1

ΤΜΗΜΑ Α2

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ:ΣΥΜΕΩΝΙΔΟΥ-

ΤΣΙΒΡΕΜΕΤΖΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΜΑΘΗΤΩΝ:

ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΞΙΟΥΠΟΛΗΣ

ULLYING

2

Μιχαηλίδου Χριστίνα Παπαρίδου Μελπομένη

Μπαξεβάνης Δημήτρης Πολυχρονίδου Χριστίνα

Μόγας Αλέξανδρος Πριτσής Δημήτρης

Μωυσίδου Αλεξάνδρα Σιδηρόπουλος Νίκος,

Νάστας Αναστάσιος Τζανίδης Αριστοτέλης

Νάστας Στέφανος Τραπεζανίδου Ολυμπία

Ομάς Παναγιώτης Τσιάτσαρος Αργύρης

Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ ....................................................................................................................... 3

Τι δεν είναι σχολικός εκφοβισμός...................................................................................... 3

Ορισμός σχολικού εκφοβισμού ......................................................................................... 3

Μορφές Εκφοβισμού........................................................................................................ 4

Η διαφορά της Διαδικτυακής παρακολούθησης και παρενόχλησης από τον

Διαδικτυακό εκφοβισμo .............................................................................................. 8

Αίτια ................................................................................................................................ 8

Τρόποι χρήσης Διαδικτυακού Εκφοβισμού ........................................................................ 9

Η συχνότητα των απειλών................................................................................................. 9

Στατιστικά στοιχεία ........................................................................................................ 10

Είδη παρατηρητών στον Διαδικτυακό εκφοβισμό ............................................................ 10

Συνέπειες διαδικτυακού εκφοβισμού .............................................................................. 11

Αντιμετώπιση του διαδικτυακού εκφοβισμού .................................................................. 11

ΒΙΑ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ.......................................................................................... 11

Χαρακτηριστικά των παιδιών θυμάτων- θυτών ................................................................ 12

Τρόποι εκδήλωσης σχολικής βίας .................................................................................... 13

Έκταση και ένταση σχολικού εκφοβισμού........................................................................ 14

Έρευνες σχολικών ψυχολόγων ....................................................................................... 14

Παράγοντες κινδύνου ..................................................................................................... 16

Τρόποι πρόληψης της βίας σε επίπεδο σχολείου, τάξης αλλά και οικογένειας .................. 20

Επιπλέον Συμβουλές για τους γονείς ............................................................................. 25

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ...................................................................................................................... 27

Πηγές-βιβλιογραφία ....................................................................................................... 29

3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στο πλαίσιο της ερευνητικής μας εργασίας προσπαθήσαμε να κατανοήσουμε την

έννοια του εκφοβισμού, να συνειδητοποιήσουμε και να καταγράψουμε τις μορφές

του. Μετά από έρευνα και επίσκεψη συναφών ιστοσελίδων αλλά και έντυπου

υλικού σχετικών με το θέμα, έγινε καταγραφή του φαινομένου, των

χαρακτηριστικών των εμπλεκομένων ατόμων, των παραγόντων κινδύνου, των

συνεπειών και προσπαθήσαμε να βρούμε τρόπους αντιμετώπισης με τους οποίους

θα μπορούσαμε να προτείνουμε για να βοηθήσουμε στη διαχείριση και εκτόνωση

του φαινομένου. Η μέθοδος που επιλέξαμε προκειμένου να υπάρξει ένα ερευνητικό

σχέδιο αποδεκτό από όλους ήταν η ομαδοσυνεργατική. Ανατρέξαμε σε έρευνες και

μελέτες από επιστήμες όπως η Κοινωνιολογία και η Στατιστική, η ψυχολογία κ.α.

Τι δεν είναι σχολικός εκφοβισμός

Σχολικός εκφοβισμός λοιπόν δεν είναι μια διαμάχη, σύγκρουση μεταξύ δυο

μαθητών ή μαθητριών, δεν είναι το πείραγμα, το αστείο προς κάποιον συμμαθητή

που γίνονται σε συγκεκριμένο χρόνο, δεν έχουν συνέχεια και δεν επηρεάζουν την

συναισθηματική κατάσταση των παιδιών.

Ορισμός σχολικού εκφοβισμού

4

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα πιο σύνθετο φαινόμενο που αυτό που τον

ξεχωρίζει από το πείραγμα και τον τσακωμό, είναι η ένταση του, η διάρκεια του, η

ανισορροπία δύναμης μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών και η συναισθηματική

επίδραση που έχει πάνω στα παιδιά.

Ο σχολικός εκφοβισμός (αγγλ. school bullying) είναι ένα φαινόμενο νεανικής

παραβατικότητας, που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου. Ο σχολικός εκφοβισμός

αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομηλίκων παιδιών με στόχο να

προκληθεί πόνος ή αναστάτωση. Εμφανίζεται με τη μορφή του λεκτικού εκφοβισμού

(κοροϊδία, διακρίσεις, σεξουαλικά σχόλια), του κοινωνικού εκφοβισμού (διάδοση φημών,

καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, απομόνωση από την ομάδα), του σωματικού

εκφοβισμού (χτυπήματα, σπρωξίματα, κλωτσιές), του ηλεκτρονικού εκφοβισμού

(εκβιασμός μέσω Διαδικτύου και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω μηνυμάτων στο

κινητό.

Μορφές Εκφοβισμού

Ο εκφοβισμός μπορεί να πάρει διάφορες μορφές:

Σωματικός: φυσικός τραυματισμός ή απειλή τραυματισμού προς κάποιον.

Εκδηλώνεται με σπρωξίματα, σκουντήματα, αγκωνιές, γροθιές και κλοτσιές,

τρικλοποδιές, χτυπήματα με αντικείμενα, τσιμπήματα και δαγκωνιές,

περιορισμό του άλλου μέσω σωματικών πρακτικών.

Λεκτικός: συστηματική χρησιμοποίηση υβριστικών εκφράσεων, φραστικών

επιθέσεων, προσβολών και απειλών, αγενών σχολίων και ειρωνείας, χρήση

παρατσουκλιών.

Εκφοβισμός με εκβιασμό: εκούσια απόσπαση χρημάτων ή προσωπικών

αντικειμένων, η οποία συνοδεύεται από απειλές ή και τον εξαναγκασμό σε

αντικοινωνικές πράξεις.

5

Έμμεσος ή κοινωνικός: προσπάθεια για κοινωνική απομόνωση ή αγνόηση

ατόμου, για άσκηση επιρροής στην ομάδα των συνομηλίκων, ώστε να

αισθανθούν αντιπάθεια για κάποιο συγκεκριμένο συμμαθητή τους, διάδοση

κακόβουλων φημών και ψευδών.

Ηλεκτρονικός: αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού μέσω του

ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, των υπηρεσιών MMS και SMS που παρέχουν

τα κινητά τηλέφωνα και των διαδικτυακών τόπων κοινωνικής δικτύωσης,

χρήση ή παραποίηση των προσωπικών δεδομένων κάποιου ατόμου,

αποκλεισμός του από μια δικτυακή ομάδα, κλήσεις στο κινητό του από

άγνωστο νούμερο.

Ρατσιστικός: διάδοση αρνητικών σχολίων εξαιτίας της καταγωγής, της

κοινωνικής τάξης, της οικονομικής κατάστασης, της διαφορετικότητας.

Σεξουαλικός: υβριστικά σχόλια, σκίτσα και γκράφιτι με σεξουαλικό

περιεχόμενο, ανήθικες χειρονομίες, ανεπιθύμητο άγγιγμα, μέχρι και

σοβαρές σεξουαλικές επιθέσεις.

6

Τι είναι ο ηλεκτρονικός

εκφοβισμός

Ο όρος Διαδικτυακός εκφοβισμός (Cyberbullying) αφορά τον εκφοβισμό, την

απειλή, την ταπείνωση ή την παρενόχληση παιδιών, προεφήβων και εφήβων που

δέχονται μέσω της χρήσης του Διαδικτύου, κινητών τηλεφώνων είτε άλλων

ψηφιακών τεχνολογιών από ομηλίκους τους.

Με τη χρήση των τεχνολογιών ηλεκτρονικής επικοινωνίας, έχουν σκοπό την

εσκεμμένη εμπλοκή σε επαναλαμβανόμενες ή ευρύτερα διαδεδομένες πράξεις

σκληρότητας και συναισθηματικής βίας, οι οποίες στρέφονται κατά άλλων. Το θύμα

των συμπεριφορών αυτών μπορεί να μη γνωρίζει ποιος είναι ο δράστης, αν και, στις

μισές από τις περιπτώσεις, το θύμα γνωρίζει την ταυτότητα του δράστη. Δεν είναι

όλες οι μορφές ηλεκτρονικού εκφοβισμού εξίσου ανησυχητικές ή επικίνδυνες. Η

αλληλεπίδραση με κάποιον που δεν είναι μπροστά σου, ούτε στην άλλη άκρη της

τηλεφωνικής γραμμής, επιτρέπει την έκφραση ιδεών και σκέψεων χωρίς τύψεις και

χωρίς την πλήρη κατανόηση των αρνητικών επιπτώσεων των λέξεων ή των πράξεων,

καθώς, σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, το άτομο που συμπεριφέρεται κατ’ αυτόν τον

7

τρόπο δεν βλέπει το στόχο ούτε και ο ίδιος ο δράστης είναι φανερός, κάτι που

αυξάνει τον κίνδυνο που ενυπάρχει στις συγκεκριμένες συμπεριφορές.

