ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ

Η ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ(βλ σχολ βιβλ σελ 9-22)

Α 1 Η ρητορική είναι τάλαντοέμφυτο χάρισμα (σελ 9) 2 Τι γνωρίζεις για τους ομηρικούς αγορητές (σελ 9) 3 Τι ξέρεις για τους φυσικούς ρήτορες από τον Όμηρο ως τον Περικλή (σελ 9-10)

Β 1 Ποια είναι η σχέση της φυσικής ευγλωττίας με τη συστηματική ρητορική (σελ 10)

2 Πότε πού και γιατί αναπτύχθηκε η δικανική ρητορεία (σελ 10)

3 Ποιοι είναι οι δημιουργοί και οι διδάσκαλοι της συστηματικής ρητορείας (σελ 10)

Γ 1 α Ποιο ήταν το επίκεντρο της συστηματικής ρητορικής

β Ποιες προϋποθέσεις συνέβαλαν στην ευδοκίμησή της (σελ 12)

2 Ποιος και πότε άσκησε ιδιαίτερη επίδραση στην εξέλιξη της ρητορικής (σελ 12-13)

3 Πόσες απόψεις δέχεται ο Πρωταγόρας ότι υπάρχουν για κάθε ζήτημα (σελ 12-13)

4 Τι γνωρίζεις για την κριτική που άσκησε ο Πλάτωνας στη ρητορική - γιατί (σελ 12-13)

5 Ποια ήταν η απάντηση του Ισοκράτη στην πλατωνική κριτική (σελ 13)

Δ 1 α Τι ξέρεις για τον laquoκανόναraquo

β Ποιοι ήταν οι σπουδαιότεροι αττικοί ρήτορες σύμφωνα με αυτόν (σελ 13-14)

2 Ποια ήταν η εξέλιξη της ρητορικής στους Ελληνιστικούς και Ρωμαϊκούς χρόνους (σελ 14-15)

Ε 1 Πόσα είναι τα είδη του αττικού ρητορικού λόγου και ποιος είναι ο σημαντικότερος εκπρόσωπος κάθε είδους (σελ 15 17-18)

2 α Τι ήταν οι συμβουλευτικοί πολιτικοί λόγοι

β Ενώπιον ποιας αρχής γίνονταν οι πολιτικές αγορεύσεις και για ποια θέματα αποφάσιζε αυτή (σελ 15-16)

3 Ποιοι είχαν δικαίωμα λόγου και ψήφου στην Εκκλησία του δήμου και με ποιες προϋποθέσεις (σελ 16)

4 Τι γνωρίζεις για το χωροχρόνο των συνεδριάσεων της Εκκλησίας του δήμου και τον τρόπο της ψηφοφορίας (σελ 17)

5 Ποια ήταν τα δικαιώματα και η ευθύνη των ρητόρων στην πολιτική ζωή (σελ 17)

6 Τι ήταν οι δικανικοί λόγοι (σελ 17)

7 Να αναφέρεις ορισμένα δικαστήρια της Αθήνας επισημαίνοντας απλώς το κυριότερο (σελ 17)

8 Τι γνωρίζεις για το δικαστήριο του Αρείου Πάγου και της Ηλιαίας (σελ 17)

9 Τι ήταν οι λογογράφοι και τι έπρεπε να κατέχουν καλά (σελ 17-18)

10 α Τι ήταν οι επιδεικτικοί πανηγυρικοί λόγοι

β Τι επιζητούσε με αυτούς ο ρήτορας (σελ 18)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΣΤ 1 Πώς έβλεπαν οι αρχαίοι κάθε είδος του λόγου (σελ 18)

2 α Τι ονομάζεται laquoτάξιςraquo ενός λόγου

β Να αναφέρεις απλώς τα μέρη ενός ρητορικού λόγου (σελ 18-20)

3 Τι ξέρεις για την αρχή του ρητορικού λόγου (σελ 18)

4 α Η laquoδιήγησηraquo είναι αναγκαία σ ένα λόγο

β Ποιες είναι οι αρετές αυτής και τι προσέχει ιδιαίτερα ο ρήτορας (σελ 19)

5 Ποιο είναι το ουσιαστικότερο μέρος του ρητορικού λόγου και τι περιέχει αυτό (απλή αναφορά - σελ 19-20)

6 Τι είναι οι άτεχνες αποδείξεις και ποιες είναι (σελ 19)

7 Τι είναι οι έντεχνες αποδείξεις και ποιες είναι (απλή αναφορά - σελ 19-20)

8 Τι γνωρίζεις για τα ενθυμήματα (σελ 19)

9 Τι ξέρεις για τα παραδείγματα και τις γνώμες (σελ 20) 10α Τι ονομάζεται ηθοποιία

β Πόσα είδη ρητορικού ήθους υπάρχουν (σελ 20)

11 Η ηθοποιία είναι αναγκαία σ ένα ρητορικό λόγο Να δικαιολογήσεις τη θέση σου (σελ 20)

12α Τι ονομάζεται παθοποιία

β Είναι αναγκαία σ ένα ρητορικό λόγο (σελ 20)

13 Με τον επίλογο συνήθως ποιοι σκοποί επιδιώκονται (σελ 20)

Ζ 1 Ποιες φυσικές ικανότητες προϋπέθετε η έντεχνη ρητορεία (σελ 21)

2 Ποιες ιδιαίτερες γνώσεις και δεξιότητες απαιτούσε η έντεχνη ρητορεία (σελ 21)

3 Τι ξέρεις για την laquoυπόκρισηraquo και τη laquoμνήμηraquo (σελ 21-22)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΓΡΑΦΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥΣ (βλ σχολ βιβλ σελ 29)

1 Τι ήταν οι laquoλογογράφοιraquo στην αρχαία Αθήνα

2 Ποιοι υπήρξαν οι πρόδρομοι της λογογραφίας

3 Πού οφείλεται η άνθιση της λογογραφίας

4 Γιατί το έργο του λογογράφου ήταν δύσκολο

5 Τι ονομάζεται laquoηθοποιίαraquo

6 Ποια υπήρξε η προσφορά των λογογράφων

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΛΥΣΙΑ (βλ σχολ βιβλ σελ 31-33)

1 Τι γνωρίζεις για τη ζωή και τη μόρφωση του Λυσία (ως το 404 πΧ) (σελ 31)

2 Ποιες οδυνηρές καταστάσεις βίωσε ο Λυσίας με την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα στην Αθήνα (σελ 31)

3 Ποια η σχέση του Λυσία με τον Θρασύβουλο και τον Αρχίνο (σελ 31)

4 Γιατί ο Λυσίας στράφηκε στη λογογραφία

5 Με ποια είδη του ρητορικού λόγου ασχολήθηκε ο Λυσίας (σελ 32)

6 Τι γνωρίζεις για το ρητορικό έργο του Λυσία (σελ 32)

7 Ποια είναι η ιστορική αξία του έργου και ιδίως της δικανικής λογογραφίας του Λυσία (σελ 32)

8 Ποια είναι η αισθητική αξία του έργου του Λυσία - αρετές του (σελ 32-33)

9 Ποιο είναι laquoτο σημαντικότερο χαρακτηριστικό της τέχνης του Λυσίαraquo (σελ 33)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΓΟ ΤΟΥ ΛΥΣΙΑ Υπέρ Μαντιθέου (βλ σχολ βιβλ σελ 35 79-80)

1 Τι γνωρίζεις γενικά για το θεσμό της δοκιμασίας (σελ 35 44 63 79 97)

2 α Ποιο είναι το ιστορικό πλαίσιο της δοκιμασίας του Μαντίθεου β Ποιο είναι το εις βάρος του Μαντίθεου κατηγορητήριο γ Ποια τα πιθανά κίνητρα των κατηγόρων του (σελ 79)

3 Να αναφέρεις με συντομία στοιχεία της επιχειρηματολογίας του Μαντίθεου με τα οποία ανασκευάζει τις κατηγορίες (σελ 79)

4 α Ποιο είναι το σημαντικότερο χάρισμα του Λυσία = η ηθοποιία σελ 33 79) β Τι πετυχαίνει με αυτό

5 Πότε εκφωνήθηκε ο λόγος αυτός (σελ 79-80)

6 α Ποιο ήταν το πιθανό αποτέλεσμα της δοκιμασίας του Μαντίθεου

β Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου (σελ 80)

7 Ποια είναι η τάξις του λόγου αυτού (σελ 80)

8 Τι είναι η διήγησις και πώς λειτουργεί αυτή στο συγκεκριμένο λόγο (σελ 80)

9 Μπορείς να αποδώσεις με συντομία τη διάρθρωση του λόγου (= α τι περιέχει το προοίμιο β τι περιλαμβάνει η διήγηση - απόδειξη γ ποιο το περιεχόμενο του επιλόγου) (σελ 80)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΠΡΟΟΙΜΙΟ 1 -3

sect1Κύριοι βουλευτές αν δε γνώριζα καλά ότι οι κατήγοροι θέλουν να με βλάψουν με κάθε τρόπο θα τους χρωστούσα μεγάλη ευγνωμοσύνη γι αυτή την κατηγορία Γιατί νομίζω ότι για όσους έχουν συκοφαντηθεί άδικα αυτοί είναι αίτιοι πολύ μεγάλων αγαθών που θα τους ανάγκαζαν να λογοδοτήσουν για τις πράξεις της ζωής τους

sect2Γιατί εγώ έχω τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη στον εαυτό μου ώστε έχω την ελπίδα και αν κάποιος τυχαίνει να συμπεριφέρεται άσχημα και εχθρικά σε μένα όταν με ακούσει να μιλάω για όσα έχω κάνει ότι θα αλλάξει γνώμη και θα με θεωρήσει πολύ καλύτερο στο μέλλον

sect3Έχω λοιπόν την αξίωση κύριοι βουλευτές να μην ωφεληθώ σε τίποτα περισσότερο αν σας αποδείξω μόνο αυτό ότι δηλαδή διάκειμαι ευνοϊκά προς το τωρινό (δημοκρατικό) πολίτευμα και ότι έχω αναγκαστεί να συμμετέχω στους ίδιους κινδύνους με σας Αν όμως φαίνομαι να έχω ζήσει και σχετικά με τα υπόλοιπα με μέτρο και πολύ διαφορετικά από τη φήμη (που επικρατεί) και αντίθετα από τις διαδόσεις των αντιπάλων (μου) σας παρακαλώ εμένα να εγκρίνετε για βουλευτή ενώ αυτούς να τους θεωρείτε ότι είναι φαύλοι Αρχικά λοιπόν θα αποδείξω ότι δεν ανήκα στην τάξη των ιππέων ούτε ζούσα στην πατρίδα κατά την περίοδο των τριάντα τυράννων ούτε συμμετείχα ενεργά στο πολίτευμα (που ίσχυε) τότε

Πραγματολογικά Στοιχεία

1 βουλή Πρόκειται για τη Βουλή των πεντακοσίων θεσμό που καθιερώθηκε από τον Κλεισθένη (508-507 π Χ) Οι δέκα φυλές της Αθήνας τον Ιούλιο Αύγουστο κάθε χρόνο εξέλεγαν 1000 πολίτες (100 η καθεμιά) για το αξίωμα του βουλευτή από αυτούς κληρώνονταν τελικά οι 500 που χωρίζονταν σε 10 τμήματα Πενήντα βουλευτές κάθε φορά γίνονταν πρυτάνεις ένα είδος κυβέρνησης για το 110 της διάρκειας του έτους (βλ σχολ βιβλ σελ 136) Στο διάστημα αυτό έμεναν και σιτίζονταν δωρεάν στη Θόλο κυκλικό κτήριο της αγοράς και ρύθμιζαν σοβαρότατα ζητήματα της πολιτείας Μετά το τέλος της θητείας τους που ήταν ενιαύσια λογοδοτούσαν για το έργο τους

Οι προϋποθέσεις για την εκλογή των βουλευτών ήταν οι εξής

middot να είναι γνήσιοι Αθηναίοι πολίτες και ηλικίας άνω των 30 ετών

middot να έχουν κάποια πολιτική εμπειρία από τις συνελεύσεις των δήμων τους

middot να διαθέτουν δημοκρατικά φρονήματα

middot να έχουν ήθος στην ιδιωτική και δημόσια ζωή

middot Κάθε εκλεγμένος βουλευτής προτού ασκήσει το βουλευτικό του αξίωμα έπρεπε να υποστεί τη δοκιmicroασία από την προηγούμενη Βουλή που έκρινε αν ήταν άξιος γι αυτό (βλ σχόλιο 5)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Έργο της βουλής Οι βουλευτές είχαν νομοθετική δικαστική διοικητική και θρησκευτική εξουσία Έτσι

middot κατάρτιζαν τα προβουλεύmicroατα δηλ τις εισηγήσεις για κάθε υπόθεση και τα προσχέδια των νόμων που θα υποβάλλονταν στην Εκκλησία του δήμου για συζήτηση έγκριση ή απόρριψη (= κύριο έργο της Βουλής)

middot ήταν υπεύθυνοι για τη δοκιmicroασία των αρχόντων

middot ασκούσαν έλεγχο στις αιτήσεις των ἀδυνάτων (= αναπήρων) για τη χορήγηση επιδομάτων

middot υποδέχονταν τους πρέσβεις των άλλων πόλεων και τους παρουσίαζαν στην Εκκλησία του δήμου

middot επέβλεπαν και έκριναν όλες σχεδόν τις αρχές της πολιτείας

middot επόπτευαν τα δημόσια οικονομικά αλλά και την εσωτερική και εξωτερική πολιτική

middot είχαν ακόμα και κάποιες θρησκευτικές αρμοδιότητες (βλ σχολ βιβλ σελ 84)

Ενώπιον λοιπόν πενήντα βουλευτών εκδικάζεται (392-389 πΧ) και η υπόθεση του Μαντίθεου

2 καὶ εἴ τις πρός με τυγχάνει ἀηδῶς [ἢ κακῶς] διακείμενος Φαίνεται ότι τον Μαντίθεο τον αντιπαθούσαν κάποιοι συμπολίτες του για τα αριστοκρατικά του φρονήματα αλλά και για την εξωτερική του εμφάνιση (ενδυμασία κόμη) που θύμιζε συμπεριφορά των λακωνιζόντων (βλ sectsect 18-19)

3 ἠνάγκασμαι τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν Ο Μαντίθεος δεν αναφέρεται στους κινδύνους που διέτρεξαν οι εξόριστοι Αθηναίοι δημοκρατικοί στην εποχή των Τριάκοντα (404-403 πΧ) αφού τότε απουσίαζε στον Πόντο (βλ sect 4)middot αναφέρεται σε γεγονότα του Κορινθιακού πολέμου (395-387 πΧ) μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας από τον Θρασύβουλο

4 οὐχ ἵππευον ἐπὶ τῶν τριάκοντα Οι ιππείς 1000 περίπου άνδρες από πλούσιες και αριστοκρατικές κυρίως οικογένειες υπηρέτησαν πιστά τους Τριάκοντα και τους στήριξαν στην επιβολή του καθεστώτος Ήταν φανατισμένοι και γι αυτό ο λαός τους μίσησε Το όνομα του Μαντίθεου είχε συμπεριληφθεί στον κατάλογο των ιππέων αυτών (βλ sect 6) γεγονός στο οποίο στήριξαν οι κατήγοροι του τις επικρίσεις τους ότι δε διέθετε δημοκρατικό ήθος

middot Η θέση της ενότητας ως προς τη δομή του λόγου (βλ σχολ βιβλ σελ 1880)

Η διδακτική ενότητα (sectsect 1-3) αποτελεί το Προοίμιο του λόγου Οι στόχοι τους οποίους ο Μαντίθεος επιδιώκει να επιτύχει (όπως άλλωστε γίνεται και σε κάθε προοίμιο) είναι οι εξής α Η ευμάθεια δηλ η ενημέρωση των βουλευτών ακροατών σχετικά με το σε βάρος του κατηγορητήριο και με το σκοπό για τον οποίο εκφωνείται ο λόγος Κατά τον Αριστοτέλη η ευμάθεια είναι ο κυριότερος στόχος κάθε προοιμίου (Ρητορική 1415a 22)

β Η εύνοια των βουλευτών (captatio benevolentiae) προς το πρόσωπό του καθώς μειώνει ηθικά τους κατηγόρους του προβάλλει το δικό του ήθος και ικανοποιεί τη βουλή

γ Η πρόσεξις δηλ η διέγερση της προσοχής των βουλευτών

middot

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος με την απολογία του επιδιώκει τα εξής

1 Να ανασκευάσει τις κατηγορίες εις βάρος του παρουσιάζοντάς τες ψευδείς και ανυπόστατες αποτέλεσμα της κακοήθειας και της συκοφαντικής διάθεσης των εχθρών του

2 Να προβάλει την πίστη και την αφοσίωσή του στη δημοκρατία (δήλωση νομιμοφροσύνης) αφού συμμετείχε στους αγώνες για την εδραίωσή της

3 Να καταδείξει το ήθος του γενικά στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του

=raquo Κοινή συνισταμένη όλων αυτών είναι να πείσει κατά τη δοκιμασία του τους βουλευτές ότι πρέπει να ασκήσει το βουλευτικό του αξίωμα προς όφελος της πόλης του Γι αυτό χρησιμοποιεί τις άτεχνες και κυρίως τις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

middot Τα επιχειρήματα στο προοίμιο Ο Μαντίθεος α Ευγνωμονεί σχεδόν τους κατηγόρους του γιατί του δίνουν την ευκαιρία να απολογηθεί για τις πράξεις της ζωής του (sect 1 λογικό-ψυχολογικό)

β Υποστηρίζει ότι το κατηγορητήριο είναι συκοφαντίες εις βάρος του και αποτέλεσμα κακότητας η απολογία του θα το αποδείξει αυτό και θα μεταστρέψει την όποια αντιπάθεια στο πρόσωπό του σε συμπάθεια και εκτίμηση (sectsect 1-2 λογικό-ψυχολογικό)

γ Δηλώνει ότι είναι αφοσιωμένος στη δημοκρατία (δήλωση νομιμοφροσύνης) και ότι συμμετείχε στους ίδιους κινδύνους στους οποίους και οι βουλευτές (sect 3 πραγματικό)

δ Τονίζει ότι η ζωή του είναι μετρημένη και κόσμια χωρίς ακρότητες και πάθη όπως δηλ απαιτεί η δημοκρατία (sect 3 πραγματικό-λογικό)

ε Ισχυρίζεται ότι το τριπλό κατηγορητήριο δεν ισχύει γιατί

1 δεν υπηρέτησε στην τάξη των ιππέων

2 δεν ήταν στην Αθήνα την εποχή των Τριάκοντα

3 δε συμμετείχε στο τότε τυραννικό καθεστώς (sect 3 πραγματικό)

middot Αξιολόγηση των επιχειρημάτων

Τα επιχειρήματα (α) και (β) δημιουργούν βέβαια εντυπώσεις και συντελούν στην laquoεύνοια και πρόσεξηraquo των βουλευτών αλλά ακόμη δεν τους πείθουν ότι ο Μαντίθεος είναι άξιος να ασκήσει το βουλευτικό του αξίωμα

Αντίθετα τα επιχειρήματα (γ) και (δ) φαίνονται πιο πειστικά γιατί αναφέρονται στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του κατηγορουμένου σε γεγονότα των οποίων οι Αθηναίοι είχαν άμεση αντίληψη Η δήλωση του Μαντίθεου δεν μπορεί να είναι μόνο λόγια ασύμβατα με την αλήθεια γιατί η πραγματικότητα εύκολα θα ανέτρεπε τον ισχυρισμό του αυτόν

Σημαντικότερο όμως είναι το (ε) επιχείρημα που παρουσιάζει συνοπτικά το κατηγορητήριο Με την προδήλωσή του ο Μαντίθεος υπόσχεται να το αναιρέσει και να καταδείξει το δημοκρατικό του ήθος

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τα ρητορικά ήθηΕιδικότερα στο προοίμιο τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον ομιλητή στους κατηγόρους και στους βουλευτέςακροατές

Α Το ήθος του ομιλητή κατηγορουμένου Ο Μαντίθεος εμφανίζεται ανεξίκακος και σχεδόν ευγνώμων απέναντι στους κατηγόρους του θύμα της κακίας και της συκοφαντικής τους διάθεσης ως πολίτης που έχει αυτογνωσία αποφασιστικότητα και αυτοπεποίθηση που πιστεύει στη δημοκρατία και αγωνίστηκε γι αυτήν που διακρίνεται για τη μετριοπάθεια και τη σύνεση στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του Έτσι γίνεται συμπαθής στους βουλευτές κερδίζει τις εντυπώσεις και προδιαθέτει τους ακροατές ευμενώς απέναντί του

Β Το ήθος των κατηγόρων Αυτοί παρουσιάζονται ως κακοήθεις και συκοφάντες ως άνθρωποι που κινούνται από ταπεινά κίνητρα αφού επιζητούν με κάθε τρόπο να βλάψουν έναν πολίτη δημοκρατικό και ενάρετο Είναι επικίνδυνοι γιατί αντιδρούν στην αξιοσύνη και αποτρέπουν από τα κοινά κάποιον που φιλοδοξεί να βοηθήσει την πολιτεία ασκώντας το βουλευτικό του αξίωμα Έτσι φαίνονται ότι δεν έχουν ήθος και γι αυτό το κατηγορητήριό τους είναι αναξιόπιστοι γεγονός που προϊδεάζει αρνητικά τους βουλευτές

Γ Το ήθος των βουλευτώνακροατών Οι βουλευτές έμμεσα εμφανίζονται πατριώτες και θερμοί υπερασπιστές της δημοκρατίας αφού αγωνίστηκαν για την εδραίωσή της εναντίον των εχθρών της στον Κορινθιακό πόλεμο Ο Μαντίθεος αναφερόμενος σ αυτή την αρετή τους τη φιλοπατρία τους κολακεύει και τους ικανοποιεί ενώ κερδίζει και την εύνοιά τους (βλ τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν) Εκπροσωπούν θεσμό σεβαστό στους πολίτες (βλ δέοmicroαι ὑmicroῶν) και αποτελούν και αυτοί εγγύηση για την ομαλή λειτουργία της πολιτείας

middot Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Είναι οι συγκινησιακές καταστάσεις και φορτίσεις τα πάθη = τα συναισθήματα) που δημιουργεί ο ρήτορας στους ακροατές με το λόγο του τα λεγόμενα laquoσυμπαθητικά και αντιπαθητικάraquo συναισθήματα Με αυτά επηρεάζει θετικά ή αρνητικά τις ψυχές τους ώστε να αποφασίσουν περισσότερο συναισθηματικά παρά λογικά Τα πάθη ανήκουν στις έντεχνες πίστεις και ασκούν καταλυτικό ρόλο στην αποδεικτική διαδικασία για την επίτευξη της πειθούς καθώς ο ρήτορας προσπαθεί να μεταγγίσει στους ακροατές τα συναισθήματα που κυριαρχούν στη δική του ψυχή (οργή αγανάκτηση φιλία μίσος οίκτο ντροπή φόβο φθόνο ) (Αριστοτ Ρητορ 1378 - βλ και σχολ βιβλίο σελ 20)

Στο προοίμιο του λόγου του ο Μαντίθεος

α Διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση εναντίον των κατηγόρων του που από κακία έχθρα και συκοφαντική διάθεση θέλουν να τον βλάψουν με κάθε τρόπο δημιουργεί στους ακροατές σοβαρές αμφιβολίες για την ειλικρίνεια των προθέσεων και των κινήτρων που παρορμούν τους αντιπάλους του και κλονίζει έτσι την εγκυρότητα και την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους

β Ακόμα εμπνέει στους δικαστές την εκτίμηση και το θαυμασμό στο πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται ως πολίτης σοβαρός και με αυτοπεποίθηση φιλόπατρις και ενάρετος μετριοπαθής και κόσμιος

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ Τέλος δημιουργεί ικανοποίηση και ευαρέσκεια στους βουλευτές επειδή προβάλλει την αγωνιστική τους διάθεση για τη δημοκρατία

Έτσι τα ρητορικά πάθη όπως τα επιχειρήματα και τα ρητορικά ήθη στοχεύουν στην ανασκευή του κατηγορητηρίου

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 χάριν εἶχον Ποια εντύπωση επιθυμεί να δημιουργήσει ο ομιλητής

2 ldquoἡγοῦμαι γὰρhellip αἰτίουςrdquo Τι παράδοξο υπάρχει στη φράση αυτή

3 ἀναγκάζωσιν Τι υπογραμμίζει με τη λέξη αυτή ο Μαντίθεος

4 Με ποιες λέξεις διαγραφει ο Λυσίας το ήθος του πελάτη του

5 Ποιος ήταν ο ρόλος της Βουλής την εποχή του Λυσία

6 Ποια σημεία του προοιμίου επιβεβαιώνουν την αντίληψη του ομιλητή για τη μεταστροφή της γνώμης των βουλευτών Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας

7 Ἀξιῶ δὲ πολιτείας Ποια είναι η θέση του χωρίου στη δομή του λόγου

8Σε ποιο σημείο ο Μαντίθεος προβάλλει το ανεπίληπτο του ήθους του

9 Το προοίμιο πρέπει να περιέχει την κεντρική ιδέα του λόγου Ισχύει αυτό στο συγκεκριμένο λόγο και ποιο σκοπό εξυπηρετεί

10 Ποια ήταν τα βασικά στοιχεία στα οποία φαίνεται να επιχειρεί ο Μαντίθεος να στηρίξει τις αποδείξεις του

11 οὐδ οὐδὲ Ποια είναι η σημασία τους στη λειτουργία του λόγου

12 Τα ρητορικά ήθη διακρίνονται

α) Στο ήθος του λέγοντος που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του

β) Στο ήθος του ακροατή που είναι επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του

γ) Στο ήθος του αντιπάλου που είναι επιδίωξη του λέγοντος να μειώσει τον αντίπαλό του

Να εντοπίσετε και να αναλύσετε τα ρητορικά ήθη στο προοίμιο του λόγου

13 Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη οι γενικότεροι σκοποί που εξυπηρετεί το προοίμιο του δικανικού λόγου είναι η εύνοια η προσοχή και η κατατόπιση του ακροατηρίου

α) Να εντοπίσετε τα συγκεκριμένα στοιχεία του κειμένου που αναφέρονται σ αυτούς τους σκοπούς

β) Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

Oslash ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ 1 laquoἡγοῦμαιraquo να προσδιορίσετε τις δύο σημασίες του ρήματος και να γράψετε από ένα παράδειγμα για καθεμιά

2 Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε ουσιαστικά και επίθετα με β συνθετικό το ρ πράττω και παραγωγικές καταλήξεις -ος -ία -τος -η και να δηλώσετε τη σημασία τους

3 εὔνους lt εὖ + νοῦς lt εὔνοια a να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε λέξεις αλλάζοντας το α συνθετικό όπως στο παράδειγμα εύνοια 4 υπόνοια

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 ἀποφέρω Να γράψετε στα νέα ελληνικά τρία παράγωγα απλά ή σύνθετα από καθένα θέμα του ρήματος φέρω θ φερ- φορ- ενεκ- και ένα σύνθετο από το θ φωρ-

5 laquoδιάκειμαιraquo Να αντικαταστήσετε την πρόθεση laquoδιάraquo με τις προθέσεις κατά επί παρά εν από υπό και να σχηματίσετε στη νέα ελληνική σύντομες προτάσεις ή φράσεις με τα ρήματα αυτά ή παράγωγά τους όπου θα φαίνεται η σημασία τους πχ επίκειμαι η επικείμενη συνάντηση των αρχηγών των κρατών 6 laquoβούλομαιraquo laquoβουλεύομαιraquo Ποια η σημασία του καθενός ρήματος Ποια είναι η διαφορά του ρήματος βούλομαι από το ρήμα (ἐ)θέλω

7 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις παράγωγες ή ομόρριζές της στη στήλη Β γράφοντας μπροστά από κάθε γράμμα τον ή τους αριθμούς από τη στήλη Β

Α Β

1 ρήση

2 ποίηση

3 φάσμα

4 βιώσιμος

5 πράγμα

6 ευεξία

7 πράκτωρ

8 ρήμα

9 βίωμα

10 φανός

11 έξις

12 αβίωτος

13 σχεδόν

14 ποίημα

15 λέσχη

16 βιώνω

17 άπραγος

α) βιόω -ῶ

β) ἔχω

γ) ποιῶ

δ) λέγω

ε) φαίνομαι

στ) πράττω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect4 -5

sect4Ο πατέρας δηλαδή πριν από τη συμφορά στον Ελλήσποντο μας έστειλε στο Σάτυρο που ήταν βασιλιάς του Πόντου για να ζήσουμε (εκεί) με ορισμένο τρόπο και ούτε ζούσαμε (εδώ) στην πατρίδα όταν γκρεμίζονταν τα τείχη ούτε όταν άλλαζε το πολίτευμα αλλά επιστρέψαμε πέντε μέρες νωρίτερα προτού όσοι βρίσκονταν στη Φυλή να επανέλθουν από την εξορία στον Πειραιά

sect5Και πράγματι ούτε ήταν φυσικό να θέλουμε να μετέχουμε σε ξένους κινδύνους επειδή είχαμε φτάσει σε τέτοια κρίσιμη στιγμή ούτε εκείνοι φαίνεται να είχαν τέτοια γνώμη ώστε να παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας και σ εκείνους που ήταν μακριά από την πατρίδα τους και σ αυτούς που δε διέπραξαν κανένα αδίκημα αλλά περισσότερο στερούσαν τα πολιτικά δικαιώματα από εκείνους που μαζί τους κατέλυσαν τη δημοκρατία

Πραγματολογικά στοιχεία1 πρό τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς Πρόκειται για τη συντριβή των Αθηναίων από τους Λακεδαιμόνιους (Απρίλης 405 πΧ) στους Αιγός Ποταμούς Τότε ο νικητής Λύσανδρος κατέλαβε με αιφνιδιαστική επίθεση όλο σχεδόν τον Αθηναϊκό στόλο που αποτελούνταν από 180 πλοία (σώθηκαν μόνο 9) και έσφαξε όλους τους αιχμαλώτους Αθηναίους (3000-4000 άτομα)

2 τούς ἀπό Φυλῆς 1000 περίπου δημοκρατικοί εξόριστοι οι περισσότεροι με αρχηγό τον Θρασύβουλο εξόρμησαν από το φρούριο της Φυλής και κατέλαβαν το οχυρό του Πειραιά Εκεί αντιμετώπισαν και νίκησαν τους Τριάκοντα που κατέφυγαν στην Ελευσίνα ενώ ο Θρασύβουλος απεκατέστησε τη δημοκρατία (Σεπτέμβριος 403 πΧ)

3 τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων Πρόκειται για τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι Τριάκοντα όταν αντιμετώπιζαν τον Θρασύβουλο στις μάχες του Πειραιά Θα ήταν αφύσικο και παράλογο ο Μαντίθεος και ο αδερφός του μόλις γύρισαν από τον Πόντο να εμπλακούν σε περιπέτειες και να διακινδυνεύσουν ασχολούμενοι με την πολιτική της ταραγμένης εκείνης εποχής αναλαμβάνοντας και μέρος της ευθύνης των Τριάκοντα για τα εγκλήματά τους ενώ το τυραννικό καθεστώς κατέρεε

4ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τόν δῆμον Οι Τριάκοντα φέρονταν με ωμότητα ακόμα και σε κάθε συνεργάτη και φίλο τους αν αυτός εξέφραζε αντιρρήσεις ή επικρίσεις για την πολιτική τρομοκρατία τους Αυτό συνέβη και στον Θηραμένη ο οποίος θανατώθηκε από τον Κριτία αφού κατηγορήθηκε ως προδότης και εχθρός του καθεστώτος

Ερμηνευτική ΠροσέγγισηΟ Μαντίθεος συνεπής στην πρόθεση του λόγου του ότι laquoοὐ μετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αρχίζει να αφηγείται γεγονότα της περιόδου εκείνης που αποδεικνύουν την αλήθεια του ισχυρισμού του και κλονίζουν το κατηγορητήριο

Δηλώνει λοιπόν ότι τότε (405 - 403 πΧ) δε βρισκόταν στην Αθήνα γιατί ο πατέρας του τον είχε

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

στείλει στον Πόντο στο φίλο του βασιλιά Σάτυρο για να αποκτήσει εμπειρία στο εμπόριο σίτου Συνεπώς αφού απουσίαζε δεν μπορεί να ήταν συνεργός των Τριάκοντα και να ασκούσε δημόσιο αξίωμα δοτό μάλιστα από εκείνους

Έτσι από μακριά microόνο έζησε τα δραματικά γεγονότα που τραυμάτισαν θανάσιμα την Αθήνα

Α) την πανωλεθρία του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς (Απρίλιος 405 πΧ)

Β) την κατεδάφιση των τειχών (άνοιξη 404 πΧ)

Γ) την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα και την κατάλυση της δημοκρατίας (ΑύγουστοςΣεπτέmicroβριος 404 πΧ)

Δ) τις εγκληματικές πράξεις του καθεστώτος εκείνου (ως το Μάιο 403 πΧ)

Η απουσία του από την Αθήνα μπορεί να αποδειχτεί εύκολα microε μάρτυρες (βλ τέλος παραγρ 8)

Ο Μαντίθεος σκόπιμα και εύστοχα αναφέρεται στα γεγονότα αυτά γιατί αναμοχλεύει μνήμες υπενθυμίζοντας στους βουλευτές οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες οικεία κακά Έτσι διεγείρει αντιπαθητικά συναισθήματα κατά των κατηγόρων του που αποδεικνύονται αισχροί συκοφάντες αφού αυτός απουσίαζε από την Αθήνα τότε

Δηλώνει ακόμα και μάλιστα microε σκόπιμη ακρίβεια το χρόνο της επανόδου του πέντε μόλις μέρες πριν από το τέλος του δράματος Οι καιροί τότε ήταν ιδιαίτερα κρίσιμοι και επικίνδυνοι για τους Τριάκοντα όταν η σθεναρή αντίσταση του Θρασύβουλου προδίκαζε τη βέβαιη πτώση τους Γι αυτό θα ήταν παράλογη η ανάμειξη του Μαντίθεου στην πολιτική ζωή της Αθήνας οι κίνδυνοι ήταν ξένοι σε αυτόν όπως και τα εγκλήματα των τυράννων Τις μέρες εκείνες οι συνεργοί εγκατέλειπαν το καθεστώς που κατέρρεε γιατί προείχε η αποστασιοποίηση για την επιβίωση Και ο ίδιος δεν ήταν ανόητος να προστρέξει αρωγός του καθεστώτος όταν οι άλλοι έφευγαν

Άλλωστε όπως υποστηρίζει οι Τριάκοντα δεν είχαν εμπιστοσύνη σε όσους Αθηναίους αποδημούσαν αλλά ούτε και σε μετριοπαθείς ολιγαρχικούς πολύ περισσότερο στους έντιμους πολίτες ώστε να τους παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας Εμπιστεύονταν microόνο τους ένθερμους ομοϊδεάτες τους που συμμετείχαν έμπρακτα στα κακουργήmicroατά τους στηρίζοντας ενεργά το καθεστώς τους Γιrsquo αυτό τιμωρούσαν microε στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων και πα-λιούς συνεργάτες τους αν αυτοί διατύπωναν αντιρρήσεις και επικρίσεις για την πολιτική τους τρομοκρατία ή και τους θανάτωναν (περίπτωση Θηραμένη)

Η αναφορά του Μαντίθεου στους δίκαιους και έντιμους πολίτες (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι) είναι ιδιαίτερα εύστοχη αφού έμμεσα σ αυτούς εντάσσει και τον εαυτό του Έτσι διαχωρίζει τη θέση του από τους εγκληματίες Τριάκοντα προβάλλει τα δημοκρατικά του φρονήματα το ήθος και την αρετή του γεγονός που αποκλείει οποιαδήποτε συνεργασία μαζί τους Έτσι οι επικρίσεις του για τους Τριάκοντα συντελούν στο να κερδίσει την εύνοια των βουλευτών ενώ στοχεύουν και στην αναίρεση του κατηγορητηρίου

Η ενότητα αυτή όχι microόνο ανασκευάζει την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αλλά βοηθά και στο να αποκτήσει κανείς πραγματολογική γνώση της εποχής εκείνης καθώς υπάρχουν σοβαρά ιστορικά στοιχεία για την κοινωνική και πολιτική ζωή της Αθήνας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγουΣύμφωνα microε τους κανόνες της ρητορικής τέχνης μετά το προοίμιο ακολουθεί η διήγηση όπου ο ομιλητής αφηγείται γεγονότα που σχετίζονται microε την υπόθεση και η πίστη (απόδειξη) όπου αυτός εκθέτει τα επιχειρήματά του microε τα οποία ως κατήγορος στηρίζει την κατηγορία του ή ως κατηγορούμενος ανασκευάζει το κατηγορητήριο (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

Έτσι οι παράγρ 4-19 περιέχουν τη διήγηση αλλά και την πίστη του λόγου Ειδικότερα οι παράγρ 4-5 αναιρούν την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo οι παράγρ 6-8 ανασκευάζουν την κατηγορία ότι laquoἳππευεν ἐπί τῶν τριάκονταraquo και οι παράγρ 9-19 αποτελούν την απολογία του για όλη τη ζωή του

Οι παράγρ 4-8 αποτελούν το Α μέρος και οι παράγρ 9-19 το Β μέρος του λόγου του

laquoΗ διήγηση δεν περιλαμβάνει microόνο έκθεση γεγονότων σχετικών microε το κατηγορητήριο αλλά και γεγονότα που χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία όχι microόνο για την αναίρεση της κατηγορίας αλλά και για την προβολή της υποδειγματικής συμπεριφοράς του κατηγορουμένου στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του Έτσι η διήγηση στο μεγαλύτερο μέρος του λόγου λειτουργεί ως απόδειξηraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 80)

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος επιδιώκει να αναιρέσει την κατηγορία ότι συμμετείχε ενεργά στο τότε καθεστώς Για το σκοπό αυτό αναφέρει σχετικά γεγονότα του παρελθόντος που ασφαλώς μάρτυρες θα τα επιβεβαιώσουν και διατυπώνει εύλογες εκτιμήσεις και κρίσεις για την ταραγμένη και επικίνδυνη εκείνη εποχή (405-403 πΧ) γεγονός που έζησαν άμεσα ή έμμεσα οι βουλευτές

Τα επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo

α δηλώνει ότι την εποχή των Τριάκοντα απουσίαζε στον Πόντο κοντά στο βασιλιά Σάτυρο και ότι γύρισε στην Αθήνα πέντε μόλις μέρει πριν από την πτώση τους (sect 4 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στο μικρό αυτό διάστημα θα ήταν αφύσικο και παράλογο να συνεργαστεί με τους Τριάκοντα σε μια τόσο ρευστή και κρίσιμη περίοδο ενώ αναμενόταν η πτώση τους συμμετέχοντας σε ξένους κινδύνους (sect 5 λογικόεικός)

γ Ισχυρίζεται ότι οι Τριάκοντα παρείχαν αξιώματα μόνο σ εκείνους τους Αθηναίους που ζούσαν στην πόλη και ήταν το ίδιο με αυτούς πρόξενοι αδικημάτων και όχι σε όσους τότε αποδημούσαν και δεν ήταν ανήθικοι (sect 5 πραγματικό-λογικό )

δ Τονίζει ότι οι Τύραννοι εχθρεύονταν ακόμη και τους παλαιούς συνεργούς τους στην κατάλυση της δημοκρατίας και τους αφαιρούσαν τα πολιτικά τους δικαιώματα αν γίνονταν μετριοπαθείς και κατέκριναν την πολιτική τρομοκρατία τους Μερικούς μάλιστα τους σκότωναν όπως τον Θηραμένη (sect 5 πραγματικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων middot το πιο ισχυρό απ όλα επιχείρημα για την αθωότητα του Μαντίθεου είναι το α γιατί είναι

πραγματικό και μπορεί εύκολα να αποδειχτεί microε μάρτυρες (βλ τέλος sect 8 Ἀνάβηθι δέ microοι καί μαρτύρησον)

middot Το β ανήκει στα εικότα (βλ sect 5 εἰκός ἦν) δηλ στα εύλογα πιθανά και αληθοφανή (βλ σχολ

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

βιβλ άνω σελ 13) Και η κοινή λογική μπορεί να το αποδεχτεί και ως πραγματικό

middot Μεγάλη επίσης πειστικότητα έχουν τα επιχειρήματα γ και δ γιατί microε αυτά ο κατηγορούμενος υπενθυμίζει στους βουλευτές γεγονότα που είχαν ζήσει ή γνώριζαν Άλλωστε από την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα (404 πΧ) ως τη δοκιμασία αυτή (περ 390 πΧ) λίγα χρόνια είχαν περάσει και το ψήφισμα της αμνηστίας από τον Θρασύβουλο (403 πΧ) δε θα είχε εξασθενίσει και τη μνήμη των βουλευτών

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται πειθαρχικός στις αποφάσεις του πατέρα του microε εμπορικά ενδιαφέροντα αλλά και νοσταλγός της πατρίδας του Ακόμα φαίνεται ρεαλιστής και συνετός αφού στην ταραγμένη εποχή της επιστροφής του στην Αθήνα απόφευγε να συμμετάσχει στην πολιτική αναλαμβάνοντας ξένους κινδύνους Επίσης έμμεσα εμφανίζεται ως πολίτης ενάρετος που δε διέπραξε κανένα κακούργημα (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι)

β Το ήθος των κατηγόρων Παρουσιάζονται έμμεσα ως μοχθηροί αναξιόπιστοι και συκοφάντες αφού στήριξαν το κατηγορητήριό τους σε ψευδή στοιχεία που καταρρέουν από τα γεγονότα

γ Το ήθος των Τριάκοντα τυράννων Το ήθος τους είναι αρνητικό αφού οι Τριάκοντα ήταν φανατισμένοι ολιγαρχικοί και αρχομανείς Αθηναίοι Γιrsquo αυτό και οι πράξεις τους ήταν αποδεδειγμένα εγκληματικές Έτσι

συμμετείχαν στην κατεδάφιση των microακρών τειχών

κατέλυσαν τη δημοκρατία

δημιούργησαν επικίνδυνες καταστάσεις για τον εαυτό τους και για τους συμπολίτες τους

προκάλεσαν εμφύλιες διαμάχες

προσέφεραν δημόσια αξιώματα στους κακούργους μόνο

τιμωρούσαν ακόμα και τους μετριοπαθείς ολιγαρχικούς και συνεργούς τους αν επέκριναν την πολιτική τρομοκρατίας που εφάρμοζαν

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και αποστροφή προς τους κατηγόρους του αφού θέλησαν να συκοφαντήσουν έναν αθώο συμπολίτη τους Και τα συναισθήματα αυτά τα ενισχύει καθώς υπενθυμίζει οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες τους από την εποχή των Τριάκοντα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sect 6 ndash 7

sect6Και έπειτα βέβαια είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στην τάξη των ιππέων από την (ξύλινη) πινακίδα Γιατί σ αυτήν (την πινακίδα) δεν είναι γραμμένοι βέβαια πολλοί απ αυτούς που παραδέχονται ότι ήταν ιππείς ενώ είναι καταγραμμένοι μερικοί από εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα Αλλά εκείνος (ο κατάλογος της πινακίδας) είναι πολύ μεγάλη απόδειξη Όταν δηλαδή ξαναγυρίσατε στην πατρίδα αποφασίσατε με ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι κατάλογο των ιππέων για να εισπράξετε πίσω το επίδομα απ αυτούς

sect7Κανείς λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους ούτε ότι παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι επέστρεψα τη χρηματική προκαταβολή Και όμως είναι εύκολο σ όλους να καταλάβουν αυτό ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να τιμωρούνται οι ίδιοι αν δεν αποκάλυπταν αυτούς που είχαν λάβει τη χρηματική προκαταβολή Επομένως θα μπορούσατε να πιστεύετε σ εκείνους τους καταλόγους (των φυλάρχων) πολύ πιο δίκαια παρά σ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) Γιατί απ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) ήταν εύκολο σ όποιον ήθελε να σβηστεί το όνομά του ενώ σ εκείνους (στους καταλόγους των φυλάρχων) ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι που υπηρέτησαν ως ιππείς

Πραγματολογικά στοιχείαἐκ τοῦ σανιδίου Ήταν μια ξύλινη πινακίδα αλειμμένη με γύψο εκτεθειμένη σε κοινή θέα Σε αυτήν αναγράφονταν α) δημόσιες ανακοινώσεις β) υποθέσεις που θα εκδικάζονταν γ) νόμοι για ψήφιση δ) τα ονόματα των οφειλετών του δημοσίου Επίσης είχαν αναγραφεί και τα ονόματα αυτών που υπηρέτησαν ως ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα Ανάμεσα σε αυτά ήταν και το όνομα του Μαντίθεου γεγονός που αποτελούσε για τους κατήγορούς του τη μοναδική απόδειξη ότι συνεργάστηκε με τους Τριάκοντα

ἐπειδή κατήλθετε Πολλοί από τους δημοκρατικούς όταν οι Τριάκοντα πήραν την εξουσία (ΑύγΣεπτ 404 πΧ) από φόβο έφυγαν από την Αθήνα και ζήτησαν άσυλο στα Μέγαρα τη Θήβα το Άργος τον Πόντο ή και σε άλλα μέρη Αργότερα εντάχτηκαν στο στρατό του Θρασύβουλου πολέμησαν τους τυράννους και γύρισαν από την εξορία στην πατρίδα τους μετά την πτώση του καθεστώτος (Μάιος 403 πΧ)

ἐψηφίσασθε τούς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας Οι φύλαρχοι (= αρχηγοί των φυλών) ήταν δέκα όσες και οι φυλές από την καθεμιά εκλεγόταν ένας ως εκπρόσωπος της φυλής του Επικεφαλής όλων ήταν δύο ίππαρχοι (αντίστοιχοι αρχηγοί των οπλιτών ήταν οι ταξίαρχοι ενώ οι δέκα στρατηγοί διοικούσαν όλους τους ιππείς και τους οπλίτες) Οι φύλαρχοι παρέδιδαν στη Βουλή κατάλογο των Αθηναίων που ήταν υποχρεωμένοι να ιππεύσουν (βλ ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας)

Αυτοί συνέταξαν κατ εντολή της Βουλής μετά την πτώση των Τριάκοντα και τον κατάλογο των ιππέων εκείνων που στήριξαν τότε το καθεστώς και που εισέπραξαν την κατάστασιν Βέβαια από τον Θρασύβουλο είχε δοθεί αμνηστία και στους ιππείς αυτούς αλλά για τιμωρία τους όφειλαν να επιστρέψουν την κατάστασιν που είχαν πάρει από το δημόσιο (βλ ἳνα τάς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν = παρά τῶν ἱππευσάντων) Και αυτός ήταν ο σκοπός της σύνταξης του τελευταίου καταλόγου Αν μάλιστα οι φύλαρχοι παρέλειπαν κάποια ονόματα ιππέων τότε ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν οι ίδιοι την κατάστασιν (βλ ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις αὐτοῖς ζηmicroιοῦσθαι)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

τάς καταστάσεις Κατάσταση ήταν το επίδομα που έπαιρναν οι ιππείς από το δημόσιο για τα πρώτα τους έξοδα και κυρίως για την αγορά και τη συντήρηση του ίππου τους αφού φυσικά προηγουμένως laquoδοκιμάζοντανraquo (= εγκρίνονταν ως ιππείς) από τη Βουλή

Σε δύο περιπτώσεις οι ιππείς επέστρεφαν την κατάστασιν

Όταν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι προφανώς γιατί αυτοί αφού είχαν εισπράξει το επίδομα για διάφορους λόγους δεν υπηρέτησαν ως ιππείς

Όταν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας διαλύθηκε το σώμα εκείνο των ιππέων που υπηρέτησαν τους Τριάκοντα αυτοί οι ιππείς υποχρεώνονταν να επιστρέψουν το επίδομα

Σηmicro Υπάρχει όμως και η άποψη ότι η laquoκατάστασιςraquo δεν επιστρεφόταν ποτέ από τους ιππείς γιατί δινόταν για συγκεκριμένο σκοπό Η μόνη εξαίρεση που έγινε ήταν για τους ιππείς των Τριάκοντα γιατί προφανώς οι δημοκρατικοί Αθηναίοι μετά την πτώση της τυραννίας δεν αναγνώρισαν ως υπηρεσία προς την πατρίδα τη συνεργασία εκείνων των ιππέων microε τους Τριάκοντα Γι αυτό επιβλήθηκε σ αυτούς microόνο για τιμωρία τους η επιστροφή του επιδόματος

τοῖς συνδίκοις Ήταν άρχοντες συνήγοροι που διορίζονταν από το δημόσιο στα δικαστήρια εκπροσωπούσαν το συμφέρον της πόλης και αγωνίζονταν γι αυτό Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας παρίσταντο σε δίκες που αφορούσαν τη δήμευση περιουσιών από τους Τριάκοντα και microε τις παρεμβάσεις τους εξομάλυναν τις διαφορές ανάμεσα στο δημόσιο και στους αδικημένους πολίτες Έτσι και αυτοί συντελούσαν στην εδραίωση της δημοκρατίας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Η διδακτική ενότητα (sectsect6-7) είναι η συνέχεια της διήγησης - πίστηςαπόδειξης του λόγου Αναφέρεται και αυτή στην άρση της κατηγορίας κατά του Μαντίθεου ότι laquoίππευεν επι των Τριάκονταraquo Κεντρικά της σημεία είναι τα εξής

το σανίδιον

ο κατάλογος των ιππέων που συνέταξαν οι Φύλαρχοι

η laquoκατάστασιςraquo και η laquoἀνάπραξιςraquo

η ευθύνη των φυλάρχων και των συνδίκων

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει την αναγραφή του ονόματός του στο laquoσανίδιονraquo ανάμεσα στα άλλα ονόματα των ιππέων που στήριξαν τους Τριάκοντα Και επειδή δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός της αναγραφής επιδιώκει να μειώσει την αξιοπιστία του στοιχείου αυτού επικαλούμενος τον κατάλογο των φυλάρχων ως το microόνο τεκμήριο της αλήθειας Όμως υποστηρίζει την αθωότητά του όχι τόσο microε πραγματικά αλλά microε λογικά επιχειρήματα microε εικότα και ενθύμημα (Βλ επιφυλάξεις μετά την αξιολόγηση των επιχειρημάτων)

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Δεν είναι αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του η αναγραφή και του δικού του ονόματος στο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σανίδιον γιατί

πολλοί από αυτούς που ομολογούν ότι ήταν ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα δεν αναγράφονται

μερικοί που τότε αποδημούσαν όπως αυτός είναι γραμμένοι (sect 6 πραγματικό-λογικό)

β Εγκυρότατο μέσο ελέγχου της αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που υπέβαλλαν οι Φύλαρχοι στη Βουλή γιατί σύμφωνα microε αυτόν έπρεπε οι ιππείς να επιστρέψουν στο δημόσιο το σχετικό επίδομα που είχαν πάρει στην αρχή της θητείας τους σε περίπτωση παράλειψης κάποιου ονόματος επιβαρύνονταν οικονομικά οι ίδιοι οι φύλαρχοι (sectsect 6-7 πραγματικό-λογικό)

γ Το δικό του όνομα δε συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο αυτό

οι σύνδικοι δε στράφηκαν εναντίον του για την laquoἀνάπραξινraquo

ο ίδιος δεν επέστρεψε στο δημόσιο καμιά κατάστασιν (sect 7 πραγματικό λογικό ενθύμημα)

δ Για την εύρεση της αλήθειας πρέπει να στηρίζεται κανείς περισσότερο στον κατάλογο παρά στο σανίδιον γιατί

ο κατάλογος ήταν υπεύθυνο και αξιόπιστο έργο των φυλάρχων

το σανίδιον επιδεχόταν αφαιρέσεις και προσθήκες ονομάτων (sect 7 πραγματικό-λογικό )

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται πραγματικά και πειστικά (δεν είναι όμως και αδιάσειστα βλ επιφυλάξεις)

Έτσι το σανίδιον (βλ α δ επιχειρ) πράγματι δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του κατηγορουμένου γιατί

δεν αναγράφονταν σ αυτό όλα τα ονόματα των ιππέων στην εποχή των Τριάκοντα και microόνο αυτά (sect 6)

εύκολα θα έσβηνε κανείς το δικό του όνομα ή θα πρόσθετε άλλο αφού το σανίδιον βρισκόταν σε κοινή θέα και δεν το φύλασσε κανένας υπεύθυνος (sect 7)

Αντίθετα ο κατάλογος (βλ β δ επιχειρ) αποτελούσε αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο γιατί

δέσμευε και τους ιππείς (θα επέστρεφαν το επίδομα) και τους βουλευτές (οικονομική επιβάρυνση για παράλειψη ονομάτων) - βλ sectsect 6-7

συντασσόταν ασφαλώς microε ιδιαίτερη προσοχή και φυλασσόταν στα αρχεία του κράτους αφού ήταν δημόσιο έγγραφο και αφορούσε πολιτικό ζήτημα Γιrsquo αυτό δεν επιδεχόταν παραποιήσεις και πλαστογραφίες (sect 7)

Τέλος ιδιαίτερα σοβαρό είναι το γ επιχείρημα αφού microε αυτό ο Μαντίθεος αίρει τις όποιες αμφισβητήσεις και αποδεικνύει την αθωότητά του (sect 7)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις - Αντιστροφή της αξιοπιστίας των δύο τεκμηρίων (σανιδίου - καταλόγου) Κάποιοι κακόπιστοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής

α Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα Η νόθευση ήθελε πολλή ώρα και το δράστη κάποιος θα τον έβλεπε και θα τον κατήγγειλε Φυσικά η πολιτεία θα τον τιμωρούσε αυστηρά και θα αποκαθιστούσε την αλήθεια Συνεπώς το σανίδιον είναι έγκυρο και αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του κατηγορουμένου

β Ο κατάλογος ήταν βέβαια δημόσιο και φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε και αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του κατηγορουμένου microόνο και microόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του Γιατί ίσως τους ξέφυγε ή σκόπιμα το παρέλειψαν αφού ήταν άνθρωποι και αυτοί Εξάλλου τίποτε δεν απέκλειε παρέμβαση κάποιων ισχυρών προσώπων ή πλαστογράφων ή και σύνταξη νέου ακόμα καταλόγου

γ Μπορεί πάλι το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι γιατί δεν ήταν ιππέας των Τριάκοντα αλλά γιατί δεν πήρε τότε την laquoκατάστασινraquo είτε επειδή ήταν εύπορος είτε επειδή δεν υπήρχαν χρήματα στο δημόσιο ταμείο

δ Άλλωστε οι φύλαρχοι δεν κατέθεσαν ότι ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας απλώς δεν έγραψαν στον κατάλογο και το δικό του όνομα ανάμεσα στους άλλους οφειλέτες ιππείς Έτσι η μαρτυρία τους έχει οικονομικό microόνο χαρακτήρα και δεν αφορά την ιδιότητά του κατά τη στρατιωτική του θητεία ούτε και το πολιτικό του αδίκημα

ε Τέλος και το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του (ἐmicroέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν ) είναι η κατακλείδα ενός ενθυμήματος που από τη φύση του δε δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό (microε τυπική εγκυρότητα και αλήθεια)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Στην ενότητα αυτή η ηθοποιία αναφέρεται στον Μαντίθεο και στους κατηγόρους του

α Το ήθος του Μαντίθεου Οι ηθικές αρετές του έμμεσα microόνο διακρίνονται ενώ κυρίως φαίνεται η πνευματική του ευστροφία Έτσι παρουσιάζεται δεινός στην επιχειρηματολογία του αφού αξιοποιεί το ενοχοποιητικό γι αυτόν τεκμήριο του σανιδίου μειώνοντας την αξιοπιστία του Με σύνεση αποφεύγει σκόπιμα να αναφέρει συγκεκριμένα ονόματα ή να καλέσει μάρτυρες του αρκούν οι εντυπώσεις που δημιουργεί Παράλληλα microε επιμονή υποδεικνύει το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας προβάλλοντας την εγκυρότητα του καταλόγου Έτσι το 13 της απολογίας του αφορά το σανίδιον και τα 23 τον κατάλογο ενώ οι κρίσεις του αντίστοιχα είναι αρνητικές και θετικές Όλη η συλλογιστική του πορεία φαίνεται ικανή να συμπαρασύρει microε το ρέοντα ρυθμό της τους βουλευτές και να τους πείσει για την αθωότητά του

β Το ήθος των κατηγόρων Εμφανίζονται από τον κατηγορούμενο επιπόλαιοι αφελείς και ανόητοι (βλ εὔηθές ἐστιν) αφού το κατηγορητήριό τους στηρίζεται στο σαθρό κατά την κρίση του αποδεικτικό στοιχείο του σανιδίου και είναι σαθρό γιατί καταρρέει από microόνο του από το γεγονός του καταλόγου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

ΣΤ 1 Πώς έβλεπαν οι αρχαίοι κάθε είδος του λόγου (σελ 18)

2 α Τι ονομάζεται laquoτάξιςraquo ενός λόγου

β Να αναφέρεις απλώς τα μέρη ενός ρητορικού λόγου (σελ 18-20)

3 Τι ξέρεις για την αρχή του ρητορικού λόγου (σελ 18)

4 α Η laquoδιήγησηraquo είναι αναγκαία σ ένα λόγο

β Ποιες είναι οι αρετές αυτής και τι προσέχει ιδιαίτερα ο ρήτορας (σελ 19)

5 Ποιο είναι το ουσιαστικότερο μέρος του ρητορικού λόγου και τι περιέχει αυτό (απλή αναφορά - σελ 19-20)

6 Τι είναι οι άτεχνες αποδείξεις και ποιες είναι (σελ 19)

7 Τι είναι οι έντεχνες αποδείξεις και ποιες είναι (απλή αναφορά - σελ 19-20)

8 Τι γνωρίζεις για τα ενθυμήματα (σελ 19)

9 Τι ξέρεις για τα παραδείγματα και τις γνώμες (σελ 20) 10α Τι ονομάζεται ηθοποιία

β Πόσα είδη ρητορικού ήθους υπάρχουν (σελ 20)

11 Η ηθοποιία είναι αναγκαία σ ένα ρητορικό λόγο Να δικαιολογήσεις τη θέση σου (σελ 20)

12α Τι ονομάζεται παθοποιία

β Είναι αναγκαία σ ένα ρητορικό λόγο (σελ 20)

13 Με τον επίλογο συνήθως ποιοι σκοποί επιδιώκονται (σελ 20)

Ζ 1 Ποιες φυσικές ικανότητες προϋπέθετε η έντεχνη ρητορεία (σελ 21)

2 Ποιες ιδιαίτερες γνώσεις και δεξιότητες απαιτούσε η έντεχνη ρητορεία (σελ 21)

3 Τι ξέρεις για την laquoυπόκρισηraquo και τη laquoμνήμηraquo (σελ 21-22)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΓΡΑΦΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥΣ (βλ σχολ βιβλ σελ 29)

1 Τι ήταν οι laquoλογογράφοιraquo στην αρχαία Αθήνα

2 Ποιοι υπήρξαν οι πρόδρομοι της λογογραφίας

3 Πού οφείλεται η άνθιση της λογογραφίας

4 Γιατί το έργο του λογογράφου ήταν δύσκολο

5 Τι ονομάζεται laquoηθοποιίαraquo

6 Ποια υπήρξε η προσφορά των λογογράφων

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΛΥΣΙΑ (βλ σχολ βιβλ σελ 31-33)

1 Τι γνωρίζεις για τη ζωή και τη μόρφωση του Λυσία (ως το 404 πΧ) (σελ 31)

2 Ποιες οδυνηρές καταστάσεις βίωσε ο Λυσίας με την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα στην Αθήνα (σελ 31)

3 Ποια η σχέση του Λυσία με τον Θρασύβουλο και τον Αρχίνο (σελ 31)

4 Γιατί ο Λυσίας στράφηκε στη λογογραφία

5 Με ποια είδη του ρητορικού λόγου ασχολήθηκε ο Λυσίας (σελ 32)

6 Τι γνωρίζεις για το ρητορικό έργο του Λυσία (σελ 32)

7 Ποια είναι η ιστορική αξία του έργου και ιδίως της δικανικής λογογραφίας του Λυσία (σελ 32)

8 Ποια είναι η αισθητική αξία του έργου του Λυσία - αρετές του (σελ 32-33)

9 Ποιο είναι laquoτο σημαντικότερο χαρακτηριστικό της τέχνης του Λυσίαraquo (σελ 33)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΓΟ ΤΟΥ ΛΥΣΙΑ Υπέρ Μαντιθέου (βλ σχολ βιβλ σελ 35 79-80)

1 Τι γνωρίζεις γενικά για το θεσμό της δοκιμασίας (σελ 35 44 63 79 97)

2 α Ποιο είναι το ιστορικό πλαίσιο της δοκιμασίας του Μαντίθεου β Ποιο είναι το εις βάρος του Μαντίθεου κατηγορητήριο γ Ποια τα πιθανά κίνητρα των κατηγόρων του (σελ 79)

3 Να αναφέρεις με συντομία στοιχεία της επιχειρηματολογίας του Μαντίθεου με τα οποία ανασκευάζει τις κατηγορίες (σελ 79)

4 α Ποιο είναι το σημαντικότερο χάρισμα του Λυσία = η ηθοποιία σελ 33 79) β Τι πετυχαίνει με αυτό

5 Πότε εκφωνήθηκε ο λόγος αυτός (σελ 79-80)

6 α Ποιο ήταν το πιθανό αποτέλεσμα της δοκιμασίας του Μαντίθεου

β Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου (σελ 80)

7 Ποια είναι η τάξις του λόγου αυτού (σελ 80)

8 Τι είναι η διήγησις και πώς λειτουργεί αυτή στο συγκεκριμένο λόγο (σελ 80)

9 Μπορείς να αποδώσεις με συντομία τη διάρθρωση του λόγου (= α τι περιέχει το προοίμιο β τι περιλαμβάνει η διήγηση - απόδειξη γ ποιο το περιεχόμενο του επιλόγου) (σελ 80)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΠΡΟΟΙΜΙΟ 1 -3

sect1Κύριοι βουλευτές αν δε γνώριζα καλά ότι οι κατήγοροι θέλουν να με βλάψουν με κάθε τρόπο θα τους χρωστούσα μεγάλη ευγνωμοσύνη γι αυτή την κατηγορία Γιατί νομίζω ότι για όσους έχουν συκοφαντηθεί άδικα αυτοί είναι αίτιοι πολύ μεγάλων αγαθών που θα τους ανάγκαζαν να λογοδοτήσουν για τις πράξεις της ζωής τους

sect2Γιατί εγώ έχω τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη στον εαυτό μου ώστε έχω την ελπίδα και αν κάποιος τυχαίνει να συμπεριφέρεται άσχημα και εχθρικά σε μένα όταν με ακούσει να μιλάω για όσα έχω κάνει ότι θα αλλάξει γνώμη και θα με θεωρήσει πολύ καλύτερο στο μέλλον

sect3Έχω λοιπόν την αξίωση κύριοι βουλευτές να μην ωφεληθώ σε τίποτα περισσότερο αν σας αποδείξω μόνο αυτό ότι δηλαδή διάκειμαι ευνοϊκά προς το τωρινό (δημοκρατικό) πολίτευμα και ότι έχω αναγκαστεί να συμμετέχω στους ίδιους κινδύνους με σας Αν όμως φαίνομαι να έχω ζήσει και σχετικά με τα υπόλοιπα με μέτρο και πολύ διαφορετικά από τη φήμη (που επικρατεί) και αντίθετα από τις διαδόσεις των αντιπάλων (μου) σας παρακαλώ εμένα να εγκρίνετε για βουλευτή ενώ αυτούς να τους θεωρείτε ότι είναι φαύλοι Αρχικά λοιπόν θα αποδείξω ότι δεν ανήκα στην τάξη των ιππέων ούτε ζούσα στην πατρίδα κατά την περίοδο των τριάντα τυράννων ούτε συμμετείχα ενεργά στο πολίτευμα (που ίσχυε) τότε

Πραγματολογικά Στοιχεία

1 βουλή Πρόκειται για τη Βουλή των πεντακοσίων θεσμό που καθιερώθηκε από τον Κλεισθένη (508-507 π Χ) Οι δέκα φυλές της Αθήνας τον Ιούλιο Αύγουστο κάθε χρόνο εξέλεγαν 1000 πολίτες (100 η καθεμιά) για το αξίωμα του βουλευτή από αυτούς κληρώνονταν τελικά οι 500 που χωρίζονταν σε 10 τμήματα Πενήντα βουλευτές κάθε φορά γίνονταν πρυτάνεις ένα είδος κυβέρνησης για το 110 της διάρκειας του έτους (βλ σχολ βιβλ σελ 136) Στο διάστημα αυτό έμεναν και σιτίζονταν δωρεάν στη Θόλο κυκλικό κτήριο της αγοράς και ρύθμιζαν σοβαρότατα ζητήματα της πολιτείας Μετά το τέλος της θητείας τους που ήταν ενιαύσια λογοδοτούσαν για το έργο τους

Οι προϋποθέσεις για την εκλογή των βουλευτών ήταν οι εξής

middot να είναι γνήσιοι Αθηναίοι πολίτες και ηλικίας άνω των 30 ετών

middot να έχουν κάποια πολιτική εμπειρία από τις συνελεύσεις των δήμων τους

middot να διαθέτουν δημοκρατικά φρονήματα

middot να έχουν ήθος στην ιδιωτική και δημόσια ζωή

middot Κάθε εκλεγμένος βουλευτής προτού ασκήσει το βουλευτικό του αξίωμα έπρεπε να υποστεί τη δοκιmicroασία από την προηγούμενη Βουλή που έκρινε αν ήταν άξιος γι αυτό (βλ σχόλιο 5)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Έργο της βουλής Οι βουλευτές είχαν νομοθετική δικαστική διοικητική και θρησκευτική εξουσία Έτσι

middot κατάρτιζαν τα προβουλεύmicroατα δηλ τις εισηγήσεις για κάθε υπόθεση και τα προσχέδια των νόμων που θα υποβάλλονταν στην Εκκλησία του δήμου για συζήτηση έγκριση ή απόρριψη (= κύριο έργο της Βουλής)

middot ήταν υπεύθυνοι για τη δοκιmicroασία των αρχόντων

middot ασκούσαν έλεγχο στις αιτήσεις των ἀδυνάτων (= αναπήρων) για τη χορήγηση επιδομάτων

middot υποδέχονταν τους πρέσβεις των άλλων πόλεων και τους παρουσίαζαν στην Εκκλησία του δήμου

middot επέβλεπαν και έκριναν όλες σχεδόν τις αρχές της πολιτείας

middot επόπτευαν τα δημόσια οικονομικά αλλά και την εσωτερική και εξωτερική πολιτική

middot είχαν ακόμα και κάποιες θρησκευτικές αρμοδιότητες (βλ σχολ βιβλ σελ 84)

Ενώπιον λοιπόν πενήντα βουλευτών εκδικάζεται (392-389 πΧ) και η υπόθεση του Μαντίθεου

2 καὶ εἴ τις πρός με τυγχάνει ἀηδῶς [ἢ κακῶς] διακείμενος Φαίνεται ότι τον Μαντίθεο τον αντιπαθούσαν κάποιοι συμπολίτες του για τα αριστοκρατικά του φρονήματα αλλά και για την εξωτερική του εμφάνιση (ενδυμασία κόμη) που θύμιζε συμπεριφορά των λακωνιζόντων (βλ sectsect 18-19)

3 ἠνάγκασμαι τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν Ο Μαντίθεος δεν αναφέρεται στους κινδύνους που διέτρεξαν οι εξόριστοι Αθηναίοι δημοκρατικοί στην εποχή των Τριάκοντα (404-403 πΧ) αφού τότε απουσίαζε στον Πόντο (βλ sect 4)middot αναφέρεται σε γεγονότα του Κορινθιακού πολέμου (395-387 πΧ) μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας από τον Θρασύβουλο

4 οὐχ ἵππευον ἐπὶ τῶν τριάκοντα Οι ιππείς 1000 περίπου άνδρες από πλούσιες και αριστοκρατικές κυρίως οικογένειες υπηρέτησαν πιστά τους Τριάκοντα και τους στήριξαν στην επιβολή του καθεστώτος Ήταν φανατισμένοι και γι αυτό ο λαός τους μίσησε Το όνομα του Μαντίθεου είχε συμπεριληφθεί στον κατάλογο των ιππέων αυτών (βλ sect 6) γεγονός στο οποίο στήριξαν οι κατήγοροι του τις επικρίσεις τους ότι δε διέθετε δημοκρατικό ήθος

middot Η θέση της ενότητας ως προς τη δομή του λόγου (βλ σχολ βιβλ σελ 1880)

Η διδακτική ενότητα (sectsect 1-3) αποτελεί το Προοίμιο του λόγου Οι στόχοι τους οποίους ο Μαντίθεος επιδιώκει να επιτύχει (όπως άλλωστε γίνεται και σε κάθε προοίμιο) είναι οι εξής α Η ευμάθεια δηλ η ενημέρωση των βουλευτών ακροατών σχετικά με το σε βάρος του κατηγορητήριο και με το σκοπό για τον οποίο εκφωνείται ο λόγος Κατά τον Αριστοτέλη η ευμάθεια είναι ο κυριότερος στόχος κάθε προοιμίου (Ρητορική 1415a 22)

β Η εύνοια των βουλευτών (captatio benevolentiae) προς το πρόσωπό του καθώς μειώνει ηθικά τους κατηγόρους του προβάλλει το δικό του ήθος και ικανοποιεί τη βουλή

γ Η πρόσεξις δηλ η διέγερση της προσοχής των βουλευτών

middot

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος με την απολογία του επιδιώκει τα εξής

1 Να ανασκευάσει τις κατηγορίες εις βάρος του παρουσιάζοντάς τες ψευδείς και ανυπόστατες αποτέλεσμα της κακοήθειας και της συκοφαντικής διάθεσης των εχθρών του

2 Να προβάλει την πίστη και την αφοσίωσή του στη δημοκρατία (δήλωση νομιμοφροσύνης) αφού συμμετείχε στους αγώνες για την εδραίωσή της

3 Να καταδείξει το ήθος του γενικά στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του

=raquo Κοινή συνισταμένη όλων αυτών είναι να πείσει κατά τη δοκιμασία του τους βουλευτές ότι πρέπει να ασκήσει το βουλευτικό του αξίωμα προς όφελος της πόλης του Γι αυτό χρησιμοποιεί τις άτεχνες και κυρίως τις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

middot Τα επιχειρήματα στο προοίμιο Ο Μαντίθεος α Ευγνωμονεί σχεδόν τους κατηγόρους του γιατί του δίνουν την ευκαιρία να απολογηθεί για τις πράξεις της ζωής του (sect 1 λογικό-ψυχολογικό)

β Υποστηρίζει ότι το κατηγορητήριο είναι συκοφαντίες εις βάρος του και αποτέλεσμα κακότητας η απολογία του θα το αποδείξει αυτό και θα μεταστρέψει την όποια αντιπάθεια στο πρόσωπό του σε συμπάθεια και εκτίμηση (sectsect 1-2 λογικό-ψυχολογικό)

γ Δηλώνει ότι είναι αφοσιωμένος στη δημοκρατία (δήλωση νομιμοφροσύνης) και ότι συμμετείχε στους ίδιους κινδύνους στους οποίους και οι βουλευτές (sect 3 πραγματικό)

δ Τονίζει ότι η ζωή του είναι μετρημένη και κόσμια χωρίς ακρότητες και πάθη όπως δηλ απαιτεί η δημοκρατία (sect 3 πραγματικό-λογικό)

ε Ισχυρίζεται ότι το τριπλό κατηγορητήριο δεν ισχύει γιατί

1 δεν υπηρέτησε στην τάξη των ιππέων

2 δεν ήταν στην Αθήνα την εποχή των Τριάκοντα

3 δε συμμετείχε στο τότε τυραννικό καθεστώς (sect 3 πραγματικό)

middot Αξιολόγηση των επιχειρημάτων

Τα επιχειρήματα (α) και (β) δημιουργούν βέβαια εντυπώσεις και συντελούν στην laquoεύνοια και πρόσεξηraquo των βουλευτών αλλά ακόμη δεν τους πείθουν ότι ο Μαντίθεος είναι άξιος να ασκήσει το βουλευτικό του αξίωμα

Αντίθετα τα επιχειρήματα (γ) και (δ) φαίνονται πιο πειστικά γιατί αναφέρονται στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του κατηγορουμένου σε γεγονότα των οποίων οι Αθηναίοι είχαν άμεση αντίληψη Η δήλωση του Μαντίθεου δεν μπορεί να είναι μόνο λόγια ασύμβατα με την αλήθεια γιατί η πραγματικότητα εύκολα θα ανέτρεπε τον ισχυρισμό του αυτόν

Σημαντικότερο όμως είναι το (ε) επιχείρημα που παρουσιάζει συνοπτικά το κατηγορητήριο Με την προδήλωσή του ο Μαντίθεος υπόσχεται να το αναιρέσει και να καταδείξει το δημοκρατικό του ήθος

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τα ρητορικά ήθηΕιδικότερα στο προοίμιο τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον ομιλητή στους κατηγόρους και στους βουλευτέςακροατές

Α Το ήθος του ομιλητή κατηγορουμένου Ο Μαντίθεος εμφανίζεται ανεξίκακος και σχεδόν ευγνώμων απέναντι στους κατηγόρους του θύμα της κακίας και της συκοφαντικής τους διάθεσης ως πολίτης που έχει αυτογνωσία αποφασιστικότητα και αυτοπεποίθηση που πιστεύει στη δημοκρατία και αγωνίστηκε γι αυτήν που διακρίνεται για τη μετριοπάθεια και τη σύνεση στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του Έτσι γίνεται συμπαθής στους βουλευτές κερδίζει τις εντυπώσεις και προδιαθέτει τους ακροατές ευμενώς απέναντί του

