Γίά την τρυφερότητα

Δοκίμιο

τον

Κώστα Ε. Τσιρόπουλον

ΑΘΗΝΑ 1996

Ό Μικρός Αστρολάβος/4

Τον Γρηγόρη, της κυρίας "Εφης, τον Νίκου

ευχαριστήριος ασπασμός.

Ξύπνησε μόλις άνοιξε τά βλέφαρα

της

η μέρα. Σηκώθηκε άττό την κλίνη τον,

στήμο-

νες, πέταλα, φύλλα — χλωμά

σεντόνια, ζε-

πνοημένες φωτιές, και βγαίνοντας τό

σώμα

τον από τά βάθη τον νπνον

ξεκούραστο,

αίστάνθηκε γιά δσα έβλεπε στο λενκό

εκείνο

σπίτι, στόν κήπο, στό βουνό αντίκρυ

πονχώ-

νενε τά τελευταία τον σκοτάδια μέσα

σέ γά-

ζες κυματιστές, στη θάλασσα πού

έδιωχνε

ανατριχιάζοντας άτταλά τά τελευταία

της

ενύπνια από μιά γαλάζια ερημιά, μιάν

απερί-

γραπτη, παρθενική τρνφερότητα.

^Αναστέ-

ναξε και ρίγησε ευλογώντας τά μάτια

τον, τό

/ ! /

σώμα τον ολόκληρο πού ορθωμένο

στερέωνε

τον κόσμον ολο τριγύρω τον. "Εφερε

τά αδιό-

ρατα σημάδια της ιερότητας τον νπνον

και

τον όνείρον επάνω τον και θέλησε νά

το θω-

πεύσει τρνφερά, νά τον ξνπνήσει την

διαπο-

τισμένη χαρά, γαλήνια έκσταση πού

υπάρ-

χει. "Αγγιζε τις παρειές τον, τά στήθη

και τά

σκέλη τον με τρνφερή φιλικότητα,

ζεμαντά-

λωσε κατόπιν τις θύρες και χύθηκε το

φως

στα σπλάχνα τον σπιτιον

φτερονγίζοντας

αβρά, άθόρνβα. Τότε ακονσε την

θάλασσα νά

τόν καλεί και κατέβηκε νά την

σνναπαντή-

/ 4 /

σει. Στάθηκε μπροστά της γνμνός και

άπρα-

γος, παραδομένος σε κάποια νηφάλια

μεθη

τρνφερότητας πού άνάβρνζε από τά

σωθικά

τον. Με πόσα δώρα ατίμητα τόν

στόλιζε!

Το βαθνσκότεινο ακόμη χρώμα τών

νερών

της με άσκεπη τη γαλάζια τονς

σάρκα, την

αχνότατη γραμμή τον ορίζοντα, —

χορδή κι-

θάρας αγγελικής τεντωμένη στήν

απεραν-

τοσύνη, τόν ορθάνοιχτο ουρανό σε

ώρα άνά-

/ 5 /

ληφης θεϊκής. Σιγή και χαρά, ή

ευτυχία σε τέ-

λεια ωρίμανση. Ξημέρωμα.

Περιπα-

τώντας πάνω στα βότσαλα, ένιωθε

την καρ-

διά του ν* αναπηδά από την δροσιά

τους, τά

σπλάχνα του ν* άσπαίρουν, νά τρίζουν

δλοι οι

αρμοί του σώματος του. Ποτέ δέν

είχαν ε-

πουλωθεί οι ραγισματιές τής μνήμης,

τά κε-

νά τής ύπαρξης του μέ τόσο αίφνίδια

τελειό-

τητα. Ποτέ δέν εΐχε αρμοστεί τόσο

στην

Δημιουργία ολη. Ό Θεός του μιλούσε

μέ την

σιγή Του. Μ®*̂ Και τότε, κοντάρι

κρυστάλινο

έπεσε στήν ακροθαλασσιά ή πρώτη

/ 6 /

αχτίνα,

ή εντελώς πρώτη του ήλιου, ή

μοναχική.

"Επεσε και χτύπησε απαλά, μέ

τρυφερότη-

τα, μιάν άσπρη λεία πέτρα. Και ή

πέτρα

φεγγοβόλησε τιμημένη τείνοντας

ασημένιο

δαχτυλίδι στον ήλιο. "Εσκυφε βουβός

από

χαρά επάνω στήν πέτρα, τήν σήκωσε

από

τήν κλίνη της, τήν έφερε κάτω από τό

βλέμ-

μα του, τήν ακούμπησε στό μάγουλο

του —

πέτρα χιλιόχρονη σέ σχέση

τρυφερότητας μέ

/ 7 /

τόν ολιγόχρονο, τόν πρόσκαιρο πού

προστά-

ζει τόν κόσμο ενώ τόν προστάζει ό

Χρόνος

και ό Θάνατος. Ή φιλία ανθίζει με τό

φίλη-

μα, ό άνθρωπος και ή πέτρα σ'

εναγκαλισμό.

Όσα άντίκρνζε γύρω τον,

προκαλού-

σαν στα βάθη τον σταλαγμούς

τρνφερότη-

τας. ΙΊοτε δεν τον εΐχε ή Πλάση φανεΐ

τόσο

τέλεια, τόσο ενγλωττη. Τά δνό πονλιά

πού

σιωπηλά πέρασαν πάνω από τό κεφάλι

τον,

τά μαμούδια πού αναδεύονταν στα

βότσαλα,

ολα κέρδιζαν μιά σχέση προνομιακή

μαζί

τον. "Ενιωθε μιά κλήση τρνφερότητας

απ*

/ I I /

ολα και γιά ολα, γιά τά νερά τά

υποβλητικά

της ακένωτης θάλασσας, γιά τις

πέτρες τις

ερμητικές, τά λαλίστατα φντά πού

άνοιγαν

κείνη τήν ώρα τήν καρδιά τονς γνμνή,

γιά

δσα προσκόμιζαν οι αισθήσεις τον,

ολα παρ-

θενικά, νά τά αγγίζει, νά τά θωπενσει,

νά τά

γνωρίσει. Είναι ό Αδάμ πού τό

ανέγγιχτο

ετοντο από μνήμη, από παρελθόν

πρωινό,

τον εμπιστεύεται ό Δημιονργός τά

μνστικά

9 /

της πλάσης Ιου. ίνα την ιοει, να τη

χαρεί με

τρυφερότητα, νά τήν τιμήσει. <Μ®^> Γιατί

μο-

νάχα ή τρυφερότητα έχει τήν χάρη νά

εναρ-

μονίζεται τόσο με τον σεβασμό.

Μονάχος του

ο σεβασμός ανοίγει και κρατεί μιάν

απόστα-

ση από άνθρωπο σε άνθρωπο, από τον

Αδάμ

στήν πλάση. Ή θεία ομως εντολή νά

κατακυ-

ριεύσει τήν Πλάση αυτή προδικάζει

κάποια

κατακτητική δραστηριότητα πού

υπερβαί-

νει τήν ευγενή αδράνεια του

σεβασμού. Γιά

τοΰτο, ό σεβασμός στρέφει τό

πρόσωπο του

πρός τήν τρυφερότητα, τήν

διακριτική κι

/ I I /

έμπειρη επαφή, τήν άδιαφόρετη

κοινωνία

πού συντέμνει τήν απόσταση των

όντων,

αλλά δέν επιτρέπει τήν παράφορη

μίξη, κα-

θώς συμβαίνει μέ τον έρωτα.