Υπάρχουν διάφορες μορφές ηλεκτρονικού εκφοβισμού:

Ανάφλεξη (flaming): διαδικτυακοί διαπληκτισμοί, με τη χρήση βίαιης,

χυδαίας και αγενούς γλώσσας.

Παρενόχληση (harassment): προσβλητικά μηνύματα, μοιάζει με τον έμμεσο

εκφοβισμό.

Δυσφήμιση (denigration): αποστολή ή δημοσίευση σκληρών κουτσομπολιών

ή φημών σχετικά με ένα άτομο, με σκοπό να τραυματιστεί η φήμη του.

Αποκλεισμός (exclusion): αποκλεισμός από μία ομάδα στο Διαδίκτυο.

Πλαστοπροσωπία (impersonation): το να παριστάνεις ότι είσαι κάποιος

άλλος, θέτοντας αυτόν σε κίνδυνο ή τραυματίζοντας τη φήμη του.

Ξεμπρόστιασμα (outing): η γνωστοποίηση στο Διαδίκτυο μυστικών,

κουτσομπολιών ή άλλων προσωπικών πληροφοριών.

Εξαπάτηση (trickery): το να εξαπατάς κάποιον στο Διαδίκτυο και να του

αποσπάς επιβαρυντικές για αυτόν πληροφορίες, τις οποίες διαδίδεις στη

συνέχεια.

Διαδικτυακή καταδίωξη (cyberstalking): ψυχαναγκαστική και συνεχής

παρακολούθηση και κατασκοπεία σε διαδικτυακό επίπεδο.

Διαδικτυακές απειλές (cyberthreats): αποτελούν είτε απευθείας απειλές ή

«ενοχλητικό υλικό», δηλαδή σχόλια τα οποία υποδηλώνουν ότι ο συντάκτης τους

είναι συναισθηματικά ταραγμένος και ότι μπορεί να σκέφτεται να βλάψει κάποιον

άλλον ή τον εαυτό του ή και να αποπειραθεί να αυτοκτονήσει.

8

Sexting: είναι ένας συνδυασμός των δύο όρων «sex» (σεξουαλικός) και

«text» (κείμενο). Ο όρος αυτός βρίσκει εφαρμογή σε καταστάσεις όπου

αποστέλλονται φτιαχτές γυμνές ή ημίγυμνες και σεξουαλικά προκλητικές

εικόνες ή σεξουαλικά προκλητικό κείμενο. Ο όρος εστιάζεται περισσότερο

στην αποστολή γυμνών φωτογραφιών, επειδή αυτές είναι πιο πιθανό να

έχουν ευρύτερη διάδοση, η οποία μπορεί να θέσει τα νεαρά άτομα σε

μεγαλύτερο κίνδυνο.

Η διαφορά της Διαδικτυακής παρακολούθησης και

παρενόχλησης από τον Διαδικτυακό εκφοβισμό

Στον Διαδικτυακό εκφοβισμό παρατηρείται η συμμετοχή συνομήλικων και από

τις δυο πλευρές, ή τουλάχιστον η συμμετοχή ενός ενήλικα υποκινούμενη από

κάποιον ανήλικο εναντίον άλλου ανηλίκου. Στην περίπτωση που παρατηρηθεί

εμπλοκή ενηλίκου χρησιμοποιούνται οι οροί Διαδικτυακή παρενόχληση (Cyber-

Harassement) είτε η Διαδικτυακή παρακολούθηση (Cyber-Stalking). O όρος

Διαδικτυακός εκφοβισμός, εν αντιθέσει με την σεξουαλική παρενόχληση, δεν

χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις, κατά τις οποίες ένας ενήλικας προσπαθεί να

οδηγήσει ανηλίκους σε μη διαδικτυακές συναντήσεις δελεάζοντάς τους.

Ωστόσο, συχνά παρατηρείται στον Διαδικτυακό εκφοβισμό η ανάμειξη ενός η

περισσότερων ενηλίκων, οι οποίοι ικανοποιούνται μέσα από την διαδικτυακή

σεξουαλική παρενόχληση των ανήλικων θυμάτων.

Αίτια

Συχνά οι νέοι οδηγούνται στον Διαδικτυακό εκφοβισμό εξαιτίας της βίωσης

έντονων συναισθημάτων όπως θυμός, απόγνωση είτε πάλι και εκδίκηση,

που μπορεί να προέρχεται τόσο από τις προβληματικές σχέσεις που

υπάρχουν στο οικογενειακό περιβάλλον όσο και εξαιτίας μιας ευρύτερης

κοινωνικής δυσλειτουργικότητας που παρουσιάζει το άτομο. Σε μερικές

περιπτώσεις ο Διαδικτυακός εκφοβισμός αποτελεί μορφή ψυχαγωγίας

στοχεύοντας στην εκδήλωση ποικίλων αντιδράσεων και στην ικανοποίηση

9

αναγκών που σχετίζονται με την επιβολή εξουσίας και ελέγχου. Σπανιότερα,

η αποστολή μηνυμάτων σε λάθος παραλήπτες μπορεί να αποτελέσει αιτία

του φαινομένου

Τρόποι χρήσης Διαδικτυακού Εκφοβισμού Ο θύτης θα απειλήσει-φοβίσει το θύμα του με τους εξής τρόπους:

Επαναλαμβανόμενη αποστολή ηλεκτρονικών ή τηλεφωνικών

μηνυμάτων

Παρέμβαση και παρενόχληση οποιασδήποτε διαδικτυακής

δραστηριότητας του ατόμου

Δημιουργία ψεύτικων διαδικτυακών προφίλ

Είσοδος σε προσωπικούς διαδικτυακούς λογαριασμούς του ατόμου

Αποστολή φωτογραφιών του ατόμου ή αλλού είδους

μαγνητοσκοπημένου υλικού

Αποστολή προσωπικών πληροφοριών του ατόμου σε πολλαπλούς

παραλήπτες

Αποστολή απειλητικών μηνυμάτων σε αλλά άτομα υποκρινόμενοι το

άτομο που εκφοβίζεται

Υποκίνηση τρίτων για διαδικτυακή παρακολούθηση και παρενόχληση

του ατόμου

Η συχνότητα των απειλών Η επικοινωνία πραγματοποιείται μόνο μια φορά

Η επικοινωνία επαναλαμβάνεται με ίδιο ή διαφορετικό τρόπο

Η επικοινωνιακή δραστηριότητα αυξάνεται

10

Τρίτα άτομα εμπλέκονται στην επικοινωνία με αποτέλεσμα το άτομο να

λαμβάνει μηνύματα από διαφορετικούς παραλήπτες

Στατιστικά στοιχεία

Περίπου 15-35% των νέων έχει πέσει θύμα Διαδικτυακού εκφοβισμού

10-20% των νέων παραδέχεται την ανάμειξή του σε Διαδικτυακό εκφοβισμό

Τα κορίτσια ενδέχεται να εμπλακούν συχνότερα από ότι τα αγόρια σε

περιστατικά Διαδικτυακού εκφοβισμού

Η πλειοψηφία των ατόμων που υφίστανται είτε ασκεί Διαδικτυακό

εκφοβισμό είναι ηλικίας 12-16 ετών

Είδη παρατηρητών στον Διαδικτυακό εκφοβισμό Όπως ακριβώς και στον Σχολικό εκφοβισμό, έτσι και στον Διαδικτυακό

εκφοβισμό - που μπορεί να αποτελέσει προέκταση του πρώτου -

καταγράφονται κυρίως δύο είδη παρατηρητών (bystanders)[2]:

Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι επιβλαβείς για το θύμα

παρατηρητές, καθώς επιδοκιμάζουν την συμπεριφορά του θύτη

ενισχύοντας έτσι την ένταση του εκφοβιστικού γεγονότος ή άλλοτε

παρατηρούν το περιστατικό με απάθεια δίχως να σημειώνουν

κάποια αντίδραση ή παρέμβαση για την καταστολή του εκφοβισμού.

Σε αντίθεση με την πρώτη κατηγορία, οι βοηθοί παρατηρητές

αντιδρούν άμεσα και ενεργά στο συμβάν του Διαδικτυακού

εκφοβισμού. Παράλληλα, στοχεύουν στην κινητοποίηση

περισσότερων ατόμων για την καταπολέμηση του Διαδικτυακού

εκφοβισμού.

