Πολύβιος Στράντζαλης, Αναπαραστάσεις και πολιτικοκοινωνικά στερεότυπα στην κινηματογραφική ταινία «Φθινοπωρινές Πληγές»

Πολιτισμικές σπουδές και Κινηματογράφος

Οι πολιτισμικές σπουδές είναι ένας τρόπος «μελέτης της

κουλτούρας» (During 1994: 1), με ευέλικτη μεθοδολογία και πεδία έρευνας

σε δυναμική ανάπτυξη. Στα αντικείμενα της μελέτης αυτής

περιλαμβάνεται και ο Κινηματογράφος, αφού αποτελεί βασική δύναμη

παραγωγής, διάδοσης και μεταβολής της σύγχρονης κουλτούρας σε όλο

τον κόσμο. Ακόμη θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι πολιτισμικές

σπουδές όσον αφορά τον Κινηματογράφο ασχολούνται με τη παραγωγή

τους, θεωρώντας την καθοριστική για την διαμόρφωση της κουλτούρας

και την επεξεργασία ή κατασκευή των εικόνων, των αναπαραστάσεων,

των συμβολικών στοιχείων της κοινωνικής πραγματικότητας.

Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο να σημειώσουμε ότι σύμφωνα με

ένα γενικό ορισμό η κουλτούρα αποτελεί το σύνολο των χαρακτηριστικών

που ταυτίζουν και διαφοροποιούν τις ανθρώπινες κοινωνίες. Η κουλτούρα

κάθε μιας κοινωνίας οπωσδήποτε διαμορφώνεται από την γλώσσα της,

την ιστορία, τις παραδόσεις, το κλίμα, τη γεωγραφία, τις τέχνες , τους

κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτικούς κανόνες και το σύστημα αξιών

(Watson & Hill 41997: 55) Η μελέτη και η ανάλυση της κουλτούρας

αναφέρεται τόσο στα έργα της διανόησης και φαντασίας, όσο και σε

θεσμούς, δραστηριότητες, σχέσεις, πρακτικές που χαρακτηρίζουν τον

τρόπο ζωής των κοινωνιών όπου παρατηρούνται. Επομένως ο

Κινηματογράφος ως κοινωνικοοικονομικός θεσμός, ως μέσο παραγωγής

και αναπαραγωγής πολιτιστικών προϊόντων, ως μέσο μετάδοσης

κωδικοποιημένων μηνυμάτων, ανήκει κατ’ εξοχήν στα αντικείμενα των

πολιτιστικών σπουδών. Η έρευνα και η ανάλυση της κουλτούρας επιχειρεί

2

να ανακαλύψει τη φύση της οργάνωσης η οποία αποτελεί το σύμπλεγμα

των σχέσεων μεταξύ των στοιχείων ενός συνολικού τρόπου κοινωνικής

ζωής. Ο Κινηματογράφος βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της ανάλυσης

αφού αποτελεί ένα επικοινωνιακό σύστημα της κοινωνικής οργάνωσης.

Ο Κινηματογράφος έχει δική του γλώσσα, κατά συνέπεια

οποιαδήποτε μορφή επικοινωνίας με τις ταινίες είναι δύσκολη χωρίς την

κατανόηση αυτή της γλώσσας, των εικονικών και ηχητικών σημείων της.

Από τη σημειωτική η οποία είναι ουσιαστικά η μελέτη της κοινωνικής

παραγωγής του νοήματος από το σύστημα σημείων (O’ Sullivan et a1 1983:

210) και της κατανόησης των μηνυμάτων τα οποία μέσω αυτών

μεταδίδονται, μπορούν να αντλήσουν οι πολιτισμικές σπουδές

πολύτιμους τρόπους εργασίας, όπως π.χ. η περιγραφή και εκτίμηση των

υλικών έκφρασης της ταινίας, η τριπλή φύση της εικόνας και του ήχου ως

σημείων, τα οπαία συνδέονται άμεσα με τη σημειωτική, η σημειοδοτική

λειτουργία των κινήσεων της κάμερας και των διάφορων μεγεθών των

πλάνων, η περιγραφή και ανάλυση των διάφορων κωδίκων και η

λειτουργία όλων αυτών των στοιχείων μέσα στο φιλμικό κείμενο. Βέβαια

θα πρέπει να επισημάνουμε ότι κατά τον Ferro (2001) υπάρχει μια σειρά

κριτηρίων βάση των οποίων μπορούν οι εικόνες να κριθούν ως γνήσιες ή

όχι. Μεταξύ αυτών αναφέρει την παρουσία «μονοπλάνων, τη γωνία

λήψης, την εστιακή απόσταση σε διαφορετικές εικόνες του ίδιου πλάνου,

το βαθμό ευκρίνειας των εικόνων, το φωτισμό, κ.ά.» και καταλήγει ότι

κανένα τεκμήριο δεν είναι πολιτικά ουδέτερο ή αντικειμενικό, γιατί οι

αποφάσεις της εταιρείας που προσέλαβε τον εικονολήπτη και οι επιλογές

του ίδιου του εικονολήπτη ποτέ δεν είναι ολότελα αθώες, έστω κι αν δεν

είναι κατ’ ανάγκη συνειδητές» (Ferro 2001: 106). Θα πρέπει επίσης να

σημειώσουμε ότι η σημειωτική μέθοδος ανάλυσης είναι «κατάλληλα

προσαρμοσμένη για να εξερευνά συμπαραδηλωτικές σημασίες» (Metz,

1981). Το ίδιο πρόσφορη με τη σημειωτική μπορεί να φανεί η θεωρία της

3

πρόσληψης η οποία άμεσα συνδέεται με τη σημειωτική. Οι δύο αυτές

μέθοδοι βοηθούν στην έρευνα και ανάλυση των φιλμικών κειμένων, των

αφηγήσεων, των περιεχομένων, των τρόπων παραγωγής τους και μέσω

αυτών της σχέσης με το κοινό και τη λειτουργία γενικά του

Κινηματογράφου ως κοινωνικού φαινόμενου και θεσμού.