Αιωρείται ή

τρυφερότητα στο χείλος εκείνο τό

κυμαινό-

μενο, τό προπαθητικό, και ύφώνεται

μέ τήν

φωτερή της αβρότητα ώς συμπάθεια,

μέ μιά

μυστηριώδη οντολογική αποστολή νά

μήν

αποβλέπει παρά μονάχα σέ μιάν

απόκρυφη

1 1 /

υπαρξιακή τελετουργία — ανάγκη

φωτός

τής καρδίας κι εξευγενισμού τον

ανθρωπίνου

σνλ-λόγον. Γιατί 6 έρωτας εΐναι

πάθος

προσφοράς και ζήτησης, σφοδρής

έπιθνμίας

και ολοκληρωτικής παροχής, πάθος

άπορό-

φησης και πλήρονς ανάταξης τής

νπαρξης.

* Ολόκληρος ό άνθρωπος

μεταμορφώνεται σ'

ενα σνν-φέρον. Ή τρνφερότητα

αντίθετα,

οντε «ζητεΐ τά έαντής», οντε και

προσφέρει

πέρα από τον εαντό της. "Εχει τήν

χάρη μιας

ένδιάθετης σνστολής και μιας

περίσσειας

τιμής και αγάπης. Και μέ τήν έννοια

αντή

/ I I /

σννιστα ενα δια-φέρον. Γιατί δέν εΐναι

πέρας,

δέν εΐναι σκοπός τον οντος. Ό έρωτας

χρησι-

μοποιεί τήν τρνφερότητα ώς στάδιο

μετα-

βατικό πρός τήν ολοκλήρωση τον.

Σνχνά

ομως κατορθώνει νά τήν σνντηρεΐ ώς

φω-

ταύγεια, μέ τήν αβρότητα μιας

θωπείας, μέ

τήν λεπτότητα ενός βλέμματος πού

δέν αί-

ρουν, μόνο ένθαρρύνονν τήν ερωτική

απαίτη-

ση. !ί4λλά ή τρνφερότητα ή αυτόνομη

δέν

1 3 /

απαιτεί. Προσφέρεται διακριτικά με τρό-

πους ασύγκριτης αρχοντιάς, με κάποια

υπαρξιακή άριστοκρατικότητα πού

ακόμη

τήν κάποτε σωματική φαύση τήν

μεταμορ-

| φώνει σε τελετουργικό ποίημα

λεπτότητας,

μετάληφη φυχής πού δηλώνεται με τό

ευγε-

νέστερο πού διαθέτει, με τήν ύπερούσια

γλώσσα της τρυφερότητας, «Μ®^ Δεν

γεννιέ-

ται ή τρυφερότητα από εκείνη τήν

κατάστα-

ση, τήν τόσο στενά προσωπική, πού ό

άνθρωπος καλεΐ «ευτυχία», αλλά από

τήν

εμπειρία και τήν ανάμνηση του πόνου.

"Αν ό

άνθρωπος, δεν εχει δοκιμάσει, σε

μακρές πε-

ριόδους, πόνους φυχής, και αν αυτούς

τούς

1 4 /

μακρόσυρτους πόνους δεν τούς εχει

συνειδη-

τοποιήσει με μιά παράδοξη γονιμότητα,

μ*

εναν πλουτισμό απερίγραπτο της

ύπαρξης

του, δεν θά εχει φιλοδωρηθεΐ από τό

έλεος

τών ουρανών νά νιώσει νά ραγίζεται

μεσα

του το τοίχωμα πού ώς τώρα

προστάτευε

τήν πηγή της τρυφερότητας του. Γιά νά

1 5 /

φτάσει σε μιαν ίκάνωση ωρίμανσης

μυστι-

κής κι ετούτο τό πρωί νά αίστανθεΐ

ολόκλη-

ρος τήν τρυφερή του κοινωνία με τόν

άχειρο-

ποίητο κόσμο του Θεον. Τό νά

υπάρχεις, νά

βρίσκεσαι υπό τήν αρχή ^Εκείνον,

σημαίνει

και νά νπο-φερεις, και νά νπο-μενεις,

γιά νά

γίνεται ή ζωή του ζωή και νά

αποκαλύπτει τό

νόημα της τελετουργίας της τό

ίερουργικό.

Ή πιό σεπτή στιγμή αυτής της

προσωπι-

κής, της εντελώς μοναχικής

εύλογητής σχε-

σης-διαδικασίας του ύπάρχειν, εΐναι ή

κατά-

σταση της τρυφερότητας, κατάσταση

χάρι-

1 6 /

τος, στάση σε ϋφος. Και όμως- τά

συγ-

κεκριμένα πρόσωπα, οχι τό ανώνυμο

πλήθος

συνιστούν τελικά τήν ζωή σου ώς

ανθρώπου

μεσα στόν κόσμο. Η ουσία του κόσμου

δεν

είναι ή φύση, είναι οι άνθρωποι, είναι

οι

άλλοι. Αυτοί παράγουν γιά σενα και

τήν χα-

ρά και τόν πόνο. Αυτοί προσδοκούν

κάποτε,

—ολο και πιό σπάνια, είναι αλήθεια,—

τήν

αυθόρμητη έκκριση της

τρυφερότητας σον,

1 7 /

στο βλέμμα, στη θωπεία, στη λέξη.

^Ετούτη

ή θεόσταλτη, μου φαίνεται, έκκριση

συμβαί-

νει με την ωρίμανση τής φνχής, μέ

τήν λείαν-

ση τής καρδίας, μέ τήν έμβίωση τής

φιλικό-

τητας προς τους τριγύρω. Ό έρωτας

δέν ωρι-

μάζει ποτέ. Εισβάλλει αϊφνίδια στον

σκοτει-

νό θάλαμο του οντος και ανάβει

φωτιά παρα-

νάλωμα, καταφέγγει, πυρώνει τήν

ύπαρξη,

τήν κατακαίει και, φεύγοντας, τήν

κατακα-

λύπτει μέ στάχτη πικρή. Ό θάλαμος

του

οντος £ανα/?υ#ίζ€ται στο σκότος, στο

πιο

σκοτεινό σκοτάδι, αυτό πού έκρέει

από τήν

1 8 /

μνήμη τήν φαρμακωμένη πιά, εκείνης

τής

πυρπόλησης ολων των ουσιών του

ανθρώ-

που. Γιατί ό έρωτας αρχίζει ώς πόνος

ελλει-

φης και περατώνεται ώς μαρτύριο

ελλειφης.

Μέσα στήν εγγενή βιαιότητα του, ή

τρυφε-

ρότητα, και δταν κατορθώνει νά

διαβεί από

τήν σχέση/ζενγμα, απομένει

απαρατήρητη.

Γιατί προσφέρεται μέ άφιλοκέρδεια

ελευθε-

ρίας, οταν ό έρωτας βιώνεται ώς

ύπαρκτικός

1 9 /

^ΗίΛνΜ

ολοκληρωτισμός. Γιατί εμφανίζεται

ώς «ά-

σκοπη» ενώ εκείνος κατακαίεται από

τήν

σκοτεινή σκοπιμότητα του πάθους,

επιταγή

τών εγκάτων του οντος. &46*? Γιά

τοΰτο ή φι-

λία προσεγγίζει στήν τρυφερότητα μέ

τήν

εύμένεια και τήν εγκαρδιότητα

ήμερης χα-

ράς και φωτεινής έλευσης —πού δέν

μετατρέ-

πεται ποτέ σέ είσέλενση, καθώς στόν

έρω-

τα,— του φίλου στή ζωή του άλλου.

Στο

εύκρατο υπαρξιακό κλίμα τής φιλίας

μέ τον

ισόρροπο φωτισμό φνχής και τήν

έξανθρω-

πίζουσα ευγένεια, ή τρνφερότητα

πηγάζει

διακριτικά και σννειδητοποιεΐται μέ

2 0 /

αν

θο

ρ-

μη

σί

α

κ

αι

μέ

τή

ν

αξ

ιο

πρ

επ

ή

χα

ρά

εν

ός

δι

αλ

ό-

γο

υ.