11

Συνέπειες διαδικτυακού εκφοβισμού Το φαινόμενο του Διαδικτυακού εκφοβισμού εγκυμονεί σοβαρές επιπτώσεις για

την ψυχική υγεία του θύματος, αλλά και του θύτη. Η αυτοεκτίμηση του ατόμου που

υφίσταται Διαδικτυακό εκφοβισμό πλήττεται έντονα τόσο ώστε σε μερικές

περιπτώσεις συνδέεται με το αίσθημα της ενοχής. Το άτομο αρχίζει να αναπαράγει

αρνητικές σκέψεις και η επίδοση των κοινωνικών του ικανοτήτων μειώνεται

σημαντικά. Κάποιες φορές, κυρίως κατά την εφηβική ηλικία η αποχή από το σχολείο

και από τις παρέες των συνομηλίκων αποτελεί προσωρινό καταφύγιο, ενώ

ταυτόχρονα η αυτοκτονία θεωρείται ως η μοναδική λύση στο πρόβλημα. Άτομα που

δέχτηκαν έντονα Διαδικτυακό εκφοβισμό ενδέχεται στο μέλλον να παρουσιάσουν

μεγαλύτερη αστάθεια στις διαπροσωπικές τους σχέσεις συνοδευόμενη από την

κοινωνική απομόνωση.

Από την άλλη, οι εκφοβιστές τείνουν να είναι άτομα με έντονη αντικοινωνική

συμπεριφορά, επιρρεπή στο αλκοόλ και απομονωμένα από τους συνομηλίκους.

Μακροπρόθεσμα αντιλαμβάνονται ότι ο εκφοβισμός δεν αποτελεί μορφή

ικανοποίησης και αναγνώρισης, βιώνοντας έτσι έντονη προσωπική απογοήτευση.

Αντιμετώπιση του διαδικτυακού εκφοβισμού Αγνόηση ενοχλητικών μηνυμάτων, σε περίπτωση ωστόσο απειλών

συνιστάται αναφορά των μηνυμάτων και λήψη προληπτικών μέτρων.

Αποκλεισμός του αποστολέα που στέλνει απειλητικά ή ενοχλητικά

μηνύματα

Προειδοποίηση του αποστολέα

Αναφορά του περιστατικού στην Αστυνομία είτε σε κάποια αρμόδια

υπηρεσία Δίωξης Ηλεκτρονικού εγκλήματος

ΒΙΑ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Ο βίαιος αυτός εκφοβισµός που παρατηρείται ανάµεσα στους µαθητές,

αναφέρεται στην εκδήλωση παραβατικής συµπεριφοράς µε στόχο άτοµα που είναι

δύσκολο να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Εκείνο που διαφοροποιεί το είδος αυτό

12

βίας από τα υπόλοιπα µέσα σε µία κοινωνία είναι ότι η σχολική βία αναφέρεται

στην επιβολή της βούλησης ενός µέρους προς ένα άλλο µε σκοπό την πρόκληση

ζηµιάς ή βλάβης µέσα στα πλαίσια,όµως, της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Σχετικά µε

τη διεθνή βιβλιογραφία, ένας ευρύς ορισµός αναφέρει ότι το bullying είναι όταν

ένας µαθητής επανειληµµένα είναι εκτεθειμένος σε αρνητικές ενέργειες εκ µέρους

ενός ή περισσότερων άλλων µαθητών, οι οποίες εκδηλώνονται ως µορφές βίαιης ή

επιθετικής συµπεριφοράς

Χαρακτηριστικά των παιδιών θυμάτων- θυτών Ποιά είναι τα χαρακτηριστικά των παιδιών που εκφοβίζονται;

Τα ατομικά χαρακτηριστικά που παρατηρούμε συχνά στα παιδιά που είναι θύτες

σχολικής βίας είναι 1) η χαμηλή αυτοεκτίμηση –παιδιά που νιώθουν πώς δεν

αξίζουν την αποδοχή και τον σεβασμό- , 2) η μοναχικότητα και τάση για απομόνωση

–παιδιά που μένουν μόνα στα διαλείμματα χωρίς τον προστατευτικό κλοιό μιας

δικής τους παρέας-,3) η απουσία διεκδικητικότητας –παιδιά που δεν αντιδρούν,

έχουν παθητική στάση στα πράγματα, δεν αρθρώνουν λόγο- 4) η ευαισθησία και η

εσωστρέφεια-, 5) η απουσία κοινωνικών δεξιοτήτων –παιδιά που δεν έχουν

ευχέρεια λόγου, δυσκολεύονται να επιβληθούν κοινωνικά- 6) απουσία

ανταγωνιστικότητας και αυτοκυριαρχίας – δεν ενδιαφέρονται για την επιβολή τους

στο πλαίσιο που κινούνται, δεν ενδιαφέρονται για την πρωτιά- προσαρμόζονται στο

χώρο που τους δίνεται όσο και αν στενεύει.

Έχουμε παρατηρήσει πως τα παιδιά που εκφοβίζονται πολύ σπάνια θα μιλήσουν!

Κλείνονται στον εαυτό τους, εσωτερικεύουν τον πόνο, τον φόβο, τον θυμό και δεν

συζητούν με τους γονείς τους είτε 1) ντρέπονται για αυτό που τους συμβαίνει, Η

ντροπή είναι ένα συναίσθημα που ακολουθεί τον σχολικό εκφοβισμό καθώς τα

παιδιά νοιώθουν ότι όλοι γελάνε μαζί τους 2) θεωρούν πώς φταίνε –έχουν ενοχική

στάση θεωρώντας πώς προκαλούν το πρόβλημα. Η σκέψη των παιδιών είναι

ενοχική και ιδιαίτερα σε καταστάσεις βίας. Θεωρούν ότι εκείνα φταίνε, ότι εκείνα

προκάλεσαν αυτή την κατάσταση 3) επειδή θέλουν να τους προστατεύσουν/ να μην

τους στεναχωρήσουν ή 4) επειδή πιστεύουν πώς η παρέμβαση του γονιού τους θα

13

είναι αναποτελεσματική και ενδεχομένως γίνει αιτία να εισπράξουν περισσότερη

βία από τους συμμαθητές τους, ότι ο οποιοσδήποτε χειρισμός θα θυμώσει το παιδί

ή τα παιδιά που το εκφοβίζουν και τα πράγματα θα χειροτερεύσουν 5) Σκέφτονται

ότι θα απογοητεύσουν/στενοχωρήσουν τους γονείς τους. Όλα τα παιδιά αποζητούν

την αγάπη και τον θαυμασμό των γονιών τους. Θεωρούν λοιπόν ότι αν μάθουν οι

γονείς τους αυτό που συμβαίνει θα απογοητευτούν και θα στενοχωρηθούν.6)

Φοβούνται. Τα παιδιά θεωρούν ότι δεν μπορεί να γίνει κάτι και φοβούνται.

Ποιά είναι τα χαρακτηριστικά των παιδιών που εκφοβίζουν;

Τα παιδιά που γίνονται θύτες σχολικού εκφοβισμού χαρακτηρίζονται από: 1)

συναισθηματική ανωριμότητα –είναι επιπόλαια παιδιά, με ρηχή- επιφανειακή

αντίληψη των συμπεριφορών τους και των συνεπειών που φέρουν-, 2) έλλειψη

ενσυναίσθησης – αδυναμία και αδιαφορία να αντιληφθούν πώς νιώθει ο

άλλος- πώς νιώθει το θύμα , 3) αδυναμία διαχείρισης θυμού , 4) απουσία

τύψεων και ενοχής –δεν μετανιώνουν για όσα πράττουν και επαναλαμβάνουν

συμπεριφορές, 5) αλαζονική συμπεριφορά, αίσθηση υπεροχής και 6) χειριστική

συμπεριφορά –ικανότητα να ξεφεύγουν από δύσκολες καταστάσεις, να

πείθουν – να χειρίζονται εκπαιδευτικούς προβάλλονται ένα άλλο πρόσωπο άξιο

επιεικούς αντιμετώπισης, -7) παιδιά χωρίς όρια- χαοτικές συμπεριφορές.

Τρόποι εκδήλωσης σχολικής βίας

Οι εκδηλώσεις μπορούν να πάρουν τη μορφή της Ψυχολογικής Βίας και

εκφράζονται με διάφορα πειράγματα, παρατσούκλια, κοροϊδία, διάδοση φημών,

εξύβριση, ταπείνωση, εξευτελισμός, ρατσιστικά σχόλια, απειλών ή και

τρομοκρατίας. Η Ψυχολογική βία περιλαμβάνει επίσης και τον εσκεμμένο

αποκλεισμό μαθητών από διάφορες κοινωνικές και σχολικές δραστηριότητες.

