ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΤΙΤΛΟΣ: «ΓΝΩΣΕΙΣ, ΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ».

ΜΑΘΗΜΑ: ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ Ι ΚΑΙ ΙΙ ΣΤΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΚΑΙ

ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΑΣΚΟΥΜΕΝΗ: ΙΡΜΑ ΛΑΜΠΡΙΑΝΙΔΟΥ

Α.Ε.Μ.: 412869

ΕΞΑΜΗΝΟ: Ε΄

ΕΠΟΠΤΡΙΑ: ΑΝΔΡΙΑΝΑ ΔΕΛΕΓΚΟΥ

ΚΟΜΟΤΗΝΗ, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2015

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή…………………………………………………………………………..3

Γνώσεις της κοινωνικής λειτουργού στην ειδική αγωγή………………………….4

Στάσεις της κοινωνικής λειτουργού στην ειδική αγωγή…………………………..7

Δεξιότητες της κοινωνικής λειτουργού στην ειδική αγωγή……………………….9

Επίλογος…………………………………………………………………………..11

Βιβλιογραφία………………………………………………………………………12

2

Εισαγωγή

Η κοινωνική εργασία σύμφωνα με την Δημοπούλου-Λαγωνίκα (2011:39)

είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο, μια ανταπόκριση στις ειδικές κοινωνικές συνθήκες

και ανάγκες. Διατηρώντας την εσωτερική της ενότητα και έναν πυρήνα

μεθοδολογικής οργάνωσης, ως θεωρητικό σώμα γνώσεων και ως πρακτική εφαρμογή,

ανασχηματίζεται και διαφοροποιείται ανάλογα με το χώρο και το χρόνο όπου

εφαρμόζεται. Με αυτήν την έννοια, το επάγγελμα βρίσκεται σε συνεχή ροή και

αλλαγή, μορφοποιούμενο και αλληλοτροφοδοτούμενο από τις νέες κοινωνικές,

οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές διαστάσεις της κοινωνίας όπου ασκείται.

Όπως αναφέρει η Καπουσίδου (2010:22) με την ίδρυση των Ειδικών

Σχολείων οι Κοινωνικοί Λειτουργοί αποκτούν πλέον θέση και στην εκπαίδευση. Με

το ν. 2817/2000 που αφορά την Ειδική Αγωγή και την Εκπαίδευση θεσπίζονται και

νέες οργανικές θέσεις Κοινωνικών Λειτουργών στα Ειδικά Σχολεία, στα Εργαστήρια

Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Ε.Ε.Ε.Ε.Κ.) και στα σημερινά

Κέντρα Διάγνωσης Διαφοροδιάγνωσης και Υποστήριξης (ΚΕ.Δ.Δ.Υ.). Οι Κοινωνικοί

Λειτουργοί συμμετέχουν σε συνεργασία με τις Ειδικότητες του Ψυχολόγου,

παιδοψυχίατρου του Εκπαιδευτικού Ειδικής Αγωγής και άλλων ειδικοτήτων στις

διεπιστημονικές ομάδες των σχολείων και συμβάλλουν στην ολόπλευρη

αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών ζητημάτων που προκύπτουν. Είναι αυτοί που έχουν

την πιο άμεση σχέση με τις οικογένειες των μαθητών και μπορούν να παρακολουθούν

μέσα από την συνεργασία και τη σχέση που αναπτύσσουν με τις οικογένειες την

πορεία των μαθητών και έξω από το σχολείο. Άλλωστε είναι πια δεδομένο ότι η

εκπαίδευση ενός μαθητή δε σταματά πλέον στα στενά όρια του σχολείου. Η σχέση

κατανόησης και εμπιστοσύνης, που θα δημιουργηθεί θα βοηθήσει μέγιστα στην

αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων.

Η εργασία αυτή λοιπόν, θα παρουσιάσει τις γνώσεις, τις στάσεις και τις

δεξιότητες με τις οποίες χρειάζεται να είναι εφοδιασμένη η κοινωνική λειτουργός που

δουλεύει σε ένα Ειδικό Σχολείο, για να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της κοινωνικής

εργασίας σε ένα πλαίσιο Ειδικής Αγωγής.

