ΟΜΑΔΑ Α

Βουρβούλια Μιχαέλα

Καρατζά Δάφνη

Παπουτσάς Γιώργος

Τσακαλάκης Αναστάσιος

Βιογραφία

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης γεννήθηκε το 1851 στη Σκιάθο. Πατέρας του ήταν ο ιερέας

Αδαμάντιος Εμμανουήλ και μητέρα του η Γκιουλώ (Αγγελική) Αλεξάνδρου Μωραΐτη από

αρχοντική οικογένεια του Μυστρά. Για οικονομικούς λόγους διέκοψε πολλές φορές τις

εγκύκλιες σπουδές του και τελικά πήρε το απολυτήριο του Γυμνασίου το 1874 και γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών χωρίς να πάρει ποτέ το πτυχίο.

Όπως προκύπτει από το σύντομο αυτοβιογραφικό σημείωμά του, ο Παπαδιαμάντης από πολύ

νωρίς (1868), σε ηλικία μόλις δεκαοκτώ χρονών επιχείρησε ανεπιτυχώς να γράψει

μυθιστόρημα. Η πρώτη εμφάνισή του στα Γράμματα έγινε με το μυθιστόρημα Η Μετανάστις,

που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα Νεολόγος Κωνσταντινουπόλεως το 1879 και

συνέχισε με το Οι έμποροι των εθνών (1882-83) και Η γυφτοπούλα (1884). Στα πρώτα του

αυτά έργα ακολουθεί τα πρότυπα των ιστορικών μυθιστορημάτων, για να στραφεί τελικά στο

ηθογραφικό διήγημα, το οποίο καλλιέργησε για μια εικοσιπενταετία. Η νουβέλα του Χρήστος

Μηλιόνης, που ακολούθησε και δημοσιεύτηκε στην Εστία το 1885, θεωρήθηκε ως μετάβαση

του συγγραφέα από το ιστορικό μυθιστόρημα στο ηθογραφικό διήγημα. Την ουσιαστική

όμως στροφή στο ηθογραφικό διήγημα θα την πραγματοποιήσει με Το χριστόψωμο (1887).

Από το 1881 χρησιμοποιεί για πρώτη φορά το επώνυμο Παπαδιαμάντης, που προέρχεται από

το όνομα του πατέρα του παπα-Αδαμαντίου. Το πρωτότυπο λογοτεχνικό του έργο

αποτελείται από μυθιστορήματα, διηγήματα και λίγα ποιήματα με θρησκευτικό περιεχόμενο.

Από το έργο του ξεχωρίζουν τα σκιαθίτικα διηγήματα, μερικά από τα οποία αναγνωρίστηκαν

ως αριστουργήματα της πεζογραφίας μας. Οι ήρωές του, ταπεινοί βοσκοί, κοπέλες,

εμποράκοι, ηλικιωμένες χήρες, ναύτες και καπετάνιοι ιστιοφόρων πλοίων, συγκροτούν έναν

κόσμο στον οποίο συνυπάρχουν η καλοσύνη, η αθωότητα αλλά και η κακία και ο φθόνος. Η

γλώσσα του, προσωπική και ιδιότυπη, είναι επηρεασμένη από τη γλώσσα της Εκκλησίας και

της υμνογραφίας. Στα διηγήματά του χρησιμοποιεί το ρεαλισμό για να απεικονίσει έναν

κόσμο σκληρό, που υποφέρει από τη φτώχεια και τη δυστυχία. Σε πολλά όμως από αυτά

επικρατούν τα λυρικά στοιχεία και ποιητές όπως ο Ελύτης έχουν κάνει λόγο για τη «μαγεία

του Παπαδιαμάντη». Αντλώντας από τον Όμηρο, τους αρχαίους συγγραφείς, τους Πατέρες

και τους υμνογράφους της Εκκλησίας και έχοντας αποθησαυρισμένη μέσα του την

ιδιωματική γλώσσα των ηρώων του, κατορθώνει, χάρη στη σπάνια γλωσσική του ευαισθησία,

να συνδυάζει την ποιητικότητα της καθαρεύουσας γλώσσας του, που αποτελεί το βασικό

όργανο της αφήγησης και των περιγραφών, με τη ζωντανή, φωνογραφική σχεδόν, αποτύπωση

του προφορικού λόγου.

