4ο Γυμνάσιο Χαριλάου

Μενέλαος Κωνσταντινίδης

Θέμα :Ιστορία της Θεσσαλονίκης μέσα από τα μνημεία της

ΡΟΤΟΝΤΑ

Εργασία που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του μαθήματος της

Νεοελληνικής Γλώσσας

Σχολικό έτος:2011-2012

Υπεύθυνη Καθηγήτρια: κ. Ναουμίδου Μαρία

1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος-Αφιέρωση………………………………………………………………. 3

Εισαγωγή………………………………………………………………………….... 4

Κεφάλαιο 1ο Ιστορία της Θεσσαλονίκης…………………………....................... 4

α.Γενικά για τη Θεσσαλονίκη ……………………………………………………... 4

β.Ιστορία Θεσσαλονίκης από την αρχαιότητα ως και την πτωση της Ρώμης...5

γ.Η εποχή του Βυζαντίου. ………………………………………………………… 7

δ.Τουρκοκρατία ……………………………………………………………………. 9

ε.Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης …………………………………..... 11

στ.Τα νεότερα Χρόνια …………………………………………………………… 12

Κεφάλαιο 2ο Η Ιστορία της Ροτόντας ……………………………......................13

α.Η Ρωμαϊκή Εποχή ……………………………………………...………………13

β.Η Παλαιοχριστιανική και Βυζαντινή Εποχή …………………………………. 14

γ.Η Τουρκοκρατία ………………………………………………………………... 15

δ.Τα Νεότερα Χρόνια………………………………………………………………15

Κεφάλαιο 3ο Αρχιτεκτονική και Διακόσμηση του μνημείου…………………… 16

α.Εξωτερική Αρχιτεκτονική……………………………………………………… 16

β. Εσωτερική Αρχιτεκτονική και Διακόσμηση ………………………………… 18

Κεφάλαιο 4ο Σύγκριση της Ροτόντας με άλλα μνηνεία- Αξιολόγηση του

μνημείου …………………………………………………………………………... 21

α.Σύγκριση ……………………………………………………………………….. 21

β.Αξιολόγηση …………………………………………………………………….. 22

Κεφάλαιο 5ο Φωτογραφικό υλικό ……………………………………………… 23

Επίλογος ………………………………………………………………………….. 31

Βιβλιογραφία ……………………………………………………………………. 32

ΠΡΟΛΟΓΟΣ2

Στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας που μας διδάσκει η κυρία

Ναουμίδου, ξεχωριστή ενότητα αποτελεί η αναζήτηση, από εμάς τους

μαθητές, πληροφοριών για την ιστορία και την κατασκευή μνημείων της

Θεσσαλονίκης, έτσι ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα την ίδια την ιστορία της

πόλης μας και επομένως και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της. Σε εμένα η

καθηγήτριά μας εμπιστεύθηκε την αναζήτηση πληροφοριών για τη

ΡΟΤΟΝΤΑ, ένα από τα πιο γνωστά μνημεία της Θεσσαλονίκης, που στη

διαδρομή των χρόνων από την ανέγερσή του από τον αυτοκράτορα Γαλέριο

μέχρι και σήμερα έχει αλλάξει χρήση αλλά και μορφή μέσα από προσθήκες

που υπέστη ανάλογα με τη κάθε φορά χρήση του, αλλαγές που ακολουθούν

και τις αλλαγές που υπέστη και η ίδια η Θεσσαλονίκη.

Για να μπορέσω να δώσω μορφή στις πολλές πληροφορές,

ακολούθησα τις οδηγίες της καθηγήτριάς μου, στην οποία αφιερώνω την

εργασία μου αυτή, γιατί μου εμπιστεύθηκε το θέμα αυτό και με καθοδήγησε

για την ολοκλήρωσή της. Επίσης η εργασία είναι αφιερωμένη και στον αδερφό

μου, ο οποίος χάρις την πίεση που μου άσκησε κατάφερε να με πείσει να

ασχοληθώ προσωπικά με την εργασία αυτή και να συγκεντρώσω

περισσότερες πληροφορές αλλά και να επισκεφθώ το μνημείο για να έχω

προσωπική εικόνα.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

3

Το θέμα της εργασίας μου είναι η παράθεση πληροφοριών σχετικά με το

μνημείο της «ΡΟΤΟΝΤΑΣ» που βρίσκεται βόρεια της οδού Εγνατίας και στη

νοητή προέκταση του άξονά της Β-Ν, υπάρχει ένα τμήμα της Θριαμβικής

Αψίδας (Καμάρας) του Γαλερίου, με την οποία η Ροτόντα αποτελούσε ένα

ενιαίο κτιριακό σύνολο. Στο πρώτο κεφάλαιο παραθέτω ιστορικά στοιχεία της

ίδιας της πόλης μας και στη συνέχεια στο δεύτερο κεφάλαιο τα ιστορικά

στοιχεία για τη Ροτόντα έτσι ώστε να υπάρχει άμεση σύγκριση των αλλαγών

του μνημείου σε σχέση με τις αλλαγές που υφίσταται η πόλη και οι κάτοικοί

της. Στο τρίτο κεφάλαιο εκθέτω στοιχεία για την αρχιτεκτονική και τη

διακόσμηση του μνημείου και στο τέταρτο κεφάλαιο συγκρίνω το μνημείο με

άλλα μνημεια και παραθέτω αξιολόγησή του. Τέλος στο τελευταίο κεφάλαιο

παραθέτω τις υποσημειώσεις, φωτογραφίες του μνημείου και τη βιβλιογραφία.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : Ιστορία της Θεσσαλονίκης,

α. Γενικά για τη Θεσσαλονίκη

Θεσσαλονίκη: μια πόλη 2300 χρόνων που αποτελεί σήμερα το

μητροπολιτικό κέντρο ολόκληρου του Βορειοελλαδικού χώρου. Αν στην Αθήνα

συμπυκνώνεται η κλασική αρχαιότητα και μέσα από τα μνημεία της προβάλλει

το πνεύμα της αρχαίας Ελλάδας, στη Θεσσαλονίκη αναδεικνύεται ο πλούτος

και η μεγαλοπρέπεια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ωστόσο, η μακραίωνη

ιστορία της ξεπερνά αυτή τη διάσταση. Ανοιχτή πόλη στους δύο κόσμους, της

Δύσης και της Ανατολής, αποτέλεσε σταθμό για όλους τους λαούς που

πέρασαν απ΄ αυτήν. Βυζαντινοί, Φράγκοι, Οθωμανοί, Εβραίοι είχαν κάτι να

αφήσουν και κάτι να πάρουν από τον πολιτισμό της, από την πολιτιστική της

κληρονομιά, από τις ιστορίες και τις παραδόσεις του λαού της. Υπήρξε το

σταυροδρόμι εθνοτήτων και θρησκειών, τα απομεινάρια των οποίων

καθρεφτίζονται στα πολυάριθμα μνημεία, που προβάλλουν διάσπαρτα στο

ιστορικό της κέντρο.1 Πολιτιστικό, οικονομικό και εμπορικό κέντρο, γνώρισε

ιδιαίτερη ανάπτυξη τόσο κατά τους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους, όσο 1 Εγκυκλοπαίδεια Δομή, «Εκδόσεις Δομή 2005» Τόμος 11 σελ.127επ.