3

Γνώσεις της κοινωνικής λειτουργού στην ειδική αγωγή

Η κοινωνική λειτουργός χρήζει να κατέχει πλήθος γνώσεων για να σταθεί στο

ύψος των απαιτήσεων του επαγγέλματος της. Οι γνώσεις αυτές διαμορφώνουν τον

τρόπο άσκησης της κοινωνικής εργασίας στην ειδική αγωγή.

Αρχικά, μια κοινωνική λειτουργός θα πρέπει να κατέχει την μεθοδολογία της

κοινωνικής εργασίας. Σύμφωνα με την Καλλινικάκη (2011:187) η αρχική

σχηματοποίηση των μεθόδων επηρεάστηκε από το μέγεθος της μονάδας των

μετεχόντων στην πρακτική της κοινωνικής εργασίας, βάσει του οποίου

διαμορφώθηκαν τρεις κύριες-κλασσικές μέθοδοι: η ατομική, η ομαδική και η

κοινοτική.

Με την κοινωνική εργασία με άτομα, η κοινωνική λειτουργός βοηθά τον

μαθητή ή το γονέα, με το να του καταστήσει προσιτές όλες τις δυνατές λύσεις,

προκειμένου αυτοί να αντιμετωπίσουν με τον πιο μόνιμο και αποτελεσματικότερο

τρόπο το πρόβλημα και τις επιπτώσεις που αυτό επισύρει στους ίδιους ή σε άλλους

(Καλλινικάκη, 2011:189). Την κοινωνική εργασία με ομάδες, η κοινωνική λειτουργός

μπορεί να την αξιοποιεί στο σχολικό πλαίσιο δημιουργώντας ομάδες μαθητών ή

ομάδες γονέων για συμβουλευτική, εκπαιδευτική και θεραπευτική

αλληλοϋποστήριξη. Ενώ με την κοινοτική κοινωνική εργασία σύμφωνα με τον

Καραγκούνη (όπως αναφέρεται στην Καλλινικάκη, 2011:216) μπορεί να βοηθήσει τα

μέλη της κοινότητας να αναλύσουν την κοινωνική πραγματικότητα και την θέση τους

σε αυτήν, να αναγνωρίσουν ανάγκες, προβλήματα και ευκαιρίες, να διατυπώσουν

αιτήματα, να προσδιορίσουν στρατηγικές και στόχους, να συμμετάσχουν σε

συλλογικές δράσεις, προκειμένου να τους υλοποιήσουν, και τέλος να αξιολογήσουν

από κοινού με τον επαγγελματία το αποτέλεσμα της παρέμβασης. Μερικές ιδέες για

τις ανωτέρω δράσεις είναι οι εξής: θα μπορούσαν οι γονείς των παιδιών με νοητική

υστέρηση με την καθοδήγηση της κοινωνικής λειτουργού, μέσω της συλλογικής

δράσης και διαμαρτυρίας να πιέσουν τον δήμο να φτιάξει ειδικές παιδικές χαρές με

κατάλληλες κούνιες για τα παιδιά αυτά, να διοργανωθεί χορός ή κάποια εκδήλωση

για συγκέντρωση χρημάτων για άπορα παιδιά που χρήζουν ιατρικής περίθαλψης, να

4

οργανωθεί ένα δίκτυο επαγγελματιών όπως φυσικοθεραπευτών, λογοθεραπευτών κ.α.

που θα προσφέρουν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους κ.ο.κ.

Πέρα αυτών η κοινωνική λειτουργός θα πρέπει να είναι καλή γνώστρια των

θεωριών, των σχολών σκέψης και τα μοντέλα παρέμβασης της κοινωνικής εργασίας,

για να μπορεί να επιλέξει τον κατάλληλο τρόπος προσέγγισης και δράσης ή να κάνει

ένα συνδυασμό αυτών, ανάλογα με την κάθε περίπτωση που αναλαμβάνει.

