι υραρχία.

ε αντδαςτολι με τον ρατό αςςμό, θ εκνι βάςθ του αςςμοφ που

εδ αναζρετα ωσ «εκνόσ αςςμόσ» είνα υλετι. Ο όροσ «ζκνοσ», τρα,

παραπζμπε ςτθν ενότθτα αίματοσ των πολτν του ράτουσ Σο ζκνοσ δεν ςυγρο-

4 βλ. Κ.Τίζνηαλ – Α.Μποηζόλα. 1984. Φοτορισμός. Μηθρ. Δμοζένς Κούρηοβικ. Αήνα: Υπο-

δομή. ζ.227 4

5 Γκλσκζμάν ό.π ζ.28



3

τείτα πολτςμά ςε ζνα ρατό πλαίςο, αλλά υλετά υπεράνω ρατν πλα-

ςίων. Θ ατά τα παραπάνω πολτςμι ενότθτα του ζκνουσ κεωρείτα ωσ ςυνζπεα

τθσ υλετισ του ενότθτασ. Τποδεγματι ζραςθ του υλετοφ χαρατιρα του

εκνοφ αςςμοφ είνα το 4ο

από τα 25 ςθμεία του προγράμματοσ του Εκνοςος-

αλςτοφ Γερμανοφ Εργατοφ όμματοσ: «Μόνο μζλθ του Ζκνουσ μποροφν ναείνα πολίτεσ του ράτουσ. Μόνον αυτοί με γερμανό αίμα, ανεξαρτιτωσ πεποκι-

ςεων, μποροφν να είνα μζλθ του Ζκνουσ. υνεπσ, ανείσ Εβραίοσ δεν μπορεί να

ανιε ςτο Ζκνοσ». Τποδεγματι εδοχι τθσ ρατισ ολολιρωςθσ του εκνοφ

αςςμοφ είνα το τρίτο Ράχ. Τποδεγματι του πράξθ, το ολοαφτωμα.

Ζχε δαίτερθ ςθμαςία γα τθν ατανόθςθ του αςςμοφ θ δάρςθ τθσ ρα-

τισ-πολτςμισ από τθν εκνι-υλετι του μορι α θ ςτορι δαορά του

παλοφ από τον νζο αςςμό ςτθν άκε μία από τσ δφο αυτζσ μορζσ του.

Η ιςτορική διαορά των κρατικών μορών του αςιςμοφ

Αρχίηουμε με τθ δαορά των δφο ρατν μορν του αςςμοφ, παλοφ α νζ-

ου, οροκετντασ τσ δφο ςτορζσ εποχζσ με τθν παγόςμα ρίςθ του 1970, τθν

ρίςθ που ορίηε το πζραςμα από το εθνικό ράτοσ ςτο υπερεθνικό ράτοσ, όπωσ

επκθε ςτθν αρχι.

Παλιόσ αςιςμόσ

— υμπλθρωματότθτα αςτισ δθμορατίασ α αςςμοφ ςτο εκνό ράτοσ: ο

αςςμόσ είνα εκνι αςτι δτατορία που αναδφετα από τθν εκνι αςτ-

ι δθμορατία ωσ ακ εςτσ ζτα τθ σ αν άγ θσ .

Νζοσ αςιςμόσ

— υμβολι του αςςμοφ ςτθ ςυγρότθςθ τθσ ολγαρχίασ του πλοφτου ςτο υπερε-

κνό ράτοσ: ο αςςμόσ είνα εγγενζσ πολτό, γραεορατό, αςτυνο-

μό α ςτρατωτό ςτοχείο του ράτουσ τθσ υπερεκνισ αςτισ

ολγαρχίασ.

Θ ουςία τθσ δαοράσ των δφο ρατν μορν του αςςμοφ είνα ότ ςτον

παλό αςςμό, που αναπτφςςετα ςτο ςτορό πλαίςο του εκνοφ ράτουσ, α-

ντςτοχοφν δφο ςυμπλθρωματά —ζχε δαίτερθ ςθμαςία θ ςυμπλθρωματότθτά

τουσ— πολτεφματα: θ δαπερατι από τον αςςμό αςτι δθμορατία, που αποτε-λεί το ανονό πολίτευμα τθσ αςτισ ονωνίασ, α θ ςυγροτοφμενθ από τον

αςςμό αςτι δτατορία, ωσ ακεςτσ ζτατθσ ανάγθσ προσ αντμετπςθ του

ταξοφ νδφνου. Εν ςτον νζο αςςμό, που αναπτφςςετα ςτο ςτορό πλαίςο

του υπερεκνοφ ράτουσ, αντςτοχεί ζνα α μόνο πολίτευμα: θ περζχουςα ας-

ςτά ςτοχεία αςτι ολγαρχία.

Σο ρίςμο ςθμείο τθσ δαοράσ των δφο αςςμν είνα ότ, ατά τον νζο

αςςμό, θ αςτι ολγαρχία περζχε αςςτά ςτοχεία, δεν ςυγροτεί-

τα αςςτά, δεν είνα ακεςτσ ρατοφ ολολθρωτςμοφ, όπωσ ςυμβαίνε

με τθν αςτι δτατορία του παλοφ αςςμοφ. Σο ακορςτό εδ είνα θ ωσπροσ τον αςςμό ομοότθτα των δφο αςτν πολτευμάτων: του δθμορατοφ



4

α του ολγαρχοφ. Ο αςςμόσ μετζχε α των δφο, είνα εγγενισ ςτο αςτό πο-

λίτευμα εν γζνε. ακσ, από τθ μία πλευρά, θ αςτι δθμορατία είναι διαπερατή

από τον αςςμό, με τθν ζννοα ότ ο αςςμόσ αναδφετα νόμμα, με ςυνταγματ-

ά ατοχυρωμζνεσ ονοβουλευτζσ δαδαςίεσ, από τθν αςτι δθμορατία ωσ

ακεςτσ ζτατθσ ανάγθσ. α, από τθν άλλθ πλευρά, θ αςτι ολγαρχία περιζ- χει αςςτά ςτοχεία, με τθν ζννοα ότ θ πολτι, γραεορατι, αςτυνομι

α ςτρατωτι τθσ ςυγρότθςθ χρθςμοποεί αναγαςτά, ςφμωνα με τον ολ-

γαρχό τθσ χαρατιρα, δεςμοφσ ολολθρωτισ εξουςίασ.