4

και στους χρόνους της Τουρκοκρατίας . Αλλά και μετά την απελευθέρωση, το

1912, συνέχισε την ανάπτυξή της με ραγδαίους ρυθμούς για να γίνει σήμερα η

δεύτερη πόλη του ελληνικού κράτους με πληθυσμό που ξεπερνά το 1.000.000

κατοίκους. 2Στα 2300 χρόνια της ζωής της η πόλη γνώρισε ημέρες δόξας και

ακμής, χωρίς ωστόσο να λείψουν και οι περίοδοι κάμψης και παρακμής. Και

μέσα από την πολυτάραχη ιστορία της, διαμόρφωσε το δικό της πολιτιστικό

ιδίωμα, δημιούργησε τη δική της πνευματική και καλλιτεχνική ζωή και

ανέπτυξε μία ιδιαίτερη, δυναμική οικονομική παρουσία.3

β. Ιστορία Θεσσαλονίκης από την αρχαιότητα μέχρι και το τέλος της Ρώμης.

Η ζωή στην περιοχή της Θεσσαλονίκης ξεκίνησε από τα προϊστορικά χρόνια.

Ανασκαφικά ευρήματα, που σχετικά πρόσφατα ήρθαν στο φως, στην πέριξ

περιοχή της μετέπειτα βυζαντινής πόλης (Σταυρούπολη, Τούμπα, Πυλαία,

Καραμπουρνάκι) ανάγονται στη Νεολιθική εποχή και φθάνουν μέχρι τις αρχές

της τρίτης χιλιετίας π.Χ. Όμως η πόλη της Θεσσαλονίκης γεννήθηκε περίπου

στα 315 π.X., στα πρώτα χρόνια της ελληνιστικής περιόδου. Ιδρυτής της ήταν

ο βασιλιάς της Μακεδονίας Kάσσανδρος, που συνένωσε τότε σε μία ενιαία

πόλη 26 διάσπαρτες μικρές κώμες και οικισμούς της περιοχής και που προς

τιμήν της συζύγου του και ετεροθαλούς αδελφής του M. Αλεξάνδρου

Θεσσαλονίκης της έδωσε το όνομά της.4 Από τα πρώτα κιόλας βήματα της

ζωής της η πόλη φιλοξένησε πολλούς εποίκους από τις γύρω αλλά και από

μακρινότερες περιοχές που επέδρασαν έντονα στη διαμόρφωση της

φυσιογνωμίας της. Το 168 π.X. στη μάχη της Πύδνας ο Μακεδόνας βασιλιάς

Περσέας νικήθηκε κατά κράτος από τους Ρωμαίους και η διοίκηση της

2 Εγκυκλοπαίδεια Υδρία «Εταιρεία Ελληνικών Εκδόσεων 1980» Τόμος 27 σελ.302επ.3 Εγκυκλοπαίδεια Υδρία ο.π. σελ.296-301, Σήμερα η Θεσσαλονίκη δικαιολογημένα καλείται συμπρωτεύουσα.Διακρίνεται για το Α.Π.Θ. και τις άλλες ανώτατες σχολές της, τη βιομηχανική ζώνη, το λιμάνι και την ανεπτυγμένη εμπορική κίνηση, τη Διεθνή Έκθεσή της,το ΚθβΕ και την ξεχωριστή πνευματική έξαρση που σε αυτήν παρατηρείται τα τελευταία 30 χρόνια. Εγκυκλοπαίδεια Υδρία ο.π. σελ.308, Μιχαήλ Σταματελάτος- Φωτεινή Βάμβα Σταματελλάτου «Ελληνική Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια» Εκδόσεις Τεγόπουλος Μανιατέας σελ.379,Εγκυκλοπαίδεια Δομή ο.π. σελ.125-126, Νέος Παγκόσμιος Άτλας Εκδόσεις Τεγόπουλος-Μανιατέα σελ.82.4 «Ελληνική Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια» ο.π. σελ.379, Νέος Παγκόσμιος Άτλας ο.π. σελ.82-83,Εγκυκλοπαίδεια Δομή ο.π. σελ.127,Ελλάδα-Χάρτες-Λαογραφία-Οικονομία-Πολιτισμός Εκδόσεις Δομή Τόμος 1 σελ.200-202.

5

Θεσσαλονίκης ανατέθηκε στο Ρωμαίο ύπαρχο Αιμίλιο Παύλο. Διατήρησε

ωστόσο η πόλη για ένα μικρό ακόμη χρονικό διάστημα κάποιο βαθμό

διοικητικής αυτονομίας. Αλλά μετά από μία αποτυχημένη εξέγερση των

Μακεδόνων το 148 π.X. έχασε κάθε μορφή αυτονομίας και μετατράπηκε σε

ρωμαϊκή επαρχία.5

Από εκείνη την εποχή άρχισε μία ραγδαία ανάπτυξη της πόλης.

Ρυμοτομήθηκε με σχέδιο, ενώ μεγάλα και λαμπρά οικοδομήματα,

απομεινάρια των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα, κοσμούσαν το κέντρο της.

Με την κατασκευή της Εγνατίας οδού, που ένωνε το Δυρράχιο με τον Έβρο, η

Θεσσαλονίκη αναδείχθηκε σε μεγάλο εμπορικό, πολιτικό και στρατιωτικό

κέντρο. Παράλληλα αναπτύχθηκε έντονη κοινωνική, πνευματική και

πολιτιστική ζωή με τη διοργάνωση λαμπρών εορταστικών εκδηλώσεων, όπως

των Ολυμπίων, των Πυθείων και των Kαβειρίων. Έφθασε όμως στη

λαμπρότερή της άνθηση στις αρχές του 4ου αιώνα, όταν ο καίσαρας Γαλέριος

την επέλεξε ως πρωτεύουσα της επαρχίας του (304 μ.X.). Παράλληλα, η πόλη

εξελίχθηκε από νωρίς σε σημαντικό χριστιανικό κέντρο, όπως φαίνεται από τις

δύο επιστολές που απηύθηνε ο απόστολος Παύλος στους κατοίκους της.6

γ. H Εποχή του Βυζαντίου

Επί της βασιλείας του αυτοκράτορα Θεοδοσίου A' (379 - 395 μ.X.),

όταν ως επίσημη θρησκεία του κράτους ορίσθηκε ο χριστιανισμός, άρχισε

ένας άγριος διωγμός κατά των εθνικών και των αρειανών με αποτέλεσμα

πολλές ανθρώπινες ζωές να χαθούν και πολλά λαμπρά έργα τέχνης να

καταστραφούν από εκδικητική μανία. Ένα σημαντικό γεγονός την εποχή

5 Οι μάχες του Ελληνισμού-Κυνός Κεφαλές- Πύδνα «Εκδόσεις Βήμα» 27/4/2003 σελ.155-160, Εγκυκλοπαίδεια Δομή ο.π. σελ.128.6 Εγκυκλοπαίδεια Υδρία ο.π. σελ.304, Ελλάδα-Χάρτες-Λαογραφία-Οικονομία-Πολιτισμός Εκδόσεις Δομή Τόμος 1 σελ.204,209 , Νέος Παγκόσμιος Άτλας ο.π. σελ.83, Εγκυκλοπαίδεια Δομή ο.π. σελ.129.