Ό

λα

σνγκλίνονν στήν έξαρση τον

άνθρώπον καθώς χαίρεται τήν

ανθρωπιά τον

τιμώντας τήν ανθρωπιά τον άλλον. Ή

τρν-

φερότητα περιβάλλει τούς φίλονς ώς

άλως

θερμονργός και ώς λόγος, ώς

χειρονομία, ώς

φροντίδα και ώς διαστοχασμός

λειτονργεΐ

και μέ τήν παρονσία, και μέ τήν

άπονσία τον

2 1 /

φίλου. "Απομένει ουσία, στον πυρήνα

της μυ-

στηριώδης γιατί δεν είναι δυνατό νά

προ-

καθοριστούν οι προϋποθέσεις

γέννησης μιας

φιλίας. "Οταν έρχεται, κρατεί τό

ζεΰγμα τών

φίλων ανοιχτό και συνιστά τέλεση και

τελεί-

ωση ελευθερίας. Είναι τελετουργία

πνευμα-

τικής αδελφοσύνης μέσα σε άνοιξη

υπάρξε-

ων και οργανική καλλιέργεια

σεβασμού, πί-

στης, τιμιότητας και τρυφερότητας,

ΤΟ

ζεΰγμα τών φίλων παραμένει ανοιχτό,

πού

σημαίνει πώς ό φίλος δικαιούται ν

αποχτή-

σει και άλλους φίλους. Τό ζεΰγμα τών

2 2 /

ερα-

στών παραφυλάσσεται κλειστό, γιατί

άλλος

εραστής δέν επιτρέπεται νά

εισχωρήσει. Όανοιχτός χαρακτήρας της φιλίας

προσφέρει

ανεμπόδιστα τήν τρυφερότητα προς

τούς

άλλους ώς μιά έμβίωση φιλελεύθερη

και

«δημοκρατική». Γιατί ή φιλία δέν

συνιστά

μόνο ζεΰγμα ανθρώπων, αποτελεί και

μιά

«διάθεση», και μιά πνοή άγαπητική

τοΰ

ύπάρχειν, μιά ευγενική φωταύγεια

πρός ολη

2 3 /

τήν Πλάση. Και μέ τήν έννοια αυτή

απο-

τελεί μιά δραστήρια κατάσταση του

οντος

οικολογική. Ή εύσυγκινησία του

απέναντι

στο μυστήριο του κόσμου και στο

άνανεουμε-

νο θαΰμα τής Δημιουργίας αντλεί από

τά

δροσερά του βάθη στοργή,

τρυφερότητα πρός

τά πλάσματα, πρός ολα αυτά πού

κρεμάστη-

καν από τις λέξεις του Θεοϋ και

αιωρούνται

μαζί μέ τον άνθρωπο μέσα στο

αινιγματικό

χάος, από τήν σκοτοδίνη του οποίου

μας σώ-

ζει ή αγάπη. Και ή τρυφερότητα, πού

συ-

νιστά τήν ευωδιά τής αγάπης,

αναβλύζει ώς

/ 2 4 /

μύρο σέ χειρονομίες, σέ λόγους, σέ

μιά συμ-

περιφορά πού ξεκινά από τά

απροσδιόριστα

βάθη του οντος και περιβάλλει, πριν

από

ολα, τον ιδιο τόν θεό. «-4®^

Γεννιέται ή τρν-

φερότητα αυτή από μιά κατανόηση

τής Ιερό-

τητας του ανθρώπου, πού σημαίνει

«έννόη-

ση» τής καταστατικής θεϊκής του

φόρτισης

ώστε νά αποκαλύπτεται τό μόνο

νπερχρο-

νικό και ύπερκοσμικό πλάσμα τής

Δημιουρ-

/ 2 5 /

γίας· από μιάν νπέρλογη ανάγνωση τοΰ

κόσμου και της ύπαρξης τον μέσα σ'

αυτόν.

Προχωρεί πρός μιά σννδιαλλαγή μέ

τόν Θεό,

πρός τόν φωτισμένο τερματισμό μιας

αμά-

χης ερωτημάτων, αποριών, έρευνας,

αντιλό-

γου, επίμονων έπικρούσεων στό

μυστήριο,

γιά νά καταλήξει κάποτε, —πολύ

σπάνια,

είναι αλήθεια,— σέ μιάν αγάπη πού αν

και

δέν εχει σχέση μέ τήν αγάπη μεταξύ

ανθρώ-

πων, εκφράζεται τρυφερά, ώς πέρα

από τήν

λογική συν-εργασία μέ τόν Θεό στό

κατόρ-

θωμα της ομοίωσης, δηλαδή της

αγιότητας.

/ 2 6 /

Και τότε εΐναι από κάποιαν

άνεκλάλητη

εύπροσηγορία τοΰ ανθρώπου,

ανεξήγητη, σε-

πτή, πού σταλάζει από τά έγκατα τοΰ

νπάρ-

χειν μιά τρνφερότητα αλλόκοτη

σνμφιλίω-

σης κρίσιμης σημασίας. Και τότε

ίκανώνε-

ται ό θνητός/αθάνατος νά ζητεί χωρίς

φό-

βο από τόν 'Ύφιστο: «Γενηθείτω τό

θέλη-

μα Σον». «^®^ Άλλά πώς ό άνθρωπος

νά αί-

στανθεΐ τρνφερότητα γιά τόν άλλον

ανθρω-

/ 2 7 /

πο, γιά τά πλάσματα ολα και γιά τήν

φύση

τής γης και των ουρανών, αν δέν

κατορθώσει

νά νιώσει τρυφερός πρός τόν Ιδιο του

τόν εαυ-

τό; Τό κατόρθωμα αυτό

πραγματοποιείται

δταν ό άνθρωπος καταλήξει νά «Ιδεΐ»

τόν

εαυτό τον, νά σταθεί ενώπιον του και

νά μήν

ομιλεί μονολογώντας αλλά νά σνν-

ομιλεΐ.

Δεν εννοώ μονάχα πώς οφείλει V

άνακαλύ-

φει τήν σννείδησή τον, νά τήν

άφνπνίσει και

νά τήν κρατεί σε διανγή αγρύπνια γιά

νά

σνμβιώνονν αρμονικά, νά

σννεργάζονται, νά

δικάζονν και νά δικάζονται. Εννοώ

2 8 /

πώς εχει

χρέος αγάπης και τρνφερότητας και

πρός τό

σώμα τον. "Αν αγγίζει τό τέρμα τον

βίον τον

χωρίς νά εχει χαρεΐ μιάν

αντοθεώρηση πλή-

ρη, δέν θά εχει υπάρξει ώς άνθρωπος.

Και δέν

θά εχει βιώσει τήν χαρμόσννη, και

μαζί όδν-

νηρή, απορία τον νπάρχειν. Και αν

καταλή-

ξει νά παραδίδει τό κορμί τον στό

χώμα, χω-

ρίς νά εχει σννομιλήσει φιλικά μαζί

τον, κα-

θώς εκείνο προσδοκά τήν

τρνφερότητα ενός

2 9 /

άγγίσματος, τήν αβρότητα μιας

θωπείας ό-

λο κατανόηση ιερή πώς είναι

άνθρωπος χάρη

στό σώμα τον, δεν θά εχει νφωθεΐ

πρός τήν

ολοκλήρωση τον. Τό σώμα εχει

ανάγκη από

τήν τρνφερότητα εκείνον πού είναι τό

σώμα,

οταν ποθεΐ, οταν διφά και πείνα, δταν

κονρά-

ζεται, οταν ερωτεύεται, και ιδίως,

οταν πο-

νεΐ. Χαίρεται μιά θωπεία, ενγενίζεται

με τήν

κατανόηση τον μνστηρίον πού είναι

και πού

εμπερικλείει. Γιατί δέν πλάστηκε από

τόν

Θεό μέ μιά και μόνο λέξη Τον αλλά από

τά

ιδια Τον τά χέρια μέσα σέ εργώδη,

όραματική

3 0 /

Σιγή, ώς τό αγιο τών αγίων της

Δημιονρ-

γίας ολης, ό μόνος χειροποίητος πού

τοΰ εμ-

φύσησε τήν πνοή Τον. Και μέ τήν

έννοια

αντή, τό σώμα μας είναι σημείο Θεοΰ.