Ζχε δαίτερθ ςθμαςία γα τον νζο αςςμό ότ θ εςωτερότθτα των ςτοχεί-

ων του είνα αρχι του ολγαρχοφ αςτοφ πολτεφματοσ, ακσ α το ποόσ είνα

ο πολτεαόσ χαρατιρασ τθσ αρχισ αυτισ. Ο παλόσ αςςμόσ ολολθρνετα ωσ

εναλλατι, ςυμπλθρωματι μορι του αςτοφ δθμορατοφ πολτεφματοσ:

αταλαμβάνε τθν ρατι εξουςία, ζχοντασ πρτα ςυγροτθκεί ετόσ αυτισ. Εν ο

νζοσ αςςμόσ ενυπάρχε ςτοχεαά ςτο αςτό ολγαρχό πολίτευμα: ο δεςμοί

του αναπτφςςοντα εντόσ τθσ ρατισ εξουςίασ, τθν οποία όμωσ δεν αταλαμβά-

νουν. Θ ολγαρχία του πλοφτου, ωσ υπερεκνό ρατό ςφςτθμα, μπορεί γα λό-

γουσ ταχτισ να άνε αςςτζσ παραχωριςεσ ςτα εκνά του υποςυςτιματα,

όπωσ ςυμμετρά μπορεί να άνε α δθμορατζσ παραχωριςεσ, αλλά δεν επ-

τρζπε τθ ατάλυςθ τθσ ολγαρχισ του εξουςίασ από τα αςςτά του ςτοχεία ι

τα δθμορατά του ατάλοπα. Αυτι είνα κεμελδθσ αρχι του αναδυόμενου ολ-

γαρχοφ ρατοφ ςυςτιματοσ, που απορρζε από τον ςφνκετο χαρατιρα του:

υπερεκνό α αγοραίο. α δεν ζχουμε αόμθ τα ςτοχεία γα να ςυηθτιςου-

με ςε πραγματι ςτορι βάςθ το ναπολεόντεο πζραςμα από τθν υπερεκνι α-

ςτι ολγαρχία ςτθν υπερεκνι αςτι μοναρχία, που κα λείςε τον αρςτο-

τελό πολτεαό φλο: δθ μο ρα τί α-ολγαρχία -μοναρχία .

Πρζπε εδ να ςθμεωκεί μία ςυνζπεα τθσ ςτορισ δαοράσ των ρατν

μορν του αςςμοφ, παλοφ α νζου. τθν αναδυόμενθ πολτεία τθσ ολγαρ-

χία σ του πλο φτο υ, δεν ανττίκεντα θ αντπρ οςωπ ευτ ι δθμ ορ ατία α ο

ςυμπλθρωματόσ προσ αυτιν αςιςμόσ. Σα ακεςττα αυτά ανιουν ςτο ςτορό

παρελκόν τθσ αςτισ πολτείασ. Θ πολτι αντίκεςθ τρα δεν είνα ανάμεςα ςτθ

αςςτι α τθ δθμορατι εκνι πολτεία. Είνα ανάμεςα ςτθν υπερεκνι πο-

λτεία τθσ ολγαρχίασ του πλοφτου α τθν ετόσ τθσ πολτείασ άμεςθ ονωνι

δθμορατία. Θ ονωνι βάςθ αυτισ τθσ πολτισ αντίκεςθσ είνα θ αντίκεςθανάμεςα ςτθν εα λα ορα τ ι ο ονο μία α τθν, παράλλθλα α ανατρεπτ-

ά αναπτυςςόμενθ, ονωνι οονομία. Ο νζοσ αςςμόσ, ωσ ςτοχείο α όχ

ωσ ολι μορι του ολγαρχοφ πολτεφματοσ, είνα οργανόσ ςτον περορςμό

α τθν αταςτολι τθσ αναπτυςςόμενθσ ενότθτασ ονωνισ οονομίασ α άμε-

ςθσ δθμορατίασ ατ’ αντίκεςθ προσ τθν αναπτυςςόμενθ υρίαρχθ ενότθτα εα-

λαορατισ οονομίασ α ολγαρχίασ του πλοφτου. Θ ατά τον Χίτλερ αρχι τθσ

ςφνκεςθσ οονομοφ α πολτοφ δεςποτςμοφ, που αναζρκθε πρν,

είνα χαρατθρςτι τθσ οργανότθτασ αυτισ. Αν ο παλόσ αςςμόσ πραγμάτωνε

τθν αρχι τθσ ςφνκεςθσ των δεςποτςμν με τθ αςςτι ανατροπι τθσ αςτισδθμορατίασ, ο νζοσ αςςμόσ τθν πραγματνε με τθν ενςωμάτωςθ ςτοχείων του



5

ςτθν ολγαρχία του πλοφτου. Τπάρχε αόμθ μα ςυνζπεα τθσ ςτορισ δαοράσ

των ρατν μορν του αςςμοφ, παλοφ α νζου, που πρζπε να ςθμεωκεί

εδ. Μα ςυνζπεα που ςυνδζετα με τθ ςχζςθ τθσ ρατισ με τθν εκνι μορι

του αςςμοφ: εντρι ςτον παλό αςςμό είνα θ εκνι του μορι,

εν ςτον νζο αςςμό εντρι είνα θ ρατι του μορι. Ο νζοσ α-ςςμόσ είνα εκνόσ ςτθν ονωνι του βάςθ α μόνο, δεν είνα εκνόσ ςτθν ρα-

τι του ορυι —δεν μπορεί να είνα, δεδομζνου του υπερεκνοφ χαρατιρα του

νζου ράτουσ. α ο εκνόσ αςςμόσ δεν είνα παρά ρατό εργαλείο αταςτολισ

του ονωνοφ νιματοσ: ζνα δεολογό-πολτό μζςο πολεμισ λμάωςθσ

των εςωτερν ςτον ονωνό χρο του νιματοσ εκνν δαορν. Παραβλζ-

πετα ςυνικωσ μα ςθμαντι ςυνζπεα τθσ εργαλεαότθτασ αυτισ. Σο ράτοσ εν-

ςχφε —εντόσ ορίων— τον εκνό αςςμό, ρατντασ ίςεσ —όςο του είνα δυνα-

τό— αποςτάςεσ από τσ ανττκζμενεσ εκνζσ του ενότθτεσ. Αν δεν το άνε αυτό,

υπονομεφε τον ςτόχο του: τθν αταςτροι γα το ονωνό ίνθμα υποδαφλςθ

των εςωτερν εκνν του δαορν.

Η ιςτορική διαορά των εθνικών μορών του αςιςμοφ

Θ δαορά των δφο εκνν μορν του αςςμοφ προφπτε από τθν παραπάνω

δαορά των ρατν του μορν.

Παλιόσ αςιςμόσ

— υγρότθςθ των πολτν του ζκνουσ-ράτουσ ςε ζναν εκν ό δες μό ολο λθ -

ρωτισ εξουςίασ. ατάλθψθ τθσ πολτισ εξουςίασ α ανατροπι τθσ αςτισ

δθμορατίασ, μζςω τθσ εχρθςθσ από το ονοβοφλο τθσ ρατισ εξουςίασ ςτθν

θγεςία του Εκνοφ Δεςμοφ.