Μια άλλη μορφή σχολικού είναι η Σεξουαλική Παρενόχληση που χαρακτηρίζεται

από σεξουαλικά ταπεινωτικά σχόλια, ανεπιθύμητα αγγίγματα, εξαναγκασμός του

θύματος να παρακολουθεί ή να συμμετέχει ενεργά σε σεξουαλικές πράξεις και

βιασμός. Όλα αυτά, το παιδί που εκφοβίζεται μπορεί μερικές φορές να

εξαναγκαστεί να τα υποστεί ή και να πράξει μπροστά σε άλλους.

Η Σωματική βία στον σχολικό εκφοβισμό εκδηλώνεται με χτυπήματα, σπρωξίματα,

κλοτσιές, τσιμπιές και στριμώγματα. Ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να εκφραστεί

και μέσα από την Οικονομική Εκμετάλλευση των παιδιών που εκφοβίζονται με

αποτέλεσμα την κλοπή ή φθορά στα προσωπικά αντικείμενα τους λειτουργούς και

ψυχολόγους και λειτουργεί όλο το 24ώρο.

14

Έκταση και ένταση σχολικού εκφοβισμού

Όσον αφορά στην έκταση και ένταση του σχολικού εκφοβισμού γενικά έχουν παρατηρηθεί

τα εξής:

Ο εκφοβισμός σταθερά αυξάνεται μεταξύ των ηλικιών 12 και 18.

Το φαινόμενο φτάνει στην κορύφωσή του στα δύο πρώτα χρόνια της

δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Σταδιακά μειώνεται η σωματική βία και αυξάνεται η λεκτική και η

ψυχολογική.

Γενικά, το ποσοστό του εκφοβισμού, που επιμένει όσο τα χρόνια προχωρούν,

μικραίνει, αλλά μεγαλώνει σε ένταση.

Με τον καιρό, ακόμα και όταν ο αριθμός των θυτών παραμένει σταθερός, ο αριθμός

των θυμάτων μειώνεται, καθώς τα τελευταία, έχουν ενταχθεί καλύτερα στις ομάδες

συνομηλίκων, έχουν αναπτυχθεί σωματικά και συναισθηματικά και έχουν ξεφύγει

από τα δίκτυα του εκφοβισμού. Κάποιοι υποστηρικτές των θυτών, καθώς

ωριμάζουν συναισθηματικά και διαβλέπουν τις αρνητικές συνέπειες της

αντικοινωνικής συμπεριφοράς, αποσύρουν τη στήριξή τους στους θύτες. Οι θεατές

έχουν αυτοπροσδιοριστεί αξιακά, ειδικά αν κάτι τέτοιο ενθαρρύνεται από το

περιβάλλον, οικογενειακό και σχολικό, και δεν ανέχονται τόσο εύκολα τον

εκφοβισμό. Πρώην υποστηρικτές, πρώην παθητικοί θεατές και γενικά μεγαλύτεροι

σε ηλικία έφηβοι, ικανότεροι να χειριστούν τις κλίκες και τα στερεότυπα, μπορεί να

αποτελέσουν θετικά πρότυπα.

Έρευνες σχολικών ψυχολόγων

Ο Εθνικός Σύλλογος Σχολικών Ψυχολόγων των Ηνωμένων Πολιτειών αναφέρει σε

μια έκθεσή του ότι, καθημερινά, περισσότερα από 160.000 παιδιά δεν πηγαίνουν

στο σχολείο επειδή φοβούνται τους παλικαράδες. Τα θύματα των παλικαράδων

ίσως παύουν να μιλούν για το σχολείο ή για κάποιο συγκεκριμένο μάθημα ή

δραστηριότητα στο σχολείο. Ίσως προσπαθούν να πηγαίνουν αργοπορημένα στο

σχολείο σε καθημερινή βάση ή να χάνουν κάποια μαθήματα ή ακόμη και να

βρίσκουν δικαιολογίες για να μην πηγαίνουν καθόλου στο σχολείο.

Πώς μπορεί να αναγνωρίσει κανείς τα παιδιά που έχουν πέσει θύματα των

παλικαράδων; Ίσως είναι άκεφα, ευερέθιστα, απογοητευμένα ή δείχνουν

κουρασμένα και εσωστρεφή. Μπορεί να γίνονται επιθετικά απέναντι στην

οικογένειά τους ή στους συνομηλίκους τους και στους φίλους τους. Τα αθώα άτομα

15

που γίνονται μάρτυρες πράξεων εκφοβισμού υφίστανται και αυτά συνέπειες. Η

κατάσταση τα φοβίζει πολύ, πράγμα που μειώνει την ικανότητά τους για μάθηση.

Ωστόσο, το περιοδικό Επιθεώρηση Παιδιατρικής (Pediatrics in Review) λέει: «Η πιο

ακραία συνέπεια του εκφοβισμού για τα θύματα και την κοινωνία είναι η βία, η

οποία περιλαμβάνει την αυτοκτονία και το φόνο. Τα παιδιά που είναι θύματα

μπορεί να νιώθουν τόσο ανίσχυρα ώστε μερικά αντιδρούν με αυτοκαταστροφικές

πράξεις ή καταφεύγουν στο φόνο ως αντίποινα».

Ο επίμονος εκφοβισμός μπορεί να διαβρώσει την αυτοπεποίθηση του θύματος, να

επιφέρει σοβαρά προβλήματα υγείας, ακόμη και να καταστρέψει μια

σταδιοδρομία. Τα θύματα εκφοβισμού μπορεί να υποφέρουν από πονοκεφάλους,

αϋπνίες, άγχος και κατάθλιψη. Μερικοί παρουσιάζουν διαταραχή του

μετατραυματικού άγχους. Αν και οι σωματικές επιθέσεις μπορεί να κάνουν τους

άλλους να προσφέρουν στο θύμα άφθονη συμπόνια και υποστήριξη, οι

συναισθηματικές επιθέσεις ίσως να μην προκαλέσουν την ίδια ανταπόκριση. Η

ζημιά είναι πολύ λιγότερο εμφανής. Έτσι λοιπόν, αντί να συμπονέσουν το θύμα, οι

φίλοι και η οικογένεια μπορεί να κουραστούν να ακούν τα παράπονά του.

Πώς μπορεί να αντιληφθεί ο γονιός πώς το παιδί του είναι θύμα σχολικής βίας;

Όταν το παιδί δεν δείχνει πολύ πρόθυμο να πάει στο σχολείο (δεδομένου πως αυτή

η συμπεριφορά δεν είχε παρατηρηθεί προηγουμένως) ή επιστρέφει στο σπίτι

φοβισμένο. Όταν ζητάει από τους γονείς να το συνοδεύσουν οι ίδιοι στο σχολείο,

ενώ μέχρι τότε ήταν ανεξάρτητο. Όταν σταδιακά αρχίζει να αποσύρεται από φίλους

και δραστηριότητες. Όταν απομονώνεται και έχει σημεία άγχους πχ δυσκολίες με

τον ύπνο (εφιάλτες) και το φαγητό. Όταν πέφτει η σχολική του επίδοση και θέλει να

αποφύγει το σχολείο. Όταν επιστρέφει και του λείπουν τα πράγματά του ή είναι

καταστραμμένα. Όταν έχει στο σώμα του σημάδια ανεξήγητα πχ. γρατσουνιές,

μελανιές κλπ. Όταν αντιδρά θυμωμένα/ υπερβολικά σε ερωτήσεις σχετικές με την

καθημερινότητα στο σχολείο- φοβάται να πει τι ακριβώς του συμβαίνει.

16

Παράγοντες κινδύνου

Προδιάθεση για επιθετικότητα

Σημαντικό παράγοντα κινδύνου αποτελεί το υψηλό επίπεδο προδιάθεσης για επιθετικότητα στην ιδιοσυστασία του παιδιού. Η προδιάθεση αυτή συνιστά συνήθως ποικιλία του φυσιολογικού και μπορεί να τροποποιηθεί κατά την πρώτη παιδική από την αγωγή που προσφέρεται στο παιδί στα πλαίσια του οικογενειακού περιβάλλοντος. Συμβαίνει όμως κάποτε να μην ασκείται ο παιδαγωγικός ρόλος της οικογένειες είτε γιατί η οικογένεια είναι ανύπαρκτη, είτε γιατί οι γονείς παραμένουν αμέτοχοι στην αγωγή του παιδιού τους. Σε άλλες περιπτώσεις υπάρχει αγωγή και ενδιαφέρον για το παιδί αλλά αυτή ασκείται με τέτοιο τρόπο ώστε έχει αντίθετο αποτέλεσμα. Δηλαδή η προδιάθεση για επιθετικότητα όχι μόνο δεν αναστέλλεται

αλλά καλλιεργείται και ενισχύεται. Παράδειγμα, που βλέπουμε συχνά στην ελληνική οικογένεια, είναι εκείνο που θεωρείται 'κακομαθημένο παιδάκι' που με

