Β3.1 ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΗ ΦΥΣΗ

Τι θα μάθω σ’ αυτό το μάθημα:- Να διακρίνω τις διάφορες μορφές του νερού και πώς κατανέμεται αυτό στην

επιφάνεια της Γης.- Να συνδέουν την δημιουργία των ποταμών (και των λιμνών) με τον κύκλο του

νερού και να τα εντάξουν σ’ αυτόν.1. Τι σημαίνουν οι παρακάτω λέξεις – φράσεις;

• Υδρολογικός κύκλος: η σταθερή και αδιάκοπη κίνηση του νερού από την ατμόσφαιρα στην επιφάνεια της Γης, στο υπέδαφος και πάλι στην ατμόσφαιρα.

• Εξάτμιση: η μετατροπή του νερού της επιφάνειας της Γης σε ατμό με την επίδραση της θερμότητας.

• Εξάτμιση - διαπνοή: η αποβολή του νερού (πού ρουφούν με τις ρίζες τους τα φυτά σαν αντλία από το έδαφος) στην ατμόσφαιρα με μορφή υδρατμών από τα στόματα των φυλλωμάτων τους.

• Ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα: οι μορφές του νερού που πέφτει στη γη (βροχή, χιόνι, χαλάζι, δροσιά κ.ά.).

• Απορροή: η κίνηση του νερού στην επιφάνεια της γης μέσα στα ρυάκια, ποταμούς και χείμαρρους.

• Κατείσδυση: η διείσδυση μέρος του νερού στο έδαφος μέσα από πόρους ή ρωγμές των πετρωμάτων ή από ρήγματα της γης. – υπόγεια νερά.

2. Ποιος δημιουργεί τον κύκλο του νερού (υδρολογικός κύκλος); • Η θερμότητα του Ήλιου: - προκαλεί την εξάτμιση του νερού

- η άνιση κατανομή της θερμότητας του ήλιου πάνω στη γη, δημιουργεί περιοχές με διαφορές θερμοκρασίες στην ατμόσφαιρα – δημιουργούνται άνεμοι – κινούνται οι υδρατμοί σε ψυχρότερα μέρη – δημιουργούνται τα κατακρημνίσματα.

• Η βαρύτητα της γης: προκαλεί την πτώση των κατακρημνισμάτων.

1. Πώς γεννιέται ένα ποτάμι και προς τα πού κινείται;• Ο υδρολογικός κύκλος: δημιουργεί τις βροχές, χιόνια, παγετώνες και τα

υπόγεια νερά των πηγών που τροφοδοτούν νερό το ποτάμι• Η βαρύτητα της γης: κινεί το νερό του ποταμού από τα

ψηλά μέρη στα χαμηλά.4. Ποια είναι η προέλευση του γλυκού νερό;

• Το 84% από την εξάτμιση του (αλμυρού) νερού της θάλασσας και το 16%από την εξάτμιση του (γλυκού) νερού των ηπείρων.

Δηλ. 400.000 κυβικά χιλιόμετρα νερό στη ατμόσφαιρα κάθε στιγμή.• Επιστρέφει με κατακρημνίσματα στη θάλασσα το 75% και 25%στη ξηρά.

• Το 25% νερό θα επιστρέψει στη θάλασσα ή θα εξατμιστεί, αφού πρώτα θα συντηρήσει τα φυτά, τα ζώα, θα τροφοδοτήσει τα υπόγεια νερά και θα καλύψει τις ανάγκες των ανθρώπων

5. Γιατί στη θάλασσα δε λιγοστεύει το νερό;• Γλυκό νερό με την απορροή (ποτάμια κ.λπ.) επιστρέφει στη θάλασσα.

6. Τι συμπεράσματα βγαίνουν για το νερό που υπάρχει στη γη;• Το νερό δε χάνεται:- Κολυμπάς στο νερό που κολύμπησαν οι πρώτοι οργανισμοί της γης.- Πίνεις το νερό που ήπιαν οι οργανισμοί του παρελθόντος• Απλά το νερό, λόγω της εξάτμισης και της βαρύτητας αλλάζει θέση και μορφή.• Ο κύκλος του νερού είναι ίδιος παντού στη γη, διαφέρουν μόνο οι τοπικές

συνθήκες (μελέτησε το σχεδιάγραμμα για τη Μεσόγειο και Βαλτική θάλασσα).