Νζοσ αςιςμόσ

— υγρότθςθ πολτν, γραεορατν, αςτυνομν α ςτρατωτν ομά-

δων ςε ρατοφσ δεςμοφσ ολολθρωτισ εξουςίασ ακορςτοφσ γα τθ

λετουργία τθσ ολγαρχίασ. Χριςθ από το ράτοσ των αυτόνομα ςυγροτοφμενων

εκνν δεςμν ολολθρωτισ εξουςίασ. Θ χριςθ ζχε ωσ ςοπό τθν ατα-

ςτολι του αναπτυςςόμενου ςτο υπερεκνό ράτοσ ονωνοφ νιματοσ με τθν

πολεμι λμάωςθ των εςωτερν ςε αυτό εκνν δαορν.

Σο ρίςμο ςτθν ατανόθςθ του νζου αςςμοφ είνα θ ςχζςθ των δφο μορν

του, τθσ ρατισ α τθσ εκνισ, α θ δαίτερθ λετουργία τθσ εκνισ του μορ-

ισ ςτο ςφγχρονο ράτοσ. υγερμζνα: θ οργανότθτα των ςτοχείων του ρατ-

οφ αςςμοφ ςτθ ςυγρότθςθ του υπερεκνοφ ολγαρχοφ ράτουσ, α θ εργα-

λεαι χριςθ από το ράτοσ αυτό των πολτν ςχθμάτων του εκνοφ αςςμοφ,

αυτόνομων ωσ προσ το ράτοσ α ανττκζμενων ςτον υπερεκνό του χαρατιρα.

Σίκετα βζβαα το ερτθμα: Δεν αντάςε θ οργανότθτα των ςτοχείων του

ρατοφ αςςμοφ ςτο ςφγχρονο υπερεκνό ράτοσ με τθν εκνι βάςθ

του αςςμοφ γενά, ρατοφ ι εκνοφ, όπωσ ετζκθε ςτθν αρχι; Όχ, α εδαίνετα θ δαίτερθ ςθμαςία που ζχε γα τθν ατανόθςθ του νζου αςςμοφ θ



6

δάρςθ τθσ ρατισ-πολτςμισ από τθν υλετι μορι του ζκνουσ γα τθν

οποία ζγνε λόγοσ πρν. το ζκνοσ με τθν ρατι-πολτςμι του ζννοα ανιουν

όςο ζχουν τθν ρατι υπθοότθτα α μετζχουν τθσ ρατά αναπαραγόμενθσ

παδείασ. Θ πολτςμι εκνι ενότθτα μπορεί να εμπερζχε μα υλετι πολλα-

πλότθτα. Χαρατθρςτότερο των παραδεγμάτων είνα θ εκνι ενότθτα των Θνω-μζνων Πολτεν. Αλλά θ εκνι πολλαπλότθτα του ςφγχρονου υπερεκνοφ ρά-

τουσ δεν περορίηετα ςτθν υλετι του πολλαπλότθτα. α οφτε αυτι, θ υλετι

πολλαπλότθτα, είνα το ουςαςτό του χαρατθρςτό. Ο υπερεκνόσ χαρατιρασ

του ςφγχρονου ράτουσ, α ςυνεπσ θ εκνι του πολλαπλότθτα, αναζρετα ςτσ

εκνζσ ενότθτεσ των ρατν από τα οποία αναδφετα. Σο ςφγχρονο ράτοσ είνα

«υπερεκνό» με τθν ζννοα τθσ υπζρβαςθσ των «εκνν» ρατν τθσ προθγοφμε-

νθσ ςτορισ εποχισ. Ο όροσ «ζκνοσ» εδ περορίηετα ςτσ εκνζσ ενότθτεσ των

ζωσ τρα εκνν ρατν. Δεν ζχε ςυγροτθκεί αόμα θ ςτορι βάςθ τθσ ανα-

οράσ ςε ζνα υπερείμενο ζκνοσ, ζνα «ευρωπαϊό ζκνοσ» γα παράδεγμα, παρόλο

που αναερόμαςτε ςτον αντίςτοχο πολτςμό.

α ποα είνα θ εργαλεαι χριςθ του εκν ο φ α ςς μο φ από το ςφγχρονο

ράτοσ; τθ λογι τθσ ανάλυςθ, θ χριςθ αυτι αολουκεί μα ςερά πζντε βθμά-

των. Ασ τα δοφμε ςυνοπτά. (1) υγεντρνοντα αλλοεκνείσ μετανάςτεσ ςτσ εκν-

ζσ αγορζσ εργαςίασ ςε κζςεσ τθνισ εργατισ δφναμθσ. (2) Μζςω τθσ ςυγζ-

ντρωςθσ αυτισ, μενετα θ αξία τθσ εργατισ δφναμθσ α αυξάνετα ο βακμόσ

εμετάλλευςθσ. (3) Θ τοπι αφξθςθ του πλθκυςμοφ λόγω τθσ μετανάςτευςθσ οδθ-

γεί ςτθν αφξθςθ τθσ δομισ ανεργίασ α, μζςω του ανταγωνςμοφ γα τσ κζςεσ

εργαςίασ, οδθγεί ςτθ δατιρθςθ του υψθλοφ βακμοφ εμετάλλευςθσ. (4) Ο αντα-

γωνςμόσ οδθγεί ςτθν αποδυνάμωςθ ζωσ δάλυςθ των ταξν εργατν ενςεων

α τθν ανάπτυξθ εκνν αςςμν. (5) Θ ταξι ςφγρουςθ εάλαου – εργαςί-

ασ υποακίςτατα από τθν αςςτά δαμεςολαβθμζνθ εκνι ςφγρουςθ εργαςί-

ασ – εργαςίασ.

Κοινωνικό κίνημα

το αταλθτό βιμα τθσ παραπάνω ανάλυςθσ, αντδαςτζλλετα θ ταξι ςφ-

γρουςθ με τθν εκνι ςφγρουςθ που τθν υποακςτά. εντρό ςτθν ατανόθςθ

του νζου αςςμοφ είνα το νζο ταξό ίνθμα , εναντίον του οποίου ςτρζετα θ

υποατάςταςθ τθσ ταξισ με τθν εκνι ςφγρουςθ, α θ δαορά του από το

παλό ταξό ίνθμα. Θ δαορά των δφο κεμελνετα ςτθ δαορά του βο-

μθχανοφ εργάτθ, του εργάτθ τθσ βομθ χα νισ παρ αγ ωγι σ, από τον ο-

νωνό εργάτθ, τον εργάτθ τθσ βοπολτισ πα ραγω γι σ. Θ δαορά του πα-

λοφ από το νζο ταξό ίνθμα είνα θ δαορά του νιματοσ τθσ βομθχανισ ερ-

γαςίασ από το ίνθμα τθσ ονωνισ εργαςίασ, ςτο οποίο αντςτοχεί ο όροσ ο-

νωνό ίνθμα ςιμερα. Σο νζο ταξό ίνθμα, εναντίον του οποίου ςτρζετα ο

νζοσ αςςτόσ ονωνόσ πόλεμοσ, είνα το ονωνό ίνθμα με τθν παραπάνω

ζννοα του όρου.