απροκάλυπτη επιθετικότητα επιβάλλει τις θελήσεις του και τις διαθέσεις του στους γονείς ή στους παππούδες και γιαγιάδες οι οποίοι το θεωρούν πολύ χαριτωμένο και

έξυπνο το νήπιο να δέρνει π.χ. τον παππού και ο παππούς γελάει και χαριεντίζεται σαν να λέει «τι ωραίο είναι το ξύλο από το λεβέντη εγγονό μου». Σε συνέχεια την

επιθετικά απαιτητική συμπεριφορά προσπαθούν να ελέγξουν οι γονείς με υποσχέσεις και δωράκια π.χ. σοκολάτα ή κάτι παρόμοιο. Ατυχώς με τον τρόπο αυτό

αντί να καταστείλουν άθελα επιβραβεύουν και ενισχύουν την ανεπιθύμητη συμπεριφορά. Στο επόμενο στάδιο καταφεύγουν σε σωματική τιμωρία που

συνίσταται σε ξυλοδαρμό, κάποτε άγριο. Το «ξύλο» συχνά εναλλάσσεται με τα «καλοπιάσματα». Έτσι η διεκδίκηση με βία και η ανάλογη ανταπόκριση γίνεται

νόμιμος και μόνιμος τρόπος έκφρασης και συναλλαγής μέσα στην οικογένεια.

Σε άλλες περιπτώσεις ο γονέας είναι ο ίδιος βίαιος και ασυγκράτητος. Τότε το παιδί όχι μόνον δεν μαθαίνει να ελέγχει τη δική του επιθετικότητα αλλά αντίστροφα μαθαίνει ότι η βία είναι ο κανονικός τρόπος να λύνονται οι διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους. Συμπερασματικά στο πλαίσιο αυτό της οικογένειας το επιθετικό παιδί δεν βρίσκει την αυξημένη φροντίδα και αγωγή που χρειάζεται για

κοινωνικοποίηση της συμπεριφοράς του στα πρώτα του χρόνια. Απουσία της φροντίδας αυτής αποτελεί παράγοντα κινδύνου για βίαιη συμπεριφορά εκ μέρους του παιδιού και του εφήβου σε λίγα χρόνια.

Απουσία ενσυναίσθησης

Η απουσία ενσυναίσθησης, "empathy" στην αγγλική γλώσσα, αποτελεί σημαντικό

παράγοντα κινδύνου για επιθετική συμπεριφορά. Ενσυναίσθηση είναι η ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει και να συμμερίζεται άμεσα το συναίσθημα του άλλου

π.χ. την οδύνη. Ενσυναίσθηση θα μπορούσε πιο απλά να περιγραφεί σαν η ικανότητα να "βάζει κανείς τον εαυτό του στη θέση του άλλου" δηλαδή να μετέχει

και να μοιράζεται την εμπειρία του άλλου. Το συναίσθημα της ενσυναίσθησης ενεργοποιείται άμεσα χωρίς καν γνωστική επεξεργασία του ερεθίσματος που την κινητοποιεί. Η απουσία ενσυναίσθησης προδίδει έλλειμμα στη συναισθηματική στήριξη και προστασία του παιδιού μέσα στην οικογένεια στα πρώτα χρόνια του

17

βίου του. Κάτω από κανονικές συνθήκες η ενσυναίσθηση αναπτύσσεται στα πλαίσια της οικογένειας όταν το παιδί αποκτά τη βασική ικανοποίηση ότι είναι επιθυμητό και αγαπητό. Στην οικογένεια αυτή όταν το παιδί βρεθεί σε δύσκολη

συναισθηματική κατάσταση π.χ. αν κάτι το φοβίσει ή το τρομάξει, στρέφεται προς τον γονέα που είναι διαθέσιμος να του συμπαρασταθεί. Η οικογένεια τότε,

λειτουργώντας σωστά, δημιουργεί την ψυχολογική βάση ασφάλειας που είναι αναγκαία για το παιδί που ξεκινάει να γνωρίσει τον κόσμο γύρω του και να

σχετιστεί μ' αυτόν. Το παιδί έτσι αποκτά μια θετική εικόνα του εαυτού του και μια ανάλογη εικόνα του κόσμου γύρω του. Ταυτόχρονα μαθαίνει να μετέχει στην οδύνη

του άλλου και ακόμη περισσότερο ν' αναστέλλει τη δική του επιθετική παρόρμηση και ν' αποφεύγει το ίδιο να βλάπτει και να προξενεί οδύνη στον άλλον. Το

συναίσθημα της ενσυναίσθησης κινεί πλήθος ανθρώπων σε πράξεις αλτρουισμού, δηλαδή να σπεύδουν σε κάποιον που καλεί σε βοήθεια.

Το παιδί όμως που έχει στερηθεί την ασφαλή ψυχολογική βάση στην οικογένεια του δεν έχει αναπτύξει την ικανότητα της ενσυναίσθησης και σαν συνέπεια αδυνατεί να αναστείλει τη δική του παρόρμηση και επιθετικότητα ή οποία μπορεί να προκαλέσει οδύνη στον άλλον. Η απουσία ενσυναίσθησης αποτελεί βασικό έλλειμμα στο παιδί ή τον έφηβο που εκδηλώνει επιθετικότητα εναντίον άλλων ατόμων.

Φθόνος και μίσος

Ο φθόνος και το μίσος σαν δυνάμεις που κινητοποιούν τη συμπεριφορά έχουν ελάχιστα μελετηθεί από την ψυχολογία και ψυχιατρική. Στα έντονα αυτά

συναισθήματα έχουν δώσει περισσότερη προσοχή οι ψυχαναλυτές. Τα δυο συναισθήματα δεν είναι ταυτόσημα. Ο φθόνος (envy) αφορά το αρνητικό

συναίσθημα που το άτομο, το παιδί στην προκειμένη περίπτωση, βιώνει σε σχέση με κάποιον άλλον που έχει κάποιο αγαθό που αυτό επιθυμεί αλλά στερείται π.χ.

φθόνος για το συμμαθητή που διακρίνεται στο σχολείο, που φοράει καλύτερα ρούχα κλπ.

Το μίσος (hate) έχει δυο έννοιες. Η πρώτη δηλώνει μια έντονη αντιπάθεια και εχθρότητα προς κάποιο άλλο άτομο που προσλαμβάνεται ως υπεύθυνο για προσωπικές αδικίες και ταπεινώσεις. Η δεύτερη αφορά τη στερεότυπη εχθρότητα προς άτομα που κατατάσσονται σε κάποιες κατηγορίες που θεωρούνται υπεύθυνες

για στερήσεις ή διακρίσεις που το άτομο υφίσταται ή για πιθανούς κινδύνους που θα υπάρξουν στο μέλλον γι' αυτό π.χ. μίσος για τον Αλβανό μαθητή που παίρνει καλύτερους βαθμούς και κρατάει τη σημαία και στο μέλλον θα έχει καλύτερη δουλειά κλπ. Φθόνος και μίσος μπορεί να αποτελέσουν επικίνδυνο μείγμα για

πράξεις βίας.

Φθόνος και μίσος αποτελούν συναισθήματα τα οποία εικάζεται ότι αναπτύσσονται

στο παιδί στα πλαίσια εγκατάλειψης και ταπείνωσης μέσα στην οικογένεια αλλά και περιθωριοποίησης στο ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο που σαν συνέπεια έχουν την

ανάπτυξη αρνητικής εικόνας του παιδιού για τον εαυτό του. Το στερημένο, κακοποιημένο και κοινωνικά απαξιωμένο παιδί μπορεί να αισθανθεί φθόνο και

18

μίσος για τα αγαθά του άλλου παιδιού, εκείνα τα οποία το ίδιο επιθυμεί αλλά έχει στερηθεί.

