Η Ελλάδα του Πωλ ΕλυάρΛεύκωμα με ποιήματα του κορυφαίου Γάλλου ποιητή για το ΔΣΕ

«Τα χέρια των ηρώων και των θυμάτων/ έχουνε σφίξει τα δικά μου χέρια./ Η φωνή τους έχει πλάσει τη φωνή μου./ Μέσα σ' έναν αδελφικό καθρέφτη/ και τα χέρια μου σφίγγουν τα χέρια/ των ανθρώπων που αύριο θα γεννηθούνε. Και πού τους μοιάζουν τόσο/ που πιστεύω τον εαυτό μου αιώνιο». Αυτό έγραφε ένας από τους κορυφαίους Γάλλους ποιητές του 20ού αιώνα, ο κομμουνιστής Πωλ Ελυάρ, σε ένα ποίημά του, το οποίο σε μετάφραση Γιάννη Ρίτσου περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Μελετήματα» («Κέδρος»). Τα χέρια των ηρώων - μαρτύρων για λευτεριά, ανεξαρτησία, ειρήνη, σοσιαλιστική προκοπή των λαών «έσφιξαν», παντοτινά τα χέρια του Πωλ Ελυάρ. Με τη φωνή τους πλάστηκε η ποιητική φωνή του. Απόδειξη τα ποιήματά του και για την Εθνική Αντίσταση του λαού μας και για τον αγώνα του ενάντια στην ιμπεριαλιστική αγγλοαμερικανική επέμβαση.«Λαέ βασιλιά, λαέ απελπισμένε,/ δεν έχεις πια να χάσεις/ παρά τη λευτεριά σου (...)», έλεγε στο τραγούδι του «Η Μάχη της Αθήνας», για τον αγώνα του λαού το Δεκέμβρη του '44. Ποίημα που έμαθε ο λαός μας, όταν το Μάη του 1946, με πρόσκληση του ΕΑΜ, ο Ελυάρ ήρθε στην Ελλάδα και συμμετείχε σε ΕΑΜικές εκδηλώσεις στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Ηταν γνωστό ότι ο Ελυάρ, αν και άρρωστος (η παλιά φυματίωσή του είχε υποτροπιάσει), επισκέφθηκε στα τέλη του Μάη του 1949 το Γράμμο, από όπου έφυγε στις 4 Ιούνη. Στους μαχητές του ΔΣΕ ήταν γνωστό ότι κατά τη βδομαδιάτικη παραμονή στο Γράμμο ύμνησε τον αγώνα του ΔΣΕ, με μια σειρά ποιημάτων, με γενικό τίτλο «Ελλάδα, ρόδο του λόγου μου» (όπως τον απέδωσε ο Τίτος Πατρίκιος, στο λήμμα του για τον Ελυάρ στο «Βιογραφικό Λεξικό» της «Εκδοτικής Αθηνών»). Τα ποιήματα αυτά, όμως, παρέμειναν άγνωστα στο λαό μας. Όπως άγνωστο παρέμενε και το γεγονός ότι έξι από αυτά τα ποιήματα, αμέσως μετά την επιστροφή του Ελυάρ από το Γράμμο, κυκλοφόρησαν το 1949 στο Παρίσι, σε ένα λεύκωμα, με τίτλο «Grece, ma rose de raison», εικονογραφημένο με έξι χαρακτικά της Ζιζής Μακρή, το οποίο τύπωσε στο χέρι, σε 50 μόνον αντίτυπα, ο σύντροφός της, ο αξέχαστος γλύπτης Μέμος Μακρής και τα οποία διακινήθηκαν χέρι - χέρι, για την ενημέρωση των προοδευτικών Γάλλων διανοουμένων σχετικά με τον άνισο, ηρωικό αγώνα του ΔΣΕ.

Το λεύκωμα με τα έξι ποιήματα του Ελυάρ και τα χαρακτικά της Ζιζής Μακρή, διέσωσε από τη λήθη η πρόσφατη ανατύπωσή του στα ελληνικά, με τίτλο «Ελλάδα, ρόδο του λογικού μου», σε μετάφραση της καθηγήτριας της Ιστορίας στο Παρίσι, Ελένης Μπιμπίκου -Αντωνιάδου. Η ελληνική έκδοση του λευκώματος, σε 1.000 αριθμημένα αντίτυπα («Ελληνικά Γράμματα»), σε καλλιτεχνική επιμέλεια του Διονύση Βαλάση, περιλαμβάνει τα ποιήματα και στα γαλλικά, ενώ τα γράμματα στην ελληνική γλώσσα σχεδίασε η Μάνια Βασιλάκη, ακολουθώντας τον αισθητικό τρόπο χάραξης των γαλλικών γραμμάτων.