7

Ασ μθν αναπτυχκοφν εδ αναλυτά ο ζννοεσ τθσ βοπολτισ παραγωγισ

α του ονωνοφ εργάτθ. Ασ μείνουμε ςε ζναν ςυνοπτό ορςμό, αναγαίο δεδο-

μζνθσ τθσ πολυςθμίασ των όρων. ε ό,τ λζγετα εδ, εντρι ςτθ βοπολτι πα-

ραγωγι ςε αντδαςτολι με τθ βομθχανι παραγωγι είνα μα δττι ενότθτα: θ

ενότθτα τθσ «υλισ» α τθσ «πνευματισ» δάςταςθσ τθσ οονομισ παραγωγιστθσ ονωνισ ηωισ α, ςτθ βάςθ αυτι, θ ενότθτα τθσ ο ονο μι σ πα ρα γωγ ισ

τθσ ονωνισ ηωισ με τθν δεολογι -πολτι αναπαραγωγι του ονων-

οφ ςυςτιματοσ.6 το βοπολτό εάλαο —το εάλαο τθσ βοπολτισ παρα-

γωγισ— κεμελνετα το πολίτευμα τθσ ολγαρχίασ του πλοφτου. τον ταξό αντί-

ποδα του βοπολτοφ εάλαου βρίςετα ο ονωνόσ εργάτθσ τθσ βοπολτισ

παραγωγισ, ςε αντδαςτολι με τον βομθχανό εργάτθ τθσ βομθχανισ παραγω-

γισ.

αταλιγουμε με ζνα εντρό ςτθ δαορά βομθχανισ-βοπολτισ παρα-

γωγισ ηιτθμα, δαίτερα ςθμαντό γα τθν ταξι λετουργία του νζου αςςμοφ.

«Θ εξζγερςθ των εργοςταςίων χαρατθρίηε τθν νζα εποχι» ζλεγε ο Γλυςμάν7

εράηοντασ μα υρίαρχθ κζςθ τθσ δεαετίασ του 1970. Όχ θ εξζγερςθ των

εργοςταςίων αλλά θ εξζγερςθ των πόλεων λζμε εδ, ζχοντασ ορίςε τθ

«νζα εποχι» —τθ μετά τθ δεαετία του 1970 εποχι— ωσ εποχι τθσ κεμελωμζνθσ

ςτθ βοπολτι παραγωγι υπερεκνισ ολγαρχίασ του πλοφτου. ζγοντασ αυτό

δεν χάνετα, δεν υποακίςτατα, θ εξζγερςθ των εργοςταςίων αλλά ααρείτα το

ςάλμα τθσ εντρότθτασ τθσ ςτθ ςθμερνι ονωνι εξζγερςθ. Ο χροσ των ερ-

γοςταςίων παραμζνε ωσ χροσ τθσ ανατρεπτισ ονωνισ δφναμθσ, αποτντασ

τθ κζςθ που του αντςτοχεί ςιμερα ςτον ονωνό χρο τθσ πόλθσ. Ο μεταςχθμα-

τηόμενοσ βομθχανόσ εργάτθσ είνα μα ατθγορία του αναδυόμενου ονωνοφ

εργάτθ. Σο κζμα είνα ςθμαντό γα τθν ταξι λετουργία του νζου αςςμοφ, α-

κσ α ςτσ δφο εποχζσ του, παλά α νζα, ο αςςμόσ είνα μα ακορςτι δεο-

λογι-πολτι ατεφκυνςθ του ονωνοφ πολζμου —θ ςυμπλθρωματι τθσ ο-

λγαρχίασ, ακορςτι γα τθν ςφγχρονθ ταξι υραρχία ατεφκυνςθ. Ο νζο α-

ςςτοί δεςμοί ζχουν ωσ πρτο, άμεςο, ςτόχο τθν πόλθ γενά. Δεν αρχίηουν από

το εργοςτάςο, όπωσ ςυνζβανε με τουσ παλοφσ αςςτοφσ δεςμοφσ. Πρζπε να

περμζνουμε ότ ςτουσ άμεςουσ ςτόχουσ του νζου αςςμοφ προτεραότθτα κα ζ-

χουν ο ςυλλογότθτεσ τθσ ονωνισ οονομίασ α τθσ άμεςθσ δθμορατίασ. Θ

ατάλθψθ α θ αυτοδαχείρςθ ενόσ εργοςταςίου ανιε ςτσ δυναμζσ μορζσαυτν των ςυλλογοτιτων.

Πολιτικζσ κατευθφνςεισ του αςιςμοφ

Μζνουμε εδ ωσ προσ τθ δάρςθ τθσ ρατισ από τθν εκνι μορι του ας-

ςμοφ α τθν υραρχία τθσ ρατισ μορισ ςτον νζο αςςμό. ε αυτι τθ βάςθ κα

δοφμε, λείνοντασ, ορςμζνεσ πολτζσ ατευκφνςεσ του αςςμοφ. Ο ατευκφν-

ςεσ είνα ενδετζσ, δεν ςυνςτοφν ανάλυςθ τθσ αςςτισ πολτισ. Μποροφν

6 Για περιζζόηερα ζε ζτέζ με η βιοπολιηική παραγωγή βλ 3και 1 Κείμενα ό.π ζ.45-55

7 ό.π. ζ.73



8

να ενταχκοφν ςτσ αόλουκεσ ατθγορίεσ, ονζσ γα τουσ δφο αςςμοφσ παλό α

νζο. (1) Προςάρτθςθ των εξεγερμζνων. (2) αταςτολι του ονωνοφ νιματοσ.

(3) αταςτολι τθσ πρόκεςθσ ονωνοφ νιματοσ.