7. Πώς κατανέμεται το νερό στην επιφάνεια της γης;• Το 3% του συνολικού νερού στον πλανήτη είναι γλυκό νερό (των πάγων, των

πηγών, των ποταμών και των μη αλμυρών λιμνών). Το υπόλοιπο νερό (το 97%) είναι αλμυρό.

• Το 73% του γλυκού νερού είναι στους πάγους, το 20% είναι υπόγειο, ένα άλλο μέρος του είναι στην υγρασία του εδάφους, στην ατμόσφαιρα με τη μορφή των υδρατμών και στους ζωντανούς οργανισμούς.

• Το διαθέσιμο νερό για τους ανθρώπους είναι λίγο μόλις το 0,15-0,20%γλυκού νερού.

• Αν σκεφτούμε ότι το νερό κατανέμεται άνισα στη γη και ότι ο πληθυσμός της γης αυξάνεται, το διαθέσιμο νερό χαρακτηρίζεται «πολύτιμο αγαθό».

8.Τι είναι οι παγετώνες και πώς δημιουργούνται;• Μεγάλες μάζες πάγου,• δημιουργούνται σε μεγάλα γεωγραφικά πλάτη και στα ψηλά βουνά,• όταν το χιόνι που πέφτει είναι περισσότερο απ’ αυτό που λιώνει, το υποκείμενο

χιόνι, λόγω της πίεσης από το υπερκείμενο αποβάλλει τον παγιδευμένο αέρα μεταξύ των νιφάδων και γίνεται συμπαγές.

9.Πως συμμετέχουν οι παγετώνες στον υδρολογικό κύκλο;• Καθώς κινούνται σε χαμηλότερα μέρη, μικρό μέρος του εξατμίζεται και μέρος

του λιώνει τροφοδοτώντας με νερό τα ποτάμια.10.Τι είναι τα παγόβουνα και πώς δημιουργούνται;

• Όταν πλησιάσει τη Θάλασσα λεπταίνει από το θερμότερο νερό της και το κομμάτι που βρίσκεται σ’ αυτή κόβεται εξαιτίας του βάρους του και των ρευμάτων της.

Β3.2 ΩΚΕΑΝΟΙ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΕΣ

Τι θα μάθω σ’ αυτό το μάθημα:

- Να εντοπίζω στο χάρτη τους ωκεανούς και τις μεγάλες θάλασσες, να εντοπίζω τη

θέση τους και να προσδιορίζω τα χαρακτηριστικά τους.

- Να περιγράφω τους κυριότερους σχηματισμούς του ανάγλυφου του βυθού και

να συνδέω την δημιουργία τους με τις διεργασίες που συμβαίνουν στο εσωτερικό

της Γης και με την ιζηματογένεση (απόθεση στον πυθμένα της θάλασσας υλικών

της ξηράς που μεταφέρονται με τα ποτάμια ή τον άνεμο).

Ερωτήσεις:

2. Ποια είναι η κατανομή του αλμυρού νερού στη Γη;

• Δεν είναι ίδια.

• Καλύπτει το 70% της επιφάνειας της Γης.

• Καλύπτει το 60% του βόρειου ημισφαίριου και το 80% του νότιου

ημισφαίριου

3. Τι ονομάζουμε «παγκόσμιο ωκεανό»;

• Όλο το αλμυρό νερό αποτελεί μια ενιαία μάζα και καλύπτει το 70%

της επιφάνειας της Γης.

3. Ποια είναι τα μικρότερα τμήματα που χωρίζεται ο

«παγκόσμιος ωκεανός»;

• Ο Ειρηνικός, ο Ατλαντικός, ο Ινδικός, ο Βόρειος παγωμένος και ο

Νότιος παγωμένος ωκεανός.

4. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του Ειρηνικού ωκεανού;

• Ο μεγαλύτερος σε έκταση – όσο όλοι οι ωκεανοί μαζί.