1. Η ταινία «Φθινοπωρινές Πληγές» και οι συντελεστές της

Σκηνοθεσία: Tomris Giritlioglu1.

Σενάριο: Ali Ulvi Hunkar, Yilmaz Karakoyunlu2 (μυθιστόρημα), Etyen

Mahcupyan, Nilgun Ones, Tayfun Pirselimoglu.

Πρωταγωνιστούν:

Murat Yıldırım: Behçet (Μπεχτσέτ)

Okan Yalabık: Suat (Σουάτ)

Beren Saat: Elena (Έλενα)

Belcim Erdogan: Nemika (Νεμικά)

Umut Kurt: Ferit (Φερίτ)

1 . Η σκηνοθέτιδα Η Τομρίς Γκιριτλίογλου γεννήθηκε το 1957 και σπούδασε φιλοσοφία και ΜΜΕ στην Άγκυρα. Άρχισε να εργάζεται στην τηλεόραση ως μεταφράστρια το 1979 και στη συνέχεια σε παραγωγές στο τμήμα Εκπαιδευτικών και Πολιτιστικών Προγραμμάτων. Άρχισε να σκηνοθετεί ντοκιμαντέρ και από το 1988 σκηνοθετεί και κάνει παραγωγή ταινιών μυθοπλασίας για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο. Η ταινία της «The Other Side of Water» τιμήθηκε με βραβείο σκηνοθεσίας στα φεστιβάλ Κωνσταντινούπολης και Άγκυρας και ειδικό βραβείο Επιτροπής στο φεστιβάλ της Nantes, το 80th Step προβλήθηκε στο επίσημο πρόγραμμα του φεστιβάλ Βενετίας και τιμήθηκε με βραβείο γυναικείας ερμηνείας στην Κολωνία. Βλ. http://www.myfilm.gr/ article4580.html 2 Η ταινία βασίζεται στο ομότιτλο βιβλίο του πρώην υπουργού Γιλμάζ Καρακογιουνλού, το οποίο κυκλοφόρησε το 1990 και την ίδια χρονιά βραβεύτηκε με το πρώτο Βραβείο Μυθιστορήματος της Ένωσης Συγγραφέων Τουρκίας.Στις 6 Σεπτεμβρίου 1955, ημέρα κατά την οποία ξέσπασαν τα επεισόδια, ο Καρακογιουνλού ήταν φοιτητής και περιφερόταν στο Μπέιογλου (Πέραν). Η κεντρική ηρωίδα στο βιβλίο "Φθινοπωρινός πόνος" του Καρακογιουνλού, είναι βέβαια μια μειονοτική της Πόλης η Εβραία Εστέρ, αλλά στο σενάριο της ταινίας κεντρική ηρωίδα γίνεται η Ελληνίδα πόρνη Ελένη. Κίνηση απόλυτα κατανοητή γιατί όχι μόνον εξυπηρετείται η ιστορικότητα των "Σεπτεμβριανών", αλλά και οι ιδεολογικοί στόχοι της σκηνοθέτιδας για άμβλυνση της εχθρότητας των δύο λαών μέσα από την τέχνη και τον πολιτισμό. Βλ http://www.myfilm.gr/article4580.html

4

Zeliha Berksoy: Grandmother (Γιαγιά)

Kenan Bal: Ömer Saruhan (Ομέρ Σαρουχάν)

Ilker Aksum: Ismet (Ισμέτ)

Tuncel Kurtiz: Kamil (Κιαμίλ)

Huseyin Avni Danyal: Kenan (Κενάν)

2. Υποδειγματική ανάλυση (Chandler 1994).

2.1. Θεματικός κεντρικός άξονας – αφήγηση

Πρόκειται για μια κινηματογραφική ταινία διάρκειας 112 λεπτών

που παρουσιάζει τον απαγορευμένο έρωτα ενός νεαρού Τούρκου με την

Ελληνίδα γειτόνισσα του, με φόντο τα Σεπτεμβριανά, που προβλήθηκε

στους κινηματογράφους τον Μάρτιο του 2009. Ο θεματικός κεντρικός

άξονας της κινηματογραφικής ταινίας είναι ο απαγορευμένος έρωτας του

Τούρκου Μπεχτσέτ με την Ρωμιά πόρνη Έλενα κατά τη χρονική περίοδο

της οργάνωσης και υλοποίησης των γεγονότων των Σεπτεμβριανών.

Η ταινία ξεκινά in media res όσον αφορά τα γεγονότα των

Σεπτεμβριανών δηλαδή με αυτούς που, λίγο πριν απ’ τα επεισόδια,

κρατώντας έναν κουβά με κόκκινη μπογιά σημάδευαν με κόκκινους

σταυρούς σπίτια και μαγαζιά των Ελλήνων, για να διευκολύνουν το

μετέπειτα έργο των συμπατριωτών τους και στη συνέχεια κάνει μια τομή

στο παρελθόν παρουσιάζοντας το όλο σκηνικό της προετοιμασίας των

βανδαλισμών των γεγονότων της 6-7 Σεπτεμβρίου.. Ενώ η κύρια ιστορία

που είναι ο απαγορευμένος έρωτας του Τούρκου Behcet με την Ρωμιά

πόρνη Έλενα εξελίσσεται μέσα σε μια χρονική ακολουθία ευθύγραμμα. Η

δράση των υποκειμένων έχει ένα σταθερό σημείο τον απαγορευμένο

έρωτα.