1. Προςάρτηςη των εξεγερμζνων

Μα δεολογι ίνθςθ προςάρτθςθσ που αςεί ο αςςμόσ ςτθν εκνι του μορι

είνα, με τα λόγα του Ντμτρό το 1935, ότ «εμεταλλεφετα το βακφ μίςοσ των

εργαηομζνων ενάντα ςτθ λθςτρι αςτι τάξθ, ενάντα ςτσ τράπεηεσ, τα τραςτ α

τουσ μεγςτάνεσ του πλοφτου». α αυτό το άνε με «μα ραναρςμζνθ ανταπ-

ταλςτι δθμαγωγία» ποφ «ρίχνε ςυνκιματα» όπωσ: «τθ Γερμανία το ςφνκθμα

“Σο ονό ςυμζρον πάνω από το ατομό”. τθν Λταλία “Σο ράτοσ μασ δεν είνα

ράτοσ απταλςτό είνα ράτοσ με ςφςτθμα αυτοδαχείρςθσ”. τθν Λαπωνία “Γα

μαν Λαπωνία χωρίσ εμετάλλευςθ”. τσ Ενωμζνεσ Πολτείεσ “Γα τθ δανομι των

περουςν” λπ.».8Αλλά αυτά δεν είνα μόνο αποτζλεςμα ανταπταλςτισ δθ-

μαγωγίασ. άκε εκνόσ αςςτόσ οργανςμόσ περζχε νοςογόνα γα τον βακφτε-

ρο ρατό του χαρατιρα ανταπταλςτά φτταρα ςτο πνεφμα των χτλερν

Σαγμάτων Εόδου (SA), που τα περμζνε θ κεραπευτι νφχτα των μεγάλων μαχα-

ρν τθν ρίςμθ γα τθν ρατι ενςωμάτωςι του ςτγμι. Σα φτταρα αυτά ςυνδζ-

οντα με τθν αυτόνομθ από το ράτοσ ςυγρότθςθ των εκνν δεςμν ολολθρω-

τισ εξουςίασ που είδαμε πρν, δαίτερα ςτσ ςθμερνζσ ςυνκιεσ του υπερεκν-

οφ χαρατιρα του απταλςτοφ ράτουσ. α ασ μθ περμζνουμε, γα να ανα-

γνωρίςουμε τθν παρουςία τουσ, τθ ςυγλονςτι τουσ ανάπτυξθ ςτο χτλερό

πρότυπο των τρν εατομμυρίων μελν, που ςυγροφονταν πολεμά με τθν αντ-

απταλςτι αρςτερά ςτουσ δρόμουσ των γερμανν πόλεων. Είνα αυτά, αρ-βσ, τα φτταρα που άνουν πεςτι τθ «ραναρςμζνθ ανταπταλςτι δθμα-

γωγία» γα τθν οποία μλοφςε ο Ντμτρό.

Μα πολτι ίνθςθ προςάρτθςθσ των εξεγερμζνων, με επίεντρο τουσ ανζρ-

γουσ, που αςεί ο εκνόσ αςςμόσ τθσ υρίαρχθσ ςε ζνα ράτοσ εκνότθτασ, ενερ-

γοποεί τα υγι γα τον αςςτό οργανςμό απταλςτά του φτταρα. Είνα θ

υποατάςταςθ των πραγματν εχκρν των εξεγερμζνων με πλαςμα-

τοφσ. Σο ςχιμα είνα απλό: Σο εάλαο προςζρε κζςεσ εργαςίασ. Ο ονων-

ζσ νθτοποιςεσ υπονομεφουν τθν προςορά των κζςεων ςτον εκνό χρο. Ο

μετανάςτεσ ααροφν από τα μζλθ του ζκνουσ τθ δυνατότθτα πρόςβαςθσ ςτσ υ-πάρχουςεσ κζςεσ. τθν ίνθςθ αυτι, θ προςάρτθςθ των εξεγερμζνων δεν είνα δε-

ολογι. Γα τθν αρίβεα, είνα δεολογι τόςο μόνο όςο απατεί ο ςυγερμζνοσ

πολτόσ τθσ χαρατιρασ α θ πολεμι του ολολιρωςθ. Ο εξεγερμζνο, παρα-

μζνοντασ εξεγερμζνο —αυτό είνα το ακορςτό— αλλάηουν ςτρατόπεδο: ςτρα-

τεφοντα ςτον ρατό πόλεμο ατά του ονωνοφ νιματοσ.

2. Καταςτολή του κοινωνικοφ κινήματοσ

Θ προςάρτθςθ των εξεγερμζνων είνα το πρτο βιμα τθσ αςςτισ αντμετπ-

ςθσ του ονωνοφ νιματοσ. Σο επόμενο βιμα είνα θ αταςτολι των μθ προςαρ-

8 Γκεόργκι Νηιμιηρόθ. 1975. Ο Φασισμός . Μηθρ. Δ.Φ. Αήνα: Πορεία. Παραέμαηα από ζ.25



9

τθμζνων. Αρχίηουμε τσ μορζσ αταςτολισ του ονωνοφ νιματοσ από τον πα-

λό αςςμό. Αναερκιαμε ιδθ ςτα χτλερά τάγματα εόδου. Ασ δοφμε τθν

πρωτογενι, μουςολνι, εδοχι τουσ με τα λόγα του Μαλαπάρτε, όπωσ τα ανα-

ζρε το Γλυςμάν: «Από τθ μα μζρα ςτθν άλλθ, ςυ-εντρςεσ μελανοχτνων

γίνοντα ςε ζντρα που είχαν υποδεχτεί ςφμωνα μ’ ζνα ςχζδο νθτοποίθςθσ.Χλάδεσ οπλςμζνο άντρεσ, μερζσ ορζσ δεαπζντε ωσ είος χλάδεσ, ξεχφνο-

νταν ςε μα πόλθ, ς’ επαρχίεσ, ςε χωρά, μετανοφμενο γριγορα με τα ορτθγά

τουσ, απ’ τθ μα επαρχία ςτθν άλλθ. Μζςα ςε λίγεσ ρεσ θ ατεχόμενθ περοχι βρί-

ςονταν ςε ατάςταςθ πολορίασ. Ό, τ είχε μείνε από ςοςαλςτι ι ομμουν-

ςτι οργάνωςθ, εργατά ζντρα, ςυνδάτα, εργατοί φλο , εθμερίδεσ, ςυνε-

ταρςμοί, είχε δαλυκεί α τςαςτεί μεκοδά … ςε δάρεα δφο – τρν θμερν

τα γλομπσ δοφλευαν ςε ζταςθ εατοντάδων τετραγωνν χλομζτρων. το τζλοσ

του 1921 αυτι θ ταχτι, εαρμοςμζνθ ςυςτθματά ςε μα όλο α πλατφτερθ λί-

μαα, είχε τςαίςε τθν πολτι α ςυνδαλςτι οργάνωςθ του προλεταρά-

του»9

Θ παρουςίαςθ τθσ αταςτολισ του ονωνοφ νιματοσ από τον παλό ας-

ςμό ζχε εδ δπλι ςθμαςία. Πρτα, τθν αναορά ςτον εγγενσ πολεμό α πλι-

ρθ χαρατιρα τθσ αςςτισ αταςτολισ —πολεμό, με τθν ςτρατωτι ζννοα

του όρου, α πλιρθ, με τθν ζννοα τθσ εξόντωςθσ του ονωνοφ νιματοσ ςυνο-

λά, όχ άποων εράςεν του. α, ςτθ ςυνζχεα, τθν ζκεςθ τθσ δαοράσ του

παλοφ με τον νζο αςςμό ςτο εντρό αυτό, γα τθν φπαρξθ του αςςμοφ, κζμα.