6

εκείνη (390 μ.X.) έμελλε να σημαδέψει την ιστορία της πόλης: H σφαγή στον

Ιππόδρομο. Περίπου 7.000 Θεσσαλονικείς ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας

πλήρωσαν κατ’ εντολή του Θεοδοσίου με τη ζωή τους για μία εξέγερση

εναντίον της αυτοκρατορικής φρουράς, που αποτελούνταν κυρίως από

Γότθους μισθοφόρους. Από τότε δεν ξαναδιοργανώθηκαν αγώνες στον

αιματοβαμμένο Ιππόδρομο.7 Στα χρόνια που ακολούθησαν η πόλη γνώρισε

τις επιθέσεις πολλών βαρβάρων λαών Ούνων, Oστρογότθων, Aβάρων και

Σλάβων, που κατ’ επανάληψη την πολιόρκησαν αλλά ποτέ δεν την

κατέλαβαν. Έτσι η Θεσσαλονίκη, που είχε ήδη αναδειχθεί δεύτερη σε μέγεθος

πόλη του νέου Βυζαντινού κράτους, απέκτησε σιγά-σιγά και τη φήμη της

ισχυρής και πλούσιας πόλης. 8O πληθυσμός της αυξανόταν από τους

εμπόρους που έφθαναν εκεί για να πουλήσουν τα εμπορεύματά τους, αλλά

και από τους κατοίκους της υπαίθρου που κουρασμένοι και κυνηγημένοι από

τους διάφορους επιδρομείς αναζητούσαν άσυλο σ’ αυτήν. Μέχρι τον 8ο αιώνα

η Θεσσαλονίκη είχε μετατραπεί σε ένα μεγάλο διοικητικό και επιτελικό κέντρο

στον ευρύτερο χώρο της χερσονήσου του Aίμου και αποτελούσε σταθμό στην

επικοινωνία Δύσης και Ανατολής. Την εποχή εκείνη ένας νέος κίνδυνος

εμφανίστηκε στα σύνορα του Βυζαντινού κράτους: Οι επιδρομές των

Βουλγάρων. Οι πόλεμοι που ακολούθησαν αποδείχθηκαν πολυέξοδοι και

καταστροφικοί και αποδυνάμωσαν το βυζαντινό στρατό. Γι’ αυτό και η

βυζαντινή διπλωματία επέλεξε μία άλλη μέθοδο για την αντιμετώπιση του

κινδύνου, πολύ πιο πρόσφορη και αποτελεσματική, αυτή του προσεταιρισμού.

Το ρόλο ανέλαβαν δύο Θεσσαλονικείς αδελφοί, ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος,

που οργάνωσαν ιεραποστολικό έργο. Κατάρτισαν το πρώτο σλαβικό

αλφάβητο, μετέφρασαν την Αγία Γραφή και άλλα λειτουργικά βιβλία στα

σλαβικά και προσηλύτισαν στο χριστιανισμό τους Σλάβους και αργότερα οι

μαθητές τους τους Βουλγάρους. Με τον τρόπο αυτό πέτυχαν οι Βυζαντινοί να

ασκούν μεγαλύτερη επιρροή στα ομόθρησκα πλέον βαρβαρικά φύλα. 9 Διόλου

7 , Ελλάδα-Χάρτες-Λαογραφία-Οικονομία-Πολιτισμός Εκδόσεις Δομή Τόμος 1 σελ.210-213, Εγκυκλοπαίδεια Δομή ο.π. σελ.129-130, Εγκυκλοπαίδεια Υδρία ο.π. σελ.304, Νέος Παγκόσμιος Άτλας ο.π. σελ.83.8 Εγκυκλοπαίδεια Δομή ο.π. σελ.130, Νέος Παγκόσμιος Άτλας ο.π. σελ.83, Ελλάδα-Χάρτες-Λαογραφία-Οικονομία-Πολιτισμός Εκδόσεις Δομή Τόμος 1 σελ.214-215.

9 Ελληνική Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια» ο.π. σελ.381, Εγκυκλοπαίδεια Δομή ο.π. σελ.131.

7

αμελητέα δεν είναι και η περίοδος αναστατώσεων και καταστροφών των

Σαρακηνών. Το 904 μ.X. η πόλη δοκίμασε την πρώτη οδυνηρή της εμπειρία.

Δέχτηκε την αιφνιδιαστική επίθεση των Σαρακηνών πειρατών υπό τον Λέοντα

τον Tριπολίτη. H πολιορκία κράτησε τρεις μόνον ημέρες και μετά ακολούθησε

η ερείπωση και η καταστροφή. Οι σφαγές και οι λεηλασίες κράτησαν δέκα

ημέρες και όταν οι πειρατές εγκατέλειψαν την πόλη πήραν μαζί τους,

σύμφωνα με τους ιστορικούς της εποχής, 22.000 περίπου κατοίκους στα

σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.10 Το καλοκαίρι του 1185 η πόλη πολιορκήθηκε

από τους Νορμανδούς. Η άμυνα κράτησε δέκα ημέρες και κατόπιν

επαναλήφθηκαν οι ίδιες φρικιαστικές εικόνες. Ο αρχιεπίσκοπος της πόλης και

λόγιος Ευστάθιος χρησιμοποίησε τα μελανότερα χρώματα για να περιγράψει

τις βαρβαρότητες των Νορμανδών. Οι Νορμανδοί, όταν ηττήθηκαν από τα

Βυζαντινά στρατεύματα στο Στρυμόνα ποταμό, υποχώρησαν στη

Θεσσαλονίκη και το χειμώνα της ίδιας χρονιάς υποχρεώθηκαν να

εγκαταλείψουν την πόλη.11Το 1204 μ.X. η Θεσσαλονίκη ακολούθησε την τύχη

ολόκληρης της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Έπεσε στα χέρια των Φράγκων

σταυροφόρων και η πόλη έγινε πρωτεύουσα ενός μικρού βασιλείου υπό τον

άρχοντα Bονιφάτιο Mομφερατικό. Την πόλη ανέκτησε στα 1224 ο δεσπότης

της Ηπείρου Θεόδωρος Δούκας Κομνηνός. Το 1246 η Θεσσαλονίκη πέρασε

στην κυριαρχία του αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Bατάτση και το 1261 με

την ανασύσταση του βυζαντινού κράτους υπάχθηκε και πάλι σ’ αυτό. Σταθμός

στην ιστορία της πόλης αποτέλεσε το έτος 1342, όταν εκδηλώθηκε το Κίνημα

των Ζηλωτών. Οι κατώτερες κοινωνικές τάξεις με την παρότρυνση των

Ζηλωτών -ενός κινήματος με οργάνωση που επιδίωκε να φέρει τις λαϊκές

μάζες από το παρασκήνιο στο προσκήνιο της πολιτικής ζωής- εξεγέρθηκαν

εναντίον των αρχόντων και των πλουσίων. Κατέλαβαν την εξουσία και

εγκαθίδρυσαν ένα ιδιότυπο καθεστώς ισότητας και ισονομίας, αυτόνομο από

την κεντρική εξουσία, με δικούς του νόμους και αρκετά στοιχεία άμεσης

δημοκρατίας. Επτά χρόνια κράτησε αυτό το καθεστώς αλλά τελικά το κίνημα 10 Ελλάδα-Χάρτες-Λαογραφία-Οικονομία-Πολιτισμός ο.π. σελ.215-216, Εγκυκλοπαίδεια Δομή ο.π. σελ.131.11 Εγκυκλοπαίδεια Υδρία ο.π. σελ.305, Εγκυκλοπαίδεια Δομή ο.π. σελ.131, Νέος Παγκόσμιος Άτλας ο.π. σελ.83.