Παραθέτονται ονομαστικά οι θεωρητικές προσεγγίσεις (Δημοπούλου-Λαγωνίκα,

2011): η ψυχαναλυτική θεωρία, η λειτουργική θεωρία, η συμβολή της θεωρίας της

ολότητας, η γνωστική θεωρία, οι συμπεριφορικές θεραπείες, η υπαρξιακή κοινωνική

εργασία, οι θεωρίες της επικοινωνίας, το μοντέλο επίλυσης προβλημάτων, η θεωρίας

της κρίσης, η επικεντρωμένη σε στόχους κοινωνική εργασία, η ψυχολογία του Εγώ, η

προσωποκεντρική θεωρία, η θεραπεία οικογένειας, η συναλλακτική ανάλυση, η

ψυχοκοινωνική θεωρία στην κοινωνική εργασία, η θεωρία των ρόλων, η θεωρία των

συστημάτων, ο φεμινισμός και η εφαρμογή της κοινωνικής εργασίας, η μαρξιστική

θεωρία και η προσέγγιση του μοντέλου ζωής στην κοινωνική εργασία.

Σύμφωνα με τα παραπάνω η κοινωνική λειτουργός πρέπει να έχει γνώσεις

ψυχολογίας, ψυχιατρικής, κοινωνιολογίας, πολιτικής επιστήμης,, νομικών,

οικονομικής επιστήμης και κοινωνικής ανθρωπολογίας, διότι στη διεπιστημονική

θεωρητική βάση της κοινωνικής εργασίας, η κοινωνική εργασία συνυπάρχει με τις

άλλες επιστήμες του ανθρώπου (Καλλινικάκη, 2011). Παραδείγματος χάρη, η

κοινωνική λειτουργός του σχολείου πρέπει να έχει γνώσεις ψυχολογίας του Εγώ, των

μηχανισμών άμυνας του ατόμου και ψυχοπαθολογίας για να μπορέσει να συνεργαστεί

και να δουλέψει με τους γονείς ενός παιδιού με νοητική υστέρηση, οι οποίοι

αρνούνται ότι το παιδί τους έχει πρόβλημα. Η κοινωνική λειτουργός χρειάζεται να

έχει γνώσεις κοινωνικής και εξελικτικής ψυχολογίας για να μπορεί να κατανοεί τη

δομή της προσωπικότητας του ατόμου, τις συμπεριφορές του, να αναγνωρίζει το

πρόβλημα (λ.χ. έλλειψη συναισθηματικής ανάπτυξης) και το αίτιο, για να δουλέψει

και να βοηθήσει τον μαθητή και το γονέα. Είναι αναγκαίο να έχει γνώσεις πολιτικής

επιστήμης και κοινωνικής διοίκησης για να γνωρίζει τον τρόπο που λειτουργεί η

γραφειοκρατία και τον τρόπο που μπορεί να παρέμβει σε αυτό. Να έχει γνώση της

ισχύουσας νομοθεσίας και των δικαιωμάτων των ατόμων με ειδικές ανάγκες και των

οικογενειών τους, για να μπορεί να ενημερώνει, να παρακινεί και να στηρίζει τους

εξυπηρετούμενους στην διεκδίκησή τους.

5

Γενικότερα η κοινωνική λειτουργός που ασκεί το επάγγελμά της με άτομα με

ειδικές ανάγκες (Σιδηροπούλου-Δημακάκου, 1995), πρέπει να έχει γνώση των

χαρακτηριστικών της πολυαναπηρίας και των συνεπειών που επιφέρουν στους ίδιους

και στις οικογένειες τους, γνώση των συνεπειών των κοινωνικών στερεοτύπων στην

αυτοεκτίμησή τους, γνώση των τρόπων συνεργασίας με άλλους ειδικούς (όπως με το

γιατρό, ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό, φυσιοθεραπευτή κ.λπ.), γνώση των

μοντέλων ανάπτυξης δεξιοτήτων της καθημερινής ζωής και εργασιακών δεξιοτήτων

για αναζήτηση μελλοντικής εργασίας και γνώση των ευκαιριών της αγοράς εργασίας

για τα άτομα με πολλαπλές αναπηρίες.

6

Στάσεις της κοινωνικής λειτουργού στην ειδική αγωγή

Η κοινωνική λειτουργός χρειάζεται να δουλέψει με τον εαυτό της, για να

φτάσει στην αυτοαντίληψη και στην αυτογνωσία ώστε να ανακαλύψει, να αποδεχτεί

και να συνειδητοποιήσει ότι και η ίδια έχει τις στάσεις της και τις συναισθηματικές

της αντιδράσεις προς τους εξυπηρετούμενους (Δημοπούλου-Λαγωνίκα, 2011). Η

αναγνώριση από την ίδια των δικών της στερεοτύπων, αντιδράσεων, των αρνητικών

στάσεων και των προκαταλήψεων της, είναι σημαντικό βήμα για να γίνει επαρκής

επαγγελματίας (Δημοπούλου-Λαγωνίκα, 2011:185).