Θ δαορά ζχε αναπτυχκεί ιδθ, ασ τθν δοφμε ςυνοπτά. Ο νζοσ αςςμόσ αςεί

το κεμελδεσ ταξό του ακιον με δφο ςυμπλθρωματοφσ τρόπουσ: μζςα από

τουσ δεςμοφσ (fasci) του κρατικοφ αςςμοφ που ςτοχεοκετοφν το ςφγχρονο ολ-

γαρχό ράτοσ. α με τθν χριςθ των αυτόνομα αναπτυςςόμενων δεςμν του ε-

θνικοφ αςςμοφ. εντρό εδ είνα το ότ ο νζοσ εκνόσ αςςμόσ δεν αταλαμ-

βάνε —δεν του επτρζπετα να αταλάβε— τθν ρατι εξουςία. υνεπσ, δεν του

επτρζπετα να εαρμόςε πλιρωσ τσ παραπάνω μορζσ αταςτολισ, αυτζσ αρ-

βσ που οδθγοφςαν ςτθν ατάλθψθ τθσ εξουςίασ. Αλλά θ χριςθ του ςτθν εξόντωςθ

του ονωνοφ νιματοσ του επτρζπε —ουςαςτά, του επβάλλε— να τσ ανα-

πτφςςε οραά. α ποο είνα αυτό το όρο; Είνα το όρο που απατεί θ δαβόθτθ

ρθτορεία τθσ «ταφτςθσ των άρων»: ταφτςθ τθσ αςςτισ αταςτολισ

του ονωνοφ νιματοσ με τθν επαναςτατι ςυγρότθςθ του νι-ματοσ . Κα δοφμε αμζςωσ τθ «ςυνωμοςολογι» μζκοδο τθσ ταφτςθσ, περνντασ

ςτθν αταςτολι τθσ πρόκεςθσ του ονωνοφ νιματοσ.

3. Καταςτολή τησ πρόθεςησ κοινωνικοφ κινήματοσ

Θ αταςτολι του αναπτυςςόμενου ονωνοφ νιματοσ δεν αρεί γα τθν ρατι

του αντμετπςθ. Απατείτα α θ αταςτολι τθσ πρόκεςθσ ονωνοφ νιματοσ.

Θ αταςτολι αυτι επτελείτα με ορςμζνεσ τεχνζσ του αςςμοφ ςτθν ρατι

του μορι, γα τθν ατανόθςθ των οποίων είνα χριςμο να δοφμε τθ Γαλλία α τσ

Θνωμζνεσ Πολτείεσ τθσ δεαετίασ του 1970 —τθ δεαετία του περάςματοσ από τον

9 Γκλσκζμάν, ό.π. ζ.63



10

παλό ςτον νζο αςςμό. Θ επλογι ζχε ςθμαςία γατί θ ρατι μορι του νζου

αςςμοφ ςυγροτικθε υποδεγματά ςτα δφο λίνα τθσ αςτισ δθμορατίασ,

ςτθ Γαλλία α τσ Θνωμζνεσ Πολτείεσ, τσ δεαετίεσ 1950-60, ςτο πλαίςο του πο-

λζμου τθσ Αλγερίασ, από τθν πλευρά τθσ Γαλλίασ, α των πολζμων τθσ ορζασ α

του Βετνάμ από τθν πλευρά των Θνωμζνων Πολτεν. α ςυγροτικθε πολεμάωσ προσ το ονωνό ίνθμα που αναπτφχκθε ςτσ δφο αυτζσ χρεσ τθ δεαετία

του 60. Κα δοφμε τσ τεχνζσ αυτζσ όπωσ παρουςάηοντα ςτθν ατάλθξθ του ε-

μζνου του Γλυςμάν. Με τθ γλςςα του εμζνου, ο τεχνζσ είνα: «ςυνωμοςο-

λογία», «προβοάτςα», «μεταρρυκμίςεσ».

«Θ α να ά λυψθ τω ν ςυ νωμο ςν : ζνα βράδυ, ο . Μαρςελζν ςτζετα πε-

ριανοσ μπροςτά ς’ ζνα ςωρό από ξφλα που δαβεβανε ότ μαηεφτθαν μζςα

απ’ τσ ςχολζσ του Πανεπςτιμου. Πίςω απ’ αυτι τθν πυραμίδα των όπλων, αταγ-

γζλλε άποον μυςτθρδθ ξζνο ακοδθγθτι α αναγγζλλε τθν απαγόρευςθ τθσ

“Προλεταραισ Αρςτεράσ”. Ο Μάο Σςε Σουνγ ξεςεπάςτθε! Ο ζρλο Μαρςελζν

δεν είχε ιδθ ανααλφψε, πίςω από τον Μάθ του ’68 τον δάτυλο τθσ Ανατολισ

Γερμανίασ; (…) Ο παλόσ αςςμόσ είχε τθν “εβραο-μαρξςτι” ςυνωμοςία του (…)

ςιμερα ο Μαρςελζν, χορωδία με τον Μπρζηνε, αναγγζλλε τθ “δεκνι ςυνωμοςί-

α” του μαοϊςμοφ» α, προανσ, δεν κα μζναμε εεί. Γα να γυρίςου-με ςτα δά

μασ, θ τωρνι «ςυνωμοςία», όπωσ όλο ξζρουμε, είνα θ ςυνωμοςία τθσ «τρομο-

ρατίασ».

