ΤΟ ΙΣΟΠΡΟΣΤΑΝΙΟ ΩΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΟΥ ΣΤΡΕΣ ΣΕ ΧΡΟΝΙΟΥΣ

ΧΡΗΣΤΕΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ

Κοβάτση Λήδα*1, Ντούγκου Ντζάου Σαμουήλ*1, Νικολάου Κάκια*2, Κεφαλάς

Αποστόλης*2, Κιοσέογλου Βασιλική*2, Καραμούζης Ιωάννης*3, Τσολακίδου

Αλεξάνδρα*3, Θυσιάδου Κατερίνα*3

*1.Εργαστήριο Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας, Ιατρική σχολή, Αριστοτέλειο

Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

*2. Μονάδα Σωματικής Αποτοξίνωσης του "ΙΑΝΟΣ" – Τμήμα Αποκατάστασης

Εξαρτημένων, Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη.

*3.Βιοχημικό Εργαστήριο, Περιφερειακό Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης

ΑΧΕΠΑ.

Κάτω από φυσιολογικές συνθήκες, υπάρχει ισορροπία μεταξύ της

παραγωγής ελευθέρων ριζών (αντίδραση Fenton) και της δράσης των

αμυντικών μηχανισμών (καταλάση, υπεροξειδική δισμουτάση). Όταν αυτή η

ισορροπία διαταραχθεί, επέρχεται το οξειδωτικό στρες.

Το ισοπροστάνιο 8-iso-PGF2a (8-iso-προσταγλανδίνη F2a) είναι το

σπουδαιότερο από τα F2 ισοπροστάνια (64 ισομερή). Η βιοσύνθεσή του

γίνεται με τη δράση των ελευθέρων ριζών στο αραχιδονικό οξύ των

φωσφολιπιδίων, των κυτταρικών μεμβρανών, των ιστών και των οργάνων, και

των λιποπρωτεϊνών του πλάσματος. Το ισοπροστάνιο 8-iso-PGF2a του

πλάσματος θεωρείται ο πλέον αξιόπιστος βιοχημικός δείκτης σε καταστάσεις

με έντονη λιπιδική υπεροξείδωση και αυξημένο οξειδωτικό στρες λόγω

υπερπαραγωγής ελευθέρων ριζών (κυρίως οξυγόνου και αζώτου).

Μελέτες που έγιναν σε πειραματόζωα έδειξαν ότι η χορήγηση

οπιούχων προκαλεί αύξηση του οξειδωτικού στρες (Zhou et al., 2000) και ότι

η χορήγηση αντιοξειδωτικών μπορεί να αμβλύνει τα στερητικά συμπτώματα

(Xu et al., 2006).

Ο αριθμός των εργασιών σχετικά με το οξειδωτικό στρες σε χρήστες

ναρκωτικών ουσιών είναι περιορισμένος (Pereska et al., 2007) και μέχρι

στιγμής δεν έχει δημοσιευθεί καμία εργασία σχετικά με τα επίπεδα του

ισοπροστανίου (ως δείκτη οξειδωτικού στρες) σε χρήστες ναρκωτικών

ουσιών.

Στην εργασία αυτή, μετρήσαμε το ισοπροστάνιο 8-iso-PGF2a σε 42

χρήστες ναρκωτικών ουσιών και σε 22 υγιείς μάρτυρες. Έπειτα, μελετήσαμε

τη συσχέτιση ανάμεσα στις τιμές του ισοπροστανίου και την ηλικία των

χρηστών, καθώς και τη συσχέτιση ανάμεσα στις τιμές του ισοπροστανίου και

τα έτη κατάχρησης απαγορευμένων ουσιών. Τέλος, ελέγξαμε εάν οι τιμές του

ισοπροστανίου επηρεάζονται από την παρουσία αντισωμάτων έναντι του ιού

της Ηπατίτιδας C.