Β Το ήθος των κατηγόρων Αυτοί παρουσιάζονται ως κακοήθεις και συκοφάντες ως άνθρωποι που κινούνται από ταπεινά κίνητρα αφού επιζητούν με κάθε τρόπο να βλάψουν έναν πολίτη δημοκρατικό και ενάρετο Είναι επικίνδυνοι γιατί αντιδρούν στην αξιοσύνη και αποτρέπουν από τα κοινά κάποιον που φιλοδοξεί να βοηθήσει την πολιτεία ασκώντας το βουλευτικό του αξίωμα Έτσι φαίνονται ότι δεν έχουν ήθος και γι αυτό το κατηγορητήριό τους είναι αναξιόπιστοι γεγονός που προϊδεάζει αρνητικά τους βουλευτές

Γ Το ήθος των βουλευτώνακροατών Οι βουλευτές έμμεσα εμφανίζονται πατριώτες και θερμοί υπερασπιστές της δημοκρατίας αφού αγωνίστηκαν για την εδραίωσή της εναντίον των εχθρών της στον Κορινθιακό πόλεμο Ο Μαντίθεος αναφερόμενος σ αυτή την αρετή τους τη φιλοπατρία τους κολακεύει και τους ικανοποιεί ενώ κερδίζει και την εύνοιά τους (βλ τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν) Εκπροσωπούν θεσμό σεβαστό στους πολίτες (βλ δέοmicroαι ὑmicroῶν) και αποτελούν και αυτοί εγγύηση για την ομαλή λειτουργία της πολιτείας

middot Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Είναι οι συγκινησιακές καταστάσεις και φορτίσεις τα πάθη = τα συναισθήματα) που δημιουργεί ο ρήτορας στους ακροατές με το λόγο του τα λεγόμενα laquoσυμπαθητικά και αντιπαθητικάraquo συναισθήματα Με αυτά επηρεάζει θετικά ή αρνητικά τις ψυχές τους ώστε να αποφασίσουν περισσότερο συναισθηματικά παρά λογικά Τα πάθη ανήκουν στις έντεχνες πίστεις και ασκούν καταλυτικό ρόλο στην αποδεικτική διαδικασία για την επίτευξη της πειθούς καθώς ο ρήτορας προσπαθεί να μεταγγίσει στους ακροατές τα συναισθήματα που κυριαρχούν στη δική του ψυχή (οργή αγανάκτηση φιλία μίσος οίκτο ντροπή φόβο φθόνο ) (Αριστοτ Ρητορ 1378 - βλ και σχολ βιβλίο σελ 20)

Στο προοίμιο του λόγου του ο Μαντίθεος

α Διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση εναντίον των κατηγόρων του που από κακία έχθρα και συκοφαντική διάθεση θέλουν να τον βλάψουν με κάθε τρόπο δημιουργεί στους ακροατές σοβαρές αμφιβολίες για την ειλικρίνεια των προθέσεων και των κινήτρων που παρορμούν τους αντιπάλους του και κλονίζει έτσι την εγκυρότητα και την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους

β Ακόμα εμπνέει στους δικαστές την εκτίμηση και το θαυμασμό στο πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται ως πολίτης σοβαρός και με αυτοπεποίθηση φιλόπατρις και ενάρετος μετριοπαθής και κόσμιος

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ Τέλος δημιουργεί ικανοποίηση και ευαρέσκεια στους βουλευτές επειδή προβάλλει την αγωνιστική τους διάθεση για τη δημοκρατία

Έτσι τα ρητορικά πάθη όπως τα επιχειρήματα και τα ρητορικά ήθη στοχεύουν στην ανασκευή του κατηγορητηρίου

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 χάριν εἶχον Ποια εντύπωση επιθυμεί να δημιουργήσει ο ομιλητής

2 ldquoἡγοῦμαι γὰρhellip αἰτίουςrdquo Τι παράδοξο υπάρχει στη φράση αυτή

3 ἀναγκάζωσιν Τι υπογραμμίζει με τη λέξη αυτή ο Μαντίθεος

4 Με ποιες λέξεις διαγραφει ο Λυσίας το ήθος του πελάτη του

5 Ποιος ήταν ο ρόλος της Βουλής την εποχή του Λυσία

6 Ποια σημεία του προοιμίου επιβεβαιώνουν την αντίληψη του ομιλητή για τη μεταστροφή της γνώμης των βουλευτών Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας

7 Ἀξιῶ δὲ πολιτείας Ποια είναι η θέση του χωρίου στη δομή του λόγου

8Σε ποιο σημείο ο Μαντίθεος προβάλλει το ανεπίληπτο του ήθους του

9 Το προοίμιο πρέπει να περιέχει την κεντρική ιδέα του λόγου Ισχύει αυτό στο συγκεκριμένο λόγο και ποιο σκοπό εξυπηρετεί

10 Ποια ήταν τα βασικά στοιχεία στα οποία φαίνεται να επιχειρεί ο Μαντίθεος να στηρίξει τις αποδείξεις του

11 οὐδ οὐδὲ Ποια είναι η σημασία τους στη λειτουργία του λόγου

12 Τα ρητορικά ήθη διακρίνονται

α) Στο ήθος του λέγοντος που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του

β) Στο ήθος του ακροατή που είναι επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του

γ) Στο ήθος του αντιπάλου που είναι επιδίωξη του λέγοντος να μειώσει τον αντίπαλό του

Να εντοπίσετε και να αναλύσετε τα ρητορικά ήθη στο προοίμιο του λόγου

13 Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη οι γενικότεροι σκοποί που εξυπηρετεί το προοίμιο του δικανικού λόγου είναι η εύνοια η προσοχή και η κατατόπιση του ακροατηρίου

α) Να εντοπίσετε τα συγκεκριμένα στοιχεία του κειμένου που αναφέρονται σ αυτούς τους σκοπούς

β) Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

Oslash ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ 1 laquoἡγοῦμαιraquo να προσδιορίσετε τις δύο σημασίες του ρήματος και να γράψετε από ένα παράδειγμα για καθεμιά

2 Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε ουσιαστικά και επίθετα με β συνθετικό το ρ πράττω και παραγωγικές καταλήξεις -ος -ία -τος -η και να δηλώσετε τη σημασία τους

3 εὔνους lt εὖ + νοῦς lt εὔνοια a να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε λέξεις αλλάζοντας το α συνθετικό όπως στο παράδειγμα εύνοια 4 υπόνοια

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 ἀποφέρω Να γράψετε στα νέα ελληνικά τρία παράγωγα απλά ή σύνθετα από καθένα θέμα του ρήματος φέρω θ φερ- φορ- ενεκ- και ένα σύνθετο από το θ φωρ-

5 laquoδιάκειμαιraquo Να αντικαταστήσετε την πρόθεση laquoδιάraquo με τις προθέσεις κατά επί παρά εν από υπό και να σχηματίσετε στη νέα ελληνική σύντομες προτάσεις ή φράσεις με τα ρήματα αυτά ή παράγωγά τους όπου θα φαίνεται η σημασία τους πχ επίκειμαι η επικείμενη συνάντηση των αρχηγών των κρατών 6 laquoβούλομαιraquo laquoβουλεύομαιraquo Ποια η σημασία του καθενός ρήματος Ποια είναι η διαφορά του ρήματος βούλομαι από το ρήμα (ἐ)θέλω

7 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις παράγωγες ή ομόρριζές της στη στήλη Β γράφοντας μπροστά από κάθε γράμμα τον ή τους αριθμούς από τη στήλη Β

Α Β

1 ρήση

2 ποίηση

3 φάσμα

4 βιώσιμος

5 πράγμα

6 ευεξία

7 πράκτωρ

8 ρήμα

9 βίωμα

10 φανός

11 έξις

12 αβίωτος

13 σχεδόν

14 ποίημα

15 λέσχη

16 βιώνω

17 άπραγος

α) βιόω -ῶ

β) ἔχω

γ) ποιῶ

δ) λέγω

ε) φαίνομαι

στ) πράττω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect4 -5

sect4Ο πατέρας δηλαδή πριν από τη συμφορά στον Ελλήσποντο μας έστειλε στο Σάτυρο που ήταν βασιλιάς του Πόντου για να ζήσουμε (εκεί) με ορισμένο τρόπο και ούτε ζούσαμε (εδώ) στην πατρίδα όταν γκρεμίζονταν τα τείχη ούτε όταν άλλαζε το πολίτευμα αλλά επιστρέψαμε πέντε μέρες νωρίτερα προτού όσοι βρίσκονταν στη Φυλή να επανέλθουν από την εξορία στον Πειραιά

sect5Και πράγματι ούτε ήταν φυσικό να θέλουμε να μετέχουμε σε ξένους κινδύνους επειδή είχαμε φτάσει σε τέτοια κρίσιμη στιγμή ούτε εκείνοι φαίνεται να είχαν τέτοια γνώμη ώστε να παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας και σ εκείνους που ήταν μακριά από την πατρίδα τους και σ αυτούς που δε διέπραξαν κανένα αδίκημα αλλά περισσότερο στερούσαν τα πολιτικά δικαιώματα από εκείνους που μαζί τους κατέλυσαν τη δημοκρατία

Πραγματολογικά στοιχεία1 πρό τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς Πρόκειται για τη συντριβή των Αθηναίων από τους Λακεδαιμόνιους (Απρίλης 405 πΧ) στους Αιγός Ποταμούς Τότε ο νικητής Λύσανδρος κατέλαβε με αιφνιδιαστική επίθεση όλο σχεδόν τον Αθηναϊκό στόλο που αποτελούνταν από 180 πλοία (σώθηκαν μόνο 9) και έσφαξε όλους τους αιχμαλώτους Αθηναίους (3000-4000 άτομα)

2 τούς ἀπό Φυλῆς 1000 περίπου δημοκρατικοί εξόριστοι οι περισσότεροι με αρχηγό τον Θρασύβουλο εξόρμησαν από το φρούριο της Φυλής και κατέλαβαν το οχυρό του Πειραιά Εκεί αντιμετώπισαν και νίκησαν τους Τριάκοντα που κατέφυγαν στην Ελευσίνα ενώ ο Θρασύβουλος απεκατέστησε τη δημοκρατία (Σεπτέμβριος 403 πΧ)

3 τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων Πρόκειται για τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι Τριάκοντα όταν αντιμετώπιζαν τον Θρασύβουλο στις μάχες του Πειραιά Θα ήταν αφύσικο και παράλογο ο Μαντίθεος και ο αδερφός του μόλις γύρισαν από τον Πόντο να εμπλακούν σε περιπέτειες και να διακινδυνεύσουν ασχολούμενοι με την πολιτική της ταραγμένης εκείνης εποχής αναλαμβάνοντας και μέρος της ευθύνης των Τριάκοντα για τα εγκλήματά τους ενώ το τυραννικό καθεστώς κατέρεε

4ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τόν δῆμον Οι Τριάκοντα φέρονταν με ωμότητα ακόμα και σε κάθε συνεργάτη και φίλο τους αν αυτός εξέφραζε αντιρρήσεις ή επικρίσεις για την πολιτική τρομοκρατία τους Αυτό συνέβη και στον Θηραμένη ο οποίος θανατώθηκε από τον Κριτία αφού κατηγορήθηκε ως προδότης και εχθρός του καθεστώτος

Ερμηνευτική ΠροσέγγισηΟ Μαντίθεος συνεπής στην πρόθεση του λόγου του ότι laquoοὐ μετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αρχίζει να αφηγείται γεγονότα της περιόδου εκείνης που αποδεικνύουν την αλήθεια του ισχυρισμού του και κλονίζουν το κατηγορητήριο

Δηλώνει λοιπόν ότι τότε (405 - 403 πΧ) δε βρισκόταν στην Αθήνα γιατί ο πατέρας του τον είχε

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

στείλει στον Πόντο στο φίλο του βασιλιά Σάτυρο για να αποκτήσει εμπειρία στο εμπόριο σίτου Συνεπώς αφού απουσίαζε δεν μπορεί να ήταν συνεργός των Τριάκοντα και να ασκούσε δημόσιο αξίωμα δοτό μάλιστα από εκείνους

Έτσι από μακριά microόνο έζησε τα δραματικά γεγονότα που τραυμάτισαν θανάσιμα την Αθήνα

Α) την πανωλεθρία του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς (Απρίλιος 405 πΧ)

Β) την κατεδάφιση των τειχών (άνοιξη 404 πΧ)

Γ) την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα και την κατάλυση της δημοκρατίας (ΑύγουστοςΣεπτέmicroβριος 404 πΧ)

Δ) τις εγκληματικές πράξεις του καθεστώτος εκείνου (ως το Μάιο 403 πΧ)

Η απουσία του από την Αθήνα μπορεί να αποδειχτεί εύκολα microε μάρτυρες (βλ τέλος παραγρ 8)

Ο Μαντίθεος σκόπιμα και εύστοχα αναφέρεται στα γεγονότα αυτά γιατί αναμοχλεύει μνήμες υπενθυμίζοντας στους βουλευτές οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες οικεία κακά Έτσι διεγείρει αντιπαθητικά συναισθήματα κατά των κατηγόρων του που αποδεικνύονται αισχροί συκοφάντες αφού αυτός απουσίαζε από την Αθήνα τότε

Δηλώνει ακόμα και μάλιστα microε σκόπιμη ακρίβεια το χρόνο της επανόδου του πέντε μόλις μέρες πριν από το τέλος του δράματος Οι καιροί τότε ήταν ιδιαίτερα κρίσιμοι και επικίνδυνοι για τους Τριάκοντα όταν η σθεναρή αντίσταση του Θρασύβουλου προδίκαζε τη βέβαιη πτώση τους Γι αυτό θα ήταν παράλογη η ανάμειξη του Μαντίθεου στην πολιτική ζωή της Αθήνας οι κίνδυνοι ήταν ξένοι σε αυτόν όπως και τα εγκλήματα των τυράννων Τις μέρες εκείνες οι συνεργοί εγκατέλειπαν το καθεστώς που κατέρρεε γιατί προείχε η αποστασιοποίηση για την επιβίωση Και ο ίδιος δεν ήταν ανόητος να προστρέξει αρωγός του καθεστώτος όταν οι άλλοι έφευγαν

Άλλωστε όπως υποστηρίζει οι Τριάκοντα δεν είχαν εμπιστοσύνη σε όσους Αθηναίους αποδημούσαν αλλά ούτε και σε μετριοπαθείς ολιγαρχικούς πολύ περισσότερο στους έντιμους πολίτες ώστε να τους παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας Εμπιστεύονταν microόνο τους ένθερμους ομοϊδεάτες τους που συμμετείχαν έμπρακτα στα κακουργήmicroατά τους στηρίζοντας ενεργά το καθεστώς τους Γιrsquo αυτό τιμωρούσαν microε στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων και πα-λιούς συνεργάτες τους αν αυτοί διατύπωναν αντιρρήσεις και επικρίσεις για την πολιτική τους τρομοκρατία ή και τους θανάτωναν (περίπτωση Θηραμένη)

Η αναφορά του Μαντίθεου στους δίκαιους και έντιμους πολίτες (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι) είναι ιδιαίτερα εύστοχη αφού έμμεσα σ αυτούς εντάσσει και τον εαυτό του Έτσι διαχωρίζει τη θέση του από τους εγκληματίες Τριάκοντα προβάλλει τα δημοκρατικά του φρονήματα το ήθος και την αρετή του γεγονός που αποκλείει οποιαδήποτε συνεργασία μαζί τους Έτσι οι επικρίσεις του για τους Τριάκοντα συντελούν στο να κερδίσει την εύνοια των βουλευτών ενώ στοχεύουν και στην αναίρεση του κατηγορητηρίου

Η ενότητα αυτή όχι microόνο ανασκευάζει την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αλλά βοηθά και στο να αποκτήσει κανείς πραγματολογική γνώση της εποχής εκείνης καθώς υπάρχουν σοβαρά ιστορικά στοιχεία για την κοινωνική και πολιτική ζωή της Αθήνας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγουΣύμφωνα microε τους κανόνες της ρητορικής τέχνης μετά το προοίμιο ακολουθεί η διήγηση όπου ο ομιλητής αφηγείται γεγονότα που σχετίζονται microε την υπόθεση και η πίστη (απόδειξη) όπου αυτός εκθέτει τα επιχειρήματά του microε τα οποία ως κατήγορος στηρίζει την κατηγορία του ή ως κατηγορούμενος ανασκευάζει το κατηγορητήριο (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

Έτσι οι παράγρ 4-19 περιέχουν τη διήγηση αλλά και την πίστη του λόγου Ειδικότερα οι παράγρ 4-5 αναιρούν την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo οι παράγρ 6-8 ανασκευάζουν την κατηγορία ότι laquoἳππευεν ἐπί τῶν τριάκονταraquo και οι παράγρ 9-19 αποτελούν την απολογία του για όλη τη ζωή του

Οι παράγρ 4-8 αποτελούν το Α μέρος και οι παράγρ 9-19 το Β μέρος του λόγου του

laquoΗ διήγηση δεν περιλαμβάνει microόνο έκθεση γεγονότων σχετικών microε το κατηγορητήριο αλλά και γεγονότα που χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία όχι microόνο για την αναίρεση της κατηγορίας αλλά και για την προβολή της υποδειγματικής συμπεριφοράς του κατηγορουμένου στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του Έτσι η διήγηση στο μεγαλύτερο μέρος του λόγου λειτουργεί ως απόδειξηraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 80)

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος επιδιώκει να αναιρέσει την κατηγορία ότι συμμετείχε ενεργά στο τότε καθεστώς Για το σκοπό αυτό αναφέρει σχετικά γεγονότα του παρελθόντος που ασφαλώς μάρτυρες θα τα επιβεβαιώσουν και διατυπώνει εύλογες εκτιμήσεις και κρίσεις για την ταραγμένη και επικίνδυνη εκείνη εποχή (405-403 πΧ) γεγονός που έζησαν άμεσα ή έμμεσα οι βουλευτές

Τα επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo

α δηλώνει ότι την εποχή των Τριάκοντα απουσίαζε στον Πόντο κοντά στο βασιλιά Σάτυρο και ότι γύρισε στην Αθήνα πέντε μόλις μέρει πριν από την πτώση τους (sect 4 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στο μικρό αυτό διάστημα θα ήταν αφύσικο και παράλογο να συνεργαστεί με τους Τριάκοντα σε μια τόσο ρευστή και κρίσιμη περίοδο ενώ αναμενόταν η πτώση τους συμμετέχοντας σε ξένους κινδύνους (sect 5 λογικόεικός)

γ Ισχυρίζεται ότι οι Τριάκοντα παρείχαν αξιώματα μόνο σ εκείνους τους Αθηναίους που ζούσαν στην πόλη και ήταν το ίδιο με αυτούς πρόξενοι αδικημάτων και όχι σε όσους τότε αποδημούσαν και δεν ήταν ανήθικοι (sect 5 πραγματικό-λογικό )

δ Τονίζει ότι οι Τύραννοι εχθρεύονταν ακόμη και τους παλαιούς συνεργούς τους στην κατάλυση της δημοκρατίας και τους αφαιρούσαν τα πολιτικά τους δικαιώματα αν γίνονταν μετριοπαθείς και κατέκριναν την πολιτική τρομοκρατία τους Μερικούς μάλιστα τους σκότωναν όπως τον Θηραμένη (sect 5 πραγματικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων middot το πιο ισχυρό απ όλα επιχείρημα για την αθωότητα του Μαντίθεου είναι το α γιατί είναι

πραγματικό και μπορεί εύκολα να αποδειχτεί microε μάρτυρες (βλ τέλος sect 8 Ἀνάβηθι δέ microοι καί μαρτύρησον)

middot Το β ανήκει στα εικότα (βλ sect 5 εἰκός ἦν) δηλ στα εύλογα πιθανά και αληθοφανή (βλ σχολ

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

βιβλ άνω σελ 13) Και η κοινή λογική μπορεί να το αποδεχτεί και ως πραγματικό

middot Μεγάλη επίσης πειστικότητα έχουν τα επιχειρήματα γ και δ γιατί microε αυτά ο κατηγορούμενος υπενθυμίζει στους βουλευτές γεγονότα που είχαν ζήσει ή γνώριζαν Άλλωστε από την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα (404 πΧ) ως τη δοκιμασία αυτή (περ 390 πΧ) λίγα χρόνια είχαν περάσει και το ψήφισμα της αμνηστίας από τον Θρασύβουλο (403 πΧ) δε θα είχε εξασθενίσει και τη μνήμη των βουλευτών

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται πειθαρχικός στις αποφάσεις του πατέρα του microε εμπορικά ενδιαφέροντα αλλά και νοσταλγός της πατρίδας του Ακόμα φαίνεται ρεαλιστής και συνετός αφού στην ταραγμένη εποχή της επιστροφής του στην Αθήνα απόφευγε να συμμετάσχει στην πολιτική αναλαμβάνοντας ξένους κινδύνους Επίσης έμμεσα εμφανίζεται ως πολίτης ενάρετος που δε διέπραξε κανένα κακούργημα (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι)

β Το ήθος των κατηγόρων Παρουσιάζονται έμμεσα ως μοχθηροί αναξιόπιστοι και συκοφάντες αφού στήριξαν το κατηγορητήριό τους σε ψευδή στοιχεία που καταρρέουν από τα γεγονότα

γ Το ήθος των Τριάκοντα τυράννων Το ήθος τους είναι αρνητικό αφού οι Τριάκοντα ήταν φανατισμένοι ολιγαρχικοί και αρχομανείς Αθηναίοι Γιrsquo αυτό και οι πράξεις τους ήταν αποδεδειγμένα εγκληματικές Έτσι

συμμετείχαν στην κατεδάφιση των microακρών τειχών

κατέλυσαν τη δημοκρατία

δημιούργησαν επικίνδυνες καταστάσεις για τον εαυτό τους και για τους συμπολίτες τους

προκάλεσαν εμφύλιες διαμάχες

προσέφεραν δημόσια αξιώματα στους κακούργους μόνο

τιμωρούσαν ακόμα και τους μετριοπαθείς ολιγαρχικούς και συνεργούς τους αν επέκριναν την πολιτική τρομοκρατίας που εφάρμοζαν

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και αποστροφή προς τους κατηγόρους του αφού θέλησαν να συκοφαντήσουν έναν αθώο συμπολίτη τους Και τα συναισθήματα αυτά τα ενισχύει καθώς υπενθυμίζει οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες τους από την εποχή των Τριάκοντα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sect 6 ndash 7

sect6Και έπειτα βέβαια είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στην τάξη των ιππέων από την (ξύλινη) πινακίδα Γιατί σ αυτήν (την πινακίδα) δεν είναι γραμμένοι βέβαια πολλοί απ αυτούς που παραδέχονται ότι ήταν ιππείς ενώ είναι καταγραμμένοι μερικοί από εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα Αλλά εκείνος (ο κατάλογος της πινακίδας) είναι πολύ μεγάλη απόδειξη Όταν δηλαδή ξαναγυρίσατε στην πατρίδα αποφασίσατε με ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι κατάλογο των ιππέων για να εισπράξετε πίσω το επίδομα απ αυτούς

sect7Κανείς λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους ούτε ότι παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι επέστρεψα τη χρηματική προκαταβολή Και όμως είναι εύκολο σ όλους να καταλάβουν αυτό ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να τιμωρούνται οι ίδιοι αν δεν αποκάλυπταν αυτούς που είχαν λάβει τη χρηματική προκαταβολή Επομένως θα μπορούσατε να πιστεύετε σ εκείνους τους καταλόγους (των φυλάρχων) πολύ πιο δίκαια παρά σ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) Γιατί απ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) ήταν εύκολο σ όποιον ήθελε να σβηστεί το όνομά του ενώ σ εκείνους (στους καταλόγους των φυλάρχων) ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι που υπηρέτησαν ως ιππείς

Πραγματολογικά στοιχείαἐκ τοῦ σανιδίου Ήταν μια ξύλινη πινακίδα αλειμμένη με γύψο εκτεθειμένη σε κοινή θέα Σε αυτήν αναγράφονταν α) δημόσιες ανακοινώσεις β) υποθέσεις που θα εκδικάζονταν γ) νόμοι για ψήφιση δ) τα ονόματα των οφειλετών του δημοσίου Επίσης είχαν αναγραφεί και τα ονόματα αυτών που υπηρέτησαν ως ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα Ανάμεσα σε αυτά ήταν και το όνομα του Μαντίθεου γεγονός που αποτελούσε για τους κατήγορούς του τη μοναδική απόδειξη ότι συνεργάστηκε με τους Τριάκοντα

ἐπειδή κατήλθετε Πολλοί από τους δημοκρατικούς όταν οι Τριάκοντα πήραν την εξουσία (ΑύγΣεπτ 404 πΧ) από φόβο έφυγαν από την Αθήνα και ζήτησαν άσυλο στα Μέγαρα τη Θήβα το Άργος τον Πόντο ή και σε άλλα μέρη Αργότερα εντάχτηκαν στο στρατό του Θρασύβουλου πολέμησαν τους τυράννους και γύρισαν από την εξορία στην πατρίδα τους μετά την πτώση του καθεστώτος (Μάιος 403 πΧ)

ἐψηφίσασθε τούς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας Οι φύλαρχοι (= αρχηγοί των φυλών) ήταν δέκα όσες και οι φυλές από την καθεμιά εκλεγόταν ένας ως εκπρόσωπος της φυλής του Επικεφαλής όλων ήταν δύο ίππαρχοι (αντίστοιχοι αρχηγοί των οπλιτών ήταν οι ταξίαρχοι ενώ οι δέκα στρατηγοί διοικούσαν όλους τους ιππείς και τους οπλίτες) Οι φύλαρχοι παρέδιδαν στη Βουλή κατάλογο των Αθηναίων που ήταν υποχρεωμένοι να ιππεύσουν (βλ ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας)

Αυτοί συνέταξαν κατ εντολή της Βουλής μετά την πτώση των Τριάκοντα και τον κατάλογο των ιππέων εκείνων που στήριξαν τότε το καθεστώς και που εισέπραξαν την κατάστασιν Βέβαια από τον Θρασύβουλο είχε δοθεί αμνηστία και στους ιππείς αυτούς αλλά για τιμωρία τους όφειλαν να επιστρέψουν την κατάστασιν που είχαν πάρει από το δημόσιο (βλ ἳνα τάς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν = παρά τῶν ἱππευσάντων) Και αυτός ήταν ο σκοπός της σύνταξης του τελευταίου καταλόγου Αν μάλιστα οι φύλαρχοι παρέλειπαν κάποια ονόματα ιππέων τότε ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν οι ίδιοι την κατάστασιν (βλ ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις αὐτοῖς ζηmicroιοῦσθαι)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

τάς καταστάσεις Κατάσταση ήταν το επίδομα που έπαιρναν οι ιππείς από το δημόσιο για τα πρώτα τους έξοδα και κυρίως για την αγορά και τη συντήρηση του ίππου τους αφού φυσικά προηγουμένως laquoδοκιμάζοντανraquo (= εγκρίνονταν ως ιππείς) από τη Βουλή

Σε δύο περιπτώσεις οι ιππείς επέστρεφαν την κατάστασιν

Όταν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι προφανώς γιατί αυτοί αφού είχαν εισπράξει το επίδομα για διάφορους λόγους δεν υπηρέτησαν ως ιππείς

Όταν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας διαλύθηκε το σώμα εκείνο των ιππέων που υπηρέτησαν τους Τριάκοντα αυτοί οι ιππείς υποχρεώνονταν να επιστρέψουν το επίδομα

Σηmicro Υπάρχει όμως και η άποψη ότι η laquoκατάστασιςraquo δεν επιστρεφόταν ποτέ από τους ιππείς γιατί δινόταν για συγκεκριμένο σκοπό Η μόνη εξαίρεση που έγινε ήταν για τους ιππείς των Τριάκοντα γιατί προφανώς οι δημοκρατικοί Αθηναίοι μετά την πτώση της τυραννίας δεν αναγνώρισαν ως υπηρεσία προς την πατρίδα τη συνεργασία εκείνων των ιππέων microε τους Τριάκοντα Γι αυτό επιβλήθηκε σ αυτούς microόνο για τιμωρία τους η επιστροφή του επιδόματος

τοῖς συνδίκοις Ήταν άρχοντες συνήγοροι που διορίζονταν από το δημόσιο στα δικαστήρια εκπροσωπούσαν το συμφέρον της πόλης και αγωνίζονταν γι αυτό Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας παρίσταντο σε δίκες που αφορούσαν τη δήμευση περιουσιών από τους Τριάκοντα και microε τις παρεμβάσεις τους εξομάλυναν τις διαφορές ανάμεσα στο δημόσιο και στους αδικημένους πολίτες Έτσι και αυτοί συντελούσαν στην εδραίωση της δημοκρατίας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Η διδακτική ενότητα (sectsect6-7) είναι η συνέχεια της διήγησης - πίστηςαπόδειξης του λόγου Αναφέρεται και αυτή στην άρση της κατηγορίας κατά του Μαντίθεου ότι laquoίππευεν επι των Τριάκονταraquo Κεντρικά της σημεία είναι τα εξής

το σανίδιον

ο κατάλογος των ιππέων που συνέταξαν οι Φύλαρχοι

η laquoκατάστασιςraquo και η laquoἀνάπραξιςraquo

η ευθύνη των φυλάρχων και των συνδίκων

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει την αναγραφή του ονόματός του στο laquoσανίδιονraquo ανάμεσα στα άλλα ονόματα των ιππέων που στήριξαν τους Τριάκοντα Και επειδή δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός της αναγραφής επιδιώκει να μειώσει την αξιοπιστία του στοιχείου αυτού επικαλούμενος τον κατάλογο των φυλάρχων ως το microόνο τεκμήριο της αλήθειας Όμως υποστηρίζει την αθωότητά του όχι τόσο microε πραγματικά αλλά microε λογικά επιχειρήματα microε εικότα και ενθύμημα (Βλ επιφυλάξεις μετά την αξιολόγηση των επιχειρημάτων)

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Δεν είναι αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του η αναγραφή και του δικού του ονόματος στο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σανίδιον γιατί

πολλοί από αυτούς που ομολογούν ότι ήταν ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα δεν αναγράφονται

μερικοί που τότε αποδημούσαν όπως αυτός είναι γραμμένοι (sect 6 πραγματικό-λογικό)

β Εγκυρότατο μέσο ελέγχου της αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που υπέβαλλαν οι Φύλαρχοι στη Βουλή γιατί σύμφωνα microε αυτόν έπρεπε οι ιππείς να επιστρέψουν στο δημόσιο το σχετικό επίδομα που είχαν πάρει στην αρχή της θητείας τους σε περίπτωση παράλειψης κάποιου ονόματος επιβαρύνονταν οικονομικά οι ίδιοι οι φύλαρχοι (sectsect 6-7 πραγματικό-λογικό)

γ Το δικό του όνομα δε συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο αυτό

οι σύνδικοι δε στράφηκαν εναντίον του για την laquoἀνάπραξινraquo

ο ίδιος δεν επέστρεψε στο δημόσιο καμιά κατάστασιν (sect 7 πραγματικό λογικό ενθύμημα)

δ Για την εύρεση της αλήθειας πρέπει να στηρίζεται κανείς περισσότερο στον κατάλογο παρά στο σανίδιον γιατί

ο κατάλογος ήταν υπεύθυνο και αξιόπιστο έργο των φυλάρχων

το σανίδιον επιδεχόταν αφαιρέσεις και προσθήκες ονομάτων (sect 7 πραγματικό-λογικό )

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται πραγματικά και πειστικά (δεν είναι όμως και αδιάσειστα βλ επιφυλάξεις)

Έτσι το σανίδιον (βλ α δ επιχειρ) πράγματι δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του κατηγορουμένου γιατί

δεν αναγράφονταν σ αυτό όλα τα ονόματα των ιππέων στην εποχή των Τριάκοντα και microόνο αυτά (sect 6)

εύκολα θα έσβηνε κανείς το δικό του όνομα ή θα πρόσθετε άλλο αφού το σανίδιον βρισκόταν σε κοινή θέα και δεν το φύλασσε κανένας υπεύθυνος (sect 7)

Αντίθετα ο κατάλογος (βλ β δ επιχειρ) αποτελούσε αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο γιατί

δέσμευε και τους ιππείς (θα επέστρεφαν το επίδομα) και τους βουλευτές (οικονομική επιβάρυνση για παράλειψη ονομάτων) - βλ sectsect 6-7

συντασσόταν ασφαλώς microε ιδιαίτερη προσοχή και φυλασσόταν στα αρχεία του κράτους αφού ήταν δημόσιο έγγραφο και αφορούσε πολιτικό ζήτημα Γιrsquo αυτό δεν επιδεχόταν παραποιήσεις και πλαστογραφίες (sect 7)

Τέλος ιδιαίτερα σοβαρό είναι το γ επιχείρημα αφού microε αυτό ο Μαντίθεος αίρει τις όποιες αμφισβητήσεις και αποδεικνύει την αθωότητά του (sect 7)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις - Αντιστροφή της αξιοπιστίας των δύο τεκμηρίων (σανιδίου - καταλόγου) Κάποιοι κακόπιστοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής

α Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα Η νόθευση ήθελε πολλή ώρα και το δράστη κάποιος θα τον έβλεπε και θα τον κατήγγειλε Φυσικά η πολιτεία θα τον τιμωρούσε αυστηρά και θα αποκαθιστούσε την αλήθεια Συνεπώς το σανίδιον είναι έγκυρο και αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του κατηγορουμένου

β Ο κατάλογος ήταν βέβαια δημόσιο και φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε και αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του κατηγορουμένου microόνο και microόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του Γιατί ίσως τους ξέφυγε ή σκόπιμα το παρέλειψαν αφού ήταν άνθρωποι και αυτοί Εξάλλου τίποτε δεν απέκλειε παρέμβαση κάποιων ισχυρών προσώπων ή πλαστογράφων ή και σύνταξη νέου ακόμα καταλόγου

γ Μπορεί πάλι το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι γιατί δεν ήταν ιππέας των Τριάκοντα αλλά γιατί δεν πήρε τότε την laquoκατάστασινraquo είτε επειδή ήταν εύπορος είτε επειδή δεν υπήρχαν χρήματα στο δημόσιο ταμείο

δ Άλλωστε οι φύλαρχοι δεν κατέθεσαν ότι ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας απλώς δεν έγραψαν στον κατάλογο και το δικό του όνομα ανάμεσα στους άλλους οφειλέτες ιππείς Έτσι η μαρτυρία τους έχει οικονομικό microόνο χαρακτήρα και δεν αφορά την ιδιότητά του κατά τη στρατιωτική του θητεία ούτε και το πολιτικό του αδίκημα

ε Τέλος και το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του (ἐmicroέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν ) είναι η κατακλείδα ενός ενθυμήματος που από τη φύση του δε δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό (microε τυπική εγκυρότητα και αλήθεια)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Στην ενότητα αυτή η ηθοποιία αναφέρεται στον Μαντίθεο και στους κατηγόρους του

α Το ήθος του Μαντίθεου Οι ηθικές αρετές του έμμεσα microόνο διακρίνονται ενώ κυρίως φαίνεται η πνευματική του ευστροφία Έτσι παρουσιάζεται δεινός στην επιχειρηματολογία του αφού αξιοποιεί το ενοχοποιητικό γι αυτόν τεκμήριο του σανιδίου μειώνοντας την αξιοπιστία του Με σύνεση αποφεύγει σκόπιμα να αναφέρει συγκεκριμένα ονόματα ή να καλέσει μάρτυρες του αρκούν οι εντυπώσεις που δημιουργεί Παράλληλα microε επιμονή υποδεικνύει το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας προβάλλοντας την εγκυρότητα του καταλόγου Έτσι το 13 της απολογίας του αφορά το σανίδιον και τα 23 τον κατάλογο ενώ οι κρίσεις του αντίστοιχα είναι αρνητικές και θετικές Όλη η συλλογιστική του πορεία φαίνεται ικανή να συμπαρασύρει microε το ρέοντα ρυθμό της τους βουλευτές και να τους πείσει για την αθωότητά του

β Το ήθος των κατηγόρων Εμφανίζονται από τον κατηγορούμενο επιπόλαιοι αφελείς και ανόητοι (βλ εὔηθές ἐστιν) αφού το κατηγορητήριό τους στηρίζεται στο σαθρό κατά την κρίση του αποδεικτικό στοιχείο του σανιδίου και είναι σαθρό γιατί καταρρέει από microόνο του από το γεγονός του καταλόγου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΛΥΣΙΑ (βλ σχολ βιβλ σελ 31-33)

1 Τι γνωρίζεις για τη ζωή και τη μόρφωση του Λυσία (ως το 404 πΧ) (σελ 31)

2 Ποιες οδυνηρές καταστάσεις βίωσε ο Λυσίας με την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα στην Αθήνα (σελ 31)

3 Ποια η σχέση του Λυσία με τον Θρασύβουλο και τον Αρχίνο (σελ 31)

4 Γιατί ο Λυσίας στράφηκε στη λογογραφία

5 Με ποια είδη του ρητορικού λόγου ασχολήθηκε ο Λυσίας (σελ 32)

6 Τι γνωρίζεις για το ρητορικό έργο του Λυσία (σελ 32)

7 Ποια είναι η ιστορική αξία του έργου και ιδίως της δικανικής λογογραφίας του Λυσία (σελ 32)

8 Ποια είναι η αισθητική αξία του έργου του Λυσία - αρετές του (σελ 32-33)

9 Ποιο είναι laquoτο σημαντικότερο χαρακτηριστικό της τέχνης του Λυσίαraquo (σελ 33)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΓΟ ΤΟΥ ΛΥΣΙΑ Υπέρ Μαντιθέου (βλ σχολ βιβλ σελ 35 79-80)

1 Τι γνωρίζεις γενικά για το θεσμό της δοκιμασίας (σελ 35 44 63 79 97)

2 α Ποιο είναι το ιστορικό πλαίσιο της δοκιμασίας του Μαντίθεου β Ποιο είναι το εις βάρος του Μαντίθεου κατηγορητήριο γ Ποια τα πιθανά κίνητρα των κατηγόρων του (σελ 79)

3 Να αναφέρεις με συντομία στοιχεία της επιχειρηματολογίας του Μαντίθεου με τα οποία ανασκευάζει τις κατηγορίες (σελ 79)

4 α Ποιο είναι το σημαντικότερο χάρισμα του Λυσία = η ηθοποιία σελ 33 79) β Τι πετυχαίνει με αυτό

5 Πότε εκφωνήθηκε ο λόγος αυτός (σελ 79-80)

6 α Ποιο ήταν το πιθανό αποτέλεσμα της δοκιμασίας του Μαντίθεου

β Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου (σελ 80)

7 Ποια είναι η τάξις του λόγου αυτού (σελ 80)

8 Τι είναι η διήγησις και πώς λειτουργεί αυτή στο συγκεκριμένο λόγο (σελ 80)

9 Μπορείς να αποδώσεις με συντομία τη διάρθρωση του λόγου (= α τι περιέχει το προοίμιο β τι περιλαμβάνει η διήγηση - απόδειξη γ ποιο το περιεχόμενο του επιλόγου) (σελ 80)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΠΡΟΟΙΜΙΟ 1 -3

sect1Κύριοι βουλευτές αν δε γνώριζα καλά ότι οι κατήγοροι θέλουν να με βλάψουν με κάθε τρόπο θα τους χρωστούσα μεγάλη ευγνωμοσύνη γι αυτή την κατηγορία Γιατί νομίζω ότι για όσους έχουν συκοφαντηθεί άδικα αυτοί είναι αίτιοι πολύ μεγάλων αγαθών που θα τους ανάγκαζαν να λογοδοτήσουν για τις πράξεις της ζωής τους

sect2Γιατί εγώ έχω τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη στον εαυτό μου ώστε έχω την ελπίδα και αν κάποιος τυχαίνει να συμπεριφέρεται άσχημα και εχθρικά σε μένα όταν με ακούσει να μιλάω για όσα έχω κάνει ότι θα αλλάξει γνώμη και θα με θεωρήσει πολύ καλύτερο στο μέλλον

sect3Έχω λοιπόν την αξίωση κύριοι βουλευτές να μην ωφεληθώ σε τίποτα περισσότερο αν σας αποδείξω μόνο αυτό ότι δηλαδή διάκειμαι ευνοϊκά προς το τωρινό (δημοκρατικό) πολίτευμα και ότι έχω αναγκαστεί να συμμετέχω στους ίδιους κινδύνους με σας Αν όμως φαίνομαι να έχω ζήσει και σχετικά με τα υπόλοιπα με μέτρο και πολύ διαφορετικά από τη φήμη (που επικρατεί) και αντίθετα από τις διαδόσεις των αντιπάλων (μου) σας παρακαλώ εμένα να εγκρίνετε για βουλευτή ενώ αυτούς να τους θεωρείτε ότι είναι φαύλοι Αρχικά λοιπόν θα αποδείξω ότι δεν ανήκα στην τάξη των ιππέων ούτε ζούσα στην πατρίδα κατά την περίοδο των τριάντα τυράννων ούτε συμμετείχα ενεργά στο πολίτευμα (που ίσχυε) τότε

Πραγματολογικά Στοιχεία

1 βουλή Πρόκειται για τη Βουλή των πεντακοσίων θεσμό που καθιερώθηκε από τον Κλεισθένη (508-507 π Χ) Οι δέκα φυλές της Αθήνας τον Ιούλιο Αύγουστο κάθε χρόνο εξέλεγαν 1000 πολίτες (100 η καθεμιά) για το αξίωμα του βουλευτή από αυτούς κληρώνονταν τελικά οι 500 που χωρίζονταν σε 10 τμήματα Πενήντα βουλευτές κάθε φορά γίνονταν πρυτάνεις ένα είδος κυβέρνησης για το 110 της διάρκειας του έτους (βλ σχολ βιβλ σελ 136) Στο διάστημα αυτό έμεναν και σιτίζονταν δωρεάν στη Θόλο κυκλικό κτήριο της αγοράς και ρύθμιζαν σοβαρότατα ζητήματα της πολιτείας Μετά το τέλος της θητείας τους που ήταν ενιαύσια λογοδοτούσαν για το έργο τους

Οι προϋποθέσεις για την εκλογή των βουλευτών ήταν οι εξής

middot να είναι γνήσιοι Αθηναίοι πολίτες και ηλικίας άνω των 30 ετών

middot να έχουν κάποια πολιτική εμπειρία από τις συνελεύσεις των δήμων τους

middot να διαθέτουν δημοκρατικά φρονήματα

middot να έχουν ήθος στην ιδιωτική και δημόσια ζωή

middot Κάθε εκλεγμένος βουλευτής προτού ασκήσει το βουλευτικό του αξίωμα έπρεπε να υποστεί τη δοκιmicroασία από την προηγούμενη Βουλή που έκρινε αν ήταν άξιος γι αυτό (βλ σχόλιο 5)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Έργο της βουλής Οι βουλευτές είχαν νομοθετική δικαστική διοικητική και θρησκευτική εξουσία Έτσι

middot κατάρτιζαν τα προβουλεύmicroατα δηλ τις εισηγήσεις για κάθε υπόθεση και τα προσχέδια των νόμων που θα υποβάλλονταν στην Εκκλησία του δήμου για συζήτηση έγκριση ή απόρριψη (= κύριο έργο της Βουλής)

middot ήταν υπεύθυνοι για τη δοκιmicroασία των αρχόντων

middot ασκούσαν έλεγχο στις αιτήσεις των ἀδυνάτων (= αναπήρων) για τη χορήγηση επιδομάτων

middot υποδέχονταν τους πρέσβεις των άλλων πόλεων και τους παρουσίαζαν στην Εκκλησία του δήμου

middot επέβλεπαν και έκριναν όλες σχεδόν τις αρχές της πολιτείας

middot επόπτευαν τα δημόσια οικονομικά αλλά και την εσωτερική και εξωτερική πολιτική

middot είχαν ακόμα και κάποιες θρησκευτικές αρμοδιότητες (βλ σχολ βιβλ σελ 84)

Ενώπιον λοιπόν πενήντα βουλευτών εκδικάζεται (392-389 πΧ) και η υπόθεση του Μαντίθεου

2 καὶ εἴ τις πρός με τυγχάνει ἀηδῶς [ἢ κακῶς] διακείμενος Φαίνεται ότι τον Μαντίθεο τον αντιπαθούσαν κάποιοι συμπολίτες του για τα αριστοκρατικά του φρονήματα αλλά και για την εξωτερική του εμφάνιση (ενδυμασία κόμη) που θύμιζε συμπεριφορά των λακωνιζόντων (βλ sectsect 18-19)

3 ἠνάγκασμαι τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν Ο Μαντίθεος δεν αναφέρεται στους κινδύνους που διέτρεξαν οι εξόριστοι Αθηναίοι δημοκρατικοί στην εποχή των Τριάκοντα (404-403 πΧ) αφού τότε απουσίαζε στον Πόντο (βλ sect 4)middot αναφέρεται σε γεγονότα του Κορινθιακού πολέμου (395-387 πΧ) μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας από τον Θρασύβουλο

4 οὐχ ἵππευον ἐπὶ τῶν τριάκοντα Οι ιππείς 1000 περίπου άνδρες από πλούσιες και αριστοκρατικές κυρίως οικογένειες υπηρέτησαν πιστά τους Τριάκοντα και τους στήριξαν στην επιβολή του καθεστώτος Ήταν φανατισμένοι και γι αυτό ο λαός τους μίσησε Το όνομα του Μαντίθεου είχε συμπεριληφθεί στον κατάλογο των ιππέων αυτών (βλ sect 6) γεγονός στο οποίο στήριξαν οι κατήγοροι του τις επικρίσεις τους ότι δε διέθετε δημοκρατικό ήθος

middot Η θέση της ενότητας ως προς τη δομή του λόγου (βλ σχολ βιβλ σελ 1880)

Η διδακτική ενότητα (sectsect 1-3) αποτελεί το Προοίμιο του λόγου Οι στόχοι τους οποίους ο Μαντίθεος επιδιώκει να επιτύχει (όπως άλλωστε γίνεται και σε κάθε προοίμιο) είναι οι εξής α Η ευμάθεια δηλ η ενημέρωση των βουλευτών ακροατών σχετικά με το σε βάρος του κατηγορητήριο και με το σκοπό για τον οποίο εκφωνείται ο λόγος Κατά τον Αριστοτέλη η ευμάθεια είναι ο κυριότερος στόχος κάθε προοιμίου (Ρητορική 1415a 22)

β Η εύνοια των βουλευτών (captatio benevolentiae) προς το πρόσωπό του καθώς μειώνει ηθικά τους κατηγόρους του προβάλλει το δικό του ήθος και ικανοποιεί τη βουλή

γ Η πρόσεξις δηλ η διέγερση της προσοχής των βουλευτών

middot

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος με την απολογία του επιδιώκει τα εξής

1 Να ανασκευάσει τις κατηγορίες εις βάρος του παρουσιάζοντάς τες ψευδείς και ανυπόστατες αποτέλεσμα της κακοήθειας και της συκοφαντικής διάθεσης των εχθρών του

2 Να προβάλει την πίστη και την αφοσίωσή του στη δημοκρατία (δήλωση νομιμοφροσύνης) αφού συμμετείχε στους αγώνες για την εδραίωσή της

3 Να καταδείξει το ήθος του γενικά στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του

=raquo Κοινή συνισταμένη όλων αυτών είναι να πείσει κατά τη δοκιμασία του τους βουλευτές ότι πρέπει να ασκήσει το βουλευτικό του αξίωμα προς όφελος της πόλης του Γι αυτό χρησιμοποιεί τις άτεχνες και κυρίως τις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

middot Τα επιχειρήματα στο προοίμιο Ο Μαντίθεος α Ευγνωμονεί σχεδόν τους κατηγόρους του γιατί του δίνουν την ευκαιρία να απολογηθεί για τις πράξεις της ζωής του (sect 1 λογικό-ψυχολογικό)

β Υποστηρίζει ότι το κατηγορητήριο είναι συκοφαντίες εις βάρος του και αποτέλεσμα κακότητας η απολογία του θα το αποδείξει αυτό και θα μεταστρέψει την όποια αντιπάθεια στο πρόσωπό του σε συμπάθεια και εκτίμηση (sectsect 1-2 λογικό-ψυχολογικό)

γ Δηλώνει ότι είναι αφοσιωμένος στη δημοκρατία (δήλωση νομιμοφροσύνης) και ότι συμμετείχε στους ίδιους κινδύνους στους οποίους και οι βουλευτές (sect 3 πραγματικό)

δ Τονίζει ότι η ζωή του είναι μετρημένη και κόσμια χωρίς ακρότητες και πάθη όπως δηλ απαιτεί η δημοκρατία (sect 3 πραγματικό-λογικό)

ε Ισχυρίζεται ότι το τριπλό κατηγορητήριο δεν ισχύει γιατί

1 δεν υπηρέτησε στην τάξη των ιππέων

2 δεν ήταν στην Αθήνα την εποχή των Τριάκοντα

3 δε συμμετείχε στο τότε τυραννικό καθεστώς (sect 3 πραγματικό)

middot Αξιολόγηση των επιχειρημάτων

Τα επιχειρήματα (α) και (β) δημιουργούν βέβαια εντυπώσεις και συντελούν στην laquoεύνοια και πρόσεξηraquo των βουλευτών αλλά ακόμη δεν τους πείθουν ότι ο Μαντίθεος είναι άξιος να ασκήσει το βουλευτικό του αξίωμα

Αντίθετα τα επιχειρήματα (γ) και (δ) φαίνονται πιο πειστικά γιατί αναφέρονται στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του κατηγορουμένου σε γεγονότα των οποίων οι Αθηναίοι είχαν άμεση αντίληψη Η δήλωση του Μαντίθεου δεν μπορεί να είναι μόνο λόγια ασύμβατα με την αλήθεια γιατί η πραγματικότητα εύκολα θα ανέτρεπε τον ισχυρισμό του αυτόν

Σημαντικότερο όμως είναι το (ε) επιχείρημα που παρουσιάζει συνοπτικά το κατηγορητήριο Με την προδήλωσή του ο Μαντίθεος υπόσχεται να το αναιρέσει και να καταδείξει το δημοκρατικό του ήθος

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τα ρητορικά ήθηΕιδικότερα στο προοίμιο τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον ομιλητή στους κατηγόρους και στους βουλευτέςακροατές

Α Το ήθος του ομιλητή κατηγορουμένου Ο Μαντίθεος εμφανίζεται ανεξίκακος και σχεδόν ευγνώμων απέναντι στους κατηγόρους του θύμα της κακίας και της συκοφαντικής τους διάθεσης ως πολίτης που έχει αυτογνωσία αποφασιστικότητα και αυτοπεποίθηση που πιστεύει στη δημοκρατία και αγωνίστηκε γι αυτήν που διακρίνεται για τη μετριοπάθεια και τη σύνεση στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του Έτσι γίνεται συμπαθής στους βουλευτές κερδίζει τις εντυπώσεις και προδιαθέτει τους ακροατές ευμενώς απέναντί του

Β Το ήθος των κατηγόρων Αυτοί παρουσιάζονται ως κακοήθεις και συκοφάντες ως άνθρωποι που κινούνται από ταπεινά κίνητρα αφού επιζητούν με κάθε τρόπο να βλάψουν έναν πολίτη δημοκρατικό και ενάρετο Είναι επικίνδυνοι γιατί αντιδρούν στην αξιοσύνη και αποτρέπουν από τα κοινά κάποιον που φιλοδοξεί να βοηθήσει την πολιτεία ασκώντας το βουλευτικό του αξίωμα Έτσι φαίνονται ότι δεν έχουν ήθος και γι αυτό το κατηγορητήριό τους είναι αναξιόπιστοι γεγονός που προϊδεάζει αρνητικά τους βουλευτές

Γ Το ήθος των βουλευτώνακροατών Οι βουλευτές έμμεσα εμφανίζονται πατριώτες και θερμοί υπερασπιστές της δημοκρατίας αφού αγωνίστηκαν για την εδραίωσή της εναντίον των εχθρών της στον Κορινθιακό πόλεμο Ο Μαντίθεος αναφερόμενος σ αυτή την αρετή τους τη φιλοπατρία τους κολακεύει και τους ικανοποιεί ενώ κερδίζει και την εύνοιά τους (βλ τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν) Εκπροσωπούν θεσμό σεβαστό στους πολίτες (βλ δέοmicroαι ὑmicroῶν) και αποτελούν και αυτοί εγγύηση για την ομαλή λειτουργία της πολιτείας

middot Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Είναι οι συγκινησιακές καταστάσεις και φορτίσεις τα πάθη = τα συναισθήματα) που δημιουργεί ο ρήτορας στους ακροατές με το λόγο του τα λεγόμενα laquoσυμπαθητικά και αντιπαθητικάraquo συναισθήματα Με αυτά επηρεάζει θετικά ή αρνητικά τις ψυχές τους ώστε να αποφασίσουν περισσότερο συναισθηματικά παρά λογικά Τα πάθη ανήκουν στις έντεχνες πίστεις και ασκούν καταλυτικό ρόλο στην αποδεικτική διαδικασία για την επίτευξη της πειθούς καθώς ο ρήτορας προσπαθεί να μεταγγίσει στους ακροατές τα συναισθήματα που κυριαρχούν στη δική του ψυχή (οργή αγανάκτηση φιλία μίσος οίκτο ντροπή φόβο φθόνο ) (Αριστοτ Ρητορ 1378 - βλ και σχολ βιβλίο σελ 20)

Στο προοίμιο του λόγου του ο Μαντίθεος

α Διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση εναντίον των κατηγόρων του που από κακία έχθρα και συκοφαντική διάθεση θέλουν να τον βλάψουν με κάθε τρόπο δημιουργεί στους ακροατές σοβαρές αμφιβολίες για την ειλικρίνεια των προθέσεων και των κινήτρων που παρορμούν τους αντιπάλους του και κλονίζει έτσι την εγκυρότητα και την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους

β Ακόμα εμπνέει στους δικαστές την εκτίμηση και το θαυμασμό στο πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται ως πολίτης σοβαρός και με αυτοπεποίθηση φιλόπατρις και ενάρετος μετριοπαθής και κόσμιος

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ Τέλος δημιουργεί ικανοποίηση και ευαρέσκεια στους βουλευτές επειδή προβάλλει την αγωνιστική τους διάθεση για τη δημοκρατία

Έτσι τα ρητορικά πάθη όπως τα επιχειρήματα και τα ρητορικά ήθη στοχεύουν στην ανασκευή του κατηγορητηρίου

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 χάριν εἶχον Ποια εντύπωση επιθυμεί να δημιουργήσει ο ομιλητής

2 ldquoἡγοῦμαι γὰρhellip αἰτίουςrdquo Τι παράδοξο υπάρχει στη φράση αυτή

3 ἀναγκάζωσιν Τι υπογραμμίζει με τη λέξη αυτή ο Μαντίθεος

4 Με ποιες λέξεις διαγραφει ο Λυσίας το ήθος του πελάτη του

5 Ποιος ήταν ο ρόλος της Βουλής την εποχή του Λυσία

6 Ποια σημεία του προοιμίου επιβεβαιώνουν την αντίληψη του ομιλητή για τη μεταστροφή της γνώμης των βουλευτών Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας

7 Ἀξιῶ δὲ πολιτείας Ποια είναι η θέση του χωρίου στη δομή του λόγου

8Σε ποιο σημείο ο Μαντίθεος προβάλλει το ανεπίληπτο του ήθους του

9 Το προοίμιο πρέπει να περιέχει την κεντρική ιδέα του λόγου Ισχύει αυτό στο συγκεκριμένο λόγο και ποιο σκοπό εξυπηρετεί

10 Ποια ήταν τα βασικά στοιχεία στα οποία φαίνεται να επιχειρεί ο Μαντίθεος να στηρίξει τις αποδείξεις του

11 οὐδ οὐδὲ Ποια είναι η σημασία τους στη λειτουργία του λόγου

12 Τα ρητορικά ήθη διακρίνονται

α) Στο ήθος του λέγοντος που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του

β) Στο ήθος του ακροατή που είναι επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του

γ) Στο ήθος του αντιπάλου που είναι επιδίωξη του λέγοντος να μειώσει τον αντίπαλό του

Να εντοπίσετε και να αναλύσετε τα ρητορικά ήθη στο προοίμιο του λόγου

13 Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη οι γενικότεροι σκοποί που εξυπηρετεί το προοίμιο του δικανικού λόγου είναι η εύνοια η προσοχή και η κατατόπιση του ακροατηρίου

α) Να εντοπίσετε τα συγκεκριμένα στοιχεία του κειμένου που αναφέρονται σ αυτούς τους σκοπούς

β) Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

Oslash ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ 1 laquoἡγοῦμαιraquo να προσδιορίσετε τις δύο σημασίες του ρήματος και να γράψετε από ένα παράδειγμα για καθεμιά

2 Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε ουσιαστικά και επίθετα με β συνθετικό το ρ πράττω και παραγωγικές καταλήξεις -ος -ία -τος -η και να δηλώσετε τη σημασία τους

3 εὔνους lt εὖ + νοῦς lt εὔνοια a να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε λέξεις αλλάζοντας το α συνθετικό όπως στο παράδειγμα εύνοια 4 υπόνοια

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 ἀποφέρω Να γράψετε στα νέα ελληνικά τρία παράγωγα απλά ή σύνθετα από καθένα θέμα του ρήματος φέρω θ φερ- φορ- ενεκ- και ένα σύνθετο από το θ φωρ-

5 laquoδιάκειμαιraquo Να αντικαταστήσετε την πρόθεση laquoδιάraquo με τις προθέσεις κατά επί παρά εν από υπό και να σχηματίσετε στη νέα ελληνική σύντομες προτάσεις ή φράσεις με τα ρήματα αυτά ή παράγωγά τους όπου θα φαίνεται η σημασία τους πχ επίκειμαι η επικείμενη συνάντηση των αρχηγών των κρατών 6 laquoβούλομαιraquo laquoβουλεύομαιraquo Ποια η σημασία του καθενός ρήματος Ποια είναι η διαφορά του ρήματος βούλομαι από το ρήμα (ἐ)θέλω

7 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις παράγωγες ή ομόρριζές της στη στήλη Β γράφοντας μπροστά από κάθε γράμμα τον ή τους αριθμούς από τη στήλη Β

Α Β

1 ρήση

2 ποίηση

3 φάσμα

4 βιώσιμος

5 πράγμα

6 ευεξία

7 πράκτωρ

8 ρήμα

9 βίωμα

10 φανός

11 έξις

12 αβίωτος

13 σχεδόν

14 ποίημα

15 λέσχη

16 βιώνω

17 άπραγος

α) βιόω -ῶ

β) ἔχω

γ) ποιῶ

δ) λέγω

ε) φαίνομαι

στ) πράττω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect4 -5

sect4Ο πατέρας δηλαδή πριν από τη συμφορά στον Ελλήσποντο μας έστειλε στο Σάτυρο που ήταν βασιλιάς του Πόντου για να ζήσουμε (εκεί) με ορισμένο τρόπο και ούτε ζούσαμε (εδώ) στην πατρίδα όταν γκρεμίζονταν τα τείχη ούτε όταν άλλαζε το πολίτευμα αλλά επιστρέψαμε πέντε μέρες νωρίτερα προτού όσοι βρίσκονταν στη Φυλή να επανέλθουν από την εξορία στον Πειραιά

sect5Και πράγματι ούτε ήταν φυσικό να θέλουμε να μετέχουμε σε ξένους κινδύνους επειδή είχαμε φτάσει σε τέτοια κρίσιμη στιγμή ούτε εκείνοι φαίνεται να είχαν τέτοια γνώμη ώστε να παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας και σ εκείνους που ήταν μακριά από την πατρίδα τους και σ αυτούς που δε διέπραξαν κανένα αδίκημα αλλά περισσότερο στερούσαν τα πολιτικά δικαιώματα από εκείνους που μαζί τους κατέλυσαν τη δημοκρατία

Πραγματολογικά στοιχεία1 πρό τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς Πρόκειται για τη συντριβή των Αθηναίων από τους Λακεδαιμόνιους (Απρίλης 405 πΧ) στους Αιγός Ποταμούς Τότε ο νικητής Λύσανδρος κατέλαβε με αιφνιδιαστική επίθεση όλο σχεδόν τον Αθηναϊκό στόλο που αποτελούνταν από 180 πλοία (σώθηκαν μόνο 9) και έσφαξε όλους τους αιχμαλώτους Αθηναίους (3000-4000 άτομα)

2 τούς ἀπό Φυλῆς 1000 περίπου δημοκρατικοί εξόριστοι οι περισσότεροι με αρχηγό τον Θρασύβουλο εξόρμησαν από το φρούριο της Φυλής και κατέλαβαν το οχυρό του Πειραιά Εκεί αντιμετώπισαν και νίκησαν τους Τριάκοντα που κατέφυγαν στην Ελευσίνα ενώ ο Θρασύβουλος απεκατέστησε τη δημοκρατία (Σεπτέμβριος 403 πΧ)

3 τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων Πρόκειται για τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι Τριάκοντα όταν αντιμετώπιζαν τον Θρασύβουλο στις μάχες του Πειραιά Θα ήταν αφύσικο και παράλογο ο Μαντίθεος και ο αδερφός του μόλις γύρισαν από τον Πόντο να εμπλακούν σε περιπέτειες και να διακινδυνεύσουν ασχολούμενοι με την πολιτική της ταραγμένης εκείνης εποχής αναλαμβάνοντας και μέρος της ευθύνης των Τριάκοντα για τα εγκλήματά τους ενώ το τυραννικό καθεστώς κατέρεε

4ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τόν δῆμον Οι Τριάκοντα φέρονταν με ωμότητα ακόμα και σε κάθε συνεργάτη και φίλο τους αν αυτός εξέφραζε αντιρρήσεις ή επικρίσεις για την πολιτική τρομοκρατία τους Αυτό συνέβη και στον Θηραμένη ο οποίος θανατώθηκε από τον Κριτία αφού κατηγορήθηκε ως προδότης και εχθρός του καθεστώτος

Ερμηνευτική ΠροσέγγισηΟ Μαντίθεος συνεπής στην πρόθεση του λόγου του ότι laquoοὐ μετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αρχίζει να αφηγείται γεγονότα της περιόδου εκείνης που αποδεικνύουν την αλήθεια του ισχυρισμού του και κλονίζουν το κατηγορητήριο

Δηλώνει λοιπόν ότι τότε (405 - 403 πΧ) δε βρισκόταν στην Αθήνα γιατί ο πατέρας του τον είχε

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

στείλει στον Πόντο στο φίλο του βασιλιά Σάτυρο για να αποκτήσει εμπειρία στο εμπόριο σίτου Συνεπώς αφού απουσίαζε δεν μπορεί να ήταν συνεργός των Τριάκοντα και να ασκούσε δημόσιο αξίωμα δοτό μάλιστα από εκείνους

Έτσι από μακριά microόνο έζησε τα δραματικά γεγονότα που τραυμάτισαν θανάσιμα την Αθήνα

Α) την πανωλεθρία του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς (Απρίλιος 405 πΧ)

Β) την κατεδάφιση των τειχών (άνοιξη 404 πΧ)

Γ) την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα και την κατάλυση της δημοκρατίας (ΑύγουστοςΣεπτέmicroβριος 404 πΧ)

Δ) τις εγκληματικές πράξεις του καθεστώτος εκείνου (ως το Μάιο 403 πΧ)

Η απουσία του από την Αθήνα μπορεί να αποδειχτεί εύκολα microε μάρτυρες (βλ τέλος παραγρ 8)

Ο Μαντίθεος σκόπιμα και εύστοχα αναφέρεται στα γεγονότα αυτά γιατί αναμοχλεύει μνήμες υπενθυμίζοντας στους βουλευτές οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες οικεία κακά Έτσι διεγείρει αντιπαθητικά συναισθήματα κατά των κατηγόρων του που αποδεικνύονται αισχροί συκοφάντες αφού αυτός απουσίαζε από την Αθήνα τότε

Δηλώνει ακόμα και μάλιστα microε σκόπιμη ακρίβεια το χρόνο της επανόδου του πέντε μόλις μέρες πριν από το τέλος του δράματος Οι καιροί τότε ήταν ιδιαίτερα κρίσιμοι και επικίνδυνοι για τους Τριάκοντα όταν η σθεναρή αντίσταση του Θρασύβουλου προδίκαζε τη βέβαιη πτώση τους Γι αυτό θα ήταν παράλογη η ανάμειξη του Μαντίθεου στην πολιτική ζωή της Αθήνας οι κίνδυνοι ήταν ξένοι σε αυτόν όπως και τα εγκλήματα των τυράννων Τις μέρες εκείνες οι συνεργοί εγκατέλειπαν το καθεστώς που κατέρρεε γιατί προείχε η αποστασιοποίηση για την επιβίωση Και ο ίδιος δεν ήταν ανόητος να προστρέξει αρωγός του καθεστώτος όταν οι άλλοι έφευγαν

Άλλωστε όπως υποστηρίζει οι Τριάκοντα δεν είχαν εμπιστοσύνη σε όσους Αθηναίους αποδημούσαν αλλά ούτε και σε μετριοπαθείς ολιγαρχικούς πολύ περισσότερο στους έντιμους πολίτες ώστε να τους παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας Εμπιστεύονταν microόνο τους ένθερμους ομοϊδεάτες τους που συμμετείχαν έμπρακτα στα κακουργήmicroατά τους στηρίζοντας ενεργά το καθεστώς τους Γιrsquo αυτό τιμωρούσαν microε στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων και πα-λιούς συνεργάτες τους αν αυτοί διατύπωναν αντιρρήσεις και επικρίσεις για την πολιτική τους τρομοκρατία ή και τους θανάτωναν (περίπτωση Θηραμένη)

Η αναφορά του Μαντίθεου στους δίκαιους και έντιμους πολίτες (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι) είναι ιδιαίτερα εύστοχη αφού έμμεσα σ αυτούς εντάσσει και τον εαυτό του Έτσι διαχωρίζει τη θέση του από τους εγκληματίες Τριάκοντα προβάλλει τα δημοκρατικά του φρονήματα το ήθος και την αρετή του γεγονός που αποκλείει οποιαδήποτε συνεργασία μαζί τους Έτσι οι επικρίσεις του για τους Τριάκοντα συντελούν στο να κερδίσει την εύνοια των βουλευτών ενώ στοχεύουν και στην αναίρεση του κατηγορητηρίου

Η ενότητα αυτή όχι microόνο ανασκευάζει την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αλλά βοηθά και στο να αποκτήσει κανείς πραγματολογική γνώση της εποχής εκείνης καθώς υπάρχουν σοβαρά ιστορικά στοιχεία για την κοινωνική και πολιτική ζωή της Αθήνας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγουΣύμφωνα microε τους κανόνες της ρητορικής τέχνης μετά το προοίμιο ακολουθεί η διήγηση όπου ο ομιλητής αφηγείται γεγονότα που σχετίζονται microε την υπόθεση και η πίστη (απόδειξη) όπου αυτός εκθέτει τα επιχειρήματά του microε τα οποία ως κατήγορος στηρίζει την κατηγορία του ή ως κατηγορούμενος ανασκευάζει το κατηγορητήριο (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

Έτσι οι παράγρ 4-19 περιέχουν τη διήγηση αλλά και την πίστη του λόγου Ειδικότερα οι παράγρ 4-5 αναιρούν την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo οι παράγρ 6-8 ανασκευάζουν την κατηγορία ότι laquoἳππευεν ἐπί τῶν τριάκονταraquo και οι παράγρ 9-19 αποτελούν την απολογία του για όλη τη ζωή του

Οι παράγρ 4-8 αποτελούν το Α μέρος και οι παράγρ 9-19 το Β μέρος του λόγου του

laquoΗ διήγηση δεν περιλαμβάνει microόνο έκθεση γεγονότων σχετικών microε το κατηγορητήριο αλλά και γεγονότα που χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία όχι microόνο για την αναίρεση της κατηγορίας αλλά και για την προβολή της υποδειγματικής συμπεριφοράς του κατηγορουμένου στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του Έτσι η διήγηση στο μεγαλύτερο μέρος του λόγου λειτουργεί ως απόδειξηraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 80)

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος επιδιώκει να αναιρέσει την κατηγορία ότι συμμετείχε ενεργά στο τότε καθεστώς Για το σκοπό αυτό αναφέρει σχετικά γεγονότα του παρελθόντος που ασφαλώς μάρτυρες θα τα επιβεβαιώσουν και διατυπώνει εύλογες εκτιμήσεις και κρίσεις για την ταραγμένη και επικίνδυνη εκείνη εποχή (405-403 πΧ) γεγονός που έζησαν άμεσα ή έμμεσα οι βουλευτές

Τα επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo

α δηλώνει ότι την εποχή των Τριάκοντα απουσίαζε στον Πόντο κοντά στο βασιλιά Σάτυρο και ότι γύρισε στην Αθήνα πέντε μόλις μέρει πριν από την πτώση τους (sect 4 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στο μικρό αυτό διάστημα θα ήταν αφύσικο και παράλογο να συνεργαστεί με τους Τριάκοντα σε μια τόσο ρευστή και κρίσιμη περίοδο ενώ αναμενόταν η πτώση τους συμμετέχοντας σε ξένους κινδύνους (sect 5 λογικόεικός)

γ Ισχυρίζεται ότι οι Τριάκοντα παρείχαν αξιώματα μόνο σ εκείνους τους Αθηναίους που ζούσαν στην πόλη και ήταν το ίδιο με αυτούς πρόξενοι αδικημάτων και όχι σε όσους τότε αποδημούσαν και δεν ήταν ανήθικοι (sect 5 πραγματικό-λογικό )

δ Τονίζει ότι οι Τύραννοι εχθρεύονταν ακόμη και τους παλαιούς συνεργούς τους στην κατάλυση της δημοκρατίας και τους αφαιρούσαν τα πολιτικά τους δικαιώματα αν γίνονταν μετριοπαθείς και κατέκριναν την πολιτική τρομοκρατία τους Μερικούς μάλιστα τους σκότωναν όπως τον Θηραμένη (sect 5 πραγματικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων middot το πιο ισχυρό απ όλα επιχείρημα για την αθωότητα του Μαντίθεου είναι το α γιατί είναι

πραγματικό και μπορεί εύκολα να αποδειχτεί microε μάρτυρες (βλ τέλος sect 8 Ἀνάβηθι δέ microοι καί μαρτύρησον)

middot Το β ανήκει στα εικότα (βλ sect 5 εἰκός ἦν) δηλ στα εύλογα πιθανά και αληθοφανή (βλ σχολ

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

βιβλ άνω σελ 13) Και η κοινή λογική μπορεί να το αποδεχτεί και ως πραγματικό

middot Μεγάλη επίσης πειστικότητα έχουν τα επιχειρήματα γ και δ γιατί microε αυτά ο κατηγορούμενος υπενθυμίζει στους βουλευτές γεγονότα που είχαν ζήσει ή γνώριζαν Άλλωστε από την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα (404 πΧ) ως τη δοκιμασία αυτή (περ 390 πΧ) λίγα χρόνια είχαν περάσει και το ψήφισμα της αμνηστίας από τον Θρασύβουλο (403 πΧ) δε θα είχε εξασθενίσει και τη μνήμη των βουλευτών

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται πειθαρχικός στις αποφάσεις του πατέρα του microε εμπορικά ενδιαφέροντα αλλά και νοσταλγός της πατρίδας του Ακόμα φαίνεται ρεαλιστής και συνετός αφού στην ταραγμένη εποχή της επιστροφής του στην Αθήνα απόφευγε να συμμετάσχει στην πολιτική αναλαμβάνοντας ξένους κινδύνους Επίσης έμμεσα εμφανίζεται ως πολίτης ενάρετος που δε διέπραξε κανένα κακούργημα (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι)

β Το ήθος των κατηγόρων Παρουσιάζονται έμμεσα ως μοχθηροί αναξιόπιστοι και συκοφάντες αφού στήριξαν το κατηγορητήριό τους σε ψευδή στοιχεία που καταρρέουν από τα γεγονότα

γ Το ήθος των Τριάκοντα τυράννων Το ήθος τους είναι αρνητικό αφού οι Τριάκοντα ήταν φανατισμένοι ολιγαρχικοί και αρχομανείς Αθηναίοι Γιrsquo αυτό και οι πράξεις τους ήταν αποδεδειγμένα εγκληματικές Έτσι

συμμετείχαν στην κατεδάφιση των microακρών τειχών

κατέλυσαν τη δημοκρατία

δημιούργησαν επικίνδυνες καταστάσεις για τον εαυτό τους και για τους συμπολίτες τους

προκάλεσαν εμφύλιες διαμάχες

προσέφεραν δημόσια αξιώματα στους κακούργους μόνο

τιμωρούσαν ακόμα και τους μετριοπαθείς ολιγαρχικούς και συνεργούς τους αν επέκριναν την πολιτική τρομοκρατίας που εφάρμοζαν

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και αποστροφή προς τους κατηγόρους του αφού θέλησαν να συκοφαντήσουν έναν αθώο συμπολίτη τους Και τα συναισθήματα αυτά τα ενισχύει καθώς υπενθυμίζει οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες τους από την εποχή των Τριάκοντα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sect 6 ndash 7

sect6Και έπειτα βέβαια είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στην τάξη των ιππέων από την (ξύλινη) πινακίδα Γιατί σ αυτήν (την πινακίδα) δεν είναι γραμμένοι βέβαια πολλοί απ αυτούς που παραδέχονται ότι ήταν ιππείς ενώ είναι καταγραμμένοι μερικοί από εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα Αλλά εκείνος (ο κατάλογος της πινακίδας) είναι πολύ μεγάλη απόδειξη Όταν δηλαδή ξαναγυρίσατε στην πατρίδα αποφασίσατε με ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι κατάλογο των ιππέων για να εισπράξετε πίσω το επίδομα απ αυτούς

sect7Κανείς λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους ούτε ότι παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι επέστρεψα τη χρηματική προκαταβολή Και όμως είναι εύκολο σ όλους να καταλάβουν αυτό ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να τιμωρούνται οι ίδιοι αν δεν αποκάλυπταν αυτούς που είχαν λάβει τη χρηματική προκαταβολή Επομένως θα μπορούσατε να πιστεύετε σ εκείνους τους καταλόγους (των φυλάρχων) πολύ πιο δίκαια παρά σ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) Γιατί απ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) ήταν εύκολο σ όποιον ήθελε να σβηστεί το όνομά του ενώ σ εκείνους (στους καταλόγους των φυλάρχων) ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι που υπηρέτησαν ως ιππείς