Ανάμεσα στα εκλεκτά του διηγήματα ανήκει Το μοιρολόγι της φώκιας, όπου θαυμάζει κανείς

τις σκηνοθετικές ικανότητες του συγγραφέα. Ηρωίδα εδώ είναι η μικρή Ακριβούλα που,

δίχως να θέλει, χάνεται μέσα στα κύματα, μοιρολογιέται από μια φώκια, ενώ ο κόσμος

συνεχίζει να λειτουργεί εξακολουθητικά σαν άψυχη μηχανή: ο βοσκός παίζει το σουραύλι

του, η γιαγιά του παιδιού, η γριά-Λούκαινα ανεβαίνει το μονοπάτι αγνοώντας το φοβερό

περιστατικό και η γολέτα βολτατζάρει στο λιμάνι. Από τα διηγήματά του ξεχωρίζουν επίσης

τα Στο Χριστό στο Κάστρο, Όνειρο στο κύμα, Ο ρεμβασμός του Δεκαπενταύγουστου, Τα ρόδινα ακρογιάλια.

Το πιο πολυσυζητημένο έργο του όμως είναι η Φόνισσα (1903). Η ηρωίδα, η Χαδούλα, η

λεγόμενη Φράγκισσα ή Φραγκογιαννού, ανακεφαλαιώνοντας τη ζωή της βλέπει ότι τίποτε

άλλο δεν έκανε παρά να υπηρετεί τους άλλους. Σκλάβα των γονιών, του συζύγου της και

τώρα των παιδιών και των εγγονών της φτάνει στο σημείο του παραλογισμού και άρχισε «να

ψηλώνει ο νους της». Αποτέλεσμα ήταν να πνίγει μικρά κορίτσια, πιστεύοντας ότι έτσι

απαλλάσσει τα ίδια και τις οικογένειές τους από τη φτώχεια και τα βάσανα. Στο τέλος η

ηρωίδα πνίγεται στην προσπάθειά της να ξεφύγει από τους χωροφύλακες που την

καταδιώκουν, «εις το ήμισυ του δρόμου μεταξύ θείας και ανθρώπινης δικαιοσύνης». Με ωμό

τρόπο, που ξεπερνά το ρεαλισμό και φτάνει στο νατουραλισμό, ο συγγραφέας περιγράφει τις

σκηνές των φόνων. Ταυτόχρονα, με ιδιαίτερη λεπτομέρεια ψυχογραφεί τη φόνισσα και τις

ψυχολογικές της διακυμάνσεις, δείχνοντας πως η διαταραχή της την οδηγεί να πιστεύει ότι οι πράξεις της είναι θέλημα Θεού.

Το έργο του Παπαδιαμάντη αγαπήθηκε πολύ στον καιρό του. Σε μια περίοδο γλωσσικών

φανατισμών γίνεται αποδεκτό και από τους πιο φανατικούς δημοτικιστές. Ανάμεσά τους

ξεχωρίζει ο Παλαμάς, που από τους πρώτους εκφράστηκε με τα θερμότερα λόγια. Η κριτική,

που αρχίζει με τον ανεπιφύλακτο ύμνο του Παλαμά, θα φτάσει ως την επιφύλαξη και την

άρνηση (Κ. Θ. Δημαράς, Παν. Μουλλάς, Η. Tonnet). Ο Τέλλος Άγρας θεωρεί τη γλώσσα του

ως «τελευταία άνθηση της καθαρεύουσας στα ελληνικά γράμματα», ενώ ο Ελύτης

επισημαίνει τον λεξιλογικό του πλούτο «που κινητοποιεί για να ζωντανέψει τους μύθους του,

θησαυρισμένος από απανωτά στρώματα παιδείας». Με την πάροδο του χρόνου και ιδίως την

τελευταία εικοσαετία πληθαίνουν οι μελέτες γύρω από το έργο του, που στην πλειοψηφία τους βλέπουν τον Παπαδιαμάντη ως τον σημαντικότερο πεζογράφο της γενιάς του.

Ο Παπαδιαμάντης εκτός από διηγήματα έγραψε και λιγοστά ποιήματα στα οποία άλλοτε

χρησιμοποίησε καθαρεύουσα και άλλοτε δημοτική. Τα ποιηματά του υστερούν σημαντικά σε

σχέση με τα διηγήματά του, αφού δεν κατάφερε να δώσει σ’ αυτά την ποιητική πνοή που

χαρακτηρίζει τα περισσότερα διηγήματά του. Διακρίνονται πάντως για τη γνώριμη

ατμόσφαιρα που διέπει το πεζογραφικό του έργο, καθώς είναι εμπνευσμένα από σκιαθίτικα

μοναστήρια και ξωκλήσια με έντονο το φυσιολατρικό αίσθημα.

Ο Παπαδιαμάντης πέθανε το 1911 στη Σκιάθο, όπου είχε αποσυρθεί από το 1908.

