ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ Α ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1914-1918)

Ένας πόλεμος της νέας εποχής

Ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ο πρώτος πόλεμος όπου χρησιμοποιήθηκαν σύγχρονα όπλα

μαζικής καταστροφής (νάρκες, βόμβες διασποράς, χειροβομβίδες, οπλοπολυβόλα, τανκς, πολεμικά

αεροπλάνα, χημικά αέρια). Επίσης χαρακτηρίστηκε από την εισαγωγή μιας νέας μορφής αμυντικής

οχύρωσης, των χαρακωμάτων, τα οποία, προϊόντος του χρόνου, κλόνισαν την ψυχική υγεία των

στρατιωτών προκαλώντας τους κλειστοφοβικό πανικό και ένα αίσθημα ζωντανού ενταφιασμού. Η

μακριά διάρκεια και η στασιμότητα του πολέμου (υπαγορευμένες αμφότερες από την ισορροπία

των αντίπαλων στρατών), σε συνδυασμό με αυτές τις δύο καινοτομίες, επέτειναν κατά πολύ τις

καταστροφικές του συνέπειες, προκαλώντας πρωτόγνωρες για την παγκόσμια ιστορία ανθρώπινες

απώλειες και επιφέροντας στις δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες ένα πολιτικοϊδεολογικό, ψυχολογικό

και ηθικό σοκ.

Α. Υλικές καταστροφές

10 εκ. νεκροί στρατιώτες κι άλλα 20 εκ. τραυματίες (όχι μόνο ακρωτηριασμένοι και ανάπηροι μα

και τυφλοί (από τα αέρια) και τρελοί).

Άλλα 10 εκ. νεκροί άμαχοι

Τεράστιες καταστροφές σε υποδομές, οικονομικός μαρασμός. Η Ευρώπη από δανειστής των

ΗΠΑ μετατράπηκε για πρώτη φορά σε οφειλέτη της υποθηκεύοντας το μέλλον της (οι

συνέπειες θα φαίνονταν λίγο αργότερα, στα 1929, με το χρηματιστηριακό κραχ της Νέας

Υόρκης).

Β. Ιδεολογικός κλονισμός

Η μεγάλη διάρκεια του πολέμου ενίσχυσε το ρόλο των στρατιωτικών στην πολιτική και

υποβάθμισε, ως ένα βαθμό, τους δημοκρατικούς θεσμούς και την πίστη σ’ αυτούς, την πίστη εν

γένει στο δυτικό πολιτισμό και τις αξίες του. Η έως τότε εδραιωμένη πεποίθηση πως η

βιομηχανική και επιστημονική ανάπτυξη θα μας οδηγούσαν σε σταθερή πρόοδο και πως η

ισορροπία των ευρωπαϊκών δυνάμεων εγγυάτο την αδιατάρακτη ειρήνη κλονίστηκαν

αμετάκλητα.

Έκφραση αυτής της αμφισβήτησης υπήρξε η αντιπολεμική λογοτεχνία των αμέσως επόμενων

χρόνων (βλ. π.χ. το μνημειώδες Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ

αλλά και το δικό μας Η ζωή εν τάφω του Στρατή Μυριβήλη), αλλά και τα ευρύτερα καλλιτεχνικά

ρεύματα του παράλογου και του υπερρεαλισμού, που αποσκοπούσαν αντίστοιχα είτε στην

κατάδειξη και στηλίτευση του απόλυτου ανορθολογισμού του κόσμου τούτου (με απόλυτη

έκφραση το βραχύβιο αλλά καθοριστικό κίνημα του Dada), είτε αντίθετα μία δραπέτευση από

την στείρα λογική του.

Στη Ρωσία μάλιστα είχαμε στα 1917 την ανατροπή του τσάρου και του κοινοβουλίου και την

εγκαθίδρυση κομμουνιστικού καθεστώτος, καθώς ο λαός έβλεπε στους μπολσεβίκους (τους

κομμουνιστές του Λένιν) τη μόνη ελπίδα να αποκτήσει, όπως έλεγε και το σύνθημα, «γη, ψωμί,

ειρήνη». Η αμφισβήτηση του καπιταλισμού έπαιρνε πλέον σάρκα και οστά και ένας άλλος

κόσμος φαινόταν εφικτός.