Πραγματολογικά στοιχείαἐκ τοῦ σανιδίου Ήταν μια ξύλινη πινακίδα αλειμμένη με γύψο εκτεθειμένη σε κοινή θέα Σε αυτήν αναγράφονταν α) δημόσιες ανακοινώσεις β) υποθέσεις που θα εκδικάζονταν γ) νόμοι για ψήφιση δ) τα ονόματα των οφειλετών του δημοσίου Επίσης είχαν αναγραφεί και τα ονόματα αυτών που υπηρέτησαν ως ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα Ανάμεσα σε αυτά ήταν και το όνομα του Μαντίθεου γεγονός που αποτελούσε για τους κατήγορούς του τη μοναδική απόδειξη ότι συνεργάστηκε με τους Τριάκοντα

ἐπειδή κατήλθετε Πολλοί από τους δημοκρατικούς όταν οι Τριάκοντα πήραν την εξουσία (ΑύγΣεπτ 404 πΧ) από φόβο έφυγαν από την Αθήνα και ζήτησαν άσυλο στα Μέγαρα τη Θήβα το Άργος τον Πόντο ή και σε άλλα μέρη Αργότερα εντάχτηκαν στο στρατό του Θρασύβουλου πολέμησαν τους τυράννους και γύρισαν από την εξορία στην πατρίδα τους μετά την πτώση του καθεστώτος (Μάιος 403 πΧ)

ἐψηφίσασθε τούς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας Οι φύλαρχοι (= αρχηγοί των φυλών) ήταν δέκα όσες και οι φυλές από την καθεμιά εκλεγόταν ένας ως εκπρόσωπος της φυλής του Επικεφαλής όλων ήταν δύο ίππαρχοι (αντίστοιχοι αρχηγοί των οπλιτών ήταν οι ταξίαρχοι ενώ οι δέκα στρατηγοί διοικούσαν όλους τους ιππείς και τους οπλίτες) Οι φύλαρχοι παρέδιδαν στη Βουλή κατάλογο των Αθηναίων που ήταν υποχρεωμένοι να ιππεύσουν (βλ ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας)

Αυτοί συνέταξαν κατ εντολή της Βουλής μετά την πτώση των Τριάκοντα και τον κατάλογο των ιππέων εκείνων που στήριξαν τότε το καθεστώς και που εισέπραξαν την κατάστασιν Βέβαια από τον Θρασύβουλο είχε δοθεί αμνηστία και στους ιππείς αυτούς αλλά για τιμωρία τους όφειλαν να επιστρέψουν την κατάστασιν που είχαν πάρει από το δημόσιο (βλ ἳνα τάς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν = παρά τῶν ἱππευσάντων) Και αυτός ήταν ο σκοπός της σύνταξης του τελευταίου καταλόγου Αν μάλιστα οι φύλαρχοι παρέλειπαν κάποια ονόματα ιππέων τότε ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν οι ίδιοι την κατάστασιν (βλ ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις αὐτοῖς ζηmicroιοῦσθαι)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

τάς καταστάσεις Κατάσταση ήταν το επίδομα που έπαιρναν οι ιππείς από το δημόσιο για τα πρώτα τους έξοδα και κυρίως για την αγορά και τη συντήρηση του ίππου τους αφού φυσικά προηγουμένως laquoδοκιμάζοντανraquo (= εγκρίνονταν ως ιππείς) από τη Βουλή

Σε δύο περιπτώσεις οι ιππείς επέστρεφαν την κατάστασιν

Όταν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι προφανώς γιατί αυτοί αφού είχαν εισπράξει το επίδομα για διάφορους λόγους δεν υπηρέτησαν ως ιππείς

Όταν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας διαλύθηκε το σώμα εκείνο των ιππέων που υπηρέτησαν τους Τριάκοντα αυτοί οι ιππείς υποχρεώνονταν να επιστρέψουν το επίδομα

Σηmicro Υπάρχει όμως και η άποψη ότι η laquoκατάστασιςraquo δεν επιστρεφόταν ποτέ από τους ιππείς γιατί δινόταν για συγκεκριμένο σκοπό Η μόνη εξαίρεση που έγινε ήταν για τους ιππείς των Τριάκοντα γιατί προφανώς οι δημοκρατικοί Αθηναίοι μετά την πτώση της τυραννίας δεν αναγνώρισαν ως υπηρεσία προς την πατρίδα τη συνεργασία εκείνων των ιππέων microε τους Τριάκοντα Γι αυτό επιβλήθηκε σ αυτούς microόνο για τιμωρία τους η επιστροφή του επιδόματος

τοῖς συνδίκοις Ήταν άρχοντες συνήγοροι που διορίζονταν από το δημόσιο στα δικαστήρια εκπροσωπούσαν το συμφέρον της πόλης και αγωνίζονταν γι αυτό Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας παρίσταντο σε δίκες που αφορούσαν τη δήμευση περιουσιών από τους Τριάκοντα και microε τις παρεμβάσεις τους εξομάλυναν τις διαφορές ανάμεσα στο δημόσιο και στους αδικημένους πολίτες Έτσι και αυτοί συντελούσαν στην εδραίωση της δημοκρατίας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Η διδακτική ενότητα (sectsect6-7) είναι η συνέχεια της διήγησης - πίστηςαπόδειξης του λόγου Αναφέρεται και αυτή στην άρση της κατηγορίας κατά του Μαντίθεου ότι laquoίππευεν επι των Τριάκονταraquo Κεντρικά της σημεία είναι τα εξής

το σανίδιον

ο κατάλογος των ιππέων που συνέταξαν οι Φύλαρχοι

η laquoκατάστασιςraquo και η laquoἀνάπραξιςraquo

η ευθύνη των φυλάρχων και των συνδίκων

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει την αναγραφή του ονόματός του στο laquoσανίδιονraquo ανάμεσα στα άλλα ονόματα των ιππέων που στήριξαν τους Τριάκοντα Και επειδή δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός της αναγραφής επιδιώκει να μειώσει την αξιοπιστία του στοιχείου αυτού επικαλούμενος τον κατάλογο των φυλάρχων ως το microόνο τεκμήριο της αλήθειας Όμως υποστηρίζει την αθωότητά του όχι τόσο microε πραγματικά αλλά microε λογικά επιχειρήματα microε εικότα και ενθύμημα (Βλ επιφυλάξεις μετά την αξιολόγηση των επιχειρημάτων)

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Δεν είναι αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του η αναγραφή και του δικού του ονόματος στο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σανίδιον γιατί

πολλοί από αυτούς που ομολογούν ότι ήταν ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα δεν αναγράφονται

μερικοί που τότε αποδημούσαν όπως αυτός είναι γραμμένοι (sect 6 πραγματικό-λογικό)

β Εγκυρότατο μέσο ελέγχου της αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που υπέβαλλαν οι Φύλαρχοι στη Βουλή γιατί σύμφωνα microε αυτόν έπρεπε οι ιππείς να επιστρέψουν στο δημόσιο το σχετικό επίδομα που είχαν πάρει στην αρχή της θητείας τους σε περίπτωση παράλειψης κάποιου ονόματος επιβαρύνονταν οικονομικά οι ίδιοι οι φύλαρχοι (sectsect 6-7 πραγματικό-λογικό)

γ Το δικό του όνομα δε συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο αυτό

οι σύνδικοι δε στράφηκαν εναντίον του για την laquoἀνάπραξινraquo

ο ίδιος δεν επέστρεψε στο δημόσιο καμιά κατάστασιν (sect 7 πραγματικό λογικό ενθύμημα)

δ Για την εύρεση της αλήθειας πρέπει να στηρίζεται κανείς περισσότερο στον κατάλογο παρά στο σανίδιον γιατί

ο κατάλογος ήταν υπεύθυνο και αξιόπιστο έργο των φυλάρχων

το σανίδιον επιδεχόταν αφαιρέσεις και προσθήκες ονομάτων (sect 7 πραγματικό-λογικό )

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται πραγματικά και πειστικά (δεν είναι όμως και αδιάσειστα βλ επιφυλάξεις)

Έτσι το σανίδιον (βλ α δ επιχειρ) πράγματι δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του κατηγορουμένου γιατί

δεν αναγράφονταν σ αυτό όλα τα ονόματα των ιππέων στην εποχή των Τριάκοντα και microόνο αυτά (sect 6)

εύκολα θα έσβηνε κανείς το δικό του όνομα ή θα πρόσθετε άλλο αφού το σανίδιον βρισκόταν σε κοινή θέα και δεν το φύλασσε κανένας υπεύθυνος (sect 7)

Αντίθετα ο κατάλογος (βλ β δ επιχειρ) αποτελούσε αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο γιατί

δέσμευε και τους ιππείς (θα επέστρεφαν το επίδομα) και τους βουλευτές (οικονομική επιβάρυνση για παράλειψη ονομάτων) - βλ sectsect 6-7

συντασσόταν ασφαλώς microε ιδιαίτερη προσοχή και φυλασσόταν στα αρχεία του κράτους αφού ήταν δημόσιο έγγραφο και αφορούσε πολιτικό ζήτημα Γιrsquo αυτό δεν επιδεχόταν παραποιήσεις και πλαστογραφίες (sect 7)

Τέλος ιδιαίτερα σοβαρό είναι το γ επιχείρημα αφού microε αυτό ο Μαντίθεος αίρει τις όποιες αμφισβητήσεις και αποδεικνύει την αθωότητά του (sect 7)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις - Αντιστροφή της αξιοπιστίας των δύο τεκμηρίων (σανιδίου - καταλόγου) Κάποιοι κακόπιστοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής

α Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα Η νόθευση ήθελε πολλή ώρα και το δράστη κάποιος θα τον έβλεπε και θα τον κατήγγειλε Φυσικά η πολιτεία θα τον τιμωρούσε αυστηρά και θα αποκαθιστούσε την αλήθεια Συνεπώς το σανίδιον είναι έγκυρο και αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του κατηγορουμένου

β Ο κατάλογος ήταν βέβαια δημόσιο και φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε και αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του κατηγορουμένου microόνο και microόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του Γιατί ίσως τους ξέφυγε ή σκόπιμα το παρέλειψαν αφού ήταν άνθρωποι και αυτοί Εξάλλου τίποτε δεν απέκλειε παρέμβαση κάποιων ισχυρών προσώπων ή πλαστογράφων ή και σύνταξη νέου ακόμα καταλόγου

γ Μπορεί πάλι το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι γιατί δεν ήταν ιππέας των Τριάκοντα αλλά γιατί δεν πήρε τότε την laquoκατάστασινraquo είτε επειδή ήταν εύπορος είτε επειδή δεν υπήρχαν χρήματα στο δημόσιο ταμείο

δ Άλλωστε οι φύλαρχοι δεν κατέθεσαν ότι ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας απλώς δεν έγραψαν στον κατάλογο και το δικό του όνομα ανάμεσα στους άλλους οφειλέτες ιππείς Έτσι η μαρτυρία τους έχει οικονομικό microόνο χαρακτήρα και δεν αφορά την ιδιότητά του κατά τη στρατιωτική του θητεία ούτε και το πολιτικό του αδίκημα

ε Τέλος και το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του (ἐmicroέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν ) είναι η κατακλείδα ενός ενθυμήματος που από τη φύση του δε δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό (microε τυπική εγκυρότητα και αλήθεια)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Στην ενότητα αυτή η ηθοποιία αναφέρεται στον Μαντίθεο και στους κατηγόρους του

α Το ήθος του Μαντίθεου Οι ηθικές αρετές του έμμεσα microόνο διακρίνονται ενώ κυρίως φαίνεται η πνευματική του ευστροφία Έτσι παρουσιάζεται δεινός στην επιχειρηματολογία του αφού αξιοποιεί το ενοχοποιητικό γι αυτόν τεκμήριο του σανιδίου μειώνοντας την αξιοπιστία του Με σύνεση αποφεύγει σκόπιμα να αναφέρει συγκεκριμένα ονόματα ή να καλέσει μάρτυρες του αρκούν οι εντυπώσεις που δημιουργεί Παράλληλα microε επιμονή υποδεικνύει το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας προβάλλοντας την εγκυρότητα του καταλόγου Έτσι το 13 της απολογίας του αφορά το σανίδιον και τα 23 τον κατάλογο ενώ οι κρίσεις του αντίστοιχα είναι αρνητικές και θετικές Όλη η συλλογιστική του πορεία φαίνεται ικανή να συμπαρασύρει microε το ρέοντα ρυθμό της τους βουλευτές και να τους πείσει για την αθωότητά του

β Το ήθος των κατηγόρων Εμφανίζονται από τον κατηγορούμενο επιπόλαιοι αφελείς και ανόητοι (βλ εὔηθές ἐστιν) αφού το κατηγορητήριό τους στηρίζεται στο σαθρό κατά την κρίση του αποδεικτικό στοιχείο του σανιδίου και είναι σαθρό γιατί καταρρέει από microόνο του από το γεγονός του καταλόγου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΠΡΟΟΙΜΙΟ 1 -3

sect1Κύριοι βουλευτές αν δε γνώριζα καλά ότι οι κατήγοροι θέλουν να με βλάψουν με κάθε τρόπο θα τους χρωστούσα μεγάλη ευγνωμοσύνη γι αυτή την κατηγορία Γιατί νομίζω ότι για όσους έχουν συκοφαντηθεί άδικα αυτοί είναι αίτιοι πολύ μεγάλων αγαθών που θα τους ανάγκαζαν να λογοδοτήσουν για τις πράξεις της ζωής τους

sect2Γιατί εγώ έχω τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη στον εαυτό μου ώστε έχω την ελπίδα και αν κάποιος τυχαίνει να συμπεριφέρεται άσχημα και εχθρικά σε μένα όταν με ακούσει να μιλάω για όσα έχω κάνει ότι θα αλλάξει γνώμη και θα με θεωρήσει πολύ καλύτερο στο μέλλον

sect3Έχω λοιπόν την αξίωση κύριοι βουλευτές να μην ωφεληθώ σε τίποτα περισσότερο αν σας αποδείξω μόνο αυτό ότι δηλαδή διάκειμαι ευνοϊκά προς το τωρινό (δημοκρατικό) πολίτευμα και ότι έχω αναγκαστεί να συμμετέχω στους ίδιους κινδύνους με σας Αν όμως φαίνομαι να έχω ζήσει και σχετικά με τα υπόλοιπα με μέτρο και πολύ διαφορετικά από τη φήμη (που επικρατεί) και αντίθετα από τις διαδόσεις των αντιπάλων (μου) σας παρακαλώ εμένα να εγκρίνετε για βουλευτή ενώ αυτούς να τους θεωρείτε ότι είναι φαύλοι Αρχικά λοιπόν θα αποδείξω ότι δεν ανήκα στην τάξη των ιππέων ούτε ζούσα στην πατρίδα κατά την περίοδο των τριάντα τυράννων ούτε συμμετείχα ενεργά στο πολίτευμα (που ίσχυε) τότε

Πραγματολογικά Στοιχεία

1 βουλή Πρόκειται για τη Βουλή των πεντακοσίων θεσμό που καθιερώθηκε από τον Κλεισθένη (508-507 π Χ) Οι δέκα φυλές της Αθήνας τον Ιούλιο Αύγουστο κάθε χρόνο εξέλεγαν 1000 πολίτες (100 η καθεμιά) για το αξίωμα του βουλευτή από αυτούς κληρώνονταν τελικά οι 500 που χωρίζονταν σε 10 τμήματα Πενήντα βουλευτές κάθε φορά γίνονταν πρυτάνεις ένα είδος κυβέρνησης για το 110 της διάρκειας του έτους (βλ σχολ βιβλ σελ 136) Στο διάστημα αυτό έμεναν και σιτίζονταν δωρεάν στη Θόλο κυκλικό κτήριο της αγοράς και ρύθμιζαν σοβαρότατα ζητήματα της πολιτείας Μετά το τέλος της θητείας τους που ήταν ενιαύσια λογοδοτούσαν για το έργο τους

Οι προϋποθέσεις για την εκλογή των βουλευτών ήταν οι εξής

middot να είναι γνήσιοι Αθηναίοι πολίτες και ηλικίας άνω των 30 ετών

middot να έχουν κάποια πολιτική εμπειρία από τις συνελεύσεις των δήμων τους

middot να διαθέτουν δημοκρατικά φρονήματα

middot να έχουν ήθος στην ιδιωτική και δημόσια ζωή

middot Κάθε εκλεγμένος βουλευτής προτού ασκήσει το βουλευτικό του αξίωμα έπρεπε να υποστεί τη δοκιmicroασία από την προηγούμενη Βουλή που έκρινε αν ήταν άξιος γι αυτό (βλ σχόλιο 5)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Έργο της βουλής Οι βουλευτές είχαν νομοθετική δικαστική διοικητική και θρησκευτική εξουσία Έτσι

middot κατάρτιζαν τα προβουλεύmicroατα δηλ τις εισηγήσεις για κάθε υπόθεση και τα προσχέδια των νόμων που θα υποβάλλονταν στην Εκκλησία του δήμου για συζήτηση έγκριση ή απόρριψη (= κύριο έργο της Βουλής)

middot ήταν υπεύθυνοι για τη δοκιmicroασία των αρχόντων

middot ασκούσαν έλεγχο στις αιτήσεις των ἀδυνάτων (= αναπήρων) για τη χορήγηση επιδομάτων

middot υποδέχονταν τους πρέσβεις των άλλων πόλεων και τους παρουσίαζαν στην Εκκλησία του δήμου

middot επέβλεπαν και έκριναν όλες σχεδόν τις αρχές της πολιτείας

middot επόπτευαν τα δημόσια οικονομικά αλλά και την εσωτερική και εξωτερική πολιτική

middot είχαν ακόμα και κάποιες θρησκευτικές αρμοδιότητες (βλ σχολ βιβλ σελ 84)

Ενώπιον λοιπόν πενήντα βουλευτών εκδικάζεται (392-389 πΧ) και η υπόθεση του Μαντίθεου

2 καὶ εἴ τις πρός με τυγχάνει ἀηδῶς [ἢ κακῶς] διακείμενος Φαίνεται ότι τον Μαντίθεο τον αντιπαθούσαν κάποιοι συμπολίτες του για τα αριστοκρατικά του φρονήματα αλλά και για την εξωτερική του εμφάνιση (ενδυμασία κόμη) που θύμιζε συμπεριφορά των λακωνιζόντων (βλ sectsect 18-19)

3 ἠνάγκασμαι τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν Ο Μαντίθεος δεν αναφέρεται στους κινδύνους που διέτρεξαν οι εξόριστοι Αθηναίοι δημοκρατικοί στην εποχή των Τριάκοντα (404-403 πΧ) αφού τότε απουσίαζε στον Πόντο (βλ sect 4)middot αναφέρεται σε γεγονότα του Κορινθιακού πολέμου (395-387 πΧ) μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας από τον Θρασύβουλο

4 οὐχ ἵππευον ἐπὶ τῶν τριάκοντα Οι ιππείς 1000 περίπου άνδρες από πλούσιες και αριστοκρατικές κυρίως οικογένειες υπηρέτησαν πιστά τους Τριάκοντα και τους στήριξαν στην επιβολή του καθεστώτος Ήταν φανατισμένοι και γι αυτό ο λαός τους μίσησε Το όνομα του Μαντίθεου είχε συμπεριληφθεί στον κατάλογο των ιππέων αυτών (βλ sect 6) γεγονός στο οποίο στήριξαν οι κατήγοροι του τις επικρίσεις τους ότι δε διέθετε δημοκρατικό ήθος

middot Η θέση της ενότητας ως προς τη δομή του λόγου (βλ σχολ βιβλ σελ 1880)

Η διδακτική ενότητα (sectsect 1-3) αποτελεί το Προοίμιο του λόγου Οι στόχοι τους οποίους ο Μαντίθεος επιδιώκει να επιτύχει (όπως άλλωστε γίνεται και σε κάθε προοίμιο) είναι οι εξής α Η ευμάθεια δηλ η ενημέρωση των βουλευτών ακροατών σχετικά με το σε βάρος του κατηγορητήριο και με το σκοπό για τον οποίο εκφωνείται ο λόγος Κατά τον Αριστοτέλη η ευμάθεια είναι ο κυριότερος στόχος κάθε προοιμίου (Ρητορική 1415a 22)

β Η εύνοια των βουλευτών (captatio benevolentiae) προς το πρόσωπό του καθώς μειώνει ηθικά τους κατηγόρους του προβάλλει το δικό του ήθος και ικανοποιεί τη βουλή

γ Η πρόσεξις δηλ η διέγερση της προσοχής των βουλευτών

middot

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος με την απολογία του επιδιώκει τα εξής

1 Να ανασκευάσει τις κατηγορίες εις βάρος του παρουσιάζοντάς τες ψευδείς και ανυπόστατες αποτέλεσμα της κακοήθειας και της συκοφαντικής διάθεσης των εχθρών του

2 Να προβάλει την πίστη και την αφοσίωσή του στη δημοκρατία (δήλωση νομιμοφροσύνης) αφού συμμετείχε στους αγώνες για την εδραίωσή της

3 Να καταδείξει το ήθος του γενικά στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του

=raquo Κοινή συνισταμένη όλων αυτών είναι να πείσει κατά τη δοκιμασία του τους βουλευτές ότι πρέπει να ασκήσει το βουλευτικό του αξίωμα προς όφελος της πόλης του Γι αυτό χρησιμοποιεί τις άτεχνες και κυρίως τις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

middot Τα επιχειρήματα στο προοίμιο Ο Μαντίθεος α Ευγνωμονεί σχεδόν τους κατηγόρους του γιατί του δίνουν την ευκαιρία να απολογηθεί για τις πράξεις της ζωής του (sect 1 λογικό-ψυχολογικό)

β Υποστηρίζει ότι το κατηγορητήριο είναι συκοφαντίες εις βάρος του και αποτέλεσμα κακότητας η απολογία του θα το αποδείξει αυτό και θα μεταστρέψει την όποια αντιπάθεια στο πρόσωπό του σε συμπάθεια και εκτίμηση (sectsect 1-2 λογικό-ψυχολογικό)

γ Δηλώνει ότι είναι αφοσιωμένος στη δημοκρατία (δήλωση νομιμοφροσύνης) και ότι συμμετείχε στους ίδιους κινδύνους στους οποίους και οι βουλευτές (sect 3 πραγματικό)

δ Τονίζει ότι η ζωή του είναι μετρημένη και κόσμια χωρίς ακρότητες και πάθη όπως δηλ απαιτεί η δημοκρατία (sect 3 πραγματικό-λογικό)

ε Ισχυρίζεται ότι το τριπλό κατηγορητήριο δεν ισχύει γιατί

1 δεν υπηρέτησε στην τάξη των ιππέων

2 δεν ήταν στην Αθήνα την εποχή των Τριάκοντα

3 δε συμμετείχε στο τότε τυραννικό καθεστώς (sect 3 πραγματικό)

middot Αξιολόγηση των επιχειρημάτων

Τα επιχειρήματα (α) και (β) δημιουργούν βέβαια εντυπώσεις και συντελούν στην laquoεύνοια και πρόσεξηraquo των βουλευτών αλλά ακόμη δεν τους πείθουν ότι ο Μαντίθεος είναι άξιος να ασκήσει το βουλευτικό του αξίωμα

Αντίθετα τα επιχειρήματα (γ) και (δ) φαίνονται πιο πειστικά γιατί αναφέρονται στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του κατηγορουμένου σε γεγονότα των οποίων οι Αθηναίοι είχαν άμεση αντίληψη Η δήλωση του Μαντίθεου δεν μπορεί να είναι μόνο λόγια ασύμβατα με την αλήθεια γιατί η πραγματικότητα εύκολα θα ανέτρεπε τον ισχυρισμό του αυτόν

Σημαντικότερο όμως είναι το (ε) επιχείρημα που παρουσιάζει συνοπτικά το κατηγορητήριο Με την προδήλωσή του ο Μαντίθεος υπόσχεται να το αναιρέσει και να καταδείξει το δημοκρατικό του ήθος

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τα ρητορικά ήθηΕιδικότερα στο προοίμιο τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον ομιλητή στους κατηγόρους και στους βουλευτέςακροατές

Α Το ήθος του ομιλητή κατηγορουμένου Ο Μαντίθεος εμφανίζεται ανεξίκακος και σχεδόν ευγνώμων απέναντι στους κατηγόρους του θύμα της κακίας και της συκοφαντικής τους διάθεσης ως πολίτης που έχει αυτογνωσία αποφασιστικότητα και αυτοπεποίθηση που πιστεύει στη δημοκρατία και αγωνίστηκε γι αυτήν που διακρίνεται για τη μετριοπάθεια και τη σύνεση στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του Έτσι γίνεται συμπαθής στους βουλευτές κερδίζει τις εντυπώσεις και προδιαθέτει τους ακροατές ευμενώς απέναντί του

Β Το ήθος των κατηγόρων Αυτοί παρουσιάζονται ως κακοήθεις και συκοφάντες ως άνθρωποι που κινούνται από ταπεινά κίνητρα αφού επιζητούν με κάθε τρόπο να βλάψουν έναν πολίτη δημοκρατικό και ενάρετο Είναι επικίνδυνοι γιατί αντιδρούν στην αξιοσύνη και αποτρέπουν από τα κοινά κάποιον που φιλοδοξεί να βοηθήσει την πολιτεία ασκώντας το βουλευτικό του αξίωμα Έτσι φαίνονται ότι δεν έχουν ήθος και γι αυτό το κατηγορητήριό τους είναι αναξιόπιστοι γεγονός που προϊδεάζει αρνητικά τους βουλευτές

Γ Το ήθος των βουλευτώνακροατών Οι βουλευτές έμμεσα εμφανίζονται πατριώτες και θερμοί υπερασπιστές της δημοκρατίας αφού αγωνίστηκαν για την εδραίωσή της εναντίον των εχθρών της στον Κορινθιακό πόλεμο Ο Μαντίθεος αναφερόμενος σ αυτή την αρετή τους τη φιλοπατρία τους κολακεύει και τους ικανοποιεί ενώ κερδίζει και την εύνοιά τους (βλ τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν) Εκπροσωπούν θεσμό σεβαστό στους πολίτες (βλ δέοmicroαι ὑmicroῶν) και αποτελούν και αυτοί εγγύηση για την ομαλή λειτουργία της πολιτείας

middot Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Είναι οι συγκινησιακές καταστάσεις και φορτίσεις τα πάθη = τα συναισθήματα) που δημιουργεί ο ρήτορας στους ακροατές με το λόγο του τα λεγόμενα laquoσυμπαθητικά και αντιπαθητικάraquo συναισθήματα Με αυτά επηρεάζει θετικά ή αρνητικά τις ψυχές τους ώστε να αποφασίσουν περισσότερο συναισθηματικά παρά λογικά Τα πάθη ανήκουν στις έντεχνες πίστεις και ασκούν καταλυτικό ρόλο στην αποδεικτική διαδικασία για την επίτευξη της πειθούς καθώς ο ρήτορας προσπαθεί να μεταγγίσει στους ακροατές τα συναισθήματα που κυριαρχούν στη δική του ψυχή (οργή αγανάκτηση φιλία μίσος οίκτο ντροπή φόβο φθόνο ) (Αριστοτ Ρητορ 1378 - βλ και σχολ βιβλίο σελ 20)

Στο προοίμιο του λόγου του ο Μαντίθεος

α Διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση εναντίον των κατηγόρων του που από κακία έχθρα και συκοφαντική διάθεση θέλουν να τον βλάψουν με κάθε τρόπο δημιουργεί στους ακροατές σοβαρές αμφιβολίες για την ειλικρίνεια των προθέσεων και των κινήτρων που παρορμούν τους αντιπάλους του και κλονίζει έτσι την εγκυρότητα και την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους

β Ακόμα εμπνέει στους δικαστές την εκτίμηση και το θαυμασμό στο πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται ως πολίτης σοβαρός και με αυτοπεποίθηση φιλόπατρις και ενάρετος μετριοπαθής και κόσμιος

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ Τέλος δημιουργεί ικανοποίηση και ευαρέσκεια στους βουλευτές επειδή προβάλλει την αγωνιστική τους διάθεση για τη δημοκρατία

Έτσι τα ρητορικά πάθη όπως τα επιχειρήματα και τα ρητορικά ήθη στοχεύουν στην ανασκευή του κατηγορητηρίου

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 χάριν εἶχον Ποια εντύπωση επιθυμεί να δημιουργήσει ο ομιλητής

2 ldquoἡγοῦμαι γὰρhellip αἰτίουςrdquo Τι παράδοξο υπάρχει στη φράση αυτή

3 ἀναγκάζωσιν Τι υπογραμμίζει με τη λέξη αυτή ο Μαντίθεος

4 Με ποιες λέξεις διαγραφει ο Λυσίας το ήθος του πελάτη του

5 Ποιος ήταν ο ρόλος της Βουλής την εποχή του Λυσία

6 Ποια σημεία του προοιμίου επιβεβαιώνουν την αντίληψη του ομιλητή για τη μεταστροφή της γνώμης των βουλευτών Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας

7 Ἀξιῶ δὲ πολιτείας Ποια είναι η θέση του χωρίου στη δομή του λόγου

8Σε ποιο σημείο ο Μαντίθεος προβάλλει το ανεπίληπτο του ήθους του

9 Το προοίμιο πρέπει να περιέχει την κεντρική ιδέα του λόγου Ισχύει αυτό στο συγκεκριμένο λόγο και ποιο σκοπό εξυπηρετεί

10 Ποια ήταν τα βασικά στοιχεία στα οποία φαίνεται να επιχειρεί ο Μαντίθεος να στηρίξει τις αποδείξεις του

11 οὐδ οὐδὲ Ποια είναι η σημασία τους στη λειτουργία του λόγου

12 Τα ρητορικά ήθη διακρίνονται

α) Στο ήθος του λέγοντος που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του

β) Στο ήθος του ακροατή που είναι επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του

γ) Στο ήθος του αντιπάλου που είναι επιδίωξη του λέγοντος να μειώσει τον αντίπαλό του

Να εντοπίσετε και να αναλύσετε τα ρητορικά ήθη στο προοίμιο του λόγου

13 Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη οι γενικότεροι σκοποί που εξυπηρετεί το προοίμιο του δικανικού λόγου είναι η εύνοια η προσοχή και η κατατόπιση του ακροατηρίου

α) Να εντοπίσετε τα συγκεκριμένα στοιχεία του κειμένου που αναφέρονται σ αυτούς τους σκοπούς

β) Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

Oslash ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ 1 laquoἡγοῦμαιraquo να προσδιορίσετε τις δύο σημασίες του ρήματος και να γράψετε από ένα παράδειγμα για καθεμιά

2 Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε ουσιαστικά και επίθετα με β συνθετικό το ρ πράττω και παραγωγικές καταλήξεις -ος -ία -τος -η και να δηλώσετε τη σημασία τους

3 εὔνους lt εὖ + νοῦς lt εὔνοια a να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε λέξεις αλλάζοντας το α συνθετικό όπως στο παράδειγμα εύνοια 4 υπόνοια

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 ἀποφέρω Να γράψετε στα νέα ελληνικά τρία παράγωγα απλά ή σύνθετα από καθένα θέμα του ρήματος φέρω θ φερ- φορ- ενεκ- και ένα σύνθετο από το θ φωρ-

5 laquoδιάκειμαιraquo Να αντικαταστήσετε την πρόθεση laquoδιάraquo με τις προθέσεις κατά επί παρά εν από υπό και να σχηματίσετε στη νέα ελληνική σύντομες προτάσεις ή φράσεις με τα ρήματα αυτά ή παράγωγά τους όπου θα φαίνεται η σημασία τους πχ επίκειμαι η επικείμενη συνάντηση των αρχηγών των κρατών 6 laquoβούλομαιraquo laquoβουλεύομαιraquo Ποια η σημασία του καθενός ρήματος Ποια είναι η διαφορά του ρήματος βούλομαι από το ρήμα (ἐ)θέλω

7 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις παράγωγες ή ομόρριζές της στη στήλη Β γράφοντας μπροστά από κάθε γράμμα τον ή τους αριθμούς από τη στήλη Β

Α Β

1 ρήση

2 ποίηση

3 φάσμα

4 βιώσιμος

5 πράγμα

6 ευεξία

7 πράκτωρ

8 ρήμα

9 βίωμα

10 φανός

11 έξις

12 αβίωτος

13 σχεδόν

14 ποίημα

15 λέσχη

16 βιώνω

17 άπραγος

α) βιόω -ῶ

β) ἔχω

γ) ποιῶ

δ) λέγω

ε) φαίνομαι

στ) πράττω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect4 -5

sect4Ο πατέρας δηλαδή πριν από τη συμφορά στον Ελλήσποντο μας έστειλε στο Σάτυρο που ήταν βασιλιάς του Πόντου για να ζήσουμε (εκεί) με ορισμένο τρόπο και ούτε ζούσαμε (εδώ) στην πατρίδα όταν γκρεμίζονταν τα τείχη ούτε όταν άλλαζε το πολίτευμα αλλά επιστρέψαμε πέντε μέρες νωρίτερα προτού όσοι βρίσκονταν στη Φυλή να επανέλθουν από την εξορία στον Πειραιά

sect5Και πράγματι ούτε ήταν φυσικό να θέλουμε να μετέχουμε σε ξένους κινδύνους επειδή είχαμε φτάσει σε τέτοια κρίσιμη στιγμή ούτε εκείνοι φαίνεται να είχαν τέτοια γνώμη ώστε να παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας και σ εκείνους που ήταν μακριά από την πατρίδα τους και σ αυτούς που δε διέπραξαν κανένα αδίκημα αλλά περισσότερο στερούσαν τα πολιτικά δικαιώματα από εκείνους που μαζί τους κατέλυσαν τη δημοκρατία

Πραγματολογικά στοιχεία1 πρό τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς Πρόκειται για τη συντριβή των Αθηναίων από τους Λακεδαιμόνιους (Απρίλης 405 πΧ) στους Αιγός Ποταμούς Τότε ο νικητής Λύσανδρος κατέλαβε με αιφνιδιαστική επίθεση όλο σχεδόν τον Αθηναϊκό στόλο που αποτελούνταν από 180 πλοία (σώθηκαν μόνο 9) και έσφαξε όλους τους αιχμαλώτους Αθηναίους (3000-4000 άτομα)

2 τούς ἀπό Φυλῆς 1000 περίπου δημοκρατικοί εξόριστοι οι περισσότεροι με αρχηγό τον Θρασύβουλο εξόρμησαν από το φρούριο της Φυλής και κατέλαβαν το οχυρό του Πειραιά Εκεί αντιμετώπισαν και νίκησαν τους Τριάκοντα που κατέφυγαν στην Ελευσίνα ενώ ο Θρασύβουλος απεκατέστησε τη δημοκρατία (Σεπτέμβριος 403 πΧ)

3 τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων Πρόκειται για τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι Τριάκοντα όταν αντιμετώπιζαν τον Θρασύβουλο στις μάχες του Πειραιά Θα ήταν αφύσικο και παράλογο ο Μαντίθεος και ο αδερφός του μόλις γύρισαν από τον Πόντο να εμπλακούν σε περιπέτειες και να διακινδυνεύσουν ασχολούμενοι με την πολιτική της ταραγμένης εκείνης εποχής αναλαμβάνοντας και μέρος της ευθύνης των Τριάκοντα για τα εγκλήματά τους ενώ το τυραννικό καθεστώς κατέρεε

4ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τόν δῆμον Οι Τριάκοντα φέρονταν με ωμότητα ακόμα και σε κάθε συνεργάτη και φίλο τους αν αυτός εξέφραζε αντιρρήσεις ή επικρίσεις για την πολιτική τρομοκρατία τους Αυτό συνέβη και στον Θηραμένη ο οποίος θανατώθηκε από τον Κριτία αφού κατηγορήθηκε ως προδότης και εχθρός του καθεστώτος

Ερμηνευτική ΠροσέγγισηΟ Μαντίθεος συνεπής στην πρόθεση του λόγου του ότι laquoοὐ μετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αρχίζει να αφηγείται γεγονότα της περιόδου εκείνης που αποδεικνύουν την αλήθεια του ισχυρισμού του και κλονίζουν το κατηγορητήριο

Δηλώνει λοιπόν ότι τότε (405 - 403 πΧ) δε βρισκόταν στην Αθήνα γιατί ο πατέρας του τον είχε

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

στείλει στον Πόντο στο φίλο του βασιλιά Σάτυρο για να αποκτήσει εμπειρία στο εμπόριο σίτου Συνεπώς αφού απουσίαζε δεν μπορεί να ήταν συνεργός των Τριάκοντα και να ασκούσε δημόσιο αξίωμα δοτό μάλιστα από εκείνους

Έτσι από μακριά microόνο έζησε τα δραματικά γεγονότα που τραυμάτισαν θανάσιμα την Αθήνα

Α) την πανωλεθρία του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς (Απρίλιος 405 πΧ)

Β) την κατεδάφιση των τειχών (άνοιξη 404 πΧ)

Γ) την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα και την κατάλυση της δημοκρατίας (ΑύγουστοςΣεπτέmicroβριος 404 πΧ)

Δ) τις εγκληματικές πράξεις του καθεστώτος εκείνου (ως το Μάιο 403 πΧ)

Η απουσία του από την Αθήνα μπορεί να αποδειχτεί εύκολα microε μάρτυρες (βλ τέλος παραγρ 8)

Ο Μαντίθεος σκόπιμα και εύστοχα αναφέρεται στα γεγονότα αυτά γιατί αναμοχλεύει μνήμες υπενθυμίζοντας στους βουλευτές οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες οικεία κακά Έτσι διεγείρει αντιπαθητικά συναισθήματα κατά των κατηγόρων του που αποδεικνύονται αισχροί συκοφάντες αφού αυτός απουσίαζε από την Αθήνα τότε

Δηλώνει ακόμα και μάλιστα microε σκόπιμη ακρίβεια το χρόνο της επανόδου του πέντε μόλις μέρες πριν από το τέλος του δράματος Οι καιροί τότε ήταν ιδιαίτερα κρίσιμοι και επικίνδυνοι για τους Τριάκοντα όταν η σθεναρή αντίσταση του Θρασύβουλου προδίκαζε τη βέβαιη πτώση τους Γι αυτό θα ήταν παράλογη η ανάμειξη του Μαντίθεου στην πολιτική ζωή της Αθήνας οι κίνδυνοι ήταν ξένοι σε αυτόν όπως και τα εγκλήματα των τυράννων Τις μέρες εκείνες οι συνεργοί εγκατέλειπαν το καθεστώς που κατέρρεε γιατί προείχε η αποστασιοποίηση για την επιβίωση Και ο ίδιος δεν ήταν ανόητος να προστρέξει αρωγός του καθεστώτος όταν οι άλλοι έφευγαν

Άλλωστε όπως υποστηρίζει οι Τριάκοντα δεν είχαν εμπιστοσύνη σε όσους Αθηναίους αποδημούσαν αλλά ούτε και σε μετριοπαθείς ολιγαρχικούς πολύ περισσότερο στους έντιμους πολίτες ώστε να τους παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας Εμπιστεύονταν microόνο τους ένθερμους ομοϊδεάτες τους που συμμετείχαν έμπρακτα στα κακουργήmicroατά τους στηρίζοντας ενεργά το καθεστώς τους Γιrsquo αυτό τιμωρούσαν microε στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων και πα-λιούς συνεργάτες τους αν αυτοί διατύπωναν αντιρρήσεις και επικρίσεις για την πολιτική τους τρομοκρατία ή και τους θανάτωναν (περίπτωση Θηραμένη)

Η αναφορά του Μαντίθεου στους δίκαιους και έντιμους πολίτες (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι) είναι ιδιαίτερα εύστοχη αφού έμμεσα σ αυτούς εντάσσει και τον εαυτό του Έτσι διαχωρίζει τη θέση του από τους εγκληματίες Τριάκοντα προβάλλει τα δημοκρατικά του φρονήματα το ήθος και την αρετή του γεγονός που αποκλείει οποιαδήποτε συνεργασία μαζί τους Έτσι οι επικρίσεις του για τους Τριάκοντα συντελούν στο να κερδίσει την εύνοια των βουλευτών ενώ στοχεύουν και στην αναίρεση του κατηγορητηρίου

Η ενότητα αυτή όχι microόνο ανασκευάζει την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αλλά βοηθά και στο να αποκτήσει κανείς πραγματολογική γνώση της εποχής εκείνης καθώς υπάρχουν σοβαρά ιστορικά στοιχεία για την κοινωνική και πολιτική ζωή της Αθήνας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγουΣύμφωνα microε τους κανόνες της ρητορικής τέχνης μετά το προοίμιο ακολουθεί η διήγηση όπου ο ομιλητής αφηγείται γεγονότα που σχετίζονται microε την υπόθεση και η πίστη (απόδειξη) όπου αυτός εκθέτει τα επιχειρήματά του microε τα οποία ως κατήγορος στηρίζει την κατηγορία του ή ως κατηγορούμενος ανασκευάζει το κατηγορητήριο (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

Έτσι οι παράγρ 4-19 περιέχουν τη διήγηση αλλά και την πίστη του λόγου Ειδικότερα οι παράγρ 4-5 αναιρούν την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo οι παράγρ 6-8 ανασκευάζουν την κατηγορία ότι laquoἳππευεν ἐπί τῶν τριάκονταraquo και οι παράγρ 9-19 αποτελούν την απολογία του για όλη τη ζωή του

Οι παράγρ 4-8 αποτελούν το Α μέρος και οι παράγρ 9-19 το Β μέρος του λόγου του

laquoΗ διήγηση δεν περιλαμβάνει microόνο έκθεση γεγονότων σχετικών microε το κατηγορητήριο αλλά και γεγονότα που χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία όχι microόνο για την αναίρεση της κατηγορίας αλλά και για την προβολή της υποδειγματικής συμπεριφοράς του κατηγορουμένου στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του Έτσι η διήγηση στο μεγαλύτερο μέρος του λόγου λειτουργεί ως απόδειξηraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 80)

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος επιδιώκει να αναιρέσει την κατηγορία ότι συμμετείχε ενεργά στο τότε καθεστώς Για το σκοπό αυτό αναφέρει σχετικά γεγονότα του παρελθόντος που ασφαλώς μάρτυρες θα τα επιβεβαιώσουν και διατυπώνει εύλογες εκτιμήσεις και κρίσεις για την ταραγμένη και επικίνδυνη εκείνη εποχή (405-403 πΧ) γεγονός που έζησαν άμεσα ή έμμεσα οι βουλευτές

Τα επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo

α δηλώνει ότι την εποχή των Τριάκοντα απουσίαζε στον Πόντο κοντά στο βασιλιά Σάτυρο και ότι γύρισε στην Αθήνα πέντε μόλις μέρει πριν από την πτώση τους (sect 4 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στο μικρό αυτό διάστημα θα ήταν αφύσικο και παράλογο να συνεργαστεί με τους Τριάκοντα σε μια τόσο ρευστή και κρίσιμη περίοδο ενώ αναμενόταν η πτώση τους συμμετέχοντας σε ξένους κινδύνους (sect 5 λογικόεικός)

γ Ισχυρίζεται ότι οι Τριάκοντα παρείχαν αξιώματα μόνο σ εκείνους τους Αθηναίους που ζούσαν στην πόλη και ήταν το ίδιο με αυτούς πρόξενοι αδικημάτων και όχι σε όσους τότε αποδημούσαν και δεν ήταν ανήθικοι (sect 5 πραγματικό-λογικό )

δ Τονίζει ότι οι Τύραννοι εχθρεύονταν ακόμη και τους παλαιούς συνεργούς τους στην κατάλυση της δημοκρατίας και τους αφαιρούσαν τα πολιτικά τους δικαιώματα αν γίνονταν μετριοπαθείς και κατέκριναν την πολιτική τρομοκρατία τους Μερικούς μάλιστα τους σκότωναν όπως τον Θηραμένη (sect 5 πραγματικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων middot το πιο ισχυρό απ όλα επιχείρημα για την αθωότητα του Μαντίθεου είναι το α γιατί είναι

πραγματικό και μπορεί εύκολα να αποδειχτεί microε μάρτυρες (βλ τέλος sect 8 Ἀνάβηθι δέ microοι καί μαρτύρησον)

middot Το β ανήκει στα εικότα (βλ sect 5 εἰκός ἦν) δηλ στα εύλογα πιθανά και αληθοφανή (βλ σχολ

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

βιβλ άνω σελ 13) Και η κοινή λογική μπορεί να το αποδεχτεί και ως πραγματικό

middot Μεγάλη επίσης πειστικότητα έχουν τα επιχειρήματα γ και δ γιατί microε αυτά ο κατηγορούμενος υπενθυμίζει στους βουλευτές γεγονότα που είχαν ζήσει ή γνώριζαν Άλλωστε από την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα (404 πΧ) ως τη δοκιμασία αυτή (περ 390 πΧ) λίγα χρόνια είχαν περάσει και το ψήφισμα της αμνηστίας από τον Θρασύβουλο (403 πΧ) δε θα είχε εξασθενίσει και τη μνήμη των βουλευτών

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται πειθαρχικός στις αποφάσεις του πατέρα του microε εμπορικά ενδιαφέροντα αλλά και νοσταλγός της πατρίδας του Ακόμα φαίνεται ρεαλιστής και συνετός αφού στην ταραγμένη εποχή της επιστροφής του στην Αθήνα απόφευγε να συμμετάσχει στην πολιτική αναλαμβάνοντας ξένους κινδύνους Επίσης έμμεσα εμφανίζεται ως πολίτης ενάρετος που δε διέπραξε κανένα κακούργημα (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι)

β Το ήθος των κατηγόρων Παρουσιάζονται έμμεσα ως μοχθηροί αναξιόπιστοι και συκοφάντες αφού στήριξαν το κατηγορητήριό τους σε ψευδή στοιχεία που καταρρέουν από τα γεγονότα

γ Το ήθος των Τριάκοντα τυράννων Το ήθος τους είναι αρνητικό αφού οι Τριάκοντα ήταν φανατισμένοι ολιγαρχικοί και αρχομανείς Αθηναίοι Γιrsquo αυτό και οι πράξεις τους ήταν αποδεδειγμένα εγκληματικές Έτσι

συμμετείχαν στην κατεδάφιση των microακρών τειχών

κατέλυσαν τη δημοκρατία

δημιούργησαν επικίνδυνες καταστάσεις για τον εαυτό τους και για τους συμπολίτες τους

προκάλεσαν εμφύλιες διαμάχες

προσέφεραν δημόσια αξιώματα στους κακούργους μόνο

τιμωρούσαν ακόμα και τους μετριοπαθείς ολιγαρχικούς και συνεργούς τους αν επέκριναν την πολιτική τρομοκρατίας που εφάρμοζαν

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και αποστροφή προς τους κατηγόρους του αφού θέλησαν να συκοφαντήσουν έναν αθώο συμπολίτη τους Και τα συναισθήματα αυτά τα ενισχύει καθώς υπενθυμίζει οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες τους από την εποχή των Τριάκοντα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sect 6 ndash 7

sect6Και έπειτα βέβαια είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στην τάξη των ιππέων από την (ξύλινη) πινακίδα Γιατί σ αυτήν (την πινακίδα) δεν είναι γραμμένοι βέβαια πολλοί απ αυτούς που παραδέχονται ότι ήταν ιππείς ενώ είναι καταγραμμένοι μερικοί από εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα Αλλά εκείνος (ο κατάλογος της πινακίδας) είναι πολύ μεγάλη απόδειξη Όταν δηλαδή ξαναγυρίσατε στην πατρίδα αποφασίσατε με ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι κατάλογο των ιππέων για να εισπράξετε πίσω το επίδομα απ αυτούς

sect7Κανείς λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους ούτε ότι παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι επέστρεψα τη χρηματική προκαταβολή Και όμως είναι εύκολο σ όλους να καταλάβουν αυτό ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να τιμωρούνται οι ίδιοι αν δεν αποκάλυπταν αυτούς που είχαν λάβει τη χρηματική προκαταβολή Επομένως θα μπορούσατε να πιστεύετε σ εκείνους τους καταλόγους (των φυλάρχων) πολύ πιο δίκαια παρά σ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) Γιατί απ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) ήταν εύκολο σ όποιον ήθελε να σβηστεί το όνομά του ενώ σ εκείνους (στους καταλόγους των φυλάρχων) ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι που υπηρέτησαν ως ιππείς

Πραγματολογικά στοιχείαἐκ τοῦ σανιδίου Ήταν μια ξύλινη πινακίδα αλειμμένη με γύψο εκτεθειμένη σε κοινή θέα Σε αυτήν αναγράφονταν α) δημόσιες ανακοινώσεις β) υποθέσεις που θα εκδικάζονταν γ) νόμοι για ψήφιση δ) τα ονόματα των οφειλετών του δημοσίου Επίσης είχαν αναγραφεί και τα ονόματα αυτών που υπηρέτησαν ως ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα Ανάμεσα σε αυτά ήταν και το όνομα του Μαντίθεου γεγονός που αποτελούσε για τους κατήγορούς του τη μοναδική απόδειξη ότι συνεργάστηκε με τους Τριάκοντα

ἐπειδή κατήλθετε Πολλοί από τους δημοκρατικούς όταν οι Τριάκοντα πήραν την εξουσία (ΑύγΣεπτ 404 πΧ) από φόβο έφυγαν από την Αθήνα και ζήτησαν άσυλο στα Μέγαρα τη Θήβα το Άργος τον Πόντο ή και σε άλλα μέρη Αργότερα εντάχτηκαν στο στρατό του Θρασύβουλου πολέμησαν τους τυράννους και γύρισαν από την εξορία στην πατρίδα τους μετά την πτώση του καθεστώτος (Μάιος 403 πΧ)

ἐψηφίσασθε τούς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας Οι φύλαρχοι (= αρχηγοί των φυλών) ήταν δέκα όσες και οι φυλές από την καθεμιά εκλεγόταν ένας ως εκπρόσωπος της φυλής του Επικεφαλής όλων ήταν δύο ίππαρχοι (αντίστοιχοι αρχηγοί των οπλιτών ήταν οι ταξίαρχοι ενώ οι δέκα στρατηγοί διοικούσαν όλους τους ιππείς και τους οπλίτες) Οι φύλαρχοι παρέδιδαν στη Βουλή κατάλογο των Αθηναίων που ήταν υποχρεωμένοι να ιππεύσουν (βλ ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας)

Αυτοί συνέταξαν κατ εντολή της Βουλής μετά την πτώση των Τριάκοντα και τον κατάλογο των ιππέων εκείνων που στήριξαν τότε το καθεστώς και που εισέπραξαν την κατάστασιν Βέβαια από τον Θρασύβουλο είχε δοθεί αμνηστία και στους ιππείς αυτούς αλλά για τιμωρία τους όφειλαν να επιστρέψουν την κατάστασιν που είχαν πάρει από το δημόσιο (βλ ἳνα τάς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν = παρά τῶν ἱππευσάντων) Και αυτός ήταν ο σκοπός της σύνταξης του τελευταίου καταλόγου Αν μάλιστα οι φύλαρχοι παρέλειπαν κάποια ονόματα ιππέων τότε ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν οι ίδιοι την κατάστασιν (βλ ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις αὐτοῖς ζηmicroιοῦσθαι)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

τάς καταστάσεις Κατάσταση ήταν το επίδομα που έπαιρναν οι ιππείς από το δημόσιο για τα πρώτα τους έξοδα και κυρίως για την αγορά και τη συντήρηση του ίππου τους αφού φυσικά προηγουμένως laquoδοκιμάζοντανraquo (= εγκρίνονταν ως ιππείς) από τη Βουλή

Σε δύο περιπτώσεις οι ιππείς επέστρεφαν την κατάστασιν

Όταν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι προφανώς γιατί αυτοί αφού είχαν εισπράξει το επίδομα για διάφορους λόγους δεν υπηρέτησαν ως ιππείς

Όταν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας διαλύθηκε το σώμα εκείνο των ιππέων που υπηρέτησαν τους Τριάκοντα αυτοί οι ιππείς υποχρεώνονταν να επιστρέψουν το επίδομα

Σηmicro Υπάρχει όμως και η άποψη ότι η laquoκατάστασιςraquo δεν επιστρεφόταν ποτέ από τους ιππείς γιατί δινόταν για συγκεκριμένο σκοπό Η μόνη εξαίρεση που έγινε ήταν για τους ιππείς των Τριάκοντα γιατί προφανώς οι δημοκρατικοί Αθηναίοι μετά την πτώση της τυραννίας δεν αναγνώρισαν ως υπηρεσία προς την πατρίδα τη συνεργασία εκείνων των ιππέων microε τους Τριάκοντα Γι αυτό επιβλήθηκε σ αυτούς microόνο για τιμωρία τους η επιστροφή του επιδόματος

τοῖς συνδίκοις Ήταν άρχοντες συνήγοροι που διορίζονταν από το δημόσιο στα δικαστήρια εκπροσωπούσαν το συμφέρον της πόλης και αγωνίζονταν γι αυτό Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας παρίσταντο σε δίκες που αφορούσαν τη δήμευση περιουσιών από τους Τριάκοντα και microε τις παρεμβάσεις τους εξομάλυναν τις διαφορές ανάμεσα στο δημόσιο και στους αδικημένους πολίτες Έτσι και αυτοί συντελούσαν στην εδραίωση της δημοκρατίας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Η διδακτική ενότητα (sectsect6-7) είναι η συνέχεια της διήγησης - πίστηςαπόδειξης του λόγου Αναφέρεται και αυτή στην άρση της κατηγορίας κατά του Μαντίθεου ότι laquoίππευεν επι των Τριάκονταraquo Κεντρικά της σημεία είναι τα εξής

το σανίδιον

ο κατάλογος των ιππέων που συνέταξαν οι Φύλαρχοι

η laquoκατάστασιςraquo και η laquoἀνάπραξιςraquo

η ευθύνη των φυλάρχων και των συνδίκων

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει την αναγραφή του ονόματός του στο laquoσανίδιονraquo ανάμεσα στα άλλα ονόματα των ιππέων που στήριξαν τους Τριάκοντα Και επειδή δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός της αναγραφής επιδιώκει να μειώσει την αξιοπιστία του στοιχείου αυτού επικαλούμενος τον κατάλογο των φυλάρχων ως το microόνο τεκμήριο της αλήθειας Όμως υποστηρίζει την αθωότητά του όχι τόσο microε πραγματικά αλλά microε λογικά επιχειρήματα microε εικότα και ενθύμημα (Βλ επιφυλάξεις μετά την αξιολόγηση των επιχειρημάτων)

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Δεν είναι αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του η αναγραφή και του δικού του ονόματος στο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σανίδιον γιατί

πολλοί από αυτούς που ομολογούν ότι ήταν ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα δεν αναγράφονται

μερικοί που τότε αποδημούσαν όπως αυτός είναι γραμμένοι (sect 6 πραγματικό-λογικό)

β Εγκυρότατο μέσο ελέγχου της αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που υπέβαλλαν οι Φύλαρχοι στη Βουλή γιατί σύμφωνα microε αυτόν έπρεπε οι ιππείς να επιστρέψουν στο δημόσιο το σχετικό επίδομα που είχαν πάρει στην αρχή της θητείας τους σε περίπτωση παράλειψης κάποιου ονόματος επιβαρύνονταν οικονομικά οι ίδιοι οι φύλαρχοι (sectsect 6-7 πραγματικό-λογικό)

γ Το δικό του όνομα δε συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο αυτό

οι σύνδικοι δε στράφηκαν εναντίον του για την laquoἀνάπραξινraquo

ο ίδιος δεν επέστρεψε στο δημόσιο καμιά κατάστασιν (sect 7 πραγματικό λογικό ενθύμημα)

δ Για την εύρεση της αλήθειας πρέπει να στηρίζεται κανείς περισσότερο στον κατάλογο παρά στο σανίδιον γιατί

ο κατάλογος ήταν υπεύθυνο και αξιόπιστο έργο των φυλάρχων

το σανίδιον επιδεχόταν αφαιρέσεις και προσθήκες ονομάτων (sect 7 πραγματικό-λογικό )

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται πραγματικά και πειστικά (δεν είναι όμως και αδιάσειστα βλ επιφυλάξεις)

Έτσι το σανίδιον (βλ α δ επιχειρ) πράγματι δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του κατηγορουμένου γιατί

δεν αναγράφονταν σ αυτό όλα τα ονόματα των ιππέων στην εποχή των Τριάκοντα και microόνο αυτά (sect 6)

εύκολα θα έσβηνε κανείς το δικό του όνομα ή θα πρόσθετε άλλο αφού το σανίδιον βρισκόταν σε κοινή θέα και δεν το φύλασσε κανένας υπεύθυνος (sect 7)

Αντίθετα ο κατάλογος (βλ β δ επιχειρ) αποτελούσε αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο γιατί

δέσμευε και τους ιππείς (θα επέστρεφαν το επίδομα) και τους βουλευτές (οικονομική επιβάρυνση για παράλειψη ονομάτων) - βλ sectsect 6-7

συντασσόταν ασφαλώς microε ιδιαίτερη προσοχή και φυλασσόταν στα αρχεία του κράτους αφού ήταν δημόσιο έγγραφο και αφορούσε πολιτικό ζήτημα Γιrsquo αυτό δεν επιδεχόταν παραποιήσεις και πλαστογραφίες (sect 7)

Τέλος ιδιαίτερα σοβαρό είναι το γ επιχείρημα αφού microε αυτό ο Μαντίθεος αίρει τις όποιες αμφισβητήσεις και αποδεικνύει την αθωότητά του (sect 7)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις - Αντιστροφή της αξιοπιστίας των δύο τεκμηρίων (σανιδίου - καταλόγου) Κάποιοι κακόπιστοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής

α Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα Η νόθευση ήθελε πολλή ώρα και το δράστη κάποιος θα τον έβλεπε και θα τον κατήγγειλε Φυσικά η πολιτεία θα τον τιμωρούσε αυστηρά και θα αποκαθιστούσε την αλήθεια Συνεπώς το σανίδιον είναι έγκυρο και αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του κατηγορουμένου

β Ο κατάλογος ήταν βέβαια δημόσιο και φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε και αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του κατηγορουμένου microόνο και microόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του Γιατί ίσως τους ξέφυγε ή σκόπιμα το παρέλειψαν αφού ήταν άνθρωποι και αυτοί Εξάλλου τίποτε δεν απέκλειε παρέμβαση κάποιων ισχυρών προσώπων ή πλαστογράφων ή και σύνταξη νέου ακόμα καταλόγου

γ Μπορεί πάλι το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι γιατί δεν ήταν ιππέας των Τριάκοντα αλλά γιατί δεν πήρε τότε την laquoκατάστασινraquo είτε επειδή ήταν εύπορος είτε επειδή δεν υπήρχαν χρήματα στο δημόσιο ταμείο

δ Άλλωστε οι φύλαρχοι δεν κατέθεσαν ότι ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας απλώς δεν έγραψαν στον κατάλογο και το δικό του όνομα ανάμεσα στους άλλους οφειλέτες ιππείς Έτσι η μαρτυρία τους έχει οικονομικό microόνο χαρακτήρα και δεν αφορά την ιδιότητά του κατά τη στρατιωτική του θητεία ούτε και το πολιτικό του αδίκημα

ε Τέλος και το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του (ἐmicroέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν ) είναι η κατακλείδα ενός ενθυμήματος που από τη φύση του δε δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό (microε τυπική εγκυρότητα και αλήθεια)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Στην ενότητα αυτή η ηθοποιία αναφέρεται στον Μαντίθεο και στους κατηγόρους του

α Το ήθος του Μαντίθεου Οι ηθικές αρετές του έμμεσα microόνο διακρίνονται ενώ κυρίως φαίνεται η πνευματική του ευστροφία Έτσι παρουσιάζεται δεινός στην επιχειρηματολογία του αφού αξιοποιεί το ενοχοποιητικό γι αυτόν τεκμήριο του σανιδίου μειώνοντας την αξιοπιστία του Με σύνεση αποφεύγει σκόπιμα να αναφέρει συγκεκριμένα ονόματα ή να καλέσει μάρτυρες του αρκούν οι εντυπώσεις που δημιουργεί Παράλληλα microε επιμονή υποδεικνύει το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας προβάλλοντας την εγκυρότητα του καταλόγου Έτσι το 13 της απολογίας του αφορά το σανίδιον και τα 23 τον κατάλογο ενώ οι κρίσεις του αντίστοιχα είναι αρνητικές και θετικές Όλη η συλλογιστική του πορεία φαίνεται ικανή να συμπαρασύρει microε το ρέοντα ρυθμό της τους βουλευτές και να τους πείσει για την αθωότητά του

β Το ήθος των κατηγόρων Εμφανίζονται από τον κατηγορούμενο επιπόλαιοι αφελείς και ανόητοι (βλ εὔηθές ἐστιν) αφού το κατηγορητήριό τους στηρίζεται στο σαθρό κατά την κρίση του αποδεικτικό στοιχείο του σανιδίου και είναι σαθρό γιατί καταρρέει από microόνο του από το γεγονός του καταλόγου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

Έργο της βουλής Οι βουλευτές είχαν νομοθετική δικαστική διοικητική και θρησκευτική εξουσία Έτσι

middot κατάρτιζαν τα προβουλεύmicroατα δηλ τις εισηγήσεις για κάθε υπόθεση και τα προσχέδια των νόμων που θα υποβάλλονταν στην Εκκλησία του δήμου για συζήτηση έγκριση ή απόρριψη (= κύριο έργο της Βουλής)

middot ήταν υπεύθυνοι για τη δοκιmicroασία των αρχόντων

middot ασκούσαν έλεγχο στις αιτήσεις των ἀδυνάτων (= αναπήρων) για τη χορήγηση επιδομάτων

middot υποδέχονταν τους πρέσβεις των άλλων πόλεων και τους παρουσίαζαν στην Εκκλησία του δήμου

middot επέβλεπαν και έκριναν όλες σχεδόν τις αρχές της πολιτείας

middot επόπτευαν τα δημόσια οικονομικά αλλά και την εσωτερική και εξωτερική πολιτική

middot είχαν ακόμα και κάποιες θρησκευτικές αρμοδιότητες (βλ σχολ βιβλ σελ 84)

Ενώπιον λοιπόν πενήντα βουλευτών εκδικάζεται (392-389 πΧ) και η υπόθεση του Μαντίθεου

2 καὶ εἴ τις πρός με τυγχάνει ἀηδῶς [ἢ κακῶς] διακείμενος Φαίνεται ότι τον Μαντίθεο τον αντιπαθούσαν κάποιοι συμπολίτες του για τα αριστοκρατικά του φρονήματα αλλά και για την εξωτερική του εμφάνιση (ενδυμασία κόμη) που θύμιζε συμπεριφορά των λακωνιζόντων (βλ sectsect 18-19)

3 ἠνάγκασμαι τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν Ο Μαντίθεος δεν αναφέρεται στους κινδύνους που διέτρεξαν οι εξόριστοι Αθηναίοι δημοκρατικοί στην εποχή των Τριάκοντα (404-403 πΧ) αφού τότε απουσίαζε στον Πόντο (βλ sect 4)middot αναφέρεται σε γεγονότα του Κορινθιακού πολέμου (395-387 πΧ) μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας από τον Θρασύβουλο

4 οὐχ ἵππευον ἐπὶ τῶν τριάκοντα Οι ιππείς 1000 περίπου άνδρες από πλούσιες και αριστοκρατικές κυρίως οικογένειες υπηρέτησαν πιστά τους Τριάκοντα και τους στήριξαν στην επιβολή του καθεστώτος Ήταν φανατισμένοι και γι αυτό ο λαός τους μίσησε Το όνομα του Μαντίθεου είχε συμπεριληφθεί στον κατάλογο των ιππέων αυτών (βλ sect 6) γεγονός στο οποίο στήριξαν οι κατήγοροι του τις επικρίσεις τους ότι δε διέθετε δημοκρατικό ήθος

middot Η θέση της ενότητας ως προς τη δομή του λόγου (βλ σχολ βιβλ σελ 1880)

Η διδακτική ενότητα (sectsect 1-3) αποτελεί το Προοίμιο του λόγου Οι στόχοι τους οποίους ο Μαντίθεος επιδιώκει να επιτύχει (όπως άλλωστε γίνεται και σε κάθε προοίμιο) είναι οι εξής α Η ευμάθεια δηλ η ενημέρωση των βουλευτών ακροατών σχετικά με το σε βάρος του κατηγορητήριο και με το σκοπό για τον οποίο εκφωνείται ο λόγος Κατά τον Αριστοτέλη η ευμάθεια είναι ο κυριότερος στόχος κάθε προοιμίου (Ρητορική 1415a 22)

β Η εύνοια των βουλευτών (captatio benevolentiae) προς το πρόσωπό του καθώς μειώνει ηθικά τους κατηγόρους του προβάλλει το δικό του ήθος και ικανοποιεί τη βουλή

γ Η πρόσεξις δηλ η διέγερση της προσοχής των βουλευτών

middot

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος με την απολογία του επιδιώκει τα εξής

1 Να ανασκευάσει τις κατηγορίες εις βάρος του παρουσιάζοντάς τες ψευδείς και ανυπόστατες αποτέλεσμα της κακοήθειας και της συκοφαντικής διάθεσης των εχθρών του

2 Να προβάλει την πίστη και την αφοσίωσή του στη δημοκρατία (δήλωση νομιμοφροσύνης) αφού συμμετείχε στους αγώνες για την εδραίωσή της

3 Να καταδείξει το ήθος του γενικά στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του

=raquo Κοινή συνισταμένη όλων αυτών είναι να πείσει κατά τη δοκιμασία του τους βουλευτές ότι πρέπει να ασκήσει το βουλευτικό του αξίωμα προς όφελος της πόλης του Γι αυτό χρησιμοποιεί τις άτεχνες και κυρίως τις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

middot Τα επιχειρήματα στο προοίμιο Ο Μαντίθεος α Ευγνωμονεί σχεδόν τους κατηγόρους του γιατί του δίνουν την ευκαιρία να απολογηθεί για τις πράξεις της ζωής του (sect 1 λογικό-ψυχολογικό)

β Υποστηρίζει ότι το κατηγορητήριο είναι συκοφαντίες εις βάρος του και αποτέλεσμα κακότητας η απολογία του θα το αποδείξει αυτό και θα μεταστρέψει την όποια αντιπάθεια στο πρόσωπό του σε συμπάθεια και εκτίμηση (sectsect 1-2 λογικό-ψυχολογικό)

γ Δηλώνει ότι είναι αφοσιωμένος στη δημοκρατία (δήλωση νομιμοφροσύνης) και ότι συμμετείχε στους ίδιους κινδύνους στους οποίους και οι βουλευτές (sect 3 πραγματικό)

δ Τονίζει ότι η ζωή του είναι μετρημένη και κόσμια χωρίς ακρότητες και πάθη όπως δηλ απαιτεί η δημοκρατία (sect 3 πραγματικό-λογικό)

ε Ισχυρίζεται ότι το τριπλό κατηγορητήριο δεν ισχύει γιατί

1 δεν υπηρέτησε στην τάξη των ιππέων

2 δεν ήταν στην Αθήνα την εποχή των Τριάκοντα

3 δε συμμετείχε στο τότε τυραννικό καθεστώς (sect 3 πραγματικό)

middot Αξιολόγηση των επιχειρημάτων

Τα επιχειρήματα (α) και (β) δημιουργούν βέβαια εντυπώσεις και συντελούν στην laquoεύνοια και πρόσεξηraquo των βουλευτών αλλά ακόμη δεν τους πείθουν ότι ο Μαντίθεος είναι άξιος να ασκήσει το βουλευτικό του αξίωμα

Αντίθετα τα επιχειρήματα (γ) και (δ) φαίνονται πιο πειστικά γιατί αναφέρονται στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του κατηγορουμένου σε γεγονότα των οποίων οι Αθηναίοι είχαν άμεση αντίληψη Η δήλωση του Μαντίθεου δεν μπορεί να είναι μόνο λόγια ασύμβατα με την αλήθεια γιατί η πραγματικότητα εύκολα θα ανέτρεπε τον ισχυρισμό του αυτόν

Σημαντικότερο όμως είναι το (ε) επιχείρημα που παρουσιάζει συνοπτικά το κατηγορητήριο Με την προδήλωσή του ο Μαντίθεος υπόσχεται να το αναιρέσει και να καταδείξει το δημοκρατικό του ήθος

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τα ρητορικά ήθηΕιδικότερα στο προοίμιο τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον ομιλητή στους κατηγόρους και στους βουλευτέςακροατές

Α Το ήθος του ομιλητή κατηγορουμένου Ο Μαντίθεος εμφανίζεται ανεξίκακος και σχεδόν ευγνώμων απέναντι στους κατηγόρους του θύμα της κακίας και της συκοφαντικής τους διάθεσης ως πολίτης που έχει αυτογνωσία αποφασιστικότητα και αυτοπεποίθηση που πιστεύει στη δημοκρατία και αγωνίστηκε γι αυτήν που διακρίνεται για τη μετριοπάθεια και τη σύνεση στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του Έτσι γίνεται συμπαθής στους βουλευτές κερδίζει τις εντυπώσεις και προδιαθέτει τους ακροατές ευμενώς απέναντί του

Β Το ήθος των κατηγόρων Αυτοί παρουσιάζονται ως κακοήθεις και συκοφάντες ως άνθρωποι που κινούνται από ταπεινά κίνητρα αφού επιζητούν με κάθε τρόπο να βλάψουν έναν πολίτη δημοκρατικό και ενάρετο Είναι επικίνδυνοι γιατί αντιδρούν στην αξιοσύνη και αποτρέπουν από τα κοινά κάποιον που φιλοδοξεί να βοηθήσει την πολιτεία ασκώντας το βουλευτικό του αξίωμα Έτσι φαίνονται ότι δεν έχουν ήθος και γι αυτό το κατηγορητήριό τους είναι αναξιόπιστοι γεγονός που προϊδεάζει αρνητικά τους βουλευτές

Γ Το ήθος των βουλευτώνακροατών Οι βουλευτές έμμεσα εμφανίζονται πατριώτες και θερμοί υπερασπιστές της δημοκρατίας αφού αγωνίστηκαν για την εδραίωσή της εναντίον των εχθρών της στον Κορινθιακό πόλεμο Ο Μαντίθεος αναφερόμενος σ αυτή την αρετή τους τη φιλοπατρία τους κολακεύει και τους ικανοποιεί ενώ κερδίζει και την εύνοιά τους (βλ τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν) Εκπροσωπούν θεσμό σεβαστό στους πολίτες (βλ δέοmicroαι ὑmicroῶν) και αποτελούν και αυτοί εγγύηση για την ομαλή λειτουργία της πολιτείας

middot Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Είναι οι συγκινησιακές καταστάσεις και φορτίσεις τα πάθη = τα συναισθήματα) που δημιουργεί ο ρήτορας στους ακροατές με το λόγο του τα λεγόμενα laquoσυμπαθητικά και αντιπαθητικάraquo συναισθήματα Με αυτά επηρεάζει θετικά ή αρνητικά τις ψυχές τους ώστε να αποφασίσουν περισσότερο συναισθηματικά παρά λογικά Τα πάθη ανήκουν στις έντεχνες πίστεις και ασκούν καταλυτικό ρόλο στην αποδεικτική διαδικασία για την επίτευξη της πειθούς καθώς ο ρήτορας προσπαθεί να μεταγγίσει στους ακροατές τα συναισθήματα που κυριαρχούν στη δική του ψυχή (οργή αγανάκτηση φιλία μίσος οίκτο ντροπή φόβο φθόνο ) (Αριστοτ Ρητορ 1378 - βλ και σχολ βιβλίο σελ 20)

Στο προοίμιο του λόγου του ο Μαντίθεος

α Διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση εναντίον των κατηγόρων του που από κακία έχθρα και συκοφαντική διάθεση θέλουν να τον βλάψουν με κάθε τρόπο δημιουργεί στους ακροατές σοβαρές αμφιβολίες για την ειλικρίνεια των προθέσεων και των κινήτρων που παρορμούν τους αντιπάλους του και κλονίζει έτσι την εγκυρότητα και την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους

β Ακόμα εμπνέει στους δικαστές την εκτίμηση και το θαυμασμό στο πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται ως πολίτης σοβαρός και με αυτοπεποίθηση φιλόπατρις και ενάρετος μετριοπαθής και κόσμιος

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ Τέλος δημιουργεί ικανοποίηση και ευαρέσκεια στους βουλευτές επειδή προβάλλει την αγωνιστική τους διάθεση για τη δημοκρατία

Έτσι τα ρητορικά πάθη όπως τα επιχειρήματα και τα ρητορικά ήθη στοχεύουν στην ανασκευή του κατηγορητηρίου

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 χάριν εἶχον Ποια εντύπωση επιθυμεί να δημιουργήσει ο ομιλητής

2 ldquoἡγοῦμαι γὰρhellip αἰτίουςrdquo Τι παράδοξο υπάρχει στη φράση αυτή

3 ἀναγκάζωσιν Τι υπογραμμίζει με τη λέξη αυτή ο Μαντίθεος

4 Με ποιες λέξεις διαγραφει ο Λυσίας το ήθος του πελάτη του

5 Ποιος ήταν ο ρόλος της Βουλής την εποχή του Λυσία

6 Ποια σημεία του προοιμίου επιβεβαιώνουν την αντίληψη του ομιλητή για τη μεταστροφή της γνώμης των βουλευτών Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας

7 Ἀξιῶ δὲ πολιτείας Ποια είναι η θέση του χωρίου στη δομή του λόγου

8Σε ποιο σημείο ο Μαντίθεος προβάλλει το ανεπίληπτο του ήθους του

9 Το προοίμιο πρέπει να περιέχει την κεντρική ιδέα του λόγου Ισχύει αυτό στο συγκεκριμένο λόγο και ποιο σκοπό εξυπηρετεί

10 Ποια ήταν τα βασικά στοιχεία στα οποία φαίνεται να επιχειρεί ο Μαντίθεος να στηρίξει τις αποδείξεις του

11 οὐδ οὐδὲ Ποια είναι η σημασία τους στη λειτουργία του λόγου

12 Τα ρητορικά ήθη διακρίνονται

α) Στο ήθος του λέγοντος που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του

β) Στο ήθος του ακροατή που είναι επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του

γ) Στο ήθος του αντιπάλου που είναι επιδίωξη του λέγοντος να μειώσει τον αντίπαλό του

Να εντοπίσετε και να αναλύσετε τα ρητορικά ήθη στο προοίμιο του λόγου

13 Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη οι γενικότεροι σκοποί που εξυπηρετεί το προοίμιο του δικανικού λόγου είναι η εύνοια η προσοχή και η κατατόπιση του ακροατηρίου

α) Να εντοπίσετε τα συγκεκριμένα στοιχεία του κειμένου που αναφέρονται σ αυτούς τους σκοπούς

β) Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

Oslash ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ 1 laquoἡγοῦμαιraquo να προσδιορίσετε τις δύο σημασίες του ρήματος και να γράψετε από ένα παράδειγμα για καθεμιά

2 Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε ουσιαστικά και επίθετα με β συνθετικό το ρ πράττω και παραγωγικές καταλήξεις -ος -ία -τος -η και να δηλώσετε τη σημασία τους

3 εὔνους lt εὖ + νοῦς lt εὔνοια a να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε λέξεις αλλάζοντας το α συνθετικό όπως στο παράδειγμα εύνοια 4 υπόνοια

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 ἀποφέρω Να γράψετε στα νέα ελληνικά τρία παράγωγα απλά ή σύνθετα από καθένα θέμα του ρήματος φέρω θ φερ- φορ- ενεκ- και ένα σύνθετο από το θ φωρ-

5 laquoδιάκειμαιraquo Να αντικαταστήσετε την πρόθεση laquoδιάraquo με τις προθέσεις κατά επί παρά εν από υπό και να σχηματίσετε στη νέα ελληνική σύντομες προτάσεις ή φράσεις με τα ρήματα αυτά ή παράγωγά τους όπου θα φαίνεται η σημασία τους πχ επίκειμαι η επικείμενη συνάντηση των αρχηγών των κρατών 6 laquoβούλομαιraquo laquoβουλεύομαιraquo Ποια η σημασία του καθενός ρήματος Ποια είναι η διαφορά του ρήματος βούλομαι από το ρήμα (ἐ)θέλω

7 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις παράγωγες ή ομόρριζές της στη στήλη Β γράφοντας μπροστά από κάθε γράμμα τον ή τους αριθμούς από τη στήλη Β

Α Β

1 ρήση

2 ποίηση

3 φάσμα

4 βιώσιμος

5 πράγμα

6 ευεξία

7 πράκτωρ

8 ρήμα

9 βίωμα

10 φανός

11 έξις

12 αβίωτος

13 σχεδόν

14 ποίημα

15 λέσχη

16 βιώνω

17 άπραγος

α) βιόω -ῶ

β) ἔχω

γ) ποιῶ

δ) λέγω

ε) φαίνομαι

στ) πράττω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect4 -5

sect4Ο πατέρας δηλαδή πριν από τη συμφορά στον Ελλήσποντο μας έστειλε στο Σάτυρο που ήταν βασιλιάς του Πόντου για να ζήσουμε (εκεί) με ορισμένο τρόπο και ούτε ζούσαμε (εδώ) στην πατρίδα όταν γκρεμίζονταν τα τείχη ούτε όταν άλλαζε το πολίτευμα αλλά επιστρέψαμε πέντε μέρες νωρίτερα προτού όσοι βρίσκονταν στη Φυλή να επανέλθουν από την εξορία στον Πειραιά

sect5Και πράγματι ούτε ήταν φυσικό να θέλουμε να μετέχουμε σε ξένους κινδύνους επειδή είχαμε φτάσει σε τέτοια κρίσιμη στιγμή ούτε εκείνοι φαίνεται να είχαν τέτοια γνώμη ώστε να παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας και σ εκείνους που ήταν μακριά από την πατρίδα τους και σ αυτούς που δε διέπραξαν κανένα αδίκημα αλλά περισσότερο στερούσαν τα πολιτικά δικαιώματα από εκείνους που μαζί τους κατέλυσαν τη δημοκρατία

Πραγματολογικά στοιχεία1 πρό τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς Πρόκειται για τη συντριβή των Αθηναίων από τους Λακεδαιμόνιους (Απρίλης 405 πΧ) στους Αιγός Ποταμούς Τότε ο νικητής Λύσανδρος κατέλαβε με αιφνιδιαστική επίθεση όλο σχεδόν τον Αθηναϊκό στόλο που αποτελούνταν από 180 πλοία (σώθηκαν μόνο 9) και έσφαξε όλους τους αιχμαλώτους Αθηναίους (3000-4000 άτομα)

2 τούς ἀπό Φυλῆς 1000 περίπου δημοκρατικοί εξόριστοι οι περισσότεροι με αρχηγό τον Θρασύβουλο εξόρμησαν από το φρούριο της Φυλής και κατέλαβαν το οχυρό του Πειραιά Εκεί αντιμετώπισαν και νίκησαν τους Τριάκοντα που κατέφυγαν στην Ελευσίνα ενώ ο Θρασύβουλος απεκατέστησε τη δημοκρατία (Σεπτέμβριος 403 πΧ)

3 τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων Πρόκειται για τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι Τριάκοντα όταν αντιμετώπιζαν τον Θρασύβουλο στις μάχες του Πειραιά Θα ήταν αφύσικο και παράλογο ο Μαντίθεος και ο αδερφός του μόλις γύρισαν από τον Πόντο να εμπλακούν σε περιπέτειες και να διακινδυνεύσουν ασχολούμενοι με την πολιτική της ταραγμένης εκείνης εποχής αναλαμβάνοντας και μέρος της ευθύνης των Τριάκοντα για τα εγκλήματά τους ενώ το τυραννικό καθεστώς κατέρεε

4ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τόν δῆμον Οι Τριάκοντα φέρονταν με ωμότητα ακόμα και σε κάθε συνεργάτη και φίλο τους αν αυτός εξέφραζε αντιρρήσεις ή επικρίσεις για την πολιτική τρομοκρατία τους Αυτό συνέβη και στον Θηραμένη ο οποίος θανατώθηκε από τον Κριτία αφού κατηγορήθηκε ως προδότης και εχθρός του καθεστώτος

Ερμηνευτική ΠροσέγγισηΟ Μαντίθεος συνεπής στην πρόθεση του λόγου του ότι laquoοὐ μετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αρχίζει να αφηγείται γεγονότα της περιόδου εκείνης που αποδεικνύουν την αλήθεια του ισχυρισμού του και κλονίζουν το κατηγορητήριο

Δηλώνει λοιπόν ότι τότε (405 - 403 πΧ) δε βρισκόταν στην Αθήνα γιατί ο πατέρας του τον είχε

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

στείλει στον Πόντο στο φίλο του βασιλιά Σάτυρο για να αποκτήσει εμπειρία στο εμπόριο σίτου Συνεπώς αφού απουσίαζε δεν μπορεί να ήταν συνεργός των Τριάκοντα και να ασκούσε δημόσιο αξίωμα δοτό μάλιστα από εκείνους

Έτσι από μακριά microόνο έζησε τα δραματικά γεγονότα που τραυμάτισαν θανάσιμα την Αθήνα

Α) την πανωλεθρία του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς (Απρίλιος 405 πΧ)

Β) την κατεδάφιση των τειχών (άνοιξη 404 πΧ)

Γ) την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα και την κατάλυση της δημοκρατίας (ΑύγουστοςΣεπτέmicroβριος 404 πΧ)

Δ) τις εγκληματικές πράξεις του καθεστώτος εκείνου (ως το Μάιο 403 πΧ)

Η απουσία του από την Αθήνα μπορεί να αποδειχτεί εύκολα microε μάρτυρες (βλ τέλος παραγρ 8)

Ο Μαντίθεος σκόπιμα και εύστοχα αναφέρεται στα γεγονότα αυτά γιατί αναμοχλεύει μνήμες υπενθυμίζοντας στους βουλευτές οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες οικεία κακά Έτσι διεγείρει αντιπαθητικά συναισθήματα κατά των κατηγόρων του που αποδεικνύονται αισχροί συκοφάντες αφού αυτός απουσίαζε από την Αθήνα τότε

Δηλώνει ακόμα και μάλιστα microε σκόπιμη ακρίβεια το χρόνο της επανόδου του πέντε μόλις μέρες πριν από το τέλος του δράματος Οι καιροί τότε ήταν ιδιαίτερα κρίσιμοι και επικίνδυνοι για τους Τριάκοντα όταν η σθεναρή αντίσταση του Θρασύβουλου προδίκαζε τη βέβαιη πτώση τους Γι αυτό θα ήταν παράλογη η ανάμειξη του Μαντίθεου στην πολιτική ζωή της Αθήνας οι κίνδυνοι ήταν ξένοι σε αυτόν όπως και τα εγκλήματα των τυράννων Τις μέρες εκείνες οι συνεργοί εγκατέλειπαν το καθεστώς που κατέρρεε γιατί προείχε η αποστασιοποίηση για την επιβίωση Και ο ίδιος δεν ήταν ανόητος να προστρέξει αρωγός του καθεστώτος όταν οι άλλοι έφευγαν

Άλλωστε όπως υποστηρίζει οι Τριάκοντα δεν είχαν εμπιστοσύνη σε όσους Αθηναίους αποδημούσαν αλλά ούτε και σε μετριοπαθείς ολιγαρχικούς πολύ περισσότερο στους έντιμους πολίτες ώστε να τους παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας Εμπιστεύονταν microόνο τους ένθερμους ομοϊδεάτες τους που συμμετείχαν έμπρακτα στα κακουργήmicroατά τους στηρίζοντας ενεργά το καθεστώς τους Γιrsquo αυτό τιμωρούσαν microε στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων και πα-λιούς συνεργάτες τους αν αυτοί διατύπωναν αντιρρήσεις και επικρίσεις για την πολιτική τους τρομοκρατία ή και τους θανάτωναν (περίπτωση Θηραμένη)

Η αναφορά του Μαντίθεου στους δίκαιους και έντιμους πολίτες (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι) είναι ιδιαίτερα εύστοχη αφού έμμεσα σ αυτούς εντάσσει και τον εαυτό του Έτσι διαχωρίζει τη θέση του από τους εγκληματίες Τριάκοντα προβάλλει τα δημοκρατικά του φρονήματα το ήθος και την αρετή του γεγονός που αποκλείει οποιαδήποτε συνεργασία μαζί τους Έτσι οι επικρίσεις του για τους Τριάκοντα συντελούν στο να κερδίσει την εύνοια των βουλευτών ενώ στοχεύουν και στην αναίρεση του κατηγορητηρίου

Η ενότητα αυτή όχι microόνο ανασκευάζει την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αλλά βοηθά και στο να αποκτήσει κανείς πραγματολογική γνώση της εποχής εκείνης καθώς υπάρχουν σοβαρά ιστορικά στοιχεία για την κοινωνική και πολιτική ζωή της Αθήνας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγουΣύμφωνα microε τους κανόνες της ρητορικής τέχνης μετά το προοίμιο ακολουθεί η διήγηση όπου ο ομιλητής αφηγείται γεγονότα που σχετίζονται microε την υπόθεση και η πίστη (απόδειξη) όπου αυτός εκθέτει τα επιχειρήματά του microε τα οποία ως κατήγορος στηρίζει την κατηγορία του ή ως κατηγορούμενος ανασκευάζει το κατηγορητήριο (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

Έτσι οι παράγρ 4-19 περιέχουν τη διήγηση αλλά και την πίστη του λόγου Ειδικότερα οι παράγρ 4-5 αναιρούν την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo οι παράγρ 6-8 ανασκευάζουν την κατηγορία ότι laquoἳππευεν ἐπί τῶν τριάκονταraquo και οι παράγρ 9-19 αποτελούν την απολογία του για όλη τη ζωή του

Οι παράγρ 4-8 αποτελούν το Α μέρος και οι παράγρ 9-19 το Β μέρος του λόγου του

laquoΗ διήγηση δεν περιλαμβάνει microόνο έκθεση γεγονότων σχετικών microε το κατηγορητήριο αλλά και γεγονότα που χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία όχι microόνο για την αναίρεση της κατηγορίας αλλά και για την προβολή της υποδειγματικής συμπεριφοράς του κατηγορουμένου στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του Έτσι η διήγηση στο μεγαλύτερο μέρος του λόγου λειτουργεί ως απόδειξηraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 80)

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος επιδιώκει να αναιρέσει την κατηγορία ότι συμμετείχε ενεργά στο τότε καθεστώς Για το σκοπό αυτό αναφέρει σχετικά γεγονότα του παρελθόντος που ασφαλώς μάρτυρες θα τα επιβεβαιώσουν και διατυπώνει εύλογες εκτιμήσεις και κρίσεις για την ταραγμένη και επικίνδυνη εκείνη εποχή (405-403 πΧ) γεγονός που έζησαν άμεσα ή έμμεσα οι βουλευτές

Τα επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo

α δηλώνει ότι την εποχή των Τριάκοντα απουσίαζε στον Πόντο κοντά στο βασιλιά Σάτυρο και ότι γύρισε στην Αθήνα πέντε μόλις μέρει πριν από την πτώση τους (sect 4 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στο μικρό αυτό διάστημα θα ήταν αφύσικο και παράλογο να συνεργαστεί με τους Τριάκοντα σε μια τόσο ρευστή και κρίσιμη περίοδο ενώ αναμενόταν η πτώση τους συμμετέχοντας σε ξένους κινδύνους (sect 5 λογικόεικός)

γ Ισχυρίζεται ότι οι Τριάκοντα παρείχαν αξιώματα μόνο σ εκείνους τους Αθηναίους που ζούσαν στην πόλη και ήταν το ίδιο με αυτούς πρόξενοι αδικημάτων και όχι σε όσους τότε αποδημούσαν και δεν ήταν ανήθικοι (sect 5 πραγματικό-λογικό )

δ Τονίζει ότι οι Τύραννοι εχθρεύονταν ακόμη και τους παλαιούς συνεργούς τους στην κατάλυση της δημοκρατίας και τους αφαιρούσαν τα πολιτικά τους δικαιώματα αν γίνονταν μετριοπαθείς και κατέκριναν την πολιτική τρομοκρατία τους Μερικούς μάλιστα τους σκότωναν όπως τον Θηραμένη (sect 5 πραγματικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων middot το πιο ισχυρό απ όλα επιχείρημα για την αθωότητα του Μαντίθεου είναι το α γιατί είναι

πραγματικό και μπορεί εύκολα να αποδειχτεί microε μάρτυρες (βλ τέλος sect 8 Ἀνάβηθι δέ microοι καί μαρτύρησον)

middot Το β ανήκει στα εικότα (βλ sect 5 εἰκός ἦν) δηλ στα εύλογα πιθανά και αληθοφανή (βλ σχολ

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

βιβλ άνω σελ 13) Και η κοινή λογική μπορεί να το αποδεχτεί και ως πραγματικό

middot Μεγάλη επίσης πειστικότητα έχουν τα επιχειρήματα γ και δ γιατί microε αυτά ο κατηγορούμενος υπενθυμίζει στους βουλευτές γεγονότα που είχαν ζήσει ή γνώριζαν Άλλωστε από την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα (404 πΧ) ως τη δοκιμασία αυτή (περ 390 πΧ) λίγα χρόνια είχαν περάσει και το ψήφισμα της αμνηστίας από τον Θρασύβουλο (403 πΧ) δε θα είχε εξασθενίσει και τη μνήμη των βουλευτών

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται πειθαρχικός στις αποφάσεις του πατέρα του microε εμπορικά ενδιαφέροντα αλλά και νοσταλγός της πατρίδας του Ακόμα φαίνεται ρεαλιστής και συνετός αφού στην ταραγμένη εποχή της επιστροφής του στην Αθήνα απόφευγε να συμμετάσχει στην πολιτική αναλαμβάνοντας ξένους κινδύνους Επίσης έμμεσα εμφανίζεται ως πολίτης ενάρετος που δε διέπραξε κανένα κακούργημα (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι)

β Το ήθος των κατηγόρων Παρουσιάζονται έμμεσα ως μοχθηροί αναξιόπιστοι και συκοφάντες αφού στήριξαν το κατηγορητήριό τους σε ψευδή στοιχεία που καταρρέουν από τα γεγονότα

γ Το ήθος των Τριάκοντα τυράννων Το ήθος τους είναι αρνητικό αφού οι Τριάκοντα ήταν φανατισμένοι ολιγαρχικοί και αρχομανείς Αθηναίοι Γιrsquo αυτό και οι πράξεις τους ήταν αποδεδειγμένα εγκληματικές Έτσι

συμμετείχαν στην κατεδάφιση των microακρών τειχών

κατέλυσαν τη δημοκρατία

δημιούργησαν επικίνδυνες καταστάσεις για τον εαυτό τους και για τους συμπολίτες τους

προκάλεσαν εμφύλιες διαμάχες

προσέφεραν δημόσια αξιώματα στους κακούργους μόνο

τιμωρούσαν ακόμα και τους μετριοπαθείς ολιγαρχικούς και συνεργούς τους αν επέκριναν την πολιτική τρομοκρατίας που εφάρμοζαν

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και αποστροφή προς τους κατηγόρους του αφού θέλησαν να συκοφαντήσουν έναν αθώο συμπολίτη τους Και τα συναισθήματα αυτά τα ενισχύει καθώς υπενθυμίζει οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες τους από την εποχή των Τριάκοντα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sect 6 ndash 7

sect6Και έπειτα βέβαια είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στην τάξη των ιππέων από την (ξύλινη) πινακίδα Γιατί σ αυτήν (την πινακίδα) δεν είναι γραμμένοι βέβαια πολλοί απ αυτούς που παραδέχονται ότι ήταν ιππείς ενώ είναι καταγραμμένοι μερικοί από εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα Αλλά εκείνος (ο κατάλογος της πινακίδας) είναι πολύ μεγάλη απόδειξη Όταν δηλαδή ξαναγυρίσατε στην πατρίδα αποφασίσατε με ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι κατάλογο των ιππέων για να εισπράξετε πίσω το επίδομα απ αυτούς

sect7Κανείς λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους ούτε ότι παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι επέστρεψα τη χρηματική προκαταβολή Και όμως είναι εύκολο σ όλους να καταλάβουν αυτό ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να τιμωρούνται οι ίδιοι αν δεν αποκάλυπταν αυτούς που είχαν λάβει τη χρηματική προκαταβολή Επομένως θα μπορούσατε να πιστεύετε σ εκείνους τους καταλόγους (των φυλάρχων) πολύ πιο δίκαια παρά σ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) Γιατί απ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) ήταν εύκολο σ όποιον ήθελε να σβηστεί το όνομά του ενώ σ εκείνους (στους καταλόγους των φυλάρχων) ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι που υπηρέτησαν ως ιππείς

Πραγματολογικά στοιχείαἐκ τοῦ σανιδίου Ήταν μια ξύλινη πινακίδα αλειμμένη με γύψο εκτεθειμένη σε κοινή θέα Σε αυτήν αναγράφονταν α) δημόσιες ανακοινώσεις β) υποθέσεις που θα εκδικάζονταν γ) νόμοι για ψήφιση δ) τα ονόματα των οφειλετών του δημοσίου Επίσης είχαν αναγραφεί και τα ονόματα αυτών που υπηρέτησαν ως ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα Ανάμεσα σε αυτά ήταν και το όνομα του Μαντίθεου γεγονός που αποτελούσε για τους κατήγορούς του τη μοναδική απόδειξη ότι συνεργάστηκε με τους Τριάκοντα

ἐπειδή κατήλθετε Πολλοί από τους δημοκρατικούς όταν οι Τριάκοντα πήραν την εξουσία (ΑύγΣεπτ 404 πΧ) από φόβο έφυγαν από την Αθήνα και ζήτησαν άσυλο στα Μέγαρα τη Θήβα το Άργος τον Πόντο ή και σε άλλα μέρη Αργότερα εντάχτηκαν στο στρατό του Θρασύβουλου πολέμησαν τους τυράννους και γύρισαν από την εξορία στην πατρίδα τους μετά την πτώση του καθεστώτος (Μάιος 403 πΧ)

ἐψηφίσασθε τούς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας Οι φύλαρχοι (= αρχηγοί των φυλών) ήταν δέκα όσες και οι φυλές από την καθεμιά εκλεγόταν ένας ως εκπρόσωπος της φυλής του Επικεφαλής όλων ήταν δύο ίππαρχοι (αντίστοιχοι αρχηγοί των οπλιτών ήταν οι ταξίαρχοι ενώ οι δέκα στρατηγοί διοικούσαν όλους τους ιππείς και τους οπλίτες) Οι φύλαρχοι παρέδιδαν στη Βουλή κατάλογο των Αθηναίων που ήταν υποχρεωμένοι να ιππεύσουν (βλ ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας)

Αυτοί συνέταξαν κατ εντολή της Βουλής μετά την πτώση των Τριάκοντα και τον κατάλογο των ιππέων εκείνων που στήριξαν τότε το καθεστώς και που εισέπραξαν την κατάστασιν Βέβαια από τον Θρασύβουλο είχε δοθεί αμνηστία και στους ιππείς αυτούς αλλά για τιμωρία τους όφειλαν να επιστρέψουν την κατάστασιν που είχαν πάρει από το δημόσιο (βλ ἳνα τάς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν = παρά τῶν ἱππευσάντων) Και αυτός ήταν ο σκοπός της σύνταξης του τελευταίου καταλόγου Αν μάλιστα οι φύλαρχοι παρέλειπαν κάποια ονόματα ιππέων τότε ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν οι ίδιοι την κατάστασιν (βλ ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις αὐτοῖς ζηmicroιοῦσθαι)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

τάς καταστάσεις Κατάσταση ήταν το επίδομα που έπαιρναν οι ιππείς από το δημόσιο για τα πρώτα τους έξοδα και κυρίως για την αγορά και τη συντήρηση του ίππου τους αφού φυσικά προηγουμένως laquoδοκιμάζοντανraquo (= εγκρίνονταν ως ιππείς) από τη Βουλή

Σε δύο περιπτώσεις οι ιππείς επέστρεφαν την κατάστασιν

Όταν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι προφανώς γιατί αυτοί αφού είχαν εισπράξει το επίδομα για διάφορους λόγους δεν υπηρέτησαν ως ιππείς

Όταν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας διαλύθηκε το σώμα εκείνο των ιππέων που υπηρέτησαν τους Τριάκοντα αυτοί οι ιππείς υποχρεώνονταν να επιστρέψουν το επίδομα

Σηmicro Υπάρχει όμως και η άποψη ότι η laquoκατάστασιςraquo δεν επιστρεφόταν ποτέ από τους ιππείς γιατί δινόταν για συγκεκριμένο σκοπό Η μόνη εξαίρεση που έγινε ήταν για τους ιππείς των Τριάκοντα γιατί προφανώς οι δημοκρατικοί Αθηναίοι μετά την πτώση της τυραννίας δεν αναγνώρισαν ως υπηρεσία προς την πατρίδα τη συνεργασία εκείνων των ιππέων microε τους Τριάκοντα Γι αυτό επιβλήθηκε σ αυτούς microόνο για τιμωρία τους η επιστροφή του επιδόματος

τοῖς συνδίκοις Ήταν άρχοντες συνήγοροι που διορίζονταν από το δημόσιο στα δικαστήρια εκπροσωπούσαν το συμφέρον της πόλης και αγωνίζονταν γι αυτό Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας παρίσταντο σε δίκες που αφορούσαν τη δήμευση περιουσιών από τους Τριάκοντα και microε τις παρεμβάσεις τους εξομάλυναν τις διαφορές ανάμεσα στο δημόσιο και στους αδικημένους πολίτες Έτσι και αυτοί συντελούσαν στην εδραίωση της δημοκρατίας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Η διδακτική ενότητα (sectsect6-7) είναι η συνέχεια της διήγησης - πίστηςαπόδειξης του λόγου Αναφέρεται και αυτή στην άρση της κατηγορίας κατά του Μαντίθεου ότι laquoίππευεν επι των Τριάκονταraquo Κεντρικά της σημεία είναι τα εξής

το σανίδιον

ο κατάλογος των ιππέων που συνέταξαν οι Φύλαρχοι

η laquoκατάστασιςraquo και η laquoἀνάπραξιςraquo

η ευθύνη των φυλάρχων και των συνδίκων

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει την αναγραφή του ονόματός του στο laquoσανίδιονraquo ανάμεσα στα άλλα ονόματα των ιππέων που στήριξαν τους Τριάκοντα Και επειδή δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός της αναγραφής επιδιώκει να μειώσει την αξιοπιστία του στοιχείου αυτού επικαλούμενος τον κατάλογο των φυλάρχων ως το microόνο τεκμήριο της αλήθειας Όμως υποστηρίζει την αθωότητά του όχι τόσο microε πραγματικά αλλά microε λογικά επιχειρήματα microε εικότα και ενθύμημα (Βλ επιφυλάξεις μετά την αξιολόγηση των επιχειρημάτων)

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Δεν είναι αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του η αναγραφή και του δικού του ονόματος στο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σανίδιον γιατί

πολλοί από αυτούς που ομολογούν ότι ήταν ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα δεν αναγράφονται

μερικοί που τότε αποδημούσαν όπως αυτός είναι γραμμένοι (sect 6 πραγματικό-λογικό)

β Εγκυρότατο μέσο ελέγχου της αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που υπέβαλλαν οι Φύλαρχοι στη Βουλή γιατί σύμφωνα microε αυτόν έπρεπε οι ιππείς να επιστρέψουν στο δημόσιο το σχετικό επίδομα που είχαν πάρει στην αρχή της θητείας τους σε περίπτωση παράλειψης κάποιου ονόματος επιβαρύνονταν οικονομικά οι ίδιοι οι φύλαρχοι (sectsect 6-7 πραγματικό-λογικό)

γ Το δικό του όνομα δε συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο αυτό

οι σύνδικοι δε στράφηκαν εναντίον του για την laquoἀνάπραξινraquo

ο ίδιος δεν επέστρεψε στο δημόσιο καμιά κατάστασιν (sect 7 πραγματικό λογικό ενθύμημα)

δ Για την εύρεση της αλήθειας πρέπει να στηρίζεται κανείς περισσότερο στον κατάλογο παρά στο σανίδιον γιατί

ο κατάλογος ήταν υπεύθυνο και αξιόπιστο έργο των φυλάρχων

το σανίδιον επιδεχόταν αφαιρέσεις και προσθήκες ονομάτων (sect 7 πραγματικό-λογικό )

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται πραγματικά και πειστικά (δεν είναι όμως και αδιάσειστα βλ επιφυλάξεις)

Έτσι το σανίδιον (βλ α δ επιχειρ) πράγματι δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του κατηγορουμένου γιατί

δεν αναγράφονταν σ αυτό όλα τα ονόματα των ιππέων στην εποχή των Τριάκοντα και microόνο αυτά (sect 6)

εύκολα θα έσβηνε κανείς το δικό του όνομα ή θα πρόσθετε άλλο αφού το σανίδιον βρισκόταν σε κοινή θέα και δεν το φύλασσε κανένας υπεύθυνος (sect 7)

Αντίθετα ο κατάλογος (βλ β δ επιχειρ) αποτελούσε αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο γιατί

δέσμευε και τους ιππείς (θα επέστρεφαν το επίδομα) και τους βουλευτές (οικονομική επιβάρυνση για παράλειψη ονομάτων) - βλ sectsect 6-7

συντασσόταν ασφαλώς microε ιδιαίτερη προσοχή και φυλασσόταν στα αρχεία του κράτους αφού ήταν δημόσιο έγγραφο και αφορούσε πολιτικό ζήτημα Γιrsquo αυτό δεν επιδεχόταν παραποιήσεις και πλαστογραφίες (sect 7)

Τέλος ιδιαίτερα σοβαρό είναι το γ επιχείρημα αφού microε αυτό ο Μαντίθεος αίρει τις όποιες αμφισβητήσεις και αποδεικνύει την αθωότητά του (sect 7)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις - Αντιστροφή της αξιοπιστίας των δύο τεκμηρίων (σανιδίου - καταλόγου) Κάποιοι κακόπιστοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής

α Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα Η νόθευση ήθελε πολλή ώρα και το δράστη κάποιος θα τον έβλεπε και θα τον κατήγγειλε Φυσικά η πολιτεία θα τον τιμωρούσε αυστηρά και θα αποκαθιστούσε την αλήθεια Συνεπώς το σανίδιον είναι έγκυρο και αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του κατηγορουμένου

β Ο κατάλογος ήταν βέβαια δημόσιο και φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε και αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του κατηγορουμένου microόνο και microόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του Γιατί ίσως τους ξέφυγε ή σκόπιμα το παρέλειψαν αφού ήταν άνθρωποι και αυτοί Εξάλλου τίποτε δεν απέκλειε παρέμβαση κάποιων ισχυρών προσώπων ή πλαστογράφων ή και σύνταξη νέου ακόμα καταλόγου

γ Μπορεί πάλι το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι γιατί δεν ήταν ιππέας των Τριάκοντα αλλά γιατί δεν πήρε τότε την laquoκατάστασινraquo είτε επειδή ήταν εύπορος είτε επειδή δεν υπήρχαν χρήματα στο δημόσιο ταμείο

δ Άλλωστε οι φύλαρχοι δεν κατέθεσαν ότι ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας απλώς δεν έγραψαν στον κατάλογο και το δικό του όνομα ανάμεσα στους άλλους οφειλέτες ιππείς Έτσι η μαρτυρία τους έχει οικονομικό microόνο χαρακτήρα και δεν αφορά την ιδιότητά του κατά τη στρατιωτική του θητεία ούτε και το πολιτικό του αδίκημα

ε Τέλος και το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του (ἐmicroέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν ) είναι η κατακλείδα ενός ενθυμήματος που από τη φύση του δε δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό (microε τυπική εγκυρότητα και αλήθεια)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Στην ενότητα αυτή η ηθοποιία αναφέρεται στον Μαντίθεο και στους κατηγόρους του

α Το ήθος του Μαντίθεου Οι ηθικές αρετές του έμμεσα microόνο διακρίνονται ενώ κυρίως φαίνεται η πνευματική του ευστροφία Έτσι παρουσιάζεται δεινός στην επιχειρηματολογία του αφού αξιοποιεί το ενοχοποιητικό γι αυτόν τεκμήριο του σανιδίου μειώνοντας την αξιοπιστία του Με σύνεση αποφεύγει σκόπιμα να αναφέρει συγκεκριμένα ονόματα ή να καλέσει μάρτυρες του αρκούν οι εντυπώσεις που δημιουργεί Παράλληλα microε επιμονή υποδεικνύει το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας προβάλλοντας την εγκυρότητα του καταλόγου Έτσι το 13 της απολογίας του αφορά το σανίδιον και τα 23 τον κατάλογο ενώ οι κρίσεις του αντίστοιχα είναι αρνητικές και θετικές Όλη η συλλογιστική του πορεία φαίνεται ικανή να συμπαρασύρει microε το ρέοντα ρυθμό της τους βουλευτές και να τους πείσει για την αθωότητά του

β Το ήθος των κατηγόρων Εμφανίζονται από τον κατηγορούμενο επιπόλαιοι αφελείς και ανόητοι (βλ εὔηθές ἐστιν) αφού το κατηγορητήριό τους στηρίζεται στο σαθρό κατά την κρίση του αποδεικτικό στοιχείο του σανιδίου και είναι σαθρό γιατί καταρρέει από microόνο του από το γεγονός του καταλόγου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος με την απολογία του επιδιώκει τα εξής

1 Να ανασκευάσει τις κατηγορίες εις βάρος του παρουσιάζοντάς τες ψευδείς και ανυπόστατες αποτέλεσμα της κακοήθειας και της συκοφαντικής διάθεσης των εχθρών του

2 Να προβάλει την πίστη και την αφοσίωσή του στη δημοκρατία (δήλωση νομιμοφροσύνης) αφού συμμετείχε στους αγώνες για την εδραίωσή της

3 Να καταδείξει το ήθος του γενικά στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του

=raquo Κοινή συνισταμένη όλων αυτών είναι να πείσει κατά τη δοκιμασία του τους βουλευτές ότι πρέπει να ασκήσει το βουλευτικό του αξίωμα προς όφελος της πόλης του Γι αυτό χρησιμοποιεί τις άτεχνες και κυρίως τις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

middot Τα επιχειρήματα στο προοίμιο Ο Μαντίθεος α Ευγνωμονεί σχεδόν τους κατηγόρους του γιατί του δίνουν την ευκαιρία να απολογηθεί για τις πράξεις της ζωής του (sect 1 λογικό-ψυχολογικό)

β Υποστηρίζει ότι το κατηγορητήριο είναι συκοφαντίες εις βάρος του και αποτέλεσμα κακότητας η απολογία του θα το αποδείξει αυτό και θα μεταστρέψει την όποια αντιπάθεια στο πρόσωπό του σε συμπάθεια και εκτίμηση (sectsect 1-2 λογικό-ψυχολογικό)

γ Δηλώνει ότι είναι αφοσιωμένος στη δημοκρατία (δήλωση νομιμοφροσύνης) και ότι συμμετείχε στους ίδιους κινδύνους στους οποίους και οι βουλευτές (sect 3 πραγματικό)

δ Τονίζει ότι η ζωή του είναι μετρημένη και κόσμια χωρίς ακρότητες και πάθη όπως δηλ απαιτεί η δημοκρατία (sect 3 πραγματικό-λογικό)

ε Ισχυρίζεται ότι το τριπλό κατηγορητήριο δεν ισχύει γιατί

1 δεν υπηρέτησε στην τάξη των ιππέων

2 δεν ήταν στην Αθήνα την εποχή των Τριάκοντα

3 δε συμμετείχε στο τότε τυραννικό καθεστώς (sect 3 πραγματικό)

middot Αξιολόγηση των επιχειρημάτων

Τα επιχειρήματα (α) και (β) δημιουργούν βέβαια εντυπώσεις και συντελούν στην laquoεύνοια και πρόσεξηraquo των βουλευτών αλλά ακόμη δεν τους πείθουν ότι ο Μαντίθεος είναι άξιος να ασκήσει το βουλευτικό του αξίωμα

Αντίθετα τα επιχειρήματα (γ) και (δ) φαίνονται πιο πειστικά γιατί αναφέρονται στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του κατηγορουμένου σε γεγονότα των οποίων οι Αθηναίοι είχαν άμεση αντίληψη Η δήλωση του Μαντίθεου δεν μπορεί να είναι μόνο λόγια ασύμβατα με την αλήθεια γιατί η πραγματικότητα εύκολα θα ανέτρεπε τον ισχυρισμό του αυτόν

Σημαντικότερο όμως είναι το (ε) επιχείρημα που παρουσιάζει συνοπτικά το κατηγορητήριο Με την προδήλωσή του ο Μαντίθεος υπόσχεται να το αναιρέσει και να καταδείξει το δημοκρατικό του ήθος

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τα ρητορικά ήθηΕιδικότερα στο προοίμιο τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον ομιλητή στους κατηγόρους και στους βουλευτέςακροατές

Α Το ήθος του ομιλητή κατηγορουμένου Ο Μαντίθεος εμφανίζεται ανεξίκακος και σχεδόν ευγνώμων απέναντι στους κατηγόρους του θύμα της κακίας και της συκοφαντικής τους διάθεσης ως πολίτης που έχει αυτογνωσία αποφασιστικότητα και αυτοπεποίθηση που πιστεύει στη δημοκρατία και αγωνίστηκε γι αυτήν που διακρίνεται για τη μετριοπάθεια και τη σύνεση στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του Έτσι γίνεται συμπαθής στους βουλευτές κερδίζει τις εντυπώσεις και προδιαθέτει τους ακροατές ευμενώς απέναντί του

Β Το ήθος των κατηγόρων Αυτοί παρουσιάζονται ως κακοήθεις και συκοφάντες ως άνθρωποι που κινούνται από ταπεινά κίνητρα αφού επιζητούν με κάθε τρόπο να βλάψουν έναν πολίτη δημοκρατικό και ενάρετο Είναι επικίνδυνοι γιατί αντιδρούν στην αξιοσύνη και αποτρέπουν από τα κοινά κάποιον που φιλοδοξεί να βοηθήσει την πολιτεία ασκώντας το βουλευτικό του αξίωμα Έτσι φαίνονται ότι δεν έχουν ήθος και γι αυτό το κατηγορητήριό τους είναι αναξιόπιστοι γεγονός που προϊδεάζει αρνητικά τους βουλευτές

Γ Το ήθος των βουλευτώνακροατών Οι βουλευτές έμμεσα εμφανίζονται πατριώτες και θερμοί υπερασπιστές της δημοκρατίας αφού αγωνίστηκαν για την εδραίωσή της εναντίον των εχθρών της στον Κορινθιακό πόλεμο Ο Μαντίθεος αναφερόμενος σ αυτή την αρετή τους τη φιλοπατρία τους κολακεύει και τους ικανοποιεί ενώ κερδίζει και την εύνοιά τους (βλ τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν) Εκπροσωπούν θεσμό σεβαστό στους πολίτες (βλ δέοmicroαι ὑmicroῶν) και αποτελούν και αυτοί εγγύηση για την ομαλή λειτουργία της πολιτείας

middot Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Είναι οι συγκινησιακές καταστάσεις και φορτίσεις τα πάθη = τα συναισθήματα) που δημιουργεί ο ρήτορας στους ακροατές με το λόγο του τα λεγόμενα laquoσυμπαθητικά και αντιπαθητικάraquo συναισθήματα Με αυτά επηρεάζει θετικά ή αρνητικά τις ψυχές τους ώστε να αποφασίσουν περισσότερο συναισθηματικά παρά λογικά Τα πάθη ανήκουν στις έντεχνες πίστεις και ασκούν καταλυτικό ρόλο στην αποδεικτική διαδικασία για την επίτευξη της πειθούς καθώς ο ρήτορας προσπαθεί να μεταγγίσει στους ακροατές τα συναισθήματα που κυριαρχούν στη δική του ψυχή (οργή αγανάκτηση φιλία μίσος οίκτο ντροπή φόβο φθόνο ) (Αριστοτ Ρητορ 1378 - βλ και σχολ βιβλίο σελ 20)

Στο προοίμιο του λόγου του ο Μαντίθεος

α Διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση εναντίον των κατηγόρων του που από κακία έχθρα και συκοφαντική διάθεση θέλουν να τον βλάψουν με κάθε τρόπο δημιουργεί στους ακροατές σοβαρές αμφιβολίες για την ειλικρίνεια των προθέσεων και των κινήτρων που παρορμούν τους αντιπάλους του και κλονίζει έτσι την εγκυρότητα και την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους

β Ακόμα εμπνέει στους δικαστές την εκτίμηση και το θαυμασμό στο πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται ως πολίτης σοβαρός και με αυτοπεποίθηση φιλόπατρις και ενάρετος μετριοπαθής και κόσμιος

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ Τέλος δημιουργεί ικανοποίηση και ευαρέσκεια στους βουλευτές επειδή προβάλλει την αγωνιστική τους διάθεση για τη δημοκρατία

Έτσι τα ρητορικά πάθη όπως τα επιχειρήματα και τα ρητορικά ήθη στοχεύουν στην ανασκευή του κατηγορητηρίου

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 χάριν εἶχον Ποια εντύπωση επιθυμεί να δημιουργήσει ο ομιλητής

2 ldquoἡγοῦμαι γὰρhellip αἰτίουςrdquo Τι παράδοξο υπάρχει στη φράση αυτή

3 ἀναγκάζωσιν Τι υπογραμμίζει με τη λέξη αυτή ο Μαντίθεος

4 Με ποιες λέξεις διαγραφει ο Λυσίας το ήθος του πελάτη του

5 Ποιος ήταν ο ρόλος της Βουλής την εποχή του Λυσία

6 Ποια σημεία του προοιμίου επιβεβαιώνουν την αντίληψη του ομιλητή για τη μεταστροφή της γνώμης των βουλευτών Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας

7 Ἀξιῶ δὲ πολιτείας Ποια είναι η θέση του χωρίου στη δομή του λόγου

8Σε ποιο σημείο ο Μαντίθεος προβάλλει το ανεπίληπτο του ήθους του

9 Το προοίμιο πρέπει να περιέχει την κεντρική ιδέα του λόγου Ισχύει αυτό στο συγκεκριμένο λόγο και ποιο σκοπό εξυπηρετεί

10 Ποια ήταν τα βασικά στοιχεία στα οποία φαίνεται να επιχειρεί ο Μαντίθεος να στηρίξει τις αποδείξεις του

11 οὐδ οὐδὲ Ποια είναι η σημασία τους στη λειτουργία του λόγου

12 Τα ρητορικά ήθη διακρίνονται

α) Στο ήθος του λέγοντος που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του

β) Στο ήθος του ακροατή που είναι επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του

γ) Στο ήθος του αντιπάλου που είναι επιδίωξη του λέγοντος να μειώσει τον αντίπαλό του

Να εντοπίσετε και να αναλύσετε τα ρητορικά ήθη στο προοίμιο του λόγου

13 Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη οι γενικότεροι σκοποί που εξυπηρετεί το προοίμιο του δικανικού λόγου είναι η εύνοια η προσοχή και η κατατόπιση του ακροατηρίου

α) Να εντοπίσετε τα συγκεκριμένα στοιχεία του κειμένου που αναφέρονται σ αυτούς τους σκοπούς

β) Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

Oslash ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ 1 laquoἡγοῦμαιraquo να προσδιορίσετε τις δύο σημασίες του ρήματος και να γράψετε από ένα παράδειγμα για καθεμιά

2 Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε ουσιαστικά και επίθετα με β συνθετικό το ρ πράττω και παραγωγικές καταλήξεις -ος -ία -τος -η και να δηλώσετε τη σημασία τους

3 εὔνους lt εὖ + νοῦς lt εὔνοια a να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε λέξεις αλλάζοντας το α συνθετικό όπως στο παράδειγμα εύνοια 4 υπόνοια

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 ἀποφέρω Να γράψετε στα νέα ελληνικά τρία παράγωγα απλά ή σύνθετα από καθένα θέμα του ρήματος φέρω θ φερ- φορ- ενεκ- και ένα σύνθετο από το θ φωρ-

5 laquoδιάκειμαιraquo Να αντικαταστήσετε την πρόθεση laquoδιάraquo με τις προθέσεις κατά επί παρά εν από υπό και να σχηματίσετε στη νέα ελληνική σύντομες προτάσεις ή φράσεις με τα ρήματα αυτά ή παράγωγά τους όπου θα φαίνεται η σημασία τους πχ επίκειμαι η επικείμενη συνάντηση των αρχηγών των κρατών 6 laquoβούλομαιraquo laquoβουλεύομαιraquo Ποια η σημασία του καθενός ρήματος Ποια είναι η διαφορά του ρήματος βούλομαι από το ρήμα (ἐ)θέλω

7 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις παράγωγες ή ομόρριζές της στη στήλη Β γράφοντας μπροστά από κάθε γράμμα τον ή τους αριθμούς από τη στήλη Β

Α Β

1 ρήση

2 ποίηση

3 φάσμα

4 βιώσιμος

5 πράγμα

6 ευεξία

7 πράκτωρ

8 ρήμα

9 βίωμα

10 φανός

11 έξις

12 αβίωτος

13 σχεδόν

14 ποίημα

15 λέσχη

16 βιώνω

17 άπραγος

α) βιόω -ῶ

β) ἔχω

γ) ποιῶ

δ) λέγω

ε) φαίνομαι

στ) πράττω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect4 -5

sect4Ο πατέρας δηλαδή πριν από τη συμφορά στον Ελλήσποντο μας έστειλε στο Σάτυρο που ήταν βασιλιάς του Πόντου για να ζήσουμε (εκεί) με ορισμένο τρόπο και ούτε ζούσαμε (εδώ) στην πατρίδα όταν γκρεμίζονταν τα τείχη ούτε όταν άλλαζε το πολίτευμα αλλά επιστρέψαμε πέντε μέρες νωρίτερα προτού όσοι βρίσκονταν στη Φυλή να επανέλθουν από την εξορία στον Πειραιά

sect5Και πράγματι ούτε ήταν φυσικό να θέλουμε να μετέχουμε σε ξένους κινδύνους επειδή είχαμε φτάσει σε τέτοια κρίσιμη στιγμή ούτε εκείνοι φαίνεται να είχαν τέτοια γνώμη ώστε να παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας και σ εκείνους που ήταν μακριά από την πατρίδα τους και σ αυτούς που δε διέπραξαν κανένα αδίκημα αλλά περισσότερο στερούσαν τα πολιτικά δικαιώματα από εκείνους που μαζί τους κατέλυσαν τη δημοκρατία

Πραγματολογικά στοιχεία1 πρό τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς Πρόκειται για τη συντριβή των Αθηναίων από τους Λακεδαιμόνιους (Απρίλης 405 πΧ) στους Αιγός Ποταμούς Τότε ο νικητής Λύσανδρος κατέλαβε με αιφνιδιαστική επίθεση όλο σχεδόν τον Αθηναϊκό στόλο που αποτελούνταν από 180 πλοία (σώθηκαν μόνο 9) και έσφαξε όλους τους αιχμαλώτους Αθηναίους (3000-4000 άτομα)

2 τούς ἀπό Φυλῆς 1000 περίπου δημοκρατικοί εξόριστοι οι περισσότεροι με αρχηγό τον Θρασύβουλο εξόρμησαν από το φρούριο της Φυλής και κατέλαβαν το οχυρό του Πειραιά Εκεί αντιμετώπισαν και νίκησαν τους Τριάκοντα που κατέφυγαν στην Ελευσίνα ενώ ο Θρασύβουλος απεκατέστησε τη δημοκρατία (Σεπτέμβριος 403 πΧ)

3 τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων Πρόκειται για τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι Τριάκοντα όταν αντιμετώπιζαν τον Θρασύβουλο στις μάχες του Πειραιά Θα ήταν αφύσικο και παράλογο ο Μαντίθεος και ο αδερφός του μόλις γύρισαν από τον Πόντο να εμπλακούν σε περιπέτειες και να διακινδυνεύσουν ασχολούμενοι με την πολιτική της ταραγμένης εκείνης εποχής αναλαμβάνοντας και μέρος της ευθύνης των Τριάκοντα για τα εγκλήματά τους ενώ το τυραννικό καθεστώς κατέρεε

4ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τόν δῆμον Οι Τριάκοντα φέρονταν με ωμότητα ακόμα και σε κάθε συνεργάτη και φίλο τους αν αυτός εξέφραζε αντιρρήσεις ή επικρίσεις για την πολιτική τρομοκρατία τους Αυτό συνέβη και στον Θηραμένη ο οποίος θανατώθηκε από τον Κριτία αφού κατηγορήθηκε ως προδότης και εχθρός του καθεστώτος

Ερμηνευτική ΠροσέγγισηΟ Μαντίθεος συνεπής στην πρόθεση του λόγου του ότι laquoοὐ μετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αρχίζει να αφηγείται γεγονότα της περιόδου εκείνης που αποδεικνύουν την αλήθεια του ισχυρισμού του και κλονίζουν το κατηγορητήριο

Δηλώνει λοιπόν ότι τότε (405 - 403 πΧ) δε βρισκόταν στην Αθήνα γιατί ο πατέρας του τον είχε

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

στείλει στον Πόντο στο φίλο του βασιλιά Σάτυρο για να αποκτήσει εμπειρία στο εμπόριο σίτου Συνεπώς αφού απουσίαζε δεν μπορεί να ήταν συνεργός των Τριάκοντα και να ασκούσε δημόσιο αξίωμα δοτό μάλιστα από εκείνους

Έτσι από μακριά microόνο έζησε τα δραματικά γεγονότα που τραυμάτισαν θανάσιμα την Αθήνα

Α) την πανωλεθρία του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς (Απρίλιος 405 πΧ)

Β) την κατεδάφιση των τειχών (άνοιξη 404 πΧ)

Γ) την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα και την κατάλυση της δημοκρατίας (ΑύγουστοςΣεπτέmicroβριος 404 πΧ)

Δ) τις εγκληματικές πράξεις του καθεστώτος εκείνου (ως το Μάιο 403 πΧ)

Η απουσία του από την Αθήνα μπορεί να αποδειχτεί εύκολα microε μάρτυρες (βλ τέλος παραγρ 8)

Ο Μαντίθεος σκόπιμα και εύστοχα αναφέρεται στα γεγονότα αυτά γιατί αναμοχλεύει μνήμες υπενθυμίζοντας στους βουλευτές οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες οικεία κακά Έτσι διεγείρει αντιπαθητικά συναισθήματα κατά των κατηγόρων του που αποδεικνύονται αισχροί συκοφάντες αφού αυτός απουσίαζε από την Αθήνα τότε

Δηλώνει ακόμα και μάλιστα microε σκόπιμη ακρίβεια το χρόνο της επανόδου του πέντε μόλις μέρες πριν από το τέλος του δράματος Οι καιροί τότε ήταν ιδιαίτερα κρίσιμοι και επικίνδυνοι για τους Τριάκοντα όταν η σθεναρή αντίσταση του Θρασύβουλου προδίκαζε τη βέβαιη πτώση τους Γι αυτό θα ήταν παράλογη η ανάμειξη του Μαντίθεου στην πολιτική ζωή της Αθήνας οι κίνδυνοι ήταν ξένοι σε αυτόν όπως και τα εγκλήματα των τυράννων Τις μέρες εκείνες οι συνεργοί εγκατέλειπαν το καθεστώς που κατέρρεε γιατί προείχε η αποστασιοποίηση για την επιβίωση Και ο ίδιος δεν ήταν ανόητος να προστρέξει αρωγός του καθεστώτος όταν οι άλλοι έφευγαν

Άλλωστε όπως υποστηρίζει οι Τριάκοντα δεν είχαν εμπιστοσύνη σε όσους Αθηναίους αποδημούσαν αλλά ούτε και σε μετριοπαθείς ολιγαρχικούς πολύ περισσότερο στους έντιμους πολίτες ώστε να τους παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας Εμπιστεύονταν microόνο τους ένθερμους ομοϊδεάτες τους που συμμετείχαν έμπρακτα στα κακουργήmicroατά τους στηρίζοντας ενεργά το καθεστώς τους Γιrsquo αυτό τιμωρούσαν microε στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων και πα-λιούς συνεργάτες τους αν αυτοί διατύπωναν αντιρρήσεις και επικρίσεις για την πολιτική τους τρομοκρατία ή και τους θανάτωναν (περίπτωση Θηραμένη)

Η αναφορά του Μαντίθεου στους δίκαιους και έντιμους πολίτες (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι) είναι ιδιαίτερα εύστοχη αφού έμμεσα σ αυτούς εντάσσει και τον εαυτό του Έτσι διαχωρίζει τη θέση του από τους εγκληματίες Τριάκοντα προβάλλει τα δημοκρατικά του φρονήματα το ήθος και την αρετή του γεγονός που αποκλείει οποιαδήποτε συνεργασία μαζί τους Έτσι οι επικρίσεις του για τους Τριάκοντα συντελούν στο να κερδίσει την εύνοια των βουλευτών ενώ στοχεύουν και στην αναίρεση του κατηγορητηρίου

Η ενότητα αυτή όχι microόνο ανασκευάζει την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αλλά βοηθά και στο να αποκτήσει κανείς πραγματολογική γνώση της εποχής εκείνης καθώς υπάρχουν σοβαρά ιστορικά στοιχεία για την κοινωνική και πολιτική ζωή της Αθήνας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγουΣύμφωνα microε τους κανόνες της ρητορικής τέχνης μετά το προοίμιο ακολουθεί η διήγηση όπου ο ομιλητής αφηγείται γεγονότα που σχετίζονται microε την υπόθεση και η πίστη (απόδειξη) όπου αυτός εκθέτει τα επιχειρήματά του microε τα οποία ως κατήγορος στηρίζει την κατηγορία του ή ως κατηγορούμενος ανασκευάζει το κατηγορητήριο (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

Έτσι οι παράγρ 4-19 περιέχουν τη διήγηση αλλά και την πίστη του λόγου Ειδικότερα οι παράγρ 4-5 αναιρούν την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo οι παράγρ 6-8 ανασκευάζουν την κατηγορία ότι laquoἳππευεν ἐπί τῶν τριάκονταraquo και οι παράγρ 9-19 αποτελούν την απολογία του για όλη τη ζωή του

Οι παράγρ 4-8 αποτελούν το Α μέρος και οι παράγρ 9-19 το Β μέρος του λόγου του

laquoΗ διήγηση δεν περιλαμβάνει microόνο έκθεση γεγονότων σχετικών microε το κατηγορητήριο αλλά και γεγονότα που χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία όχι microόνο για την αναίρεση της κατηγορίας αλλά και για την προβολή της υποδειγματικής συμπεριφοράς του κατηγορουμένου στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του Έτσι η διήγηση στο μεγαλύτερο μέρος του λόγου λειτουργεί ως απόδειξηraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 80)

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος επιδιώκει να αναιρέσει την κατηγορία ότι συμμετείχε ενεργά στο τότε καθεστώς Για το σκοπό αυτό αναφέρει σχετικά γεγονότα του παρελθόντος που ασφαλώς μάρτυρες θα τα επιβεβαιώσουν και διατυπώνει εύλογες εκτιμήσεις και κρίσεις για την ταραγμένη και επικίνδυνη εκείνη εποχή (405-403 πΧ) γεγονός που έζησαν άμεσα ή έμμεσα οι βουλευτές

Τα επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo

α δηλώνει ότι την εποχή των Τριάκοντα απουσίαζε στον Πόντο κοντά στο βασιλιά Σάτυρο και ότι γύρισε στην Αθήνα πέντε μόλις μέρει πριν από την πτώση τους (sect 4 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στο μικρό αυτό διάστημα θα ήταν αφύσικο και παράλογο να συνεργαστεί με τους Τριάκοντα σε μια τόσο ρευστή και κρίσιμη περίοδο ενώ αναμενόταν η πτώση τους συμμετέχοντας σε ξένους κινδύνους (sect 5 λογικόεικός)

γ Ισχυρίζεται ότι οι Τριάκοντα παρείχαν αξιώματα μόνο σ εκείνους τους Αθηναίους που ζούσαν στην πόλη και ήταν το ίδιο με αυτούς πρόξενοι αδικημάτων και όχι σε όσους τότε αποδημούσαν και δεν ήταν ανήθικοι (sect 5 πραγματικό-λογικό )

δ Τονίζει ότι οι Τύραννοι εχθρεύονταν ακόμη και τους παλαιούς συνεργούς τους στην κατάλυση της δημοκρατίας και τους αφαιρούσαν τα πολιτικά τους δικαιώματα αν γίνονταν μετριοπαθείς και κατέκριναν την πολιτική τρομοκρατία τους Μερικούς μάλιστα τους σκότωναν όπως τον Θηραμένη (sect 5 πραγματικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων middot το πιο ισχυρό απ όλα επιχείρημα για την αθωότητα του Μαντίθεου είναι το α γιατί είναι

πραγματικό και μπορεί εύκολα να αποδειχτεί microε μάρτυρες (βλ τέλος sect 8 Ἀνάβηθι δέ microοι καί μαρτύρησον)

middot Το β ανήκει στα εικότα (βλ sect 5 εἰκός ἦν) δηλ στα εύλογα πιθανά και αληθοφανή (βλ σχολ

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

βιβλ άνω σελ 13) Και η κοινή λογική μπορεί να το αποδεχτεί και ως πραγματικό

middot Μεγάλη επίσης πειστικότητα έχουν τα επιχειρήματα γ και δ γιατί microε αυτά ο κατηγορούμενος υπενθυμίζει στους βουλευτές γεγονότα που είχαν ζήσει ή γνώριζαν Άλλωστε από την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα (404 πΧ) ως τη δοκιμασία αυτή (περ 390 πΧ) λίγα χρόνια είχαν περάσει και το ψήφισμα της αμνηστίας από τον Θρασύβουλο (403 πΧ) δε θα είχε εξασθενίσει και τη μνήμη των βουλευτών

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται πειθαρχικός στις αποφάσεις του πατέρα του microε εμπορικά ενδιαφέροντα αλλά και νοσταλγός της πατρίδας του Ακόμα φαίνεται ρεαλιστής και συνετός αφού στην ταραγμένη εποχή της επιστροφής του στην Αθήνα απόφευγε να συμμετάσχει στην πολιτική αναλαμβάνοντας ξένους κινδύνους Επίσης έμμεσα εμφανίζεται ως πολίτης ενάρετος που δε διέπραξε κανένα κακούργημα (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι)

β Το ήθος των κατηγόρων Παρουσιάζονται έμμεσα ως μοχθηροί αναξιόπιστοι και συκοφάντες αφού στήριξαν το κατηγορητήριό τους σε ψευδή στοιχεία που καταρρέουν από τα γεγονότα

γ Το ήθος των Τριάκοντα τυράννων Το ήθος τους είναι αρνητικό αφού οι Τριάκοντα ήταν φανατισμένοι ολιγαρχικοί και αρχομανείς Αθηναίοι Γιrsquo αυτό και οι πράξεις τους ήταν αποδεδειγμένα εγκληματικές Έτσι

συμμετείχαν στην κατεδάφιση των microακρών τειχών

κατέλυσαν τη δημοκρατία

δημιούργησαν επικίνδυνες καταστάσεις για τον εαυτό τους και για τους συμπολίτες τους

προκάλεσαν εμφύλιες διαμάχες

προσέφεραν δημόσια αξιώματα στους κακούργους μόνο

τιμωρούσαν ακόμα και τους μετριοπαθείς ολιγαρχικούς και συνεργούς τους αν επέκριναν την πολιτική τρομοκρατίας που εφάρμοζαν

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και αποστροφή προς τους κατηγόρους του αφού θέλησαν να συκοφαντήσουν έναν αθώο συμπολίτη τους Και τα συναισθήματα αυτά τα ενισχύει καθώς υπενθυμίζει οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες τους από την εποχή των Τριάκοντα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sect 6 ndash 7

sect6Και έπειτα βέβαια είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στην τάξη των ιππέων από την (ξύλινη) πινακίδα Γιατί σ αυτήν (την πινακίδα) δεν είναι γραμμένοι βέβαια πολλοί απ αυτούς που παραδέχονται ότι ήταν ιππείς ενώ είναι καταγραμμένοι μερικοί από εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα Αλλά εκείνος (ο κατάλογος της πινακίδας) είναι πολύ μεγάλη απόδειξη Όταν δηλαδή ξαναγυρίσατε στην πατρίδα αποφασίσατε με ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι κατάλογο των ιππέων για να εισπράξετε πίσω το επίδομα απ αυτούς

sect7Κανείς λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους ούτε ότι παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι επέστρεψα τη χρηματική προκαταβολή Και όμως είναι εύκολο σ όλους να καταλάβουν αυτό ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να τιμωρούνται οι ίδιοι αν δεν αποκάλυπταν αυτούς που είχαν λάβει τη χρηματική προκαταβολή Επομένως θα μπορούσατε να πιστεύετε σ εκείνους τους καταλόγους (των φυλάρχων) πολύ πιο δίκαια παρά σ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) Γιατί απ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) ήταν εύκολο σ όποιον ήθελε να σβηστεί το όνομά του ενώ σ εκείνους (στους καταλόγους των φυλάρχων) ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι που υπηρέτησαν ως ιππείς

Πραγματολογικά στοιχείαἐκ τοῦ σανιδίου Ήταν μια ξύλινη πινακίδα αλειμμένη με γύψο εκτεθειμένη σε κοινή θέα Σε αυτήν αναγράφονταν α) δημόσιες ανακοινώσεις β) υποθέσεις που θα εκδικάζονταν γ) νόμοι για ψήφιση δ) τα ονόματα των οφειλετών του δημοσίου Επίσης είχαν αναγραφεί και τα ονόματα αυτών που υπηρέτησαν ως ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα Ανάμεσα σε αυτά ήταν και το όνομα του Μαντίθεου γεγονός που αποτελούσε για τους κατήγορούς του τη μοναδική απόδειξη ότι συνεργάστηκε με τους Τριάκοντα

ἐπειδή κατήλθετε Πολλοί από τους δημοκρατικούς όταν οι Τριάκοντα πήραν την εξουσία (ΑύγΣεπτ 404 πΧ) από φόβο έφυγαν από την Αθήνα και ζήτησαν άσυλο στα Μέγαρα τη Θήβα το Άργος τον Πόντο ή και σε άλλα μέρη Αργότερα εντάχτηκαν στο στρατό του Θρασύβουλου πολέμησαν τους τυράννους και γύρισαν από την εξορία στην πατρίδα τους μετά την πτώση του καθεστώτος (Μάιος 403 πΧ)

ἐψηφίσασθε τούς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας Οι φύλαρχοι (= αρχηγοί των φυλών) ήταν δέκα όσες και οι φυλές από την καθεμιά εκλεγόταν ένας ως εκπρόσωπος της φυλής του Επικεφαλής όλων ήταν δύο ίππαρχοι (αντίστοιχοι αρχηγοί των οπλιτών ήταν οι ταξίαρχοι ενώ οι δέκα στρατηγοί διοικούσαν όλους τους ιππείς και τους οπλίτες) Οι φύλαρχοι παρέδιδαν στη Βουλή κατάλογο των Αθηναίων που ήταν υποχρεωμένοι να ιππεύσουν (βλ ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας)

Αυτοί συνέταξαν κατ εντολή της Βουλής μετά την πτώση των Τριάκοντα και τον κατάλογο των ιππέων εκείνων που στήριξαν τότε το καθεστώς και που εισέπραξαν την κατάστασιν Βέβαια από τον Θρασύβουλο είχε δοθεί αμνηστία και στους ιππείς αυτούς αλλά για τιμωρία τους όφειλαν να επιστρέψουν την κατάστασιν που είχαν πάρει από το δημόσιο (βλ ἳνα τάς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν = παρά τῶν ἱππευσάντων) Και αυτός ήταν ο σκοπός της σύνταξης του τελευταίου καταλόγου Αν μάλιστα οι φύλαρχοι παρέλειπαν κάποια ονόματα ιππέων τότε ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν οι ίδιοι την κατάστασιν (βλ ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις αὐτοῖς ζηmicroιοῦσθαι)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

τάς καταστάσεις Κατάσταση ήταν το επίδομα που έπαιρναν οι ιππείς από το δημόσιο για τα πρώτα τους έξοδα και κυρίως για την αγορά και τη συντήρηση του ίππου τους αφού φυσικά προηγουμένως laquoδοκιμάζοντανraquo (= εγκρίνονταν ως ιππείς) από τη Βουλή

Σε δύο περιπτώσεις οι ιππείς επέστρεφαν την κατάστασιν

Όταν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι προφανώς γιατί αυτοί αφού είχαν εισπράξει το επίδομα για διάφορους λόγους δεν υπηρέτησαν ως ιππείς

Όταν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας διαλύθηκε το σώμα εκείνο των ιππέων που υπηρέτησαν τους Τριάκοντα αυτοί οι ιππείς υποχρεώνονταν να επιστρέψουν το επίδομα

Σηmicro Υπάρχει όμως και η άποψη ότι η laquoκατάστασιςraquo δεν επιστρεφόταν ποτέ από τους ιππείς γιατί δινόταν για συγκεκριμένο σκοπό Η μόνη εξαίρεση που έγινε ήταν για τους ιππείς των Τριάκοντα γιατί προφανώς οι δημοκρατικοί Αθηναίοι μετά την πτώση της τυραννίας δεν αναγνώρισαν ως υπηρεσία προς την πατρίδα τη συνεργασία εκείνων των ιππέων microε τους Τριάκοντα Γι αυτό επιβλήθηκε σ αυτούς microόνο για τιμωρία τους η επιστροφή του επιδόματος

τοῖς συνδίκοις Ήταν άρχοντες συνήγοροι που διορίζονταν από το δημόσιο στα δικαστήρια εκπροσωπούσαν το συμφέρον της πόλης και αγωνίζονταν γι αυτό Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας παρίσταντο σε δίκες που αφορούσαν τη δήμευση περιουσιών από τους Τριάκοντα και microε τις παρεμβάσεις τους εξομάλυναν τις διαφορές ανάμεσα στο δημόσιο και στους αδικημένους πολίτες Έτσι και αυτοί συντελούσαν στην εδραίωση της δημοκρατίας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Η διδακτική ενότητα (sectsect6-7) είναι η συνέχεια της διήγησης - πίστηςαπόδειξης του λόγου Αναφέρεται και αυτή στην άρση της κατηγορίας κατά του Μαντίθεου ότι laquoίππευεν επι των Τριάκονταraquo Κεντρικά της σημεία είναι τα εξής

το σανίδιον

ο κατάλογος των ιππέων που συνέταξαν οι Φύλαρχοι

η laquoκατάστασιςraquo και η laquoἀνάπραξιςraquo

η ευθύνη των φυλάρχων και των συνδίκων

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει την αναγραφή του ονόματός του στο laquoσανίδιονraquo ανάμεσα στα άλλα ονόματα των ιππέων που στήριξαν τους Τριάκοντα Και επειδή δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός της αναγραφής επιδιώκει να μειώσει την αξιοπιστία του στοιχείου αυτού επικαλούμενος τον κατάλογο των φυλάρχων ως το microόνο τεκμήριο της αλήθειας Όμως υποστηρίζει την αθωότητά του όχι τόσο microε πραγματικά αλλά microε λογικά επιχειρήματα microε εικότα και ενθύμημα (Βλ επιφυλάξεις μετά την αξιολόγηση των επιχειρημάτων)

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Δεν είναι αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του η αναγραφή και του δικού του ονόματος στο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σανίδιον γιατί

πολλοί από αυτούς που ομολογούν ότι ήταν ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα δεν αναγράφονται

μερικοί που τότε αποδημούσαν όπως αυτός είναι γραμμένοι (sect 6 πραγματικό-λογικό)

β Εγκυρότατο μέσο ελέγχου της αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που υπέβαλλαν οι Φύλαρχοι στη Βουλή γιατί σύμφωνα microε αυτόν έπρεπε οι ιππείς να επιστρέψουν στο δημόσιο το σχετικό επίδομα που είχαν πάρει στην αρχή της θητείας τους σε περίπτωση παράλειψης κάποιου ονόματος επιβαρύνονταν οικονομικά οι ίδιοι οι φύλαρχοι (sectsect 6-7 πραγματικό-λογικό)

γ Το δικό του όνομα δε συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο αυτό

οι σύνδικοι δε στράφηκαν εναντίον του για την laquoἀνάπραξινraquo

ο ίδιος δεν επέστρεψε στο δημόσιο καμιά κατάστασιν (sect 7 πραγματικό λογικό ενθύμημα)

δ Για την εύρεση της αλήθειας πρέπει να στηρίζεται κανείς περισσότερο στον κατάλογο παρά στο σανίδιον γιατί

ο κατάλογος ήταν υπεύθυνο και αξιόπιστο έργο των φυλάρχων

το σανίδιον επιδεχόταν αφαιρέσεις και προσθήκες ονομάτων (sect 7 πραγματικό-λογικό )

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται πραγματικά και πειστικά (δεν είναι όμως και αδιάσειστα βλ επιφυλάξεις)

Έτσι το σανίδιον (βλ α δ επιχειρ) πράγματι δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του κατηγορουμένου γιατί

δεν αναγράφονταν σ αυτό όλα τα ονόματα των ιππέων στην εποχή των Τριάκοντα και microόνο αυτά (sect 6)

εύκολα θα έσβηνε κανείς το δικό του όνομα ή θα πρόσθετε άλλο αφού το σανίδιον βρισκόταν σε κοινή θέα και δεν το φύλασσε κανένας υπεύθυνος (sect 7)

Αντίθετα ο κατάλογος (βλ β δ επιχειρ) αποτελούσε αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο γιατί

δέσμευε και τους ιππείς (θα επέστρεφαν το επίδομα) και τους βουλευτές (οικονομική επιβάρυνση για παράλειψη ονομάτων) - βλ sectsect 6-7

συντασσόταν ασφαλώς microε ιδιαίτερη προσοχή και φυλασσόταν στα αρχεία του κράτους αφού ήταν δημόσιο έγγραφο και αφορούσε πολιτικό ζήτημα Γιrsquo αυτό δεν επιδεχόταν παραποιήσεις και πλαστογραφίες (sect 7)

Τέλος ιδιαίτερα σοβαρό είναι το γ επιχείρημα αφού microε αυτό ο Μαντίθεος αίρει τις όποιες αμφισβητήσεις και αποδεικνύει την αθωότητά του (sect 7)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις - Αντιστροφή της αξιοπιστίας των δύο τεκμηρίων (σανιδίου - καταλόγου) Κάποιοι κακόπιστοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής

α Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα Η νόθευση ήθελε πολλή ώρα και το δράστη κάποιος θα τον έβλεπε και θα τον κατήγγειλε Φυσικά η πολιτεία θα τον τιμωρούσε αυστηρά και θα αποκαθιστούσε την αλήθεια Συνεπώς το σανίδιον είναι έγκυρο και αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του κατηγορουμένου

β Ο κατάλογος ήταν βέβαια δημόσιο και φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε και αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του κατηγορουμένου microόνο και microόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του Γιατί ίσως τους ξέφυγε ή σκόπιμα το παρέλειψαν αφού ήταν άνθρωποι και αυτοί Εξάλλου τίποτε δεν απέκλειε παρέμβαση κάποιων ισχυρών προσώπων ή πλαστογράφων ή και σύνταξη νέου ακόμα καταλόγου

γ Μπορεί πάλι το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι γιατί δεν ήταν ιππέας των Τριάκοντα αλλά γιατί δεν πήρε τότε την laquoκατάστασινraquo είτε επειδή ήταν εύπορος είτε επειδή δεν υπήρχαν χρήματα στο δημόσιο ταμείο

δ Άλλωστε οι φύλαρχοι δεν κατέθεσαν ότι ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας απλώς δεν έγραψαν στον κατάλογο και το δικό του όνομα ανάμεσα στους άλλους οφειλέτες ιππείς Έτσι η μαρτυρία τους έχει οικονομικό microόνο χαρακτήρα και δεν αφορά την ιδιότητά του κατά τη στρατιωτική του θητεία ούτε και το πολιτικό του αδίκημα

ε Τέλος και το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του (ἐmicroέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν ) είναι η κατακλείδα ενός ενθυμήματος που από τη φύση του δε δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό (microε τυπική εγκυρότητα και αλήθεια)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Στην ενότητα αυτή η ηθοποιία αναφέρεται στον Μαντίθεο και στους κατηγόρους του

α Το ήθος του Μαντίθεου Οι ηθικές αρετές του έμμεσα microόνο διακρίνονται ενώ κυρίως φαίνεται η πνευματική του ευστροφία Έτσι παρουσιάζεται δεινός στην επιχειρηματολογία του αφού αξιοποιεί το ενοχοποιητικό γι αυτόν τεκμήριο του σανιδίου μειώνοντας την αξιοπιστία του Με σύνεση αποφεύγει σκόπιμα να αναφέρει συγκεκριμένα ονόματα ή να καλέσει μάρτυρες του αρκούν οι εντυπώσεις που δημιουργεί Παράλληλα microε επιμονή υποδεικνύει το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας προβάλλοντας την εγκυρότητα του καταλόγου Έτσι το 13 της απολογίας του αφορά το σανίδιον και τα 23 τον κατάλογο ενώ οι κρίσεις του αντίστοιχα είναι αρνητικές και θετικές Όλη η συλλογιστική του πορεία φαίνεται ικανή να συμπαρασύρει microε το ρέοντα ρυθμό της τους βουλευτές και να τους πείσει για την αθωότητά του

β Το ήθος των κατηγόρων Εμφανίζονται από τον κατηγορούμενο επιπόλαιοι αφελείς και ανόητοι (βλ εὔηθές ἐστιν) αφού το κατηγορητήριό τους στηρίζεται στο σαθρό κατά την κρίση του αποδεικτικό στοιχείο του σανιδίου και είναι σαθρό γιατί καταρρέει από microόνο του από το γεγονός του καταλόγου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

middot Τα ρητορικά ήθηΕιδικότερα στο προοίμιο τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον ομιλητή στους κατηγόρους και στους βουλευτέςακροατές

Α Το ήθος του ομιλητή κατηγορουμένου Ο Μαντίθεος εμφανίζεται ανεξίκακος και σχεδόν ευγνώμων απέναντι στους κατηγόρους του θύμα της κακίας και της συκοφαντικής τους διάθεσης ως πολίτης που έχει αυτογνωσία αποφασιστικότητα και αυτοπεποίθηση που πιστεύει στη δημοκρατία και αγωνίστηκε γι αυτήν που διακρίνεται για τη μετριοπάθεια και τη σύνεση στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του Έτσι γίνεται συμπαθής στους βουλευτές κερδίζει τις εντυπώσεις και προδιαθέτει τους ακροατές ευμενώς απέναντί του

Β Το ήθος των κατηγόρων Αυτοί παρουσιάζονται ως κακοήθεις και συκοφάντες ως άνθρωποι που κινούνται από ταπεινά κίνητρα αφού επιζητούν με κάθε τρόπο να βλάψουν έναν πολίτη δημοκρατικό και ενάρετο Είναι επικίνδυνοι γιατί αντιδρούν στην αξιοσύνη και αποτρέπουν από τα κοινά κάποιον που φιλοδοξεί να βοηθήσει την πολιτεία ασκώντας το βουλευτικό του αξίωμα Έτσι φαίνονται ότι δεν έχουν ήθος και γι αυτό το κατηγορητήριό τους είναι αναξιόπιστοι γεγονός που προϊδεάζει αρνητικά τους βουλευτές