ΜΕ ΚΙΤΡΙΝΗ ΥΠΟΓΡΑΜΜΙΣΗ ΔΗΛΩΝΟΝΤΑΙ ΦΡΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΣΥΝΙΣΤΟΥΝ ΣΧΟΛΙΑ…

Βιογραφικό Σημείωμα

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ (1851-1911)

Ο Αλέξανδρος Εμμανουήλ γεννήθηκε στη Σκιάθο, γιος του ιερέα Αδαμαντίου Εμμανουήλ

από οικογένεια ναυτικών και κληρικών του νησιού και της Γκιουλώς (Αγγελικής) Εμμανουήλ

το γένος Μωραΐτη, καταγόμενης από αρχοντική οικογένεια του Μυστρά. Είχε τέσσερις

αδελφές και δύο αδερφούς, από τους οποίους ο Εμμανουήλ, πρωτότοκος της οικογένειας,

πέθανε σε νηπιακή ηλικία. Στη γενέτειρά του τέλειωσε το δημοτικό σχολείο και γράφτηκε

στο Σχολαρχείο (1860), την τρίτη τάξη του οποίου όμως αναγκάστηκε να παρακολουθήσει

στη Σκόπελο (1865), καθώς στη Σκιάθο είχε καταργηθεί. Η πορεία των γυμνασιακών του

σπουδών πραγματοποιήθηκε επίσης μετ' εμποδίων, συνοδευόμενη από διαρκείς διακοπές

εξαιτίας κυρίως της οικονομικής ανέχειας της οικογένειάς του. Αποφοίτησε από το

Βαρβάκειο Γυμνάσιο της Αθήνας το 1874 σε ηλικία εικοσιτριών ετών, ενώ είχε προηγηθεί

περιπλάνησή του στα γυμνάσια της Χαλκίδας και του Πειραιά. Ως το 1872, οπότε ταξίδεψε

στο Άγιο Όρος, όπου έμεινε μερικούς μήνες ως προσκυνητής, ολοκλήρωσε την (χαμένη)

κωμωδία Ο διοπτροφόρος και ένα ποίημα αφιερωμένο στη μητέρα του. Από το 1873 και για

δέκα χρόνια περίπου έζησε στην Αθήνα (με κάποιες επισκέψεις στη Σκιάθο) σε συνθήκες

οικονομικής ανέχειας, συγκατοικώντας με συγγενείς και συμπατριώτες του και εργαζόμενος

ως οικοδιδάσκαλος για να κερδίσει τα προς το ζην. Το 1874 γράφτηκε στη Φιλοσοφική

Σχολή Αθηνών, όπου παρακολούθησε μαθήματα για δύο μόνο χρόνια, εξακολούθησε όμως

να προφασίζεται συνέχιση των σπουδών του στην οικογένειά του για αποφυγή της

επιστροφής του στη Σκιάθο και της στράτευσής του. Το 1877 δημοσίευσε ανώνυμα σειρά

άρθρων στην Εφημερίδα με τίτλους Η εβδομάς των Αγίων Παθών και Το Άγιον Πάσχα, ενώ

δυο χρόνια αργότερα δημοσίευσε με την υπογραφή Α.Πδ. το ιστορικό μυθιστόρημα Η

μετανάστις στην εφημερίδα Νεολόγος Κωνσταντινουπόλεως με παρακίνηση του εκδότη της

και φίλου του Βλάση Γαβριηλίδη. Το 1881 δημοσίευσε το ποίημα Δέησις (Εράνισμα εκ των

ψαλμών) στο περιοδικό Σωτήρ, εγκαινιάζοντας την επίσημη πλέον παρουσία του στα

γράμματα με το όνομα Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (το επώνυμο συνδυασμός του ονόματος

και της ιερατικής ιδιότητας του πατέρα του). Ένα χρόνο αργότερα προσλήφθηκε ως

μεταφραστής στην Εφημερίδα του Δημητρίου Κορομηλά και παράλληλα δημοσίευσε σε

συνέχειες το μυθιστόρημα Οι Έμποροι των Εθνών στο περιοδικό Μη χάνεσαι του Γαβριηλίδη

με το ψευδώνυμο Μποέμ. Τα οικονομικά του προβλήματα άρχισαν να υποχωρούν και έτσι

ανακοίνωσε και στην οικογένειά του τη συγγραφική του δραστηριότητα. Ως το 1885

συνέχισε να δημοσιεύει έργα του στην εφημερίδα Ακρόπολις (Η Γυφτοπούλα - 1884) και το