5

Κουβάς με κόκκινη μπογιά Σημειωμένες πόρτες με κόκκινο Σταυρό

Ακολουθεί ο τίτλος της ταινίας «Güz Sancısı – Φθινοπωρινές

Πληγές» με κόκκινα γράμματα πάνω σε ένα πέτρινο παλιό τοίχο δρόμου.

Αυτό ακριβώς δείχνει τον πόνο που προκάλεσαν τα γεγονότα αυτά στους

Ρωμιούς της Κωνσταντινούπολης.

Ο τίτλος της ταινίας "Φθινοπωρινές Πληγές"

Αμέσως μετά ξεκινά η ιστορία του απαγορευμένου έρωτα με τα δύο

κύρια σημαίνοντα δηλαδή τον Μπεχτσέτ να κοιτά κρυφά από το

παράθυρό του την γειτόνισσά του Έλενα.

6

Ο Μπεχτσέτ κρυοφοκοιτά τη γειτόνισσά του Έλενα από το παράθυρό του

Από εδώ και πέρα η αφήγηση των δύο ιστοριών δηλ. από τη μια η

ερωτική ιστορία αλλά και η οργάνωση, προετοιμασία και υλοποίηση των

γεγονότων των Σεπτεμβριανών ακολουθούν μια ευθύγραμμη πορεία με

αποκορύφωση όχι μόνο το τραγικό τέλος της Έλενας και του έρωτα του

Μπεχτσέτ αλλά και τα αποτελέσματα του βανδαλισμού των περιουσιών

των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης.

2.2. Χώρος και χρόνος

Σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης ο χώρος παραμένει σταθερός και

δεν είναι άλλος από την περιοχή του Πέρα (Beyoğlu, Σταυροδρόμι). Είναι η

πλέον κοσμοπολίτικη περιοχή της Κωνσταντινούπολης, όπου ο

Ελληνισμός άνθισε σε όλους τους τομείς των δραστηριοτήτων του. Σ’

αυτήν την περιοχή κατοικούν και ο Μπεχτσέτ και η Έλενα, σ’ αυτήν την

περιοχή είχε την έδρα της η Ένωση «Η Κύπρος είναι Τουρκική» και σ’

αυτήν την περιοχή έγιναν οι περισσότεροι βανδαλισμοί των ελληνικών

εμπορικών καταστημάτων. Ο χρόνος αφήγησης ουσιαστικά είναι οι

παραμονές των γεγονότων των Σεπτεμβριανών του 1955 και εξελίσσεται

παρέχοντας πληροφορίες για το πώς οργανώθηκαν και ποιες ήταν οι

αιτίες και ποια ή αφορμή με την οποία ξέσπασαν οι αγριότητες και

7

φρικαλεότητες εναντίον των Ελλήνων. Παράλληλα ξεδιπλώνεται και ο

απαγορευμένος έρωτας του Μπεχτσέτ και της ¨Ελενας.

2.3. Τα σημαίνοντα

2.3.1. Πρόσωπα που εμπλέκονται στην απαγορευμένη

ερωτική ιστορία

Τα σημαίνοντα που εμπλέκονται την απαγορευμένη ερωτική

ιστορία κατηγοριοποιούνται ως εξής:

• Τα κύρια πρόσωπα

• Τα πρόσωπα που γνωρίζουν την ερωτική ιστορία

Behcet: Ο Μπεχτσέτ που είναι

πρωταγωνιστής της ταινίας είναι

ένας νέος φοιτητής που έχει μείνει

στη σκιά της μεγάλης

προσωπικότητας του πατέρα του.

Αυτό συντέλεσε στο να μην

εκφράζει τα συναισθήματά του, να

καταπιέζει τον εαυτό του, να είναι ντροπαλός με συνέπεια να μην μπορεί

εύκολα να πλησιάσει το άλλο φύλο. Είναι ένας άνθρωπος που

παρακολουθεί ως θεατής τα κοινωνικά δρώμενα με αποτέλεσμα να

παρασύρετε στην δυναμική των γεγονότων που συμβαίνουν. Παρά τα

δείγματα αυτού του σκοτεινού εσωτερικού κόσμου πολλές φορές

ονειρεύεται και χωρίς να γνωρίζει ο ίδιος το γιατί μερικές φορές

εξωτερικεύει μια οργή.

8

Έλενα: Η Έλενα είναι η

πρωταγωνίστρια της ταινίας.

Έχασε τον πατέρα της σε πολύ

μικρή ηλικία. Την μεγάλωσε η

γιαγιά της. Είναι περίπου 25 ετών.

Στην ταινία αναπαριστά μια ρωμιά

πόρνη που ταυτόχρονα εργάζεται

ως πωλήτρια σε κατάστημα παιχνιδιών με κούκλες. Είναι μια

προσωπικότητα ελεύθερη, δημιουργική, ενεργητική και πολύ κοινωνική.

Τα δύσκολα παιδικά της χρόνια την έκαναν να ωριμάσει πιο γρήγορα. Δεν

δίνει πολύ μεγάλη σημασία όχι μόνο στην ενδυματολογική της εμφάνιση

αλλά και στο νοικοκυριό του σπιτιού της.

Η γιαγιά της Έλενας: Η γιαγιά

της Έλενας είναι μια εξηντάρα

Ρωμιά που φαίνεται ότι γνωρίζει

καλά τη ζωή. Είχε αποκτήσει ένα

εξώγαμο γιο και επειδή είχε

προβλήματα διαβίωσης έγινε

πόρνη. Στην ταινία έχει μια

αυταρχική συμπεριφορά αφού νομίζει η ίδια της ότι γνωρίζει τα πάντα

για τη ζωή. Είναι αυτή που προωθεί την Έλενα στην πορνεία.