«^4®^

"Οξύτερη ανάγκη τρνφερότητας

νιώθει τό

σώμα αντό τό μοναδικό, τό σώμα-

σήμα, τό

σώμα-χώμα, οταν απομένει μοναχό.

Γιατί

τήν μοναξιά δέν τήν νιώθει μόνο ή

καρδιά,

μόνο ή φνχή' τή νιώθει και τό σώμα.

Και οχι

7 3 1 /

μόνο ερωτικά. Τή νιώθει βαρύτερα

δταν κα-

τατρώγεται άττό τόν χρόνο, δταν

καταφθεί-

ρεται άττό άρρώστειες και υποφέρει.

Τότε,

ιδίως τότε πρέπει νά του μιλούμε

τρυφερά.

Νά κάμουμε τό σύμφυτο τής ύπαρξης

μας

δόξα τρυφερότητας, διακριτική

κατάφαση,

έννόηση και μετοχή στό μυστήριο τής

φύσης

του ολης. Τό σώμα έλκεται από τήν

βα-

ρύτητα του χώματος και τελικά

αφήνεται.

Τό πώς αφήνεται, ανήκει στή

διαδικασία του

θανάτου πού δταν δέν εΐναι βίαιος,

συνιστά

τό σιβυλλικό συμπέρασμα τής

3 2 /

άρρώστειας

και του γήρατος. Αλλά και δταν

πεπρωμένα

αφήνεται ό άνθρωπος ολόκληρος,

εκείνοι πού

αληθινά τόν αγάπησαν, δέν τόν

αφήνουν.

Τόν συνοδεύουν μέ τήν τρυφερότητα

πού α-

ναβλύζει ώς μύρο φροντίδας πρός

τούς κεκοι-

μημένους πού έκλεισαν σέ τάφο μέ

φιλία, μ*

έρωτα, μέ στοργή αίματος και

καρδιάς. Γιατί

τότε και ό έρωτας ακόμη βρίσκει κι

εκφράζε-

ται μέ τήν γλώσσα τής

τρυφερότητας: γυ-

7 3 3 /

ναΐκες [Μαυροντυμένες νά χαϊδεύουν

τό μάρ-

μαρο πού σκεπάζει και κρύβει, κι

αποχωρίζει

τό σώμα τοΰ αγαπημένου, νά

θωπεύουν τά

άνθη πού στολίζουν τόν τάφο. Και στό

σπίτι,

τά δειλινά, οταν φουντώνει ή πυρά

τών ανα-

πολήσεων, ν* αγγίζουν τις

φωτογραφίες τών

φευγάτων, νά βγάζουν στό

χαμηλωμένο φώς

τά αντικείμενα πού άγαποΰσαν και

χρη-

σιμοποιούσαν, —ενα χτενάκι, ενα

θερμόμε-

τρο: Γ.Θ. Βαφόπουλος—, φίλοι πού

παλεύ-

ουν νά ξαναγεμίσουν τήν αδειανή

θέση στή

συντροφιά και ξαναπηγαίνουν έκεΐ πού

γνω-

3 4 /

ρίστηκαν μέ τόν νεκρό φίλο, έκεΐ πού

δείπνη-

σαν μαζί, έκεΐ πού κυνήγησαν τόν

έρωτα,

σέ περιοχές πού χάρηκαν μιάν

εκδρομή... Πε-

ριπτώσεις I περιστάσεις, στιγμές,

χρόνος

πού δέν επιστρέφει παρά μόνο στή

μνήμη μέ

διαλείφεις, μυστική λειφανοθήκη ζωής

φευ-

γάτης, γιά νά φαρμακώσει μέ τά

έντονα

αρώματα της τήν ύπαρξη ολη, τήν

ύπαρξη

πού τόσο τρυφερά επανέρχεται

(«*Επέ-

7 3 5 /

στρέφε» Κ.Π. Καβάφης) γιά νά

ραντίσει τά

πάντα, ιδίως δταν σιμώνει ή νύχτα

τής ζωής,

με τήν δροσιά τον παρελθόντος. Ή

μνήμη

των νεκρών, άντιστήριγμα στή

μόνωση τών

ζωντανών, στήν πλήρη λήθη/απώλεια

τών

κεκοιμημένων. Και με τήν μνήμη

αυτή, τήν

αναπόληση, τό άνακάλεσμα, αναβίωση

και

αναπαραγωγή, δέν λειτονργεΐ τόσο ή

πρωτι-

νή αγάπη, ή αλλοτινή φιλία, αλλά κάτι

δια-

φορετικό, πιό άβρό, πιο έξανλωμένο:

ή τρν-

φερότητα. "Έρχεται και ξαναγγίζει τά

πάν-

τα, άνασέρνει ουσίες ζωής κρνμένες,

διαμα-

/ 3 6 /

ντικά, κεντήματα βίον χαμένον πού

ξανα-

βρίσκεται, θησανρός απροσδόκητος,

πού γιά

νά φωτιστεί, χρειάζεται νά προηγηθεί

μιά

ρηξη: ενας αποχωρισμός, ενας

θάνατος. Τότε

αναδύεται ό ήλιος ό ερατεινός τής

τρνφερό-

τητας, ό νοσταλγικός ήλιος ώς

ασίγαστη,

διακριτική δροσιά τής νύχτας, πού

κνλα άθό-

ρνβα, πού νωτίζει δ,τι μέσα στήν

νπαρξη

εΐχε άποξεραθεΐ, και ξαφνικά

πετιούνται

/ 3 7 /

βλαστοί πρωτόφαντοι, φύλλα

τρυφερά, μιά

άλλη εκδοχή ζωής αθέατης, ή ηλικία

της τρυ-

φερότητας, ζωή μέσα στή ζωή, ζωή

κάτω και

πίσω από τήν ζωή, ζωή κάποτε πιό

δυνατή,

πιό άζιοβίωτη από τήν ζωή τήν Ιδια,

τήν πλα-

τειά και μεγάλη. Γονείς πρός παιδιά,

παιδιά

πρός γονείς, σύζυγοι μέ τόν ζυγό της

αγάπης

θραυσμένο, φίλοι χρόνων δύσκολων

και ολό-

φωτων καιρών: αυτές ολες οί

ατίμητες, οί

πανίερες συνθέσεις υπάρξεων πού

υφαίνουν

τό δίχτυ τοΰ κόσμου γιά τόν καθένα

μας, κά-

ποτε έκβάλλουν στή νοσταλγία και

λειτουρ-

7 3 8 /

γούν μέ τήν τρυφερότητα τών

αναπολήσε-

ων, οταν ή πραγματικότητα ή Ιδια

τών

αισθήσεων τις εχει ανατρέφει και

τσακίσει.

Και τότε είναι πού ό άνθρωπος ό

στραμένος

πρός τά εσω, ό αύτοδιαλεγόμενος,

κερδίζε-

ται, κατακλύζεται άπό τό άλγος του

νόστου

— τήν νοσταλγία. "Επιστρέφει

πονώντας,

πονά επιστρέφοντας αλλά είναι τό

άλγος

αυτό ιερό, επειδή αποκαλύπτει κάποια

πτυ-

7 3 9 /

χή του μυστηρίου τής αθανασίας μας,

πώς

υπάρχουμε γιά τους άλλους, ακόμη

και δταν,

γιά τήν πραγματικότητα τών

αισθητών,

έχουνε αναχωρήσει. Γιατί ή

τρυφερότητα

τών φυχών τους μας θρέφει, μας

δροσίζει,

μας συντηρεί σέ άλλα επίπεδα ζωής,

σέ πε-

ριοχές μυστικές δπου οι άνθρωποι και

τά

πράγματα αποκαλύπτουν κάποιον άξια

α-

προσδόκητη και φανερώνουν μιά

εγκαρδιω-

τική σπουδαιότητα. <^®^ Και τά

πράγματα

πεθαίνουν. Γερνάνε και πεθαίνουν —

κάποτε

πεθαίνουν μέ βίαιο θάνατο.