8

καταπνίγηκε στο αίμα με την είσοδο στην πόλη του αυτοκράτορα Ιωάννη

Kαντακουζινού και τη βοήθεια των Τούρκων.12

δ. Η Τουρκοκρατία

Στα χρόνια που ακολούθησαν η Θεσσαλονίκη γνώρισε και πάλι πολλές

επιθέσεις και πολιορκίες και πέρασε διαδοχικά από τα χέρια των Τούρκων,

των Βυζαντινών και των Bενετών για να καταλήξει οριστικά μετά από τριήμερη

πολιορκία, στις 29 Μαρτίου 1430, στην κυριαρχία των Τούρκων του Mουράτ

B'. Νέα δεινά περίμεναν τους κατοίκους. Οι Τούρκοι λεηλάτησαν και

κατέστρεψαν την πόλη, έσφαξαν τους κατοίκους, πολλούς τους υποχρέωσαν

να εξισλαμισθούν και ακόμη περισσότερους τους σκόρπισαν στα

σκλαβοπάζαρα των διαφόρων χωρών.13 Μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα η

πόλη διήλθε περίοδο γενικής κατάπτωσης. Το λιμάνι της σχεδόν νεκρώθηκε

και η εμπορική της κίνηση εξαφανίστηκε. Η Θεσσαλονίκη έδινε την εντύπωση

έρημης πόλης και σύμφωνα με ιστορικούς της εποχής δεν πρέπει να

αριθμούσε περίπου στους 7.000 κατοίκους. Στα 1492 η πόλη άρχισε και πάλι

να ζωντανεύει από τα κύματα των Εβραίων μεταναστών πού διώχνονταν από

την Ισπανία και τις γερμανικές χώρες και αναζήτησαν καταφύγιο στη

Θεσσαλονίκη. Αργότερα άρχισαν να συρρέουν στην πόλη και πολλοί Τούρκοι

αλλά και Έλληνες από την ύπαιθρο και άλλες πόλεις. H Θεσσαλονίκη άρχισε

να αναπτύσσεται και πάλι, απέκτησε την εμπορική της κίνηση και έγινε ξανά

μεγάλο οικονομικό μεταπραττικό κέντρο. Όμως η όψη της με τους μαχαλάδες,

τα τζαμιά και τους μιναρέδες ήταν πλέον περισσότερο ανατολίτικη παρά

βυζαντινή.14 H επανάσταση στη Νότια Ελλάδα το 1821 ξεσήκωσε την

εκδικητική μανία των Τούρκων που ξέσπασαν επάνω στον ελληνικό

πληθυσμό με φυλακίσεις, διωγμούς, σφαγές και τρομοκρατία. H ηρεμία και η

γαλήνη επανήλθαν μετά τη λήξη του ρωσσοτουρκικού πολέμου και της

ελληνικής επανάστασης, το 1829, όταν τα αντίπαλα μέρη ανέπτυξαν πλέον

12 Εγκυκλοπαίδεια Δομή ο.π.131-132, Ελλάδα-Χάρτες-Λαογραφία-Οικονομία-Πολιτισμός ο.π. σελ.218-220, Νέος Παγκόσμιος Άτλας ο.π. σελ.83.13 Εγκυκλοπαίδεια Δομή ο.π.132, Ελλάδα-Χάρτες-Λαογραφία-Οικονομία-Πολιτισμός ο.π. σελ.222-224, Εγκυκλοπαίδεια Υδρία ο.π. σελ.306.14Ελληνική Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια» ο.π. σελ.381, Εγκυκλοπαίδεια Υδρία ο.π. σελ.307, Εγκυκλοπαίδεια Δομή ο.π. σελ.132-133.

9

μεταξύ τους διπλωματικές σχέσεις. Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα η πόλη

γνώρισε μία σημαντική άνθιση, αναδείχθηκε σε εμπορικό και ναυτιλιακό

κέντρο, μεγάλα έργα κατασκευάσθηκαν και ο πληθυσμός της έφθασε τις

120.000 κατοίκους. Κατέστη έτσι μήλον της έριδος μεταξύ των νεοϊδρυθέντων

βαλκανικών κρατών. Οι Βούλγαροι ήδη επιβουλεύονταν τη Θεσσαλονίκη και

άρχισαν έναν αγώνα μέσα στην πόλη και στην ύπαιθρο για την επιβολή των

απόψεών τους και της κυριαρχίας τους. Ξεκίνησε τότε ο Μακεδονικός αγώνας

μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων, στην καθοδήγηση του οποίου σημαντικό

ρόλο έπαιξε το ελληνικό προξενείο της Θεσσαλονίκης. Ο Μακεδονικός

αγώνας διακόπηκε στα 1908 με την επανάσταση των Νεοτούρκων.15

ε. Η Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης

Το 1912 άρχισε ο A' Βαλκανικός πόλεμος. Τα βαλκανικά κράτη

(Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία και Mαυροβούνιο) κήρυξαν τον πόλεμο κατά της

Τουρκίας. Ο ελληνικός στρατός κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη στις 26 Οκτωβρίου

1912, τη στιγμή που έξω από την πόλη έφθαναν τα βουλγαρικά στρατεύματα

και διεκδικούσαν επίσης τηνκυριαρχία σ’ αυτήν. Ακολούθησε το 1913 ο B΄

Βαλκανικός πόλεμος μεταξύ Ελλήνων και Σέρβων από τη μία και Βουλγάρων

από την άλλη. Με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου (10 Αυγούστου 1913)

επισφραγίστηκε η ήττα της Βουλγαρίας και η Θεσσαλονίκη ενσωματώθηκε

οριστικά στο ελληνικό κράτος.16 Με την έναρξη του A' Παγκοσμίου πολέμου η

15 Εγκυκλοπαίδεια Υδρία ο.π. σελ.307-308, Ελλάδα-Χάρτες-Λαογραφία-Οικονομία-Πολιτισμός ο.π. σελ.225-228, Εγκυκλοπαίδεια Δομή ο.π. σελ.134, «Το κίνημα των Νεότουρκων το 1908, που υποσχέθηκε στους λαούς της αυτοκρατορίας ισονομία, ισοπολιτεία και μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα είχε ως στόχο τον εκτουρκισμό της αυτοκρατορίας. Ο στόχος αυτός εκδηλώθηκε κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913) και κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) και πήρε τη μορφή εθνοκάθαρσης της αυτοκρατορίας με την εκδίωξη των Χριστιανών της χώρας.» Ιστορία του Νεότερου και του Σύγχρονου Κόσμου από το 1815 έως σήμερα Γ’ Τάξη Γενικού Λυκείου και Δ΄ Τάξη Εσπερινού Λυκείου Γενικής Παιδείας Ο.Ε.Δ.Β. σελ.67. Δερτίλης Γεώργιος «Κοινωνικός μετασχηματισμός και στρατιωτική επέμβαση,1880-1909» Εξάντας, Αθήνα 1977, σελ.18716 «Οι μάχες του Ελληνισμού-Σαραντάπορο-Γιαννιτσά-Μπιζάνι» Εκδόσεις Βήμα 11/5/2003 σελ. 186-192. «Ιστορία του Νεότερου και του Σύγχρονου Κόσμου από το 1815 έως σήμερα»

10

διένεξη μεταξύ του πρωθυπουργού Eλ. Bενιζέλου που επεδίωκε τη

συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων της Aντάντ

και του βασιλιά Κωνσταντίνου που επιθυμούσε μία ουδετερότητα ευνοϊκή για

τις «Κεντρικές Δυνάμεις» της Γερμανίας και της Aυστρουγγαρίας, οδήγησε στο

να παραίτηθεί αρχικά η κυβέρνηση Βενιζέλου το Φεβρουάριο του 1915. Στις

εκλογές του Μάη του ιδίου χρόνου ο Βενιζέλος κέρδισε πάλι τις εκλογές

ωστόσο ο βασιλιας Κωνσταντίνος δεν του επετρεψε να ασκήσει την πολιτική

του και γι’ αυτό παραιτήθηκε και ακολούθησε μετά μια περίοδος άσκησης της

εξουσίας από τον Κωνσταντίνο και τους συμβούλους του. Η μετά τις εκλογές

εποχή και μέχρι την εκθρόνηση του Βασιλιά έμεινε γνωστή ως ο Εθνικός

Διχασμός17. Μέσα σε εκεινο το διάστημα εμφανίστηκε το «Κίνημα της

Εθνικής Αμύνης», που εκδηλώθηκε στη Θεσσαλονίκη. Ο Bενιζέλος ήρθε στην

πόλη και σχημάτισε κυβέρνηση με το ναύαρχο Π. Kουντουριώτη και το

στρατηγό Π. Δαγκλή και συμμετείχε στις επιχειρήσεις των συμμάχων. Η

Ελλάδα χωρίστηκε ουσιαστικά στα δύο και επανενώθηκε μόνο μετά την

εκθρόνιση του Κωνσταντίνου, τον Ιούνιο του 1917.18 Στις 5 Αυγούστου 1917 η

Θεσσαλονίκη γνώρισε μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές της. Τεράστια