• Το μεγαλύτερο βάθος στη τάφρο των Μαριανών νήσων - βάθος 11.000μ.

5. Ν α προσδιορίσετε τη θέση των ωκεανών στο χάρτη

βρίσκοντας:

α) Τα σημεία επικοινωνία τους,

β) Την θέση τους ως προς Ισημερινό και ως προς τις ηπείρους.

Άσκηση: σελ. 51 (κόκκινο και πράσινο πλαίσιο).

6. Να βρείτε τα σημεία επικοινωνίας των ηπείρων.

Να συμπεράνετε: επικοινωνούν όλες οι ήπειροι μεταξύ τους;

Τι συμβαίνει με τους ωκεανούς;

Άσκηση: σελ. 51 (κόκκινο και πράσινο πλαίσιο).

7. Να εντοπίσετε τη θέση των μεγαλύτερων θαλασσών στο χάρτη.

Άσκηση: σελ. 52 ( πίνακα και πράσινο πλαίσιο).

8. Γιατί οι θάλασσες είχαν μεγάλη σημασία για τους ανθρώπους;

• Οι ωκεανοί ήταν απροσπέλαστοι (μεγάλα κύματα, έλλειψη οργάνων

προσανατολισμού κ.ά.) με τα μικρά πλοία που διέθεταν.

• Με τα μικρά πλοία έπλεαν σε μικρή απόσταση από τις ακτές των

θαλασσών και των κοντινών νησιών.

• Μετέφεραν ανθρώπους, αγαθά και πολιτισμό.

9. Τι ονομάζουμε θάλασσες; Σε ποιον ωκεανό ανήκουν;

• Τμήματα («παραρτήματα») ωκεανών που χωρίζονται από σαφή όρια

στεριών (βρίσκονται ανάμεσα σε στεριές).

• Ανήκουν σε αυτόν τον ωκεανών με τον οποίον επικοινωνούν.

10. Ποιες θάλασσες ανήκουν στον Ειρηνικό, στον Ατλαντικό και

τον Ινδικό ωκεανό;

• Ειρηνικό: η Βερίγγειος, η Οχοτσκική, η Ιαπωνική, η Σινική και η

Θάλασσα των Κοραλλιών.

• Ατλαντικό: η Μεσόγειος, η Μαύρη ( Εύξεινος Πόντος), η

Καραϊβική, η Βόρεια, η Νορβηγική και η Λευκή θάλασσα.

• Ινδικός: η Ερυθρά και η Αραβική θάλασσα.

11. Ποια είναι η αξία των ωκεανών και των θαλασσών;

• Είναι πηγή ζωής για τον πλανήτη – ζει πλήθος οργανισμών (μέχρι

το βάθος των 200μ, και οι αβυσσικοί οργανισμοί σε βάθος 3.000-

4.000μ).

• Μεγάλη οικολογική σημασία:

- Παράγεται η μεγαλύτερη ποσότητα οξυγόνου (85%) από το

φυτοπλαγκτόν.

- Αποτελούν τους σημαντικότερους ρυθμιστές της θερμοκρασία του

κλίματος – το νερό τους ζεσταίνεται σιγά σιγά και αποβάλλει αργά τη

θερμότητά του.

Μια βουτιά στον ωκεανό .

1. Πώς είναι το ανάγλυφο του βυθού των

ωκεανών;

•Το ανάγλυφο του βυθού δεν είναι ομοιόμορφο, υπάρχουν

σχηματισμοί αντίστοιχοί της ξηράς, όπως βουνά, πεδιάδες και

βαθιά φαράγγια.

2. Πού οφείλουν τη δημιουργία τους αυτοί οι σχηματισμοί;

• Σε διεργασίες στο εσωτερικό της γης.

• Στις διεργασίες της Ιζηματογένεσης.

3. Ποιο τμήμα του βυθού ονομάζεται υφαλοκρηπίδα; Ποια

χαρακτηριστικά έχει;

• Ο βυθός που είναι προέκταση της ξηρά με μικρή κλίση, μέχρι το

βάθος των 200μ..

• Μικρή κλίση και βάθος 200μ.