Γ Το ήθος των βουλευτώνακροατών Οι βουλευτές έμμεσα εμφανίζονται πατριώτες και θερμοί υπερασπιστές της δημοκρατίας αφού αγωνίστηκαν για την εδραίωσή της εναντίον των εχθρών της στον Κορινθιακό πόλεμο Ο Μαντίθεος αναφερόμενος σ αυτή την αρετή τους τη φιλοπατρία τους κολακεύει και τους ικανοποιεί ενώ κερδίζει και την εύνοιά τους (βλ τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν) Εκπροσωπούν θεσμό σεβαστό στους πολίτες (βλ δέοmicroαι ὑmicroῶν) και αποτελούν και αυτοί εγγύηση για την ομαλή λειτουργία της πολιτείας

middot Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Είναι οι συγκινησιακές καταστάσεις και φορτίσεις τα πάθη = τα συναισθήματα) που δημιουργεί ο ρήτορας στους ακροατές με το λόγο του τα λεγόμενα laquoσυμπαθητικά και αντιπαθητικάraquo συναισθήματα Με αυτά επηρεάζει θετικά ή αρνητικά τις ψυχές τους ώστε να αποφασίσουν περισσότερο συναισθηματικά παρά λογικά Τα πάθη ανήκουν στις έντεχνες πίστεις και ασκούν καταλυτικό ρόλο στην αποδεικτική διαδικασία για την επίτευξη της πειθούς καθώς ο ρήτορας προσπαθεί να μεταγγίσει στους ακροατές τα συναισθήματα που κυριαρχούν στη δική του ψυχή (οργή αγανάκτηση φιλία μίσος οίκτο ντροπή φόβο φθόνο ) (Αριστοτ Ρητορ 1378 - βλ και σχολ βιβλίο σελ 20)

Στο προοίμιο του λόγου του ο Μαντίθεος

α Διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση εναντίον των κατηγόρων του που από κακία έχθρα και συκοφαντική διάθεση θέλουν να τον βλάψουν με κάθε τρόπο δημιουργεί στους ακροατές σοβαρές αμφιβολίες για την ειλικρίνεια των προθέσεων και των κινήτρων που παρορμούν τους αντιπάλους του και κλονίζει έτσι την εγκυρότητα και την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους

β Ακόμα εμπνέει στους δικαστές την εκτίμηση και το θαυμασμό στο πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται ως πολίτης σοβαρός και με αυτοπεποίθηση φιλόπατρις και ενάρετος μετριοπαθής και κόσμιος

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ Τέλος δημιουργεί ικανοποίηση και ευαρέσκεια στους βουλευτές επειδή προβάλλει την αγωνιστική τους διάθεση για τη δημοκρατία

Έτσι τα ρητορικά πάθη όπως τα επιχειρήματα και τα ρητορικά ήθη στοχεύουν στην ανασκευή του κατηγορητηρίου

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 χάριν εἶχον Ποια εντύπωση επιθυμεί να δημιουργήσει ο ομιλητής

2 ldquoἡγοῦμαι γὰρhellip αἰτίουςrdquo Τι παράδοξο υπάρχει στη φράση αυτή

3 ἀναγκάζωσιν Τι υπογραμμίζει με τη λέξη αυτή ο Μαντίθεος

4 Με ποιες λέξεις διαγραφει ο Λυσίας το ήθος του πελάτη του

5 Ποιος ήταν ο ρόλος της Βουλής την εποχή του Λυσία

6 Ποια σημεία του προοιμίου επιβεβαιώνουν την αντίληψη του ομιλητή για τη μεταστροφή της γνώμης των βουλευτών Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας

7 Ἀξιῶ δὲ πολιτείας Ποια είναι η θέση του χωρίου στη δομή του λόγου

8Σε ποιο σημείο ο Μαντίθεος προβάλλει το ανεπίληπτο του ήθους του

9 Το προοίμιο πρέπει να περιέχει την κεντρική ιδέα του λόγου Ισχύει αυτό στο συγκεκριμένο λόγο και ποιο σκοπό εξυπηρετεί

10 Ποια ήταν τα βασικά στοιχεία στα οποία φαίνεται να επιχειρεί ο Μαντίθεος να στηρίξει τις αποδείξεις του

11 οὐδ οὐδὲ Ποια είναι η σημασία τους στη λειτουργία του λόγου

12 Τα ρητορικά ήθη διακρίνονται

α) Στο ήθος του λέγοντος που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του

β) Στο ήθος του ακροατή που είναι επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του

γ) Στο ήθος του αντιπάλου που είναι επιδίωξη του λέγοντος να μειώσει τον αντίπαλό του

Να εντοπίσετε και να αναλύσετε τα ρητορικά ήθη στο προοίμιο του λόγου

13 Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη οι γενικότεροι σκοποί που εξυπηρετεί το προοίμιο του δικανικού λόγου είναι η εύνοια η προσοχή και η κατατόπιση του ακροατηρίου

α) Να εντοπίσετε τα συγκεκριμένα στοιχεία του κειμένου που αναφέρονται σ αυτούς τους σκοπούς

β) Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

Oslash ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ 1 laquoἡγοῦμαιraquo να προσδιορίσετε τις δύο σημασίες του ρήματος και να γράψετε από ένα παράδειγμα για καθεμιά

2 Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε ουσιαστικά και επίθετα με β συνθετικό το ρ πράττω και παραγωγικές καταλήξεις -ος -ία -τος -η και να δηλώσετε τη σημασία τους

3 εὔνους lt εὖ + νοῦς lt εὔνοια a να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε λέξεις αλλάζοντας το α συνθετικό όπως στο παράδειγμα εύνοια 4 υπόνοια

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 ἀποφέρω Να γράψετε στα νέα ελληνικά τρία παράγωγα απλά ή σύνθετα από καθένα θέμα του ρήματος φέρω θ φερ- φορ- ενεκ- και ένα σύνθετο από το θ φωρ-

5 laquoδιάκειμαιraquo Να αντικαταστήσετε την πρόθεση laquoδιάraquo με τις προθέσεις κατά επί παρά εν από υπό και να σχηματίσετε στη νέα ελληνική σύντομες προτάσεις ή φράσεις με τα ρήματα αυτά ή παράγωγά τους όπου θα φαίνεται η σημασία τους πχ επίκειμαι η επικείμενη συνάντηση των αρχηγών των κρατών 6 laquoβούλομαιraquo laquoβουλεύομαιraquo Ποια η σημασία του καθενός ρήματος Ποια είναι η διαφορά του ρήματος βούλομαι από το ρήμα (ἐ)θέλω

7 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις παράγωγες ή ομόρριζές της στη στήλη Β γράφοντας μπροστά από κάθε γράμμα τον ή τους αριθμούς από τη στήλη Β

Α Β

1 ρήση

2 ποίηση

3 φάσμα

4 βιώσιμος

5 πράγμα

6 ευεξία

7 πράκτωρ

8 ρήμα

9 βίωμα

10 φανός

11 έξις

12 αβίωτος

13 σχεδόν

14 ποίημα

15 λέσχη

16 βιώνω

17 άπραγος

α) βιόω -ῶ

β) ἔχω

γ) ποιῶ

δ) λέγω

ε) φαίνομαι

στ) πράττω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect4 -5

sect4Ο πατέρας δηλαδή πριν από τη συμφορά στον Ελλήσποντο μας έστειλε στο Σάτυρο που ήταν βασιλιάς του Πόντου για να ζήσουμε (εκεί) με ορισμένο τρόπο και ούτε ζούσαμε (εδώ) στην πατρίδα όταν γκρεμίζονταν τα τείχη ούτε όταν άλλαζε το πολίτευμα αλλά επιστρέψαμε πέντε μέρες νωρίτερα προτού όσοι βρίσκονταν στη Φυλή να επανέλθουν από την εξορία στον Πειραιά

sect5Και πράγματι ούτε ήταν φυσικό να θέλουμε να μετέχουμε σε ξένους κινδύνους επειδή είχαμε φτάσει σε τέτοια κρίσιμη στιγμή ούτε εκείνοι φαίνεται να είχαν τέτοια γνώμη ώστε να παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας και σ εκείνους που ήταν μακριά από την πατρίδα τους και σ αυτούς που δε διέπραξαν κανένα αδίκημα αλλά περισσότερο στερούσαν τα πολιτικά δικαιώματα από εκείνους που μαζί τους κατέλυσαν τη δημοκρατία

Πραγματολογικά στοιχεία1 πρό τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς Πρόκειται για τη συντριβή των Αθηναίων από τους Λακεδαιμόνιους (Απρίλης 405 πΧ) στους Αιγός Ποταμούς Τότε ο νικητής Λύσανδρος κατέλαβε με αιφνιδιαστική επίθεση όλο σχεδόν τον Αθηναϊκό στόλο που αποτελούνταν από 180 πλοία (σώθηκαν μόνο 9) και έσφαξε όλους τους αιχμαλώτους Αθηναίους (3000-4000 άτομα)

2 τούς ἀπό Φυλῆς 1000 περίπου δημοκρατικοί εξόριστοι οι περισσότεροι με αρχηγό τον Θρασύβουλο εξόρμησαν από το φρούριο της Φυλής και κατέλαβαν το οχυρό του Πειραιά Εκεί αντιμετώπισαν και νίκησαν τους Τριάκοντα που κατέφυγαν στην Ελευσίνα ενώ ο Θρασύβουλος απεκατέστησε τη δημοκρατία (Σεπτέμβριος 403 πΧ)

3 τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων Πρόκειται για τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι Τριάκοντα όταν αντιμετώπιζαν τον Θρασύβουλο στις μάχες του Πειραιά Θα ήταν αφύσικο και παράλογο ο Μαντίθεος και ο αδερφός του μόλις γύρισαν από τον Πόντο να εμπλακούν σε περιπέτειες και να διακινδυνεύσουν ασχολούμενοι με την πολιτική της ταραγμένης εκείνης εποχής αναλαμβάνοντας και μέρος της ευθύνης των Τριάκοντα για τα εγκλήματά τους ενώ το τυραννικό καθεστώς κατέρεε

4ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τόν δῆμον Οι Τριάκοντα φέρονταν με ωμότητα ακόμα και σε κάθε συνεργάτη και φίλο τους αν αυτός εξέφραζε αντιρρήσεις ή επικρίσεις για την πολιτική τρομοκρατία τους Αυτό συνέβη και στον Θηραμένη ο οποίος θανατώθηκε από τον Κριτία αφού κατηγορήθηκε ως προδότης και εχθρός του καθεστώτος

Ερμηνευτική ΠροσέγγισηΟ Μαντίθεος συνεπής στην πρόθεση του λόγου του ότι laquoοὐ μετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αρχίζει να αφηγείται γεγονότα της περιόδου εκείνης που αποδεικνύουν την αλήθεια του ισχυρισμού του και κλονίζουν το κατηγορητήριο

Δηλώνει λοιπόν ότι τότε (405 - 403 πΧ) δε βρισκόταν στην Αθήνα γιατί ο πατέρας του τον είχε

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

στείλει στον Πόντο στο φίλο του βασιλιά Σάτυρο για να αποκτήσει εμπειρία στο εμπόριο σίτου Συνεπώς αφού απουσίαζε δεν μπορεί να ήταν συνεργός των Τριάκοντα και να ασκούσε δημόσιο αξίωμα δοτό μάλιστα από εκείνους

Έτσι από μακριά microόνο έζησε τα δραματικά γεγονότα που τραυμάτισαν θανάσιμα την Αθήνα

Α) την πανωλεθρία του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς (Απρίλιος 405 πΧ)

Β) την κατεδάφιση των τειχών (άνοιξη 404 πΧ)

Γ) την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα και την κατάλυση της δημοκρατίας (ΑύγουστοςΣεπτέmicroβριος 404 πΧ)

Δ) τις εγκληματικές πράξεις του καθεστώτος εκείνου (ως το Μάιο 403 πΧ)

Η απουσία του από την Αθήνα μπορεί να αποδειχτεί εύκολα microε μάρτυρες (βλ τέλος παραγρ 8)

Ο Μαντίθεος σκόπιμα και εύστοχα αναφέρεται στα γεγονότα αυτά γιατί αναμοχλεύει μνήμες υπενθυμίζοντας στους βουλευτές οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες οικεία κακά Έτσι διεγείρει αντιπαθητικά συναισθήματα κατά των κατηγόρων του που αποδεικνύονται αισχροί συκοφάντες αφού αυτός απουσίαζε από την Αθήνα τότε

Δηλώνει ακόμα και μάλιστα microε σκόπιμη ακρίβεια το χρόνο της επανόδου του πέντε μόλις μέρες πριν από το τέλος του δράματος Οι καιροί τότε ήταν ιδιαίτερα κρίσιμοι και επικίνδυνοι για τους Τριάκοντα όταν η σθεναρή αντίσταση του Θρασύβουλου προδίκαζε τη βέβαιη πτώση τους Γι αυτό θα ήταν παράλογη η ανάμειξη του Μαντίθεου στην πολιτική ζωή της Αθήνας οι κίνδυνοι ήταν ξένοι σε αυτόν όπως και τα εγκλήματα των τυράννων Τις μέρες εκείνες οι συνεργοί εγκατέλειπαν το καθεστώς που κατέρρεε γιατί προείχε η αποστασιοποίηση για την επιβίωση Και ο ίδιος δεν ήταν ανόητος να προστρέξει αρωγός του καθεστώτος όταν οι άλλοι έφευγαν

Άλλωστε όπως υποστηρίζει οι Τριάκοντα δεν είχαν εμπιστοσύνη σε όσους Αθηναίους αποδημούσαν αλλά ούτε και σε μετριοπαθείς ολιγαρχικούς πολύ περισσότερο στους έντιμους πολίτες ώστε να τους παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας Εμπιστεύονταν microόνο τους ένθερμους ομοϊδεάτες τους που συμμετείχαν έμπρακτα στα κακουργήmicroατά τους στηρίζοντας ενεργά το καθεστώς τους Γιrsquo αυτό τιμωρούσαν microε στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων και πα-λιούς συνεργάτες τους αν αυτοί διατύπωναν αντιρρήσεις και επικρίσεις για την πολιτική τους τρομοκρατία ή και τους θανάτωναν (περίπτωση Θηραμένη)

Η αναφορά του Μαντίθεου στους δίκαιους και έντιμους πολίτες (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι) είναι ιδιαίτερα εύστοχη αφού έμμεσα σ αυτούς εντάσσει και τον εαυτό του Έτσι διαχωρίζει τη θέση του από τους εγκληματίες Τριάκοντα προβάλλει τα δημοκρατικά του φρονήματα το ήθος και την αρετή του γεγονός που αποκλείει οποιαδήποτε συνεργασία μαζί τους Έτσι οι επικρίσεις του για τους Τριάκοντα συντελούν στο να κερδίσει την εύνοια των βουλευτών ενώ στοχεύουν και στην αναίρεση του κατηγορητηρίου

Η ενότητα αυτή όχι microόνο ανασκευάζει την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αλλά βοηθά και στο να αποκτήσει κανείς πραγματολογική γνώση της εποχής εκείνης καθώς υπάρχουν σοβαρά ιστορικά στοιχεία για την κοινωνική και πολιτική ζωή της Αθήνας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγουΣύμφωνα microε τους κανόνες της ρητορικής τέχνης μετά το προοίμιο ακολουθεί η διήγηση όπου ο ομιλητής αφηγείται γεγονότα που σχετίζονται microε την υπόθεση και η πίστη (απόδειξη) όπου αυτός εκθέτει τα επιχειρήματά του microε τα οποία ως κατήγορος στηρίζει την κατηγορία του ή ως κατηγορούμενος ανασκευάζει το κατηγορητήριο (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

Έτσι οι παράγρ 4-19 περιέχουν τη διήγηση αλλά και την πίστη του λόγου Ειδικότερα οι παράγρ 4-5 αναιρούν την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo οι παράγρ 6-8 ανασκευάζουν την κατηγορία ότι laquoἳππευεν ἐπί τῶν τριάκονταraquo και οι παράγρ 9-19 αποτελούν την απολογία του για όλη τη ζωή του

Οι παράγρ 4-8 αποτελούν το Α μέρος και οι παράγρ 9-19 το Β μέρος του λόγου του

laquoΗ διήγηση δεν περιλαμβάνει microόνο έκθεση γεγονότων σχετικών microε το κατηγορητήριο αλλά και γεγονότα που χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία όχι microόνο για την αναίρεση της κατηγορίας αλλά και για την προβολή της υποδειγματικής συμπεριφοράς του κατηγορουμένου στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του Έτσι η διήγηση στο μεγαλύτερο μέρος του λόγου λειτουργεί ως απόδειξηraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 80)

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος επιδιώκει να αναιρέσει την κατηγορία ότι συμμετείχε ενεργά στο τότε καθεστώς Για το σκοπό αυτό αναφέρει σχετικά γεγονότα του παρελθόντος που ασφαλώς μάρτυρες θα τα επιβεβαιώσουν και διατυπώνει εύλογες εκτιμήσεις και κρίσεις για την ταραγμένη και επικίνδυνη εκείνη εποχή (405-403 πΧ) γεγονός που έζησαν άμεσα ή έμμεσα οι βουλευτές

Τα επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo

α δηλώνει ότι την εποχή των Τριάκοντα απουσίαζε στον Πόντο κοντά στο βασιλιά Σάτυρο και ότι γύρισε στην Αθήνα πέντε μόλις μέρει πριν από την πτώση τους (sect 4 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στο μικρό αυτό διάστημα θα ήταν αφύσικο και παράλογο να συνεργαστεί με τους Τριάκοντα σε μια τόσο ρευστή και κρίσιμη περίοδο ενώ αναμενόταν η πτώση τους συμμετέχοντας σε ξένους κινδύνους (sect 5 λογικόεικός)

γ Ισχυρίζεται ότι οι Τριάκοντα παρείχαν αξιώματα μόνο σ εκείνους τους Αθηναίους που ζούσαν στην πόλη και ήταν το ίδιο με αυτούς πρόξενοι αδικημάτων και όχι σε όσους τότε αποδημούσαν και δεν ήταν ανήθικοι (sect 5 πραγματικό-λογικό )

δ Τονίζει ότι οι Τύραννοι εχθρεύονταν ακόμη και τους παλαιούς συνεργούς τους στην κατάλυση της δημοκρατίας και τους αφαιρούσαν τα πολιτικά τους δικαιώματα αν γίνονταν μετριοπαθείς και κατέκριναν την πολιτική τρομοκρατία τους Μερικούς μάλιστα τους σκότωναν όπως τον Θηραμένη (sect 5 πραγματικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων middot το πιο ισχυρό απ όλα επιχείρημα για την αθωότητα του Μαντίθεου είναι το α γιατί είναι

πραγματικό και μπορεί εύκολα να αποδειχτεί microε μάρτυρες (βλ τέλος sect 8 Ἀνάβηθι δέ microοι καί μαρτύρησον)

middot Το β ανήκει στα εικότα (βλ sect 5 εἰκός ἦν) δηλ στα εύλογα πιθανά και αληθοφανή (βλ σχολ

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

βιβλ άνω σελ 13) Και η κοινή λογική μπορεί να το αποδεχτεί και ως πραγματικό

middot Μεγάλη επίσης πειστικότητα έχουν τα επιχειρήματα γ και δ γιατί microε αυτά ο κατηγορούμενος υπενθυμίζει στους βουλευτές γεγονότα που είχαν ζήσει ή γνώριζαν Άλλωστε από την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα (404 πΧ) ως τη δοκιμασία αυτή (περ 390 πΧ) λίγα χρόνια είχαν περάσει και το ψήφισμα της αμνηστίας από τον Θρασύβουλο (403 πΧ) δε θα είχε εξασθενίσει και τη μνήμη των βουλευτών

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται πειθαρχικός στις αποφάσεις του πατέρα του microε εμπορικά ενδιαφέροντα αλλά και νοσταλγός της πατρίδας του Ακόμα φαίνεται ρεαλιστής και συνετός αφού στην ταραγμένη εποχή της επιστροφής του στην Αθήνα απόφευγε να συμμετάσχει στην πολιτική αναλαμβάνοντας ξένους κινδύνους Επίσης έμμεσα εμφανίζεται ως πολίτης ενάρετος που δε διέπραξε κανένα κακούργημα (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι)

β Το ήθος των κατηγόρων Παρουσιάζονται έμμεσα ως μοχθηροί αναξιόπιστοι και συκοφάντες αφού στήριξαν το κατηγορητήριό τους σε ψευδή στοιχεία που καταρρέουν από τα γεγονότα

γ Το ήθος των Τριάκοντα τυράννων Το ήθος τους είναι αρνητικό αφού οι Τριάκοντα ήταν φανατισμένοι ολιγαρχικοί και αρχομανείς Αθηναίοι Γιrsquo αυτό και οι πράξεις τους ήταν αποδεδειγμένα εγκληματικές Έτσι

συμμετείχαν στην κατεδάφιση των microακρών τειχών

κατέλυσαν τη δημοκρατία

δημιούργησαν επικίνδυνες καταστάσεις για τον εαυτό τους και για τους συμπολίτες τους

προκάλεσαν εμφύλιες διαμάχες

προσέφεραν δημόσια αξιώματα στους κακούργους μόνο

τιμωρούσαν ακόμα και τους μετριοπαθείς ολιγαρχικούς και συνεργούς τους αν επέκριναν την πολιτική τρομοκρατίας που εφάρμοζαν

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και αποστροφή προς τους κατηγόρους του αφού θέλησαν να συκοφαντήσουν έναν αθώο συμπολίτη τους Και τα συναισθήματα αυτά τα ενισχύει καθώς υπενθυμίζει οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες τους από την εποχή των Τριάκοντα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sect 6 ndash 7

sect6Και έπειτα βέβαια είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στην τάξη των ιππέων από την (ξύλινη) πινακίδα Γιατί σ αυτήν (την πινακίδα) δεν είναι γραμμένοι βέβαια πολλοί απ αυτούς που παραδέχονται ότι ήταν ιππείς ενώ είναι καταγραμμένοι μερικοί από εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα Αλλά εκείνος (ο κατάλογος της πινακίδας) είναι πολύ μεγάλη απόδειξη Όταν δηλαδή ξαναγυρίσατε στην πατρίδα αποφασίσατε με ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι κατάλογο των ιππέων για να εισπράξετε πίσω το επίδομα απ αυτούς

sect7Κανείς λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους ούτε ότι παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι επέστρεψα τη χρηματική προκαταβολή Και όμως είναι εύκολο σ όλους να καταλάβουν αυτό ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να τιμωρούνται οι ίδιοι αν δεν αποκάλυπταν αυτούς που είχαν λάβει τη χρηματική προκαταβολή Επομένως θα μπορούσατε να πιστεύετε σ εκείνους τους καταλόγους (των φυλάρχων) πολύ πιο δίκαια παρά σ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) Γιατί απ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) ήταν εύκολο σ όποιον ήθελε να σβηστεί το όνομά του ενώ σ εκείνους (στους καταλόγους των φυλάρχων) ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι που υπηρέτησαν ως ιππείς

Πραγματολογικά στοιχείαἐκ τοῦ σανιδίου Ήταν μια ξύλινη πινακίδα αλειμμένη με γύψο εκτεθειμένη σε κοινή θέα Σε αυτήν αναγράφονταν α) δημόσιες ανακοινώσεις β) υποθέσεις που θα εκδικάζονταν γ) νόμοι για ψήφιση δ) τα ονόματα των οφειλετών του δημοσίου Επίσης είχαν αναγραφεί και τα ονόματα αυτών που υπηρέτησαν ως ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα Ανάμεσα σε αυτά ήταν και το όνομα του Μαντίθεου γεγονός που αποτελούσε για τους κατήγορούς του τη μοναδική απόδειξη ότι συνεργάστηκε με τους Τριάκοντα

ἐπειδή κατήλθετε Πολλοί από τους δημοκρατικούς όταν οι Τριάκοντα πήραν την εξουσία (ΑύγΣεπτ 404 πΧ) από φόβο έφυγαν από την Αθήνα και ζήτησαν άσυλο στα Μέγαρα τη Θήβα το Άργος τον Πόντο ή και σε άλλα μέρη Αργότερα εντάχτηκαν στο στρατό του Θρασύβουλου πολέμησαν τους τυράννους και γύρισαν από την εξορία στην πατρίδα τους μετά την πτώση του καθεστώτος (Μάιος 403 πΧ)

ἐψηφίσασθε τούς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας Οι φύλαρχοι (= αρχηγοί των φυλών) ήταν δέκα όσες και οι φυλές από την καθεμιά εκλεγόταν ένας ως εκπρόσωπος της φυλής του Επικεφαλής όλων ήταν δύο ίππαρχοι (αντίστοιχοι αρχηγοί των οπλιτών ήταν οι ταξίαρχοι ενώ οι δέκα στρατηγοί διοικούσαν όλους τους ιππείς και τους οπλίτες) Οι φύλαρχοι παρέδιδαν στη Βουλή κατάλογο των Αθηναίων που ήταν υποχρεωμένοι να ιππεύσουν (βλ ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας)

Αυτοί συνέταξαν κατ εντολή της Βουλής μετά την πτώση των Τριάκοντα και τον κατάλογο των ιππέων εκείνων που στήριξαν τότε το καθεστώς και που εισέπραξαν την κατάστασιν Βέβαια από τον Θρασύβουλο είχε δοθεί αμνηστία και στους ιππείς αυτούς αλλά για τιμωρία τους όφειλαν να επιστρέψουν την κατάστασιν που είχαν πάρει από το δημόσιο (βλ ἳνα τάς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν = παρά τῶν ἱππευσάντων) Και αυτός ήταν ο σκοπός της σύνταξης του τελευταίου καταλόγου Αν μάλιστα οι φύλαρχοι παρέλειπαν κάποια ονόματα ιππέων τότε ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν οι ίδιοι την κατάστασιν (βλ ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις αὐτοῖς ζηmicroιοῦσθαι)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

τάς καταστάσεις Κατάσταση ήταν το επίδομα που έπαιρναν οι ιππείς από το δημόσιο για τα πρώτα τους έξοδα και κυρίως για την αγορά και τη συντήρηση του ίππου τους αφού φυσικά προηγουμένως laquoδοκιμάζοντανraquo (= εγκρίνονταν ως ιππείς) από τη Βουλή

Σε δύο περιπτώσεις οι ιππείς επέστρεφαν την κατάστασιν

Όταν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι προφανώς γιατί αυτοί αφού είχαν εισπράξει το επίδομα για διάφορους λόγους δεν υπηρέτησαν ως ιππείς

Όταν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας διαλύθηκε το σώμα εκείνο των ιππέων που υπηρέτησαν τους Τριάκοντα αυτοί οι ιππείς υποχρεώνονταν να επιστρέψουν το επίδομα

Σηmicro Υπάρχει όμως και η άποψη ότι η laquoκατάστασιςraquo δεν επιστρεφόταν ποτέ από τους ιππείς γιατί δινόταν για συγκεκριμένο σκοπό Η μόνη εξαίρεση που έγινε ήταν για τους ιππείς των Τριάκοντα γιατί προφανώς οι δημοκρατικοί Αθηναίοι μετά την πτώση της τυραννίας δεν αναγνώρισαν ως υπηρεσία προς την πατρίδα τη συνεργασία εκείνων των ιππέων microε τους Τριάκοντα Γι αυτό επιβλήθηκε σ αυτούς microόνο για τιμωρία τους η επιστροφή του επιδόματος

τοῖς συνδίκοις Ήταν άρχοντες συνήγοροι που διορίζονταν από το δημόσιο στα δικαστήρια εκπροσωπούσαν το συμφέρον της πόλης και αγωνίζονταν γι αυτό Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας παρίσταντο σε δίκες που αφορούσαν τη δήμευση περιουσιών από τους Τριάκοντα και microε τις παρεμβάσεις τους εξομάλυναν τις διαφορές ανάμεσα στο δημόσιο και στους αδικημένους πολίτες Έτσι και αυτοί συντελούσαν στην εδραίωση της δημοκρατίας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Η διδακτική ενότητα (sectsect6-7) είναι η συνέχεια της διήγησης - πίστηςαπόδειξης του λόγου Αναφέρεται και αυτή στην άρση της κατηγορίας κατά του Μαντίθεου ότι laquoίππευεν επι των Τριάκονταraquo Κεντρικά της σημεία είναι τα εξής

το σανίδιον

ο κατάλογος των ιππέων που συνέταξαν οι Φύλαρχοι

η laquoκατάστασιςraquo και η laquoἀνάπραξιςraquo

η ευθύνη των φυλάρχων και των συνδίκων

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει την αναγραφή του ονόματός του στο laquoσανίδιονraquo ανάμεσα στα άλλα ονόματα των ιππέων που στήριξαν τους Τριάκοντα Και επειδή δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός της αναγραφής επιδιώκει να μειώσει την αξιοπιστία του στοιχείου αυτού επικαλούμενος τον κατάλογο των φυλάρχων ως το microόνο τεκμήριο της αλήθειας Όμως υποστηρίζει την αθωότητά του όχι τόσο microε πραγματικά αλλά microε λογικά επιχειρήματα microε εικότα και ενθύμημα (Βλ επιφυλάξεις μετά την αξιολόγηση των επιχειρημάτων)

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Δεν είναι αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του η αναγραφή και του δικού του ονόματος στο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σανίδιον γιατί

πολλοί από αυτούς που ομολογούν ότι ήταν ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα δεν αναγράφονται

μερικοί που τότε αποδημούσαν όπως αυτός είναι γραμμένοι (sect 6 πραγματικό-λογικό)

β Εγκυρότατο μέσο ελέγχου της αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που υπέβαλλαν οι Φύλαρχοι στη Βουλή γιατί σύμφωνα microε αυτόν έπρεπε οι ιππείς να επιστρέψουν στο δημόσιο το σχετικό επίδομα που είχαν πάρει στην αρχή της θητείας τους σε περίπτωση παράλειψης κάποιου ονόματος επιβαρύνονταν οικονομικά οι ίδιοι οι φύλαρχοι (sectsect 6-7 πραγματικό-λογικό)

γ Το δικό του όνομα δε συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο αυτό

οι σύνδικοι δε στράφηκαν εναντίον του για την laquoἀνάπραξινraquo

ο ίδιος δεν επέστρεψε στο δημόσιο καμιά κατάστασιν (sect 7 πραγματικό λογικό ενθύμημα)

δ Για την εύρεση της αλήθειας πρέπει να στηρίζεται κανείς περισσότερο στον κατάλογο παρά στο σανίδιον γιατί

ο κατάλογος ήταν υπεύθυνο και αξιόπιστο έργο των φυλάρχων

το σανίδιον επιδεχόταν αφαιρέσεις και προσθήκες ονομάτων (sect 7 πραγματικό-λογικό )

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται πραγματικά και πειστικά (δεν είναι όμως και αδιάσειστα βλ επιφυλάξεις)

Έτσι το σανίδιον (βλ α δ επιχειρ) πράγματι δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του κατηγορουμένου γιατί

δεν αναγράφονταν σ αυτό όλα τα ονόματα των ιππέων στην εποχή των Τριάκοντα και microόνο αυτά (sect 6)

εύκολα θα έσβηνε κανείς το δικό του όνομα ή θα πρόσθετε άλλο αφού το σανίδιον βρισκόταν σε κοινή θέα και δεν το φύλασσε κανένας υπεύθυνος (sect 7)

Αντίθετα ο κατάλογος (βλ β δ επιχειρ) αποτελούσε αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο γιατί

δέσμευε και τους ιππείς (θα επέστρεφαν το επίδομα) και τους βουλευτές (οικονομική επιβάρυνση για παράλειψη ονομάτων) - βλ sectsect 6-7

συντασσόταν ασφαλώς microε ιδιαίτερη προσοχή και φυλασσόταν στα αρχεία του κράτους αφού ήταν δημόσιο έγγραφο και αφορούσε πολιτικό ζήτημα Γιrsquo αυτό δεν επιδεχόταν παραποιήσεις και πλαστογραφίες (sect 7)

Τέλος ιδιαίτερα σοβαρό είναι το γ επιχείρημα αφού microε αυτό ο Μαντίθεος αίρει τις όποιες αμφισβητήσεις και αποδεικνύει την αθωότητά του (sect 7)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις - Αντιστροφή της αξιοπιστίας των δύο τεκμηρίων (σανιδίου - καταλόγου) Κάποιοι κακόπιστοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής

α Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα Η νόθευση ήθελε πολλή ώρα και το δράστη κάποιος θα τον έβλεπε και θα τον κατήγγειλε Φυσικά η πολιτεία θα τον τιμωρούσε αυστηρά και θα αποκαθιστούσε την αλήθεια Συνεπώς το σανίδιον είναι έγκυρο και αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του κατηγορουμένου

β Ο κατάλογος ήταν βέβαια δημόσιο και φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε και αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του κατηγορουμένου microόνο και microόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του Γιατί ίσως τους ξέφυγε ή σκόπιμα το παρέλειψαν αφού ήταν άνθρωποι και αυτοί Εξάλλου τίποτε δεν απέκλειε παρέμβαση κάποιων ισχυρών προσώπων ή πλαστογράφων ή και σύνταξη νέου ακόμα καταλόγου

γ Μπορεί πάλι το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι γιατί δεν ήταν ιππέας των Τριάκοντα αλλά γιατί δεν πήρε τότε την laquoκατάστασινraquo είτε επειδή ήταν εύπορος είτε επειδή δεν υπήρχαν χρήματα στο δημόσιο ταμείο

δ Άλλωστε οι φύλαρχοι δεν κατέθεσαν ότι ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας απλώς δεν έγραψαν στον κατάλογο και το δικό του όνομα ανάμεσα στους άλλους οφειλέτες ιππείς Έτσι η μαρτυρία τους έχει οικονομικό microόνο χαρακτήρα και δεν αφορά την ιδιότητά του κατά τη στρατιωτική του θητεία ούτε και το πολιτικό του αδίκημα

ε Τέλος και το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του (ἐmicroέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν ) είναι η κατακλείδα ενός ενθυμήματος που από τη φύση του δε δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό (microε τυπική εγκυρότητα και αλήθεια)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Στην ενότητα αυτή η ηθοποιία αναφέρεται στον Μαντίθεο και στους κατηγόρους του

α Το ήθος του Μαντίθεου Οι ηθικές αρετές του έμμεσα microόνο διακρίνονται ενώ κυρίως φαίνεται η πνευματική του ευστροφία Έτσι παρουσιάζεται δεινός στην επιχειρηματολογία του αφού αξιοποιεί το ενοχοποιητικό γι αυτόν τεκμήριο του σανιδίου μειώνοντας την αξιοπιστία του Με σύνεση αποφεύγει σκόπιμα να αναφέρει συγκεκριμένα ονόματα ή να καλέσει μάρτυρες του αρκούν οι εντυπώσεις που δημιουργεί Παράλληλα microε επιμονή υποδεικνύει το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας προβάλλοντας την εγκυρότητα του καταλόγου Έτσι το 13 της απολογίας του αφορά το σανίδιον και τα 23 τον κατάλογο ενώ οι κρίσεις του αντίστοιχα είναι αρνητικές και θετικές Όλη η συλλογιστική του πορεία φαίνεται ικανή να συμπαρασύρει microε το ρέοντα ρυθμό της τους βουλευτές και να τους πείσει για την αθωότητά του

β Το ήθος των κατηγόρων Εμφανίζονται από τον κατηγορούμενο επιπόλαιοι αφελείς και ανόητοι (βλ εὔηθές ἐστιν) αφού το κατηγορητήριό τους στηρίζεται στο σαθρό κατά την κρίση του αποδεικτικό στοιχείο του σανιδίου και είναι σαθρό γιατί καταρρέει από microόνο του από το γεγονός του καταλόγου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

γ Τέλος δημιουργεί ικανοποίηση και ευαρέσκεια στους βουλευτές επειδή προβάλλει την αγωνιστική τους διάθεση για τη δημοκρατία

Έτσι τα ρητορικά πάθη όπως τα επιχειρήματα και τα ρητορικά ήθη στοχεύουν στην ανασκευή του κατηγορητηρίου

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 χάριν εἶχον Ποια εντύπωση επιθυμεί να δημιουργήσει ο ομιλητής

2 ldquoἡγοῦμαι γὰρhellip αἰτίουςrdquo Τι παράδοξο υπάρχει στη φράση αυτή

3 ἀναγκάζωσιν Τι υπογραμμίζει με τη λέξη αυτή ο Μαντίθεος

4 Με ποιες λέξεις διαγραφει ο Λυσίας το ήθος του πελάτη του

5 Ποιος ήταν ο ρόλος της Βουλής την εποχή του Λυσία

6 Ποια σημεία του προοιμίου επιβεβαιώνουν την αντίληψη του ομιλητή για τη μεταστροφή της γνώμης των βουλευτών Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας

7 Ἀξιῶ δὲ πολιτείας Ποια είναι η θέση του χωρίου στη δομή του λόγου

8Σε ποιο σημείο ο Μαντίθεος προβάλλει το ανεπίληπτο του ήθους του

9 Το προοίμιο πρέπει να περιέχει την κεντρική ιδέα του λόγου Ισχύει αυτό στο συγκεκριμένο λόγο και ποιο σκοπό εξυπηρετεί

10 Ποια ήταν τα βασικά στοιχεία στα οποία φαίνεται να επιχειρεί ο Μαντίθεος να στηρίξει τις αποδείξεις του

11 οὐδ οὐδὲ Ποια είναι η σημασία τους στη λειτουργία του λόγου

12 Τα ρητορικά ήθη διακρίνονται

α) Στο ήθος του λέγοντος που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του

β) Στο ήθος του ακροατή που είναι επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του

γ) Στο ήθος του αντιπάλου που είναι επιδίωξη του λέγοντος να μειώσει τον αντίπαλό του

Να εντοπίσετε και να αναλύσετε τα ρητορικά ήθη στο προοίμιο του λόγου

13 Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη οι γενικότεροι σκοποί που εξυπηρετεί το προοίμιο του δικανικού λόγου είναι η εύνοια η προσοχή και η κατατόπιση του ακροατηρίου

α) Να εντοπίσετε τα συγκεκριμένα στοιχεία του κειμένου που αναφέρονται σ αυτούς τους σκοπούς

β) Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

Oslash ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ 1 laquoἡγοῦμαιraquo να προσδιορίσετε τις δύο σημασίες του ρήματος και να γράψετε από ένα παράδειγμα για καθεμιά

2 Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε ουσιαστικά και επίθετα με β συνθετικό το ρ πράττω και παραγωγικές καταλήξεις -ος -ία -τος -η και να δηλώσετε τη σημασία τους

3 εὔνους lt εὖ + νοῦς lt εὔνοια a να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε λέξεις αλλάζοντας το α συνθετικό όπως στο παράδειγμα εύνοια 4 υπόνοια

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 ἀποφέρω Να γράψετε στα νέα ελληνικά τρία παράγωγα απλά ή σύνθετα από καθένα θέμα του ρήματος φέρω θ φερ- φορ- ενεκ- και ένα σύνθετο από το θ φωρ-

5 laquoδιάκειμαιraquo Να αντικαταστήσετε την πρόθεση laquoδιάraquo με τις προθέσεις κατά επί παρά εν από υπό και να σχηματίσετε στη νέα ελληνική σύντομες προτάσεις ή φράσεις με τα ρήματα αυτά ή παράγωγά τους όπου θα φαίνεται η σημασία τους πχ επίκειμαι η επικείμενη συνάντηση των αρχηγών των κρατών 6 laquoβούλομαιraquo laquoβουλεύομαιraquo Ποια η σημασία του καθενός ρήματος Ποια είναι η διαφορά του ρήματος βούλομαι από το ρήμα (ἐ)θέλω

7 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις παράγωγες ή ομόρριζές της στη στήλη Β γράφοντας μπροστά από κάθε γράμμα τον ή τους αριθμούς από τη στήλη Β

Α Β

1 ρήση

2 ποίηση

3 φάσμα

4 βιώσιμος

5 πράγμα

6 ευεξία

7 πράκτωρ

8 ρήμα

9 βίωμα

10 φανός

11 έξις

12 αβίωτος

13 σχεδόν

14 ποίημα

15 λέσχη

16 βιώνω

17 άπραγος

α) βιόω -ῶ

β) ἔχω

γ) ποιῶ

δ) λέγω

ε) φαίνομαι

στ) πράττω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect4 -5

sect4Ο πατέρας δηλαδή πριν από τη συμφορά στον Ελλήσποντο μας έστειλε στο Σάτυρο που ήταν βασιλιάς του Πόντου για να ζήσουμε (εκεί) με ορισμένο τρόπο και ούτε ζούσαμε (εδώ) στην πατρίδα όταν γκρεμίζονταν τα τείχη ούτε όταν άλλαζε το πολίτευμα αλλά επιστρέψαμε πέντε μέρες νωρίτερα προτού όσοι βρίσκονταν στη Φυλή να επανέλθουν από την εξορία στον Πειραιά

sect5Και πράγματι ούτε ήταν φυσικό να θέλουμε να μετέχουμε σε ξένους κινδύνους επειδή είχαμε φτάσει σε τέτοια κρίσιμη στιγμή ούτε εκείνοι φαίνεται να είχαν τέτοια γνώμη ώστε να παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας και σ εκείνους που ήταν μακριά από την πατρίδα τους και σ αυτούς που δε διέπραξαν κανένα αδίκημα αλλά περισσότερο στερούσαν τα πολιτικά δικαιώματα από εκείνους που μαζί τους κατέλυσαν τη δημοκρατία

Πραγματολογικά στοιχεία1 πρό τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς Πρόκειται για τη συντριβή των Αθηναίων από τους Λακεδαιμόνιους (Απρίλης 405 πΧ) στους Αιγός Ποταμούς Τότε ο νικητής Λύσανδρος κατέλαβε με αιφνιδιαστική επίθεση όλο σχεδόν τον Αθηναϊκό στόλο που αποτελούνταν από 180 πλοία (σώθηκαν μόνο 9) και έσφαξε όλους τους αιχμαλώτους Αθηναίους (3000-4000 άτομα)

2 τούς ἀπό Φυλῆς 1000 περίπου δημοκρατικοί εξόριστοι οι περισσότεροι με αρχηγό τον Θρασύβουλο εξόρμησαν από το φρούριο της Φυλής και κατέλαβαν το οχυρό του Πειραιά Εκεί αντιμετώπισαν και νίκησαν τους Τριάκοντα που κατέφυγαν στην Ελευσίνα ενώ ο Θρασύβουλος απεκατέστησε τη δημοκρατία (Σεπτέμβριος 403 πΧ)

3 τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων Πρόκειται για τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι Τριάκοντα όταν αντιμετώπιζαν τον Θρασύβουλο στις μάχες του Πειραιά Θα ήταν αφύσικο και παράλογο ο Μαντίθεος και ο αδερφός του μόλις γύρισαν από τον Πόντο να εμπλακούν σε περιπέτειες και να διακινδυνεύσουν ασχολούμενοι με την πολιτική της ταραγμένης εκείνης εποχής αναλαμβάνοντας και μέρος της ευθύνης των Τριάκοντα για τα εγκλήματά τους ενώ το τυραννικό καθεστώς κατέρεε

4ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τόν δῆμον Οι Τριάκοντα φέρονταν με ωμότητα ακόμα και σε κάθε συνεργάτη και φίλο τους αν αυτός εξέφραζε αντιρρήσεις ή επικρίσεις για την πολιτική τρομοκρατία τους Αυτό συνέβη και στον Θηραμένη ο οποίος θανατώθηκε από τον Κριτία αφού κατηγορήθηκε ως προδότης και εχθρός του καθεστώτος

Ερμηνευτική ΠροσέγγισηΟ Μαντίθεος συνεπής στην πρόθεση του λόγου του ότι laquoοὐ μετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αρχίζει να αφηγείται γεγονότα της περιόδου εκείνης που αποδεικνύουν την αλήθεια του ισχυρισμού του και κλονίζουν το κατηγορητήριο

Δηλώνει λοιπόν ότι τότε (405 - 403 πΧ) δε βρισκόταν στην Αθήνα γιατί ο πατέρας του τον είχε

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

στείλει στον Πόντο στο φίλο του βασιλιά Σάτυρο για να αποκτήσει εμπειρία στο εμπόριο σίτου Συνεπώς αφού απουσίαζε δεν μπορεί να ήταν συνεργός των Τριάκοντα και να ασκούσε δημόσιο αξίωμα δοτό μάλιστα από εκείνους

Έτσι από μακριά microόνο έζησε τα δραματικά γεγονότα που τραυμάτισαν θανάσιμα την Αθήνα

Α) την πανωλεθρία του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς (Απρίλιος 405 πΧ)

Β) την κατεδάφιση των τειχών (άνοιξη 404 πΧ)

Γ) την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα και την κατάλυση της δημοκρατίας (ΑύγουστοςΣεπτέmicroβριος 404 πΧ)

Δ) τις εγκληματικές πράξεις του καθεστώτος εκείνου (ως το Μάιο 403 πΧ)

Η απουσία του από την Αθήνα μπορεί να αποδειχτεί εύκολα microε μάρτυρες (βλ τέλος παραγρ 8)

Ο Μαντίθεος σκόπιμα και εύστοχα αναφέρεται στα γεγονότα αυτά γιατί αναμοχλεύει μνήμες υπενθυμίζοντας στους βουλευτές οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες οικεία κακά Έτσι διεγείρει αντιπαθητικά συναισθήματα κατά των κατηγόρων του που αποδεικνύονται αισχροί συκοφάντες αφού αυτός απουσίαζε από την Αθήνα τότε

Δηλώνει ακόμα και μάλιστα microε σκόπιμη ακρίβεια το χρόνο της επανόδου του πέντε μόλις μέρες πριν από το τέλος του δράματος Οι καιροί τότε ήταν ιδιαίτερα κρίσιμοι και επικίνδυνοι για τους Τριάκοντα όταν η σθεναρή αντίσταση του Θρασύβουλου προδίκαζε τη βέβαιη πτώση τους Γι αυτό θα ήταν παράλογη η ανάμειξη του Μαντίθεου στην πολιτική ζωή της Αθήνας οι κίνδυνοι ήταν ξένοι σε αυτόν όπως και τα εγκλήματα των τυράννων Τις μέρες εκείνες οι συνεργοί εγκατέλειπαν το καθεστώς που κατέρρεε γιατί προείχε η αποστασιοποίηση για την επιβίωση Και ο ίδιος δεν ήταν ανόητος να προστρέξει αρωγός του καθεστώτος όταν οι άλλοι έφευγαν

Άλλωστε όπως υποστηρίζει οι Τριάκοντα δεν είχαν εμπιστοσύνη σε όσους Αθηναίους αποδημούσαν αλλά ούτε και σε μετριοπαθείς ολιγαρχικούς πολύ περισσότερο στους έντιμους πολίτες ώστε να τους παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας Εμπιστεύονταν microόνο τους ένθερμους ομοϊδεάτες τους που συμμετείχαν έμπρακτα στα κακουργήmicroατά τους στηρίζοντας ενεργά το καθεστώς τους Γιrsquo αυτό τιμωρούσαν microε στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων και πα-λιούς συνεργάτες τους αν αυτοί διατύπωναν αντιρρήσεις και επικρίσεις για την πολιτική τους τρομοκρατία ή και τους θανάτωναν (περίπτωση Θηραμένη)

Η αναφορά του Μαντίθεου στους δίκαιους και έντιμους πολίτες (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι) είναι ιδιαίτερα εύστοχη αφού έμμεσα σ αυτούς εντάσσει και τον εαυτό του Έτσι διαχωρίζει τη θέση του από τους εγκληματίες Τριάκοντα προβάλλει τα δημοκρατικά του φρονήματα το ήθος και την αρετή του γεγονός που αποκλείει οποιαδήποτε συνεργασία μαζί τους Έτσι οι επικρίσεις του για τους Τριάκοντα συντελούν στο να κερδίσει την εύνοια των βουλευτών ενώ στοχεύουν και στην αναίρεση του κατηγορητηρίου

Η ενότητα αυτή όχι microόνο ανασκευάζει την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αλλά βοηθά και στο να αποκτήσει κανείς πραγματολογική γνώση της εποχής εκείνης καθώς υπάρχουν σοβαρά ιστορικά στοιχεία για την κοινωνική και πολιτική ζωή της Αθήνας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγουΣύμφωνα microε τους κανόνες της ρητορικής τέχνης μετά το προοίμιο ακολουθεί η διήγηση όπου ο ομιλητής αφηγείται γεγονότα που σχετίζονται microε την υπόθεση και η πίστη (απόδειξη) όπου αυτός εκθέτει τα επιχειρήματά του microε τα οποία ως κατήγορος στηρίζει την κατηγορία του ή ως κατηγορούμενος ανασκευάζει το κατηγορητήριο (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

Έτσι οι παράγρ 4-19 περιέχουν τη διήγηση αλλά και την πίστη του λόγου Ειδικότερα οι παράγρ 4-5 αναιρούν την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo οι παράγρ 6-8 ανασκευάζουν την κατηγορία ότι laquoἳππευεν ἐπί τῶν τριάκονταraquo και οι παράγρ 9-19 αποτελούν την απολογία του για όλη τη ζωή του

Οι παράγρ 4-8 αποτελούν το Α μέρος και οι παράγρ 9-19 το Β μέρος του λόγου του

laquoΗ διήγηση δεν περιλαμβάνει microόνο έκθεση γεγονότων σχετικών microε το κατηγορητήριο αλλά και γεγονότα που χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία όχι microόνο για την αναίρεση της κατηγορίας αλλά και για την προβολή της υποδειγματικής συμπεριφοράς του κατηγορουμένου στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του Έτσι η διήγηση στο μεγαλύτερο μέρος του λόγου λειτουργεί ως απόδειξηraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 80)

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος επιδιώκει να αναιρέσει την κατηγορία ότι συμμετείχε ενεργά στο τότε καθεστώς Για το σκοπό αυτό αναφέρει σχετικά γεγονότα του παρελθόντος που ασφαλώς μάρτυρες θα τα επιβεβαιώσουν και διατυπώνει εύλογες εκτιμήσεις και κρίσεις για την ταραγμένη και επικίνδυνη εκείνη εποχή (405-403 πΧ) γεγονός που έζησαν άμεσα ή έμμεσα οι βουλευτές

Τα επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo

α δηλώνει ότι την εποχή των Τριάκοντα απουσίαζε στον Πόντο κοντά στο βασιλιά Σάτυρο και ότι γύρισε στην Αθήνα πέντε μόλις μέρει πριν από την πτώση τους (sect 4 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στο μικρό αυτό διάστημα θα ήταν αφύσικο και παράλογο να συνεργαστεί με τους Τριάκοντα σε μια τόσο ρευστή και κρίσιμη περίοδο ενώ αναμενόταν η πτώση τους συμμετέχοντας σε ξένους κινδύνους (sect 5 λογικόεικός)

γ Ισχυρίζεται ότι οι Τριάκοντα παρείχαν αξιώματα μόνο σ εκείνους τους Αθηναίους που ζούσαν στην πόλη και ήταν το ίδιο με αυτούς πρόξενοι αδικημάτων και όχι σε όσους τότε αποδημούσαν και δεν ήταν ανήθικοι (sect 5 πραγματικό-λογικό )

δ Τονίζει ότι οι Τύραννοι εχθρεύονταν ακόμη και τους παλαιούς συνεργούς τους στην κατάλυση της δημοκρατίας και τους αφαιρούσαν τα πολιτικά τους δικαιώματα αν γίνονταν μετριοπαθείς και κατέκριναν την πολιτική τρομοκρατία τους Μερικούς μάλιστα τους σκότωναν όπως τον Θηραμένη (sect 5 πραγματικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων middot το πιο ισχυρό απ όλα επιχείρημα για την αθωότητα του Μαντίθεου είναι το α γιατί είναι

πραγματικό και μπορεί εύκολα να αποδειχτεί microε μάρτυρες (βλ τέλος sect 8 Ἀνάβηθι δέ microοι καί μαρτύρησον)

middot Το β ανήκει στα εικότα (βλ sect 5 εἰκός ἦν) δηλ στα εύλογα πιθανά και αληθοφανή (βλ σχολ

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

βιβλ άνω σελ 13) Και η κοινή λογική μπορεί να το αποδεχτεί και ως πραγματικό

middot Μεγάλη επίσης πειστικότητα έχουν τα επιχειρήματα γ και δ γιατί microε αυτά ο κατηγορούμενος υπενθυμίζει στους βουλευτές γεγονότα που είχαν ζήσει ή γνώριζαν Άλλωστε από την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα (404 πΧ) ως τη δοκιμασία αυτή (περ 390 πΧ) λίγα χρόνια είχαν περάσει και το ψήφισμα της αμνηστίας από τον Θρασύβουλο (403 πΧ) δε θα είχε εξασθενίσει και τη μνήμη των βουλευτών

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται πειθαρχικός στις αποφάσεις του πατέρα του microε εμπορικά ενδιαφέροντα αλλά και νοσταλγός της πατρίδας του Ακόμα φαίνεται ρεαλιστής και συνετός αφού στην ταραγμένη εποχή της επιστροφής του στην Αθήνα απόφευγε να συμμετάσχει στην πολιτική αναλαμβάνοντας ξένους κινδύνους Επίσης έμμεσα εμφανίζεται ως πολίτης ενάρετος που δε διέπραξε κανένα κακούργημα (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι)

β Το ήθος των κατηγόρων Παρουσιάζονται έμμεσα ως μοχθηροί αναξιόπιστοι και συκοφάντες αφού στήριξαν το κατηγορητήριό τους σε ψευδή στοιχεία που καταρρέουν από τα γεγονότα

γ Το ήθος των Τριάκοντα τυράννων Το ήθος τους είναι αρνητικό αφού οι Τριάκοντα ήταν φανατισμένοι ολιγαρχικοί και αρχομανείς Αθηναίοι Γιrsquo αυτό και οι πράξεις τους ήταν αποδεδειγμένα εγκληματικές Έτσι

συμμετείχαν στην κατεδάφιση των microακρών τειχών

κατέλυσαν τη δημοκρατία

δημιούργησαν επικίνδυνες καταστάσεις για τον εαυτό τους και για τους συμπολίτες τους

προκάλεσαν εμφύλιες διαμάχες

προσέφεραν δημόσια αξιώματα στους κακούργους μόνο

τιμωρούσαν ακόμα και τους μετριοπαθείς ολιγαρχικούς και συνεργούς τους αν επέκριναν την πολιτική τρομοκρατίας που εφάρμοζαν

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και αποστροφή προς τους κατηγόρους του αφού θέλησαν να συκοφαντήσουν έναν αθώο συμπολίτη τους Και τα συναισθήματα αυτά τα ενισχύει καθώς υπενθυμίζει οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες τους από την εποχή των Τριάκοντα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sect 6 ndash 7

sect6Και έπειτα βέβαια είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στην τάξη των ιππέων από την (ξύλινη) πινακίδα Γιατί σ αυτήν (την πινακίδα) δεν είναι γραμμένοι βέβαια πολλοί απ αυτούς που παραδέχονται ότι ήταν ιππείς ενώ είναι καταγραμμένοι μερικοί από εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα Αλλά εκείνος (ο κατάλογος της πινακίδας) είναι πολύ μεγάλη απόδειξη Όταν δηλαδή ξαναγυρίσατε στην πατρίδα αποφασίσατε με ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι κατάλογο των ιππέων για να εισπράξετε πίσω το επίδομα απ αυτούς

sect7Κανείς λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους ούτε ότι παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι επέστρεψα τη χρηματική προκαταβολή Και όμως είναι εύκολο σ όλους να καταλάβουν αυτό ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να τιμωρούνται οι ίδιοι αν δεν αποκάλυπταν αυτούς που είχαν λάβει τη χρηματική προκαταβολή Επομένως θα μπορούσατε να πιστεύετε σ εκείνους τους καταλόγους (των φυλάρχων) πολύ πιο δίκαια παρά σ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) Γιατί απ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) ήταν εύκολο σ όποιον ήθελε να σβηστεί το όνομά του ενώ σ εκείνους (στους καταλόγους των φυλάρχων) ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι που υπηρέτησαν ως ιππείς

Πραγματολογικά στοιχείαἐκ τοῦ σανιδίου Ήταν μια ξύλινη πινακίδα αλειμμένη με γύψο εκτεθειμένη σε κοινή θέα Σε αυτήν αναγράφονταν α) δημόσιες ανακοινώσεις β) υποθέσεις που θα εκδικάζονταν γ) νόμοι για ψήφιση δ) τα ονόματα των οφειλετών του δημοσίου Επίσης είχαν αναγραφεί και τα ονόματα αυτών που υπηρέτησαν ως ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα Ανάμεσα σε αυτά ήταν και το όνομα του Μαντίθεου γεγονός που αποτελούσε για τους κατήγορούς του τη μοναδική απόδειξη ότι συνεργάστηκε με τους Τριάκοντα

ἐπειδή κατήλθετε Πολλοί από τους δημοκρατικούς όταν οι Τριάκοντα πήραν την εξουσία (ΑύγΣεπτ 404 πΧ) από φόβο έφυγαν από την Αθήνα και ζήτησαν άσυλο στα Μέγαρα τη Θήβα το Άργος τον Πόντο ή και σε άλλα μέρη Αργότερα εντάχτηκαν στο στρατό του Θρασύβουλου πολέμησαν τους τυράννους και γύρισαν από την εξορία στην πατρίδα τους μετά την πτώση του καθεστώτος (Μάιος 403 πΧ)

ἐψηφίσασθε τούς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας Οι φύλαρχοι (= αρχηγοί των φυλών) ήταν δέκα όσες και οι φυλές από την καθεμιά εκλεγόταν ένας ως εκπρόσωπος της φυλής του Επικεφαλής όλων ήταν δύο ίππαρχοι (αντίστοιχοι αρχηγοί των οπλιτών ήταν οι ταξίαρχοι ενώ οι δέκα στρατηγοί διοικούσαν όλους τους ιππείς και τους οπλίτες) Οι φύλαρχοι παρέδιδαν στη Βουλή κατάλογο των Αθηναίων που ήταν υποχρεωμένοι να ιππεύσουν (βλ ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας)

Αυτοί συνέταξαν κατ εντολή της Βουλής μετά την πτώση των Τριάκοντα και τον κατάλογο των ιππέων εκείνων που στήριξαν τότε το καθεστώς και που εισέπραξαν την κατάστασιν Βέβαια από τον Θρασύβουλο είχε δοθεί αμνηστία και στους ιππείς αυτούς αλλά για τιμωρία τους όφειλαν να επιστρέψουν την κατάστασιν που είχαν πάρει από το δημόσιο (βλ ἳνα τάς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν = παρά τῶν ἱππευσάντων) Και αυτός ήταν ο σκοπός της σύνταξης του τελευταίου καταλόγου Αν μάλιστα οι φύλαρχοι παρέλειπαν κάποια ονόματα ιππέων τότε ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν οι ίδιοι την κατάστασιν (βλ ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις αὐτοῖς ζηmicroιοῦσθαι)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

τάς καταστάσεις Κατάσταση ήταν το επίδομα που έπαιρναν οι ιππείς από το δημόσιο για τα πρώτα τους έξοδα και κυρίως για την αγορά και τη συντήρηση του ίππου τους αφού φυσικά προηγουμένως laquoδοκιμάζοντανraquo (= εγκρίνονταν ως ιππείς) από τη Βουλή

Σε δύο περιπτώσεις οι ιππείς επέστρεφαν την κατάστασιν

Όταν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι προφανώς γιατί αυτοί αφού είχαν εισπράξει το επίδομα για διάφορους λόγους δεν υπηρέτησαν ως ιππείς

Όταν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας διαλύθηκε το σώμα εκείνο των ιππέων που υπηρέτησαν τους Τριάκοντα αυτοί οι ιππείς υποχρεώνονταν να επιστρέψουν το επίδομα

Σηmicro Υπάρχει όμως και η άποψη ότι η laquoκατάστασιςraquo δεν επιστρεφόταν ποτέ από τους ιππείς γιατί δινόταν για συγκεκριμένο σκοπό Η μόνη εξαίρεση που έγινε ήταν για τους ιππείς των Τριάκοντα γιατί προφανώς οι δημοκρατικοί Αθηναίοι μετά την πτώση της τυραννίας δεν αναγνώρισαν ως υπηρεσία προς την πατρίδα τη συνεργασία εκείνων των ιππέων microε τους Τριάκοντα Γι αυτό επιβλήθηκε σ αυτούς microόνο για τιμωρία τους η επιστροφή του επιδόματος

τοῖς συνδίκοις Ήταν άρχοντες συνήγοροι που διορίζονταν από το δημόσιο στα δικαστήρια εκπροσωπούσαν το συμφέρον της πόλης και αγωνίζονταν γι αυτό Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας παρίσταντο σε δίκες που αφορούσαν τη δήμευση περιουσιών από τους Τριάκοντα και microε τις παρεμβάσεις τους εξομάλυναν τις διαφορές ανάμεσα στο δημόσιο και στους αδικημένους πολίτες Έτσι και αυτοί συντελούσαν στην εδραίωση της δημοκρατίας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Η διδακτική ενότητα (sectsect6-7) είναι η συνέχεια της διήγησης - πίστηςαπόδειξης του λόγου Αναφέρεται και αυτή στην άρση της κατηγορίας κατά του Μαντίθεου ότι laquoίππευεν επι των Τριάκονταraquo Κεντρικά της σημεία είναι τα εξής

το σανίδιον

ο κατάλογος των ιππέων που συνέταξαν οι Φύλαρχοι

η laquoκατάστασιςraquo και η laquoἀνάπραξιςraquo

η ευθύνη των φυλάρχων και των συνδίκων

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει την αναγραφή του ονόματός του στο laquoσανίδιονraquo ανάμεσα στα άλλα ονόματα των ιππέων που στήριξαν τους Τριάκοντα Και επειδή δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός της αναγραφής επιδιώκει να μειώσει την αξιοπιστία του στοιχείου αυτού επικαλούμενος τον κατάλογο των φυλάρχων ως το microόνο τεκμήριο της αλήθειας Όμως υποστηρίζει την αθωότητά του όχι τόσο microε πραγματικά αλλά microε λογικά επιχειρήματα microε εικότα και ενθύμημα (Βλ επιφυλάξεις μετά την αξιολόγηση των επιχειρημάτων)

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Δεν είναι αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του η αναγραφή και του δικού του ονόματος στο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σανίδιον γιατί

πολλοί από αυτούς που ομολογούν ότι ήταν ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα δεν αναγράφονται

μερικοί που τότε αποδημούσαν όπως αυτός είναι γραμμένοι (sect 6 πραγματικό-λογικό)

β Εγκυρότατο μέσο ελέγχου της αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που υπέβαλλαν οι Φύλαρχοι στη Βουλή γιατί σύμφωνα microε αυτόν έπρεπε οι ιππείς να επιστρέψουν στο δημόσιο το σχετικό επίδομα που είχαν πάρει στην αρχή της θητείας τους σε περίπτωση παράλειψης κάποιου ονόματος επιβαρύνονταν οικονομικά οι ίδιοι οι φύλαρχοι (sectsect 6-7 πραγματικό-λογικό)

γ Το δικό του όνομα δε συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο αυτό

οι σύνδικοι δε στράφηκαν εναντίον του για την laquoἀνάπραξινraquo

ο ίδιος δεν επέστρεψε στο δημόσιο καμιά κατάστασιν (sect 7 πραγματικό λογικό ενθύμημα)

δ Για την εύρεση της αλήθειας πρέπει να στηρίζεται κανείς περισσότερο στον κατάλογο παρά στο σανίδιον γιατί

ο κατάλογος ήταν υπεύθυνο και αξιόπιστο έργο των φυλάρχων

το σανίδιον επιδεχόταν αφαιρέσεις και προσθήκες ονομάτων (sect 7 πραγματικό-λογικό )

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται πραγματικά και πειστικά (δεν είναι όμως και αδιάσειστα βλ επιφυλάξεις)

Έτσι το σανίδιον (βλ α δ επιχειρ) πράγματι δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του κατηγορουμένου γιατί

δεν αναγράφονταν σ αυτό όλα τα ονόματα των ιππέων στην εποχή των Τριάκοντα και microόνο αυτά (sect 6)

εύκολα θα έσβηνε κανείς το δικό του όνομα ή θα πρόσθετε άλλο αφού το σανίδιον βρισκόταν σε κοινή θέα και δεν το φύλασσε κανένας υπεύθυνος (sect 7)

Αντίθετα ο κατάλογος (βλ β δ επιχειρ) αποτελούσε αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο γιατί

δέσμευε και τους ιππείς (θα επέστρεφαν το επίδομα) και τους βουλευτές (οικονομική επιβάρυνση για παράλειψη ονομάτων) - βλ sectsect 6-7

συντασσόταν ασφαλώς microε ιδιαίτερη προσοχή και φυλασσόταν στα αρχεία του κράτους αφού ήταν δημόσιο έγγραφο και αφορούσε πολιτικό ζήτημα Γιrsquo αυτό δεν επιδεχόταν παραποιήσεις και πλαστογραφίες (sect 7)

Τέλος ιδιαίτερα σοβαρό είναι το γ επιχείρημα αφού microε αυτό ο Μαντίθεος αίρει τις όποιες αμφισβητήσεις και αποδεικνύει την αθωότητά του (sect 7)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις - Αντιστροφή της αξιοπιστίας των δύο τεκμηρίων (σανιδίου - καταλόγου) Κάποιοι κακόπιστοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής

α Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα Η νόθευση ήθελε πολλή ώρα και το δράστη κάποιος θα τον έβλεπε και θα τον κατήγγειλε Φυσικά η πολιτεία θα τον τιμωρούσε αυστηρά και θα αποκαθιστούσε την αλήθεια Συνεπώς το σανίδιον είναι έγκυρο και αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του κατηγορουμένου

β Ο κατάλογος ήταν βέβαια δημόσιο και φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε και αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του κατηγορουμένου microόνο και microόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του Γιατί ίσως τους ξέφυγε ή σκόπιμα το παρέλειψαν αφού ήταν άνθρωποι και αυτοί Εξάλλου τίποτε δεν απέκλειε παρέμβαση κάποιων ισχυρών προσώπων ή πλαστογράφων ή και σύνταξη νέου ακόμα καταλόγου

γ Μπορεί πάλι το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι γιατί δεν ήταν ιππέας των Τριάκοντα αλλά γιατί δεν πήρε τότε την laquoκατάστασινraquo είτε επειδή ήταν εύπορος είτε επειδή δεν υπήρχαν χρήματα στο δημόσιο ταμείο

δ Άλλωστε οι φύλαρχοι δεν κατέθεσαν ότι ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας απλώς δεν έγραψαν στον κατάλογο και το δικό του όνομα ανάμεσα στους άλλους οφειλέτες ιππείς Έτσι η μαρτυρία τους έχει οικονομικό microόνο χαρακτήρα και δεν αφορά την ιδιότητά του κατά τη στρατιωτική του θητεία ούτε και το πολιτικό του αδίκημα

ε Τέλος και το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του (ἐmicroέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν ) είναι η κατακλείδα ενός ενθυμήματος που από τη φύση του δε δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό (microε τυπική εγκυρότητα και αλήθεια)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Στην ενότητα αυτή η ηθοποιία αναφέρεται στον Μαντίθεο και στους κατηγόρους του

α Το ήθος του Μαντίθεου Οι ηθικές αρετές του έμμεσα microόνο διακρίνονται ενώ κυρίως φαίνεται η πνευματική του ευστροφία Έτσι παρουσιάζεται δεινός στην επιχειρηματολογία του αφού αξιοποιεί το ενοχοποιητικό γι αυτόν τεκμήριο του σανιδίου μειώνοντας την αξιοπιστία του Με σύνεση αποφεύγει σκόπιμα να αναφέρει συγκεκριμένα ονόματα ή να καλέσει μάρτυρες του αρκούν οι εντυπώσεις που δημιουργεί Παράλληλα microε επιμονή υποδεικνύει το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας προβάλλοντας την εγκυρότητα του καταλόγου Έτσι το 13 της απολογίας του αφορά το σανίδιον και τα 23 τον κατάλογο ενώ οι κρίσεις του αντίστοιχα είναι αρνητικές και θετικές Όλη η συλλογιστική του πορεία φαίνεται ικανή να συμπαρασύρει microε το ρέοντα ρυθμό της τους βουλευτές και να τους πείσει για την αθωότητά του

β Το ήθος των κατηγόρων Εμφανίζονται από τον κατηγορούμενο επιπόλαιοι αφελείς και ανόητοι (βλ εὔηθές ἐστιν) αφού το κατηγορητήριό τους στηρίζεται στο σαθρό κατά την κρίση του αποδεικτικό στοιχείο του σανιδίου και είναι σαθρό γιατί καταρρέει από microόνο του από το γεγονός του καταλόγου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

4 ἀποφέρω Να γράψετε στα νέα ελληνικά τρία παράγωγα απλά ή σύνθετα από καθένα θέμα του ρήματος φέρω θ φερ- φορ- ενεκ- και ένα σύνθετο από το θ φωρ-

5 laquoδιάκειμαιraquo Να αντικαταστήσετε την πρόθεση laquoδιάraquo με τις προθέσεις κατά επί παρά εν από υπό και να σχηματίσετε στη νέα ελληνική σύντομες προτάσεις ή φράσεις με τα ρήματα αυτά ή παράγωγά τους όπου θα φαίνεται η σημασία τους πχ επίκειμαι η επικείμενη συνάντηση των αρχηγών των κρατών 6 laquoβούλομαιraquo laquoβουλεύομαιraquo Ποια η σημασία του καθενός ρήματος Ποια είναι η διαφορά του ρήματος βούλομαι από το ρήμα (ἐ)θέλω

7 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις παράγωγες ή ομόρριζές της στη στήλη Β γράφοντας μπροστά από κάθε γράμμα τον ή τους αριθμούς από τη στήλη Β

Α Β

1 ρήση

2 ποίηση

3 φάσμα

4 βιώσιμος

5 πράγμα

6 ευεξία

7 πράκτωρ

8 ρήμα

9 βίωμα

10 φανός

11 έξις

12 αβίωτος

13 σχεδόν

14 ποίημα

15 λέσχη

16 βιώνω

17 άπραγος

α) βιόω -ῶ

β) ἔχω

γ) ποιῶ

δ) λέγω

ε) φαίνομαι

στ) πράττω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect4 -5

sect4Ο πατέρας δηλαδή πριν από τη συμφορά στον Ελλήσποντο μας έστειλε στο Σάτυρο που ήταν βασιλιάς του Πόντου για να ζήσουμε (εκεί) με ορισμένο τρόπο και ούτε ζούσαμε (εδώ) στην πατρίδα όταν γκρεμίζονταν τα τείχη ούτε όταν άλλαζε το πολίτευμα αλλά επιστρέψαμε πέντε μέρες νωρίτερα προτού όσοι βρίσκονταν στη Φυλή να επανέλθουν από την εξορία στον Πειραιά

sect5Και πράγματι ούτε ήταν φυσικό να θέλουμε να μετέχουμε σε ξένους κινδύνους επειδή είχαμε φτάσει σε τέτοια κρίσιμη στιγμή ούτε εκείνοι φαίνεται να είχαν τέτοια γνώμη ώστε να παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας και σ εκείνους που ήταν μακριά από την πατρίδα τους και σ αυτούς που δε διέπραξαν κανένα αδίκημα αλλά περισσότερο στερούσαν τα πολιτικά δικαιώματα από εκείνους που μαζί τους κατέλυσαν τη δημοκρατία

Πραγματολογικά στοιχεία1 πρό τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς Πρόκειται για τη συντριβή των Αθηναίων από τους Λακεδαιμόνιους (Απρίλης 405 πΧ) στους Αιγός Ποταμούς Τότε ο νικητής Λύσανδρος κατέλαβε με αιφνιδιαστική επίθεση όλο σχεδόν τον Αθηναϊκό στόλο που αποτελούνταν από 180 πλοία (σώθηκαν μόνο 9) και έσφαξε όλους τους αιχμαλώτους Αθηναίους (3000-4000 άτομα)

2 τούς ἀπό Φυλῆς 1000 περίπου δημοκρατικοί εξόριστοι οι περισσότεροι με αρχηγό τον Θρασύβουλο εξόρμησαν από το φρούριο της Φυλής και κατέλαβαν το οχυρό του Πειραιά Εκεί αντιμετώπισαν και νίκησαν τους Τριάκοντα που κατέφυγαν στην Ελευσίνα ενώ ο Θρασύβουλος απεκατέστησε τη δημοκρατία (Σεπτέμβριος 403 πΧ)

3 τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων Πρόκειται για τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι Τριάκοντα όταν αντιμετώπιζαν τον Θρασύβουλο στις μάχες του Πειραιά Θα ήταν αφύσικο και παράλογο ο Μαντίθεος και ο αδερφός του μόλις γύρισαν από τον Πόντο να εμπλακούν σε περιπέτειες και να διακινδυνεύσουν ασχολούμενοι με την πολιτική της ταραγμένης εκείνης εποχής αναλαμβάνοντας και μέρος της ευθύνης των Τριάκοντα για τα εγκλήματά τους ενώ το τυραννικό καθεστώς κατέρεε

4ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τόν δῆμον Οι Τριάκοντα φέρονταν με ωμότητα ακόμα και σε κάθε συνεργάτη και φίλο τους αν αυτός εξέφραζε αντιρρήσεις ή επικρίσεις για την πολιτική τρομοκρατία τους Αυτό συνέβη και στον Θηραμένη ο οποίος θανατώθηκε από τον Κριτία αφού κατηγορήθηκε ως προδότης και εχθρός του καθεστώτος