Νεμικά: Η Νεμικά είναι περίπου 20

χρονών και αποτελεί τη μοναδική

κόρη μιας πλούσια οικογένειας που

ζει στην Κωνσταντινούπολη. Είναι

ένα άτομο μεγαλωμένο σωστά, με

9

καλούς τρόπους, έξυπνη και δυναμική ωστόσο δεν μπορεί να καταλάβει

αλλά και να αντέξει τις ενέργειες του πατέρα της σε σχέση με το σχέδιο

αλλά και την οργάνωση των Σεπτεμβριανών. Στο τέλος της ταινίας

αντιδρά έντονα προς τον πατέρα της αλλά και προς το αρραβωνιαστικό

της. Εκεί φαίνεται ο εσωτερικός της κόσμος, ο ρομαντισμός της αλλά και

το αίσθημα δικαιοσύνης από το

οποίο διακατέχεται.

Το αφεντικό της Έλενας: Ένας

εξηντάρης Ρωμιός

καταστηματάρχης στην περιοχή

του Πέρα. Ένας τύπος γλυκός και

με κατανόηση, σεβασμό στην

αγάπη και τον έρωτα. Γι’ αυτό

πολλά χρόνια περίμενε την γυναίκα που είχε ερωτευτεί.

2.3.2. Πρόσωπα που εμπλέκονται στα Σεπτεμβριανά:

Για την παρουσίαση της οργάνωσης των γεγονότων και της

υλοποίησης του χρησιμοποιήθηκαν τα εξής σημαίνοντα - υποκείμενα που

μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:

• Άτομα που σχεδίαζαν τα γεγονότα

• Άτομα που υλοποιούσαν τα σχέδια

• Άτομα που δεν εγκρίνουν τέτοιες πρακτικές

Kenan: Φίλος του πατέρα του

Μπεχτσέτ και υποψήφιος πεθερός του.

Είναι συνταξιούχος γραφειοκράτης

και ένα από τα πιο σημαντικά

ονόματα του παρακράτους της

10

Τουρκίας. Από τα αξιωματούχα άτομα που οργάνωσαν το προγκρόμ της

6-7 Σεπτεμβρίου εναντίον των Ελλήνων.

Φερίτ: Ένας εθνικιστής νέος περίπου 25

χρονών, μέλος της Ένωσης «Η Κύπρος

είναι τουρκική». Είναι επικεφαλής της

κίνησης στο Πανεπιστήμιο. Έλαβε μέρος

στα γεγονότα των Σεπτεμβριανών και

ήταν αυτός που ανέλαβε να δολοφονήσει

τον Σουάτ.

Ισμέτ: Αστυνομικός περίπου 35 ετών. Ήταν

αυτός που μεσολαβούσε μεταξύ της

Κυβέρνησης και του παρακράτους. Ένα

άτομο που είχε μπλέξει σε βρώμικες

δουλειές, πονηρός και αρκετά δυνατός

λόγο των διασυνδέσεων του. Ήταν αυτός

που στο τέλος της ταινίας βίασε την Έλενα.

Κamil Efendi: O Kιαμίλ που στην ταινία

αναπαριστά τον πατέρα του Μπεχτσέτ

είναι ένας πλούσιος γαιοκτήμονας στην

Αντιόχεια (Antakya) της Τουρκίας. Είναι

δεξιών πεποιθήσεων και έχει την

απαίτηση από όλους να

συμπεριφέρονται όπως αυτός θέλει με αποτέλεσμα να είναι πολύ

καταπιεστικός. Εξαιτίας της κοινωνικής και οικονομικής του θέσης έχει

διασυνδέσεις όχι μόνο με την κυβέρνηση αλλά και με το παρακράτος

11

εκείνης της εποχής. Είναι ένα από τα άτομα που οργάνωσαν τα γεγονότα

της 6-7 Σεπτεμβρίου.

Σουάτ: Είναι νέος τριάντα χρονών

από την ανατολική Τουρκία. Ο

πατέρας του εργάζονταν ως

επιστάτης στα χωράφια του

πατέρα του φίλου του Μπεχτσέτ.

Στην ταινία αναπαριστά τον

αριστερό δημοσιογράφο που

αντιτίθεται στις ενέργειες του παρακράτους αλλά και της Ένωσης «Η

Κύπρος είναι τουρκική». Η προσπάθεια του να αποκαλύψει τις σκοτεινές

ενέργειες της Ένωσης σχετικά με τη δολοφονία του ιδιοκτήτη της

εφημερίδας στην οποία εργαζόταν είχε ως συνέπεια τη δολοφονία του.

2.3.3. Ονόματα πολιτικών που ακούγονται στην ταινία.