Οι 42 χρήστες ήταν όλοι νοσηλευόμενοι ασθενείς στην Μονάδα

Σωματικής Αποτοξίνωσης του "ΙΑΝΟΣ" – Τμήμα Αποκατάστασης

Εξαρτημένων, Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για χρόνιους

χρήστες ψυχοδραστικών ουσιών με κύρια ουσία χρήσης την ηρωίνη, οι οποίοι

υποβάλλονται σε πλήρη αιματολογικό και βιοχημικό έλεγχο, καθώς επίσης και

έλεγχο για λοιμώδη νοσήματα (Φυματίωση, HIV, Ηπατίτιδα B και C) πριν την

εισαγωγή τους. Η ΜΣΑ είναι η μοναδική στο είδος της σε όλη την ελληνική

επικράτεια. Διαθέτει 19 κλίνες και η διάρκεια νοσηλείας είναι 21 μέρες.

Θεραπευτικός στόχος είναι η αποτοξίνωση από την ηρωίνη και τις

βενζοδιαζεπίνες κυρίως, αλλά λόγω της επικρατούσας πλέον πολυχρήσης και

από άλλες ουσίες, με φαρμακευτική και ψυχοθεραπευτική υποστήριξη, καθώς

και η κινητοποίηση για περαιτέρω ψυχοκοινωνικού τύπου θεραπείες τις

οποίες επίσης προσφέρει το Πρόγραμμα "ΙΑΝΟΣ" στη συνέχεια.

Κριτήρια αποκλεισμού ήταν το ιστορικό καρδιαγγειακού νοσήματος, η

σοβαρή νεφρική δυσλειτουργία – πάθηση, η πάθηση ανοσοποιητικού (και

ιδιαίτερα μόλυνση με τον ιό του AIDS), ο διαβήτης, ο δείκτης μάζας σώματος

<20 ή >35 kg/m2, η χοληστερόλη ορού >220 mg/dL, η λήψη αντιϋπερτασικής

αγωγής, η λήψη αντιλιπιδαιμικής αγωγής, το ιστορικό λήψης αντιοξειδωτικής

αγωγής και η κατανάλωση αλκοόλ >300 ml/εβδομάδα. Τα δημογραφικά και

κλινικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων φαίνονται στον παρακάτω πίνακα:

Για τον προσδιορισμό του 8-iso-PGF2a στο πλάσμα ζητήθηκε έγγραφη

συγκατάθεση από όλους τους συμμετέχοντες. Πραγματοποιήθηκε πρωινή

αιμοληψία τόσο στους χρήστες όσο και στους υγιείς μάρτυρες, ακολούθησε

Μάρτυρες Χρήστες

Αριθμός 22 42 Άνδρες/Γυναίκες 22/- 42/- Ηλικία (χρόνια) 30 ± 3 31 ± 5 Δείκτης μάζας σώματος (kg/m2) 25 ± 3 22 ± 2 Χοληστερόλη ορού (mg/dL) 180 ± 11 160 ± 18 HDL ορού (mg/dL) 60 ± 9 47 ± 12 LDL ορού (mg/dL) 80 ± 13 73 ± 15 Συστολική πίεση (mm Hg) 124 ± 8 128 ± 12 Διαστολική πίεση (mm Hg) 77 ± 3 78 ± 5

συλλογή του πλάσματος και κατάψυξη αυτού, ενώ ο προσδιορισμός του 8-

iso-PGF2a έγινε με μέθοδο ELISA.

Τα επίπεδα του ισοπροστανίου ήταν 99.40 ± 33.18 στους χρήστες και

45.27 ± 32.73 στους υγιείς. Επειδή οι τιμές του ισοπροστανίου δεν

κατανέμονται κανονικά στην ομάδα των χρηστών, η σύγκριση των μέσων

όρων έγινε με το μη παραμετρικό ανάλογο του t-test, δηλαδή με το Mann-

Whitney Test. Σύμφωνα με την ανάλυση, η ανωτέρω διαφορά κρίθηκε

σημαντική σε επίπεδο σημαντικότητας p=0.000002.