Ερμηνευτική ΠροσέγγισηΟ Μαντίθεος συνεπής στην πρόθεση του λόγου του ότι laquoοὐ μετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αρχίζει να αφηγείται γεγονότα της περιόδου εκείνης που αποδεικνύουν την αλήθεια του ισχυρισμού του και κλονίζουν το κατηγορητήριο

Δηλώνει λοιπόν ότι τότε (405 - 403 πΧ) δε βρισκόταν στην Αθήνα γιατί ο πατέρας του τον είχε

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

στείλει στον Πόντο στο φίλο του βασιλιά Σάτυρο για να αποκτήσει εμπειρία στο εμπόριο σίτου Συνεπώς αφού απουσίαζε δεν μπορεί να ήταν συνεργός των Τριάκοντα και να ασκούσε δημόσιο αξίωμα δοτό μάλιστα από εκείνους

Έτσι από μακριά microόνο έζησε τα δραματικά γεγονότα που τραυμάτισαν θανάσιμα την Αθήνα

Α) την πανωλεθρία του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς (Απρίλιος 405 πΧ)

Β) την κατεδάφιση των τειχών (άνοιξη 404 πΧ)

Γ) την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα και την κατάλυση της δημοκρατίας (ΑύγουστοςΣεπτέmicroβριος 404 πΧ)

Δ) τις εγκληματικές πράξεις του καθεστώτος εκείνου (ως το Μάιο 403 πΧ)

Η απουσία του από την Αθήνα μπορεί να αποδειχτεί εύκολα microε μάρτυρες (βλ τέλος παραγρ 8)

Ο Μαντίθεος σκόπιμα και εύστοχα αναφέρεται στα γεγονότα αυτά γιατί αναμοχλεύει μνήμες υπενθυμίζοντας στους βουλευτές οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες οικεία κακά Έτσι διεγείρει αντιπαθητικά συναισθήματα κατά των κατηγόρων του που αποδεικνύονται αισχροί συκοφάντες αφού αυτός απουσίαζε από την Αθήνα τότε

Δηλώνει ακόμα και μάλιστα microε σκόπιμη ακρίβεια το χρόνο της επανόδου του πέντε μόλις μέρες πριν από το τέλος του δράματος Οι καιροί τότε ήταν ιδιαίτερα κρίσιμοι και επικίνδυνοι για τους Τριάκοντα όταν η σθεναρή αντίσταση του Θρασύβουλου προδίκαζε τη βέβαιη πτώση τους Γι αυτό θα ήταν παράλογη η ανάμειξη του Μαντίθεου στην πολιτική ζωή της Αθήνας οι κίνδυνοι ήταν ξένοι σε αυτόν όπως και τα εγκλήματα των τυράννων Τις μέρες εκείνες οι συνεργοί εγκατέλειπαν το καθεστώς που κατέρρεε γιατί προείχε η αποστασιοποίηση για την επιβίωση Και ο ίδιος δεν ήταν ανόητος να προστρέξει αρωγός του καθεστώτος όταν οι άλλοι έφευγαν

Άλλωστε όπως υποστηρίζει οι Τριάκοντα δεν είχαν εμπιστοσύνη σε όσους Αθηναίους αποδημούσαν αλλά ούτε και σε μετριοπαθείς ολιγαρχικούς πολύ περισσότερο στους έντιμους πολίτες ώστε να τους παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας Εμπιστεύονταν microόνο τους ένθερμους ομοϊδεάτες τους που συμμετείχαν έμπρακτα στα κακουργήmicroατά τους στηρίζοντας ενεργά το καθεστώς τους Γιrsquo αυτό τιμωρούσαν microε στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων και πα-λιούς συνεργάτες τους αν αυτοί διατύπωναν αντιρρήσεις και επικρίσεις για την πολιτική τους τρομοκρατία ή και τους θανάτωναν (περίπτωση Θηραμένη)

Η αναφορά του Μαντίθεου στους δίκαιους και έντιμους πολίτες (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι) είναι ιδιαίτερα εύστοχη αφού έμμεσα σ αυτούς εντάσσει και τον εαυτό του Έτσι διαχωρίζει τη θέση του από τους εγκληματίες Τριάκοντα προβάλλει τα δημοκρατικά του φρονήματα το ήθος και την αρετή του γεγονός που αποκλείει οποιαδήποτε συνεργασία μαζί τους Έτσι οι επικρίσεις του για τους Τριάκοντα συντελούν στο να κερδίσει την εύνοια των βουλευτών ενώ στοχεύουν και στην αναίρεση του κατηγορητηρίου

Η ενότητα αυτή όχι microόνο ανασκευάζει την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αλλά βοηθά και στο να αποκτήσει κανείς πραγματολογική γνώση της εποχής εκείνης καθώς υπάρχουν σοβαρά ιστορικά στοιχεία για την κοινωνική και πολιτική ζωή της Αθήνας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγουΣύμφωνα microε τους κανόνες της ρητορικής τέχνης μετά το προοίμιο ακολουθεί η διήγηση όπου ο ομιλητής αφηγείται γεγονότα που σχετίζονται microε την υπόθεση και η πίστη (απόδειξη) όπου αυτός εκθέτει τα επιχειρήματά του microε τα οποία ως κατήγορος στηρίζει την κατηγορία του ή ως κατηγορούμενος ανασκευάζει το κατηγορητήριο (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

Έτσι οι παράγρ 4-19 περιέχουν τη διήγηση αλλά και την πίστη του λόγου Ειδικότερα οι παράγρ 4-5 αναιρούν την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo οι παράγρ 6-8 ανασκευάζουν την κατηγορία ότι laquoἳππευεν ἐπί τῶν τριάκονταraquo και οι παράγρ 9-19 αποτελούν την απολογία του για όλη τη ζωή του

Οι παράγρ 4-8 αποτελούν το Α μέρος και οι παράγρ 9-19 το Β μέρος του λόγου του

laquoΗ διήγηση δεν περιλαμβάνει microόνο έκθεση γεγονότων σχετικών microε το κατηγορητήριο αλλά και γεγονότα που χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία όχι microόνο για την αναίρεση της κατηγορίας αλλά και για την προβολή της υποδειγματικής συμπεριφοράς του κατηγορουμένου στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του Έτσι η διήγηση στο μεγαλύτερο μέρος του λόγου λειτουργεί ως απόδειξηraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 80)

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος επιδιώκει να αναιρέσει την κατηγορία ότι συμμετείχε ενεργά στο τότε καθεστώς Για το σκοπό αυτό αναφέρει σχετικά γεγονότα του παρελθόντος που ασφαλώς μάρτυρες θα τα επιβεβαιώσουν και διατυπώνει εύλογες εκτιμήσεις και κρίσεις για την ταραγμένη και επικίνδυνη εκείνη εποχή (405-403 πΧ) γεγονός που έζησαν άμεσα ή έμμεσα οι βουλευτές

Τα επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo

α δηλώνει ότι την εποχή των Τριάκοντα απουσίαζε στον Πόντο κοντά στο βασιλιά Σάτυρο και ότι γύρισε στην Αθήνα πέντε μόλις μέρει πριν από την πτώση τους (sect 4 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στο μικρό αυτό διάστημα θα ήταν αφύσικο και παράλογο να συνεργαστεί με τους Τριάκοντα σε μια τόσο ρευστή και κρίσιμη περίοδο ενώ αναμενόταν η πτώση τους συμμετέχοντας σε ξένους κινδύνους (sect 5 λογικόεικός)

γ Ισχυρίζεται ότι οι Τριάκοντα παρείχαν αξιώματα μόνο σ εκείνους τους Αθηναίους που ζούσαν στην πόλη και ήταν το ίδιο με αυτούς πρόξενοι αδικημάτων και όχι σε όσους τότε αποδημούσαν και δεν ήταν ανήθικοι (sect 5 πραγματικό-λογικό )

δ Τονίζει ότι οι Τύραννοι εχθρεύονταν ακόμη και τους παλαιούς συνεργούς τους στην κατάλυση της δημοκρατίας και τους αφαιρούσαν τα πολιτικά τους δικαιώματα αν γίνονταν μετριοπαθείς και κατέκριναν την πολιτική τρομοκρατία τους Μερικούς μάλιστα τους σκότωναν όπως τον Θηραμένη (sect 5 πραγματικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων middot το πιο ισχυρό απ όλα επιχείρημα για την αθωότητα του Μαντίθεου είναι το α γιατί είναι

πραγματικό και μπορεί εύκολα να αποδειχτεί microε μάρτυρες (βλ τέλος sect 8 Ἀνάβηθι δέ microοι καί μαρτύρησον)

middot Το β ανήκει στα εικότα (βλ sect 5 εἰκός ἦν) δηλ στα εύλογα πιθανά και αληθοφανή (βλ σχολ

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

βιβλ άνω σελ 13) Και η κοινή λογική μπορεί να το αποδεχτεί και ως πραγματικό

middot Μεγάλη επίσης πειστικότητα έχουν τα επιχειρήματα γ και δ γιατί microε αυτά ο κατηγορούμενος υπενθυμίζει στους βουλευτές γεγονότα που είχαν ζήσει ή γνώριζαν Άλλωστε από την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα (404 πΧ) ως τη δοκιμασία αυτή (περ 390 πΧ) λίγα χρόνια είχαν περάσει και το ψήφισμα της αμνηστίας από τον Θρασύβουλο (403 πΧ) δε θα είχε εξασθενίσει και τη μνήμη των βουλευτών

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται πειθαρχικός στις αποφάσεις του πατέρα του microε εμπορικά ενδιαφέροντα αλλά και νοσταλγός της πατρίδας του Ακόμα φαίνεται ρεαλιστής και συνετός αφού στην ταραγμένη εποχή της επιστροφής του στην Αθήνα απόφευγε να συμμετάσχει στην πολιτική αναλαμβάνοντας ξένους κινδύνους Επίσης έμμεσα εμφανίζεται ως πολίτης ενάρετος που δε διέπραξε κανένα κακούργημα (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι)

β Το ήθος των κατηγόρων Παρουσιάζονται έμμεσα ως μοχθηροί αναξιόπιστοι και συκοφάντες αφού στήριξαν το κατηγορητήριό τους σε ψευδή στοιχεία που καταρρέουν από τα γεγονότα

γ Το ήθος των Τριάκοντα τυράννων Το ήθος τους είναι αρνητικό αφού οι Τριάκοντα ήταν φανατισμένοι ολιγαρχικοί και αρχομανείς Αθηναίοι Γιrsquo αυτό και οι πράξεις τους ήταν αποδεδειγμένα εγκληματικές Έτσι

συμμετείχαν στην κατεδάφιση των microακρών τειχών

κατέλυσαν τη δημοκρατία

δημιούργησαν επικίνδυνες καταστάσεις για τον εαυτό τους και για τους συμπολίτες τους

προκάλεσαν εμφύλιες διαμάχες

προσέφεραν δημόσια αξιώματα στους κακούργους μόνο

τιμωρούσαν ακόμα και τους μετριοπαθείς ολιγαρχικούς και συνεργούς τους αν επέκριναν την πολιτική τρομοκρατίας που εφάρμοζαν

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και αποστροφή προς τους κατηγόρους του αφού θέλησαν να συκοφαντήσουν έναν αθώο συμπολίτη τους Και τα συναισθήματα αυτά τα ενισχύει καθώς υπενθυμίζει οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες τους από την εποχή των Τριάκοντα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sect 6 ndash 7

sect6Και έπειτα βέβαια είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στην τάξη των ιππέων από την (ξύλινη) πινακίδα Γιατί σ αυτήν (την πινακίδα) δεν είναι γραμμένοι βέβαια πολλοί απ αυτούς που παραδέχονται ότι ήταν ιππείς ενώ είναι καταγραμμένοι μερικοί από εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα Αλλά εκείνος (ο κατάλογος της πινακίδας) είναι πολύ μεγάλη απόδειξη Όταν δηλαδή ξαναγυρίσατε στην πατρίδα αποφασίσατε με ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι κατάλογο των ιππέων για να εισπράξετε πίσω το επίδομα απ αυτούς

sect7Κανείς λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους ούτε ότι παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι επέστρεψα τη χρηματική προκαταβολή Και όμως είναι εύκολο σ όλους να καταλάβουν αυτό ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να τιμωρούνται οι ίδιοι αν δεν αποκάλυπταν αυτούς που είχαν λάβει τη χρηματική προκαταβολή Επομένως θα μπορούσατε να πιστεύετε σ εκείνους τους καταλόγους (των φυλάρχων) πολύ πιο δίκαια παρά σ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) Γιατί απ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) ήταν εύκολο σ όποιον ήθελε να σβηστεί το όνομά του ενώ σ εκείνους (στους καταλόγους των φυλάρχων) ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι που υπηρέτησαν ως ιππείς

Πραγματολογικά στοιχείαἐκ τοῦ σανιδίου Ήταν μια ξύλινη πινακίδα αλειμμένη με γύψο εκτεθειμένη σε κοινή θέα Σε αυτήν αναγράφονταν α) δημόσιες ανακοινώσεις β) υποθέσεις που θα εκδικάζονταν γ) νόμοι για ψήφιση δ) τα ονόματα των οφειλετών του δημοσίου Επίσης είχαν αναγραφεί και τα ονόματα αυτών που υπηρέτησαν ως ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα Ανάμεσα σε αυτά ήταν και το όνομα του Μαντίθεου γεγονός που αποτελούσε για τους κατήγορούς του τη μοναδική απόδειξη ότι συνεργάστηκε με τους Τριάκοντα

ἐπειδή κατήλθετε Πολλοί από τους δημοκρατικούς όταν οι Τριάκοντα πήραν την εξουσία (ΑύγΣεπτ 404 πΧ) από φόβο έφυγαν από την Αθήνα και ζήτησαν άσυλο στα Μέγαρα τη Θήβα το Άργος τον Πόντο ή και σε άλλα μέρη Αργότερα εντάχτηκαν στο στρατό του Θρασύβουλου πολέμησαν τους τυράννους και γύρισαν από την εξορία στην πατρίδα τους μετά την πτώση του καθεστώτος (Μάιος 403 πΧ)

ἐψηφίσασθε τούς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας Οι φύλαρχοι (= αρχηγοί των φυλών) ήταν δέκα όσες και οι φυλές από την καθεμιά εκλεγόταν ένας ως εκπρόσωπος της φυλής του Επικεφαλής όλων ήταν δύο ίππαρχοι (αντίστοιχοι αρχηγοί των οπλιτών ήταν οι ταξίαρχοι ενώ οι δέκα στρατηγοί διοικούσαν όλους τους ιππείς και τους οπλίτες) Οι φύλαρχοι παρέδιδαν στη Βουλή κατάλογο των Αθηναίων που ήταν υποχρεωμένοι να ιππεύσουν (βλ ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας)

Αυτοί συνέταξαν κατ εντολή της Βουλής μετά την πτώση των Τριάκοντα και τον κατάλογο των ιππέων εκείνων που στήριξαν τότε το καθεστώς και που εισέπραξαν την κατάστασιν Βέβαια από τον Θρασύβουλο είχε δοθεί αμνηστία και στους ιππείς αυτούς αλλά για τιμωρία τους όφειλαν να επιστρέψουν την κατάστασιν που είχαν πάρει από το δημόσιο (βλ ἳνα τάς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν = παρά τῶν ἱππευσάντων) Και αυτός ήταν ο σκοπός της σύνταξης του τελευταίου καταλόγου Αν μάλιστα οι φύλαρχοι παρέλειπαν κάποια ονόματα ιππέων τότε ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν οι ίδιοι την κατάστασιν (βλ ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις αὐτοῖς ζηmicroιοῦσθαι)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

τάς καταστάσεις Κατάσταση ήταν το επίδομα που έπαιρναν οι ιππείς από το δημόσιο για τα πρώτα τους έξοδα και κυρίως για την αγορά και τη συντήρηση του ίππου τους αφού φυσικά προηγουμένως laquoδοκιμάζοντανraquo (= εγκρίνονταν ως ιππείς) από τη Βουλή

Σε δύο περιπτώσεις οι ιππείς επέστρεφαν την κατάστασιν

Όταν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι προφανώς γιατί αυτοί αφού είχαν εισπράξει το επίδομα για διάφορους λόγους δεν υπηρέτησαν ως ιππείς

Όταν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας διαλύθηκε το σώμα εκείνο των ιππέων που υπηρέτησαν τους Τριάκοντα αυτοί οι ιππείς υποχρεώνονταν να επιστρέψουν το επίδομα

Σηmicro Υπάρχει όμως και η άποψη ότι η laquoκατάστασιςraquo δεν επιστρεφόταν ποτέ από τους ιππείς γιατί δινόταν για συγκεκριμένο σκοπό Η μόνη εξαίρεση που έγινε ήταν για τους ιππείς των Τριάκοντα γιατί προφανώς οι δημοκρατικοί Αθηναίοι μετά την πτώση της τυραννίας δεν αναγνώρισαν ως υπηρεσία προς την πατρίδα τη συνεργασία εκείνων των ιππέων microε τους Τριάκοντα Γι αυτό επιβλήθηκε σ αυτούς microόνο για τιμωρία τους η επιστροφή του επιδόματος

τοῖς συνδίκοις Ήταν άρχοντες συνήγοροι που διορίζονταν από το δημόσιο στα δικαστήρια εκπροσωπούσαν το συμφέρον της πόλης και αγωνίζονταν γι αυτό Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας παρίσταντο σε δίκες που αφορούσαν τη δήμευση περιουσιών από τους Τριάκοντα και microε τις παρεμβάσεις τους εξομάλυναν τις διαφορές ανάμεσα στο δημόσιο και στους αδικημένους πολίτες Έτσι και αυτοί συντελούσαν στην εδραίωση της δημοκρατίας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Η διδακτική ενότητα (sectsect6-7) είναι η συνέχεια της διήγησης - πίστηςαπόδειξης του λόγου Αναφέρεται και αυτή στην άρση της κατηγορίας κατά του Μαντίθεου ότι laquoίππευεν επι των Τριάκονταraquo Κεντρικά της σημεία είναι τα εξής

το σανίδιον

ο κατάλογος των ιππέων που συνέταξαν οι Φύλαρχοι

η laquoκατάστασιςraquo και η laquoἀνάπραξιςraquo

η ευθύνη των φυλάρχων και των συνδίκων

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει την αναγραφή του ονόματός του στο laquoσανίδιονraquo ανάμεσα στα άλλα ονόματα των ιππέων που στήριξαν τους Τριάκοντα Και επειδή δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός της αναγραφής επιδιώκει να μειώσει την αξιοπιστία του στοιχείου αυτού επικαλούμενος τον κατάλογο των φυλάρχων ως το microόνο τεκμήριο της αλήθειας Όμως υποστηρίζει την αθωότητά του όχι τόσο microε πραγματικά αλλά microε λογικά επιχειρήματα microε εικότα και ενθύμημα (Βλ επιφυλάξεις μετά την αξιολόγηση των επιχειρημάτων)

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Δεν είναι αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του η αναγραφή και του δικού του ονόματος στο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σανίδιον γιατί

πολλοί από αυτούς που ομολογούν ότι ήταν ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα δεν αναγράφονται

μερικοί που τότε αποδημούσαν όπως αυτός είναι γραμμένοι (sect 6 πραγματικό-λογικό)

β Εγκυρότατο μέσο ελέγχου της αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που υπέβαλλαν οι Φύλαρχοι στη Βουλή γιατί σύμφωνα microε αυτόν έπρεπε οι ιππείς να επιστρέψουν στο δημόσιο το σχετικό επίδομα που είχαν πάρει στην αρχή της θητείας τους σε περίπτωση παράλειψης κάποιου ονόματος επιβαρύνονταν οικονομικά οι ίδιοι οι φύλαρχοι (sectsect 6-7 πραγματικό-λογικό)

γ Το δικό του όνομα δε συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο αυτό

οι σύνδικοι δε στράφηκαν εναντίον του για την laquoἀνάπραξινraquo

ο ίδιος δεν επέστρεψε στο δημόσιο καμιά κατάστασιν (sect 7 πραγματικό λογικό ενθύμημα)

δ Για την εύρεση της αλήθειας πρέπει να στηρίζεται κανείς περισσότερο στον κατάλογο παρά στο σανίδιον γιατί

ο κατάλογος ήταν υπεύθυνο και αξιόπιστο έργο των φυλάρχων

το σανίδιον επιδεχόταν αφαιρέσεις και προσθήκες ονομάτων (sect 7 πραγματικό-λογικό )

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται πραγματικά και πειστικά (δεν είναι όμως και αδιάσειστα βλ επιφυλάξεις)

Έτσι το σανίδιον (βλ α δ επιχειρ) πράγματι δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του κατηγορουμένου γιατί

δεν αναγράφονταν σ αυτό όλα τα ονόματα των ιππέων στην εποχή των Τριάκοντα και microόνο αυτά (sect 6)

εύκολα θα έσβηνε κανείς το δικό του όνομα ή θα πρόσθετε άλλο αφού το σανίδιον βρισκόταν σε κοινή θέα και δεν το φύλασσε κανένας υπεύθυνος (sect 7)

Αντίθετα ο κατάλογος (βλ β δ επιχειρ) αποτελούσε αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο γιατί

δέσμευε και τους ιππείς (θα επέστρεφαν το επίδομα) και τους βουλευτές (οικονομική επιβάρυνση για παράλειψη ονομάτων) - βλ sectsect 6-7

συντασσόταν ασφαλώς microε ιδιαίτερη προσοχή και φυλασσόταν στα αρχεία του κράτους αφού ήταν δημόσιο έγγραφο και αφορούσε πολιτικό ζήτημα Γιrsquo αυτό δεν επιδεχόταν παραποιήσεις και πλαστογραφίες (sect 7)

Τέλος ιδιαίτερα σοβαρό είναι το γ επιχείρημα αφού microε αυτό ο Μαντίθεος αίρει τις όποιες αμφισβητήσεις και αποδεικνύει την αθωότητά του (sect 7)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις - Αντιστροφή της αξιοπιστίας των δύο τεκμηρίων (σανιδίου - καταλόγου) Κάποιοι κακόπιστοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής

α Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα Η νόθευση ήθελε πολλή ώρα και το δράστη κάποιος θα τον έβλεπε και θα τον κατήγγειλε Φυσικά η πολιτεία θα τον τιμωρούσε αυστηρά και θα αποκαθιστούσε την αλήθεια Συνεπώς το σανίδιον είναι έγκυρο και αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του κατηγορουμένου

β Ο κατάλογος ήταν βέβαια δημόσιο και φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε και αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του κατηγορουμένου microόνο και microόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του Γιατί ίσως τους ξέφυγε ή σκόπιμα το παρέλειψαν αφού ήταν άνθρωποι και αυτοί Εξάλλου τίποτε δεν απέκλειε παρέμβαση κάποιων ισχυρών προσώπων ή πλαστογράφων ή και σύνταξη νέου ακόμα καταλόγου

γ Μπορεί πάλι το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι γιατί δεν ήταν ιππέας των Τριάκοντα αλλά γιατί δεν πήρε τότε την laquoκατάστασινraquo είτε επειδή ήταν εύπορος είτε επειδή δεν υπήρχαν χρήματα στο δημόσιο ταμείο

δ Άλλωστε οι φύλαρχοι δεν κατέθεσαν ότι ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας απλώς δεν έγραψαν στον κατάλογο και το δικό του όνομα ανάμεσα στους άλλους οφειλέτες ιππείς Έτσι η μαρτυρία τους έχει οικονομικό microόνο χαρακτήρα και δεν αφορά την ιδιότητά του κατά τη στρατιωτική του θητεία ούτε και το πολιτικό του αδίκημα

ε Τέλος και το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του (ἐmicroέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν ) είναι η κατακλείδα ενός ενθυμήματος που από τη φύση του δε δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό (microε τυπική εγκυρότητα και αλήθεια)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Στην ενότητα αυτή η ηθοποιία αναφέρεται στον Μαντίθεο και στους κατηγόρους του

α Το ήθος του Μαντίθεου Οι ηθικές αρετές του έμμεσα microόνο διακρίνονται ενώ κυρίως φαίνεται η πνευματική του ευστροφία Έτσι παρουσιάζεται δεινός στην επιχειρηματολογία του αφού αξιοποιεί το ενοχοποιητικό γι αυτόν τεκμήριο του σανιδίου μειώνοντας την αξιοπιστία του Με σύνεση αποφεύγει σκόπιμα να αναφέρει συγκεκριμένα ονόματα ή να καλέσει μάρτυρες του αρκούν οι εντυπώσεις που δημιουργεί Παράλληλα microε επιμονή υποδεικνύει το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας προβάλλοντας την εγκυρότητα του καταλόγου Έτσι το 13 της απολογίας του αφορά το σανίδιον και τα 23 τον κατάλογο ενώ οι κρίσεις του αντίστοιχα είναι αρνητικές και θετικές Όλη η συλλογιστική του πορεία φαίνεται ικανή να συμπαρασύρει microε το ρέοντα ρυθμό της τους βουλευτές και να τους πείσει για την αθωότητά του

β Το ήθος των κατηγόρων Εμφανίζονται από τον κατηγορούμενο επιπόλαιοι αφελείς και ανόητοι (βλ εὔηθές ἐστιν) αφού το κατηγορητήριό τους στηρίζεται στο σαθρό κατά την κρίση του αποδεικτικό στοιχείο του σανιδίου και είναι σαθρό γιατί καταρρέει από microόνο του από το γεγονός του καταλόγου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect4 -5

sect4Ο πατέρας δηλαδή πριν από τη συμφορά στον Ελλήσποντο μας έστειλε στο Σάτυρο που ήταν βασιλιάς του Πόντου για να ζήσουμε (εκεί) με ορισμένο τρόπο και ούτε ζούσαμε (εδώ) στην πατρίδα όταν γκρεμίζονταν τα τείχη ούτε όταν άλλαζε το πολίτευμα αλλά επιστρέψαμε πέντε μέρες νωρίτερα προτού όσοι βρίσκονταν στη Φυλή να επανέλθουν από την εξορία στον Πειραιά

sect5Και πράγματι ούτε ήταν φυσικό να θέλουμε να μετέχουμε σε ξένους κινδύνους επειδή είχαμε φτάσει σε τέτοια κρίσιμη στιγμή ούτε εκείνοι φαίνεται να είχαν τέτοια γνώμη ώστε να παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας και σ εκείνους που ήταν μακριά από την πατρίδα τους και σ αυτούς που δε διέπραξαν κανένα αδίκημα αλλά περισσότερο στερούσαν τα πολιτικά δικαιώματα από εκείνους που μαζί τους κατέλυσαν τη δημοκρατία

Πραγματολογικά στοιχεία1 πρό τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς Πρόκειται για τη συντριβή των Αθηναίων από τους Λακεδαιμόνιους (Απρίλης 405 πΧ) στους Αιγός Ποταμούς Τότε ο νικητής Λύσανδρος κατέλαβε με αιφνιδιαστική επίθεση όλο σχεδόν τον Αθηναϊκό στόλο που αποτελούνταν από 180 πλοία (σώθηκαν μόνο 9) και έσφαξε όλους τους αιχμαλώτους Αθηναίους (3000-4000 άτομα)

2 τούς ἀπό Φυλῆς 1000 περίπου δημοκρατικοί εξόριστοι οι περισσότεροι με αρχηγό τον Θρασύβουλο εξόρμησαν από το φρούριο της Φυλής και κατέλαβαν το οχυρό του Πειραιά Εκεί αντιμετώπισαν και νίκησαν τους Τριάκοντα που κατέφυγαν στην Ελευσίνα ενώ ο Θρασύβουλος απεκατέστησε τη δημοκρατία (Σεπτέμβριος 403 πΧ)

3 τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων Πρόκειται για τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι Τριάκοντα όταν αντιμετώπιζαν τον Θρασύβουλο στις μάχες του Πειραιά Θα ήταν αφύσικο και παράλογο ο Μαντίθεος και ο αδερφός του μόλις γύρισαν από τον Πόντο να εμπλακούν σε περιπέτειες και να διακινδυνεύσουν ασχολούμενοι με την πολιτική της ταραγμένης εκείνης εποχής αναλαμβάνοντας και μέρος της ευθύνης των Τριάκοντα για τα εγκλήματά τους ενώ το τυραννικό καθεστώς κατέρεε

4ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τόν δῆμον Οι Τριάκοντα φέρονταν με ωμότητα ακόμα και σε κάθε συνεργάτη και φίλο τους αν αυτός εξέφραζε αντιρρήσεις ή επικρίσεις για την πολιτική τρομοκρατία τους Αυτό συνέβη και στον Θηραμένη ο οποίος θανατώθηκε από τον Κριτία αφού κατηγορήθηκε ως προδότης και εχθρός του καθεστώτος

Ερμηνευτική ΠροσέγγισηΟ Μαντίθεος συνεπής στην πρόθεση του λόγου του ότι laquoοὐ μετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αρχίζει να αφηγείται γεγονότα της περιόδου εκείνης που αποδεικνύουν την αλήθεια του ισχυρισμού του και κλονίζουν το κατηγορητήριο

Δηλώνει λοιπόν ότι τότε (405 - 403 πΧ) δε βρισκόταν στην Αθήνα γιατί ο πατέρας του τον είχε

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

στείλει στον Πόντο στο φίλο του βασιλιά Σάτυρο για να αποκτήσει εμπειρία στο εμπόριο σίτου Συνεπώς αφού απουσίαζε δεν μπορεί να ήταν συνεργός των Τριάκοντα και να ασκούσε δημόσιο αξίωμα δοτό μάλιστα από εκείνους

Έτσι από μακριά microόνο έζησε τα δραματικά γεγονότα που τραυμάτισαν θανάσιμα την Αθήνα

Α) την πανωλεθρία του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς (Απρίλιος 405 πΧ)

Β) την κατεδάφιση των τειχών (άνοιξη 404 πΧ)

Γ) την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα και την κατάλυση της δημοκρατίας (ΑύγουστοςΣεπτέmicroβριος 404 πΧ)

Δ) τις εγκληματικές πράξεις του καθεστώτος εκείνου (ως το Μάιο 403 πΧ)

Η απουσία του από την Αθήνα μπορεί να αποδειχτεί εύκολα microε μάρτυρες (βλ τέλος παραγρ 8)

Ο Μαντίθεος σκόπιμα και εύστοχα αναφέρεται στα γεγονότα αυτά γιατί αναμοχλεύει μνήμες υπενθυμίζοντας στους βουλευτές οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες οικεία κακά Έτσι διεγείρει αντιπαθητικά συναισθήματα κατά των κατηγόρων του που αποδεικνύονται αισχροί συκοφάντες αφού αυτός απουσίαζε από την Αθήνα τότε

Δηλώνει ακόμα και μάλιστα microε σκόπιμη ακρίβεια το χρόνο της επανόδου του πέντε μόλις μέρες πριν από το τέλος του δράματος Οι καιροί τότε ήταν ιδιαίτερα κρίσιμοι και επικίνδυνοι για τους Τριάκοντα όταν η σθεναρή αντίσταση του Θρασύβουλου προδίκαζε τη βέβαιη πτώση τους Γι αυτό θα ήταν παράλογη η ανάμειξη του Μαντίθεου στην πολιτική ζωή της Αθήνας οι κίνδυνοι ήταν ξένοι σε αυτόν όπως και τα εγκλήματα των τυράννων Τις μέρες εκείνες οι συνεργοί εγκατέλειπαν το καθεστώς που κατέρρεε γιατί προείχε η αποστασιοποίηση για την επιβίωση Και ο ίδιος δεν ήταν ανόητος να προστρέξει αρωγός του καθεστώτος όταν οι άλλοι έφευγαν

Άλλωστε όπως υποστηρίζει οι Τριάκοντα δεν είχαν εμπιστοσύνη σε όσους Αθηναίους αποδημούσαν αλλά ούτε και σε μετριοπαθείς ολιγαρχικούς πολύ περισσότερο στους έντιμους πολίτες ώστε να τους παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας Εμπιστεύονταν microόνο τους ένθερμους ομοϊδεάτες τους που συμμετείχαν έμπρακτα στα κακουργήmicroατά τους στηρίζοντας ενεργά το καθεστώς τους Γιrsquo αυτό τιμωρούσαν microε στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων και πα-λιούς συνεργάτες τους αν αυτοί διατύπωναν αντιρρήσεις και επικρίσεις για την πολιτική τους τρομοκρατία ή και τους θανάτωναν (περίπτωση Θηραμένη)

Η αναφορά του Μαντίθεου στους δίκαιους και έντιμους πολίτες (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι) είναι ιδιαίτερα εύστοχη αφού έμμεσα σ αυτούς εντάσσει και τον εαυτό του Έτσι διαχωρίζει τη θέση του από τους εγκληματίες Τριάκοντα προβάλλει τα δημοκρατικά του φρονήματα το ήθος και την αρετή του γεγονός που αποκλείει οποιαδήποτε συνεργασία μαζί τους Έτσι οι επικρίσεις του για τους Τριάκοντα συντελούν στο να κερδίσει την εύνοια των βουλευτών ενώ στοχεύουν και στην αναίρεση του κατηγορητηρίου

Η ενότητα αυτή όχι microόνο ανασκευάζει την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αλλά βοηθά και στο να αποκτήσει κανείς πραγματολογική γνώση της εποχής εκείνης καθώς υπάρχουν σοβαρά ιστορικά στοιχεία για την κοινωνική και πολιτική ζωή της Αθήνας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγουΣύμφωνα microε τους κανόνες της ρητορικής τέχνης μετά το προοίμιο ακολουθεί η διήγηση όπου ο ομιλητής αφηγείται γεγονότα που σχετίζονται microε την υπόθεση και η πίστη (απόδειξη) όπου αυτός εκθέτει τα επιχειρήματά του microε τα οποία ως κατήγορος στηρίζει την κατηγορία του ή ως κατηγορούμενος ανασκευάζει το κατηγορητήριο (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

Έτσι οι παράγρ 4-19 περιέχουν τη διήγηση αλλά και την πίστη του λόγου Ειδικότερα οι παράγρ 4-5 αναιρούν την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo οι παράγρ 6-8 ανασκευάζουν την κατηγορία ότι laquoἳππευεν ἐπί τῶν τριάκονταraquo και οι παράγρ 9-19 αποτελούν την απολογία του για όλη τη ζωή του

Οι παράγρ 4-8 αποτελούν το Α μέρος και οι παράγρ 9-19 το Β μέρος του λόγου του

laquoΗ διήγηση δεν περιλαμβάνει microόνο έκθεση γεγονότων σχετικών microε το κατηγορητήριο αλλά και γεγονότα που χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία όχι microόνο για την αναίρεση της κατηγορίας αλλά και για την προβολή της υποδειγματικής συμπεριφοράς του κατηγορουμένου στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του Έτσι η διήγηση στο μεγαλύτερο μέρος του λόγου λειτουργεί ως απόδειξηraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 80)

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος επιδιώκει να αναιρέσει την κατηγορία ότι συμμετείχε ενεργά στο τότε καθεστώς Για το σκοπό αυτό αναφέρει σχετικά γεγονότα του παρελθόντος που ασφαλώς μάρτυρες θα τα επιβεβαιώσουν και διατυπώνει εύλογες εκτιμήσεις και κρίσεις για την ταραγμένη και επικίνδυνη εκείνη εποχή (405-403 πΧ) γεγονός που έζησαν άμεσα ή έμμεσα οι βουλευτές

Τα επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo

α δηλώνει ότι την εποχή των Τριάκοντα απουσίαζε στον Πόντο κοντά στο βασιλιά Σάτυρο και ότι γύρισε στην Αθήνα πέντε μόλις μέρει πριν από την πτώση τους (sect 4 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στο μικρό αυτό διάστημα θα ήταν αφύσικο και παράλογο να συνεργαστεί με τους Τριάκοντα σε μια τόσο ρευστή και κρίσιμη περίοδο ενώ αναμενόταν η πτώση τους συμμετέχοντας σε ξένους κινδύνους (sect 5 λογικόεικός)

γ Ισχυρίζεται ότι οι Τριάκοντα παρείχαν αξιώματα μόνο σ εκείνους τους Αθηναίους που ζούσαν στην πόλη και ήταν το ίδιο με αυτούς πρόξενοι αδικημάτων και όχι σε όσους τότε αποδημούσαν και δεν ήταν ανήθικοι (sect 5 πραγματικό-λογικό )

δ Τονίζει ότι οι Τύραννοι εχθρεύονταν ακόμη και τους παλαιούς συνεργούς τους στην κατάλυση της δημοκρατίας και τους αφαιρούσαν τα πολιτικά τους δικαιώματα αν γίνονταν μετριοπαθείς και κατέκριναν την πολιτική τρομοκρατία τους Μερικούς μάλιστα τους σκότωναν όπως τον Θηραμένη (sect 5 πραγματικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων middot το πιο ισχυρό απ όλα επιχείρημα για την αθωότητα του Μαντίθεου είναι το α γιατί είναι

πραγματικό και μπορεί εύκολα να αποδειχτεί microε μάρτυρες (βλ τέλος sect 8 Ἀνάβηθι δέ microοι καί μαρτύρησον)

middot Το β ανήκει στα εικότα (βλ sect 5 εἰκός ἦν) δηλ στα εύλογα πιθανά και αληθοφανή (βλ σχολ

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

βιβλ άνω σελ 13) Και η κοινή λογική μπορεί να το αποδεχτεί και ως πραγματικό

middot Μεγάλη επίσης πειστικότητα έχουν τα επιχειρήματα γ και δ γιατί microε αυτά ο κατηγορούμενος υπενθυμίζει στους βουλευτές γεγονότα που είχαν ζήσει ή γνώριζαν Άλλωστε από την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα (404 πΧ) ως τη δοκιμασία αυτή (περ 390 πΧ) λίγα χρόνια είχαν περάσει και το ψήφισμα της αμνηστίας από τον Θρασύβουλο (403 πΧ) δε θα είχε εξασθενίσει και τη μνήμη των βουλευτών

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται πειθαρχικός στις αποφάσεις του πατέρα του microε εμπορικά ενδιαφέροντα αλλά και νοσταλγός της πατρίδας του Ακόμα φαίνεται ρεαλιστής και συνετός αφού στην ταραγμένη εποχή της επιστροφής του στην Αθήνα απόφευγε να συμμετάσχει στην πολιτική αναλαμβάνοντας ξένους κινδύνους Επίσης έμμεσα εμφανίζεται ως πολίτης ενάρετος που δε διέπραξε κανένα κακούργημα (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι)

β Το ήθος των κατηγόρων Παρουσιάζονται έμμεσα ως μοχθηροί αναξιόπιστοι και συκοφάντες αφού στήριξαν το κατηγορητήριό τους σε ψευδή στοιχεία που καταρρέουν από τα γεγονότα

γ Το ήθος των Τριάκοντα τυράννων Το ήθος τους είναι αρνητικό αφού οι Τριάκοντα ήταν φανατισμένοι ολιγαρχικοί και αρχομανείς Αθηναίοι Γιrsquo αυτό και οι πράξεις τους ήταν αποδεδειγμένα εγκληματικές Έτσι

συμμετείχαν στην κατεδάφιση των microακρών τειχών

κατέλυσαν τη δημοκρατία

δημιούργησαν επικίνδυνες καταστάσεις για τον εαυτό τους και για τους συμπολίτες τους

προκάλεσαν εμφύλιες διαμάχες

προσέφεραν δημόσια αξιώματα στους κακούργους μόνο

τιμωρούσαν ακόμα και τους μετριοπαθείς ολιγαρχικούς και συνεργούς τους αν επέκριναν την πολιτική τρομοκρατίας που εφάρμοζαν

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και αποστροφή προς τους κατηγόρους του αφού θέλησαν να συκοφαντήσουν έναν αθώο συμπολίτη τους Και τα συναισθήματα αυτά τα ενισχύει καθώς υπενθυμίζει οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες τους από την εποχή των Τριάκοντα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sect 6 ndash 7

sect6Και έπειτα βέβαια είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στην τάξη των ιππέων από την (ξύλινη) πινακίδα Γιατί σ αυτήν (την πινακίδα) δεν είναι γραμμένοι βέβαια πολλοί απ αυτούς που παραδέχονται ότι ήταν ιππείς ενώ είναι καταγραμμένοι μερικοί από εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα Αλλά εκείνος (ο κατάλογος της πινακίδας) είναι πολύ μεγάλη απόδειξη Όταν δηλαδή ξαναγυρίσατε στην πατρίδα αποφασίσατε με ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι κατάλογο των ιππέων για να εισπράξετε πίσω το επίδομα απ αυτούς

sect7Κανείς λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους ούτε ότι παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι επέστρεψα τη χρηματική προκαταβολή Και όμως είναι εύκολο σ όλους να καταλάβουν αυτό ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να τιμωρούνται οι ίδιοι αν δεν αποκάλυπταν αυτούς που είχαν λάβει τη χρηματική προκαταβολή Επομένως θα μπορούσατε να πιστεύετε σ εκείνους τους καταλόγους (των φυλάρχων) πολύ πιο δίκαια παρά σ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) Γιατί απ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) ήταν εύκολο σ όποιον ήθελε να σβηστεί το όνομά του ενώ σ εκείνους (στους καταλόγους των φυλάρχων) ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι που υπηρέτησαν ως ιππείς

Πραγματολογικά στοιχείαἐκ τοῦ σανιδίου Ήταν μια ξύλινη πινακίδα αλειμμένη με γύψο εκτεθειμένη σε κοινή θέα Σε αυτήν αναγράφονταν α) δημόσιες ανακοινώσεις β) υποθέσεις που θα εκδικάζονταν γ) νόμοι για ψήφιση δ) τα ονόματα των οφειλετών του δημοσίου Επίσης είχαν αναγραφεί και τα ονόματα αυτών που υπηρέτησαν ως ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα Ανάμεσα σε αυτά ήταν και το όνομα του Μαντίθεου γεγονός που αποτελούσε για τους κατήγορούς του τη μοναδική απόδειξη ότι συνεργάστηκε με τους Τριάκοντα

ἐπειδή κατήλθετε Πολλοί από τους δημοκρατικούς όταν οι Τριάκοντα πήραν την εξουσία (ΑύγΣεπτ 404 πΧ) από φόβο έφυγαν από την Αθήνα και ζήτησαν άσυλο στα Μέγαρα τη Θήβα το Άργος τον Πόντο ή και σε άλλα μέρη Αργότερα εντάχτηκαν στο στρατό του Θρασύβουλου πολέμησαν τους τυράννους και γύρισαν από την εξορία στην πατρίδα τους μετά την πτώση του καθεστώτος (Μάιος 403 πΧ)

ἐψηφίσασθε τούς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας Οι φύλαρχοι (= αρχηγοί των φυλών) ήταν δέκα όσες και οι φυλές από την καθεμιά εκλεγόταν ένας ως εκπρόσωπος της φυλής του Επικεφαλής όλων ήταν δύο ίππαρχοι (αντίστοιχοι αρχηγοί των οπλιτών ήταν οι ταξίαρχοι ενώ οι δέκα στρατηγοί διοικούσαν όλους τους ιππείς και τους οπλίτες) Οι φύλαρχοι παρέδιδαν στη Βουλή κατάλογο των Αθηναίων που ήταν υποχρεωμένοι να ιππεύσουν (βλ ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας)

Αυτοί συνέταξαν κατ εντολή της Βουλής μετά την πτώση των Τριάκοντα και τον κατάλογο των ιππέων εκείνων που στήριξαν τότε το καθεστώς και που εισέπραξαν την κατάστασιν Βέβαια από τον Θρασύβουλο είχε δοθεί αμνηστία και στους ιππείς αυτούς αλλά για τιμωρία τους όφειλαν να επιστρέψουν την κατάστασιν που είχαν πάρει από το δημόσιο (βλ ἳνα τάς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν = παρά τῶν ἱππευσάντων) Και αυτός ήταν ο σκοπός της σύνταξης του τελευταίου καταλόγου Αν μάλιστα οι φύλαρχοι παρέλειπαν κάποια ονόματα ιππέων τότε ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν οι ίδιοι την κατάστασιν (βλ ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις αὐτοῖς ζηmicroιοῦσθαι)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

τάς καταστάσεις Κατάσταση ήταν το επίδομα που έπαιρναν οι ιππείς από το δημόσιο για τα πρώτα τους έξοδα και κυρίως για την αγορά και τη συντήρηση του ίππου τους αφού φυσικά προηγουμένως laquoδοκιμάζοντανraquo (= εγκρίνονταν ως ιππείς) από τη Βουλή

Σε δύο περιπτώσεις οι ιππείς επέστρεφαν την κατάστασιν

Όταν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι προφανώς γιατί αυτοί αφού είχαν εισπράξει το επίδομα για διάφορους λόγους δεν υπηρέτησαν ως ιππείς

Όταν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας διαλύθηκε το σώμα εκείνο των ιππέων που υπηρέτησαν τους Τριάκοντα αυτοί οι ιππείς υποχρεώνονταν να επιστρέψουν το επίδομα

Σηmicro Υπάρχει όμως και η άποψη ότι η laquoκατάστασιςraquo δεν επιστρεφόταν ποτέ από τους ιππείς γιατί δινόταν για συγκεκριμένο σκοπό Η μόνη εξαίρεση που έγινε ήταν για τους ιππείς των Τριάκοντα γιατί προφανώς οι δημοκρατικοί Αθηναίοι μετά την πτώση της τυραννίας δεν αναγνώρισαν ως υπηρεσία προς την πατρίδα τη συνεργασία εκείνων των ιππέων microε τους Τριάκοντα Γι αυτό επιβλήθηκε σ αυτούς microόνο για τιμωρία τους η επιστροφή του επιδόματος

τοῖς συνδίκοις Ήταν άρχοντες συνήγοροι που διορίζονταν από το δημόσιο στα δικαστήρια εκπροσωπούσαν το συμφέρον της πόλης και αγωνίζονταν γι αυτό Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας παρίσταντο σε δίκες που αφορούσαν τη δήμευση περιουσιών από τους Τριάκοντα και microε τις παρεμβάσεις τους εξομάλυναν τις διαφορές ανάμεσα στο δημόσιο και στους αδικημένους πολίτες Έτσι και αυτοί συντελούσαν στην εδραίωση της δημοκρατίας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Η διδακτική ενότητα (sectsect6-7) είναι η συνέχεια της διήγησης - πίστηςαπόδειξης του λόγου Αναφέρεται και αυτή στην άρση της κατηγορίας κατά του Μαντίθεου ότι laquoίππευεν επι των Τριάκονταraquo Κεντρικά της σημεία είναι τα εξής

το σανίδιον

ο κατάλογος των ιππέων που συνέταξαν οι Φύλαρχοι

η laquoκατάστασιςraquo και η laquoἀνάπραξιςraquo

η ευθύνη των φυλάρχων και των συνδίκων

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει την αναγραφή του ονόματός του στο laquoσανίδιονraquo ανάμεσα στα άλλα ονόματα των ιππέων που στήριξαν τους Τριάκοντα Και επειδή δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός της αναγραφής επιδιώκει να μειώσει την αξιοπιστία του στοιχείου αυτού επικαλούμενος τον κατάλογο των φυλάρχων ως το microόνο τεκμήριο της αλήθειας Όμως υποστηρίζει την αθωότητά του όχι τόσο microε πραγματικά αλλά microε λογικά επιχειρήματα microε εικότα και ενθύμημα (Βλ επιφυλάξεις μετά την αξιολόγηση των επιχειρημάτων)

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Δεν είναι αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του η αναγραφή και του δικού του ονόματος στο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σανίδιον γιατί

πολλοί από αυτούς που ομολογούν ότι ήταν ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα δεν αναγράφονται

μερικοί που τότε αποδημούσαν όπως αυτός είναι γραμμένοι (sect 6 πραγματικό-λογικό)

β Εγκυρότατο μέσο ελέγχου της αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που υπέβαλλαν οι Φύλαρχοι στη Βουλή γιατί σύμφωνα microε αυτόν έπρεπε οι ιππείς να επιστρέψουν στο δημόσιο το σχετικό επίδομα που είχαν πάρει στην αρχή της θητείας τους σε περίπτωση παράλειψης κάποιου ονόματος επιβαρύνονταν οικονομικά οι ίδιοι οι φύλαρχοι (sectsect 6-7 πραγματικό-λογικό)

γ Το δικό του όνομα δε συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο αυτό

οι σύνδικοι δε στράφηκαν εναντίον του για την laquoἀνάπραξινraquo

ο ίδιος δεν επέστρεψε στο δημόσιο καμιά κατάστασιν (sect 7 πραγματικό λογικό ενθύμημα)

δ Για την εύρεση της αλήθειας πρέπει να στηρίζεται κανείς περισσότερο στον κατάλογο παρά στο σανίδιον γιατί

ο κατάλογος ήταν υπεύθυνο και αξιόπιστο έργο των φυλάρχων

το σανίδιον επιδεχόταν αφαιρέσεις και προσθήκες ονομάτων (sect 7 πραγματικό-λογικό )

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται πραγματικά και πειστικά (δεν είναι όμως και αδιάσειστα βλ επιφυλάξεις)

Έτσι το σανίδιον (βλ α δ επιχειρ) πράγματι δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του κατηγορουμένου γιατί

δεν αναγράφονταν σ αυτό όλα τα ονόματα των ιππέων στην εποχή των Τριάκοντα και microόνο αυτά (sect 6)

εύκολα θα έσβηνε κανείς το δικό του όνομα ή θα πρόσθετε άλλο αφού το σανίδιον βρισκόταν σε κοινή θέα και δεν το φύλασσε κανένας υπεύθυνος (sect 7)

Αντίθετα ο κατάλογος (βλ β δ επιχειρ) αποτελούσε αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο γιατί

δέσμευε και τους ιππείς (θα επέστρεφαν το επίδομα) και τους βουλευτές (οικονομική επιβάρυνση για παράλειψη ονομάτων) - βλ sectsect 6-7

συντασσόταν ασφαλώς microε ιδιαίτερη προσοχή και φυλασσόταν στα αρχεία του κράτους αφού ήταν δημόσιο έγγραφο και αφορούσε πολιτικό ζήτημα Γιrsquo αυτό δεν επιδεχόταν παραποιήσεις και πλαστογραφίες (sect 7)

Τέλος ιδιαίτερα σοβαρό είναι το γ επιχείρημα αφού microε αυτό ο Μαντίθεος αίρει τις όποιες αμφισβητήσεις και αποδεικνύει την αθωότητά του (sect 7)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις - Αντιστροφή της αξιοπιστίας των δύο τεκμηρίων (σανιδίου - καταλόγου) Κάποιοι κακόπιστοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής

α Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα Η νόθευση ήθελε πολλή ώρα και το δράστη κάποιος θα τον έβλεπε και θα τον κατήγγειλε Φυσικά η πολιτεία θα τον τιμωρούσε αυστηρά και θα αποκαθιστούσε την αλήθεια Συνεπώς το σανίδιον είναι έγκυρο και αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του κατηγορουμένου

β Ο κατάλογος ήταν βέβαια δημόσιο και φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε και αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του κατηγορουμένου microόνο και microόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του Γιατί ίσως τους ξέφυγε ή σκόπιμα το παρέλειψαν αφού ήταν άνθρωποι και αυτοί Εξάλλου τίποτε δεν απέκλειε παρέμβαση κάποιων ισχυρών προσώπων ή πλαστογράφων ή και σύνταξη νέου ακόμα καταλόγου

γ Μπορεί πάλι το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι γιατί δεν ήταν ιππέας των Τριάκοντα αλλά γιατί δεν πήρε τότε την laquoκατάστασινraquo είτε επειδή ήταν εύπορος είτε επειδή δεν υπήρχαν χρήματα στο δημόσιο ταμείο

δ Άλλωστε οι φύλαρχοι δεν κατέθεσαν ότι ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας απλώς δεν έγραψαν στον κατάλογο και το δικό του όνομα ανάμεσα στους άλλους οφειλέτες ιππείς Έτσι η μαρτυρία τους έχει οικονομικό microόνο χαρακτήρα και δεν αφορά την ιδιότητά του κατά τη στρατιωτική του θητεία ούτε και το πολιτικό του αδίκημα

ε Τέλος και το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του (ἐmicroέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν ) είναι η κατακλείδα ενός ενθυμήματος που από τη φύση του δε δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό (microε τυπική εγκυρότητα και αλήθεια)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Στην ενότητα αυτή η ηθοποιία αναφέρεται στον Μαντίθεο και στους κατηγόρους του

α Το ήθος του Μαντίθεου Οι ηθικές αρετές του έμμεσα microόνο διακρίνονται ενώ κυρίως φαίνεται η πνευματική του ευστροφία Έτσι παρουσιάζεται δεινός στην επιχειρηματολογία του αφού αξιοποιεί το ενοχοποιητικό γι αυτόν τεκμήριο του σανιδίου μειώνοντας την αξιοπιστία του Με σύνεση αποφεύγει σκόπιμα να αναφέρει συγκεκριμένα ονόματα ή να καλέσει μάρτυρες του αρκούν οι εντυπώσεις που δημιουργεί Παράλληλα microε επιμονή υποδεικνύει το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας προβάλλοντας την εγκυρότητα του καταλόγου Έτσι το 13 της απολογίας του αφορά το σανίδιον και τα 23 τον κατάλογο ενώ οι κρίσεις του αντίστοιχα είναι αρνητικές και θετικές Όλη η συλλογιστική του πορεία φαίνεται ικανή να συμπαρασύρει microε το ρέοντα ρυθμό της τους βουλευτές και να τους πείσει για την αθωότητά του

β Το ήθος των κατηγόρων Εμφανίζονται από τον κατηγορούμενο επιπόλαιοι αφελείς και ανόητοι (βλ εὔηθές ἐστιν) αφού το κατηγορητήριό τους στηρίζεται στο σαθρό κατά την κρίση του αποδεικτικό στοιχείο του σανιδίου και είναι σαθρό γιατί καταρρέει από microόνο του από το γεγονός του καταλόγου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

στείλει στον Πόντο στο φίλο του βασιλιά Σάτυρο για να αποκτήσει εμπειρία στο εμπόριο σίτου Συνεπώς αφού απουσίαζε δεν μπορεί να ήταν συνεργός των Τριάκοντα και να ασκούσε δημόσιο αξίωμα δοτό μάλιστα από εκείνους

Έτσι από μακριά microόνο έζησε τα δραματικά γεγονότα που τραυμάτισαν θανάσιμα την Αθήνα

Α) την πανωλεθρία του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς (Απρίλιος 405 πΧ)

Β) την κατεδάφιση των τειχών (άνοιξη 404 πΧ)

Γ) την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα και την κατάλυση της δημοκρατίας (ΑύγουστοςΣεπτέmicroβριος 404 πΧ)

Δ) τις εγκληματικές πράξεις του καθεστώτος εκείνου (ως το Μάιο 403 πΧ)

Η απουσία του από την Αθήνα μπορεί να αποδειχτεί εύκολα microε μάρτυρες (βλ τέλος παραγρ 8)

Ο Μαντίθεος σκόπιμα και εύστοχα αναφέρεται στα γεγονότα αυτά γιατί αναμοχλεύει μνήμες υπενθυμίζοντας στους βουλευτές οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες οικεία κακά Έτσι διεγείρει αντιπαθητικά συναισθήματα κατά των κατηγόρων του που αποδεικνύονται αισχροί συκοφάντες αφού αυτός απουσίαζε από την Αθήνα τότε

Δηλώνει ακόμα και μάλιστα microε σκόπιμη ακρίβεια το χρόνο της επανόδου του πέντε μόλις μέρες πριν από το τέλος του δράματος Οι καιροί τότε ήταν ιδιαίτερα κρίσιμοι και επικίνδυνοι για τους Τριάκοντα όταν η σθεναρή αντίσταση του Θρασύβουλου προδίκαζε τη βέβαιη πτώση τους Γι αυτό θα ήταν παράλογη η ανάμειξη του Μαντίθεου στην πολιτική ζωή της Αθήνας οι κίνδυνοι ήταν ξένοι σε αυτόν όπως και τα εγκλήματα των τυράννων Τις μέρες εκείνες οι συνεργοί εγκατέλειπαν το καθεστώς που κατέρρεε γιατί προείχε η αποστασιοποίηση για την επιβίωση Και ο ίδιος δεν ήταν ανόητος να προστρέξει αρωγός του καθεστώτος όταν οι άλλοι έφευγαν

Άλλωστε όπως υποστηρίζει οι Τριάκοντα δεν είχαν εμπιστοσύνη σε όσους Αθηναίους αποδημούσαν αλλά ούτε και σε μετριοπαθείς ολιγαρχικούς πολύ περισσότερο στους έντιμους πολίτες ώστε να τους παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας Εμπιστεύονταν microόνο τους ένθερμους ομοϊδεάτες τους που συμμετείχαν έμπρακτα στα κακουργήmicroατά τους στηρίζοντας ενεργά το καθεστώς τους Γιrsquo αυτό τιμωρούσαν microε στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων και πα-λιούς συνεργάτες τους αν αυτοί διατύπωναν αντιρρήσεις και επικρίσεις για την πολιτική τους τρομοκρατία ή και τους θανάτωναν (περίπτωση Θηραμένη)

Η αναφορά του Μαντίθεου στους δίκαιους και έντιμους πολίτες (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι) είναι ιδιαίτερα εύστοχη αφού έμμεσα σ αυτούς εντάσσει και τον εαυτό του Έτσι διαχωρίζει τη θέση του από τους εγκληματίες Τριάκοντα προβάλλει τα δημοκρατικά του φρονήματα το ήθος και την αρετή του γεγονός που αποκλείει οποιαδήποτε συνεργασία μαζί τους Έτσι οι επικρίσεις του για τους Τριάκοντα συντελούν στο να κερδίσει την εύνοια των βουλευτών ενώ στοχεύουν και στην αναίρεση του κατηγορητηρίου

Η ενότητα αυτή όχι microόνο ανασκευάζει την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo αλλά βοηθά και στο να αποκτήσει κανείς πραγματολογική γνώση της εποχής εκείνης καθώς υπάρχουν σοβαρά ιστορικά στοιχεία για την κοινωνική και πολιτική ζωή της Αθήνας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγουΣύμφωνα microε τους κανόνες της ρητορικής τέχνης μετά το προοίμιο ακολουθεί η διήγηση όπου ο ομιλητής αφηγείται γεγονότα που σχετίζονται microε την υπόθεση και η πίστη (απόδειξη) όπου αυτός εκθέτει τα επιχειρήματά του microε τα οποία ως κατήγορος στηρίζει την κατηγορία του ή ως κατηγορούμενος ανασκευάζει το κατηγορητήριο (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

Έτσι οι παράγρ 4-19 περιέχουν τη διήγηση αλλά και την πίστη του λόγου Ειδικότερα οι παράγρ 4-5 αναιρούν την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo οι παράγρ 6-8 ανασκευάζουν την κατηγορία ότι laquoἳππευεν ἐπί τῶν τριάκονταraquo και οι παράγρ 9-19 αποτελούν την απολογία του για όλη τη ζωή του

Οι παράγρ 4-8 αποτελούν το Α μέρος και οι παράγρ 9-19 το Β μέρος του λόγου του

laquoΗ διήγηση δεν περιλαμβάνει microόνο έκθεση γεγονότων σχετικών microε το κατηγορητήριο αλλά και γεγονότα που χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία όχι microόνο για την αναίρεση της κατηγορίας αλλά και για την προβολή της υποδειγματικής συμπεριφοράς του κατηγορουμένου στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του Έτσι η διήγηση στο μεγαλύτερο μέρος του λόγου λειτουργεί ως απόδειξηraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 80)

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος επιδιώκει να αναιρέσει την κατηγορία ότι συμμετείχε ενεργά στο τότε καθεστώς Για το σκοπό αυτό αναφέρει σχετικά γεγονότα του παρελθόντος που ασφαλώς μάρτυρες θα τα επιβεβαιώσουν και διατυπώνει εύλογες εκτιμήσεις και κρίσεις για την ταραγμένη και επικίνδυνη εκείνη εποχή (405-403 πΧ) γεγονός που έζησαν άμεσα ή έμμεσα οι βουλευτές

Τα επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo

α δηλώνει ότι την εποχή των Τριάκοντα απουσίαζε στον Πόντο κοντά στο βασιλιά Σάτυρο και ότι γύρισε στην Αθήνα πέντε μόλις μέρει πριν από την πτώση τους (sect 4 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στο μικρό αυτό διάστημα θα ήταν αφύσικο και παράλογο να συνεργαστεί με τους Τριάκοντα σε μια τόσο ρευστή και κρίσιμη περίοδο ενώ αναμενόταν η πτώση τους συμμετέχοντας σε ξένους κινδύνους (sect 5 λογικόεικός)

γ Ισχυρίζεται ότι οι Τριάκοντα παρείχαν αξιώματα μόνο σ εκείνους τους Αθηναίους που ζούσαν στην πόλη και ήταν το ίδιο με αυτούς πρόξενοι αδικημάτων και όχι σε όσους τότε αποδημούσαν και δεν ήταν ανήθικοι (sect 5 πραγματικό-λογικό )

δ Τονίζει ότι οι Τύραννοι εχθρεύονταν ακόμη και τους παλαιούς συνεργούς τους στην κατάλυση της δημοκρατίας και τους αφαιρούσαν τα πολιτικά τους δικαιώματα αν γίνονταν μετριοπαθείς και κατέκριναν την πολιτική τρομοκρατία τους Μερικούς μάλιστα τους σκότωναν όπως τον Θηραμένη (sect 5 πραγματικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων middot το πιο ισχυρό απ όλα επιχείρημα για την αθωότητα του Μαντίθεου είναι το α γιατί είναι

πραγματικό και μπορεί εύκολα να αποδειχτεί microε μάρτυρες (βλ τέλος sect 8 Ἀνάβηθι δέ microοι καί μαρτύρησον)

middot Το β ανήκει στα εικότα (βλ sect 5 εἰκός ἦν) δηλ στα εύλογα πιθανά και αληθοφανή (βλ σχολ

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

βιβλ άνω σελ 13) Και η κοινή λογική μπορεί να το αποδεχτεί και ως πραγματικό

middot Μεγάλη επίσης πειστικότητα έχουν τα επιχειρήματα γ και δ γιατί microε αυτά ο κατηγορούμενος υπενθυμίζει στους βουλευτές γεγονότα που είχαν ζήσει ή γνώριζαν Άλλωστε από την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα (404 πΧ) ως τη δοκιμασία αυτή (περ 390 πΧ) λίγα χρόνια είχαν περάσει και το ψήφισμα της αμνηστίας από τον Θρασύβουλο (403 πΧ) δε θα είχε εξασθενίσει και τη μνήμη των βουλευτών

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται πειθαρχικός στις αποφάσεις του πατέρα του microε εμπορικά ενδιαφέροντα αλλά και νοσταλγός της πατρίδας του Ακόμα φαίνεται ρεαλιστής και συνετός αφού στην ταραγμένη εποχή της επιστροφής του στην Αθήνα απόφευγε να συμμετάσχει στην πολιτική αναλαμβάνοντας ξένους κινδύνους Επίσης έμμεσα εμφανίζεται ως πολίτης ενάρετος που δε διέπραξε κανένα κακούργημα (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι)

β Το ήθος των κατηγόρων Παρουσιάζονται έμμεσα ως μοχθηροί αναξιόπιστοι και συκοφάντες αφού στήριξαν το κατηγορητήριό τους σε ψευδή στοιχεία που καταρρέουν από τα γεγονότα

γ Το ήθος των Τριάκοντα τυράννων Το ήθος τους είναι αρνητικό αφού οι Τριάκοντα ήταν φανατισμένοι ολιγαρχικοί και αρχομανείς Αθηναίοι Γιrsquo αυτό και οι πράξεις τους ήταν αποδεδειγμένα εγκληματικές Έτσι

συμμετείχαν στην κατεδάφιση των microακρών τειχών

κατέλυσαν τη δημοκρατία

δημιούργησαν επικίνδυνες καταστάσεις για τον εαυτό τους και για τους συμπολίτες τους

προκάλεσαν εμφύλιες διαμάχες

προσέφεραν δημόσια αξιώματα στους κακούργους μόνο

τιμωρούσαν ακόμα και τους μετριοπαθείς ολιγαρχικούς και συνεργούς τους αν επέκριναν την πολιτική τρομοκρατίας που εφάρμοζαν

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και αποστροφή προς τους κατηγόρους του αφού θέλησαν να συκοφαντήσουν έναν αθώο συμπολίτη τους Και τα συναισθήματα αυτά τα ενισχύει καθώς υπενθυμίζει οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες τους από την εποχή των Τριάκοντα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sect 6 ndash 7

sect6Και έπειτα βέβαια είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στην τάξη των ιππέων από την (ξύλινη) πινακίδα Γιατί σ αυτήν (την πινακίδα) δεν είναι γραμμένοι βέβαια πολλοί απ αυτούς που παραδέχονται ότι ήταν ιππείς ενώ είναι καταγραμμένοι μερικοί από εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα Αλλά εκείνος (ο κατάλογος της πινακίδας) είναι πολύ μεγάλη απόδειξη Όταν δηλαδή ξαναγυρίσατε στην πατρίδα αποφασίσατε με ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι κατάλογο των ιππέων για να εισπράξετε πίσω το επίδομα απ αυτούς

sect7Κανείς λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους ούτε ότι παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι επέστρεψα τη χρηματική προκαταβολή Και όμως είναι εύκολο σ όλους να καταλάβουν αυτό ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να τιμωρούνται οι ίδιοι αν δεν αποκάλυπταν αυτούς που είχαν λάβει τη χρηματική προκαταβολή Επομένως θα μπορούσατε να πιστεύετε σ εκείνους τους καταλόγους (των φυλάρχων) πολύ πιο δίκαια παρά σ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) Γιατί απ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) ήταν εύκολο σ όποιον ήθελε να σβηστεί το όνομά του ενώ σ εκείνους (στους καταλόγους των φυλάρχων) ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι που υπηρέτησαν ως ιππείς

Πραγματολογικά στοιχείαἐκ τοῦ σανιδίου Ήταν μια ξύλινη πινακίδα αλειμμένη με γύψο εκτεθειμένη σε κοινή θέα Σε αυτήν αναγράφονταν α) δημόσιες ανακοινώσεις β) υποθέσεις που θα εκδικάζονταν γ) νόμοι για ψήφιση δ) τα ονόματα των οφειλετών του δημοσίου Επίσης είχαν αναγραφεί και τα ονόματα αυτών που υπηρέτησαν ως ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα Ανάμεσα σε αυτά ήταν και το όνομα του Μαντίθεου γεγονός που αποτελούσε για τους κατήγορούς του τη μοναδική απόδειξη ότι συνεργάστηκε με τους Τριάκοντα

ἐπειδή κατήλθετε Πολλοί από τους δημοκρατικούς όταν οι Τριάκοντα πήραν την εξουσία (ΑύγΣεπτ 404 πΧ) από φόβο έφυγαν από την Αθήνα και ζήτησαν άσυλο στα Μέγαρα τη Θήβα το Άργος τον Πόντο ή και σε άλλα μέρη Αργότερα εντάχτηκαν στο στρατό του Θρασύβουλου πολέμησαν τους τυράννους και γύρισαν από την εξορία στην πατρίδα τους μετά την πτώση του καθεστώτος (Μάιος 403 πΧ)

ἐψηφίσασθε τούς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας Οι φύλαρχοι (= αρχηγοί των φυλών) ήταν δέκα όσες και οι φυλές από την καθεμιά εκλεγόταν ένας ως εκπρόσωπος της φυλής του Επικεφαλής όλων ήταν δύο ίππαρχοι (αντίστοιχοι αρχηγοί των οπλιτών ήταν οι ταξίαρχοι ενώ οι δέκα στρατηγοί διοικούσαν όλους τους ιππείς και τους οπλίτες) Οι φύλαρχοι παρέδιδαν στη Βουλή κατάλογο των Αθηναίων που ήταν υποχρεωμένοι να ιππεύσουν (βλ ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας)

Αυτοί συνέταξαν κατ εντολή της Βουλής μετά την πτώση των Τριάκοντα και τον κατάλογο των ιππέων εκείνων που στήριξαν τότε το καθεστώς και που εισέπραξαν την κατάστασιν Βέβαια από τον Θρασύβουλο είχε δοθεί αμνηστία και στους ιππείς αυτούς αλλά για τιμωρία τους όφειλαν να επιστρέψουν την κατάστασιν που είχαν πάρει από το δημόσιο (βλ ἳνα τάς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν = παρά τῶν ἱππευσάντων) Και αυτός ήταν ο σκοπός της σύνταξης του τελευταίου καταλόγου Αν μάλιστα οι φύλαρχοι παρέλειπαν κάποια ονόματα ιππέων τότε ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν οι ίδιοι την κατάστασιν (βλ ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις αὐτοῖς ζηmicroιοῦσθαι)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

τάς καταστάσεις Κατάσταση ήταν το επίδομα που έπαιρναν οι ιππείς από το δημόσιο για τα πρώτα τους έξοδα και κυρίως για την αγορά και τη συντήρηση του ίππου τους αφού φυσικά προηγουμένως laquoδοκιμάζοντανraquo (= εγκρίνονταν ως ιππείς) από τη Βουλή

Σε δύο περιπτώσεις οι ιππείς επέστρεφαν την κατάστασιν

Όταν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι προφανώς γιατί αυτοί αφού είχαν εισπράξει το επίδομα για διάφορους λόγους δεν υπηρέτησαν ως ιππείς

Όταν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας διαλύθηκε το σώμα εκείνο των ιππέων που υπηρέτησαν τους Τριάκοντα αυτοί οι ιππείς υποχρεώνονταν να επιστρέψουν το επίδομα

Σηmicro Υπάρχει όμως και η άποψη ότι η laquoκατάστασιςraquo δεν επιστρεφόταν ποτέ από τους ιππείς γιατί δινόταν για συγκεκριμένο σκοπό Η μόνη εξαίρεση που έγινε ήταν για τους ιππείς των Τριάκοντα γιατί προφανώς οι δημοκρατικοί Αθηναίοι μετά την πτώση της τυραννίας δεν αναγνώρισαν ως υπηρεσία προς την πατρίδα τη συνεργασία εκείνων των ιππέων microε τους Τριάκοντα Γι αυτό επιβλήθηκε σ αυτούς microόνο για τιμωρία τους η επιστροφή του επιδόματος

τοῖς συνδίκοις Ήταν άρχοντες συνήγοροι που διορίζονταν από το δημόσιο στα δικαστήρια εκπροσωπούσαν το συμφέρον της πόλης και αγωνίζονταν γι αυτό Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας παρίσταντο σε δίκες που αφορούσαν τη δήμευση περιουσιών από τους Τριάκοντα και microε τις παρεμβάσεις τους εξομάλυναν τις διαφορές ανάμεσα στο δημόσιο και στους αδικημένους πολίτες Έτσι και αυτοί συντελούσαν στην εδραίωση της δημοκρατίας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Η διδακτική ενότητα (sectsect6-7) είναι η συνέχεια της διήγησης - πίστηςαπόδειξης του λόγου Αναφέρεται και αυτή στην άρση της κατηγορίας κατά του Μαντίθεου ότι laquoίππευεν επι των Τριάκονταraquo Κεντρικά της σημεία είναι τα εξής

το σανίδιον

ο κατάλογος των ιππέων που συνέταξαν οι Φύλαρχοι

η laquoκατάστασιςraquo και η laquoἀνάπραξιςraquo

η ευθύνη των φυλάρχων και των συνδίκων

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει την αναγραφή του ονόματός του στο laquoσανίδιονraquo ανάμεσα στα άλλα ονόματα των ιππέων που στήριξαν τους Τριάκοντα Και επειδή δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός της αναγραφής επιδιώκει να μειώσει την αξιοπιστία του στοιχείου αυτού επικαλούμενος τον κατάλογο των φυλάρχων ως το microόνο τεκμήριο της αλήθειας Όμως υποστηρίζει την αθωότητά του όχι τόσο microε πραγματικά αλλά microε λογικά επιχειρήματα microε εικότα και ενθύμημα (Βλ επιφυλάξεις μετά την αξιολόγηση των επιχειρημάτων)

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Δεν είναι αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του η αναγραφή και του δικού του ονόματος στο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σανίδιον γιατί

πολλοί από αυτούς που ομολογούν ότι ήταν ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα δεν αναγράφονται

μερικοί που τότε αποδημούσαν όπως αυτός είναι γραμμένοι (sect 6 πραγματικό-λογικό)

β Εγκυρότατο μέσο ελέγχου της αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που υπέβαλλαν οι Φύλαρχοι στη Βουλή γιατί σύμφωνα microε αυτόν έπρεπε οι ιππείς να επιστρέψουν στο δημόσιο το σχετικό επίδομα που είχαν πάρει στην αρχή της θητείας τους σε περίπτωση παράλειψης κάποιου ονόματος επιβαρύνονταν οικονομικά οι ίδιοι οι φύλαρχοι (sectsect 6-7 πραγματικό-λογικό)

γ Το δικό του όνομα δε συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο αυτό

οι σύνδικοι δε στράφηκαν εναντίον του για την laquoἀνάπραξινraquo

ο ίδιος δεν επέστρεψε στο δημόσιο καμιά κατάστασιν (sect 7 πραγματικό λογικό ενθύμημα)

δ Για την εύρεση της αλήθειας πρέπει να στηρίζεται κανείς περισσότερο στον κατάλογο παρά στο σανίδιον γιατί

ο κατάλογος ήταν υπεύθυνο και αξιόπιστο έργο των φυλάρχων

το σανίδιον επιδεχόταν αφαιρέσεις και προσθήκες ονομάτων (sect 7 πραγματικό-λογικό )

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται πραγματικά και πειστικά (δεν είναι όμως και αδιάσειστα βλ επιφυλάξεις)

Έτσι το σανίδιον (βλ α δ επιχειρ) πράγματι δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του κατηγορουμένου γιατί