Η κοινωνική λειτουργός πρέπει να αντιμετωπίσει τυχόν ρατσιστικές απόψεις ή

στερεότυπα που έχει διαμορφώσει για τα άτομα με ειδικές ανάγκες π.χ. ότι τα

Α.Μ.Ε.Α. είναι δυστυχισμένα και άρα αξίζουν μόνο οίκτο. Η Κανδυλάκη (2008:60)

αναφέρει ότι ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπίσει ο κοινωνικός λειτουργός τις

προκαταλήψεις του είναι να ακούει με προσοχή, να διερωτάται και να

προβληματίζεται για τις απόψεις που διαμορφώνει. Μόνο μέσα από τη συνεχή

διερεύνηση και προσεκτική ακρόαση μπορεί κανείς να περιορίσει τις προκαταλήψεις

για τις ρατσιστικές τάσεις του.

Ακόμα πρέπει να κρατάει μια ροτζεριανή στάση απέναντι στους

εξυπηρετούμενους. Δηλαδή να ενστερνιστεί ότι «κάθε άτομο είναι μοναδικό και έχει

τη δική του αξία, ανεξάρτητα από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει και τις συνθήκες

όπου ζει» (Κανδυλάκη, 2008:97). Η Κανδυλάκη (2008:97) αναφέρει στη συνέχεια ότι

«κάθε άτομο, κατά τον Rogers, είναι κατά βάση λογικό, έχει τη δυνατότητα να

κοινωνικοποιηθεί, να προχωρήσει και να αντιμετωπίσει ρεαλιστικά την

πραγματικότητα.

Η κοινωνική λειτουργός πρέπει να έχει κριτική στάση ως προς το επάγγελμά

της, δηλαδή να βρίσκεται σε ετοιμότητα, να προβληματίζεται και να έχει την κριτική

αυτοδιάθεση να μαθαίνει συνεχώς και συνειδητά από την καθημερινή επαγγελματική

εμπειρία. Η κριτική στάση σχετικά με την αποτελεσματικότητα των επιλεγμένων

μεθόδων και τεχνικών για την επίλυση ενός προβλήματος βοηθά σε επόμενες

βελτιωμένες μεθόδους παρέμβασης (Δημοπούλου-Λαγωνίκα, 2011:190).

7

Ενώ πρέπει να κρατάει μη κριτική στάση απέναντι στον εξυπηρετούμενο. Ο

στόχος της παρέμβασης συνήθως δεν είναι να αξιολογηθεί από ηθική άποψη ο

συμβουλευόμενος (Κανδυλάκη, 2008:166). Αξιολογούνται όμως οι δυνατότητες και

τα θετικά στοιχεία του. Παραδείγματος χάρη η κοινωνική λειτουργός μπορεί να έρθει

αντιμέτωπη με γονείς, οι οποίοι παραμέλησαν να γράψουν το παιδί τους Α.Μ.Ε.Α. σε

σχολείο έως τα δώδεκα του έτη. Στόχος δεν είναι να “μαλώσει” τους γονείς και να

τους φορτώσει με τύψεις, αλλά να “εκπαιδεύσει” τον γονέα πως μπορεί να το

βοηθήσει να κερδίσει το χαμένο χρόνο του παιδιού.

Τέλος, η κοινωνική λειτουργός πρέπει να σέβεται τους εξυπηρετούμενους, να

κρατάει επαγγελματική στάση απέναντί τους, ενώ ταυτόχρονα να είναι φιλική και

ανοιχτή προς αυτούς.