«Ο προβοάτςεσ: Γα παράδεγμα, αίμε το πανεπςτιμο τθσ Vincennes,

δαβεβανου-με ότ το ζαναν ο γωςίςτεσ (αρςτερςτζσ) α τουσ λείνουμε υ-

λαι. 100,200,300 μίν Ράϊχςταγ. (…) Γα να ςταματιςε μα ενζργεα με τθν οποία

ο μάηεσ ςυμωνοφν ο προβοάτορασ τθσ δίνε μα ςυνζχεα που ο μάηεσ αταδ-

άηουν αλλά που αίνετα “λογι” (…) Ο προβοάτςεσ επεμβαίνουν γα να ςτα-

ματιςουν μα μαηι ενζργεα (θ προβοάτςα του αρτζ ατζν απαντάε ςτθν α-

περγία τθσ Ρεν α ςτθν υπόκεςθ Ηωμπζρ), χρθςμεφουν ςαν εςαγωγι ςε υβερ-

νθτά μζτρα (το “χτφπθμα” ςτθ Δουγζρθ “αναγγζλλε” τθν απαγόρευςθ τθσ Προ-

λεταραισ Αρςτεράσ. Θ προβοάτςα προςπακεί να δαρζςε τσ μάηεσ “εν κερ-

μ”. Θ λοςοία τθσ είνα απλι (…) ζξω από τσ εγατεςτθμζνεσ εραρχίεσ δεν υ-

πάρχε ςωτθρία».

«Ο μεταρρυκμίςεσ: αυτζσ επεμβαίνουν όταν, παρόλθ τθ αςαρία γα ςυ-

νωμοςία α τσ προςπάκεεσ προβοάτςασ, ζνα μαηό ίνθμα ατορκςε ναςπάςε βίαα τθ ςωπι α να νθτοποιςε τθν ονι γνμθ. τόχοσ τουσ είνα να

επβάλουν τθ ςωπι, να ξαναςίξουν τθ μζγγενθ των αταναγαςμν που δθμ-

ουργεί τθ “ςωπθλι πλεοψθία” α γ’ αυτό ςυνεννουν τουσ αταςταλτοφσ

μθχανςμοφσ. (…) Βαςςμζνοσ ςτθν εμπερία που είχε από τσ αμεράνεσ υλα-

ζσ, ο Σηάςον βεβαίωνε ότ αν ζπρεπε να δςε τον ορςμό του αςςμοφ με μα

μόνο λζξθ, κα δάλεγε τθ λζξθ μεταρρφθμιςη. φρα, αυτζσ ο μεταρρυκμίςεσ δε

κυμίηουν το ςοςαλδθμορατό ρεορμςμό αλλά τσ αςςτζσ “ςυντεχνίεσ”. Δεν

ςχεδάηουν τθ δθμουργία μθχανςμν ταξισ ςυνεργαςίασ που κα δανηαν μ-

αν απατθλι ερινθ, αλλά, χτςμζνεσ ςε ςυνκιεσ ςφγρουςθσ, πρόετα γα μθχα-νζσ πολζμου».



11

Έθνοσ -«υλή», διαορετικότητα-«αςθζνεια»

λείνοντασ τσ ςθμεςεσ αυτζσ γα τον αςςμό, κα ιταν χριςμο γα τθν ατανό-

θςθ τθσ υλετισ του δάςταςθσ με τθν ευρφτερθ ςθμερνι τθσ ςθμαςία να ςτα-

κοφμε γα λίγο ςε μα από τσ «μεταρρυκμίςεσ».

Αρχίηουμε με μα παρατιρθςθ του Γλυςμάν, ςε ςυνζχεα των όςων ιδθ πα-

ρατζκθαν. «Όταν ο μζλ (παλόσ γενόσ δευκυντισ υλαν) αναγγζλλε από το

ραδόωνο ότ “80% των ρατουμζνων είνα ψυχοπακείσ” νοκουμε να πλθςάηε

θ μεταρρφκμςθ που κα μετατρζψε τσ υλαζσ ςε άςυλα αλά Μπρζηνε. Μζςα

ςτθ μεταρρυκμςμζνθ υλαι “μοντζλο” του Φλερφ – Μεροηίσ, τα ξυλοοπιματα

α το πεκαρχείο δεν εξαανίςτθαν. Όμωσ ο ηουρλομανδφασ (“ανθτοποίθςθ”)

ζχε ενςχυκεί από τσ ενζςεσ Βάλουμ που γίνοντα με το πρτο δείγμα “ενευρ-

ςμοφ”. “Θ αρρςτα ςου είνα ο δαορετζσ ςου απόψεσ”, γνωματεφουν ο Ρ-

ςο ψυχίατρο.». Σ ςθμαίνε ωσ προσ ό,τ μασ απαςχολεί θ τροπι τθσ δαορετό-

τθτασ ςε «αρρςτα»; Δεν είνα δυνατι θ ανάπτυξθ του μεγάλου αυτοφ κζματοσεδ. Μία ρίςμθ παρατιρθςθ μόνο, γα τθ ςφνδεςθ τθσ υλετισ εδοχισ τθσ ε-

κνισ ενότθτασ με τθν ατρι εδοχι τθσ ατομισ δαορετότθτασ. Δθλαδι, γα

τθν αναγωγι του ονωνοφ-ψυχοφ ςτο βολογό-υςό ςτθν πλθρότθτά τθσ:

από τθν ανκρπνθ ονωνία ςυνολά ςτον άνκρωπο ατομά.

Γυρνάμε ςτσ αρχζσ: το 1883, όταν ο Γάλτον (ςυγγενισ του Δαρβίνου) άνογε

μαηί με άλλουσ τον δρόμο γα τον ονωνό δαρβνςμό α, ςε αυτό το πνεφ-

μα, εςθγικθε τθν ευγονι, που μετά πενιντα χρόνα ενζπνευςε ςτο τρίτο Ράχ

τθν άκαρςθ τθσ άρασ υλισ. α άνουμε ζνα άλμα ςτο ςιμερα, που με δάο-

ρουσ τρόπουσ ρθτοφσ α άρρθτουσ αναβνε ο ονωνόσ δαρβνςμόσ. Σ καμποροφςε να εννοεί ο Ουίλςον (βραβείο Pulitzer) με όςα μασ λζε ςτο ββλίο του

«Γα τθν ανκρπνθ φςθ»; 10

το τελευταίο εάλαο του ββλίου, θ «Ελπίδα», λζ-

ε ότ «Με τον αρό κα ςυςςωρευτεί αρετι γνςθ γα τα γενετά κεμζλα τθσ

ονωνισ ςυμπεροράσ» α ότ «κα υπάρξουν τεχνζσ» με τσ οποίεσ «μζςω τθσ

ςυμβατισ ευγονισ κα ςυντελεςτεί μα αργι εξελτι αλλαγι». α τότε,

ςυνεχίηε, «το ανκρπνο είδοσ κα μπορζςε να αλλάξε τθν ίδα του τθν φςθ». 11

Μζχρ τότε, αλλά —υποκζτουμε— α μετά, ωσ προσ τθ γενετι δομι τθσ μετα-

βαλλόμενθσ «φςθσ» του ανκρπνου είδουσ, κα ςχφε ότ «Ο ονωνίεσ μασ βα-

ςίηοντα ςτο ςχζδο των κθλαςτν». α τ είνα το «ςχζδο των κθλαςτν» ςτθν

γενετι του δομι; Είνα ζνα ςχζδο ατά το οποίο «το άτομο αγωνίηετα ατά πρ-

το λόγο γα τθν προςωπι αναπαραγωγι του επτυχία α ατά δεφτερο λόγο γα

αυτιν των πλθςζςτερων ςυγγενν του». Όςο γα τουσ άλλουσ, τουσ μθ -ςυγγενείσ

ονωνοφσ του εταίρουσ, το ςχζδο προβλζπε μόνο μα «εδωλι ςυνεργαςία»