Όνομα επώνυμου πολιτικού που ακούγεται στην κινηματογραφική

ταινία είναι του Πρωθυπουργού της Τουρκίας εκείνης της εποχής του

Adnan Menderes3. Ο Αντνάν Μεντερές υπήρξε ο υποκινητής και

3 . Ο Αντνάν Μεντερές γεννήθηκε το 1899 στο Αϊδίνιο. Φοίτησε στο Αμερικανικό Κολέγιο της Σμύρνης και στη συνέχεια στη Νομική Σχολή της Άγκυρας. Το επίθετό του προέρχεται από την ελληνική λέξη Μαίανδρος και τo έλαβε μετά την υπό του Κεμάλ Ατατούρκ επιβολή της υποχρεωτικής πατρογονικής επωνυμίας, από τον ποταμό Μαίανδρο, όπου και διατηρούσε πολλά πατρικά κτήματα. Ασχολούμενος με τη πολιτική, εκλέχθηκε στην αρχή βουλευτής Αϊδινίου και υπήρξε πρόεδρος και εισηγητής διαφόρων κοινοβουλευτικών επιτροπών. Το 1945 ίδρυσε το Δημοκρατικό Κόμμα. Μετά τη νίκη του Δημοκρατικού Κόμματος στις εκλογές της 14 Μαΐου 1950, ανέλαβε την προεδρία της τουρκικής κυβέρνησης. Τότε ως Πρωθυπουργός συνοδευόμενος από τον υπουργό Εξωτερικών Φουάτ Κιοπρουλού επισκέφθηκε την Αθήνα κατά τον Απρίλιο του 1952, όπου είχε σοβαρές συνεννοήσεις με την ελληνική κυβέρνηση επί κοινού αμυντικού δόγματος (οργάνωση κοινής άμυνας με συντονισμό κοινής πολιτικής) για την είσοδο αμφοτέρων των Χωρών στο ΝΑΤΟ. Τον Οκτώβριο του 1952 μετέβη με τον ίδιο υπουργό Εξωτερικών στο Λονδίνο, μετά από πρόσκληση της Αγγλικής Κυβέρνησης, για συνεννόηση σχετικά με την οργάνωση της άμυνας στη Μέση Ανατολή. Ανέλαβε πέντε φορές Πρωθυπουργός της Τουρκίας. Το 1960 συνελήφθη μετά από στρατιωτικό

12

ενορχηστρωτής του πογκρόμ της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955 στην

Κωνσταντινούπολη κατά κυρίως των Ελλήνων, αλά και Αρμένιων και

Εβραίων, που έμεινε στην ιστορία με την ονομασία «Σεπτεμβριανά». Κατά

τη διάρκεια του πογκρόμ δολοφονήθηκαν περίπου 15 άτομα, ενώ

διαπράχθηκαν πολλοί βιασμοί, εμπρησμοί και καταστροφές σπιτιών και

επιχειρήσεων.

Οι διάλογοι που περιέχουν το όνομα του Μεντερές είναι:

Saruhan bey: Kenan bey, sayın Başbakanın Kıbrıs Türktür Cemiyetinin bakışını son

derece çok olumlu buldum = Κύριε Κενάν, θεωρώ πολύ θετική την άποψη του

πρωθυπουργού για την Ένωση «Η Κύπρος είναι τουρκική»

Kenan bey: Buda beyefendinin ne kadar ileri görüşlü olduğunu bir kez daha ortaya

koyuyor = Αποδεικνύεται για άλλη μια φορά πόσο μακριά βλέπει.

Sayın Menderesin üstünde etkiniz büyük olduğu söyleniyor = Λέγεται ότι

επηρεάζεται σοβαρά τον Μεντερές.

2.3.4. Η παρουσία του τουρκικού στρατού στα

Σεπτεμβριανά

Καθ’ όλη τη διάρκεια των βανδαλισμών

της 6 -7 Σεπτεμβρίου ο τουρκικός στρατός

ήταν παρών χωρίς βέβαια να επεμβαίνει

για να προστατέψει τις ελληνικές

περιουσίες. Στη φωτογραφία φαίνεται ότι

ενώ ο όχλος ρήμαζε τις περιουσίες οι

πραξικόπημα και μαζί με τον τέως Πρόεδρο Τζελάλ Μπαγιάρ και άλλους υπουργούς οδηγήθηκε σε πολύμηνη δίκη κατηγορούμενος για πλείστα αδικήματα, μεταξύ των οποίων και για τους διωγμούς των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, γεγονότα που έμειναν γνωστά ως «Σεπτεμβριανά». Τελικά από τις εκδοθείσες κατά κεφάλαια της όλης κατηγορίας αποφάσεις καταδικάστηκε τετράκις σε θάνατο δι' απαγχονισμού, καταδίκη η οποία εκτελέστηκε στις 17 Σεπτεμβρίου 1961 στη νήσο Ιμραλί στη θάλασσα του Μαρμαρά Βλ. http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CF%84%CE%BD%CE%AC% CE%BD_%CE%9C%CE%B5%CE%BD%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%AD%CF%82

13

στρατιωτικοί απλά τους έβλεπαν.

2.3.5. Επαγγέλματα

Στην ταινία εμφανίζονται τα εξής επαγγέλματα μοιρασμένους σε

ρόλους:

Σουάτ (Suat): Φοιτητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της

Κωνσταντινούπολης και παράλληλα δημοσιογράφος δεξιάς εφημερίδας

(ο ίδιος κρυφός κομμουνιστής).

Ο δημοσιογράφος Φοιτητής και δημοσιογράφος

Suat φωτογραφίζει εκδήλωση της Ένωσης Suat γράφει στη γραφομηχανή

η Κύπρος είναι Τουρκική

Έλενα: Ιδιωτική υπάλληλος σε κατάστημα που πουλούσε κούκλες

ποιότητας με ακριβά ρούχα.. Παράλληλα εμφανίζεται ως πόρνη που

εκδίδεται από τη γιαγιά της.