8

Δεξιότητες της κοινωνικής λειτουργού στην ειδική αγωγή

Η Κανδυλάκη (2008:52) ορίζει ότι οι δεξιότητες του επαγγελματία απορρέουν

από τον συνδυασμό των γνώσεων και των αξιών. Παραθέτει επίσης ότι σύμφωνα με

την κοινωνιολογική ερμηνεία του όρου, οι δεξιότητες αναφέρονται στη μεθοδευμένη

και περίπλοκη οργάνωση και διαμόρφωση της συμπεριφοράς και της στάσης του

επαγγελματία μέσα από την γνώση. Κατά τον Thompson (Δημοπούλου-Λαγωνίκα,

2011:179), δεξιότητα είναι η ικανότητα διεκπεραίωσης μιας δραστηριότητας

ικανοποιητικά και σταθερά σε συγκεκριμένα χρονικά όρια, οι δεξιότητες είναι

προϊόντα μάθησης και όχι εγγενή χαρακτηριστικά της προσωπικότητας.

Το ρεπερτόριο των «δεξιοτήτων κοινωνικής εργασίας» είναι πολύ ευρύ. Οι

δεξιότητες που μπορεί να κάνει χρήση η κοινωνική λειτουργός στην Ειδική Αγωγή

είναι: δεξιότητες χειρισμού συναισθημάτων, συντονισμού, εστιασμένης

παρατήρησης, δημιουργικότητας, ανάληψη πρωτοβουλίας, λήψη αποφάσεων,

δικτύωσης, διεπιστημονικής συνεργασίας, αναστοχασμού, αμέριστης προσοχής,

προσεκτικής και ενεργούς ακρόασης, ενσυναίσθησης, γνησιότητας, αμεσότητας, μη

κριτικής παραδοχής, αποκωδικοποίησης του άρρητου υλικού, μελέτης και ανάλυσης

του προβλήματος, διαγνωστικής εκτίμησης, του σχεδιασμού δράσης, της

παρέμβασης, της αξιολόγησης και της περάτωσης, αυτογνωσίας και αυτοαντίληψης,

αυτοδιαχείρισης και προσωπικής επάρκειας, (Καλλινικάκη, 2011 και Δημοπούλου-

Λαγωνίκα, 2011).

Η Καλλινικάκη (2011:95) σημειώνει ότι «ο κοινωνικός λειτουργός καλλιεργεί

διαπροσωπικές και επικοινωνιακές δεξιότητες, οι οποίες των βοηθούν να

συνεννοείται επαρκώς και να κατανοεί τα ιδιάζοντος ευάλωτα άτομα… καθώς και να

αποτιμά τα χαρακτηριστικά, την ποιότητα και την εξέλιξη της μεταξύ τους

επικοινωνίας, όπως και το βαθμό αποκρισιμότητας- ανατροφοδότησης της από τον

συνομιλητή της».

Η κοινωνική λειτουργός που εργάζεται στο πεδίο της Ειδικής Αγωγής πρέπει

να έχει ανεπτυγμένες τις δεξιότητες επικοινωνίας, οι οποίες «αποτελούν τα

σημαντικότερα εργαλεία στην άσκηση της συμβουλευτικής και της διαμεθοδικής

9

κοινωνικής εργασίας» (Κανδυλάκη, 2008:33). Επειδή θα έρχεται σε επαφή με

οικογένειες από διαφορετικές κοινωνικοοικονομικές και πολιτισμικές θέσεις θα

πρέπει να μπορεί να προσαρμόσει τη λεκτική της επικοινωνία στο ανάλογο επίπεδο.

Να μπορεί να αναγνωρίζει τα σήματα από τη μη λεκτική επικοινωνία και να

αντιλαμβάνεται τα μετά-επικοινωνιακά επίπεδα των μηνυμάτων που στέλνουν οι

εξυπηρετούμενοι, δηλαδή τόνο φωνής, τρόπο ομιλίας, κινητικότητα/παθητικότητα

κ.α. (Δημοπούλου-Λαγωνίκα, 2011).