7 4 0 /

Αλλιώνονται τά

χρώματα τους, ακόμη και τό σχήμα

τους άπό

τήν χρήση, και τό ξύλο, και τό

μάρμαρο.

Καθώς αλλοιώνονται σ' επαφή μέ τούς

αν-

θρώπους πού νομίζουν πώς τά

κατέχουν —

ενώ και τά πράγματα κατέχουν τούς

ανθρώ-

πους, δπως μιά κλίνη κατέχει τό σώμα

πού

τής παραδίνεται, και μάλιστα

κατέχουν μ*

εντονότερη, πληρέστερη βεβαιότητα,

— φθεί-

ρονται και παλιώνουν καθώς τά

σώματα

7 4 1 /

μας. Και κάποτε τά πράγματα αυτά

κερδί-

ζουν σε λάμφη και ομορφιά, καθώς οί

ξαγρυ-

πνισμένες φυχές φέγγουν με κάλλος

απροσ-

δόκητο πού θαμπώνει τό γερασμένο

πρόσω-

πο με τήν ευγένεια παλιών πολύτιμων

με-

τάλλων. Ωστόσο, κι εκείνα τελικά

πεθαί-

νουν, ακόμη και ή πέτρα πού αστραφε

καθώς

τήν άγγιξε ή πρώτη αχτίνα της μέρας

στό

ακροθαλάσσι. Και εκείνη τήν εχει

φθείρει ό

χρόνος, τήν εχει στρογγυλέφει, της

χάρισε

μιά λάμφη αδιόρατη, της ιδεώδους

ομορφιάς

άπείκασμα. «^®^» "Αλλά ενώ μέ

δάκρυα άντι-

7 4 2 /

κρύζουμε τόν θάνατο τών ανθρώπων,

αδιά-

φορα και άσπλαχνα κάποτε βλέπουμε

νά πε-

θαίνουν στά χέρια μας τά πράγματα.

Συμ-

βαίνει δμως, οταν ή μνήμη

αναζωογονείται

από τήν μελαγχολική στοχαστικότητα

μιας

ηλικίας ηλιοβασιλέματος και ή

ευαισθησία

τοΰ ανθρώπου εχει οξυνθεί, ό θάνατος

τών

πραγμάτων νά γέννα μιά θλίφη, άφοΰ

και σ*

αυτά εχει ταμιευτεΐενα τμήμα της

ζωής τους.

7 4 3 /

οτ€ αναρΑυι^ει απο τα έγκατα μια

παραοοςη

τρυφερότητα γιά εναν κοντυλοφόρο,

κάποιο

κρεβάτι, γιά εν αν καθρέφτη πού,

χρόνια, άντί-

κρυζε αδυσώπητος τήν μορφή τοΰ

Ιδιου αν-

θρώπου. "Αφήνουμε ουσίες μας στά

πράγμα-

τα, Ιχνη. Και τότε, κάτι

απροσδιόριστο παρω-

θεί στήν θωπεία: χαϊδεύουμε τρυφερά

τά κου-

ρασμένα, τά γερασμένα πράγματα,

πού οταν

φτάνουν νά είναι ανήμπορα νά μας

υπηρετή-

σουν, τά αποχωριζόμαστε

γνωρίζοντας πικρά

πώς μαζί τους χάνεται κι ενα

θραΰσμα της

δικής μας ζωής. Μϊτ» Περισσότερη ζωή

4 4 /

μέσα

στήν μύχια ζωή μας έχουν τά

ενδύματα πού

ασυναίσθητα και ταχτικά τά

χαϊδεύουμε τρυ-

φερά, αγγίζουμε τις πτυχές τους,

στεκόμα-

στε κρατώντας τά μυστηριώδη

εσώρουχα

μας, ενα πανωφόρι μας πού σέρνει

κρυμένες

τόσες στιγμές ζωής φευγάτες.

Καταλαβαί-

νουμε τότε, έστω και αν δέν

δικαιολογούμε,

εκείνους πού δέν αντέχουν ν*

αποχωριστούν

τά παλιωμένα τους ενδύματα. Τά

φυλάγουν

7 4 5 /

αναρτημένα, σέ ερμάρια, σ'

επιβλητικά σε-

ντούκια πού κάποτε τ* ανοίγουν

σιωπηλά,

δταν πυκνώνει μέσα τους ή τυραννική

μνήμη

του παρελθόντος, και τ* αγγίζουν

τρυφερά,

καθώς πρόσωπα φίλων παλιών.

Ανοίγουν

συρτάρια από καιρό σφαλισμένα και

αφή-

νουν τό χέρι τους νά εισχωρήσει

ανάμεσα σέ

φθαρμένα πουκάμισα, σέ κάλτσες, σέ

μπα-

νιερά, σέ μαντήλια και χειρόκτια, μ*

ενα μα-

κρό, σιωπηλό χάδι, ωσάν τά χέρια ν*

ανα-

ζητούν νά κερδίσουν, νά σύρουν τό

παρελθόν

πίσω, στήν εγκυρότητα του παρόντος.

Τί-

4 6 /

ποτε δμως δέν έρχεται πίσω. Μονάχα

ή τρυ-

φερότητα ποτίζει και μέ τό νάμα της

ανα-

ζωογονεί τήν μνήμη, καθώς ή μνήμη

θρέφει

τήν τρυφερότητα. Και δλοι, και ολα

σιω-

πούν. 4̂® >̂ Σιωπούν και συγχρόνως

μιλούν.

"Εχουν τούς δικούς τους τρόπους, μιά

διάλε-

κτο πού ακοντίζει, πού αναμοχλεύει

τά βάθη

του ανθρώπου. Αρκεί ό άνθρωπος νά

ζει συ-

νειδητά τήν κατάσταση του, νά μή ζει

άπο-

7 4 7 /

συσχετισμένος από τά πράγματα.