Αντικοινωνικά υποδείγματα συμπεριφορά-τηλεόραση

Υποδείγματα αντικοινωνικής συμπεριφοράς προσφέρονται μέσα σε οποιοδήποτε σπίτι διαθέτει τηλεόραση. Η τηλεόραση αποτελεί ένα παράθυρο στο κόσμο που

ατυχώς προσφέρει υποδείγματα επιθετικότητας και βίαιης συμπεριφοράς που μπορεί να μην ταιριάζουν στις αξίες της οικογένειας οι οποίες και υποβαθμίζονται. Τα υποδείγματα αυτά της αντικοινωνικής συμπεριφοράς είναι εύκολα στη μίμηση χωρίς εσωτερική αντίσταση προπάντων αν το παιδί δεν έχει ήδη αποκτήσει ισχυρές βάσεις κοινωνικής αγωγής από τους γονείς του. Περισσότερο ευπρόσβλητο είναι το μικρό παιδί που δεν μπορεί ακόμη να διακρίνει τον κόσμο της φαντασίας από εκείνον της πραγματικότητας τον οποίο μπορεί να βιώνει έντονα. Το παιδί που βλέπει πολύ τηλεόραση παρατηρεί ανθρώπινες σχέσεις και λύσεις συγκρούσεων και διαφορών με τον πλέον ψυχρό και βίαιο τρόπο. Αμερικάνικες μελέτες έδειξαν ότι παιδιά ηλικίας 6 έως 11 χρονών που έβλεπαν τηλεόραση 5 ώρες και άνω την ημέρα χαρακτηρίζονταν ως επιθετικά ενώ δεν τους δίνονταν ο χαρακτηρισμός αυτός αν έβλεπαν τηλεόραση λιγότερο από 4 ώρες. Άλλες παρατηρήσεις έχουν δείξει ότι παιδιά που παρακολουθούν τακτικά τηλεόραση έχουν δει μέχρι την ηλικία

των 18 χρονών κατά μέσο όρο 200.000 σκηνές "απίστευτης βίας" και 40.000 σκηνές δολοφονίας. Ερευνητές παρατηρούν ότι η καθημερινή επανάληψη σκηνών βίας νομιμοποιεί για το παιδί τα εγκλήματα και τις μικροαπατεωνιές καθώς αυτές φαίνονται σαν φυσιολογικές και αποδεκτές.

Το είδος αγωγής που προσφέρεται μέσα στο σπίτι από την τηλεόραση είναι φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης. Είναι καινοφανής τρόπος αγωγής του παιδιού

και μπορεί να χαρακτηρισθεί ως δολιοφθορά στην αγωγή της οικογένειας που η κοινωνία μας φαίνεται ότι έχει αποδεχθεί σαν κανονική.

Ανομία

H ανομία, που μπορεί να επικρατεί σε μια κοινωνία, αναμφίβολα συμβάλει στην εκδήλωση επιθετικής και βίαιης συμπεριφοράς. Η ανομία έχει την έννοια της απαξίωσης θεσμοθετημένων νόμων και κανονισμών συμπεριφοράς στο δημόσιο βίο. Οι κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς δεν τηρούνται, χωρίς να υπάρχουν συνέπειες για εκείνον που με πράξεις αμφισβητεί τους κανόνες αυτούς. Η απαξίωση μπορεί να κυμαίνεται από την απλούστερη παράβαση π.χ. τοποθέτηση αυτοκόλλητων με ποδοσφαιρικά και άλλα συνθήματα στις πινακίδες κυκλοφορίας, έως τις πράξεις εκφοβισμού, επίθεσης και ληστείας μαθητών από άλλους μαθητές μέσα ή έξω από το σχολείο.

Η έλλειψη πειθαρχίας στο σχολείο αποτελεί μορφή ανομίας. Η απουσία πειθαρχίας

στη συμπεριφορά πολλών παιδιών σημαίνει έλλειψη ασφάλειας για πολλά άλλα. Το σχολείο δεν νοείται παρά σαν τόπος ασφαλής για κάθε παιδί. Η δημοκρατία στο

σχολείο, που αποτελεί ιδανικό, πρέπει να ασφαλίζει το δικαίωμα φοίτησης σε χώρο ελεύθερο από τρομοκρατία που ασκείται από κάποια παιδιά ή εφήβους. Στο

19

πλαίσιο αυτό δεν νοούνται επίσης πράξεις καταδυνάστευσης παιδιών με σωματικά ή νοητικά μειονεκτήματα από συμμαθητές τους που δυστυχώς παρατηρούνται συχνά.

Επιθετική ενέργεια στα πλαίσια ομάδας

Σημαντικός παράγοντας κινδύνου είναι η ένταξη και δράση του παιδιού και εφήβου

σε ομάδα που αμβλύνει την ατομική ευθύνη και ευκολύνει την επιθετική συμπεριφορά. Η ομάδα αποτελεί μια μικρή κοινωνία, ένα μικρόκοσμο ο οποίος προσφέρει συναισθηματική στήριξη και καθοδήγηση στο παιδί και τον έφηβο που δεν έχει άλλες πηγές στήριξης π.χ. στο σπίτι του ή το σχολείο του.Στα πλαίσια της ομάδας αμβλύνεται η ατομική ευθύνη και η βία και η επιθετικότητα κατά του όποιου θύματος γίνεται αποδεκτή ή εκλαμβάνεται και ως πράξη άξιας θαυμασμού.

Θύμα-παιδί ευτελισμένο

Η προσοχή μέχρις εδώ έχει επικεντρωθεί στον θύτη, στον επιτιθέμενο. Υπάρχουν

όμως και χαρακτηριστικά του θύματος που μπορεί και αυτά να το εκθέσουν το παιδί σε κινδύνου. Το ευτελισμένο και ανυπεράσπιστο παιδί ή έφηβος είναι αυτό

που πιθανόν θα γίνει στόχος επίθεσης. Όπως έδειξαν και τα πρόσφατα γεγονότα στην Ελλάδα το θύμα μπορεί να είναι μετανάστης και μέλος μειονότητας. Τα

παραδείγματα του μικρού μετανάστη Άλεξ και της "Βουλγάρας" μιλούν από μόνα τους. Οι μετανάστες προσλαμβάνονται ως υποδεέστεροι και ως παιδιά ενός άλλου

κόσμου με λιγότερα ή χωρίς δικαιώματα. Τα ευτελισμένα αυτά παιδιά μένουν ανυπεράσπιστα σε σχέση με τους γηγενείς που αισθάνονται ότι μπορούν να τα

χειρίζονται όπως θέλουν χωρίς αναστολές, ηθικούς φραγμούς ηθικούς φραγμούς και τιμωρία.

20

Τρόποι πρόληψης της βίας σε επίπεδο σχολείου, τάξης αλλά

και οικογένειας Στα πλαίσια της πρόληψης έχουν εφαρμοστεί κάποια προγράμματα κατά του

εκφοβισμού και της ενδοσχολικής βίας (π.χ. Νορβηγικό μοντέλο Dan Olweus,

φινλανδικό μοντέλο KIVAKOULOU, στην Ελλάδα το πρόγραμμα της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. «Stop

στην ενδοσχολική βία» κ.α.).

Ειδικότερα για το πρόγραμμα της E.Ψ.Y.Π.E. στην Ελλάδα οι κύριοι σκοποί

λειτουργίας είναι:

-Η προαγωγή της πρόληψης μέσω της ανάπτυξης δραστηριοτήτων αγωγής υγείας της κοινότητας και άλλων κατάλληλων προγραμμάτων.

-Η παροχή φροντίδας μέσω της οργάνωσης και λειτουργίας σύγχρονων

υπηρεσιών (διάγνωσης, θεραπείας και ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης)

στην κοινότητα.

-Η προώθηση της ευαισθητοποίησης και της εκπαίδευσης επαγγελματιών υγείας και ψυχικής υγείας μέσω της εφαρμογής ειδικών εκπαιδευτικών

προγραμμάτων.

-Η ανάπτυξη της έρευνας σε εθνικό και διακρατικό επίπεδο.

-Η δημιουργία δικτύων για την ψυχική υγεία μέσω της συνεργασίας με

εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς, εκπαιδευτικά ιδρύματα, ερευνητικά κέντρα και επιστημονικές ομάδες.

-Η ενημέρωση του ευρύτερου κοινού, των αρμόδιων φορέων και των

ειδικών για τις σύγχρονες εξελίξεις στον τομέα της ψυχικής υγείας του

παιδιού και του εφήβου, μέσω της δημιουργίας και παραγωγής εντύπων,

περιοδικών, βιβλίων, ταινιών, κ.ά.

-Η ενεργοποίηση και ανάπτυξη του εθελοντισμού.

-Η υποστήριξη των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων των ανθρώπων

με προβλήματα ψυχικής υγείας και των οικογενειών τους καθώς και η προώθηση της συμμετοχής τους στα θέματα που τους αφορούν .

Η αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων αυτών οφείλεται κυρίως στην

υιοθέτηση της Κοινωνικής-Οικολογικής προσέγγισης, μιας ολιστικής προσέγγισης,

που στοχεύει στην αλλαγή του κλίματος του σχολείου, ώστε να μην αναπαράγει τη

βία. Στα πλαίσια της ολιστικής προσέγγισης οι παρεμβάσεις αφορούν όλους: το

σχολείο, την τάξη, τον εκπαιδευτικό, τους μαθητές, τους γονείς τους και ολόκληρη

την τοπική κοινωνία.

21

Κάθε μέλος της σχολικής κοινότητας έχει ρόλο και ευθύνη για την αντιμετώπιση του

σχολικού εκφοβισμού. Ο βαθμός εμπλοκής κάθε μέλους, σχετίζεται τόσο με την

ιδιότητά του, όσο και με τη σοβαρότητα, τη συχνότητα και την ένταση του

περιστατικού εκφοβισμού. Άλλος είναι ο ρόλος και η ευθύνη του διευθυντή του

σχολείου, άλλος του δασκάλου, άλλος των συμμαθητών, άλλος των γονιών.