Το κατάστημα που πουλούσε κούκλες και στο οποίο εργάζονταν η Έλενα

14

2.3.6. Θρησκείες

Είναι επόμενο ότι υπάρχει η θρησκεία του Ισλάμ αφού η ταινία

γυρίστηκε στην Τουρκία αλλά φαίνεται και η ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός

αφού η Έλενα ως Ελληνίδα είναι Ορθόδοξη Χριστιανή. Τρία άτομα έχουν

το θρήσκευμα ορθόδοξου χριστιανού. Η Έλενα, η γιαγιά της και το

αφεντικό της Έλενας. Παρότι στην ταινία δεν υπάρχουν διάλογοι που να

αναφέρονται στα θρησκεύματα, ωστόσο χαρακτηριστικές είναι οι εικόνες

αν και ελάχιστες που το συμπαραδηλώνουν. Η κηδεία του φίλου του

Μπεχτσέτ Σουάτ όπου φαίνεται το φέρετρο του σκεπασμένο με την

πράσινη συμπαραδηλώνει το Ισλάμ. Ενώ η εικόνα του Ιερού Ναού της

Αγίας Τριάδας που είναι στην έξοδο του στενού από το σπίτι της Έλενας

καθώς και ο Σταυρός που φοράει συμπαραδηλώνουν τον ορθόδοξο

χριστιανισμό.

Κηδεία του φίλου του Suat Κηδεία του φίλου του Suat

αναπαριστά την ισλαμική θρησκεία

15

Ο Ναός Αγ. Τριάδος και το στενό του σπιτιού της Έλενας όπου είναι η είσοδος του Ιερού ναού.

Η Έλενα φοράει σταυρό

2.3.7. Φύλα

Για τη θέση των δύο φύλων την εποχή εκείνη στην τουρκική

κοινωνία είναι χαρακτηριστικός ο εξής διάλογος:

Bu evde baban için kötü söz şöylenmez = Σ’ αυτό το σπίτι δεν λες τίποτε

εναντίον του πατέρα μου.

Onun için erkekler önemlidir bizim için = Γι’ αυτό είναι σημαντικό οι άντρες

στην οικογένειά μας.

Annem bizi bırakıp gitmiş = Από την άλλη η μητέρα μου μας άφησε και

έφυγε.

Döndüğünde çok geçti = Όταν γύρισε ήταν πολύ αργά.

16

Kapıyı uzun uzun çaldı ama γιαγιά açmadı = Χτύπαγε πολλή ώρα το

κουδούνι αλλά η γιαγιά δεν την άνοιξε.

Το στερεότυπο ότι ένας επαρχιώτης είναι δύσκολο να κάνει σχέση

με μια γυναίκα της πόλης φαίνεται από το διάλογο των δύο φίλων του

Behçet και του Suat τη στιγμή που ο πρώτος πήγαινε σε οικογενειακή

συγκέντρωση της Nemika για να γνωρίσει τους συγγενείς της.

Neden o kadar tedirginsin? = Γιατί είσαι τόσο ανήσυχος;

Peki, o kadar tedirginmiyim? = Καλά, είμαι τόσο ανήσυχος;

Evet = Ναι

Bu kadınlar bizi neden bu kadar tedirgin ediyor? = Γιατί αυτές οι γυναίκες

μας κάνουν τόσο ανήσυχους;

Taşralıyız, oğlum biz = Είμαστε επαρχιώτες.

Bizim kadınlarla işimiz zor = Δεν τα καταφέρνουμε με τις γυναίκες.

Kolay mi Nemika gibi biriyle beraber olmak? = Είναι εύκολο να είσαι με

κάποια σαν τη Nemika;

2.3.8. Οι εφημερίδες

Πολλές φορές δείχνουν εφημερίδες αλλά και μια φορά των

Μπεχτσέτ να κόβει αποκόμματα εφημερίδων από το περιεχόμενο των

οποίων φαίνονταν όχι μόνο προετοιμάζονταν το πεδίο για τις εξελίξεις

αλλά και ότι γι’ αυτές είχαν και την στήριξη των ξένων δυνάμεων.

Πρώτη σελίδα εφημερίδας που Αποκόμματα εφημερίδας για την λέει ότι η ΗΠΑ στηρίζουν την Τουρκία τεταμένη ατμόσφαιρα της εποχής

17

στο ζήτημα της Κύπρου

Στα αποκόμματα αναγράφονται

όπως «Η καρδιά του Τούρκου είναι

στην Κύπρο», «Η Η.Π.Α στηρίζουν

την Τουρκία στο ζήτημα της

Κύπρου» κ.α.

2.3.9. Η Οργάνωση «Η Κύπρος είναι Τουρκική»

Η Οργάνωση «Η Κύπρος είναι

Τουρκική» πρωτοστάτησε στην

προσπάθεια αφύπνισης του

τουρκικού ενδιαφέροντος για την

Κύπρο και σ’ αυτήν κυρίως την

οργάνωση ο Μεντερές ανέθεσε την

υλοποίηση πολλών από τα σχέδια

και τις μεθοδεύσεις για μια δυναμική πολιτική προβολής των τουρκικών

διεκδικήσεων. Αυτή η Οργάνωση έπαιξε σημαντικότατο ρόλο όπως

φαίνεται και από την ταινία στην οργάνωση των γεγονότων των

Σεπτεμβριανών.

2.3.10. Συνθήματα

2.3.10.1. Συνθήματα στις πορείες

Τα συνθήματα που φώναζε ο όχλος και ήταν γραμμένα στα

πλακάτ ήταν πολύ σημαντικά και δείχνουν το μέγεθος της προσπάθειας

18

του παρακράτους να πείσουν τους ομοεθνείς τους γι’ αυτό που πρέπει να

πάθει ο Ελληνισμός.

2.3.10.2. Συνθήματα από ομιλίες:

Arkadaşlar, Kıbrıs Türkü sahipsiz kalmaz = Φίλοι, οι Τουρκοκύπριοι δεν θα

αφεθούν στην μοίρα τους.