Ακολούθησε ο έλεγχος της συσχέτισης των ετών χρήσης με τα επίπεδα

του ισοπροστανίου στους χρήστες. Επειδή οι τιμές του ισοπροστανίου δεν

κατανέμονται κανονικά στην ομάδα των χρηστών, χρησιμοποιήθηκε το μη

παραμετρικό ανάλογο του Pearson Correlation, δηλαδή το Spearman's rho.

Σύμφωνα με την ανάλυση, σημειώνεται μία μικρή αρνητική συσχέτιση

ανάμεσα στα έτη χρήσης και τα επίπεδα του ισοπροστανίου (συντελεστής

συσχέτισης r=-0.186) η οποία όμως δεν είναι στατιστικά σημαντική (p=0.239).

Οι τιμές του ισοπροστανίου ήταν 86.18 ± 25.38 στους οροθετικούς και

108.40 ± 35.25 στους οροαρνητικούς. Για την σύγκριση των μέσων όρων

χρησιμοποιήθηκε το Mann-Whitney Test λόγω της μη κανονικής κατανομής

των τιμών του ισοπροστανίου στους οροθετικούς. Τα αποτελέσματα της

ανάλυσης έδειξαν ότι οι χρήστες που ταυτόχρονα έπασχαν από HCV είχαν

σημαντικά χαμηλότερες τιμές ισοπροστανίου και το αντίστοιχο επίπεδο

στατιστικής σημαντικότητας ήταν p=0.034.

Τέλος, εξετάσθηκε εάν η ηλικία των χρηστών συσχετίζεται με τα

επίπεδα ισοπροστανίου κάνοντας χρήση του Spearman's rho. Οι δύο

μεταβλητές εμφάνισαν μεταξύ τους μία μικρή αρνητική συσχέτιση

(συντελεστής συσχέτισης r=-0.175) η οποία ωστόσο δεν κρίθηκε στατιστικά

σημαντική (p=0.268).

Συμπερασματικά, το ισοπροστάνιο, ως ο πλέον αξιόπιστος βιοχημικός

δείκτης οξειδωτικού στρες, έδειξε ότι στους χρόνιους χρήστες ηρωίνης

παρατηρείται εκτροπή της φυσιολογικής ισορροπίας μεταξύ οξειδωτικών και

αντιοξειδωτικών προς την πλευρά της εγκατάστασης οξειδωτικού στρες. Θα

έπρεπε επομένως να εξετάσουμε σοβαρά την πιθανότητα χορήγησης ειδικής

αντιοξειδωτικής αγωγής στους χρόνιους χρήστες απαγορευμένων ουσιών.

Βιβλιογραφία

Pereska Z, Dejanova B, Bozinovska C, Petkovska L.

Prooxidative/ antioxidative homeostasis in heroin addiction and

detoxification. Bratisl Lek Listy 2007; 108(9):393-8.

Zhou JF, Yan XF, Ruan ZR, Peng FY, Cai D, Yuan H. Heroin abuse and nitric

oxide, oxidation, peroxidation, lipoperoxidation. Biomed Environ Sci

2000; 13: 131–9.

Xu B, Wang Z, Li G, Li B, Lin H, Zheng R, Zheng Q. Heroin-administered mice

involved in oxidative stress and exogenous antioxidant-alleviated

withdrawal syndrome. Basic Clin Pharmacol Toxicol 2006; 99(2):153-

61.

Pereska Z, Dejanova B, Bozinovska C, Petkovska L.

Prooxidative/ antioxidative homeostasis in heroin addiction and

detoxification. Bratisl Lek Listy 2007; 108(9):393-8.

Zhou JF, Yan XF, Ruan ZR, Peng FY, Cai D, Yuan H. Heroin abuse and nitric

oxide, oxidation, peroxidation, lipoperoxidation. Biomed Environ Sci

2000; 13: 131–9.

Xu B, Wang Z, Li G, Li B, Lin H, Zheng R, Zheng Q. Heroin-administered mice

involved in oxidative stress and exogenous antioxidant-alleviated

withdrawal syndrome. Basic Clin Pharmacol Toxicol 2006; 99(2):153-

61.