Ωστόσο, θα πρέπει όλοι να συνεργαστούν σε ένα πλαίσιο παράλληλων δράσεων,

διότι, αφού η αιτιολογία του εκφοβισμού είναι πολυπαραγοντική και η

αντιμετώπισή του θα πρέπει να είναι πολυεπίπεδη.

Άμεσες Δράσεις:

• Διευθυντής:

Καταγραφή του περιστατικού, με πληροφορίες για το πού και πότε

συνέβη το περιστατικό, για το ποιοι συμμετείχαν, ποιοι

παρατηρούσαν, τι μορφή εκφοβισμού ασκήθηκε και περιγράφοντας

το τι ακριβώς έγινε.

Διατήρηση αρχείου καταγραφής των περιστατικών, ώστε να γίνεται

πιο εύκολη η πρόσβαση σε αυτό και τα υπόλοιπα ενδιαφερόμενα

μέρη

Προσδιορισμός για το αν πρόκειται για επαναλαμβανόμενη

συμπεριφορά παραβίασης των κανόνων ενάντια στη βία

Αν πρόκειται για επαναλαμβανόμενη εκφοβιστική συμπεριφορά,

επικοινωνία με τους γονείς του παιδιού τηλεφωνικά και

προγραμματισμός συνάντησης για να συζητήσετε

Καθορισμός συνεπειών για το παιδί που εκφοβίζει -ύστερα από τη

συζήτηση με τους γονείς και με το Σύλλογο Διδασκόντων -συνέπειες

για τους απαθείς θεατές.

Σχεδιασμός ενός τρόπου παρακολούθησης του προβλήματος ώστε να

υπάρχει εποπτεία της εξέλιξης της κατάστασης

• Εκπαιδευτικοί: Συζήτηση με το παιδί που εκφοβίζεται και αντιμετώπιση με προσοχή

και σοβαρότητα αυτών που έχει να πει. Διαβεβαίωση του παιδιού για την άμεση ανταπόκριση και την προστασία του θύματος και παροχή

κάθε δυνατής βοήθειας. Επίσης προτροπή των παιδιών για συνεχή ενημέρωση σε περίπτωση νέου περιστατικού.

Συζήτηση με τους γονείς του παιδιού, έκφραση τις ανησυχίας και ένδειξη ενδιαφέροντος για το περιστατικό καθώς και

αποφασιστικότητα για άμεση δράση.

22

Εξακρίβωση του παιδιού που εκφοβίζεται ή αυτό που εκφοβίζει

Εντοπισμός ,αν υπάρχει, ομάδας παιδιών η οποία ενθαρρύνει ή/και υποστηρίζει το παιδί που εκφοβίζει

Προτροπή του παιδιού που εκφοβίζει στο γραφείο του Διευθυντή και σοβαρή συζήτηση μαζί του για το περιστατικό

Υποστήριξη του παιδιού που εκφοβίζεται και ανάπτυξη συνεργασίας με τον Διευθυντή

• Συμμαθητές μέσα στην τάξη:

Προσδιορισμός των ατόμων που ήταν παρόντες στο περιστατικό

εκφοβισμού

Ξεκαθαρισμός των ουδέτερων παρατηρητών ή αν ενθάρρυναν το

παιδί που εκφοβίζει

Συζήτηση μαζί τους για το ποια θα ήταν η κατάλληλη

συμπεριφορά σε μια τέτοια περίπτωση (π.χ. να μιλήσουν σε

κάποιον ενήλικα για να βοηθήσει) και για το ποιες ευθύνες έχουν

όταν παρατηρούν να συμβαίνει περιστατικό εκφοβισμού

Συζήτηση σχετικά με το τι θα μπορούσαν να είχαν κάνει για να

αποφευχθεί ο εκφοβισμός και να εξασφαλίσουν ένα ασφαλές

περιβάλλον τόσο για τους ίδιους όσο και για τους συμμαθητές

τους

Κάποια μοντέλα συνομηλίκων, που αποτελούν στρατηγικές

αντιμετώπισης των περιστατικών εκφοβισμού από μαθητές προς

μαθητές στο πλαίσιο του σχολείου, είναι επιγραμματικά:

Η προσέγγιση που δεν εστιάζει στο φταίξιμο

Προσεγγίσεις υποστήριξης μεταξύ των συνομηλίκων

Το μοντέλο του «συνομηλίκου πρότυπο»

Το μοντέλο της «συμβουλευτικής μεταξύ συνομηλίκων»

Το μοντέλο της «Διαμεσολάβησης»

• Γονείς παιδιού που εκφοβίζεται:

Στενή συνεργασία με το σχολείο για πληροφόρηση για την έκταση

και τη σοβαρότητα του περιστατικού καθώς και για τους τρόπους

αντιμετώπισής του

Παροχή στο παιδί υποστήριξη και ασφάλεια

23

Απόδοση προσοχής στα συναισθήματα του παιδιού και ιδιαίτερη

έμφαση στις ανάγκες του

Παρακολούθηση της εξέλιξης της κατάστασης αλλά και της υγείας

του παιδιού.

Σε περίπτωση που το παιδί παραπονιέται ότι έχει συνεχώς

σωματικούς πόνους και προβλήματα στον ύπνο τότε συνιστάται

επίσκεψη σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας για τα παιδιά.

Γονείς παιδιού που εκφοβίζει:

Συζήτηση με τον Διευθυντή του σχολείου για το περιστατικό εκφοβισμού

που προκλήθηκε από το παιδί

Συνεργασία με το σχολείο, για την αντιμετώπιση του προβλήματος του

παιδιού σχετικά με τη βία

Συνεργασία με τον Διευθυντή και τον δάσκαλο του παιδιού για την

εφαρμογή των κανόνων, των συνεπειών και την πρόληψη τέτοιων

συμπεριφορών

Παρακολούθηση της εξέλιξης της κατάστασης και συνεργασίας στενά με

το σχολείο. Παρατήρηση αν το παιδί εμπλέκεται συχνά σε καβγάδες ή

εκδηλώνει εκφοβιστική συμπεριφορά και με τα παιδιά της γειτονιάς ή και

μέσα στο ίδιο το σπίτι. Συζήτηση γι’ αυτά στο Διευθυντή και το δάσκαλο της

τάξης και συνεργασία μαζί τους για βοήθεια

Όλα τα παραπάνω αποτελούν κάποιες άμεσες δράσεις σε επίπεδο πρόληψης και

αντιμετώπισης στις οποίες μπορεί να προβεί το σχολείο, από μόνες τους όμως δε

μπορούν να δώσουν λύση στο πρόβλημα του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο.

Χρειάζεται ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα παρέμβασης, στο οποίο να συμμετέχει

το σύνολο της σχολικής κοινότητας αλλά και ευρύτεροι κοινωνικοί φορείς,

προκειμένου να υπάρξει αποτελεσματική πρόληψη και αντιμετώπιση του

φαινομένου.

24

Ορισμένες αποτελεσματικές πρακτικές, σε επίπεδο σχολείου

και τάξης, για εφαρμογή μιας στρατηγικής ενάντια στη βία,

είναι:

• σε επίπεδο σχολείου:

σύνταξη Σχολικής Επιτροπής ενάντια στον εκφοβισμό & την

ενδοσχολική βία

σύνταξη Διακήρυξης του σχολείου ενάντια στη βία: δικαιώματα-

υποχρεώσεις-καθήκοντα για όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας

αύξηση της επίβλεψης του σχολικού χώρου

ευαισθητοποίηση και συνεργασία με τους γονείς, προκειμένου να

σταματήσει ο κύκλος αναπαραγωγής και ενθάρρυνσης της

ενδοσχολικής βίας

• σε επίπεδο τάξης:

συζήτηση στην τάξη για τον ορισμό & τις μορφές της ενδοσχολικής βίας και του

εκφοβισμού

συζήτηση για τις επιπτώσεις του εκφοβισμού

ενημέρωση σχετικά με το γιατί η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός δεν είναι

αποδεκτά από το σχολείο

τρόποι & προτάσεις για πρόληψη και αντιμετώπιση από τους μαθητές: σύνταξη

των κανόνων της τάξης ενάντια στη βία

25

παροχή βοήθειας από μαθητές σε άλλους, για την επίλυση των συγκρούσεων

που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε εκφοβισμό

προαγωγή των συνεργατικών αλληλεπιδράσεων

παροχή ευκαιριών για θετική έκφραση της επιθετικότητας (π.χ. μέσω των αθλημάτων)

Τι πρέπει να κάνει ο γονιός;

Εάν αντιληφθεί πώς το παιδί έχει πέσει θύμα σχολικής βίας να δείξει

ψυχραιμία και να μην δράσει παρορμητικά. Να μιλήσει μαζί του ήρεμα,

ψύχραιμα σε κλίμα συναισθηματικής ασφάλειας και να του δώσει να

καταλάβει α) πώς δεν ευθύνεται αυτό για ότι του συμβαίνει και β) πώς μαζί

του μπορεί να το αντιμετωπίσει. Ο γονιός θα μιλήσει με τους εκπαιδευτικούς

και θα δώσει στο παιδί να καταλάβει πώς την επόμενη φορά που θα δεχθεί βία

θα επικοινωνήσει αμέσως στους υπευθύνους βάζοντας όρια και τέλος στην

συμπεριφορά των παιδιών που του επιτέθηκαν.