δεν αναγράφονταν σ αυτό όλα τα ονόματα των ιππέων στην εποχή των Τριάκοντα και microόνο αυτά (sect 6)

εύκολα θα έσβηνε κανείς το δικό του όνομα ή θα πρόσθετε άλλο αφού το σανίδιον βρισκόταν σε κοινή θέα και δεν το φύλασσε κανένας υπεύθυνος (sect 7)

Αντίθετα ο κατάλογος (βλ β δ επιχειρ) αποτελούσε αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο γιατί

δέσμευε και τους ιππείς (θα επέστρεφαν το επίδομα) και τους βουλευτές (οικονομική επιβάρυνση για παράλειψη ονομάτων) - βλ sectsect 6-7

συντασσόταν ασφαλώς microε ιδιαίτερη προσοχή και φυλασσόταν στα αρχεία του κράτους αφού ήταν δημόσιο έγγραφο και αφορούσε πολιτικό ζήτημα Γιrsquo αυτό δεν επιδεχόταν παραποιήσεις και πλαστογραφίες (sect 7)

Τέλος ιδιαίτερα σοβαρό είναι το γ επιχείρημα αφού microε αυτό ο Μαντίθεος αίρει τις όποιες αμφισβητήσεις και αποδεικνύει την αθωότητά του (sect 7)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις - Αντιστροφή της αξιοπιστίας των δύο τεκμηρίων (σανιδίου - καταλόγου) Κάποιοι κακόπιστοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής

α Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα Η νόθευση ήθελε πολλή ώρα και το δράστη κάποιος θα τον έβλεπε και θα τον κατήγγειλε Φυσικά η πολιτεία θα τον τιμωρούσε αυστηρά και θα αποκαθιστούσε την αλήθεια Συνεπώς το σανίδιον είναι έγκυρο και αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του κατηγορουμένου

β Ο κατάλογος ήταν βέβαια δημόσιο και φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε και αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του κατηγορουμένου microόνο και microόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του Γιατί ίσως τους ξέφυγε ή σκόπιμα το παρέλειψαν αφού ήταν άνθρωποι και αυτοί Εξάλλου τίποτε δεν απέκλειε παρέμβαση κάποιων ισχυρών προσώπων ή πλαστογράφων ή και σύνταξη νέου ακόμα καταλόγου

γ Μπορεί πάλι το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι γιατί δεν ήταν ιππέας των Τριάκοντα αλλά γιατί δεν πήρε τότε την laquoκατάστασινraquo είτε επειδή ήταν εύπορος είτε επειδή δεν υπήρχαν χρήματα στο δημόσιο ταμείο

δ Άλλωστε οι φύλαρχοι δεν κατέθεσαν ότι ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας απλώς δεν έγραψαν στον κατάλογο και το δικό του όνομα ανάμεσα στους άλλους οφειλέτες ιππείς Έτσι η μαρτυρία τους έχει οικονομικό microόνο χαρακτήρα και δεν αφορά την ιδιότητά του κατά τη στρατιωτική του θητεία ούτε και το πολιτικό του αδίκημα

ε Τέλος και το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του (ἐmicroέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν ) είναι η κατακλείδα ενός ενθυμήματος που από τη φύση του δε δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό (microε τυπική εγκυρότητα και αλήθεια)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Στην ενότητα αυτή η ηθοποιία αναφέρεται στον Μαντίθεο και στους κατηγόρους του

α Το ήθος του Μαντίθεου Οι ηθικές αρετές του έμμεσα microόνο διακρίνονται ενώ κυρίως φαίνεται η πνευματική του ευστροφία Έτσι παρουσιάζεται δεινός στην επιχειρηματολογία του αφού αξιοποιεί το ενοχοποιητικό γι αυτόν τεκμήριο του σανιδίου μειώνοντας την αξιοπιστία του Με σύνεση αποφεύγει σκόπιμα να αναφέρει συγκεκριμένα ονόματα ή να καλέσει μάρτυρες του αρκούν οι εντυπώσεις που δημιουργεί Παράλληλα microε επιμονή υποδεικνύει το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας προβάλλοντας την εγκυρότητα του καταλόγου Έτσι το 13 της απολογίας του αφορά το σανίδιον και τα 23 τον κατάλογο ενώ οι κρίσεις του αντίστοιχα είναι αρνητικές και θετικές Όλη η συλλογιστική του πορεία φαίνεται ικανή να συμπαρασύρει microε το ρέοντα ρυθμό της τους βουλευτές και να τους πείσει για την αθωότητά του

β Το ήθος των κατηγόρων Εμφανίζονται από τον κατηγορούμενο επιπόλαιοι αφελείς και ανόητοι (βλ εὔηθές ἐστιν) αφού το κατηγορητήριό τους στηρίζεται στο σαθρό κατά την κρίση του αποδεικτικό στοιχείο του σανιδίου και είναι σαθρό γιατί καταρρέει από microόνο του από το γεγονός του καταλόγου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγουΣύμφωνα microε τους κανόνες της ρητορικής τέχνης μετά το προοίμιο ακολουθεί η διήγηση όπου ο ομιλητής αφηγείται γεγονότα που σχετίζονται microε την υπόθεση και η πίστη (απόδειξη) όπου αυτός εκθέτει τα επιχειρήματά του microε τα οποία ως κατήγορος στηρίζει την κατηγορία του ή ως κατηγορούμενος ανασκευάζει το κατηγορητήριο (βλ σχολ βιβλ σελ 19-20)

Έτσι οι παράγρ 4-19 περιέχουν τη διήγηση αλλά και την πίστη του λόγου Ειδικότερα οι παράγρ 4-5 αναιρούν την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo οι παράγρ 6-8 ανασκευάζουν την κατηγορία ότι laquoἳππευεν ἐπί τῶν τριάκονταraquo και οι παράγρ 9-19 αποτελούν την απολογία του για όλη τη ζωή του

Οι παράγρ 4-8 αποτελούν το Α μέρος και οι παράγρ 9-19 το Β μέρος του λόγου του

laquoΗ διήγηση δεν περιλαμβάνει microόνο έκθεση γεγονότων σχετικών microε το κατηγορητήριο αλλά και γεγονότα που χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία όχι microόνο για την αναίρεση της κατηγορίας αλλά και για την προβολή της υποδειγματικής συμπεριφοράς του κατηγορουμένου στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του Έτσι η διήγηση στο μεγαλύτερο μέρος του λόγου λειτουργεί ως απόδειξηraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 80)

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος επιδιώκει να αναιρέσει την κατηγορία ότι συμμετείχε ενεργά στο τότε καθεστώς Για το σκοπό αυτό αναφέρει σχετικά γεγονότα του παρελθόντος που ασφαλώς μάρτυρες θα τα επιβεβαιώσουν και διατυπώνει εύλογες εκτιμήσεις και κρίσεις για την ταραγμένη και επικίνδυνη εκείνη εποχή (405-403 πΧ) γεγονός που έζησαν άμεσα ή έμμεσα οι βουλευτές

Τα επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo

α δηλώνει ότι την εποχή των Τριάκοντα απουσίαζε στον Πόντο κοντά στο βασιλιά Σάτυρο και ότι γύρισε στην Αθήνα πέντε μόλις μέρει πριν από την πτώση τους (sect 4 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στο μικρό αυτό διάστημα θα ήταν αφύσικο και παράλογο να συνεργαστεί με τους Τριάκοντα σε μια τόσο ρευστή και κρίσιμη περίοδο ενώ αναμενόταν η πτώση τους συμμετέχοντας σε ξένους κινδύνους (sect 5 λογικόεικός)

γ Ισχυρίζεται ότι οι Τριάκοντα παρείχαν αξιώματα μόνο σ εκείνους τους Αθηναίους που ζούσαν στην πόλη και ήταν το ίδιο με αυτούς πρόξενοι αδικημάτων και όχι σε όσους τότε αποδημούσαν και δεν ήταν ανήθικοι (sect 5 πραγματικό-λογικό )

δ Τονίζει ότι οι Τύραννοι εχθρεύονταν ακόμη και τους παλαιούς συνεργούς τους στην κατάλυση της δημοκρατίας και τους αφαιρούσαν τα πολιτικά τους δικαιώματα αν γίνονταν μετριοπαθείς και κατέκριναν την πολιτική τρομοκρατία τους Μερικούς μάλιστα τους σκότωναν όπως τον Θηραμένη (sect 5 πραγματικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων middot το πιο ισχυρό απ όλα επιχείρημα για την αθωότητα του Μαντίθεου είναι το α γιατί είναι

πραγματικό και μπορεί εύκολα να αποδειχτεί microε μάρτυρες (βλ τέλος sect 8 Ἀνάβηθι δέ microοι καί μαρτύρησον)

middot Το β ανήκει στα εικότα (βλ sect 5 εἰκός ἦν) δηλ στα εύλογα πιθανά και αληθοφανή (βλ σχολ

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

βιβλ άνω σελ 13) Και η κοινή λογική μπορεί να το αποδεχτεί και ως πραγματικό

middot Μεγάλη επίσης πειστικότητα έχουν τα επιχειρήματα γ και δ γιατί microε αυτά ο κατηγορούμενος υπενθυμίζει στους βουλευτές γεγονότα που είχαν ζήσει ή γνώριζαν Άλλωστε από την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα (404 πΧ) ως τη δοκιμασία αυτή (περ 390 πΧ) λίγα χρόνια είχαν περάσει και το ψήφισμα της αμνηστίας από τον Θρασύβουλο (403 πΧ) δε θα είχε εξασθενίσει και τη μνήμη των βουλευτών

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται πειθαρχικός στις αποφάσεις του πατέρα του microε εμπορικά ενδιαφέροντα αλλά και νοσταλγός της πατρίδας του Ακόμα φαίνεται ρεαλιστής και συνετός αφού στην ταραγμένη εποχή της επιστροφής του στην Αθήνα απόφευγε να συμμετάσχει στην πολιτική αναλαμβάνοντας ξένους κινδύνους Επίσης έμμεσα εμφανίζεται ως πολίτης ενάρετος που δε διέπραξε κανένα κακούργημα (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι)

β Το ήθος των κατηγόρων Παρουσιάζονται έμμεσα ως μοχθηροί αναξιόπιστοι και συκοφάντες αφού στήριξαν το κατηγορητήριό τους σε ψευδή στοιχεία που καταρρέουν από τα γεγονότα

γ Το ήθος των Τριάκοντα τυράννων Το ήθος τους είναι αρνητικό αφού οι Τριάκοντα ήταν φανατισμένοι ολιγαρχικοί και αρχομανείς Αθηναίοι Γιrsquo αυτό και οι πράξεις τους ήταν αποδεδειγμένα εγκληματικές Έτσι

συμμετείχαν στην κατεδάφιση των microακρών τειχών

κατέλυσαν τη δημοκρατία

δημιούργησαν επικίνδυνες καταστάσεις για τον εαυτό τους και για τους συμπολίτες τους

προκάλεσαν εμφύλιες διαμάχες

προσέφεραν δημόσια αξιώματα στους κακούργους μόνο

τιμωρούσαν ακόμα και τους μετριοπαθείς ολιγαρχικούς και συνεργούς τους αν επέκριναν την πολιτική τρομοκρατίας που εφάρμοζαν

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και αποστροφή προς τους κατηγόρους του αφού θέλησαν να συκοφαντήσουν έναν αθώο συμπολίτη τους Και τα συναισθήματα αυτά τα ενισχύει καθώς υπενθυμίζει οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες τους από την εποχή των Τριάκοντα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sect 6 ndash 7

sect6Και έπειτα βέβαια είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στην τάξη των ιππέων από την (ξύλινη) πινακίδα Γιατί σ αυτήν (την πινακίδα) δεν είναι γραμμένοι βέβαια πολλοί απ αυτούς που παραδέχονται ότι ήταν ιππείς ενώ είναι καταγραμμένοι μερικοί από εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα Αλλά εκείνος (ο κατάλογος της πινακίδας) είναι πολύ μεγάλη απόδειξη Όταν δηλαδή ξαναγυρίσατε στην πατρίδα αποφασίσατε με ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι κατάλογο των ιππέων για να εισπράξετε πίσω το επίδομα απ αυτούς

sect7Κανείς λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους ούτε ότι παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι επέστρεψα τη χρηματική προκαταβολή Και όμως είναι εύκολο σ όλους να καταλάβουν αυτό ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να τιμωρούνται οι ίδιοι αν δεν αποκάλυπταν αυτούς που είχαν λάβει τη χρηματική προκαταβολή Επομένως θα μπορούσατε να πιστεύετε σ εκείνους τους καταλόγους (των φυλάρχων) πολύ πιο δίκαια παρά σ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) Γιατί απ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) ήταν εύκολο σ όποιον ήθελε να σβηστεί το όνομά του ενώ σ εκείνους (στους καταλόγους των φυλάρχων) ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι που υπηρέτησαν ως ιππείς

Πραγματολογικά στοιχείαἐκ τοῦ σανιδίου Ήταν μια ξύλινη πινακίδα αλειμμένη με γύψο εκτεθειμένη σε κοινή θέα Σε αυτήν αναγράφονταν α) δημόσιες ανακοινώσεις β) υποθέσεις που θα εκδικάζονταν γ) νόμοι για ψήφιση δ) τα ονόματα των οφειλετών του δημοσίου Επίσης είχαν αναγραφεί και τα ονόματα αυτών που υπηρέτησαν ως ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα Ανάμεσα σε αυτά ήταν και το όνομα του Μαντίθεου γεγονός που αποτελούσε για τους κατήγορούς του τη μοναδική απόδειξη ότι συνεργάστηκε με τους Τριάκοντα

ἐπειδή κατήλθετε Πολλοί από τους δημοκρατικούς όταν οι Τριάκοντα πήραν την εξουσία (ΑύγΣεπτ 404 πΧ) από φόβο έφυγαν από την Αθήνα και ζήτησαν άσυλο στα Μέγαρα τη Θήβα το Άργος τον Πόντο ή και σε άλλα μέρη Αργότερα εντάχτηκαν στο στρατό του Θρασύβουλου πολέμησαν τους τυράννους και γύρισαν από την εξορία στην πατρίδα τους μετά την πτώση του καθεστώτος (Μάιος 403 πΧ)

ἐψηφίσασθε τούς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας Οι φύλαρχοι (= αρχηγοί των φυλών) ήταν δέκα όσες και οι φυλές από την καθεμιά εκλεγόταν ένας ως εκπρόσωπος της φυλής του Επικεφαλής όλων ήταν δύο ίππαρχοι (αντίστοιχοι αρχηγοί των οπλιτών ήταν οι ταξίαρχοι ενώ οι δέκα στρατηγοί διοικούσαν όλους τους ιππείς και τους οπλίτες) Οι φύλαρχοι παρέδιδαν στη Βουλή κατάλογο των Αθηναίων που ήταν υποχρεωμένοι να ιππεύσουν (βλ ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας)

Αυτοί συνέταξαν κατ εντολή της Βουλής μετά την πτώση των Τριάκοντα και τον κατάλογο των ιππέων εκείνων που στήριξαν τότε το καθεστώς και που εισέπραξαν την κατάστασιν Βέβαια από τον Θρασύβουλο είχε δοθεί αμνηστία και στους ιππείς αυτούς αλλά για τιμωρία τους όφειλαν να επιστρέψουν την κατάστασιν που είχαν πάρει από το δημόσιο (βλ ἳνα τάς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν = παρά τῶν ἱππευσάντων) Και αυτός ήταν ο σκοπός της σύνταξης του τελευταίου καταλόγου Αν μάλιστα οι φύλαρχοι παρέλειπαν κάποια ονόματα ιππέων τότε ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν οι ίδιοι την κατάστασιν (βλ ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις αὐτοῖς ζηmicroιοῦσθαι)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

τάς καταστάσεις Κατάσταση ήταν το επίδομα που έπαιρναν οι ιππείς από το δημόσιο για τα πρώτα τους έξοδα και κυρίως για την αγορά και τη συντήρηση του ίππου τους αφού φυσικά προηγουμένως laquoδοκιμάζοντανraquo (= εγκρίνονταν ως ιππείς) από τη Βουλή

Σε δύο περιπτώσεις οι ιππείς επέστρεφαν την κατάστασιν

Όταν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι προφανώς γιατί αυτοί αφού είχαν εισπράξει το επίδομα για διάφορους λόγους δεν υπηρέτησαν ως ιππείς

Όταν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας διαλύθηκε το σώμα εκείνο των ιππέων που υπηρέτησαν τους Τριάκοντα αυτοί οι ιππείς υποχρεώνονταν να επιστρέψουν το επίδομα

Σηmicro Υπάρχει όμως και η άποψη ότι η laquoκατάστασιςraquo δεν επιστρεφόταν ποτέ από τους ιππείς γιατί δινόταν για συγκεκριμένο σκοπό Η μόνη εξαίρεση που έγινε ήταν για τους ιππείς των Τριάκοντα γιατί προφανώς οι δημοκρατικοί Αθηναίοι μετά την πτώση της τυραννίας δεν αναγνώρισαν ως υπηρεσία προς την πατρίδα τη συνεργασία εκείνων των ιππέων microε τους Τριάκοντα Γι αυτό επιβλήθηκε σ αυτούς microόνο για τιμωρία τους η επιστροφή του επιδόματος

τοῖς συνδίκοις Ήταν άρχοντες συνήγοροι που διορίζονταν από το δημόσιο στα δικαστήρια εκπροσωπούσαν το συμφέρον της πόλης και αγωνίζονταν γι αυτό Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας παρίσταντο σε δίκες που αφορούσαν τη δήμευση περιουσιών από τους Τριάκοντα και microε τις παρεμβάσεις τους εξομάλυναν τις διαφορές ανάμεσα στο δημόσιο και στους αδικημένους πολίτες Έτσι και αυτοί συντελούσαν στην εδραίωση της δημοκρατίας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Η διδακτική ενότητα (sectsect6-7) είναι η συνέχεια της διήγησης - πίστηςαπόδειξης του λόγου Αναφέρεται και αυτή στην άρση της κατηγορίας κατά του Μαντίθεου ότι laquoίππευεν επι των Τριάκονταraquo Κεντρικά της σημεία είναι τα εξής

το σανίδιον

ο κατάλογος των ιππέων που συνέταξαν οι Φύλαρχοι

η laquoκατάστασιςraquo και η laquoἀνάπραξιςraquo

η ευθύνη των φυλάρχων και των συνδίκων

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει την αναγραφή του ονόματός του στο laquoσανίδιονraquo ανάμεσα στα άλλα ονόματα των ιππέων που στήριξαν τους Τριάκοντα Και επειδή δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός της αναγραφής επιδιώκει να μειώσει την αξιοπιστία του στοιχείου αυτού επικαλούμενος τον κατάλογο των φυλάρχων ως το microόνο τεκμήριο της αλήθειας Όμως υποστηρίζει την αθωότητά του όχι τόσο microε πραγματικά αλλά microε λογικά επιχειρήματα microε εικότα και ενθύμημα (Βλ επιφυλάξεις μετά την αξιολόγηση των επιχειρημάτων)

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Δεν είναι αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του η αναγραφή και του δικού του ονόματος στο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σανίδιον γιατί

πολλοί από αυτούς που ομολογούν ότι ήταν ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα δεν αναγράφονται

μερικοί που τότε αποδημούσαν όπως αυτός είναι γραμμένοι (sect 6 πραγματικό-λογικό)

β Εγκυρότατο μέσο ελέγχου της αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που υπέβαλλαν οι Φύλαρχοι στη Βουλή γιατί σύμφωνα microε αυτόν έπρεπε οι ιππείς να επιστρέψουν στο δημόσιο το σχετικό επίδομα που είχαν πάρει στην αρχή της θητείας τους σε περίπτωση παράλειψης κάποιου ονόματος επιβαρύνονταν οικονομικά οι ίδιοι οι φύλαρχοι (sectsect 6-7 πραγματικό-λογικό)

γ Το δικό του όνομα δε συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο αυτό

οι σύνδικοι δε στράφηκαν εναντίον του για την laquoἀνάπραξινraquo

ο ίδιος δεν επέστρεψε στο δημόσιο καμιά κατάστασιν (sect 7 πραγματικό λογικό ενθύμημα)

δ Για την εύρεση της αλήθειας πρέπει να στηρίζεται κανείς περισσότερο στον κατάλογο παρά στο σανίδιον γιατί

ο κατάλογος ήταν υπεύθυνο και αξιόπιστο έργο των φυλάρχων

το σανίδιον επιδεχόταν αφαιρέσεις και προσθήκες ονομάτων (sect 7 πραγματικό-λογικό )

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται πραγματικά και πειστικά (δεν είναι όμως και αδιάσειστα βλ επιφυλάξεις)

Έτσι το σανίδιον (βλ α δ επιχειρ) πράγματι δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του κατηγορουμένου γιατί

δεν αναγράφονταν σ αυτό όλα τα ονόματα των ιππέων στην εποχή των Τριάκοντα και microόνο αυτά (sect 6)

εύκολα θα έσβηνε κανείς το δικό του όνομα ή θα πρόσθετε άλλο αφού το σανίδιον βρισκόταν σε κοινή θέα και δεν το φύλασσε κανένας υπεύθυνος (sect 7)

Αντίθετα ο κατάλογος (βλ β δ επιχειρ) αποτελούσε αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο γιατί

δέσμευε και τους ιππείς (θα επέστρεφαν το επίδομα) και τους βουλευτές (οικονομική επιβάρυνση για παράλειψη ονομάτων) - βλ sectsect 6-7

συντασσόταν ασφαλώς microε ιδιαίτερη προσοχή και φυλασσόταν στα αρχεία του κράτους αφού ήταν δημόσιο έγγραφο και αφορούσε πολιτικό ζήτημα Γιrsquo αυτό δεν επιδεχόταν παραποιήσεις και πλαστογραφίες (sect 7)

Τέλος ιδιαίτερα σοβαρό είναι το γ επιχείρημα αφού microε αυτό ο Μαντίθεος αίρει τις όποιες αμφισβητήσεις και αποδεικνύει την αθωότητά του (sect 7)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις - Αντιστροφή της αξιοπιστίας των δύο τεκμηρίων (σανιδίου - καταλόγου) Κάποιοι κακόπιστοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής

α Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα Η νόθευση ήθελε πολλή ώρα και το δράστη κάποιος θα τον έβλεπε και θα τον κατήγγειλε Φυσικά η πολιτεία θα τον τιμωρούσε αυστηρά και θα αποκαθιστούσε την αλήθεια Συνεπώς το σανίδιον είναι έγκυρο και αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του κατηγορουμένου

β Ο κατάλογος ήταν βέβαια δημόσιο και φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε και αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του κατηγορουμένου microόνο και microόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του Γιατί ίσως τους ξέφυγε ή σκόπιμα το παρέλειψαν αφού ήταν άνθρωποι και αυτοί Εξάλλου τίποτε δεν απέκλειε παρέμβαση κάποιων ισχυρών προσώπων ή πλαστογράφων ή και σύνταξη νέου ακόμα καταλόγου

γ Μπορεί πάλι το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι γιατί δεν ήταν ιππέας των Τριάκοντα αλλά γιατί δεν πήρε τότε την laquoκατάστασινraquo είτε επειδή ήταν εύπορος είτε επειδή δεν υπήρχαν χρήματα στο δημόσιο ταμείο

δ Άλλωστε οι φύλαρχοι δεν κατέθεσαν ότι ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας απλώς δεν έγραψαν στον κατάλογο και το δικό του όνομα ανάμεσα στους άλλους οφειλέτες ιππείς Έτσι η μαρτυρία τους έχει οικονομικό microόνο χαρακτήρα και δεν αφορά την ιδιότητά του κατά τη στρατιωτική του θητεία ούτε και το πολιτικό του αδίκημα

ε Τέλος και το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του (ἐmicroέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν ) είναι η κατακλείδα ενός ενθυμήματος που από τη φύση του δε δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό (microε τυπική εγκυρότητα και αλήθεια)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Στην ενότητα αυτή η ηθοποιία αναφέρεται στον Μαντίθεο και στους κατηγόρους του

α Το ήθος του Μαντίθεου Οι ηθικές αρετές του έμμεσα microόνο διακρίνονται ενώ κυρίως φαίνεται η πνευματική του ευστροφία Έτσι παρουσιάζεται δεινός στην επιχειρηματολογία του αφού αξιοποιεί το ενοχοποιητικό γι αυτόν τεκμήριο του σανιδίου μειώνοντας την αξιοπιστία του Με σύνεση αποφεύγει σκόπιμα να αναφέρει συγκεκριμένα ονόματα ή να καλέσει μάρτυρες του αρκούν οι εντυπώσεις που δημιουργεί Παράλληλα microε επιμονή υποδεικνύει το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας προβάλλοντας την εγκυρότητα του καταλόγου Έτσι το 13 της απολογίας του αφορά το σανίδιον και τα 23 τον κατάλογο ενώ οι κρίσεις του αντίστοιχα είναι αρνητικές και θετικές Όλη η συλλογιστική του πορεία φαίνεται ικανή να συμπαρασύρει microε το ρέοντα ρυθμό της τους βουλευτές και να τους πείσει για την αθωότητά του

β Το ήθος των κατηγόρων Εμφανίζονται από τον κατηγορούμενο επιπόλαιοι αφελείς και ανόητοι (βλ εὔηθές ἐστιν) αφού το κατηγορητήριό τους στηρίζεται στο σαθρό κατά την κρίση του αποδεικτικό στοιχείο του σανιδίου και είναι σαθρό γιατί καταρρέει από microόνο του από το γεγονός του καταλόγου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

βιβλ άνω σελ 13) Και η κοινή λογική μπορεί να το αποδεχτεί και ως πραγματικό

middot Μεγάλη επίσης πειστικότητα έχουν τα επιχειρήματα γ και δ γιατί microε αυτά ο κατηγορούμενος υπενθυμίζει στους βουλευτές γεγονότα που είχαν ζήσει ή γνώριζαν Άλλωστε από την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα (404 πΧ) ως τη δοκιμασία αυτή (περ 390 πΧ) λίγα χρόνια είχαν περάσει και το ψήφισμα της αμνηστίας από τον Θρασύβουλο (403 πΧ) δε θα είχε εξασθενίσει και τη μνήμη των βουλευτών

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται πειθαρχικός στις αποφάσεις του πατέρα του microε εμπορικά ενδιαφέροντα αλλά και νοσταλγός της πατρίδας του Ακόμα φαίνεται ρεαλιστής και συνετός αφού στην ταραγμένη εποχή της επιστροφής του στην Αθήνα απόφευγε να συμμετάσχει στην πολιτική αναλαμβάνοντας ξένους κινδύνους Επίσης έμμεσα εμφανίζεται ως πολίτης ενάρετος που δε διέπραξε κανένα κακούργημα (βλ τοῖς μηδέν ἐξαmicroαρτάνουσι)

β Το ήθος των κατηγόρων Παρουσιάζονται έμμεσα ως μοχθηροί αναξιόπιστοι και συκοφάντες αφού στήριξαν το κατηγορητήριό τους σε ψευδή στοιχεία που καταρρέουν από τα γεγονότα

γ Το ήθος των Τριάκοντα τυράννων Το ήθος τους είναι αρνητικό αφού οι Τριάκοντα ήταν φανατισμένοι ολιγαρχικοί και αρχομανείς Αθηναίοι Γιrsquo αυτό και οι πράξεις τους ήταν αποδεδειγμένα εγκληματικές Έτσι

συμμετείχαν στην κατεδάφιση των microακρών τειχών

κατέλυσαν τη δημοκρατία

δημιούργησαν επικίνδυνες καταστάσεις για τον εαυτό τους και για τους συμπολίτες τους

προκάλεσαν εμφύλιες διαμάχες

προσέφεραν δημόσια αξιώματα στους κακούργους μόνο

τιμωρούσαν ακόμα και τους μετριοπαθείς ολιγαρχικούς και συνεργούς τους αν επέκριναν την πολιτική τρομοκρατίας που εφάρμοζαν

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και αποστροφή προς τους κατηγόρους του αφού θέλησαν να συκοφαντήσουν έναν αθώο συμπολίτη τους Και τα συναισθήματα αυτά τα ενισχύει καθώς υπενθυμίζει οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες τους από την εποχή των Τριάκοντα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sect 6 ndash 7

sect6Και έπειτα βέβαια είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στην τάξη των ιππέων από την (ξύλινη) πινακίδα Γιατί σ αυτήν (την πινακίδα) δεν είναι γραμμένοι βέβαια πολλοί απ αυτούς που παραδέχονται ότι ήταν ιππείς ενώ είναι καταγραμμένοι μερικοί από εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα Αλλά εκείνος (ο κατάλογος της πινακίδας) είναι πολύ μεγάλη απόδειξη Όταν δηλαδή ξαναγυρίσατε στην πατρίδα αποφασίσατε με ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι κατάλογο των ιππέων για να εισπράξετε πίσω το επίδομα απ αυτούς

sect7Κανείς λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους ούτε ότι παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι επέστρεψα τη χρηματική προκαταβολή Και όμως είναι εύκολο σ όλους να καταλάβουν αυτό ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να τιμωρούνται οι ίδιοι αν δεν αποκάλυπταν αυτούς που είχαν λάβει τη χρηματική προκαταβολή Επομένως θα μπορούσατε να πιστεύετε σ εκείνους τους καταλόγους (των φυλάρχων) πολύ πιο δίκαια παρά σ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) Γιατί απ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) ήταν εύκολο σ όποιον ήθελε να σβηστεί το όνομά του ενώ σ εκείνους (στους καταλόγους των φυλάρχων) ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι που υπηρέτησαν ως ιππείς

Πραγματολογικά στοιχείαἐκ τοῦ σανιδίου Ήταν μια ξύλινη πινακίδα αλειμμένη με γύψο εκτεθειμένη σε κοινή θέα Σε αυτήν αναγράφονταν α) δημόσιες ανακοινώσεις β) υποθέσεις που θα εκδικάζονταν γ) νόμοι για ψήφιση δ) τα ονόματα των οφειλετών του δημοσίου Επίσης είχαν αναγραφεί και τα ονόματα αυτών που υπηρέτησαν ως ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα Ανάμεσα σε αυτά ήταν και το όνομα του Μαντίθεου γεγονός που αποτελούσε για τους κατήγορούς του τη μοναδική απόδειξη ότι συνεργάστηκε με τους Τριάκοντα

ἐπειδή κατήλθετε Πολλοί από τους δημοκρατικούς όταν οι Τριάκοντα πήραν την εξουσία (ΑύγΣεπτ 404 πΧ) από φόβο έφυγαν από την Αθήνα και ζήτησαν άσυλο στα Μέγαρα τη Θήβα το Άργος τον Πόντο ή και σε άλλα μέρη Αργότερα εντάχτηκαν στο στρατό του Θρασύβουλου πολέμησαν τους τυράννους και γύρισαν από την εξορία στην πατρίδα τους μετά την πτώση του καθεστώτος (Μάιος 403 πΧ)

ἐψηφίσασθε τούς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας Οι φύλαρχοι (= αρχηγοί των φυλών) ήταν δέκα όσες και οι φυλές από την καθεμιά εκλεγόταν ένας ως εκπρόσωπος της φυλής του Επικεφαλής όλων ήταν δύο ίππαρχοι (αντίστοιχοι αρχηγοί των οπλιτών ήταν οι ταξίαρχοι ενώ οι δέκα στρατηγοί διοικούσαν όλους τους ιππείς και τους οπλίτες) Οι φύλαρχοι παρέδιδαν στη Βουλή κατάλογο των Αθηναίων που ήταν υποχρεωμένοι να ιππεύσουν (βλ ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας)

Αυτοί συνέταξαν κατ εντολή της Βουλής μετά την πτώση των Τριάκοντα και τον κατάλογο των ιππέων εκείνων που στήριξαν τότε το καθεστώς και που εισέπραξαν την κατάστασιν Βέβαια από τον Θρασύβουλο είχε δοθεί αμνηστία και στους ιππείς αυτούς αλλά για τιμωρία τους όφειλαν να επιστρέψουν την κατάστασιν που είχαν πάρει από το δημόσιο (βλ ἳνα τάς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν = παρά τῶν ἱππευσάντων) Και αυτός ήταν ο σκοπός της σύνταξης του τελευταίου καταλόγου Αν μάλιστα οι φύλαρχοι παρέλειπαν κάποια ονόματα ιππέων τότε ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν οι ίδιοι την κατάστασιν (βλ ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις αὐτοῖς ζηmicroιοῦσθαι)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

τάς καταστάσεις Κατάσταση ήταν το επίδομα που έπαιρναν οι ιππείς από το δημόσιο για τα πρώτα τους έξοδα και κυρίως για την αγορά και τη συντήρηση του ίππου τους αφού φυσικά προηγουμένως laquoδοκιμάζοντανraquo (= εγκρίνονταν ως ιππείς) από τη Βουλή

Σε δύο περιπτώσεις οι ιππείς επέστρεφαν την κατάστασιν

Όταν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι προφανώς γιατί αυτοί αφού είχαν εισπράξει το επίδομα για διάφορους λόγους δεν υπηρέτησαν ως ιππείς

Όταν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας διαλύθηκε το σώμα εκείνο των ιππέων που υπηρέτησαν τους Τριάκοντα αυτοί οι ιππείς υποχρεώνονταν να επιστρέψουν το επίδομα

Σηmicro Υπάρχει όμως και η άποψη ότι η laquoκατάστασιςraquo δεν επιστρεφόταν ποτέ από τους ιππείς γιατί δινόταν για συγκεκριμένο σκοπό Η μόνη εξαίρεση που έγινε ήταν για τους ιππείς των Τριάκοντα γιατί προφανώς οι δημοκρατικοί Αθηναίοι μετά την πτώση της τυραννίας δεν αναγνώρισαν ως υπηρεσία προς την πατρίδα τη συνεργασία εκείνων των ιππέων microε τους Τριάκοντα Γι αυτό επιβλήθηκε σ αυτούς microόνο για τιμωρία τους η επιστροφή του επιδόματος

τοῖς συνδίκοις Ήταν άρχοντες συνήγοροι που διορίζονταν από το δημόσιο στα δικαστήρια εκπροσωπούσαν το συμφέρον της πόλης και αγωνίζονταν γι αυτό Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας παρίσταντο σε δίκες που αφορούσαν τη δήμευση περιουσιών από τους Τριάκοντα και microε τις παρεμβάσεις τους εξομάλυναν τις διαφορές ανάμεσα στο δημόσιο και στους αδικημένους πολίτες Έτσι και αυτοί συντελούσαν στην εδραίωση της δημοκρατίας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Η διδακτική ενότητα (sectsect6-7) είναι η συνέχεια της διήγησης - πίστηςαπόδειξης του λόγου Αναφέρεται και αυτή στην άρση της κατηγορίας κατά του Μαντίθεου ότι laquoίππευεν επι των Τριάκονταraquo Κεντρικά της σημεία είναι τα εξής

το σανίδιον

ο κατάλογος των ιππέων που συνέταξαν οι Φύλαρχοι

η laquoκατάστασιςraquo και η laquoἀνάπραξιςraquo

η ευθύνη των φυλάρχων και των συνδίκων

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει την αναγραφή του ονόματός του στο laquoσανίδιονraquo ανάμεσα στα άλλα ονόματα των ιππέων που στήριξαν τους Τριάκοντα Και επειδή δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός της αναγραφής επιδιώκει να μειώσει την αξιοπιστία του στοιχείου αυτού επικαλούμενος τον κατάλογο των φυλάρχων ως το microόνο τεκμήριο της αλήθειας Όμως υποστηρίζει την αθωότητά του όχι τόσο microε πραγματικά αλλά microε λογικά επιχειρήματα microε εικότα και ενθύμημα (Βλ επιφυλάξεις μετά την αξιολόγηση των επιχειρημάτων)

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Δεν είναι αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του η αναγραφή και του δικού του ονόματος στο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σανίδιον γιατί

πολλοί από αυτούς που ομολογούν ότι ήταν ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα δεν αναγράφονται

μερικοί που τότε αποδημούσαν όπως αυτός είναι γραμμένοι (sect 6 πραγματικό-λογικό)

β Εγκυρότατο μέσο ελέγχου της αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που υπέβαλλαν οι Φύλαρχοι στη Βουλή γιατί σύμφωνα microε αυτόν έπρεπε οι ιππείς να επιστρέψουν στο δημόσιο το σχετικό επίδομα που είχαν πάρει στην αρχή της θητείας τους σε περίπτωση παράλειψης κάποιου ονόματος επιβαρύνονταν οικονομικά οι ίδιοι οι φύλαρχοι (sectsect 6-7 πραγματικό-λογικό)

γ Το δικό του όνομα δε συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο αυτό

οι σύνδικοι δε στράφηκαν εναντίον του για την laquoἀνάπραξινraquo

ο ίδιος δεν επέστρεψε στο δημόσιο καμιά κατάστασιν (sect 7 πραγματικό λογικό ενθύμημα)

δ Για την εύρεση της αλήθειας πρέπει να στηρίζεται κανείς περισσότερο στον κατάλογο παρά στο σανίδιον γιατί

ο κατάλογος ήταν υπεύθυνο και αξιόπιστο έργο των φυλάρχων

το σανίδιον επιδεχόταν αφαιρέσεις και προσθήκες ονομάτων (sect 7 πραγματικό-λογικό )

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται πραγματικά και πειστικά (δεν είναι όμως και αδιάσειστα βλ επιφυλάξεις)

Έτσι το σανίδιον (βλ α δ επιχειρ) πράγματι δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του κατηγορουμένου γιατί

δεν αναγράφονταν σ αυτό όλα τα ονόματα των ιππέων στην εποχή των Τριάκοντα και microόνο αυτά (sect 6)

εύκολα θα έσβηνε κανείς το δικό του όνομα ή θα πρόσθετε άλλο αφού το σανίδιον βρισκόταν σε κοινή θέα και δεν το φύλασσε κανένας υπεύθυνος (sect 7)

Αντίθετα ο κατάλογος (βλ β δ επιχειρ) αποτελούσε αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο γιατί

δέσμευε και τους ιππείς (θα επέστρεφαν το επίδομα) και τους βουλευτές (οικονομική επιβάρυνση για παράλειψη ονομάτων) - βλ sectsect 6-7

συντασσόταν ασφαλώς microε ιδιαίτερη προσοχή και φυλασσόταν στα αρχεία του κράτους αφού ήταν δημόσιο έγγραφο και αφορούσε πολιτικό ζήτημα Γιrsquo αυτό δεν επιδεχόταν παραποιήσεις και πλαστογραφίες (sect 7)

Τέλος ιδιαίτερα σοβαρό είναι το γ επιχείρημα αφού microε αυτό ο Μαντίθεος αίρει τις όποιες αμφισβητήσεις και αποδεικνύει την αθωότητά του (sect 7)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις - Αντιστροφή της αξιοπιστίας των δύο τεκμηρίων (σανιδίου - καταλόγου) Κάποιοι κακόπιστοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής

α Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα Η νόθευση ήθελε πολλή ώρα και το δράστη κάποιος θα τον έβλεπε και θα τον κατήγγειλε Φυσικά η πολιτεία θα τον τιμωρούσε αυστηρά και θα αποκαθιστούσε την αλήθεια Συνεπώς το σανίδιον είναι έγκυρο και αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του κατηγορουμένου

β Ο κατάλογος ήταν βέβαια δημόσιο και φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε και αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του κατηγορουμένου microόνο και microόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του Γιατί ίσως τους ξέφυγε ή σκόπιμα το παρέλειψαν αφού ήταν άνθρωποι και αυτοί Εξάλλου τίποτε δεν απέκλειε παρέμβαση κάποιων ισχυρών προσώπων ή πλαστογράφων ή και σύνταξη νέου ακόμα καταλόγου

γ Μπορεί πάλι το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι γιατί δεν ήταν ιππέας των Τριάκοντα αλλά γιατί δεν πήρε τότε την laquoκατάστασινraquo είτε επειδή ήταν εύπορος είτε επειδή δεν υπήρχαν χρήματα στο δημόσιο ταμείο

δ Άλλωστε οι φύλαρχοι δεν κατέθεσαν ότι ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας απλώς δεν έγραψαν στον κατάλογο και το δικό του όνομα ανάμεσα στους άλλους οφειλέτες ιππείς Έτσι η μαρτυρία τους έχει οικονομικό microόνο χαρακτήρα και δεν αφορά την ιδιότητά του κατά τη στρατιωτική του θητεία ούτε και το πολιτικό του αδίκημα

ε Τέλος και το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του (ἐmicroέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν ) είναι η κατακλείδα ενός ενθυμήματος που από τη φύση του δε δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό (microε τυπική εγκυρότητα και αλήθεια)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Στην ενότητα αυτή η ηθοποιία αναφέρεται στον Μαντίθεο και στους κατηγόρους του

α Το ήθος του Μαντίθεου Οι ηθικές αρετές του έμμεσα microόνο διακρίνονται ενώ κυρίως φαίνεται η πνευματική του ευστροφία Έτσι παρουσιάζεται δεινός στην επιχειρηματολογία του αφού αξιοποιεί το ενοχοποιητικό γι αυτόν τεκμήριο του σανιδίου μειώνοντας την αξιοπιστία του Με σύνεση αποφεύγει σκόπιμα να αναφέρει συγκεκριμένα ονόματα ή να καλέσει μάρτυρες του αρκούν οι εντυπώσεις που δημιουργεί Παράλληλα microε επιμονή υποδεικνύει το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας προβάλλοντας την εγκυρότητα του καταλόγου Έτσι το 13 της απολογίας του αφορά το σανίδιον και τα 23 τον κατάλογο ενώ οι κρίσεις του αντίστοιχα είναι αρνητικές και θετικές Όλη η συλλογιστική του πορεία φαίνεται ικανή να συμπαρασύρει microε το ρέοντα ρυθμό της τους βουλευτές και να τους πείσει για την αθωότητά του

β Το ήθος των κατηγόρων Εμφανίζονται από τον κατηγορούμενο επιπόλαιοι αφελείς και ανόητοι (βλ εὔηθές ἐστιν) αφού το κατηγορητήριό τους στηρίζεται στο σαθρό κατά την κρίση του αποδεικτικό στοιχείο του σανιδίου και είναι σαθρό γιατί καταρρέει από microόνο του από το γεγονός του καταλόγου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sect 6 ndash 7

sect6Και έπειτα βέβαια είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στην τάξη των ιππέων από την (ξύλινη) πινακίδα Γιατί σ αυτήν (την πινακίδα) δεν είναι γραμμένοι βέβαια πολλοί απ αυτούς που παραδέχονται ότι ήταν ιππείς ενώ είναι καταγραμμένοι μερικοί από εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα Αλλά εκείνος (ο κατάλογος της πινακίδας) είναι πολύ μεγάλη απόδειξη Όταν δηλαδή ξαναγυρίσατε στην πατρίδα αποφασίσατε με ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι κατάλογο των ιππέων για να εισπράξετε πίσω το επίδομα απ αυτούς

sect7Κανείς λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους ούτε ότι παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι επέστρεψα τη χρηματική προκαταβολή Και όμως είναι εύκολο σ όλους να καταλάβουν αυτό ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να τιμωρούνται οι ίδιοι αν δεν αποκάλυπταν αυτούς που είχαν λάβει τη χρηματική προκαταβολή Επομένως θα μπορούσατε να πιστεύετε σ εκείνους τους καταλόγους (των φυλάρχων) πολύ πιο δίκαια παρά σ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) Γιατί απ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) ήταν εύκολο σ όποιον ήθελε να σβηστεί το όνομά του ενώ σ εκείνους (στους καταλόγους των φυλάρχων) ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι που υπηρέτησαν ως ιππείς

Πραγματολογικά στοιχείαἐκ τοῦ σανιδίου Ήταν μια ξύλινη πινακίδα αλειμμένη με γύψο εκτεθειμένη σε κοινή θέα Σε αυτήν αναγράφονταν α) δημόσιες ανακοινώσεις β) υποθέσεις που θα εκδικάζονταν γ) νόμοι για ψήφιση δ) τα ονόματα των οφειλετών του δημοσίου Επίσης είχαν αναγραφεί και τα ονόματα αυτών που υπηρέτησαν ως ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα Ανάμεσα σε αυτά ήταν και το όνομα του Μαντίθεου γεγονός που αποτελούσε για τους κατήγορούς του τη μοναδική απόδειξη ότι συνεργάστηκε με τους Τριάκοντα

ἐπειδή κατήλθετε Πολλοί από τους δημοκρατικούς όταν οι Τριάκοντα πήραν την εξουσία (ΑύγΣεπτ 404 πΧ) από φόβο έφυγαν από την Αθήνα και ζήτησαν άσυλο στα Μέγαρα τη Θήβα το Άργος τον Πόντο ή και σε άλλα μέρη Αργότερα εντάχτηκαν στο στρατό του Θρασύβουλου πολέμησαν τους τυράννους και γύρισαν από την εξορία στην πατρίδα τους μετά την πτώση του καθεστώτος (Μάιος 403 πΧ)

ἐψηφίσασθε τούς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας Οι φύλαρχοι (= αρχηγοί των φυλών) ήταν δέκα όσες και οι φυλές από την καθεμιά εκλεγόταν ένας ως εκπρόσωπος της φυλής του Επικεφαλής όλων ήταν δύο ίππαρχοι (αντίστοιχοι αρχηγοί των οπλιτών ήταν οι ταξίαρχοι ενώ οι δέκα στρατηγοί διοικούσαν όλους τους ιππείς και τους οπλίτες) Οι φύλαρχοι παρέδιδαν στη Βουλή κατάλογο των Αθηναίων που ήταν υποχρεωμένοι να ιππεύσουν (βλ ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας)

Αυτοί συνέταξαν κατ εντολή της Βουλής μετά την πτώση των Τριάκοντα και τον κατάλογο των ιππέων εκείνων που στήριξαν τότε το καθεστώς και που εισέπραξαν την κατάστασιν Βέβαια από τον Θρασύβουλο είχε δοθεί αμνηστία και στους ιππείς αυτούς αλλά για τιμωρία τους όφειλαν να επιστρέψουν την κατάστασιν που είχαν πάρει από το δημόσιο (βλ ἳνα τάς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν = παρά τῶν ἱππευσάντων) Και αυτός ήταν ο σκοπός της σύνταξης του τελευταίου καταλόγου Αν μάλιστα οι φύλαρχοι παρέλειπαν κάποια ονόματα ιππέων τότε ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν οι ίδιοι την κατάστασιν (βλ ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις αὐτοῖς ζηmicroιοῦσθαι)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

τάς καταστάσεις Κατάσταση ήταν το επίδομα που έπαιρναν οι ιππείς από το δημόσιο για τα πρώτα τους έξοδα και κυρίως για την αγορά και τη συντήρηση του ίππου τους αφού φυσικά προηγουμένως laquoδοκιμάζοντανraquo (= εγκρίνονταν ως ιππείς) από τη Βουλή

Σε δύο περιπτώσεις οι ιππείς επέστρεφαν την κατάστασιν

Όταν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι προφανώς γιατί αυτοί αφού είχαν εισπράξει το επίδομα για διάφορους λόγους δεν υπηρέτησαν ως ιππείς

Όταν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας διαλύθηκε το σώμα εκείνο των ιππέων που υπηρέτησαν τους Τριάκοντα αυτοί οι ιππείς υποχρεώνονταν να επιστρέψουν το επίδομα

Σηmicro Υπάρχει όμως και η άποψη ότι η laquoκατάστασιςraquo δεν επιστρεφόταν ποτέ από τους ιππείς γιατί δινόταν για συγκεκριμένο σκοπό Η μόνη εξαίρεση που έγινε ήταν για τους ιππείς των Τριάκοντα γιατί προφανώς οι δημοκρατικοί Αθηναίοι μετά την πτώση της τυραννίας δεν αναγνώρισαν ως υπηρεσία προς την πατρίδα τη συνεργασία εκείνων των ιππέων microε τους Τριάκοντα Γι αυτό επιβλήθηκε σ αυτούς microόνο για τιμωρία τους η επιστροφή του επιδόματος

τοῖς συνδίκοις Ήταν άρχοντες συνήγοροι που διορίζονταν από το δημόσιο στα δικαστήρια εκπροσωπούσαν το συμφέρον της πόλης και αγωνίζονταν γι αυτό Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας παρίσταντο σε δίκες που αφορούσαν τη δήμευση περιουσιών από τους Τριάκοντα και microε τις παρεμβάσεις τους εξομάλυναν τις διαφορές ανάμεσα στο δημόσιο και στους αδικημένους πολίτες Έτσι και αυτοί συντελούσαν στην εδραίωση της δημοκρατίας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Η διδακτική ενότητα (sectsect6-7) είναι η συνέχεια της διήγησης - πίστηςαπόδειξης του λόγου Αναφέρεται και αυτή στην άρση της κατηγορίας κατά του Μαντίθεου ότι laquoίππευεν επι των Τριάκονταraquo Κεντρικά της σημεία είναι τα εξής

το σανίδιον

ο κατάλογος των ιππέων που συνέταξαν οι Φύλαρχοι

η laquoκατάστασιςraquo και η laquoἀνάπραξιςraquo

η ευθύνη των φυλάρχων και των συνδίκων

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει την αναγραφή του ονόματός του στο laquoσανίδιονraquo ανάμεσα στα άλλα ονόματα των ιππέων που στήριξαν τους Τριάκοντα Και επειδή δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός της αναγραφής επιδιώκει να μειώσει την αξιοπιστία του στοιχείου αυτού επικαλούμενος τον κατάλογο των φυλάρχων ως το microόνο τεκμήριο της αλήθειας Όμως υποστηρίζει την αθωότητά του όχι τόσο microε πραγματικά αλλά microε λογικά επιχειρήματα microε εικότα και ενθύμημα (Βλ επιφυλάξεις μετά την αξιολόγηση των επιχειρημάτων)

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Δεν είναι αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του η αναγραφή και του δικού του ονόματος στο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σανίδιον γιατί

πολλοί από αυτούς που ομολογούν ότι ήταν ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα δεν αναγράφονται

μερικοί που τότε αποδημούσαν όπως αυτός είναι γραμμένοι (sect 6 πραγματικό-λογικό)

β Εγκυρότατο μέσο ελέγχου της αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που υπέβαλλαν οι Φύλαρχοι στη Βουλή γιατί σύμφωνα microε αυτόν έπρεπε οι ιππείς να επιστρέψουν στο δημόσιο το σχετικό επίδομα που είχαν πάρει στην αρχή της θητείας τους σε περίπτωση παράλειψης κάποιου ονόματος επιβαρύνονταν οικονομικά οι ίδιοι οι φύλαρχοι (sectsect 6-7 πραγματικό-λογικό)

γ Το δικό του όνομα δε συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο αυτό

οι σύνδικοι δε στράφηκαν εναντίον του για την laquoἀνάπραξινraquo

ο ίδιος δεν επέστρεψε στο δημόσιο καμιά κατάστασιν (sect 7 πραγματικό λογικό ενθύμημα)

δ Για την εύρεση της αλήθειας πρέπει να στηρίζεται κανείς περισσότερο στον κατάλογο παρά στο σανίδιον γιατί

ο κατάλογος ήταν υπεύθυνο και αξιόπιστο έργο των φυλάρχων

το σανίδιον επιδεχόταν αφαιρέσεις και προσθήκες ονομάτων (sect 7 πραγματικό-λογικό )

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται πραγματικά και πειστικά (δεν είναι όμως και αδιάσειστα βλ επιφυλάξεις)

Έτσι το σανίδιον (βλ α δ επιχειρ) πράγματι δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του κατηγορουμένου γιατί

δεν αναγράφονταν σ αυτό όλα τα ονόματα των ιππέων στην εποχή των Τριάκοντα και microόνο αυτά (sect 6)

εύκολα θα έσβηνε κανείς το δικό του όνομα ή θα πρόσθετε άλλο αφού το σανίδιον βρισκόταν σε κοινή θέα και δεν το φύλασσε κανένας υπεύθυνος (sect 7)

Αντίθετα ο κατάλογος (βλ β δ επιχειρ) αποτελούσε αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο γιατί

δέσμευε και τους ιππείς (θα επέστρεφαν το επίδομα) και τους βουλευτές (οικονομική επιβάρυνση για παράλειψη ονομάτων) - βλ sectsect 6-7

συντασσόταν ασφαλώς microε ιδιαίτερη προσοχή και φυλασσόταν στα αρχεία του κράτους αφού ήταν δημόσιο έγγραφο και αφορούσε πολιτικό ζήτημα Γιrsquo αυτό δεν επιδεχόταν παραποιήσεις και πλαστογραφίες (sect 7)

Τέλος ιδιαίτερα σοβαρό είναι το γ επιχείρημα αφού microε αυτό ο Μαντίθεος αίρει τις όποιες αμφισβητήσεις και αποδεικνύει την αθωότητά του (sect 7)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις - Αντιστροφή της αξιοπιστίας των δύο τεκμηρίων (σανιδίου - καταλόγου) Κάποιοι κακόπιστοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής

α Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα Η νόθευση ήθελε πολλή ώρα και το δράστη κάποιος θα τον έβλεπε και θα τον κατήγγειλε Φυσικά η πολιτεία θα τον τιμωρούσε αυστηρά και θα αποκαθιστούσε την αλήθεια Συνεπώς το σανίδιον είναι έγκυρο και αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του κατηγορουμένου

β Ο κατάλογος ήταν βέβαια δημόσιο και φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε και αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του κατηγορουμένου microόνο και microόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του Γιατί ίσως τους ξέφυγε ή σκόπιμα το παρέλειψαν αφού ήταν άνθρωποι και αυτοί Εξάλλου τίποτε δεν απέκλειε παρέμβαση κάποιων ισχυρών προσώπων ή πλαστογράφων ή και σύνταξη νέου ακόμα καταλόγου

γ Μπορεί πάλι το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι γιατί δεν ήταν ιππέας των Τριάκοντα αλλά γιατί δεν πήρε τότε την laquoκατάστασινraquo είτε επειδή ήταν εύπορος είτε επειδή δεν υπήρχαν χρήματα στο δημόσιο ταμείο

δ Άλλωστε οι φύλαρχοι δεν κατέθεσαν ότι ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας απλώς δεν έγραψαν στον κατάλογο και το δικό του όνομα ανάμεσα στους άλλους οφειλέτες ιππείς Έτσι η μαρτυρία τους έχει οικονομικό microόνο χαρακτήρα και δεν αφορά την ιδιότητά του κατά τη στρατιωτική του θητεία ούτε και το πολιτικό του αδίκημα

ε Τέλος και το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του (ἐmicroέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν ) είναι η κατακλείδα ενός ενθυμήματος που από τη φύση του δε δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό (microε τυπική εγκυρότητα και αλήθεια)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Στην ενότητα αυτή η ηθοποιία αναφέρεται στον Μαντίθεο και στους κατηγόρους του

α Το ήθος του Μαντίθεου Οι ηθικές αρετές του έμμεσα microόνο διακρίνονται ενώ κυρίως φαίνεται η πνευματική του ευστροφία Έτσι παρουσιάζεται δεινός στην επιχειρηματολογία του αφού αξιοποιεί το ενοχοποιητικό γι αυτόν τεκμήριο του σανιδίου μειώνοντας την αξιοπιστία του Με σύνεση αποφεύγει σκόπιμα να αναφέρει συγκεκριμένα ονόματα ή να καλέσει μάρτυρες του αρκούν οι εντυπώσεις που δημιουργεί Παράλληλα microε επιμονή υποδεικνύει το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας προβάλλοντας την εγκυρότητα του καταλόγου Έτσι το 13 της απολογίας του αφορά το σανίδιον και τα 23 τον κατάλογο ενώ οι κρίσεις του αντίστοιχα είναι αρνητικές και θετικές Όλη η συλλογιστική του πορεία φαίνεται ικανή να συμπαρασύρει microε το ρέοντα ρυθμό της τους βουλευτές και να τους πείσει για την αθωότητά του

β Το ήθος των κατηγόρων Εμφανίζονται από τον κατηγορούμενο επιπόλαιοι αφελείς και ανόητοι (βλ εὔηθές ἐστιν) αφού το κατηγορητήριό τους στηρίζεται στο σαθρό κατά την κρίση του αποδεικτικό στοιχείο του σανιδίου και είναι σαθρό γιατί καταρρέει από microόνο του από το γεγονός του καταλόγου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

τάς καταστάσεις Κατάσταση ήταν το επίδομα που έπαιρναν οι ιππείς από το δημόσιο για τα πρώτα τους έξοδα και κυρίως για την αγορά και τη συντήρηση του ίππου τους αφού φυσικά προηγουμένως laquoδοκιμάζοντανraquo (= εγκρίνονταν ως ιππείς) από τη Βουλή

Σε δύο περιπτώσεις οι ιππείς επέστρεφαν την κατάστασιν

Όταν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι προφανώς γιατί αυτοί αφού είχαν εισπράξει το επίδομα για διάφορους λόγους δεν υπηρέτησαν ως ιππείς

Όταν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας διαλύθηκε το σώμα εκείνο των ιππέων που υπηρέτησαν τους Τριάκοντα αυτοί οι ιππείς υποχρεώνονταν να επιστρέψουν το επίδομα

Σηmicro Υπάρχει όμως και η άποψη ότι η laquoκατάστασιςraquo δεν επιστρεφόταν ποτέ από τους ιππείς γιατί δινόταν για συγκεκριμένο σκοπό Η μόνη εξαίρεση που έγινε ήταν για τους ιππείς των Τριάκοντα γιατί προφανώς οι δημοκρατικοί Αθηναίοι μετά την πτώση της τυραννίας δεν αναγνώρισαν ως υπηρεσία προς την πατρίδα τη συνεργασία εκείνων των ιππέων microε τους Τριάκοντα Γι αυτό επιβλήθηκε σ αυτούς microόνο για τιμωρία τους η επιστροφή του επιδόματος

τοῖς συνδίκοις Ήταν άρχοντες συνήγοροι που διορίζονταν από το δημόσιο στα δικαστήρια εκπροσωπούσαν το συμφέρον της πόλης και αγωνίζονταν γι αυτό Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας παρίσταντο σε δίκες που αφορούσαν τη δήμευση περιουσιών από τους Τριάκοντα και microε τις παρεμβάσεις τους εξομάλυναν τις διαφορές ανάμεσα στο δημόσιο και στους αδικημένους πολίτες Έτσι και αυτοί συντελούσαν στην εδραίωση της δημοκρατίας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Η διδακτική ενότητα (sectsect6-7) είναι η συνέχεια της διήγησης - πίστηςαπόδειξης του λόγου Αναφέρεται και αυτή στην άρση της κατηγορίας κατά του Μαντίθεου ότι laquoίππευεν επι των Τριάκονταraquo Κεντρικά της σημεία είναι τα εξής

το σανίδιον

ο κατάλογος των ιππέων που συνέταξαν οι Φύλαρχοι

η laquoκατάστασιςraquo και η laquoἀνάπραξιςraquo

η ευθύνη των φυλάρχων και των συνδίκων

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει την αναγραφή του ονόματός του στο laquoσανίδιονraquo ανάμεσα στα άλλα ονόματα των ιππέων που στήριξαν τους Τριάκοντα Και επειδή δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός της αναγραφής επιδιώκει να μειώσει την αξιοπιστία του στοιχείου αυτού επικαλούμενος τον κατάλογο των φυλάρχων ως το microόνο τεκμήριο της αλήθειας Όμως υποστηρίζει την αθωότητά του όχι τόσο microε πραγματικά αλλά microε λογικά επιχειρήματα microε εικότα και ενθύμημα (Βλ επιφυλάξεις μετά την αξιολόγηση των επιχειρημάτων)

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Δεν είναι αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του η αναγραφή και του δικού του ονόματος στο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σανίδιον γιατί

πολλοί από αυτούς που ομολογούν ότι ήταν ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα δεν αναγράφονται

μερικοί που τότε αποδημούσαν όπως αυτός είναι γραμμένοι (sect 6 πραγματικό-λογικό)

β Εγκυρότατο μέσο ελέγχου της αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που υπέβαλλαν οι Φύλαρχοι στη Βουλή γιατί σύμφωνα microε αυτόν έπρεπε οι ιππείς να επιστρέψουν στο δημόσιο το σχετικό επίδομα που είχαν πάρει στην αρχή της θητείας τους σε περίπτωση παράλειψης κάποιου ονόματος επιβαρύνονταν οικονομικά οι ίδιοι οι φύλαρχοι (sectsect 6-7 πραγματικό-λογικό)

γ Το δικό του όνομα δε συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο αυτό

οι σύνδικοι δε στράφηκαν εναντίον του για την laquoἀνάπραξινraquo

ο ίδιος δεν επέστρεψε στο δημόσιο καμιά κατάστασιν (sect 7 πραγματικό λογικό ενθύμημα)

δ Για την εύρεση της αλήθειας πρέπει να στηρίζεται κανείς περισσότερο στον κατάλογο παρά στο σανίδιον γιατί

ο κατάλογος ήταν υπεύθυνο και αξιόπιστο έργο των φυλάρχων

το σανίδιον επιδεχόταν αφαιρέσεις και προσθήκες ονομάτων (sect 7 πραγματικό-λογικό )

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται πραγματικά και πειστικά (δεν είναι όμως και αδιάσειστα βλ επιφυλάξεις)

Έτσι το σανίδιον (βλ α δ επιχειρ) πράγματι δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του κατηγορουμένου γιατί

δεν αναγράφονταν σ αυτό όλα τα ονόματα των ιππέων στην εποχή των Τριάκοντα και microόνο αυτά (sect 6)

εύκολα θα έσβηνε κανείς το δικό του όνομα ή θα πρόσθετε άλλο αφού το σανίδιον βρισκόταν σε κοινή θέα και δεν το φύλασσε κανένας υπεύθυνος (sect 7)

Αντίθετα ο κατάλογος (βλ β δ επιχειρ) αποτελούσε αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο γιατί

δέσμευε και τους ιππείς (θα επέστρεφαν το επίδομα) και τους βουλευτές (οικονομική επιβάρυνση για παράλειψη ονομάτων) - βλ sectsect 6-7

συντασσόταν ασφαλώς microε ιδιαίτερη προσοχή και φυλασσόταν στα αρχεία του κράτους αφού ήταν δημόσιο έγγραφο και αφορούσε πολιτικό ζήτημα Γιrsquo αυτό δεν επιδεχόταν παραποιήσεις και πλαστογραφίες (sect 7)

Τέλος ιδιαίτερα σοβαρό είναι το γ επιχείρημα αφού microε αυτό ο Μαντίθεος αίρει τις όποιες αμφισβητήσεις και αποδεικνύει την αθωότητά του (sect 7)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις - Αντιστροφή της αξιοπιστίας των δύο τεκμηρίων (σανιδίου - καταλόγου) Κάποιοι κακόπιστοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής

α Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα Η νόθευση ήθελε πολλή ώρα και το δράστη κάποιος θα τον έβλεπε και θα τον κατήγγειλε Φυσικά η πολιτεία θα τον τιμωρούσε αυστηρά και θα αποκαθιστούσε την αλήθεια Συνεπώς το σανίδιον είναι έγκυρο και αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του κατηγορουμένου

β Ο κατάλογος ήταν βέβαια δημόσιο και φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε και αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του κατηγορουμένου microόνο και microόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του Γιατί ίσως τους ξέφυγε ή σκόπιμα το παρέλειψαν αφού ήταν άνθρωποι και αυτοί Εξάλλου τίποτε δεν απέκλειε παρέμβαση κάποιων ισχυρών προσώπων ή πλαστογράφων ή και σύνταξη νέου ακόμα καταλόγου

γ Μπορεί πάλι το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι γιατί δεν ήταν ιππέας των Τριάκοντα αλλά γιατί δεν πήρε τότε την laquoκατάστασινraquo είτε επειδή ήταν εύπορος είτε επειδή δεν υπήρχαν χρήματα στο δημόσιο ταμείο

δ Άλλωστε οι φύλαρχοι δεν κατέθεσαν ότι ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας απλώς δεν έγραψαν στον κατάλογο και το δικό του όνομα ανάμεσα στους άλλους οφειλέτες ιππείς Έτσι η μαρτυρία τους έχει οικονομικό microόνο χαρακτήρα και δεν αφορά την ιδιότητά του κατά τη στρατιωτική του θητεία ούτε και το πολιτικό του αδίκημα

ε Τέλος και το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του (ἐmicroέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν ) είναι η κατακλείδα ενός ενθυμήματος που από τη φύση του δε δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό (microε τυπική εγκυρότητα και αλήθεια)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Στην ενότητα αυτή η ηθοποιία αναφέρεται στον Μαντίθεο και στους κατηγόρους του

α Το ήθος του Μαντίθεου Οι ηθικές αρετές του έμμεσα microόνο διακρίνονται ενώ κυρίως φαίνεται η πνευματική του ευστροφία Έτσι παρουσιάζεται δεινός στην επιχειρηματολογία του αφού αξιοποιεί το ενοχοποιητικό γι αυτόν τεκμήριο του σανιδίου μειώνοντας την αξιοπιστία του Με σύνεση αποφεύγει σκόπιμα να αναφέρει συγκεκριμένα ονόματα ή να καλέσει μάρτυρες του αρκούν οι εντυπώσεις που δημιουργεί Παράλληλα microε επιμονή υποδεικνύει το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας προβάλλοντας την εγκυρότητα του καταλόγου Έτσι το 13 της απολογίας του αφορά το σανίδιον και τα 23 τον κατάλογο ενώ οι κρίσεις του αντίστοιχα είναι αρνητικές και θετικές Όλη η συλλογιστική του πορεία φαίνεται ικανή να συμπαρασύρει microε το ρέοντα ρυθμό της τους βουλευτές και να τους πείσει για την αθωότητά του

β Το ήθος των κατηγόρων Εμφανίζονται από τον κατηγορούμενο επιπόλαιοι αφελείς και ανόητοι (βλ εὔηθές ἐστιν) αφού το κατηγορητήριό τους στηρίζεται στο σαθρό κατά την κρίση του αποδεικτικό στοιχείο του σανιδίου και είναι σαθρό γιατί καταρρέει από microόνο του από το γεγονός του καταλόγου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

σανίδιον γιατί

πολλοί από αυτούς που ομολογούν ότι ήταν ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα δεν αναγράφονται

μερικοί που τότε αποδημούσαν όπως αυτός είναι γραμμένοι (sect 6 πραγματικό-λογικό)

β Εγκυρότατο μέσο ελέγχου της αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που υπέβαλλαν οι Φύλαρχοι στη Βουλή γιατί σύμφωνα microε αυτόν έπρεπε οι ιππείς να επιστρέψουν στο δημόσιο το σχετικό επίδομα που είχαν πάρει στην αρχή της θητείας τους σε περίπτωση παράλειψης κάποιου ονόματος επιβαρύνονταν οικονομικά οι ίδιοι οι φύλαρχοι (sectsect 6-7 πραγματικό-λογικό)

γ Το δικό του όνομα δε συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο αυτό

οι σύνδικοι δε στράφηκαν εναντίον του για την laquoἀνάπραξινraquo

ο ίδιος δεν επέστρεψε στο δημόσιο καμιά κατάστασιν (sect 7 πραγματικό λογικό ενθύμημα)

δ Για την εύρεση της αλήθειας πρέπει να στηρίζεται κανείς περισσότερο στον κατάλογο παρά στο σανίδιον γιατί

ο κατάλογος ήταν υπεύθυνο και αξιόπιστο έργο των φυλάρχων

το σανίδιον επιδεχόταν αφαιρέσεις και προσθήκες ονομάτων (sect 7 πραγματικό-λογικό )

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται πραγματικά και πειστικά (δεν είναι όμως και αδιάσειστα βλ επιφυλάξεις)

Έτσι το σανίδιον (βλ α δ επιχειρ) πράγματι δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του κατηγορουμένου γιατί

δεν αναγράφονταν σ αυτό όλα τα ονόματα των ιππέων στην εποχή των Τριάκοντα και microόνο αυτά (sect 6)

εύκολα θα έσβηνε κανείς το δικό του όνομα ή θα πρόσθετε άλλο αφού το σανίδιον βρισκόταν σε κοινή θέα και δεν το φύλασσε κανένας υπεύθυνος (sect 7)

Αντίθετα ο κατάλογος (βλ β δ επιχειρ) αποτελούσε αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο γιατί

δέσμευε και τους ιππείς (θα επέστρεφαν το επίδομα) και τους βουλευτές (οικονομική επιβάρυνση για παράλειψη ονομάτων) - βλ sectsect 6-7

συντασσόταν ασφαλώς microε ιδιαίτερη προσοχή και φυλασσόταν στα αρχεία του κράτους αφού ήταν δημόσιο έγγραφο και αφορούσε πολιτικό ζήτημα Γιrsquo αυτό δεν επιδεχόταν παραποιήσεις και πλαστογραφίες (sect 7)

Τέλος ιδιαίτερα σοβαρό είναι το γ επιχείρημα αφού microε αυτό ο Μαντίθεος αίρει τις όποιες αμφισβητήσεις και αποδεικνύει την αθωότητά του (sect 7)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις - Αντιστροφή της αξιοπιστίας των δύο τεκμηρίων (σανιδίου - καταλόγου) Κάποιοι κακόπιστοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής

α Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα Η νόθευση ήθελε πολλή ώρα και το δράστη κάποιος θα τον έβλεπε και θα τον κατήγγειλε Φυσικά η πολιτεία θα τον τιμωρούσε αυστηρά και θα αποκαθιστούσε την αλήθεια Συνεπώς το σανίδιον είναι έγκυρο και αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του κατηγορουμένου

β Ο κατάλογος ήταν βέβαια δημόσιο και φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε και αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του κατηγορουμένου microόνο και microόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του Γιατί ίσως τους ξέφυγε ή σκόπιμα το παρέλειψαν αφού ήταν άνθρωποι και αυτοί Εξάλλου τίποτε δεν απέκλειε παρέμβαση κάποιων ισχυρών προσώπων ή πλαστογράφων ή και σύνταξη νέου ακόμα καταλόγου

γ Μπορεί πάλι το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι γιατί δεν ήταν ιππέας των Τριάκοντα αλλά γιατί δεν πήρε τότε την laquoκατάστασινraquo είτε επειδή ήταν εύπορος είτε επειδή δεν υπήρχαν χρήματα στο δημόσιο ταμείο

δ Άλλωστε οι φύλαρχοι δεν κατέθεσαν ότι ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας απλώς δεν έγραψαν στον κατάλογο και το δικό του όνομα ανάμεσα στους άλλους οφειλέτες ιππείς Έτσι η μαρτυρία τους έχει οικονομικό microόνο χαρακτήρα και δεν αφορά την ιδιότητά του κατά τη στρατιωτική του θητεία ούτε και το πολιτικό του αδίκημα

ε Τέλος και το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του (ἐmicroέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν ) είναι η κατακλείδα ενός ενθυμήματος που από τη φύση του δε δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό (microε τυπική εγκυρότητα και αλήθεια)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Στην ενότητα αυτή η ηθοποιία αναφέρεται στον Μαντίθεο και στους κατηγόρους του

α Το ήθος του Μαντίθεου Οι ηθικές αρετές του έμμεσα microόνο διακρίνονται ενώ κυρίως φαίνεται η πνευματική του ευστροφία Έτσι παρουσιάζεται δεινός στην επιχειρηματολογία του αφού αξιοποιεί το ενοχοποιητικό γι αυτόν τεκμήριο του σανιδίου μειώνοντας την αξιοπιστία του Με σύνεση αποφεύγει σκόπιμα να αναφέρει συγκεκριμένα ονόματα ή να καλέσει μάρτυρες του αρκούν οι εντυπώσεις που δημιουργεί Παράλληλα microε επιμονή υποδεικνύει το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας προβάλλοντας την εγκυρότητα του καταλόγου Έτσι το 13 της απολογίας του αφορά το σανίδιον και τα 23 τον κατάλογο ενώ οι κρίσεις του αντίστοιχα είναι αρνητικές και θετικές Όλη η συλλογιστική του πορεία φαίνεται ικανή να συμπαρασύρει microε το ρέοντα ρυθμό της τους βουλευτές και να τους πείσει για την αθωότητά του

β Το ήθος των κατηγόρων Εμφανίζονται από τον κατηγορούμενο επιπόλαιοι αφελείς και ανόητοι (βλ εὔηθές ἐστιν) αφού το κατηγορητήριό τους στηρίζεται στο σαθρό κατά την κρίση του αποδεικτικό στοιχείο του σανιδίου και είναι σαθρό γιατί καταρρέει από microόνο του από το γεγονός του καταλόγου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

Επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις - Αντιστροφή της αξιοπιστίας των δύο τεκμηρίων (σανιδίου - καταλόγου) Κάποιοι κακόπιστοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής

α Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα Η νόθευση ήθελε πολλή ώρα και το δράστη κάποιος θα τον έβλεπε και θα τον κατήγγειλε Φυσικά η πολιτεία θα τον τιμωρούσε αυστηρά και θα αποκαθιστούσε την αλήθεια Συνεπώς το σανίδιον είναι έγκυρο και αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του κατηγορουμένου

β Ο κατάλογος ήταν βέβαια δημόσιο και φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε και αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του κατηγορουμένου microόνο και microόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του Γιατί ίσως τους ξέφυγε ή σκόπιμα το παρέλειψαν αφού ήταν άνθρωποι και αυτοί Εξάλλου τίποτε δεν απέκλειε παρέμβαση κάποιων ισχυρών προσώπων ή πλαστογράφων ή και σύνταξη νέου ακόμα καταλόγου

γ Μπορεί πάλι το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι γιατί δεν ήταν ιππέας των Τριάκοντα αλλά γιατί δεν πήρε τότε την laquoκατάστασινraquo είτε επειδή ήταν εύπορος είτε επειδή δεν υπήρχαν χρήματα στο δημόσιο ταμείο