περιοδικό Εστία (Χρήστος Μηλιώνης - 1885). Ακολούθησαν δυο χρόνια σιωπής του (οι

πληροφορίες αναφέρουν συγκατοίκησή του με τον μοναχό Νήφωνα που είχε τότε

εγκαταλείψει το Άγιο Όρος) ως το 1887, οπότε σημειώθηκε η δημοσίευση του διηγήματος Το

Χριστόψωμο στην Εφημερίδα. Η τελευταία αυτή συνεργασία του κράτησε ως το 1891 και

καρποί της στάθηκαν πολλά διηγήματά του και λογοτεχνικές μεταφράσεις με κορυφαία

εκείνη του έργου του Ντοστογιέφσκι Έγκλημα και τιμωρία. Το 1891 επιχείρησε χωρίς

επιτυχία να πραγματοποιήσει έκδοση επιλογής των διηγημάτων του με τίτλο Θαλασσινά

Ειδύλλια (δεύτερη προσπάθειά του το 1902 απέτυχε επίσης).Είχε προηγηθεί μια έκδοση

διηγημάτων του μαζί με έργα των Α.Μωραϊτίδη και Α.Σπηλιωτόπουλου από τον Γαβριηλίδη

(1890) καθώς και το άρθρο του Παλαμά για τον Παπαδιαμάντη στην Τέχνη (1889).

Εξακολούθησε να δημοσιεύει διηγήματα και να εργάζεται ως μεταφραστής σε εφημερίδες

και περιοδικά, προσπαθώντας παράλληλα να ενισχύσει οικονομικά την οικογένειά του (το

1895 πέθανε ο πατέρας του). Από το 1902 ως το 1904 έμεινε στη γενέτειρά του, όπου

αφοσιώθηκε στη μετάφραση των έργων History of the Greek Revolution του ThomasGordon

και History of the Greek Revolution του GeorgeFinlay κατά παραγγελία του Γιάννη

Βλαχογιάννη με τον οποίο η φιλία του χρονολογείται από το 1901. Από τη Σκιάθο συνέχισε

να στέλνει έργα του στα αθηναϊκά φύλλα (το 1903 δημοσιεύτηκε η Φόνισσα). Το 1904

επέστρεψε στην Αθήνα. Είχε προηγηθεί νευρικός κλονισμός του αδερφού του Γιώργη και

ακολούθησε ο θάνατός του το 1895. Εξακολούθησε τη συγγραφική του δραστηριότητα (παρά

την κακή κατάσταση της υγείας του), χωρίς ποτέ να δει έκδοση των έργων του και το 1906 ο

Γιάννης Βλαχογιάννης τον πηγαίνει στο φιλολογικό καφενείο της Δεξαμενής. Ως τότε ο

Παπαδιαμάντης απέφευγε τους λόγιους κύκλους, λόγω της οικονομικής του ανέχειας, του

φόρτου εργασίας του αλλά και της μοναχικής φύσης του και προτιμούσε να συχνάζει σε

λαϊκές αθηναϊκές συνοικίες ή να ψέλνει στην εκκλησία του Προφήτη Ελισσαίου στο

Μοναστηράκι με τον ξάδερφό του Αλέξανδρο Μωραϊτίδη. Στη Δεξαμενή φωτογραφήθηκε

(για πρώτη φορά στη ζωή του) από τον Παύλο Νιρβάνα και η ιστορική πλέον φωτογραφία

του δημοσιεύτηκε ολοσέλιδη συνοδεία εκτενούς άρθρου για το πρόσωπό του από το Νιρβάνα

στα Παναθήναια. Η κατάσταση της υγείας του παρουσίαζε διαρκή επιδείνωση Το Μάρτη του

1908 αρνήθηκε να παρευρεθεί στον εορτασμό των εικοσιπέντε χρόνων του στο χώρο της

λογοτεχνίας στον Παρνασσό και στο τέλος του ίδιου μήνα έφυγε για τη Σκιάθο, όπου έμεινε

ως το θάνατό του, εξακολουθώντας να στέλνει διηγήματα σε εφημερίδες και περιοδικά της

Αθήνας. Πέθανε από πνευμονία το Γενάρη του 1911. Μια μέρα πριν πληροφορήθηκε πως είχε τιμηθεί με το παράσημο του Αργυρού Σταυρού του Σωτήρος.