πυρκαγιά κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος της πόλης και επέφερε τεράστιες

οικονομικές και υλικές ζημιές.19

ο.π. σελ.69-73 «Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης έγινε μετά από προτροπή και απαίτηση του ιδίου του Βενιζέλου ο οποίος απαγόρευσε στον διάδοχο Κωνσταντίνο να προελάσει προς το Μοναστήρι προκειμένου να μην την καταλάβουν πρώτοι οι Βούλγαροι.Χαρακτηριστικό το τηλεγράφημα μετάξυ των δυο αυτών σημαντικών ανδρών που αποτέλεσε την απαρχή της ρήξης μεταξύ τους».Κωνσταντίνος προς Βενιζέλο «Ο στρατός δεν θα οδεύσει κατά της Θεσσαλονίκης. Εγώ έχω καθήκον να στραφώ κατά του Μοναστηρίου, εκτός αν μου το απαγορεύεται»Βενιζέλος προς Κωνσταντίνο: «Σας το απαγορεύω» Οι μάχες του Ελληνισμού-Σαραντάπορο-Γιαννιτσά-Μπιζάνι» ο.π. σελ.188.17 «Εθνικός Διχασμός: ονομάστηκε η κατάσταση που διαμορφώθηκε στην Ελλάδα ουσιαστικά από την έναρξη του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου και μετά, κατά την οποία η Ελλάδα χωρίστηκε σε δυο αντίπαλα στρατόπεδα τους βασιλικούς και τους αντιβασιλικούς. Εξαιτίας της σύγκρουσης βασιλιά-Βενιζέλου όλοι οι Βενιζελικοί θεωρήθηκαν συλλήβδην αντιβασιλικοί,ενώ όλοι οι αντιβενιζελικοί, φιλοβασιλικοί. Η σύγκρουση αυτή πολύ γρήγορα έφυγε από το στρατόπεδο των πολιτικών και των φορέων της εξουσίας και εξαπλώθηκε στο στρατό και σε όλα τα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας. Γι’ αυτό και η κατάσταση αυτή ονομάστηκε εθνικός Διχασμός.» Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ' τάξη Ενιαίου Λυκείου (Θεωρητική Κατεύθυνση) Ο.Ε.Δ.Β. σελ. 96-98, «Ιστορία του Νεότερου και του Σύγχρονου Κόσμου από το 1815 έως σήμερα» ο.π. σελ.82-83.18 «Ιστορία του Νεότερου και του Σύγχρονου Κόσμου από το 1815 έως σήμερα» ο.π. σελ.84.19 Ελλάδα-Χάρτες-Λαογραφία-Οικονομία-Πολιτισμός ο.π σελ.228-231, Εγκυκλοπαίδεια Δομή ο.π. σελ.134, Εγκυκλοπαίδεια Υδρία ο.π. σελ. 308,Νέος Παγκόσμιος Άτλας ο.π. σελ.84.

11

στ. Τα Νεότερα Χρόνια

Με τη λήξη του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1919-1922 και τη Μικρασιατική

καταστροφή, περισσότεροι από 100.000 πρόσφυγες ήλθαν και

εγκαταστάθηκαν στην πόλη, προσθέτοντας νέα προβλήματα, δίνοντας όμως

και μία νέα πνοή με τα ήθη και τα έθιμα των Ελλήνων της Mικρασίας. Η

εξέγερση των καπνεργατών και του πλήθους των εργατικών σωματείων που

την ακολούθησαν στις αρχές Μαΐου του 1936 καταγράφηκε στην ιστορία όχι

μόνο της πόλης, αλλά συνολικά του εργατικού κινήματος στη χώρα μας,

συμπληρώνοντας μία συνδικαλιστική παράδοση αιώνων που έχει η πόλη

(Ησυχαστές, Ζηλωτές, Φεντερασιόν20, Α. Μπεναρόγια). Η κορύφωση της

εξέγερσης στις 9 Μαΐου και η καταστολή της στοίχισε τη ζωή σε 12

διαδηλωτές και ενέπνευσε το Γιάννη Ρίτσο να γράψει τον «Επιτάφιο».21 Με

την έναρξη του B΄ Παγκοσμίου πολέμου, η Θεσσαλονίκη βομβαρδίστηκε κατ’

επανάληψη και υπέστη πολλές καταστροφές. Η γερμανική κατοχή διήρκεσε

από τις 9 Απριλίου του 1941 ως τις 30 Οκτωβρίου του 1944. Η

απελευθέρωση βρήκε την πόλη υπό τον έλεγχο του Εθνικού Λαϊκού

Απελευθερωτικού Στρατού (E.Λ.A.Σ.), που αποσύρθηκε απ’ αυτήν στις 17

Ιανουαρίου 1945. Μετά τη λήξη του εμφύλιου πολέμου άρχισε μία ταχεία

ανασυγκρότηση της πόλης, που άλλαξε οριστικά τη μορφή της. Μεγάλα

οικοδομικά έργα και κτιριακές εγκαταστάσεις έδωσαν στην πόλη την όψη

σύγχρονης μεγαλούπολης. Η Θεσσαλονίκη ανέπτυξε και πάλι μία

πολύπλευρη οικονομική, εμπορική, πολιτιστική και καλλιτεχνική

20 «Φεντερασιόν ήταν μια μεγάλη πολυεθνική οργάνωση της Θεσσαλονίκης που οι

πρωτεργάτες της ήταν σοσιαλιστές από την ανοιχτή σε νέες ιδέες εβραϊκή κοινότητα απότελεσε σημαντικό δίαυλο για την διάδοση της σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στη χώρα. Ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1908 και ανέπτυξε αξιόλογη δραστηρίοτητα οργανώνοντας τους εργάτες της Μακεδονίας.» Λεονταρίτης Β. Γ. Το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, μτφρ Σ.Αντίοχος, Εκδόσεις Εξάντας 1978, σελ.50-51, Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ' τάξη Ενιαίου Λυκείου (Θεωρητική Κατεύθυνση) ο.π. σελ.48.21 Εγκυκλοπαίδεια Υδρία ο.π. σελ. 308

12

δραστηριότητα, ο πληθυσμός της αυξήθηκε με ραγδαίο ρυθμό και η πόλη

κατέστη το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό κέντρο της Βόρειας Ελλάδας.22

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο : Ιστορία της Ροτόντας

Η Ροτόντα αποτελεί ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα μνημεία της

Θεσσαλονίκης. Στην ιστορία των 16 αιώνων της άλλαξε ονόματα και χρήσεις

από ρωμαϊκός ναός σε χριστιανικός, σε μουσουλμανικό τζαμί και πάλι σε

χριστιανικό ναό, κι έτσι εξηγούνται οι διάφορες φάσεις και προσθήκες στο

κτίριο.23

α.Ρωμαϊκή εποχή Η θεμελίωση του κτιρίου γύρω στα 300 μ.Χ. είναι σίγουρη, αλλά το ερώτημα