δ Άλλωστε οι φύλαρχοι δεν κατέθεσαν ότι ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας απλώς δεν έγραψαν στον κατάλογο και το δικό του όνομα ανάμεσα στους άλλους οφειλέτες ιππείς Έτσι η μαρτυρία τους έχει οικονομικό microόνο χαρακτήρα και δεν αφορά την ιδιότητά του κατά τη στρατιωτική του θητεία ούτε και το πολιτικό του αδίκημα

ε Τέλος και το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του (ἐmicroέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν ) είναι η κατακλείδα ενός ενθυμήματος που από τη φύση του δε δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό (microε τυπική εγκυρότητα και αλήθεια)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Στην ενότητα αυτή η ηθοποιία αναφέρεται στον Μαντίθεο και στους κατηγόρους του

α Το ήθος του Μαντίθεου Οι ηθικές αρετές του έμμεσα microόνο διακρίνονται ενώ κυρίως φαίνεται η πνευματική του ευστροφία Έτσι παρουσιάζεται δεινός στην επιχειρηματολογία του αφού αξιοποιεί το ενοχοποιητικό γι αυτόν τεκμήριο του σανιδίου μειώνοντας την αξιοπιστία του Με σύνεση αποφεύγει σκόπιμα να αναφέρει συγκεκριμένα ονόματα ή να καλέσει μάρτυρες του αρκούν οι εντυπώσεις που δημιουργεί Παράλληλα microε επιμονή υποδεικνύει το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας προβάλλοντας την εγκυρότητα του καταλόγου Έτσι το 13 της απολογίας του αφορά το σανίδιον και τα 23 τον κατάλογο ενώ οι κρίσεις του αντίστοιχα είναι αρνητικές και θετικές Όλη η συλλογιστική του πορεία φαίνεται ικανή να συμπαρασύρει microε το ρέοντα ρυθμό της τους βουλευτές και να τους πείσει για την αθωότητά του

β Το ήθος των κατηγόρων Εμφανίζονται από τον κατηγορούμενο επιπόλαιοι αφελείς και ανόητοι (βλ εὔηθές ἐστιν) αφού το κατηγορητήριό τους στηρίζεται στο σαθρό κατά την κρίση του αποδεικτικό στοιχείο του σανιδίου και είναι σαθρό γιατί καταρρέει από microόνο του από το γεγονός του καταλόγου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους κατηγόρους (οργή και αγανάκτηση αντιπάθεια και δυσφορία ) αφού στηρίζονται σε σαθρά στοιχεία Φαίνεται ότι γνωρίζει την ψυχολογία του κοινού (τέχνη του Λυσία) και την κατευθύνει αργά αλλά συστηματικά στην αποδοχή των τεκμηρίων της αθωότητάς του Ο ρέων ρυθμός της απολογίας του δε δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους βουλευτές να μείνουν σε επιφυλάξεις αλλά τους συμπαρασύρει εκεί όπου ο ομιλητής θέλει αφού άλλωστε ήταν απλοί άνθρωποι του λαού χωρίς ειδικές γνώσεις

sect8

Επιπλέον βουλευτές αν πράγματι υπηρέτησα στο ιππικό δεν θα το αρνιόμουν - σα να είχα διαπράξει κάτι το φοβερό - αλλά θα πρόβαλλα την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή μου ως βουλευτή αν ήθελα απόδειξη ότι κανένας από τους πολίτες δεν κακοποιήθηκε από μένα Βλέπω επίσης να έχετε κι εσείς αυτή τη γνώμη και πολλοί απrsquo όσους υπηρέτησαν τότε στο ιππικό να είναι βουλευτές ενώ πολλοί απ αυτούς να έχουν εκλεγεί στρατηγοί και ίππαρχοι Επομένως καθόλου μη νομίζετε πως κάνω την απολογία αυτή για κάτι άλλο παρά γιατί τόλμησαν ολοφάνερα να πουν ψέματα εναντίον μου Ανέβα λοιπόν και κατάθεσε ως μάρτυρας για μένα

Πραγματολογικά στοιχείαὉρῶ πολλούς microέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν τις ίδιες μεταξύ τους πιθανότητες αφού η δημοκρατία διευρυνόταν και κάλυπτε όλους με απόλυτη ισονομία

Ὁρῶ πολλούς αὐτῶν (= τῶν τότε ἱππευσάντων) στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηmicroένους α Οι στρατηγοί ήταν δέκα ένας από κάθε φυλή Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο και το αξίωμά τους ήταν σπουδαιότατο Επειδή το λειτούργημά τους απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία δεν εκλέγονταν με κλήρο αλλά με χειροτονία Αυτοί

middot Ήταν υπεύθυνοι για την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της πόλης που αφορούσε τις οχυρώσεις τα υλικά του στρατού και του στόλου τη στρατολογία την είσπραξη και τη διαχείριση των στρατιωτικών πόρων τις εκστρατείες και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων

middot Διοικούσαν τους οπλίτες και τους ιππείς και στις ναυτικές εκστρατείες ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι

middot Συγκαλούσαν την εκκλησία του δήμου και υπέβαλλαν προτάσεις

middot Υπέγραφαν τις συνθήκες με άλλες πόλεις

middot Είχαν και έκτακτες δικαστικές αρμοδιότητες

middot Στο αξίωμα αυτό προτιμούνταν οι παντρεμένοι και αυτοί που είχαν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

β Οι ίππαρχοι ήταν δύο αρχηγοί του ιππικού Ο καθένας τους ήταν υπεύθυνος για πέντε φυλές και επόπτευε αντίστοιχο αριθμό φυλάρχων

Σηmicro Οι στρατηγοί και οι ίππαρχοι επειδή το αξίωμά τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρό μπορούσαν να επανεκλέγονται απεριόριστα ανάλογα microε την αξία και το έργο τους (όπως ο Κίμων και ο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

Περικλής) ενώ η θητεία των άλλων αρχόντων ήταν ενιαύσια

Ἀνάβηθί microοι καί μαρτύρησον Ο Μαντίθεος καλεί το μάρτυρα για να καταθέσει για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο στην Αθήνα (βλ sect 4) γιατί έτσι εκείνος θα επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό του ότι απουσίαζε στην εποχή των Τριάκοντα και συνεπώς ούτε συνεργάστηκε microε εκείνους ούτε υπήρξε τότε ιππέας Τους μάρτυρες τους καλούσε ο κάθε αντίδικος Και αυτοί ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο το πόδιον για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους δικαστές-βουλευτές Οι καταθέσεις των μαρτύρων οι οποίες ανήκαν στις άτεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ 19) είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα Γιατί γίνονταν αποδεικτικό στοιχείο της ακροαματικής διαδικασίας και επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών Γι αυτό ακριβώς η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία Το ίδιο άλλωστε ισχύει και σήμερα

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδομή του λόγου Η παράγρ 8 αποτελεί την κατακλείδα του πρώτου μέρους της διήγησης - απόδειξης (sectsect 4-8) Έτσι νοηματικά συνδέεται microε τις παραγρ 6-7 και περιέχει και αυτή επιχειρήματα του απολογούμενου για άρση της εις βάρος του κατηγορίας ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος και πάλι επιδιώκει να ανασκευάσει την κατηγορία που τον βαραίνει ότι υπηρέτησε ως ιππέας το καθεστώς των τυράννων Και κλείνει προς το παρόν το λόγο του υποστηρίζοντας ότι η κατηγορία είναι μεγάλη ψευδολογία

ΕπιχειρήmicroαταΟ Μαντίθεος για να άρει την κατηγορία ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo και συνεργάστηκε μαζί τους χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό των Τριάκοντα δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό και αξιοκατάκριτο εφόσον δε θα έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)

β Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του γιατί και πολλοί από τους ιππείς της εποχής εκείνης είναι σήμερα βουλευτές ή και χειροτονήθηκαν στρατηγοί και ίππαρχοι (πραγματικό)

γ Οι κατήγοροί του είναι αδιάντροποι συκοφάντες και αυτό θα το αποδείξει και ο μάρτυρας (πραγματικό-λογικό)

Στόχος λοιπόν της απολογίας του είναι να αποκαλύψει την ψευδολογία των κατηγόρων του και όχι να ανασκευάσει την ίδια την κατηγορία γιατί προφανώς αυτή από μόνη της καταρρέει (βλ σχολ βιβλ σελ 92)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων α Το πρώτο επιχείρημα επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό δεν έχει μεγάλη πειστικότητα γιατί τα δύο συμπεράσματα (οὐκ ἂν ἦ ἒξαρνος ἠξίουν ἂν δοκιmicroάζεσθαι) στηρίζονται αντίστοιχα σε προϋποθέσεις (εἴπερ ἳππευσα ἀποδείξας ) και όχι σε γεγονότα και βέβαια αποδεικτικά πειστήρια

β Αντίθετα το δεύτερο επιχείρημα ως πραγματικό είναι πειστικό Αφού και άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα αυτό πια είναι δεδικασμένο και για κάθε άλλη ίδια περίπτωση γεγονός που δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να εγκριθεί και η δική του εκλογή Ο νόμος στη δημοκρατία δεν μπορεί να εφαρμόζεται microε παράνομους αποκλεισμούς και εξαιρέσεις αφού είναι δεσμευτικός για όλους

γ Το τρίτο επιχείρημα που περιέχει ισχυρισμό του Μαντίθεου συνιστά λογική θέση Θα γίνει όμως πραγματικό στοιχείο εφόσον το επιβεβαιώσει ο μάρτυρας και το αποδεχτούν οι βουλευτές

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στην ενότητα αυτή αναφέρεται στον απολογούμενο στους κατηγόρους και έμμεσα στους βουλευτές

α Το ήθος του ρήτορα Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται και πάλι ενάρετος ειλικρινής και έντιμος προς τους βουλευτές δείχνει ότι έχει την ίδια αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα και ότι είναι επίμονος στην αξίωσή του και θαρραλέος στην αντιμετώπιση της δοκιμασίας Ακόμα εμφανίζεται ως πολίτης που ξέρει να διεκδικεί τα δικαιώματά του που δικαιώνει την εκλογή και άλλων ιππέων σε δημόσια αξιώματα και που έμμεσα έτσι θέλει να προστατέψει το κύρος της βουλής Είναι επίσης ασυμβίβαστος microε κάθε ψευδολογία και γι αυτό νιώθει δίκαιη αγανάκτηση

β Το ήθος των κατηγόρων Και πάλι φαίνονται κακοήθεις και ανήθικοι ψευδολόγοι συκοφάντες και αδιάντροποι

γ Το ήθος των βουλευτών Απ όσα λέει ο απολογούμενος παρουσιάζονται έμμεσα ως σοβαροί πολίτες που δε θεωρούν αξιοκατάκριτη αυτή καθαυτή την υπηρεσία στο ιππικό αλλά την κατάχρησή της δηλ τη χρησιμοποίησή της για βλάβη των πολιτών

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή των βουλευτών συμπαθητικά και αντιπαθητικά συναισθήματα

α Την εκτίμησή τους για το πρόσωπό του καθώς παρουσιάζεται να έχει αρετές ικανές για την laquoεπιδοκιμασίαraquo του

β Την οργή και την αντιπάθειά τους για τους κατηγόρους αφού έχουν το περισσό θράσος με ψευδολογίες να πλήξουν πολιτικά και ηθικά έναν άξιο και χρηστό συμπολίτη τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣmiddot ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποιοι είναι οι θεματικοί άξονες των sectsect 4 -8

2 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

3 Ποιος είναι ο κύριος και πρωταρχικός σκοπός του ρήτορα στη διήγηση

4 μεθισταμένης τῆς πολιτείας Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά την καθαίρεση των τειχών

5 ἤλθομεν πρίν πένθ ἡμέραις Από ποια σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση αυτή του Μαντίθεου

6 εἰς τοιοῦτον καιρόν Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο ρήτορας

7 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

8 ἀλλά μᾶλλον ἠτίμαζον καί τούς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον Ποια στάση τηρούσαν οι τύραννοι μπροστά στον κίνδυνο που ένιωθαν να τους απειλεί και σε ποια ενέργεια προέβησαν

9 Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου

10 οὔτε οὔτε οὔτε Τι προσπαθεί κατά τη γνώμη σας να πετύχει ο Μαντίθεος με την επανάληψη αυτή

11 ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον πιστεύοιτε Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής Να διατυπώσετε αναλυτικά τα επιχειρήματά του

12 ῥᾴδιον ἦν ἀναγκαῖον ἦν Ποια είναι η σημασία τους στην αποδεικτική διαδικασία

13 ἐν ἐκείνοις ἀπενεχθῆναι Πού αναφέρεται ο ομιλητής με τη φράση αυτή

14 Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί έμμεσα ο Μαντίθεος να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών

15 εἴπερ ἳππευσα Ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεί εμπόδιο για την εκλογή του

16 ὥστε μηδὲν τὴν ἀπολογίαν Να σχολιάσετε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Μαντίθεος σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε

17 Με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος αμβλύνει την κατηγορία του ιππέα

18 Να εντοπίσετε δυο στοιχεία του λόγου στις παραγράφους 4 -8 τα οποία μπορούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για λόγο απολογητικό

middot ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή παράγωγά τους ἐκπέμπω ἀποδημέω -ῶ καταβάλλω ἀξιόω -ῶ δοκιμάζομαι διαιτῶμαι πάσχω

2 Ποια είναι η διαφορά στη σημασία των παρακάτω λέξεων (στην αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα)

α) αἱρῶ καθαίρω καθαιρῶ β) φέρω ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ ἐνδημῶ

3 ἀλλότριος - ξένος Να γράψετε τα παράγωγα ή σύνθετα της νέας ελληνικής για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές της σημασία τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

4 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις

μαρτυρῶ πράττω

ἔρχομαι γιγνώσκω

βούλομαι σκοπῶ

ἐξαμαρτάνω

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect9

Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δεν γνωρίζω για ποιο λόγο πρέπει να λέγω περισσότερα

μου φαίνεται ωστόσο βουλευτές ότι σε άλλες δίκες αρμόζει ν απολογείται κάποιος μόνο για τις

συγκεκριμένες κατηγορίες στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη τη ζωή του Σας

παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση

sect10

Θα κάνω μάλιστα την απολογία μου όσο μπορώ συντομότατα Εγώ λοιπόν πρώτα ενώ δεν μου

απέμεινε πολλή περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης πάντρεψα

δύο αδελφές αφού έδωσα ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμία έπειτα μοίρασα με τον αδελφό μου

την (πατρική περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από όσα έχω εγώ από

την πατρική περιουσία και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι ώστε ποτέ μέχρι τώρα

να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου σε κανέναν

Πραγματολογικά στοιχείαΠερί αὐτῆς τῆς αἰτίας Ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι laquoμετέσχε τῆς τότε πολιτείαςraquo και ότι laquoἵππευεν ἐπί τῶν Τριάκονταraquo (βλ τέλος sect 3) τις οποίες ανασκεύασε στο πρώτο μέρος της διήγησης-απόδειξης και συγκεκριμένα στις παραγρ 4-5 και 6-8 αντίστοιχα

ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι Εννοούνται όλοι οι άλλοι δικαστικοί αγώνες εκτός από τη δοκιμασία που και αυτή έχει την τυπική μορφή μιας δίκης

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

περί αὐτῶν microόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι Ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και microόνο για το θέμα της δίκης και να microην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα microε την υπόθεση

διά τάς συμφοράς καί τάς τοῦ πατρός καί τάς τῆς πόλεως Ο Μαντίθεος εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 πΧ) Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών γιατί λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις Έτσι επηρεάστηκε δυσμενώς η οικονομική δραστηριότητα του πατέρα του Μαντίθεου και ελαττώθηκε η περιουσία του

δύο ἀδελφάς ἐξέδωκα ἐπιδούς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ Ύστερα από το θάνατο του πατέρα οι γιοι κληρονομούσαν την πατρική περιουσία και τη μοιράζονταν εξίσου ανεξάρτητα από την ηλικία τους Δεν είχαν (όπως και ο πατέρας) νομική υποχρέωση παρά microόνο ηθική να προικίσουν τις αδελφές Αν ο γάμος λυνόταν ο σύζυγος έπρεπε να επιστρέψει την προίκα που πήρε (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

Ένα τάλαντο (νομισματική μονάδα) ισοδυναμούσε microε την αξία 60 μνων microία microνα είχε 100 δραχμές και microία δραχμή ισοδυναμούσε microε 6 οβολούς Συνεπώς ο Μαντίθεος ως μεγαλύτερος αδερφός προίκισε τις αδερφές του δίνοντας 6000 δραχμές

Σηmicro Τότε microε microία δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και microε πέντε δραχμές ένα βόδι (βλ Πλουτάρχου Σόλων 21 εκδ Πάπυρος σελ 452)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 9-19 αποτελούν το δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης Ειδικότερα η παράγρ 9 είναι μεταβατική γιατί κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (sectsect 4-8) και παράλληλα εισάγει το νέο θέμα της δοκιμασίας κατέχοντας τη θέση δεύτερου προοιμίου - πρόθεσης αφού ο Μαντίθεος δηλώνει ότι θα απολογηθεί laquoπερί παντός του βίουraquo Έτσι στην παράγρ10 αναφέρεται πρώτα-πρώτα στην ιδιωτική του ζωή

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος αφού κατά την κρίση του ανασκεύασε το κατηγορητήριο θέλει να δώσει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του σύμφωνα microε τις ανάγκες της δοκιμασίας Γιατί έτσι οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος

α Κρίνει ότι όσα ανέφερε ήδη επαρκούν για την ανασκευή του κατηγορητηρίου (sect 9 λογικό) όμως θα μιλήσει και για την ιδιωτική - δημόσια ζωή του γιατί αυτό απαιτεί η δοκιμασία (sect 9 πραγματικό)

β Υποστηρίζει ότι στην ιδιωτική του ζωή υπήρξε απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του γιατί

middot παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας στην καθεμιά επαρκή προίκα (sect 10 πραγματικό)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

middot στον αδερφό του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο της πατρικής κληρονομιάς απ ότι κράτησε αυτός (sect 10 πραγματικό)

middot ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμιά αφορμή να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά του (sect 10 λογικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το α επιχείρημα δείχνει βέβαια την αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου και επηρεάζει θετικά τους βουλευτές όμως κάποιος κακόπιστος θα ήταν ίσως επιφυλακτικός για την πειστικότητα και επάρκεια της επιχειρηματολογίας του απολογουμένου προς άρση της κατηγορίας

Το β επιχείρημα που αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του απολογουμένου είναι ασφαλώς πιο πειστικό γιατί βέβαια μπορεί να αποδειχτεί η συμπεριφορά του απέναντι στους οικείους του Όμως η πολύ σύντομη αναφορά του στον πατέρα του και ιδίως η προβολή των αρμονικών σχέσεών του προς όλους τους συμπολίτες του ως τώρα microάλλον δημιουργούν κάποιες αμφιβολίες εξαιτίας της υπερβολής τους Απόδειξη άλλωστε της αμφισβήτησης αυτής αποτελεί και η εις βάρος του συγκεκριμένη κατηγορία και η απολογία του

Ωστόσο ο ρέων συνεχής ρυθμός της απολογίας του Μαντίθεου και το γεγονός ότι απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους χωρίς ειδικές νομικές γνώσεις δεν αφήνουν στους βουλευτές περιθώρια για αμφισβήτηση των λεγομένων

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αφορά κυρίως τον κατηγορούμενο

Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος φαίνεται ότι έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη φύση της δοκιμασίας Παρουσιάζεται ως πολίτης που σέβεται τους βουλευτές (δέοmicroαι ὑmicroῶν) και δε θέλει να τους κουράσει microε την πολυλογία του που συμπάσχει microε τα δεινά της πόλης του εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου Εμφανίζεται στοργικός και προστατευτικός απέναντι στις δύο αδερφές του υπεύθυνος και έντιμος δίκαιος και αφιλοκερδής στη διανομή της πατρικής περιουσίας microε τον αδερφό του φιλήσυχος κόσμιος και microε κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του microε τους συμπολίτες του Είναι λοιπόν ανώτερος άνθρωπος και πολίτης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τη συmicroπάθεια την εκτίmicroηση και την εύνοιά τους καθώς δείχνει το σεβασμό του σrsquo αυτούς και παρουσιάζει άψογη τη συμπεριφορά του στους οικείους και τους συμπολίτες του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΠΙΣΤΙΣ sectsect 9 -13

sect11Και τις ιδιωτικές μου λοιπόν υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει Σχετικά όμως με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα Και όμως είναι φανερό ότι αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα) δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη

sect12

Και ακόμα κύριοι βουλευτές κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα Και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς αγώνες Σχετικά λοιπόν με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους εχθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη

Πραγματολογικά στοιχεία1 περί τῶν κοινῶν Τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικέςκοινωνικές θέσεις τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και φυσικά την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή στις εκστρατείες και στις φρουρές για τη φύλαξη των οχυρών θέσεων τη συνέπειά του στις φορολογικές του υποχρεώσεις

2 τῶν νεωτέρων ὃσοι περί κύβους ἤ πότους τάς διατριβάς ποιούmicroενοι Πολλοί νεαροί Αθηναίοι εύποροι ιδίως που δε διακρίνονταν για το ήθος τους περνούσαν την ώρα τους στα κυβευτήρια παίζοντας ζάρια ή στα καπηλειάταβέρνες Τα μέρη αυτά θεωρούνταν χώροι διαφθοράς γιατί σrsquo αυτά σύχναζαν και κοινές γυναίκες Άλλοι πάλι έχαναν τον καιρό τους στα κουρεία και υποδηματοποιεία όπου σύχναζαν κυρίως οι αργόσχολοι Οι συνήθειες αυτές ήταν φθαρτικές και δεν τιμούσαν τη νεολαία γιατί δεν αποτελούσαν γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

3 πλείστα τούτους περί ἐmicroοῦ λογοποιοῦντας και ψευδοmicroένους Στα καταγώγια και στα κακόφημα μέρη οι αργόσχολοι νέοι κατηγορούσαν ψευδώς τους έντιμους πολίτες διέδιδαν συκοφαντίες και τους μείωναν ηθικά

4 δίκην (βλ σχολ βιβλ σελ 98)

5 γραφήν Ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης Ονομαζόταν έτσι η δίκη γιατί η μήνυση κανονικά υποβαλλόταν εγγράφως Το αδίκημα έθιγε το σύνολο της κοινωνίας όπως ήταν η κατάχρηση δημόσιου χρήματος Εισηγητής της laquoγραφήςraquo φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του

6 εἰσαγγελίαν Ήταν μήνυση για δημόσια επίσης αδικήματα αλλά σοβαρότατα γιατί αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια του κράτους Τέτοια ήταν τα εξής

middot η λιποταξία και η προδοσία

middot η συνωμοσία και η απόπειρα για κατάλυση της δημοκρατίας

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

middot η εισήγηση επιζήμιου για την πόλη ψηφίσματος

middot η παράβαση των νόμων που προστάτευαν το σιτεμπόριο και τα λιμάνια

middot η προσβολή άρχοντα της πολιτείας

middot η εξαπάτηση του λαού με δημαγωγικέςψευδείς υποσχέσεις

Ο μηνυτής κατέθετε την καταγγελία του στη Βουλή των πεντακοσίων που μπορούσε να επιβάλει στον κατηγορούμενο πρόστιμο 500 δραχμών (= 5 μνες) αν αποδεικνυόταν ότι το αδίκημά του δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρό Αν όμως ήταν βαρύτατο την υπόθεση την παρέπεμπε η βουλή στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία που ήταν ανώτατα πολιτικά δικαστήρια Τον 4ο αι πΧ η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας Για να μη γίνεται κατάχρηση της εισαγγελίας θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε (Βλ σχολ βιβλ σελ 99)

7 καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας Οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (βλ Ξενοφ Απομνημ Γ 5 16 πλείστας δίκας ἀλλήλοις δικάζονται) Γι αυτό και επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στο δικαστήριο ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 11-12 είναι τμήμα της διήγησης - απόδειξης και αφορούν τη συμπεριφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του τις καθημερινές διαπροσωπικές κοινωνικές του σχέσεις

Ο σκοπός του ρήτορα Ο απολογούμενος αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του microε τους οικείους του (sect 10) παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δηmicroόσιο βίο Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκείνο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή του

α Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν στα κυβευτήρια στα καπηλειά κατ σε άλλα κακόφημα κέντρα τον εχθρεύονται και τον κακολογούν microε ασύστολα ψεύδη επειδή είναι ανώτερός τους και καθόλου όμοιός τους (sect 11 λογικό εἰκός και ηθικό-ψυχολογικό)

β Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός -όπως άλλοι-

middot έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση

middot έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία που έβλαψε την κοινότητα

middot έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα κατά της πολιτείας (το β επιχείρημα της παραγρ 12 είναι πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Το α΄ επιχείρημα ο Μαντίθεος αρχικά το στηρίζει σε δεδομένα στοιχεία της εποχής του δηλ στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι πΧ Επειδή έμμεσα εντάσσει σ αυτούς και τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

κατηγόρους του μειώνει το ήθος τους και κλονίζει την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους ενώ προβάλλει τις δικές του ηθικές αντιστάσεις Έτσι το λογικό αυτό επιχείρημα στη συνέχεια γίνεται ηθικό-ψυχολογικό ικανό ωστόσο να επηρεάσει θετικά για το πρόσωπό του τις διαθέσεις των βουλευτών Και αυτό γιατί το ήθος ήταν αναγκαίο στην άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος Γι αυτό ο απολογούμενος είναι microάλλον πειστικός

Το β΄ επιχείρημα ως πραγματικό - ηθικό είναι πιο ισχυρό από το πρώτο Γιατί ο ρήτορας διατυπώνει microια πρόκληση (βλ οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐmicroοῦ δύναιτο ) που δεν μπορεί να είναι microόνο ισχυρισμός άσχετος microε την αλήθεια Ο Μαντίθεος απευθύνεται σε συμπολίτες του που γνώριζαν το ποιόν του και δεν ήταν ποτέ δυνατό να επικαλεστεί ψεύδη ως πραγματικά γεγονότα Γι αυτό και ο λόγος του είναι πειστικός και αποτελεσματικός

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αφορούν τον ομιλητή και έμμεσα τους κατηγόρους του

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος κόσμιος και εγκρατής microε υγιείς αρχές και ηθικές αντιστάσεις απέναντι στην ασωτία Ως θύμα της κακοήθειας των αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα κέντρα και δεν ανέχονταν τον ανεπίληπτο χαρακτήρα του Είναι πολίτης φιλήσυχος και φιλόνομος σωστός στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόλου φιλόνικος και φιλόδικος Προβάλλεται λοιπόν ως υπόδειγμα άψογης κοινωνικής συμπεριφοράς και ως αξιομίμητη εξαίρεση ανάμεσα σε πολλούς

β Τo ήθος των κατηγόρων Έμμεσα οι κατήγοροι εντάσσονται από τον Μαντίθεο σ εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και κακόβουλοι ανυπόληπτοι και ανήθικοι μυθοπλάστες και ψευδολόγοι κατώτερης ηθικής στάθμης και συκοφάντες για τους τίμιους πολίτες που δεν έχουν τις κακίες τους

Έτσι ο Μαντίθεος προδιαθέτει τους βουλευτές ευμενώς για το πρόσωπό του και δυσμενώς προς τους κατηγόρους του

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος καθώς προβάλλει το δικό του ήθος και μειώνει τους κατηγόρους του επιδιώκει τα εξής

α Να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών αφού είναι ακέραιος χαρακτήρας και έχει κοινωνική και πολιτική συνείδηση

β Να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του συναισθήματα (οργή αγανάκτηση δυσφορία ) αφού είναι κατώτερου ηθικού επιπέδου γεγονός που θα πείσει τους βουλευτές να θεωρήσουν το κατηγορητήριο αναξιόπιστο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

sect13Καταρχάς βέβαια όταν συμμαχία συνάψατε με τους Βοιωτούς και στην Αλίαρτο έπρεπε να τους βοηθάτε αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο για να υπηρετώ ως ιππέας επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στο ιππικό ενώ αντίθετα πίστευαν (ότι έπρεπε να υπάρχει) κίνδυνος στο πεζικό αν και άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου εγώ αφού πήγα είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο των ιππέων επειδή πίστευα ότι είναι αισχρό -όταν ο λαός πρόκειται να διακινδυνεύει εγώ αφού εξασφαλίσω ασφάλεια για τον εαυτό μου - να συμμετέχω στην εκστρατεία Κάνε μου τη χάρη Ορθόβουλε και ανέβα στο βήμα

Πραγματολογικά στοιχεία1 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς Μετά το 404 πΧ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους Έτσι λοιπόν εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μικρά Ασία και συνομολόγησαν το 395 πΧ συμμαχία Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα Σrsquo αυτήν τη συμμαχία αναφέρεται ο Μαντίθεος Το σχετικό μάλιστα ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (βλ Ξεν Ελλην Γ 5 16-17)

2 εἰς Ἁλίαρτον Η μάχη έγινε τον lούλιο του 395 πΧ (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

3 ὑπὸ Ὀρθοβούλου (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

4 τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν hellip ἡγουμένους (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

5 ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον (βλ σχολ βιβλ σελ 99)

6 Καί μοι ἀνάβηθι Ὀρθόβουλε Αυτός ήταν ο φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος και κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων Η μαρτυρία του Ορθόβουλου ανήκει στις άτεχνες πίστεις ενώ η αξιοποίηση του ιστορικού παραδείγματος (μάχη της Αλιάρτου 395 πΧ) εντάσσεται στις έντεχνες πίστεις (βλ σχολ βιβλ σελ19-20)

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Και αυτή η διδακτική ενότητα είναι τμήμα της διήγησης ndash πίστης Εντάσσεται στο δημόσιο βίο του Μαντίθεου και ειδικότερα αφορά τη συμπεριφορά του λίγο πριν από τη μάχη της Αλιάρτου

Ο σκοπός του ρήτοραΟ Μαντίθεος επιδιώκει να αποδείξει στους βουλευτές ότι και το πατριωτικό του ήθος είναι ανεπίληπτο σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που και στον τομέα αυτό υστέρησαν

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος συνεχίζοντας την αναφορά του στη δημόσια συμπεριφορά υποστηρίζει ότι στις εκστρατείες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα όπως και στη μάχη της Αλιάρτου

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

middot Τότε ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό ζήτησε τη μετάταξή του από το φύλαρχο Ορθόβουλο για να πολεμήσει ως οπλίτης αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό πραγματικό-ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Το λογικό αυτό επιχείρημα του Μαντίθεου (εκπλήρωση του πατριωτικού χρέους) καθώς στη συνέχεια τεκμηριώνεται microε το ιστορικό παράδειγμα της μάχης στην Αλίαρτο microε αξιολογικές γνώμες κρίσεις και κυρίως microε τη μαρτυρία του φύλαρχου γίνεται πραγματικό και πειστικό Ο αιτιολογικός μάλιστα λόγος και η αντίθεση κινήτρων και ενεργειών των προσώπων το καθιστά και ηθικό

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη στην παράγρ 13 αναφέρονται στον Μαντίθεο και στους συμπολεμιστές του

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται να διαφωνεί microε την καθιερωμένη αντίληψη της εποχής του ότι οι ιππείς πρέπει να κινδυνεύουν λιγότερο από τους πεζούς είναι ριψοκίνδυνος και φιλόπατρις microε ήθος ηρωικό και διάθεση αυτοθυσίας Εμφανίζεται φιλόνομος και νομοταγής αφού υπέστη τη νόμιμη δοκιμασία ως ιππέας και σέβεται τη στρατιωτική ιεραρχία Έχει επίγνωση του ηθικού του χρέους μπροστά στις κρίσιμες ώρες που αντιμετώπιζε η πόλη του και διακρίνεται από φιλότιμο και ευαισθησίες ανθρωπισμό και υψηλή πολιτική συνείδηση

β Το ήθος των συμπολεμιστών του Οι περισσότεροι διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και από διάθεση αυτοθυσίας Ωστόσο δε λείπουν και οι λιγόψυχοι που από φόβο παραβλέπουν το νόμο και επιζητούν τη σχετικά ακίνδυνη συμμετοχή τους στο πεδίο της μάχης

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προβάλλοντας τον πατριωτισμό τη φιλονομία και την αυταπάρνησή του για χάρη της πολιτείας προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά πάλι για το πρόσωπό του συναισθήματα Και αυτό γιατί ξέρει ότι έτσι θα κερδίσει την αναγνώριση και το θαυμασμό τους την εκτίμηση και την εύνοιά τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sect 9 - 13

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια είναι η θέση των sectsect 9 -13 στη δομή του ρητορικού λόγου

2 δοκιμασία Γιατί ο θεσμός αυτός είναι συνυφασμένος με τη δημοκρατία

3 Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημόσια ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό

4 Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής επιδιώκει ο Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές

5 Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο Μαντίθεος στην sect13 και τι επιθυμεί να αποδείξει

6 Από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά με την οποία τα παραθέτει

7 Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά νεαρών Αθηναίων μπορούμε να συναγάγουμε από το συγκεκριμένο κείμενο

8 δίκη γραφή εισαγγελία Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην Αρχαία Αθήνα

9 μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα Τι επιθυμεί να τονίσει ο ρήτορας

10 Με δεδομένη τη συνάφεια ήθους και πάθους α) να αναζητήσετε στο κείμενο με ποιο τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προκαλέσει το πάθος των βουλευτών β) να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις

βιόω -ῶ

φημί

ὁ αἰσχρός

ὁ νεώτερος

ὁμολογῶ

2 Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις

δοκιμασίαακρόασητεκμήριοπολέμιοςκαθεστώς

3 Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω

δόγμα άβατος

όψη δέηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

γηγενής τύχη

ευεξία

4 Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β με τις οποίες έχει κοινό θέμα (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β

Α Β

α) εισηγητής

β) αυτόπτης

1 φημί γ) γενεά

δ) προφήτης

2 ἡγοῦμαι ε) προγενέστερος

στ) κατάφαση

3 ὁρῶ ζ) όραση

η) όραμα

4 γίγνομαι θ) ηγούμενος

ι) ιστορία

5 οἶδα ια) ηγεμόνας

ιβ) κάτοπτρο

ιγ) είδηση

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 14 -17

sect14Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε)

sect15Μετά από όλα αυτά λοιπόν κύριοι βουλευτές όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία

sect16Λίγες μέρες μετά από αυτά ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας) εγώ αφού παρουσιάστηκα πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση

sect17Επομένως αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη Γιατί δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων) αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου Και αυτά τα έκανα όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο αν κάποτε εμπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα Και παρακαλώ ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι αυτά

Πραγματολογικά στοιχείαπαράγρ 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρόταση που έκανε στους εύπορους συνδημότες του λίγο προτού εκστρατεύσουν στην Αλίαρτο κατά των Λακεδαιμονίων (Απρίλιος 395 πΧ) Τότε επειδή κάποιοι συστρατιώτες του δεν είχαν τα μέσα ώστε να εξοπλιστούν για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ενώ ήταν χρηστοί και πρόθυμοι αυτός πήρε την πρωτοβουλία και εισηγήθηκε να τους ενισχύσουν οι πλούσιοι Και δεν έμεινε microόνο στα λόγια αντίθετα συνεπής σ αυτά πρώτος βοήθησε δύο συμπολίτες του προσφέροντας τριάντα δραχμές στον καθένα αν και δεν ήταν εύπορος Και το έκανε αυτό για να δώσει το καλό παράδειγμα για

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

μίμηση Οι ευεργετημένοι θα επιβεβαιώσουν microε τη μαρτυρία τους την πράξη του εκείνη

middot Έτσι ο Μαντίθεος προβάλλει την ευαισθησία και τη φιλοτιmicroία του απέναντι στη στέρηση των συνδημοτών του τη φιλανθρωπία και τον πατριωτισμό του την πολιτική του συνείδηση και το άψογο δημοκρατικό του ήθος αρετές που κοσμούν τη δημοκρατία της προσδίδουν ποιότητα και τη στηρίζουν

παράγρ 15 Στη συνέχεια αναφέρεται στη στάση που τήρησε όταν οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν στην Κόρινθο (άνοιξη 394 πΧ) εναντίον του λακωνικού συνασπισμού Στη μάχη που δόθηκε κοντά στη Νεμέα - Σικυώνα ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος και άλλοι φρόντιζαν να τον αποφύγουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πανίσχυροι και αήττητοι και ήθελαν να εκδικηθούν το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο Αυτός όμως αγωνίστηκε ως οπλίτης πάλι (βλ και sect 13) στην πρώτη γραμμή και διακρίθηκε Τότε οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους έπαθαν πανωλεθρία αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους (βλ σχολ βιβλ σελ 103) Γιrsquo αυτό υποχώρησαν συμπτυσσόμενοι προς την Κόρινθο (βλ Ξεν Ελλην Δ 2 9-23) Όμως ο ίδιος αντιστάθηκε όσο μπορούσε και αποχώρησε ύστερα από το γνωστό Θρασύβουλο (αυτός ανέτρεψε τους Τριάκοντα και αποκατέστησε τη δημοκρατία το 403 πΧ) που κατηγόρησε τους συμπολίτες του ως δειλούς για την ήττα τους (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

(Σημείωση Ο Θρασύβουλος δεν επέλεξε καλά ως αρχηγός των Αθηναίων το πεδίο της μάχης Γι αυτό δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου το ιππικό στο οποίο υπερείχαν οι σύμμαχοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν κάτω από αντίξοες συνθήκες Μεταθέτει λοιπόν ο Θρασύβουλος τις προσωπικές του ευθύνες σε άλλους Η συντριβή των Αθηναίων μείωσε ασφαλώς το κύρος του)

middot Έτσι ο Μαντίθεος και σ αυτή την αιματηρή για τους Αθηναίους μάχη απέδειξε πόσο γενναίος και ριψοκίνδυνος ήταν για χάρη της πατρίδας του αφού η αριστεία του (= ανδραγαθία) ξεπέρασε και αυτήν ακόμα του Θρασύβουλου και μάλιστα εναντίον των Λακεδαιμονίων

παράγρ 16 Ωστόσο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους παρά τη συντριβή τους κατείχαν την Κόρινθο και κατέλαβαν οχυρές θέσεις κοντά στον Ισθμό Έτσι δεν επέτρεψαν στους νικητές Λακεδαιμόνιους να περάσουν και να ενωθούν microε τον Αγησίλαο που microε 20000 άντρες γυρίζοντας από τη Μ Ασία είχε εισβάλει στη Βοιωτία (Αύγουστος 394 πΧ)

Και επειδή οι σύμμαχοι των Αθηναίων Βοιωτοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Αγησίλαο οι στρατηγοί των Αθηναίων που φύλαγαν τον Ισθμό αποφάσισαν να αποσπάσουν κάποιους άντρες τους και να τους στείλουν για βοήθεια των Βοιωτών Όμως όλοι φοβούνταν Και ο ρήτορας τους δικαιολογεί Ήταν laquoφοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και ως εκ θαύματος σώθηκε να ριχθεί microε πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα microε αντίπαλο μάλιστα τον Αγησίλαοraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 104)

middot Όμως και τότε ο Μαντίθεος ανέλαβε πρωτοβουλία (βλ και παράγρ 13 και 14) Παρουσιάστηκε στον ταξίαρχο της φυλής του και τον προέτρεψε να στείλει το δικό του τάγμα σ αυτή την τόσο επικίνδυνη αποστολή και μάλιστα χωρίς κλήρωση Και αυτή η πρότασή του δείχνει πάλι το ηρωικό του ήθος και τη διάθεση για αυτοθυσία τον υψηλό βαθμό της φιλοπατρίας του και τη δημοκρατική του συνείδηση

(Σημείωση Η πρόταση του Μαντίθεου δεν ικανοποιήθηκε γιατί ο Αγησίλαος είχε νικήσει ήδη τους συμμάχους των Αθηναίων στην Κορώνεια (η μάχη έγινε μεταξύ της Λιβαδειάς και της Αλιάρτου)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

παράγρ 17 Έτσι ο Μαντίθεος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαιούται να γίνει βουλευτής γιατί δεν είναι σαν τους άλλους που διεκδικούν δηmicroόσιο αξίωmicroα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς κινδύνους Αυτοί δικαιολογημένα προκαλούν την οργή των βουλευτών και laquoαποδοκιμάζονταιraquo αφού η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας η λιποταξία και η δειλία ήταν βαρύτατα αδικήματα κατά της πατρίδας (βλ σχολ βιβλ σελ 104-105) Ο ίδιος όμως νιώθει περηφάνια που και τις διαταγές microε προθυμία εκτελούσε και το ψυχικό σθένος είχε να ριψοκινδυνεύει

Και υποστηρίζει ότι η περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους δεν οφειλόταν στην άγνοιά τους αυτός είχε πλήρη συνείδηση του πόσο αξιόμαχοι και φοβεροί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι στις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά τους αντιμετώπιζε σθεναρά γιατί προσδοκούσε για αναγνώριση του ηρωισμού του την ηθική του δικαίωση και την καταξίωσή του από τους δικαστές αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη (βλ και Λυσία Δήmicroου καταλύσεως παράγρ 13)

middot Έτσι η αριστεία του Μαντίθεου είναι συνειδητή και αποκτά ηθική αξία και ποιότητα αφού για χάρη της πατρίδας του είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δομή του λόγου Οι παράγρ 14-17 αποτελούν το δεύτερο τμήμα της διήγησης - πίστης (οι παράγρ 4-13 είναι το πρώτο της τμήμα) Αναφέρονται στη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και στον επιδιωκόμενο από αυτόν σκοπό της

O σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος (βλ και sectsect 12-13) επιδιώκει να παρουσιάσει τη στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του τον κοινωνικό του ανθρωπισμό και τη γενναιοδωρία του την κοινωνική και πολιτική του συνείδηση τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα του πολεμικές αναμετρήσεις Έτσι επιδιώκει να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των κριτών του ώστε να εγκρίνουν την επιλογή του ως βουλευτή

Επιχειρήματα Ο Μαντίθεος για να αποδείξει στους βουλευτές πόσο πρόθυμα εκπλήρωνε το καθήκον του προς την πατρίδα (βλ sect 12) χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

παράγρ 14 Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις Πρώτος μάλιστα αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του δίνοντας έτσι το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους (πραγματικό-ηθικό)

παράγρ 15 Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον αναμφισβήτητα μεγάλο κίνδυνο αυτός πολέμησε microε αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό)

παράγρ 16 Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του πανίσχυρου Αγησίλαου ενώ όλοι φοβούνταν αυτός πρότεινε στο φύλαρχοταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό-ψυχολογικό)

παράγρ 17 Δε μοιάζει microε όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα αλλά αποφεύγουν τους πολεμικούς

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

κινδύνους γιατί αυτός και πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και τόλμη έδειχνε στις επιχειρήσεις Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμόνιους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους αλλά για να βρίσκει την καταξίωσή του και να κριθεί δίκαια από τους συμπολίτες του αν άδικα εμπλακεί σε δίκη (πραγματικό-ηθικό)

Οι μαρτυρικές καταθέσεις θα επιβεβαιώσουν τις αλήθειες αυτές

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι κυρίως πραγματικά και γι αυτό πειστικά γιατί αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα που ήταν πολύ πρόσφατα και τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα πολλοί συμπολίτες του άρα και αρκετοί βουλευτές κριτές του

Επιπλέον

middot ο αιτιολογικός λόγος

middot οι συνεχείς αντιθέσεις κινήτρων ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών

middot οι συνεκτικοί άξονες του χρόνου και του τόπου

middot το έντονα δραματικό στοιχείο στην αφήγηση των γεγονότων

middot η άριστη ηθοποιία και παθοποιία

middot οι μαρτυρικές καταθέσεις

---- Όλα αυτά καθιστούν την επιχειρηματολογία του ομιλητή ιδιαίτερα πειστική και το λόγο του αποτελεσματικό

Είναι τόσο παραστατική η αφήγηση των γεγονότων η παρουσίαση των προσώπων και η προβολή των συναισθημάτων και των πράξεων ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης είναι σαν να βλέπει laquoεπί σκηνήςraquo τα εξελισσόμενα Η αφηγημένη δράση είναι τόσο ζωντανή ώστε δικαιολογημένα θεωρείται ότι ο Λυσίας κοντά στις άλλες αρετές του λόγου του διακρίνεται και από laquoένα καταπληκτικό αφηγηματικό τάλαντοraquo (βλ Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σελ 821)

Ωστόσο (βλ sect 17 καί ταῦτrsquo ἐποίουν τυγχάνοιmicroι) η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται ότι είχε και κάποια ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα που μειώνουν την ηθική ποιότητά της γιατί αυτός όπως φαίνεται δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του Τα κίνητρά του ήταν microάλλον προσωπικά (βλ το σκοπό των ενεργειών του) laquoκαι ο Μαντίθεος τώρα θέλει να εξαγοράσει τις στρατιωτικές του δάφνες microε τη δικαίωσή του και την επιλογή του σε θέση βουλευτή Όμως όποιο κι αν είναι το κίνητρο του ρήτορα στην πράξη η συμπεριφορά του υπήρξε επωφελής για την πατρίδα του και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί σε καμιά περίπτωση από τους δικαστέςraquo (βλ το άρθρο του Α Δουλαβέρα περ Ν Παιδεία τεύχ 93 σελ 64)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία στις παραγρ 14-17 αναφέρεται κυρίως στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του (επίσης σε μερικούς συμπολίτες του και στον Θρασύβουλο)

α Το ήθος του ομιλητή Ο Μαντίθεος παρουσιάζεται να είναι κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης συνεπής στα λόγια του φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του πρόθυμος να αποτελέσει παράδειγμα για μίμηση Κυρίως εμφανίζεται υπάκουος στους ανωτέρους του

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

αληθινός πατριώτης και συνειδητά ανδρείος πολεμιστής Είχε επίγνωση των κινδύνων καθώς πολεμούσε τους πανίσχυρους Λακεδαιμόνιους αλλά έδειχνε αυταπάρνηση για να βρει το δίκιο του αν ποτέ κατηγορηθεί από συκοφάντες

β Το ήθος των κατηγόρων του Έμμεσα παρουσιάζονται πάλι να είναι φιλόδικοι και φθονεροί άδικοι κατήγοροι και συκοφάντες αφού θέλουν να κηλιδώσουν υπολήψεις και να αποκλείσουν από τη δημόσια ζωή δημοκρατικούς και άξιους πολίτες (βλ εἰ ποτέ ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίmicroην) όπως είναι ο Μαντίθεος

γ Το ήθος μερικών συμπολιτών του

Φαίνεται ότι οι Αθηναίοι αν και έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα χωρίζονταν σε άνισες οικονομικές τάξεις ότι υπήρχαν ενάρετοι και πρόθυμοι δημοκράτες αλλά φτωχοί που δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και γι αυτό τους ενίσχυαν οι εύποροι πολίτες ότι ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι που ωστόσο δικαιολογούνται όταν ο αντίπαλος ήταν ισχυρός και ανίκητος

δ Το ήθος του Θρασύβουλου Εμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής και φιλόπατρις αλλά και εξοργισμένος microε την ήττα των Αθηναίων Αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του αφού τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη του τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες πολέμησαν Ο Μα-ντίθεος είναι επιεικής απέναντί τους και τους δικαιολογεί microε ένα ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα ενώ απορρίπτει τη μομφή από τον Θρασύβουλο και γι αυτό τον θεωρεί υβριστή

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος επιδιώκει και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συμπαθητικά για το πρόσωπό του συναισθήματα και αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του Έτσι υπενθυμίζοντας

middot τη γενναιοδωρία του προς τους φτωχούς συνδημότες του

middot την ευπείθειά του στους ανωτέρους του

middot το ηρωικό του ήθος σε κρίσιμες ώρες για την πατρίδα του και δείχνοντας επιείκεια για τους ηττημένους συμπολίτες του και

bull αυστηρότητα για τον Θρασύβουλο

-----κερδίζει τη συμπάθεια των βουλευτών την εκτίμηση και το θαυμασμό τους

Τα συναισθήματα μάλιστα αυτά δυναμώνουν καθώς έμμεσα προβάλλει την ποταπότητα και ευτέλεια των κατηγόρων του

Ιδεολογικά στοιχεία 1Οι εύποροι οφείλουν να ενισχύουν οικονομικά τους φτωχούς στην εκπλήρωση (τουλάχιστο) των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (sect 14)

2Η καλή χειρονομία παραδειγματίζει (sect 14)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

3 Οι πολεμικοί κίνδυνοι αναδεικνύουν τους γενναίους αλλά αποκαλύπτουν και τους λιγόψυχους που θέτουν την επιβίωσή τους πάνω από το συμφέρον της πατρίδας τους (sectsect 15-16)

4 Η ήττα φέρνει γκρίνια (sect 16)

5 Η στρατιωτική ιεραρχία είναι σεβαστή (ιδίως) στις πολεμικές επιχειρήσεις (sect 16)

6 Όποιος αποφεύγει τους κινδύνους της μάχης δε δικαιούται να επιζητεί δημόσια αξιώματα (sect 17)

7 Ο ήρωας στον πόλεμο κερδίζει την ηθική δικαίωση και καταξίωσή του (sect 17)

Περίληψη sect 14 Ο Μαντίθεος υπενθυμίζει στους βουλευτές την πρότασή του προς τους εύπορους πολίτες πριν από τη μάχη στην Αλίαρτο να βοηθήσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατιώτες Αυτός πρώτος δίνει το καλό παράδειγμα

sect 15 Προβάλλει επίσης τη γενναιότητα που έδειξε στη μάχη της Κορίνθου ενώ άλλοι απέφευγαν τον κίνδυνο Τότε αυτός μαχητής της πρώτης γραμμής όταν οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία αναδείχτηκε πιο τολμηρός από τον Θρασύβουλο

sect 16 Υποστηρίζει ακόμα ότι μετά τη συντριβή τους όταν ο Αγησίλαος βρισκόταν ήδη στη Βοιωτία αυτός πρότεινε στον ταξίαρχό του επειδή όλοι φοβούνταν να στείλει εκεί το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση για ενίσχυση των συμμάχων τους

sect 17 Δικαιούται συνεπώς να ασχοληθεί microε τα κοινά γιατί και τις διαταγές πρόθυμα εκτελούσε και αυταπάρνηση έδειχνε Και ήταν ανδρείος όχι από άγνοια των κινδύνων εναντίον των Λακεδαιμονίων μάλιστα αλλά για να βρει το δίκαιο αν ποτέ εμπλακεί σε άδικη δίκη

Οι μάρτυρες θα επιβεβαιώσουν τη συμπεριφορά του αυτή

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣsect 14 -17

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Ποια ήταν η πρόταση του Μαντίθεου για τους στρατευμένους άπορους συνδημότες του

2 Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο άπορους συνδημότες τους

3 Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη

4 εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της

5 Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων

6 Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου

7 εἴ τινες ἡμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τῆς πόλεως ἀξιοῦσιν πράττειν ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν Ποιες συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των πολεμικών κινδύνων

8 προσελθών ἐγώ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η παράκλησή του να αποσταλεί η φυλή του ακληρωτί σε επικίνδυνες επιχειρήσεις

9 Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του δικαστηρίου

10 Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο

11 Γιατί οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά την ήττα τους στη Νεμέα κατέλαβαν οχυρά στην περιοχή του Ισθμού

12 Γιατί ο Μαντίθεος αποκαλεί τον Θρασύβουλο σεμνόν

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β

Α Β

μάχομαι

ὀνειδίζω

φοβοῦμαι

νέμω

πρέπει προσήκει χρή

ἱκετεύωκελέυω

ἐπικουρῶ

παρέχω προσφέρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

σκοπῶ

δεῖ

δέομαι

βοηθῶ

δίδωμι

δύναμαι

ἡγοῦμαι

οἷός τ εἰμί +απαρέμφατο

ὁδηγῶ ἄρχω κρατῶ δοκῶ κρίνω

βουλεύομαι λογίζομαι φρονῶ

διαμερίζω βόσκω ἀπολαύω καρποῦμαι

δέδοικα ὀκνῶ

ἐπιτιμῶ ψέγω αἰτιῶμαι

ἀγωνίζομαι πολεμῶ

2 Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα αντίθετα των λέξεων

πολίτης ne

ἐπιτήδεια ne

σεμνός ne

δειλία ne

βουλή ne

βελτίων ne

ὁδός ne

3 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα της αρχαίας ελληνικής από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β Α Β

ιστορία βλήμα

είδηση βέλος

σταθμός βελόνη

στάδιο σχολή

στήλη σχήμα

λήψη σχολείο

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

λαβή ηγεμονία

βουλευτής εισηγητής

βούλευμα αδιήγητος

βουλευτήριο κτήμα

βαθμός επίκτητος

βάθρο κτήση

βωμός τάγμα

βήμα ταγός

τάξη

τακτός

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΔΙΗΓΗΣΙΣ - ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ sectsect 18 -19

sect 18Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους Πρέπει λοιπόν να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι αν κάποιος είναι μακρυμάλλης να τον μισείτε γι αυτό το λόγο Γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης όμως από εκείνους τους πολίτες που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς όλοι σας γενικά ωφελείστε

sect 19Επομένως δεν αξίζει κύριοι βουλευτές ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του) Γιατί πολλοί ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά έχουν κάνει σε σας πολλά καλά

Πραγματολογικά στοιχείαmiddot τῶν ἄλλων στρατειῶν Πρόκειται για άλλες εκστρατείες των Αθηναίων κυρίως στην

Πελοπόννησο που έγιναν έπειτα από εκείνη στην Αλίαρτο (395 πΧ) και στην Κόρινθο (394 πX) ως το 392 πΧ ή ως το θάνατο του Θρασύβουλου (389 πΧ - βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 79-80) Ο Ξενοφών αναφέρεται λεπτομερώς σ αυτές (βλ Ελληνικά Δ 4 1-14) Τα γεγονότα των εκστρατειών αυτών δεν ήταν σημαντικά ούτε και η δράση του Μαντίθεου αξιόλογη

middot τῶν ἄλλων φρουρῶν Πρόκειται για ειδικές ομάδες νέων ηλικίας 18-20 ετών αυτοί έκαναν περιπολίες και φρουρούσαν τα φρούρια της Αττικής και άλλες επίκαιρες οχυρές θέσεις της απ όπου μπορούσαν να εισβάλουν οι εχθροί Με αυτό τον τρόπο αποκτούσαν τις πρώτες πολεμικές τους εμπειρίες προτού να πάρουν μέρος σε εκστρατείες

middot εἴ τις κομᾷ διὰ τοῦτο μισεῖν Ο Μαντίθεος και άλλοι γόνοι εύπορων και αριστοκρατικών οικογενειών ἐλακώνιζον δηλ μιμούνταν συνήθειες των Λακεδαιμονίων είχαν μακριά μαλλιά και ντύνονταν ομοιόμορφα αντίθετα οι δημοκρατικοί νέοι όταν συμπλήρωναν τα 18 χρόνια τους έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και είχαν ποικίλες ενδυμασίες (βλ 1η διδ ενότ πραγματολογικά 2)

middot μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι Για τους Αθηναίους η φλυαρία και η δυνατή φωνή όπως και το γρήγορο βάδισμα ήταν απόδειξη κακής ανατροφής έπαρσης και ακαλαισθησίαςmiddot τα αντίθετα χαρακτηριστικά ήταν αρετές

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξη δοmicroή του λόγου Η αρχή της παραγρ 18 (τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶνhellip ἀναχωρῶν) αναφέρεται πάλι στη στρατιωτική δράση του Μαντίθεου (βλ sectsect 13-17) και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί τον επίλογό της Η συνέχεια του κειμένου (sectsect 18-19) περιέχει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου microε το οποίο ο Μαντίθεος αίρει και την κατηγορία ότι ἐλακώνιζε λόγω της εμφάνισής του

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας τις αναφορές του στη στρατιωτική του δράση επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι ασφαλές κριτήριο της αξιολόγησης του πολίτη για την άσκηση ενός δημόσιου αξιώματος δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του αλλά οι πράξεις του και η προσφορά του στην πατρίδα

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα

α Και μετά τη μάχη της Κορίνθου (394 πΧ) αλλά και νωρίτερα συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες τις περιπολίες και τις φρουρές και μάλιστα πρώτος παρουσιαζόταν για ανάληψη της υπηρεσίας και τελευταίος επέστρεφε (sect 18 πραγματικό-λογικό)

β Ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη δεν πρέπει να είναι το παρουσιαστικό του το laquoφαίνεσθαιraquo αλλά οι πράξεις του το laquoεἶναιraquo γιατί

middot η εμφάνιση δε βλάπτει ούτε τους ιδιώτες ούτε το δηmicroόσιο

middot η έμπρακτη αγωνιστική διάθεση εναντίον των εχθρών ωφελεί όλους (sect 18 λογικό εἰκός -ηθικό)

γ Δεν είναι σωστό οι βουλευτές να αγαπούν ή να μισούν κάποιον από το παρουσιαστικό του αλλά από τα έργα του γιατί

middot άνθρωποι λιγομίλητοι και ευπρεπώς ντυμένοι έχουν προκαλέσει μεγάλα δεινά

middot άλλοι αδιάφοροι γιrsquo αυτά έχουν ευεργετήσει το λαό πολύ (sect 19 λογικό - εἰκός)

Αξιολόγηση των επιχειρηmicroάτων Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται ουσιώδη και πειστικά

Το πρώτο είναι πραγματικό αφού η αλήθεια του περιεχομένου του μπορεί να αποδειχτεί microε καταθέσεις μαρτύρων Άλλωστε ο απολογούμενος θα ήταν ανόητος να προβάλει microε τόσο κατηγορηματικό μάλιστα τρόπο ως άψογη την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων αν η πραγματικότητα τον διέψευδε Η υπερβολή όμως (βλ οὐδεmicroιᾶς πώποτε πάντα τόν χρόνον) όσο και αν απορρέει από το νεανικό του ενθουσιασμό και τη φιλοπατρία του μειώνει το βαθμό της απόλυτης αξιοπιστίας του επιχειρήματος και εγείρει κάποιες αμφιβολίες

Τα άλλα δύο επιχειρήmicroατα (βλ β΄ και γ΄) είναι κυρίως λογικά και ανήκουν στα εἰκότα (= πιθανά αληθοφανή) microε ηθική χροιά Η εμφάνιση εξαρτάται βέβαια από τις προσωπικές επιλογές του ατόμου και τίποτα δεν αποκλείει άνθρωποι ατημέλητοι να αναδειχτούν ευεργέτες της πόλης τους

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

ενώ άλλοι microε κόσμιο παρουσιαστικό αλλά κακοήθεις στην ψυχή τους να γίνουν πρόξενοι συμφορών Γι αυτό microόνο οι πράξεις τους και η αγωνιστική τους διάθεση για την πόλη είναι ασφαλές κριτήριο της αξιοσύνης τους (Βλ σχολ βιβλ σελ 108 άσκ 2)

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Τα ρητορικά ήθη αναφέρονται στον Μαντίθεο αλλά και στους κατηγόρους του και τους βουλευτές

α Το ήθος του Μαντίθεου Ο απολογούμενος παρουσιάζεται πάλι παρορμητικός ενθουσιώδης και περήφανος νέος φιλόπατρις και ευσυνείδητος Με σύνεση απορρίπτει την εμφάνιση ως κριτήριο της αξιοσύνης του πολίτη και υποδεικνύει ότι οι πράξεις είναι το μέτρο αποτίμησης του ήθους

β Το ήθος των κατηγόρων του Διαγράφεται έμμεσα από την κατηγορία τους Εμφανίζονται να μεγαλοποιούν υποκριτικά ένα ασήμαντο εξωτερικό στοιχείο της εμφάνισης του Μαντίθεου και να τον κατηγορούν microε βάση αυτό για φιλολακωνισmicroό ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν Αντίθετα παραβλέπουν σκόπιμα και συνειδητά το ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη που είναι τα έργα του για την πατρίδα Παρουσιάζονται πάλι ως κοινοί συκοφάντες και επιδιώκουν έτσι και τον εαυτό του να μειώσουν και τους βουλευτές να παραπλανήσουν στην κρίση και απόφασή τους

γ Το ήθος των βουλευτών Από το λόγο του Μαντίθεου φαίνονται έμμεσα ότι είναι πολίτες σοβαροί και υπεύθυνοι που εκτιμούν την πολεμική αρετή στο πεδίο της μάχης τα έργα και όχι την εμφάνιση των πολιτών Είναι άνθρωποι που κρίνουν λογικά και ψύχραιμα όχι συναισθηματικά και παρορμητικά

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί και πάλι να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών συναισθήmicroατα

α συμπαθητικά για το πρόσωπό του αφού παρουσιάζεται έμπρακτα τόσο φιλόνομος και φιλόπατρις πολίτης και

β αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του γιατί είναι υποκριτές και κακόβουλοι παρορμώνται από ταπεινά εναντίον του κίνητρα παραβλέπουν την αλήθεια και επιδιώκουν τη δική του πολιτική και ηθική μείωση και την παραπλάνηση των βουλευτών

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΔιήγηση -Απόδειξη sectsect 18 - 19

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πως κρίνετε τη στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου

2 Ποια είναι τα κριτήρια τα οποία σύμφωνα με τον Μαντίθεο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση του πολίτη

3 Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη

4 Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

5 Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Στη στήλη Β να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α

Α Β

διάλογος διάλεξη διάλεκτος

γένος γενεά γένεση γόνος

φίλτρο

έλλειψη λοιπός ελλιπής

όψη οπή είδος ιδέα ύποπτος

πολιτεία πολίτευμα

τελετή

2 ὠφελῶ ὀφείλω Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑΕπίλογος sectsect 20 ndash 21

sect 20Έχω αντιληφθεί όμως τώρα κύριοι βουλευτές ότι μερικοί οργίζονται εναντίον μου γι αυτό διότι δηλαδή αν και νεότερος προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου Εγώ βέβαια αρχικά αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις έπειτα όμως φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη από ότι έπρεπε φιλοδοξία από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί (μας) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης

sect 21και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι είναι αξιόλογοι για κάτιmiddot ώστε ποιος (πολίτης) βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη δε θα σεμνυνόταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη Ακόμη γιατί δυσανασχετούσατε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) Γιατί γιrsquo αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές αλλά εσείς

Πραγματολογικά στοιχεία1 νεώτερος ὢν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ Δικαίωμα αγόρευσης σύμφωνα με τον παλαιό

νόμο του Σόλωνα είχαν πρώτα οι πολίτες άνω των 50 ετών εφόσον δεν ήταν ἄτιμοι (= δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα) Όμως από καιρό το προνόμιο αυτό της ηλικίας είχε καταργηθεί στην πράξη και μπορούσαν να αγορεύσουν όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω οπότε είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (βλ Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία 42 3-4) Από ευγένεια όμως σεμνότητα και σεβασμό οι νέοι απέφευγαν να μιλούν πρώτοι

2 ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐμαυτοῦ πραγμάτων δημηγορῆσαι Ίσως ο Μαντίθεος αγόρευσε για να διασώσει την πατρική του περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης (βλ sect 10 διά τάς συmicroφοράς τάς τοῦ πατρός) Πιθανόν από τη νομοθεσία μετά το 403 πΧ (αποκατάσταση της δημοκρατίας) πλήττονταν κάποια δικαιώματά του επί της ιδιοκτησίας του που διεκδικούσε η πολιτεία Ίσως πάλι (λιγότερο πιθανή εκδοχή) αγόρευσε για να αντιμετωπίσει κάποιες αντιδημοκρατικές ενέργειες της οικογένειάς του

3 τούς τοιούτους μόνους ἀξίους νομίζοντας εἶναι Η αντωνυμία τούς τοιούτους αναφέρεται σε όσους ασχολούνταν με τα κοινά

4 τοῖς τοιούτοις - περὶ αὐτῶν Είναι οι νεαροί (σαν τον Μαντίθεο) που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες ή και που εκλέχτηκαν ως υποψήφιοι άρχοντες και θα υποστούν τη δοκιμασία

5 πράττειν καί λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως Είναι το γνωστό ομηρικό ρητό (Ιλιάδα Ι στ 443) για τον ιδανικό ήρωα μύθων τέ ῥητήρ ἔργων τέ πρηκτήρ (βλ σχολ βιβλ σελ 9) Ο πολίτης έπρεπε να συμμετέχει και να αγορεύει ο ίδιος στην Εκκλησία του δήμου και σε άλλα πολιτικά και

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

δικαστικά συλλογικά όργανα της πολιτείας Κυρίως όμως έπρεπε με πράξεις να δείχνει τα πολιτικά του ενδιαφέροντα για το καλό της πατρίδας του Έτσι η τήρηση των νόμων η συνέπειά του στις στρατιωτικές και φορολογικές του υποχρεώσεις η πολεμική του αρετή στο πεδίο της μάχης η ανάληψη δημόσιου αξιώματος και η υπεύθυνη άσκησή του ήταν τομείςεκφράσεις της έμπρακτης πολιτικής αρετής που τον καταξίωναν ως ενεργό και δραστήριο μέλος της πολιτείας

Η θέση της ενότητας ως προς την τάξηδοmicroή του λόγου Οι παράγρ 20-21 αποτελούν τον επίλογο της απολογίας του Μαντίθεου Σε κάθε επίλογο ο ρήτορας επιδιώκει τα εξής

α Να ανακεφαλαιώσει κάποια γεγονότα στα οποία ήδη αναφέρθηκε για να επιτύχει την ἀνάμνησιν

β Να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία ορισμένων άλλων

γ Να συγκινήσει τους ακροατές (δικαστές-βουλευτές) microε την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή

δ Να καταστήσει τους κριτές ευνοϊκούς για τον εαυτό του και δυσμενείς για τον αντίπαλό του

(Βλ σχολ βιβλ τέλος σελ 20 και αρχή σελ 109)

Η σχέση του Επιλόγου microε τους κανόνες της Ρητορικής Ο συγκεκριμένος επίλογος (sectsect 20-21) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα γνωστά αιτήματα της ρητορικής τέχνης Έτσι ο ρήτορας

α δε συνοψίζει τα σημαντικότερα απrsquo όσα είπε ανασκευάζοντας τις σοβαρές σχετικά εις βάρος του κατηγορίες (βλ sectsect 4-19)

β αποφεύγει να εξάρει ή να μειώσει τη σημασία άλλων

γ δεν παρακαλεί τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του και έμμεσα μόνο προσπαθεί να τους προδιαθέσει ευμενώς απέναντί του

δ ενώ δε βρίσκεται πια στη διήγηση - απόδειξη παρουσιάζει και αντικρούει ακόμα ένα στοιχείο του κατηγορητηρίου

ε τελειώνει απότομα την απολογία του

Έτσι ο Επίλογος αν και έχει εκφραστική δύναμη και πρωτοτυπία σαφή δομή και γλωσσική ποιότητα αποκλίνει αισθητά από τους τυπικούς κανόνες της ρητορικής τέχνης γιατί προφανώς ο Μαντίθεος

middot ήταν βέβαιος ότι ανέτρεψε το κατηγορητήριο και δε χρειαζόταν την ἀνάμνησιν

middot ήταν περήφανος νέος και δεν του ταίριαζε να παρακαλέσει τους βουλευτές

middot θεωρούσε τιμή για τους κατηγόρους κάθε άλλη αναφορά του σrsquo αυτούς

Ο σκοπός του ρήτορα Ο Μαντίθεος θέλει να δικαιολογήσει το σκοπό της πρώτης πολιτικής του αγόρευσης και να προβάλει τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά από τότε ως τη δοκιμασία του Έτσι προδιαθέτει και τους βουλευτές ευμενώς απέναντί του χωρίς ωστόσο να καταφεύγει ρητά σε παρακλήσεις

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

Επιχειρήmicroατα Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι κακώς κάποιοι συμπολίτες του δυσφορούν microε αυτόν επειδή αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου όταν ήταν νέος το έκανε αυτό τότε γιατί

α έπρεπε να υπερασπιστεί προσωπική του υπόθεση (sect 20 λογικό)

β φιλοδόξησε να μιμηθεί τους προγόνους του που διαρκώς ασχολούνταν microε τα κοινά βοηθώντας την πατρίδα τους (sect 20 ψυχολογικό - ηθικό)

γ έβλεπε ότι οι βουλευτές θεωρούσαν αξιόλογους microόνο όσους τὰ τῆς πόλεως ἔπραττον Γι αυτό και ο ίδιος παρακινήθηκε από τη δική τους πολιτική συμπεριφορά να ασχοληθεί microε τα κοινά (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

δ Συμπέρασμα Δεν πρέπει λοιπόν οι βουλευτές να δυσαρεστούνται microε όποιον έχει πολιτικές φιλοδοξίες έστω κι αν είναι νέος γιατί τον τελικό λόγο τον έχουν αυτοί ως κριτές του microε τη δοκιμασία (sect 21 ψυχολογικό - ηθικό)

Αξιολόγηση των επιχειρημάτων Ο Μαντίθεος επιδιώκει να ανασκευάσει το τελευταίο στοιχείο τής εις βάρος του κατηγορίας ότι δηλ κάποτε όταν ήταν νεότερος αγόρευσε στην Εκκλησία του δήμου Για το σκοπό αυτό βέβαια χρησιμοποιεί ανάλογα επιχειρήματα που φαίνονται ότι στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα αλλά δεν είναι και πολύ πειστικά

Το πρώτο έχει ασάφεια που ασφαλώς είναι σκόπιμη Η αναφορά είναι σύντομη και δεν περιέχει τα αναγκαία στοιχεία ώστε να κριθεί ως επαρκές αποδεικτικό τεκμήριο του σκοπού τής τότε αγόρευσής του (υπόθεση χρόνος-τόπος μάρτυρες αποτέλεσμα)

Το δεύτερο ανταποκρίνεται βέβαια στην πολιτική φύση των Αθηναίων αλλά δεν τεκμηριώνεται microε αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα γεγονότα καταστάσεις Άλλωστε όλοι οι πρόγονοι δεν ήταν πάντα παράδειγμα για μίμηση

Το τρίτο στοχεύει κυρίως στην ικανοποίηση των βουλευτών γιατί microε αυτή τη φιλοφροσύνη τούς κολακεύει αφού κατά την κρίση του έχουν υψηλή δημοκρατική συνείδηση και καταξιώνουν τους ενεργούς πολιτικούς άνδρες Ωστόσο η ψυχική ευαρέσκεια δεν είναι και αποδεικτικό στοιχείο μιας θέσης

Το τέταρτο (= το συμπέρασμα) όπου ο Μαντίθεος εκφράζει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία συνδέεται νοηματικά microε το δεύτερο και το τρίτο επιχείρημα και είναι επακόλουθό τους Συνεπώς η αλήθεια του δεν είναι αυτοδύναμη και απόλυτη αλλά σχετική αφού τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται εγείρουν κάποιες επιφυλάξεις

Τα ρητορικά ήθη (ηθοποιία) Η ηθοποιία αναφέρεται στον οmicroιλητή και στους βουλευτές (ελάχιστα στους κατηγόρους του)

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

α Το ήθος του οmicroιλητή Ο Μαντίθεος κατά δική του ομολογία παρουσιάζεται να έχει microάλλον υπέρμετρη πολιτική φιλοδοξία που ξεπέρασε τα όρια της ευπρέπειας Ωστόσο τα κίνητρα της ενασχόλησής του microε τα κοινά ίσως είναι σοβαρά Πάντως δείχνει το σεβασμό του στους βουλευτές και στη δοκιμασία που είναι βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας

β Το ήθος των βουλευτών Εmicroφανίζονται ως laquoεκφραστές του πνεύματος της πολιτείας υπηρέτες και προστάτες του κοινού συμφέροντοςraquo (βλ σχολ βιβλ σελ 110) Είναι οι πολιτικοί καθοδηγητές των νέων και οι μοναδικοί κριτές του πολιτικού τους ήθους

γ Το ήθος των κατηγόρων Μένουν προσκολλημένοι στην παράδοση για τη σειρά της αγόρευσης των ρητόρων και εύκολα παρασύρονται σε κατηγορίες εις βάρος εκείνων που δεν την τηρούν microε ευλάβεια Έτσι παρουσιάζονται συντηρητικοί

Τα ρητορικά πάθη (παθοποιία) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών την κατανόησή τους για τις πολιτικές του φιλοδοξίες τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους την επιείκεια και την εύνοιά τους

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣΕπίλογος sectsect 20 - 21

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ1 Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν μερικοί εναντίον του

2 Ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο για την ενασχόληση του Μαντίθεου με τις δημόσιες υποθέσεις

3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει ο λόγος αφού λάβετε υπόψη και το χαρακτήρα του Μαντίθεου

4 Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου αν και οι νέοι απέφευγαν να ανεβούν στο βήμα (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην sect 10)

5 Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις

6 Να σχολιάσετε τη ρητορική ερώτηση με την οποία ο Μαντίθεος κλείνει το λόγο του

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ1 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγά τους στη στήλη Β

Α Β

α) ρήμα

β) δόξα

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

γ) ρήτρα

1) δοκῶ δ) άρση

ε) ρήση

στ) δόγμα

ζ) αορτή

2) λέγω η) ρήτορας

θ) δοκίμιο

ι) αντάρτης

ια) αντίρρηση

3) αἴρω ιβ) δοκιμή

ιγ) άδοξος

ιδ) μετέωρος

ιε) ρητός

2 Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα αντίθετά τους στη στήλη Β

Α Β

1) ἄχθομαι α) ἄρχομαι

2) αἴρω β) επιλανθάνομαι

3) παύω γ) καθαιρῶ καθίστημι

4) ἐνθυμοῦμαι δ) ἥδομαι τέρπομαι χαίρω

Επιμέλεια Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην ndash Φιλόλογος Msc

• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ
• ΕΝ ΒΟΥΛΗΙ ΜΑΝΤΙΘΕΩΙ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΙ ΑΠΟΛΟΓΙΑ