Γιατί τό-

τε τά άντικρύζει ώς υπηρέτες

μηδαμινούς

πού άφον γέρασαν, τούς πετάει

άσπλαχνα

στά άπορίμματα. "Ετσι, καθώς ρίχνει

στόν

δρόμο τά αθώα, τά ανυπεράσπιστα

κατοικί-

δια ζώα, πού ωστόσο, κάποτε είχαν

μέσα του

ξυπνήσει τήν τρυφερότητα και είχαν

δεχτεί

τήν θωπεία του. Τά συναντάς νά

περιφέρον-

ται στους δρόμους, κάποτε νά

κρύβονται φο-

βισμένα άπό τήν αγριότητα, τήν

αναίτια,

τών ανθρώπων, εγκαταλειμένα,

καθώς τις

νύχτες του σαββατοκύριακου

συναντάς στις

4 8 /

γωνιές και στις μάντρες τών

οικοπέδων τά

παλιά πράγματα. "Αν μιλούσαν μέ τόν

τρό-

πο τών ανθρώπων, πόσα θά

μπορούσαν ν*

ανιστορήσουν γιά τήν τρυφερότητα

πού πρόσ-

φεραν, γιά τις υπηρεσίες, γιά τήν

προθυμία

και γιά τήν αφοσίωση τους, ακόμη και

γιά

τήν τρυφερότητα πού δέχτηκαν, πριν

ή στει-

ρότητα τής καρδιάς τ' άπορρίξει

στους δρό-

μους και τ αφήσει εκτεθειμένα,

έρμαια τύχης

7 4 9 /

δυσοίωνης, εξοντωτικής. Σταματάς

κά-

ποια αϊφνίδια ανοιγμένη στιγμή, δταν

μιά

ανεξήγητη μελαγχολία σε κατακλύζει,

—

παλίρροια ύποχθόνια τής ύπαρξης

μας, πή-

γασμα αόρατης πηγής, — εμπρός στα

βιβλία

πού ανάστησαν τό πνεΰμα σου κι

έθρεφαν

τήν φνχή σου τόσα χρόνια. "Ορθια,

σιωπηλά,

πλάσματα ασύγκριτης αξιοπρέπειας,

ιππό-

τες μιάς άλλης, νοσταλγημενης

πατρίδας

του δντος, στέκονται στή θέση τους,

σ' ενα

ράφι, — αυτά πού κάποτε ξεσήκωσαν

τρικυ-

μίες μέσα σου, πού ξεγύμνωσαν τό

κρυμένο

5 0 /

σώμα τής φνχής σου, πού

κεραυνοβόλησαν

τό νου σου ανοίγοντας του, αιφνίδια,

ουρα-

νούς απροσδόκητους. Πριν πόσα

χρόνια; Πό-

σα; Απλώνεις, τό χέρι και άνατραβάς

κάποιο

από τή θέση τον. Τό ανοίγεις, καθώς

σώμα

ερωτικό, καθώς σπίτι μέ γόμωση

αναμνήσε-

ων. "Ω, ναι! Θνμάσαι καλά. Ξαφνικά,

ολα

έπιστρέφονν πεντακάθαρα,

κρνσταλένια, α-

θάνατα μέσα στις αθάνατες σελίδες

τονς, σ'

7 5 1 /

αυτό τό κιτρινισμένο χαρτί τό

φυχωμένο,

δπου ό συγγραφέας, έρμαιο της

ά^ανασία?,

άφήκε το Ιερό του άχνάρι. Δέν

αντέχεις νά

στέκεσαι άλλο όρθιος. Κάθεσαι. Και

μέ τό

βιβλίο ανοιχτό μπροστά σου, γυμνό

κορμί

παλιάς αγαπημένης αλησμόνητης, πού

τό

ξαναβρίσκεις ανθηρό μέσα στό θαϋμα

τών

λέξεων, σφριγηλό, τό χαϊδεύεις μέ μιά

νο-

σταλγική τρυφερότητα πού σου

φράζει τό

λαρύγγι. Τί σταλαγμοί σέ ολη σου τήν

ύπαρ-

ξη, κάρβουνα αναμένα, άνθη

αμάραντα, βίαι-

οι ασπασμοί, αγκαλιάσματα

παράφορα, τά

5 2 /

βιβλία, τά χαϊδεύεις, από φύλλο σέ

φύλλο και

αναπολείς τώρα πού ό έρωτας τής

γλώσσας

ό αποκαλυπτικός ωρίμασε μέσα στόν

χρόνο

κι άφήκε στό πνεύμα σου μιάν

ευγενική άντι-

φεγγιά, θωπεία τοΰ χρόνου, συν-βίωση

μ*

ενα παρελθόν, μέσα στά βιβλία

αδιάσειστο

παρόν, και σέ παρωθεί νά ζήσεις

αλλιώτικα,

νά ζήσεις μέ λέξεις-ούσίες, μέ τά

αόρατα, μέ

τούς άείζωους πυρήνες τοΰ κόσμου—

τά βι-

5 3 /

βλία, τούς συγγραφείς... Μάθημα γιά νά

μεταμορφωθείς σέ άνθρωπο, θαβώρεια

κεί-

μενα, συγγραφεΐς-σεισμογράφοι... Τό

πιό

μυστηριώδες γεγονός τοΰ κόσμου.

Προ-

χτές, ανοίγοντας κάποιο συρτάρι,

χύθηκαν

στό δάπεδο μερικές παλιές επιστολές:

φωνές

φευγάτες, άλλες γιά πάντα, άλλες

προσωρι-

νά, καταστάσεις ανέκκλητες, μέσα

στήν ζο-

φερή τους, παντοτινή, τυραννική

σταθερό-

τητα τοΰ παρελθόντος — περιπαθές

μαυσω-

λείο: μορφές πού αγαπήθηκαν κι

απομα-

κρύνθηκαν, άλλες σέ απόσταση

χρόνου, άλ-

λες τόπον, κάποιες μορφές πού

5 4 /

χώνεφαν μέ-

σα στήν ασθματική ζωή, γλώσσα πού

άφησε

τό λαμπύρισμα τών λέξεων της πάνω

στό

χαρτί... Αυτά τά ονόματα, πόση πίστη,

πόση

πίκρα, πόσος καιρός! Άνοιξε πάλι

κάποιους

φακέλους, ξεδιπλώνει τά χαρτιά μ"

ευλάβεια,

οι λέξεις τους άνακλαδίζονται και

φωσφορί-

ζουν στέρεες, πιό στέρεες από τις

υπογραφές

στό τέλος τών επιστολών, πιό έγκυρες

από

5 5 /

4Η ΪΛΟΜ

τό όνομα τον αποστολέα. Μια

αδέκαστη τρν-

φερότητα, άρωμα παλιακό και ομως

ζωη-

ρό αναδίνεται άπό τις επιστολές

αντές τις λι-

γοστές, τις φνλαγμένες και

λησμονημένες.

Κάτι σάν αδιόρατη μονσική σννθέτονν

οι

φράσεις τονς. Τις θώπενε, τις

αναγνώριζε,

κι ωστόσο, αναρωτιόταν ποιος ήταν

τότε

κείνος πού τις είχε λάβει. Κάποιος

άλλος

ήταν, χωμένος μέσα στο σημερινό τον

σκο-

τάδι, περιμένοντας νά φωτίσει,

κάποιος χα-

μένος πού ανακάλεσαν οι

κιτρινισμένες αυ-

τές επιστολές. Και τότε ακούγεται

μέσα τον

καθαρά ή αθέατη εκείνη ορχήστρα ν'

7 5 6 /

άν

αμ

έλ

-

πε

ι

τή

μο

νσ

ικ

ή

το

ν

χα

μέ

νο

ν

κα

ιρ

όν

.

Π

όσ

η

τρ

νφ

ερ

ότ

ητα δαπανημένη, και τώρα ό από-

ηχος της μέσα σ' ετούτο τό

μελαγχολικό

φως αντηχεί όδννηρά. Τό νόημα τών

λέξεων

τών πνκνών αυτών σελίδων πού

Χαράχτη-

καν τότε, και γιά τότε, τοϋ φαίνεται

ανέκ-

κλητα χαμένο. Τά πρόσωπα βνθισμένα

σέ

ποτάμια βονβά λάμνονν,

απομακρύνονται,

7 5 7 /

ολα και π ιό πέρα, γιά νά χαθοϋν.

Αλλά ή τρυ-

φερότητα ττού τώρα ξυπνούν, γίνεται

μιά εμ-

βίωση αυτόνομη, μυστική, εύγνώμονη,

άρω-

μα πού κατακάθισε στον μυχό τής

ύπαρξης.