για τον αρχικό προορισμό της ακόμα παραμένει. Αποτελούσε τμήμα του όλου

Γαλεριανού συγκροτήματος που κτίστηκε από τον αυτοκράτορα Γαλέριο κατά

τη διάρκεια της παραμονής του στην πόλη. Σύμφωνα με κάποιους ερευνητές

ανεγέρθηκε για να αποτελέσει το Μαυσωλείο του Γαλερίου ή ως ναός των

Καβείρων ή ναός του Δία. Πιο πιθανή φαίνεται η τελευταία θέση, επειδή ο Δίας

ήταν ο προστάτης θεός του Διοκλητιανού και του Γαλερίου. Εκτός αυτού είναι

γνωστό ότι ο Γαλέριος τάφηκε στην γενέτειρά του στο Σίρμιο και όχι στην

Θεσσαλονίκη.24

β.Παλαιοχριστιανική και βυζαντινή εποχή

Σε ποια ακριβώς εποχή μετατράπηκε το κτίριο από κοσμικό σε

χριστιανικό ναό δεν είναι βέβαιο. Πρέπει να συνέβη μεταξύ του τέλους του 4ου

και των αρχών του 6ου αι., πιθανότατα στην εποχή του Θεοδόσιου του

Μεγάλου (379-395 μ.Χ.). Την ίδια εποχή, ο πελώριος θόλος (διαμέτρου 24

22http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%98%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7.23 Εγκυκλοπαίδεια Δομή Τόμος 25 Εκδόσεις Δομή σελ.484, Ελλάδα-Χάρτες-Λαογραφία-Οικονομία-Πολιτισμός ο.π σελ.249.24 Εγκυκλοπαίδεια Δομή Τόμος 25 ο.π. σελ.484, Εγκυκλοπαίδεια Υδρία ο.π. σελ.304,Εγκυκλοπαίδεια Δομή «Ελλάδα Ι Ιστορία-Πολιτισμός» Εκδόσεις Δομή σελ.235.

13

μέτρων), οι καμάρες και τα τόξα των παραθύρων διακοσμήθηκαν με

περίτεχνα ψηφιδωτά. Στην κορυφή του τρούλου υπήρχε ο παντοκράτορας

πλαισιωμένος από αγγέλους, ενώ στη χαμηλότερη ζώνη (που σώζεται σε

καλύτερη κατάσταση) υπήρχαν σειρές αγίων ιστάμενες μπροστά από ένα

επαναλαμβανόμενο αρχιτεκτονικό σκηνικό. Ως κεντρικό θέμα εικονιζόταν

μάλλον η δεύτερη έλευση του Χριστού. Οι μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις που

έγιναν στο μνημείο κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο επιβάρυναν τη

στατική του επάρκεια. Οι σεισμοί των αρχών του 7ου αι. κατέστρεψαν την

αψίδα του ιερού και το υπερκείμενο τμήμα του θόλου. Η αψίδα, μετά την

αποκατάστασή της, ενισχύθηκε εξωτερικά με δύο αντηρίδες και διακοσμήθηκε

τον 9ο αι. με την τοιχογραφία της Αναλήψεως. Η επικρατέστερη άποψη για

την μετονομασία του είναι ναός των Ασωμάτων ή των Αρχαγγέλων, που

αναφέρεται σε πηγές του 9ου, 12ου και 14ου αι. ενώ κατ’ άλλη άποψη

αφιερώθηκε στον Παντοκράτορα, με την προσωνυμία «Δύναμις». 25

γ. Τουρκοκρατία Το κτίριο μετατράπηκε σε Μητρόπολη Θεσσαλονίκης μεταξύ 1523-24 και

1590-91, οπότε και η προγενέστερη Μητρόπολη Αγ. Σοφία είχε μετατραπεί σε

τζαμί. Το 1590-91 ο ναός μετατράπηκε από τον Σινάν Πασά και τον

επικεφαλής της Μονής των Δερβίσηδων, Χορτάτζη Σουλεϊμάν Εφέντη, σε

τζαμί, και ονομάστηκε Χορτάτζ Εφέντη Τζαμί. Ο Δερβίσης και κάποιος

Γιουσούφ Μπέης τάφηκαν ανατολικά της κόγχης του Ιερού. Απομεινάρι της

εποχής είναι ο μιναρές, η κρήνη στην αυλή και οι προθάλαμοι στην δυτική και

νότια είσοδο του κτιρίου. Εκείνη την εποχή ονομαζόταν και σαν Εσκί

Μετροπόλ (Παλαιά Μητρόπολη), από τις περιγραφές των περιηγητών του 18

ου και 19 ου αι. Το σημερινό όνομα Αγ. Γεώργιος, δόθηκε από το παρεκκλήσι

του αγίου, που βρισκόταν στην δυτική είσοδο του κτιρίου και ανήκε στην Μονή

Γρηγορίου του Αγ. Ορους. 26

25http://stardust30.wordpress.com/2009/01/18/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%81%CE%BF%CF%84%CF%8C%CE%BD%CF%84%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%B8%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7/26http://stardust30.wordpress.com/2009/01/18/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF %81%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%81%CE%BF%CF%84%CF%8C%CE%BD%CF%84%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%B8%CE%B5%CF

14

δ.Νεώτερα χρόνια

Μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912,ξαναχρησιμοποιήθηκε το κτίριο

σαν χριστιανικός ναός. Το 1914 έγιναν ανασκαφές από γάλλους της Στρατιάς

της Ανατολής, επιβλεπόμενες από έλληνες και δανούς. Το 1917 ο Ελ.

Βενιζέλος ανακήρυξε το κτίριο σαν Μακεδονικό Μουσείο, κι έτσι αποτελούσε

εκθετήριο χριστιανικών γλυπτών μέχρι τον σεισμό του 1978. Οι σεισμοί που

έπληξαν την πόλη της Θεσσαλονίκης το 1978, προξένησαν σοβαρές βλάβες

στο μνημείο. Οι αναστηλωτικές εργασίες απαίτησαν μεγάλες επεμβάσεις στο

κτήριο και τον διάκοσμό του, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων έχει

περατωθεί. Το μνημείο σήμερα λειτουργεί ως χώρος εκθέσεων και

εκδηλώσεων πολιτιστικού χαρακτήρα.27

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : Στοιχεία για την αρχιτεκτονική και τη διακόσμηση του μνημείου

α. Εξωτερική αρχιτεκτονική

Η Ροτόντα είναι κατασκευασμένη με οπτόπλινθους, όπως η Καμάρα,

τα Ρωμαϊκά Ανάκτορα και το Οκτάγωνο. Το κυκλικό κτίριο της Ροτόντας, με

πάχος τοιχοποιίας 6,3μ. αποτελείται από 8 κόγχες (μαζί με αυτή του ιερού) με

ισάριθμα και αντίστοιχα τόξα. Πάνω από τα τόξα αυτά υπάρχουν αντίστοιχα

παράθυρα με τοξωτές απολήξεις και πιο πάνω, στη βάση του θόλου, μία άλλη

σειρά μικρών παραθύρων. Όταν μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό, διανοίχθηκε

και διευρύνθηκε η ανατολική κόγχη και κατασκευάστηκε το ιερό βήμα, ένας

ορθογώνιος χώρος με ημικυκλική αψίδα στα ανατολικά. Γύρω από το κτήριο

προστέθηκε κλειστή στεγασμένη στοά (πλάτους 8μ.) που επικοινωνούσε με

τον κεντρικό χώρο μέσω επτά κογχών που διανοίχθηκαν στον αρχικό

πυρήνα. Στη δυτική κόγχη διαμορφώθηκε νέα είσοδος με νάρθηκα και

προστέθηκε πρόπυλο με δύο παρεκκλήσια, ένα κυκλικό ανατολικά και ένα

οκταγωνικό δυτικά. Καμία από τις παραπάνω προσθήκες, με εξαίρεση τη

διαμόρφωση της ανατολικής κόγχης, δεν σώζεται σήμερα.Ο τούβλινος θόλος,

%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7/, Εγκυκλοπαίδεια Δομή ο.π. Τόμος 25 σελ.484.27 Εγκυκλοπαίδεια Δομή ο.π. Τόμος 25 σελ.484.