Υμνος στη λευτεριά και τη ζωή Καθώς ο «Ρ» στις 10/5 αναφέρθηκε στο «χρονικό» της γαλλικής έκδοσης, της διάσωσης αντιτύπων της από τη Ζ. Μακρή και την Ε. Μπιμπίκου - Αντωνιάδου, σήμερα δίνουμε δείγματα του ύμνου του Ελυάρ για το δεύτερο, διπλά ηρωικό, αγώνα των μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ για τη λευτεριά, ανεξαρτησία, ειρήνη, σοσιαλιστική προκοπή του λαού και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Ο Ελυάρ, ήταν επικεφαλής μιας γαλλικής αντιπροσωπείας, στην οποία - σύμφωνα με μαρτυρία του Βασίλη Μπαρτζώτα (Πολιτικού Επιτρόπου του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ στο Γράμμο) στον υπό έκδοση από τη «Σύγχρονη Εποχή» β' τόμο του βιβλίου του «Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας», (ο οποίος περιέχει και φωτογραφίες από την επίσκεψη της αντιπροσωπείας στο Γράμμο), συμμετείχαν: Ο

Υβ Φαργκ (τέως υπουργός, μέλος της Μόνιμης Επιτροπής του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης), ο Ζαν - Μωρίς Ερμάν (ηγετικό στέλεχος του Αριστερού Σοσιαλιστικού Κόμματος Γαλλίας), ο Ανρί Μπασί (δάσκαλος, μεταφραστής πολλών ελληνικών δημοτικών τραγουδιών, με τη βοήθεια της Μέλπως αξιώτη και Γραμματέας της Επιτροπής Βοήθειας του Γαλλικού Λαού για τον αγώνα του Ελληνικού Λαού). Η γαλλική αντιπροσωπεία ήρθε στην Ελλάδα, μέσω Αλβανίας. Μετά από επίσκεψή της στο Βίτσι, η γαλλική αντιπροσωπεία, συνοδευόμενη από τον Πέτρο Κόκκαλη, έφθασε στο Γράμμο, όπου παρέμεινε περίπου μια βδομάδα. Υπάρχουν μαρτυρίες μαχητών του ΔΣΕ (δημοσιευμένες και στο «Ρ» επώνυμα) για την ακάματη καθημερινή περιήγηση του Ελυάρ παντού. Στην πρώτη γραμμή του μετώπου, όπου με τηλεβόα έστειλε το μήνυμά του στους στρατιώτες της άλλης πλευράς. Σε μικρές και μεγάλες μονάδες του ΔΣΕ. Στη Σχολή Αξιωματικών του ΔΣΕ, σε κορυφογραμμές και πεδιάδες, σε αγροτικούς συνεταιρισμούς, σε χωριά, σχολεία και γλέντια των μαχητών με κατοίκους. Εικόνες συνταρακτικές, που αποτύπωνε η ψυχή του και η πένα του.

Αντικρίζοντας το βουνό, στο ποίημα «Ο Γράμμος» έλεγε: «Ο Γράμμος είν' λίγο τραχύςοι άνθρωποι τον γλυκαίνουνΤους βάρβαρους σκοτώνουμεμικραίνουμε τη νύχταΚι απ' το μπαρούτι πιο κουτοίμας αγνοούν οι εχθροί μαςΔεν ξέρουν τίποτα απ' τον άνθρωποούτε απ' την έξοχη τη δύναμή τουΗ καρδιά μας στιλβένει την πέτρα».Ο ποιητής μαγεμένος από την πανώρια φύση και τον αγώνα του ανθρώπου στο «Παρθένο βουνό» έγραφε :«Τα χορτάρια και τα λουλούδιαδε με εγκαταλείπουνΗ μυρουδιά τους ακολουθάει τον άνεμοΤα κατσίκια παίζουν με τη νιότη τουςΕνας αητός ζυγιάζεταιστον ουρανό τον δίχως μυστικάΟ ήλιος είναι ζωντανόςτα πόδια του πατάνε στη γηΤα χρώματά του φτιάχνουν τα μάγουλαπου κοκκινίζουν απ' τον έρωτα.

* * *Και το ανθρώπινο φως διαστέλλεται από άνεσηΟ άνθρωπος μεγεθυμένοςστην καρδιά ενός άφθαρτου κόσμουεγγράφει τον ίσκιο του στον ουρανόκαι πάνω στη γη τη φλόγα του».