Η κοινωνική λειτουργός λαμβάνει συνεντεύξεις από τους εξυπηρετούμενους

για να τους γνωρίσει και να βοηθήσει στην επιλύσει των προβλημάτων τους. Συνεπώς

οι ακόλουθες δεξιότητες συνέντευξης είναι απαραίτητες για την διεκπεραίωση του

έργου της: «η δημιουργία επαγγελματικής σχέσης, η εναρμόνιση του ειδικού με το

συναισθηματικό κλίμα της οικογένειας… η προσεκτική παρακολούθηση –οπτική

επαφή, σωματική γλώσσα, φωνητικό ύφος, λεκτική ακολουθία- όχι μόνο των ατόμων,

αλλά και των δυναμικών που διενεργούνται στις οικογενειακές, ομαδικές και

κοινοτικές διεργασίες, η αντανάκλαση συναισθημάτων και η ενσυναίσθηση του

ειδικού με την πολυπρόσωπη αλληλεπίδραση συστημάτων, οι εκφράσεις κατανόησης

και ενδιαφέροντος, η υποστήριξη των θετικών, λειτουργικών διεργασιών και

δυνάμεων όλων των συστημάτων, η ενθάρρυνση, η επιβεβαίωση, ο καθορισμός

ορίων, η παράφραση, η επανατροφοδότηση, η διασαφήνιση, η ερμηνεία και οι

περιλήψεις» (Δημοπούλου-Λαγωνίκα, 2011:234).

Τέλος, ο κοινωνικός λειτουργός της ειδικής αγωγής επειδή έρχεται

καθημερινά αντιμέτωπος με ανθρώπινο πόνο, παθολογικά προβλήματα,

συναισθηματική εξάντληση, αποπροσωποποίηση και έλλειψη προσωπικών

επιτευγμάτων χρειάζεται να έχει αναπτύξει δεξιότητες επιβίωσης, δηλαδή δεξιότητες

αυτοαντίληψης, χειρισμού συναισθημάτων, αυτοδιαχείρισης και διαχείρισης του

χρόνου και του στρες για να αποφύγει την επαγγελματική εξουθένωση (Δημοπούλου-

Λαγωνίκα, 2011).

10

Επίλογος

Η εμπειρία ενδυναμώνει την επαγγελματία κοινωνική λειτουργό. Μαθαίνει

μέσα από λάθη και μέσα από τους εξυπηρετούμενους. Γνωρίζει άτομα κλειδιά που θα

βοηθήσουν στο έργο της και συνεργάζεται με διεπιστημονική ομάδα για την επίτευξη

των στόχων της. Μαθαίνει τα κατατόπια της γραφειοκρατίας, τις υπηρεσίες που

μπορεί να χρησιμοποιήσει, τους ισχύοντες νόμους και έτσι σιγά σιγά γίνεται ολοένα

και καλύτερη στο πεδίο της κοινωνικής εργασίας της.

Είναι σημαντικό να αγαπάει την κοινωνική εργασία και το πλαίσιο εργασίας

της. Να ενδιαφέρεται να μαθαίνει συνεχώς τις νέες εξελίξεις στο χώρο, να συμμετέχει

σε συνέδρια για να μετεκπαιδεύεται, να μοιράζεται με άλλους κοινωνικούς

λειτουργούς τις τεχνικές που απέδωσαν και να μοιράζεται την εμπειρία της.

Η κοινωνική λειτουργός όμως πρέπει να προσέχει σε περίπτωσή που νιώσει

ότι οδηγείται σε επαγγελματική εξουθένωση να αναζητήσει βοήθεια, π.χ. να κάνει

εποπτείες με κάποιον εξωτερικό συνάδελφο. Ακόμα θα μπορούσε να αλλάξει πλαίσιο

κοινωνικής εργασίας, έτσι ώστε να ανανεωθεί το ενδιαφέρον της και να επιστρέψει

δυναμικά στην εργασία της.

11

Βιβλιογραφία

Δημοπούλου-Λαγωνίκα, Μ. (2011) Μεθοδολογία Κοινωνικής Εργασίας Μοντέλα

Παρέμβασης Από την ατομική στη γενική-ολιστική προσέγγιση. Αθήνα: Τόπος.

Κανδυλάκη, Α. (2008) Η συμβουλευτική στην κοινωνική εργασία Δεξιότητες και

Τεχνικές. Αθήνα: Τόπος.

Καλλινικάκη, Θ. (2011) Εισαγωγή στη θεωρία και την πρακτική της κοινωνικής

εργασίας. Αθήνα: Τόπος.

Καπουσίδου, Ζ. (2010) «Ο ρόλος της κοινωνικού λειτουργού», Βηματίζω, (9):22-23

Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Δ. (1995) «Επαγγελματική συμβουλευτική και

προσανατολισμός των μαθητών με αναπηρίες», Επιθεώρηση Συμβουλευτικής και

Προσανατολισμού, (34-35):56-66.

12