Ο ίδιος σε ένα σύντομο αυτοβιογραφικό σημείωμα ιστορεί τη ζωή του:

Ἐγεννήθην ἐν Σκιάθῳ, τῇ 4 Μαρτίου 1851. Ἐβγήκα ἀπὸ τὸ Ἑλληνικὸν Σχολεῖον εἰς τὰ 1863,

ἀλλὰ μόνον τῷ 1867 ἐστάλην εἰς τὸ Γυμνάσιον Χαλκίδος, ὅπου ἤκουσα τὴν Α ́καὶ Β ́τάξιν.

Τὴν Γ ́ἐμαθήτευσα εἰς Πειραιᾶ, εἴτα διέκοψα τὰς σπουδάς μου καὶ ἔμεινα εἰς τὴν πατρίδα.

Κατὰ Ἰούλιον τοῦ 1872 ὑπήγα εἰς τὸ Ἅγιον Ὅρος χάριν προσκυνήσεως, ὅπου ἔμεινα ὀλίγους

μῆνας. Τῷ 1873 ἤλθα εἰς Ἀθήνας και ἐφοίτησα εἰς τὴν Δ ́ τοῦ Βαρβακείου. Τῷ 1874

ἐνεγράφην εἰς τὴν Φιλοσοφικὴν Σχολήν, ὅπου ἤκουα κατ' ἐκλογὴν ὀλίγα μαθήματα φιλολογικά, κατ' ἰδίαν δὲ ἠσχολούμην εἰς τὰ ξένας γλώσσας.

Μικρὸς ἐζωγράφιζα Ἁγίους, εἴτα ἔγραφα στίχους, και ἐδοκίμαζα να συντάξω κωμῳδίας. Τῷ

1868 ἐπεχείρησα νὰ γράψω μυθιστόρημα. Τῷ 1879 ἐδημοσιεύθη Ἡ Μετανάστις ἔργον μου

εἰς τὸ περιοδικὸν Σωτήρα. Τῷ 1882 ἐδημοσιεύθη Οἱ ἔμποροι τῶν Ἐθνῶν εἰς τὸ Μὴ χάνεσαι.

Ἀργότερα ἔγραψα περὶ τὰ ἑκατὸν διηγήματα, δημοσιευθέντα εἰς διάφορα περιοδικὰ και

ἐφημερίδας.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΜΕ ΤΗ ΜΟΡΦΗ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

1) Η ζωή του

Καταγωγή

Γεννήθηκε στην Σκιάθο

από πατέρα ιερέα και μητέρα από αρχοντική

οικογένεια του Μυστρά

Σπουδές

Δημοτικό ΣτηνΣκιάθο

Σχολαρχείο Έκανετην3η

τάξηστηνΣκόπελο Γυμνάσιο Πέρασεαπόσχολεία

τηςΧαλκίδας και του Πειραιά.

Τελείωσε στην Αθήνα,

παρακολουθούσε με διακοπές

Πανεπιστήμιο Γράφτηκε στην

Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών όπου παρακολούθησε

μαθήματα για δύο χρόνια

Ξένεςγλώσσες Μελετούσε μόνος του

Βιοπορισμός

Οι οικονομικές δυσκολίες τον ανάγκασαν να διακόψει

τις σπουδές του

Εργάστηκε ως

μεταφραστής σε εφημερίδες

Έζησε με στερήσεις και πέθανε στην Σκιάθο

Χαρακτήρας

Θρησκευόμενος

Μοναχικός

Ταπεινός

2) Το έργο του

Γενικά χαρακτηριστικά

Μυθιστορήματα Έγραψε ιστορικά

μυθιστορήματα

Διηγήματα Διακρίθηκε για τα

ηθογραφικά διηγήματα του

Ποιήματα

Έγραψε ποιήματα

θρησκευτικού περιεχομένου, τα οποία υστερούσαν σε

σχέση με τα διηγήματα του

Η ποιότητα του

Θέματα

Παρουσιάζει τις

ιστορίες καθημερινών ηρώων (αγρότες,

χήρες, ναύτες, κοπέλες) αποκαλύπτοντας την

συνύπαρξη της καλοσύνης και

αθωότητας με τον φθόνο και την κακία

Κλίμα Οι ιστορίες

εκτυλίσσονται σε ένα σκληρό κόσμο γεμάτο φτώχια και δυστυχία

Γλώσσα

Γράφει σε προσωπική και ιδιότυπη γλώσσα, επηρεασμένος από

την εκκλησιαστική γλώσσα και την

υμνογραφία.

Χρησιμοποιεί ακόμα

ιδιώματα της Σκιάθου στους διαλόγους των ηρώων

Έκδοση έργων

Δημοσίευε τα έργα

του σε εφημερίδες και περιοδικά

Είχε προσπαθήσει ακόμα δυο φορές να

εκδώσει ανεπιτυχώς διηγήματα του