Γ. Εδαφικές αλλαγές (βλ. χάρτες)

Διαλύθηκε η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία και στη θέση της σχηματίστηκαν η σημερινή

Αυστρία, η Ουγγαρία, η Τσεχοσλοβακία (τα σημερινά δύο κράτη ενωμένα) και η Πολωνία

(συμπεριλαμβάνοντας και εδάφη της Ρωσίας και της Πρωσίας). Το νοτιανατολικό κομμάτι της

αυτοκρατορίας προσαρτήθηκε στη Ρουμανία, η οποία διπλασίασε τα εδάφη της, και το

νοτιοδυτικό (η σημερινή Κροατία και Σλοβενία) στη Σερβία, με την οποία συγκρότησε την ενιαία

Γιουγκοσλαβία.

Η Ρωσία (πλέον ΕΣΣΔ) έχασε το δυτικό της άκρο στην Ευρώπη κι απ’ τα σπαράγματά της (τα

κομμάτια της) διαμορφώθηκαν η Πολωνία (παίρνοντας εδάφη, όπως είπαμε, και απ’ τη

Γερμανία), η Λιθουανία, η Λεττονία και η Εσθονία.

Η Γαλλία ανέκτησε την Αλσατία και τη Λωρραίνη.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία έχασε, μεταξύ άλλων, τα εδάφη της στη Μέση Ανατολή, τα

οποία, αν εξαιρέσουμε τη Σαουδική Αραβία, περιήλθαν στην κατοχή της Γαλλίας (Λίβανος,

Συρία) και της Αγγλίας (Ισραήλ, Παλαιστίνη, Ιορδανία, Ιράκ).

Για πρώτη φορά τέθηκε από τους Άγγλους ζήτημα δημιουργίας ανεξάρτητου κράτους του

Ισραήλ ως αντάλλαγμα για την οικονομική στήριξη που παρείχε το αμερικανικό εβραϊκό λόμπυ

στην Αντάντ.

Σημειώσεις

1. Οι εδαφικές αλλαγές που προέκυψαν στην Ευρώπη, υπαγορευμένες σαφώς από τα

επιμέρους κρατικά συμφέροντα των νικητριών δυνάμεων μα και των υποτελών εθνοτήτων

της Αυστρουγγαρίας και της Ρωσίας, στηρίχτηκαν όμως ιδεολογικά στην αρχή της

αυτοδιάθεσης των λαών (δηλ. στο δικαίωμά τους να έχουν κράτος και να αποφασίζουν οι

ίδιοι για τη μοίρα τους), η οποία συμπεριελήφθη στα «14 σημεία» της διακήρυξης του

Ουίλσον προς τους λαούς της Ευρώπης.

2. Ωστόσο, όλες αυτές οι αλλαγές δημιούργησαν νέα μίση και μέτωπα μεταξύ εκείνων που

έχασαν εδάφη (Γερμανία, Οθωμανική αυτοκρατορία) και εκείνων που τα κέρδισαν

(Σλοβακία, Ιταλία, Γαλλία, Ελλάδα κ.ά.), ανοίγοντας το δρόμο για νέους πολέμους (βλ.

Μικρασιατικό, Β παγκόσμιο πόλεμο).

3. Ειδικά η Γερμανία έτυχε σκληρότατης μεταχείρισης από τους νικητές: έχασε όλες τις

αποικίες της και υποχρεώθηκε να διαλύσει σχεδόν πλήρως το στρατό της και να πληρώσει

υπέρογκες πολεμικές αποζημιώσεις, που τη γονάτισαν ˙ ξένες στρατιωτικές δυνάμεις θα

εγκαθίσταντο πλέον εντός της χώρας, στα δυτικά της σύνορα, προκειμένου να αποτρέψουν

νέα εισβολή της στο Βέλγιο ή τη Γαλλία, ενώ ανατολικά ένα τμήμα της αποσπάστηκε για να

δημιουργηθεί η Πολωνία. Ως επιστέγασμα, αναγκάστηκε να αναλάβει εξ ολοκλήρου και

αποκλειστικά την ηθική και πολιτική ευθύνη για την έναρξη του πολέμου (άρα και για

όλους τους θανάτους και τις καταστροφές που ακολούθησαν), αποδεχόμενη έτσι ένα

στίγμα ενώπιον όλης της ανθρωπότητας. Η ταπεινωτική αυτή συμπεριφορά των συμμάχων

απέναντι στην ηττημένη Γερμανία εξόργισε φυσικά πολλούς Γερμανούς και δημιούργησε

τις προϋποθέσεις για να ριζώσει 15 χρόνια αργότερα η χιτλερική προπαγάνδα, που μεταξύ

άλλων υποσχόταν να τιμωρήσει τους εχθρούς της Γερμανίας και να ξαναδώσει στο

γερμανικό λαό τη χαμένη του αξιοπρέπεια.