Ο ποιητής στο πρόσωπο των νέων μαχητών του ΔΣΕ είδε την «Αρχαία νεότητα» : «Μπρος στην πηγήτη φίλησε στο στόμαΚάτω απ' τον άδειον ουρανό της έδωσετα δέκα δάχτυλά του και τα μάτια τουΣτο κύλισμα του χρόνου της έδωσετην ίδια τη ζωή του και τα παιδιά του

Πιστή η ηχώατέλειωτα ξανάλεε το τραγούδιΤου ανθρώπινου κορμιού καθάριοςο καθρέφτης μιαν ανθοδέσμη έφτιασεΤρόπος ζωής, ύπαρξης τρόποςκι ο λόγος ο μοναδικόςν' αμύνεται κανείς

χωρίς να αμφιβάλλει για την αιωνιότητά του».

Τον Ελυάρ συγκλόνισαν οι μάνες και οι χήρες των αγωνιστών. Αυτές τίμησε στο ποίημα «Προσεύχονται οι χήρες και οι μανάδες»:«Είχαμε δώσει τα χέρια μαςκαι τα μάτια μας γελούσαν δίχως λόγοΜε τα όπλα και με το αίμαλυτρώστε μας από το φασισμόΝανουρίζαμε ολάκερο το φωςκαι τα στήθη μας φούσκωναν γάλαΑφήστε μας να πάρουμε ντουφέκινα βάλουμε σημάδι τους φασίστεςΗμασταν η πηγή και ο ποταμόςκι ωκεανός να γίνουμε όνειρό μας

Τον τρόπο μόνο δώστε μαςμην πάρουν χάρην οι φασίστεςΑπό τους νεκρούς μας είν' λιγότεροικανένα δεν είχαν σκοτώσει οι νεκροί μας.Αγαπιόμαστε δίχως να το σκεφτούμεΤίποτα δεν καταλαβαίνουμε έξω από τη ζωήΑφήστε μας να πάρουμε ντουφέκικι ενάντια θα πεθάνουμε στο θάνατο».

Ομορφότερο πρόσωπο από της μάνας, της αδελφής, της γυναίκας, της αγαπημένης που πενθεί για τον όλεθρο και το θάνατο που σπέρνει ο πόλεμος δεν υπάρχει. Και ο Ελυάρ το τραγούδησε με το ποίημα «Μάτια που υποφέρουν πολύ στ' αλήθεια να κοιτάζουν»:«Ομορφότερο πρόσωπο δεν μπορεί να θρηνείπιο δυνατά για του πολέμου τις αγριάδεςΟμορφότερα μάτια μαύρα δεν μπορεί να καλύψειπιο απαλά νεκρώσιμο πέπλοκι ακόμα ζωντανά τα ενταφιάζει η λύπη».

ΠΩΛ ΕΛΥΑΡ 1895-1952Η ΑΓΑΠΗΜΕΝΗ μετάφραση: Ελένη Βακαλό Στέκεται ορθή στα βλέφαρά μουΚαι τα μαλλιά της μπλέκονται μες στα δικά μουΈχει το σχήμα των χεριών μουΈχει το χρώμα των ματιών μουΒυθίζεται μες στη σκιά μουΣα μια πέτρα στον ουρανό

Έχει τα μάτια της πάντ’ ανοιχτάΚαι δε μ’ αφήνει σ’ ύπνο να γείρωΤα όνειρά της μέσα στο φωςΣβήνουν τον ήλιοΜε κάνουν να γελώ, να κλαίω και να γελώΚαι να μιλώ χωρίς να έχω τίποτα να πω.

ΑΝΤΡΕ ΜΠΡΕΤΟΝ 1896-1966 ΕΠΑΓΡΥΠΝΗΣΗ Στο Παρίσι κλονιζόμενος ο πύργος του Αγίου ΙακώβουΌμοιος με ηλιοτρόπιονΧτυπά καμιά φορά με το μέτωπο τον Σηκουάνα και η σκιά του γλιστράΑνεπαίσθητα ανάμεσα στα ρυμουλκάΤην στιγμήν εκείνην ακροποδητί μέσα στον ύπνο μουΚατευθύνομαι προς την κάμαρα όπου είμαι ξαπλωμένοςΚαι βάζω φωτιάΔια να μην μείνει τίποτα από την συγκατάθεση που μου απέσπασανΤα έπιπλα τότε κάνουν τόπο σε ζώα ίσου μεγέθους που με κοιτάζουνΑδελφικά [....] μετάφραση: Ανδρέας Εμπειρίκος