Παράδοξο: εΐναι τό Ιδιο άρωμα

τρυφε-

ρότητας πού τόν κατακλύζει, κάθε

φορά πού

αγγίζει ή φυλλομετρά τήν Καινή

Διαθήκη

τών εφηβικών του χρόνων, τις παλιές

εκείνες

εκδόσεις τοΰ Όμηρου, του

Μακρυγιάννη, τού

Σολωμού ή τού Παπαδιαμάντη, μιά

μικρό-

σχημη έκδοση τοΰ Κόντογλου εκείνου

τοΰ

καιρού... Τότε οι λέξεις στό τυπωμένο

χαρτί

7 5 8 /

δέν εΐχαν χτυπηθεί ακόμη άπό τόν

πληθωρι-

σμό. Πρόβαλαν μέ ρώμη αμετακίνητη,

ακέ-

ρια, άφειδώλευτη. Τί βιβλία, τί ζωή

αδαπά-

νητη, τί χρόνος πυκνός, γόνιμος,

χώμα/λα-

γόνια δπου έσπερνε τό μέλλον του και

τό χαι-

ρόταν ν* ανθίζει, νά καρπίζει σέ

τρυφερή μέ

τά πράγματα ολα, και μέ τά βιβλία

του,

ανταπόκριση! Και ήταν ολα αυτά τά

παλιά

βιβλία, τά αθάνατα, πού σιμώνουν

τώρα και

7 5 9 /

άντιλαμπίζουν τώρα, στό γέρμα του

κα-

λοκαιριού, δάσος βαθύβουο κάτω από

αιφνί-

δια ζεστή βροχή, κάνοντας τόν κόσμο

και

τήν ζωή άνεκλάλητο θαΰμα: τά φύλλα

τους,

οί βλαστοί τών λέξεων, τ' άνθη τά

ουράνια,

οί καρποί τοΰ ανθρώπινου πόνου στις

φρά-

σεις τους, απολαύσεις και πίκρες

στήν γλώσ-

σα, εκστάσεις γήινες κι ενοράσεις

εννλες, βυ-

θίσματα στον ριγηλό γνόφο τοΰ

μυστηρίου

της ύπαρξης, βιβλία-πύκνωση φυχών,

ολα

τους γένηκαν κάτω από τήν αιφνίδια

λαμπε-

ρή βροχή τοΰ δειλινού της ζωής

7 6 0 /

ωραία πάλι

και αληθινά δσο ποτέ, έννοημένα ώς

ευεργε-

τήματα, και τώρα κατακλυσμένα από

ριγη-

λή τρυφερότητα. Πώς αιφνίδια τά

συμφιλιώ-

νει και τά νοηματίζει ολα ό 'Ύφιστος,

μέσα σ'

ετούτη τήν ενλογητή βροχή τών

αναμνήσε-

ων πού ζωντανεύει τις παλιές εκείνες

ανα-

γνώσεις. Πόση λάμφη, στήν εκπνοή

τοΰ θέ-

ρους τοΰ σώματος, οταν ή βιωμένη

πίκρα

αποκαλύπτει τό νόημα της γυμνό,

πόση δό-

7 6 1 /

ξα ευγενής γιά εκεΐνα πού έζησες

πυκνά με

τά παλιωμένα ετούτα βιβλία στήν

αγκάλη,

κι αστράφτεις τώρα ολόκληρος μέ

γυμνα-

σμένο τό παρελθόν σου, σέ ασύγκριτη

ομορ-

φιά κάτω από φώτα πού χαμηλώνουν

ενώ

άγγελοι διακρίνονται ν* αγγίζουν τήν

φνχή

σου τρυφερά, Κάποτε, συνήθως στις

τε-

λευταίες μεγαλοχάρακτες στροφές

τοΰ βίου

του, ό συγγραφέας νιώθει μιά

παράδοξη τρυ-

φερότητα γιά τήν γλώσσα του, γιά τις

λέξεις

πού έγιναν δικές του, σάρκα τής

μυστικής

του σάρκας. Γιά χρόνια τόν θάμπωνε ή

δρα-

/ 6 2 /

στική άποκαλυπτικότητά τους, ή

ριζική απο-

τελεσματικότητα τής γλώσσας, νά

εΐναι στα

χέρια του πιό ζωντανή, ανθεκτική,

άπτή και

ακέραιη άπό δσο τό ανθρώπινο σώμα.

*Αφοΰ

τήν κατάκτησε κάποτε, μέ τούς

τρόπους πού

ενας άντρας, επίμονος κι εφευρετικός

πο-

λιορκητής, κατακτά μιά δύσκολη,

αινιγματι-

κή, ολο και πιό όμορφη, και πιό

μυστηριώδη

γυναίκα, πού λαχτάρα νά φτάσει στο

πέρας

/ 6 3 /

τοΰ κορμιού της και στήν ακέραιη

απόλαυση

της φυχής της, τώρα νιώθει νά

κατακλύζεται

από μιά τρυφερότητα ασυγκράτητη

γιά τήν

γλώσσα του. "Αγγίζει με τό νου τις

λέξεις

της, δπως 6 ερωτευμένος τόν ώμο, τή

ραχο-

κοκκαλιά της, και ολα σ" αυτήν τοΰ

φαίνον-

ται θαυμαστά και τέλεια. Και τότε

είναι πού

συνειδητοποιεί πώς έζησε

περισσότερο μέ

τις λέξεις παρά μέ τούς ανθρώπους.

Πώς τί-

ποτε δέν χρειάστηκε τόσο κόπο γιά νά

δαμαστεί, δσο ή γλώσσα αυτή πού

ελαμφε

στό στερέωμα τών θνητών οταν ό

αθάνατος

"Ομηρος τήν νομοθέτησε γιά νά

6 4 /

σαρκωθεΐ ή

χαρμόσυνη πραγματικότητα τής

αγάπης

στόν λόγο τοΰ Θεοΰ. Και είναι αυτή ή

γλώσ-

σα πού άπό τότε τοΰ δίδαξε τήν

τρυφερότη-

τα. Στόν "Ομηρο, θυμάται, τήν

λησμο-

νημένη συνήθεια ν" αγγίζεις τήν

παρειά τοΰ

άλλου, ώς ένδειξη φιλικότητας, πού

τοΰ φά-

νηκε ώς χειρονομία τρυφερότητας

πού θέρ-

μαινε τότε τις ανθρώπινες σχέσεις.

Μιάν δ-

6 5 /

μως άλλον ποιον τρνφερότητα, τον

*Ιησον,

μαρτνρονν τά Ιερά Ευαγγελία, πρός

τήν

μοιχαλίδα γνναίκα, πρός τόν

όλιγόπιστο

Πέτρο, πρός τήν άβρή Μνροφόρα πού

έκλαι-

γε νομίζοντας πώς τής είχαν

αφαιρέσει τόν

Κύριο της. Δεν εΐναι δμως ό πνρήνας

ολης

τής τρνφερότητας εκφρασμένος στήν

περι-

παθή κρανγούλα τής Ηλέκτρας, δταν

ανα-

γνωρίζει τόν Όρεστη: «*Ω φίλτατον

φως»;

Και πώς μιλεΐ ό τνφλός Οιδίπονς στήν

κόρη

τον πού τον παραστέκεται

αφιερωμένη;

Θαύματα τρνφερότητας άθανατισμένα

άπό

6 6 /

τή γλώσσα τών Ελλήνων στις ιερές

κορν-

φώσεις τον βίον τών ανθρώπων. *4&**

Σηκώ-

νεται και σιμώνει στή σιωπηλή

βιβλιοθήκη

τον. Μέ τό δάχτνλο νά γλιστράει άπό

ράχη

σέ ράχη — πόσες μνριάδες ώρες τής

ζωής τον

μέσα στα βιβλία αυτά, σ* επάλληλες

έμβιώ-

σεις, αναγνωρίσεις, φωτισμούς,

ώσπον νά

κατορθώσει ν αντογνμνωθεΐ, ν

αντογνω-

ριστεΐ, νά σνμφιλιωθεΐ μέ τό κρνμένο

στά βά-

/ 6 7 / '