15

με διάμετρο 24,15μ. περίπου, δεν είναι ορατός εξωτερικά. Ο περιμετρικός

τοίχος, με μειωμένο πάχος, επεκτείνεται προς τα πάνω και σκεπάζει

εξωτερικά το θόλο. Πάνω στην τοιχοποιία αυτή εδράζεται η ξύλινη κυκλική

κεραμωτή στέγη του μνημείου.28

Οι μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις που έγιναν στο μνημείο κατά την

παλαιοχριστιανική περίοδο επιβάρυναν τη στατική του επάρκεια. Οι σεισμοί

των αρχών του 7ου αι. κατέστρεψαν την αψίδα του ιερού και το υπερκείμενο

τμήμα του θόλου. Η αψίδα, μετά την αποκατάστασή της, ενισχύθηκε

εξωτερικά με δύο αντηρίδες και διακοσμήθηκε τον 9ο αι. με την τοιχογραφία

της Αναλήψεως. Όταν το 1590-91 ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί προστέθηκαν

στο κτίσμα ο μιναρές, η κρήνη στην αυλή και οι προθάλαμοι στην δυτική και

νότια είσοδο του κτιρίου.29

Κάτοψη της Ροτόντας, όπου φαίνεται τμήμα της κυκλικής περιμετρικής

Θεοδοσιανής στοάς καθώς και άλλα μεταγενέστερα κτίσματα.

28 Εγκυκλοπαίδεια Δομή ο.π. Τόμος 25 σελ.484, Ελλάδα Χάρτες-Λαογραφία-Οικονομία-Πολιτισμός ο.π. σελ. 249-25029 Ελλάδα Χάρτες-Λαογραφία-Οικονομία-Πολιτισμός ο.π. σελ. 249.

16

Νοτιοανατολική άποψη της Ροτόντας. Δεξιά το ιερό που προστέθηκε στο

κτίσμα την εποχή του Μ. Θεοδοσίου, όταν η Ροτόντα έγινε χριστιανικός ναός

(379-395).

Νότια όψη της Ροτόντας.

Ο περιμετρικός κυκλικός τοίχος του μνημείου που σχηματίζεται από τρία

επάλληλα δακτύλια, ανυψώνεται μέχρι την κορυφή του θόλου, καταλήγοντας

σε κεραμωτή στέγη.

β. Εσωτερική Αρχιτεκτονική - Διακόσμηση

    Εσωτερικά το μνημείο ήταν επενδυμένο με πολύχρωμες

ορθομαρμαρώσεις, ενώ το υπόλοιπο τμήμα ήταν διακοσμημένο με ψηφιδωτά.

Ένα τμήμα αυτών των ψηφιδωτών της Ροτόντας σώζεται και σήμερα στο

θόλο και στις καμάρες των κογχών. Η σημασία του μνημείου για την

παλαιοχριστιανική τέχνη είναι μεγάλη, γιατί τα ψηφιδωτά που κοσμούν το

εσωτερικό του είναι μοναδικά στην Ανατολή και ενδεικτικά μιας λαμπρής

επιδεξιότητας που ακολουθεί κανόνες της ελληνιστικής ζωγραφικής

παράδοσης. Περίφημη είναι η ζωφόρος των μαρτύρων σε μια ιδεατή και

υπερκόσμια λιτανεία. Δεόμενοι άγιοι μπροστά σε πολυτελείς αρχιτεκτονικές

συνθέσεις συνδέουν το εφήμερο της επίγειας με την αιωνιότητα της ουράνιας

ζωής. Τα υλικά δαμάζονται για να αποδώσουν ένα έργο υψηλής τέχνης και

μοναδικής πνευματικότητας. Τα λαμπρότερα όμως λείψανα από την

παλαιοχριστιανική φάση του μνημείου είναι τα εξαίρετης ποιότητας ψηφιδωτά.

Τις φωτιστικές θυρίδες και τα εσωρράχια των καμαρών στη βάση του θόλου

κοσμούν ψηφιδωτά, των οποίων ο πλούτος των θεμάτων με φυτικά και

γεωμετρικά μοτίβα και η λαμπρότητα των χρωμάτων εντυπωσιάζει.30 Στο θόλο

30http://stardust30.wordpress.com/2009/01/18/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF %81%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%81%CE%BF%CF%84%CF%8C%CE%BD%CF%84%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%B8%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7/ ,

17

αναπτύσσονταν οι μεγάλες συνθέσεις σε τρεις επάλληλες ζώνες. Η

χαμηλότερη, γνωστή στη βιβλιογραφία και ως ζώνη των μαρτύρων, διαιρείται

σε οκτώ διάχωρα, στα οποία εικονίζονται δεόμενοι μάρτυρες μπροστά από

μνημειακά αρχιτεκτονήματα. Στο ανατολικό διάχωρο που καταστράφηκε όταν

κατέρρευσε το εκεί τμήμα του θόλου, τα κατεστραμμένα τμήματα του

ψηφιδωτού συμπληρώθηκαν με τοιχογραφία από τον ιταλό ζωγράφο S. Rossi

το 1889. Η μεσαία ζώνη των ψηφιδωτών του θόλου είναι σχεδόν

κατεστραμμένη. Σώζεται μόνο το κατώτατο τμήμα, όπου διακρίνονται πάνω

στο έδαφος πόδια ανδρικών μορφών σε έντονη κίνηση, πιθανότατα αγγέλων.

Από την ψηφιδωτή παράσταση της τρίτης ζώνης σώζονται τα κεφάλια τριών

εκ των τεσσάρων αγγέλων που ανακρατούν τριπλή ''δόξα'' από πολυποίκιλτα

στεφάνια με πολυάκτινα αστέρια, πλοχμό με καρπούς και κλαδιά και

πολύχρωμη ίριδα. Μεταξύ των αγγέλων εικονίζεται το μυθικό πτηνό φοίνικας

να προβάλλει πάνω σε ερυθρό ακτινοβόλο δίσκο. Στο κέντρο της ''δόξας'' από

την παράσταση του Χριστού σε χειρονομία θριάμβου διακρίνεται το

προσχέδιο με κάρβουνο πάνω στις πλίνθους του θόλου.Τα ψηφιδωτά αυτά,

που παριστάνουν αγίους της πρώτης Ανατολικής χριστιανικής Εκκλησίας

(Ανανίας, Ρωμανός, Αρίσταρχος, Κύριλλος,κ.λ.π), καθώς και άλλα

διακοσμητικά θέματα (κύρια στις καμάρες), είναι από τα πιο σημαντικά της

παλαιοχριστιανικής εποχής, αντίστοιχα σε σπουδαιότητα με αυτά της

Ραβέννας της Ιταλίας.31

http://www.holidayshop.gr/texts.asp?ElementId=2394, http://odysseus .culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1812, Ελλάδα Χάρτες-Λαογραφία-Οικονομία-Πολιτισμός ο.π. σελ. 250-253,Εγκυκλοπαίδεια Δομή Τόμος 25 ο.π. σελ.484.

31 http://odysseus .culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1812, Ελλάδα Χάρτες-Λαογραφία-Οικονομία-Πολιτισμός ο.π. σελ. 251-253.