Otuzüc yıl önce yaptık, yine yaparız. Yunanı denize dökeriz = Το κάναμε

πριν τριάντα τρία χρόνια και μπορούμε να το ξανακάνουμε. Τους

Έλληνες θα τους ρίξουμε πάλι στη θάλασσα.

Kıbrns Türktür, Türk kalacak = Η Κύπρος είναι Τουρκική και Τουρκική θα

μείνει.

2.3.10.3. Συνθήματα στα πλακάτ.

Hür Ankara kalbı Kıbrıs’ tada

nabızlaşıyor = Η ελεύθερη καρδιά της

Άγκυρας στην Κύπρο χτυπά.

Rumlar gidecek bu iş bitecek = Οι Ρωμιοί

θα φύγουν και αυτή η δουλειά θα

τελειώσει.

Kıbrıs Türktür = Η Κύπρος είναι

Τουρκική.

Kahrolsun E.O.K.A = Ανάθεμα την Ε.Ο.Κ.Α.

2.3.11. Ραδιόφωνο

Στο 1:30:59 ακούγεται ραδιόφωνο

το οποίο δίνει την είδηση ότι

βομβαρδίστηκε το σπίτι του Κεμάλ

στη Θεσσαλονίκη και ταυτόχρονα

19

εμφανίζονται εφημερίδες με έκτακτη έκδοση με την είδηση αυτή. Είναι η

αρχή των βανδαλισμών.

2.3.12. Αναπαράσταση των βανδαλισμών

Βανδαλισμός και λεηλασίες εμπορικών καταστημάτων και σπιτιών

Ο Στρατός έμεινε θεατής στους βανδαλισμούς και τις λεηλασίες

2.3.13. Φωτογραφίες από αρχεία εποχής

Στο τέλος της κινηματογραφικής ταινίας παρουσιάζονται 6

φωτογραφίες από τουρκικά αρχεία της εποχής εκείνης που δείχνουν όχι

μόνο τον όχλο που κινήθηκε εναντίον των Ρωμιών αλλά και τα

αποτελέσματα αυτών των ενεργειών.

20

Η μεγάλη Οδός του Πέρα στις Επίσημα κλιμάκιο παρακολουθούν 7 Σεπτεμβρίου το πρωί τα αποτελέσματα των βανδαλισμών

Φωτογραφίες από εφημερίδες εποχής Φωτογραφία από το πογκρόμ

2.4. Ενδυματολογικός κώδικας.

Στην κινηματογραφική ταινία ακολουθείται ο ενδυματολογικός

κώδικας της εποχής. Οι άντρες και μάλιστα οι αξιωματούχοι της

πολιτικής αλλά και του παρακράτους φορούν κοστούμι και πουκάμισο με

γραβάτα. Ο πρωταγωνιστής Μπεχτσέτ παρότι είναι νέος και φοιτητής

πολλές φορές εμφανίζεται με κοστούμι και γραβάτα πράγμα που δείχνει

από τη μια τον καταπιεστικό τρόπο με τον οποίο έζησε τα παιδικά του

χρόνια και από την άλλη τη συμμετοχή του σε συντηρητικές οργανώσεις.

Αντίθετα ο φίλος του Σουάτ που είναι κρυφός κομμουνιστής και

αντιτίθεται στις συντηρητικά πεπραγμένα του κράτους και του

21

παρακράτους δεν εμφανίζεται πουθενά με γραβάτα. Όσον αφορά τον

ενδυματολογικό κώδικα των γυναικών που εμφανίζονται στην ταινία

είναι και αυτός σύμφωνα με την εποχή που διαδραματίζεται η ταινία. Η

Νεμικά γόνος πλούσιας οικογένειας εμφανίζεται πάντα με ταγέρ δυτικής

προέλευσης της εποχής αναπαριστώντας τη γυναίκα της αστικής

οικογένειας που ζει στην Κωνσταντινούπολη. Η Έλενα ως Ρωμιά ντύνεται

περισσότερο παρακολουθώντας τη μόδα της εποχής αφού πάντα οι

Ρωμιές ήταν επηρεασμένες από τη δύση. Πάντως χαρακτηριστικό είναι

ότι στην παραλία όπου έμπαιναν στη θάλασσα οι γυναίκες φορούν μαγιό

και όχι μπικίνι. Βέβαια θα πρέπει επίσης να παρατηρήσουμε ότι σε καμιά

σκηνή δεν εμφανίζεται εικόνα με γυναίκα που να φορά μαντίλα και

φερετζέ. Αυτό βέβαια έχει εξήγηση ότι ο Κεμάλ είχε μετατρέψει την

Τουρκία σε κοσμικό κράτος και το 1955 ήταν ακόμα πολύ νωρίς να

εμφανιστούν και πάλι ισλαμικά στοιχεία.

2.5. Μουσικοί κώδικες

Στην ταινία ακούγεται το ελληνικό τραγούδι του Χρήστου Αντωνιάδη4:

Την πατρίδα μ’ έχασα Έκλαψα και πόνεσα Λύουμαι κι’ αροθυμώ, όι - όι Ν’ ανασπάλω κι’ επορώ Τα ταφία μ’ έχασα