θη τονμνστήριο, ώστε ν*αποδεχτεί νά

υπάρ-

χει σ' εκκρεμότητα, μικρός, στον

απεριόρι-

στα μεγάλο κόσμο.... Αναπολεί τόν

Αήρ, και

τό τρνφερό τον παραμιλητό εμπρός

στό νε-

κρωμένο σώμα τής αγγελικής

Κορδέλιας,

τόν σκληρό "Αρχοντα-Γίγαντα στους

«Αρ-

ραβωνιασμένους» τον Μαντσόνι και

νιώθει

μέ τόν τρνφερό πόνο τών άλλων νά

νφώνεται

ή φνχή τον. Αγγίζει τά βιβλία τοΰ

Ντοστο-

γιέβσκι μέ τήν τρνφερότητα τής

μεταφν-

σικής κατανόησης στόν Αλιόσα και

στον

Ντιμίτρι Καραμάζωφ, στόν Μίσκιν,

στή

6 8 /

Σόνια τοΰ «Εγκλήματος». Όλα τά

τρνφερά

πού χάρη αυτούς οραματίστηκε κι

έβίωσε,

κάποτε μέ νπερούσια σνντριβή δλης

τον τής

ύπαρξης — τό σώμα τον σπασμωδικά

κνρ-

τωμένα πάνω άπό τό βιβλίο ψ

άκολονθεΐ και

νά σνμπάσχει μέ τήν άσπαίρονσα μέσα

στις

λέξεις κατατοξενμένη φνχή τον, —

ήταν θεία

προμηνύματα, τά δέχτηκε ώς πνοές

μαρτν-

ρίον και αγιότητας, γιατί ή

τρνφερότητα

/ 6 9 / '

εΐναι τό άρωμα τής αγάπης. "Ετσι,

ακόμη

και οί μεταφυσικά τυφλοί συγγράφεις,

κα-

θώς ό Προύστ, μέ τις θεοδοσμένες

τους διαι-

σθήσεις, κατορθώνουν ν" ανοίξουν

μέσα στό

άθλιο και ακατανόητο συμπαγές τοΰ

κόσμου,

μιά φωτεινή σήραγγα τρυφερότητας

και νά

στοιχειοθετήσουν μιά μορφή

αντίστασης:

τήν γιαγιά, ώς παράδειγμα, στήν

«"Αναζή-

τηση». Και εΐναι, νομίζει, ή απουσία

της

τρυφερότητας ακριβώς άπό τόν

Κάφκα και

τόν Τζόνς πού άγγέλλει τήν έλευση

τοΰ εξα-

γριωμένου Εικοστού Αιώνα. "Ισως ό άν-

θρωπος, άν δέν ζοΰσε τήν θνητότητα

7 0 /

του, νά

μή κατόρθωνε νά βιώσει και νά

φανερώσει

τήν τρυφερότητα του. Γιατί ενα

συναίσθημα

τόσο αβρό, πιό πηγαίο στή γυναίκα

και ισως

πιό ταιριαστό της, πιό πλούσιο, νά

μήν πα-

ράγεται άπό τήν έντονη χαρά και άπό

τήν

υπερθέρμανση τής αισιοδοξίας; Και,

αντίθε-

τα, ν" αναβλύζει διακριτικά, ώς

ευγενέστατο

νάμα άπό τά εσώτερα σκιόφωτα τοΰ

άνθρώ-

/ 7 1 / '

που, άπό τήν κρυμένη στον πυρήνα

του σκλη-

ρή πέτρα, ώς μιά στοχαστική

μελαγχολία,

γέννημα παράδοξης ισορροπίας τών

ουσιών

πού λειτουργούν εντός του... Μιά

φροντίδα

γιά τόν άλλον, τόν άγαπώμενο, τόν

συγγενή,

τόν πλησίον, εχει ενα ερμα

μεταφυσικό. Ή

τρυφερότητα είναι τέλειο δώρημα στό

περι-

θώριο τής άτεγκτης όργανικότητας

τών αν-

θρώπων στή ζωή αυτή, πέρα άπό

γέννηση,

έρωτα και θάνατο, τις αδήριτες

συντεταγμέ-

νες τοΰ ύπάρχειν. Είναι πέρα κι άπό

τήν

στοργή πού προϋποθέτει σχέση

7 2 /

δυνατού πού

τήν προσφέρει στόν αδύναμο. "Αφατη

εκλέ-

πτυνση τοΰ δντος, οταν υπερβαίνει

τούς νό-

μους τοΰ χρήσιμου, τοΰ ωφέλιμου, τοΰ

απα-

ραίτητου και πλάθει μέ άυλα υλικά

ενα ποίη-

μα. Ή τρυφερότητα είναι ακριβώς ενα

ποίη-

μα πού ολοι οί άνθρωποι έχουν θεόθεν

τήν

ικανότητα νά ποιούν οταν ό καύσωνας

τής

έγκοσμιότητας δέν εχει άποξεράνει

τήν ύ-

παρξη τους. Αλλά δπως χωρίς τό

ποίημα

7 3 /

τής γλώσσας θά μπορούσε νά επιζήσει

6 κό-

σμος άλλα δέν θά ήταν πλέον

κόσμος/κόσμη-

μα, ετσι και δίχως τήν τρνφερότητα ό

άν-

θρωπος θά έκανε αλλά δέν θά γινόταν

άνθρω-

πος αυθεντικός περιβλημένος μέ τήν

φωτερή

άχνα τής ευγένειας τοΰ οντος πού

πλάθει,

πού διαχέει τήν τρνφερότητα. Μέ τήν

έννοια

αντή, ή έμφάνειά της στή ζωή τών

θνητών

άποτνπώνει τις «τιμές» τοΰ άληθινοΰ

εκ-

πολιτισμού τοΰ οντος, τοΰ πολιτισμού

τής

καρδίας, Ό άγριος αντός αιώνας

πού

δύει, εχει στεγνώσει τις καρδιές μέσα

στήν

7 4 /

ομαδική και στήν ατομική κακονργία

κι εχει

εκχερσώσει τά μνστικά εκείνα εδάφη

τονς

οπον θά μπορούσε νά βλαστήσει ή

τρνφερό-

τητα. Κι ενώ ό σημαδιακός αντός

αιώνας δύ-

ει, η άγρια εποχή πον τερατονργησε

γιγαν-

τώνεται και εισβάλλει στόν αιώνα πού

έρ-

χεται μέ ορμή καταιγιστική

ερημώνοντας

τις φνχές, αλλοιώνοντας τό εύκρατο

κλίμα

πού αποτελούσε εγγύηση τής

αρμονίας γιά

7 5 /

τήν συμβίωση τών ανθρώπων. Οι

φνχές

πεινούν και διφοΰν γιά τρυφερότητα,

γιά τήν

άδιαφόρετη λήφη τής καρδιάς. Μαζί

με τήν

γή και τά ουράνια, ερημώνεται και ό

εσωτε-

ρικός άνθρωπος, στεγνώνει,

απλουστεύεται,

περιορισμένος στις απόλυτα ζωτικές

λει-

τουργίες τον, — λειτουργίες

βιαστικές μιάς

συνοπτικής, ζωώδους διαδικασίας του

νπάρ-

χειν, και τοΰ μή νπάρχειν. Γιατί ή ζωή

παύ-

ει νά είναι αληθινά ζωή και ό

θάνατος έχα-

σε τήν υποβολή τής μνστηριώδονς,

και μν-

στηριακής, τελετονργικής /

ίερονργικής προ-

7 7 6 /

οπτικής τον. Γιατί ή άγρια εποχή

παρωθεί

τόν άνθρωπο σέ μιάν έξονδετερωμένη

δια-

βίωση δπον ολα τά ζωτικά στοιχεία

τοΰ σνν-

ειδητώς νπάρχειν κρίνονται περιττά

και πε-

ριορίζονται, αποκόπτονται,

καταργοΰνται.

Τά άπόκρνφα κλαδιά τής καρδιάς δπον

άν-

θοβολονσε αιφνίδια, ώς δόξα τοΰ

πολύτι-

μον «περιττοΰ», ή τρνφερότητα,

άτροφοΰν,

ξεραίνονται. Ό άνθρωπος χάνει, δλο

και πε-

7 7 7 /

ρισσότερο, τό πολυδιάστατο και τό

πολυσή-

μαντο τής οντότητας του. Ριγμένος

μέσα

στην «χρήσιμη» ζωή διφα γιά

τρυφερότητα.

Ή πλάση ολη διφα γιά τρυφερότητα.

Διφά

και ό Ιδιος ό Θεός.

Αύγουστος 1996

7 7 8 /