18

Τα ψηφιδωτά στις 3 κόγχες και στα 4 παράθυρα που σώζονται σήμερα έχουν καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα, με πλούσια μοτίβα, νατουραλιστική απόδοση και πολυχρωμία, με λαμπερές χρυσές και ασημένιες ψηφίδες στο φόντο. Στο τόξο της νοτιοανατολικής κόγχης υπάρχουν οκταγωνικά πλαίσια με πουλιά και φρούτα. Μια φαρδιά ταινία με βάζα με άνθη και καλάθια με φρούτα περικλείει το ψηφιδωτό. Το ψηφιδωτό της νότιας κόγχης έχει διακόσμηση τάπητα : γύρω από έναν κεντρικό σταυρό με ασημένιο φόντο είναι άνθη, πουλιά, άστρα και καλάθια με φρούτα. Παρόμοια είναι και η διακόσμηση της δυτικής κόγχης και τα τόξα των παραθύρων. Εδώ φαίνεται η εμπειρία και η ευαισθησία των τεχνιτών, οι οποίοι χρησιμοποίησαν στα παράθυρα που φωτίζονταν άμεσα απαλότερους τόνους χρωμάτων, ενώ στις χαμηλότερες και σκοτεινότερες κόγχες εντονότερα χρώματα.32

    

56

Λεπτομέρεια από τα περίφημα ψηφιδωτά του θόλου της Ροτόντας.

Τα πρόσωπα που απεικονίζονται είναι οι πρώτοι άγιοι της χριστιανικής

πίστης.

 

32 Εγκυκλοπαίδεια Δομή Τόμος 25 ο.π. σελ.484-485.

19

 

  Τμήμα των ψηφιδωτών του θόλου της Ροτόντας.

Πίσω από τις μορφές των αγίων υπάρχουν υπέροχες συνθέσεις με διάφορα

κτίρια, αψίδες, τόξα και αετώματα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο : Σύγκριση της Ροτόντας με άλλα μνημεία – Αξιολόγηση

του μνημείου

α. Σύγκριση

Το κτίριο της Ροτόντας έχει ομοιότητες με το Πάνθεον του Αγρίππα στην

Ρώμη. Έχουν κυκλικό σχήμα ενώ επίσης ο θόλος τους (τρούλλος) έχει μεγάλη

διάμετρο και δεν έχει ανοίγματα, εκτός από ένα στην κορυφή όπως ήταν η

αρχική μορφή του θόλου της Ροτόντας, το οποίο άφηνε να περάσει φως και

αέρας. Επίσης η αρχική τους χρήση ήταν ίδια δηλ. ενός (ειδωλολατρικού)

ναού. 33

33http://stardust30.wordpress.com/2009/01/18/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%81%CE%BF%CF%84%CF%8C%CE%BD%CF%84%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%B8%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7/ Time Life Παγκόσμια Ιστορία-Ανερχόμενες Αυτοκρατορίες Εκδόσεις Καπόπουλος 1990 σελ.93.

20

.

Φωτογραφία από το εσωτερικό του Πάνθεον στη Ρώμη.

Φωτογραφία από το εσωτερικό της Ροτόντας.

21

β. Αξιολόγηση

Η Ροτόντα αποτελεί ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα μνημεία της

Θεσσαλονίκης. Η μορφή της σήμερα αποτυπώνει την ιστορία των 16 αιώνων

της (που ακολουθεί την ιστορία της πόλης) αφού είναι εμφανείς οι προσθήκες

στο αρχικό κτίριο που άλλαζε από την αρχαιότητα ονόματα και χρήσεις,

ανάλογα με τις επικρατούσες συνθήκες. Από ρωμαϊκός ναός μετατράπηκε σε

χριστιανικό, σε μουσουλμανικό τζαμί και πάλι σε χριστιανικό ναό, κι έτσι

εξηγούνται οι διάφορες φάσεις και προσθήκες στο κτίριο. Το μνημείο σήμερα

λειτουργεί ως χώρος εκθέσεων και εκδηλώσεων πολιτιστικού χαρακτήρα. Ο

επισκέπτης εντυπωσιάζεται από το κτίριο και την ιδιαιτερότητά του πλην όμως

δυστυχώς δεν έχει ληφθεί η κατάλληλη πρόνοια να είναι πιο φιλικό για τον

επισκέπτη καθόσον σήμερα καλύπτεται σε μεγάλο βαθμό από ικριώματα για

την αποκατάστασή του και δεν υπάρχει φροντίδα για ενημέρωση για την

ιστορία του και φωτογραφίες των εντυπωσιακών ψηφιδωτών που λόγω των

ικριωμάτων δεν μπορεί ο επισκέπτης να προσεγγίσει και να τα θαυμάσει.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο : Φωτογραφικό Υλικό

Φωτογραφικό Υλικό

22

23

24

25

26

27

28

Επίλογος

29

Η Θεσσαλονίκη με φανερά τα ίχνη της μακραίωνης ιστορίας της, που την

κάνουν μοναδικό ζωντανό μουσείο βυζαντινής τέχνης αποτελεί σήμερα

μεγάλο ελληνικό και διεθνές, οικονομικό,πολιτιστικό και τουριστικό κέντρο.

Διαθέτει μια πληθώρα λαμπρών οικοδομημάτων που προέρχονται κυρίως

από την εποχή του Ρωμαίου Καίσαρα Γαλερίου γύρω στο 300 π.Χ. όπως τον

ιππόδρομο, τα ανάκτορα. Ένα από αυτά είναι και η Ροτόντα η για την οποία

έγινε αναφορά παραπάνω.

Βιβλιογραφία

30

1.Βιβλία

Εγκυκλοπαίδεια Δομή, «Εκδόσεις Δομή 2005» Τόμος 11.

Εγκυκλοπαίδεια Δομή «Ελλάδα Ι Ιστορία-Πολιτισμός» Εκδόσεις Δομή 2005.

Εγκυκλοπαίδεια Δομή Τόμος 25 Εκδόσεις Δομή 2005.

Εγκυκλοπαίδεια Υδρία «Εταιρεία Ελληνικών Εκδόσεων 1980» Τόμος 27.

Ελλάδα-Χάρτες-Λαογραφία-Οικονομία-Πολιτισμός Εκδόσεις Δομή Τόμος 1.

«Ελληνική Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια» Μιχαήλ Σταματελάτος- Φωτεινή Βάμβα Σταματελλάτου, Εκδόσεις Τεγόπουλος.

Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ' τάξη Ενιαίου Λυκείου (Θεωρητική Κατεύθυνση) Ο.Ε.Δ.Β.

Ιστορία του Νεότερου και του Σύγχρονου Κόσμου από το 1815 έως σήμερα Γ’ Τάξη Γενικού Λυκείου και Δ΄ Τάξη Εσπερινού Λυκείου Γενικής Παιδείας Ο.Ε.Δ.Β.

«Κοινωνικός μετασχηματισμός και στρατιωτική επέμβαση,1880-1909» Δερτίλης Γεώργιος Εξάντας, Αθήνα 1977.

Νέος Παγκόσμιος Άτλας Εκδόσεις Τεγόπουλος-Μανιατέα.

Οι μάχες του Ελληνισμού-Κυνός Κεφαλές- Πύδνα Εκδόσεις Βήμα 27/4/2003.

Οι μάχες του Ελληνισμού-Σαραντάπορο-Γιαννιτσά-Μπιζάνι Εκδόσεις Βήμα 11/5/2003.

Το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, Λεονταρίτης Β. Γ., μτφρ Σ. Αντίοχος, Εκδόσεις Εξάντας 1978.

Time Life Παγκόσμια Ιστορία-Ανερχόμενες Αυτοκρατορίες Εκδόσεις Καπόπουλος 1990.

2.Ιστοσελίδες

http://el.wikipedia.orghttp://stardust30.wordpress.comhttp://odysseus .culture.grhttp://www.holidayshop.gr

31