ζναν «ςυμββαςμό γα τθν απολαβι οζλουσ».12

α τα περί λίασ, ςυνα-

δελότθτασ α ςυντροότθτασ, που κεμελνουν το ικοσ του

ονωνοφ νιματοσ; Αυτά —το γενετά ορκό επβάλλε να κεωριςουμε ό-

10

Edward O. Wilson. 1998. Για την Ανθρώπινη Φύση. Μηθρ. Αμαλία Νααναήλ. Αήνα: Σύναλμα

11 ό.π.ζ. 222

12 ό.π ζ.213



12

τ— αντςτοχοφν, με τα λόγα του Ουίλςον, ςε «ζνα νοιμον μυρμιγ (υποκζτοντασ

προσ ςτγμι ότ τα μυρμιγα α άλλα ονωνά ζντομα ατάεραν να εξελχκοφν

ςε όντα με υψθλι νοθμοςφνθ)». Γατί; Επεδι το μυρμιγ, ωσ ονωνό ζντομο,

ςφμωνα με τον Ουίλςον α πάλ, «μπορεί να κεωριςε αυτι τθ δευκζτθςθ (τθν

«ατά ςυμββαςμό» α μόνο «εδωλι ςυνεργαςία γα τθν απολαβι οζλουσ»)βολογά βλαβερι α τθν δζα τθσ ατομισ ελευκερίασ εγγενσ αι»(ό.π). Γα

να ςυνεννοοφμαςτε ςιμερα, «ατομι ελευκερία» είνα θ ελ ευ κε ρί α τθ σ ατ ομ -

ισ δοτθςίασ ςτθν οποία κεμελνετα θ ελευκερία τθσ αγοράσ: θ ελευ-

κερία που αντςτοχεί ςτο γενετό ςχζδο των κθλαςτν, ςε αντδαςτολι με τθ

ςυλλογότθτα α τα ςυναι περί λίασ τλ που αντςτοχοφν ςτο γενετό

ςχζδο των ονωνν εντόμων. Αυτά λοπόν ωσ προσ τθν ανκρπνθ ονωνία ςυ-

νολά.

Περνάμε τρα ςτον άνκρωπο ατομά. Σο κζμα είνα θ «ψυχοπάκεα» α θ

προσ αντμετπςι τθσ λνι μεταρρφκμςθ που είδαμε παραπάνω. Δεν είνα

μόνο ο υλαζσ που μεταρρυκμίςτθαν ςε λνζσ. άκε ρίςμοσ γα τθ υλο-

ποίθςθ του «ςχεδίου των κθλαςτν» ονωνόσ χροσ χρεάηετα ςιμερα, ςφμ-

ωνα με τθν οπτι του βολογοφ αναγωγςμοφ, λνι μεταρρφκμςθ. α πρ-

τα απ’ όλα τα ςχολεία. Θ ςυνταγογράθςθ αρμάων γα τθ κεραπεία τθσ δ-

αορετότθτασ —τθν επςτροι ςτθν «ανονότθτα» των ςχζςεων— δεν ζχε

πλζον όρο θλίασ. α ζνα μρό παδί (που δεν ζχε αόμθ χρονίςε), αν δεν ςυμ-

μορνετα με τθν «ανονότθτα» των υςν α ονωνν του ςχζςεων υί-

ςτατα πλζον αρμαοκεραπεία. Μετά το αντψυχατρό ίνθμα τθσ δεαετίασ του

60 (Laing, Coop-er), που αποάλυψε το δεολογό άλυμμα τθσ ερόμενθσ ωσ «α-

τρισ» αντμετπςθσ τθσ μθ αποδετισ δαορετότθτασ, θ ψυχατρι επςτρζ-

ε κραμβά ςιμερα ςε εξουςαςτοφσ πολτςμοφσ φλουσ.

Ζχε δαίτερθ ςθμαςία ςτο ςθμερνό πολτςμό πλαίςο να τονςτεί θ δυνα-

μι τθσ υλετισ δάςταςθσ του εκνοφ αςςμοφ: ο βολογόσ αναγωγςμόσ

τθσ δεν ζχε δεςμεφςεσ, δεν ζχε λόγο να περορίηετα ςτο ονωνό ςφνολο α

ςτο ςφςτθμα των ονωνν ςχζςεων, ετείνετα κεωρθτά ςε άκε άνκρωπο α-

τομά α ςτθν άκε προςωπι του ςχζςθ. Σο κεωροφμενο ότ μεταζρετα με το

«αίμα», είνα ζνα βολογό ςχζδο, ακολό γα τθ υλι α ατομό γα το άκε

μζλοσ τθσ. Εάν θ δυναμι του νζου ρατοφ-πολτςμοφ αςςμοφ ςυνδζετα με

το εγγενζσ τθσ ρατισ του υπόςταςθσ, εκνισ α υπερεκνισ, θ δυναμι τουνζου εκνοφ-υλετοφ αςςμοφ ςυνδζετα με τθν ακολότθτα του βολογοφ

του αναγωγςμοφ. Ο εκνόσ αςςμόσ ςιμερα ολολθρνετα ωσ γενά βολογ-

όσ α όχ μόνο υλετόσ.

Κα πρζπε εδ, λείνοντασ, να επαναλάβουμε αυτό που επκθε ςτθν αρχι:

ο δφο μορζσ του νζου αςςμοφ, θ ρατι α θ βολογι , δαζ-

ρουν μεταξφ τουσ αλλά δεν ανττίκεντα, είνα ςυμπλθρωματζσ όψεσ του ας-

ςτοφ ανόμενου. το αςςτό πνεφμα, το ράτοσ είνα ζνασ ονωνόσ οργα-

νςμόσ ατ’ εόνα του βολογοφ οργανςμοφ.

Θεςςαλονίκη Μάρτιοσ 2013

Δημήτρης Κωτσάκης : Σημειώσεις για τον φασισμό

Documents

Transcript of Δημήτρης Κωτσάκης : Σημειώσεις για τον φασισμό