Οι γονείς οφείλουν να μιλούν με τα παιδιά τους και να γνωρίζουν καλά το

καθημερινό πρόγραμμα δραστηριοτήτων του παιδιού τους, έχοντας

ουσιαστική συμμετοχή σε αυτό. Είναι ζωτικό να γνωρίζουν καλά ποιοι είναι οι

φίλοι τους και τι κάνουν τα παιδιά τους στον ελεύθερό τους χρόνο καθώς

επίσης και τι ακριβώς κάνουν στη διαδρομή τους από το σπίτι στο σχολείο και

αντίστροφα.

Επιπλέον Συμβουλές για τους γονείς

Φροντίστε να επικοινωνείτε με το παιδί σας και να αναπτύξετε μία ζεστή σχέση

εμπιστοσύνης μαζί του .Στην καθημερινή ρουτίνα της οικογένειας – από τα πρώτα

σχολικά χρόνια- είναι απαραίτητο να εμπεριέχεται μια συζήτηση για το «πώς ήταν η

μέρα στο σχολείο».

Θα πρέπει:

Να ενισχύουν και να τονώνουν με κάθε τρόπο την αυτοεκτίμηση του παιδιού

τους, αφού στην πράξη διαπιστώνεται ότι πολύ συχνά τα παιδιά –θύματα

επιθετικής συμπεριφοράς έχουν αρνητική εικόνα εαυτού και χαμηλή

αυτοπεποίθηση.

Να μειώσουν με κάθε δυνατό τρόπο την κοινωνική απομόνωση,

ενθαρρύνοντας την ένταξη του παιδιού σε ομάδες συνομηλίκων, οι οποίες

θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως ασπίδα ενάντια στην επιθετικότητα και

τον εκφοβισμό.

Θα πρέπει επίσης να μάθουν στα παιδιά να μη διστάζουν, ούτε να

26

ντρέπονται να ζητήσουν βοήθεια από ενήλικες, εάν κάποιος τα ενοχλήσει ή

τους συμπεριφερθεί με βίαιο και επιθετικό τρόπο

Μην υποτιμάτε τις συνέπειες που μπορεί να έχει ο εκφοβισμός (π.χ. «έτσι θα

σκληραγωγηθεί για να βγει στην κοινωνία»)

Σε όλες τις περιπτώσεις θα πρέπει να επικοινωνήσουν με την Εθνική Τηλεφωνική

Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056, δωρεάν και ανώνυμα, η οποία είναι στελεχωμένη

με κοινωνικούς λειτουργούς.

Και να μην ξεχνούν να έχουν παρουσία στο σχολείο- να νιώθει το παιδί πώς οι

γονείς δεν είναι αποκομμένοι από το σχολικό περιβάλλον!

Ποινές σε ακραίες καταστάσεις

Πολλές φορές ωστόσο οι ακραίες καταστάσεις απαιτούν και ακραίες

ποινές.

Καταρχήν, είναι σημαντικό να επισημανθεί πως η ύπαρξη ενός κώδικα ποινών

από μόνη της, δεν εξασφαλίζει και την επιβολή τους, καθώς ο εκφοβισμός

γίνεται μακριά από τα μάτια των ενηλίκων, και αν δεν υπάρχουν ανοιχτά

συστήματα επικοινωνίας μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών, πιθανά δε θα

υπάρχουν και καταγγελίες για εκφοβισμό από τα θύματα ή και από τους θεατές

του εκφοβισμού. Κάποιες άλλες σημαντικές παρατηρήσεις για τις ποινές είναι

και οι εξής: Οι ποινές τείνουν να σταματήσουν τον εκφοβισμό, αλλά μόνο

προσωρινά.

Οι ήπιες ποινές που συχνά επιβάλλονται δεν επηρεάζουν τον εκφοβισμό.

Από την άλλη αυστηρότερες ποινές, όπως η αποβολή, είτε θεωρούνται

απεχθείς και άδικες από τους θύτες και τους υποστηρικτές τους, οπότε οι

27

τελευταίοι τείνουν να συμπαρασταθούν στους θύτες για την τιμωρία, είτε

κάποτε θεωρούνται ακόμα και επιθυμητές(π.χ.«γλιτώνω μάθημα»).

Είναι συνήθως γενικής μορφής και δεν αναλογούν στο είδος και στην

ένταση του εκφοβισμού.

Δε συντελούν στο να αντιληφθεί ο θύτης τη βλάβη που προκαλεί.

Συχνά δημιουργούν αισθήματα εκδίκησης στους θύτες και ο

εκφοβισμός είτε χειροτερεύει είτε κρύβεται καλύτερα.

Είναι αποτελεσματικότερες όταν το άτομο ή ο οργανισμός που τις

επιβάλλει έχει κερδίσει το σεβασμό του θύτη.

Στα σχολεία, οι θύτες σπάνια επηρεάζονται από την επικριτική στάση των

εκπαιδευτικών.

Η αποδοχή που συνεχίζουν να λαμβάνουν οι θύτες για τη συμπεριφορά

τους, από τους υπόλοιπους μαθητές, ειδικά στην εφηβεία, υπερτερεί

έναντι του σχολείου που την απορρίπτει

Η επιβολή ποινών αξιακά στηρίζεται στην άσκηση της εξουσίας από τη μεριά

του σχολείου, εμπεριέχει το μήνυμα του δυνατού που τιμωρεί τον αδύνατο,

και μοιάζει επομένως να απηχεί τη δυναμική του ίδιου του φαινομένου του

εκφοβισμού

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Έπειτα από την προσεχτική έρευνα και μελέτη διαφόρων πηγών προσεγγίζοντας το

φαινόμενο του Σχολικού Εκφοβισμού όσο το δυνατό πιο πολύπλευρα καταλήξαμε

στα εξής:

Οι συνέπειες της ενδοσχολικης βίας και του εκφοβισμού στα παιδιά είναι σοβαρές

και καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη. Γι’ αυτό η

συστηματική πρόληψη και η κατάλληλη αντιμετώπιση κάθε μορφή βίας στο σχολείο

είναι πολύ σημαντική.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδία έχουν απόλυτο δικαίωμα να βρίσκονται σε ένα

σχολικό περιβάλλον το οποίο να τους παρέχει ασφάλεια και προστασία. Σε αυτά τα

πράγματα η λύση δεν έρχεται ποτέ από τον ένα. Σε αυτά τα φαινόμενα η λύση

έρχεται από τους πολλούς. Μία αρμονική επικοινωνία και συνεργασία ανάμεσα σε

γονείς, εκπαιδευτικούς, παιδιά και ειδικούς φέρνει πάντα το επιθυμητό

28

αποτέλεσμα. Οι σωματικές τιμωρίες και οποιαδήποτε άλλη μορφή ποινής συνήθως

δεν έχουν δείξει να είναι αποτελεσματικές. Αντίθετα, η οριοθέτηση, η

αποφασιστικότητα, η ικανότητα να αποδεχτούμε ότι όντως συμβαίνει κάτι στο

παιδί είναι παράμετροι που διευκολύνουν τον χειρισμό του

---Η γνώση των παραπάνω προσεγγίσεων θα τους δώσει εφόδια για να γίνουν πιο

αποφασιστικοί, πιο διεκδικητικοί στην περαιτέρω ζωή τους, ώστε να

αντιμετωπίζουν ανάλογες καταστάσεις με υπευθυνότητα και ετοιμότητα.

29

Πηγές-βιβλιογραφία

www.antibullyingnetwork.gr/page.aspx?id=106

www.keda.gr/eclass/

www.faysbook.gr/mama

www.hamogelo.gr

www. Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.gr

Βραδέλης, Σ., Κουκλάκη, ∆. & Χαραλαµπάκης, Μ. 2006

Olweus, D. 2007

Αλαµπρίτης, Μ. 2008 περιοδικό Επιθεώρηση Παιδιατρικής (Pediatrics in Review)

Ασηµακόπουλος, Χ., Χατζηπέµος, Θ., Σουµάκη, Ε., ∆ιαρεµέ, Σ., Γιαννακοπούλου, ∆. & Τσιάντης,

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ « ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ –

BULLYING ΣΕ ∆ΗΜΟΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΟΥ ∆ΗΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ- ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