4 . Ο Χρήστος Αντωνιάδης γεννήθηκε στην Ξηρολίμνη Κοζάνης το 1950. Είναι Επίκουρος Καθηγητής Νευροχειρουργικής κλινικής του ΑΠΘ και διδάκτορας του Πανεπιστημίου ULM της Γερμανίας. Είναι παντρεμένος με την Κυριακή Λυπηρίδου και έχει τρία παιδιά. Τα τελευταία χρόνια εργάζεται ως Νευροχειρουργός στο Ιατρικό Διαβαλκανικό Κέντρο Θεσσαλονίκης. Ασχολείται με την ποντιακή μουσική και ειδικότερα, γράφει ποντιακούς στίχους, οι οποίοι μελοποιήθηκαν και τραγουδήθηκαν από καταξιωμένους ποντίους καλλιτέχνες. Αυτή τη στιγμή συμμετέχει στην ποντιακή δισκογραφία με κατ’ εξοχήν δικά του τραγούδια σε 7 δίσκους. Η πρώτη του ποιητική συλλογή «Κατάθεση ψυχής» μελοποιήθηκε από το Χρήστο Χρυσανθόπουλο και έγινε δίσκος στον οποίο συμμετείχε ως ερμηνευτής ο Στέλιος Καζαντζίδης. Έχει μεταφράσει και διασκευάσει τη «Μήδεια» στην ποντιακή διάλεκτο. Βλ. http://www.ipatrida.com/2009/07/blog-post_3170.html

22

Ντ’ έθαψα κι’ ενέσπαλα Τα’ εμετέρτς αναστορώ, όι - όι Και ‘ς σο ψυόπο μ’ κουβαλώ Εκκλησίας έρημα, Μοναστήρεα ακάντηλα Πόρτας και παράθυρα, όι - όι Επέμναν ακράνοιχτα Μίαν κι’ άλλο ‘ς σην ζωήν μ’ Σο πεγάδι μ’ σην αυλήν μ’ Νερόπον ας έπινα, όι - όι Και τα’ όμματεα μ’ έπλυνα

Στην ταινία επίσης ακούγονται δύο τουρκικά

τραγούδια καθώς και για τέσσερα λεπτά

μουσική του Μπάχ “Cello Suite #1, την ώρα

γεύματος σε ακριβό εστιατόριo

2.6. Γλωσσικό υλικό:

Στην κινηματογραφική ταινία ακούγονται δύο γλώσσες: η Τουρκική

γλώσσα που είναι κυρίαρχη σ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας και η Ελληνική

γλώσσα.

Τουρκική Γλώσσα: Η γλώσσα που ακούγεται είναι κυρίως ανωτέρου

επιπέδου επειδή στην ταινία καταγράφονται κυρίως διάλογοι μεταξύ

αξιωματούχων της τουρκικής πολιτικής σκηνής αλλά και διάλογοι μεταξύ

φοιτητών οι οποίοι οπωσδήποτε χρησιμοποιούν λεξιλόγιο της πολιτικής

αλλά και της κοινωνικοοικονομικής ορολογίας. Στους διαλόγους μεταξύ

της μάζας η γλώσσας που χρησιμοποιείται είναι η γλώσσα της

καθημερινότητας που οπωσδήποτε δεν είναι ανώτερου επιπέδου

δεδομένου ότι η εκπαίδευση στην Τουρκία τη δεκαετία του 50 αφορούσε

μια μικρή ομάδα πολιτών. Όσον αφορά τη γλώσσα που χρησιμοποιείται

23

στα συνθήματα της εποχής βεβαίως είναι μια γλώσσα σκληρή της

εθνικιστικής μερίδας των Τούρκων. Εκείνο όμως που είναι άξιο προσοχής

είναι η γλώσσα που χρησιμοποιείται στον διάλογο μεταξύ του

πρωταγωνιστή της ταινίας και του πατέρα του, όπου φαίνεται η από

χωρίο προέλευση του πατέρα παρόλα την πολύ καλή οικονομική του

κατάσταση.

Ελληνική Γλώσσα. Η ελληνική γλώσσα χρησιμοποιείται κυρίως όταν

μιλούν η πρωταγωνίστρια της ταινίας με τη γιαγιά της. Αποδίδεται πολύ

καλά η κωνσταντινουπολίτικη προφορά παρά το γεγονός ότι οι ηθοποιοί

που υποδύονται τις δύο γυναίκες είναι Τουρκάλες. Το χαρακτηριστικό

όμως είναι ότι στους διαλόγους που έχει η πρωταγωνίστρια με τους

Τούρκους παρά το γεγονός ότι χρησιμοποιεί αρκετά καλά την Τουρκική

της ξεφεύγουν πολλές φορές και ελληνικές λέξεις πράγμα που δείχνει

πολύ καλά το χαρακτηριστικό της διγλωσσίας που έχουν οι

Κωνσταντινουπολίτες.

24

Βιβλιογραφία

• During, S., (1994). The Cultural studies reader. London and New York:

Routledge

• Chandler, D. (1994). Σημειωτική για Αρχάριους.

http://www.aber.ac.uk/~dgc/semiotic.html (10/02/2010)

• Ferro, M. (2001). Κινηματογράφος και Ιστορία. Αθήνα: Μεταίχμιο.

• Κολοβός, Ν. (1996). Η σημειωτική ανάλυση στην κριτική

κινηματογράφου. Στο Ερατοσθένης Γ. Καψωμένος & Γρηγόρης Π.

Πασχαλίδης (επιμ.). (1996). Η ζωή των σημείων. Τρίτο Πανελλήνιο

Συνέδριο Σημειωτικής (Ιωάννινα, 26-29 Οκτωβρίου 1989).

Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής. 549-565.

• Metz, C. (1975). The Imaginary Signifier, Screen, 16(3), also in Mast &

Cohen (Eds.) (1992), op. cit., pp. 782-802.

• O’ Sullivan, T., Hartley, J., Saunders. D., Fiske, J., (1983) Key concepts in

communication. London and New York: Methuen

• Watson, J., Hill, A., (41997). A Dictionary of Communication and Media

Studies. London, New York, Sydney, Auckland: Arnold.