• Μεγάλη οικονομική σημασία από την αλιεία και την άντληση

πετρελαίου και φυσικού αερίου.

4. Ποιο τμήμα του βυθού ονομάζεται ηπειρωτική κατωφέρεια; Ποια

χαρακτηριστικά έχει;

• Ο βυθός που ξεκινά από εκεί που τελειώνει η υφαλοκρηπίδα και

φθάνει σε βάθη συνήθως μεγαλύτερα των 1000μ.

• Ο βυθός έχει απότομη και μεγάλη κλίση.

4. Ποιο τμήμα του βυθού ονομάζεται αβυσσική πεδιάδα

κατωφέρεια; Ποια χαρακτηριστικά έχει;

• Ο επίπεδος ωκεάνιος πυθμένας σε βάθη μεγαλύτερα των 4.000μ..

5. Ποιο τμήμα του βυθού ονομάζεται ωκεάνια τάφρος; Ποια

χαρακτηριστικά έχει;

• Βύθισμα στενόμακρο του πυθμένα με απότομες πλευρές. π.χ. η

τάφρος της Ατακάμα της Χιλής.

4. Ποιο τμήμα του βυθού ονομάζεται μεσοωκεάνια ράχη; Ποια

χαρακτηριστικά έχει;

• στο μέσον των ωκεανών το ομαλό ανάγλυφο των αβυσσικών

πεδιάδων διακόπτεται από ανυψώσεις του βυθού και

δημιουργούν οροσειρές που το συνολικό μήκος φθάνει τα

6.500χ.λ.μ...

5.Τι είναι τα υποθαλάσσια όρη; Ποια χαρακτηριστικά έχουν;

• Υψώματα κάτω από τη θάλασσα, ηφαιστειακής συνήθως

προέλευσης, που δημιουργούνται στις ζώνες των μεσοωκεάνιων

ραχών. Π.χ. τα νησιά Χαβάης και Γκαλαπάγκος είναι κορυφές

αυτών των ορέων.

• Το ύψος του πολλές φορές ξεπερνά τα 1000μ.

Β3.4 ΤΑ ΠΟΤΑΜΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥΤι θα μάθω σ’ αυτό το μάθημα:

- Να περιγράφω τα διάφορα κριτήρια που βοηθούν στη ομαδοποίηση και σύγκριση των ποταμών.

- Να διακρίνουν τα τμήματα ενός τυπικού ποταμού και να προσδιορίζουν τους παράγοντες που καθορίζουν τα χαρακτηριστικά τους.

- Να αναφέρω ποιες είναι οι πιο σημαντικές σχέσεις μεταξύ των ποταμών και των δραστηριοτήτων του ανθρώπου.

1.Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των ποταμών που βοηθούν στη ταξινόμησή τους (αξιολόγηση πόσο μικρό ή μεγάλο είναι);

• Το μήκος: το πόσο μακρύ είναι το ποτάμι. – ο Νείλος έχει μήκος 6.670 χ.λ.μ. και ο Μισισιπής 6.215 χ.λ.μ,, έχουν ίδιο περίπου μήκος αλλά ο Μισισιπής μεταφέρει στη θάλασσα 8 φορές περισσότερο νερό – δε είναι αξιόπιστο κριτήριο για το μέγεθος ενός ποταμού το μήκος του.

• Η λεκάνη απορροής: το τμήμα της επιφάνειας της γης, τα νερά που ρέουν σ’ αυτή συγκεντρώνονται ( με ρυάκια, παραποτάμους και χείμαρρους) στην κοίτη του ποταμού.

- (ολόκληρη η έκταση από την οποία το ποτάμι συγκεντρώνει τα νερά του). Μεγαλύτερη είναι αυτή του Αμαζονίου.- Υδροκρίτης: είναι η νοητή γραμμή που ενώνει τα ψηλότερα σημεία που ανήκουν στη λεκάνης απορροής (καθορίζει τα όριά της) του ποταμού.

• Η παροχή: ο όγκος του νερού που περνά από μια κάθετη τομή του ποταμού στη μονάδα του χρόνου.

- μετριέται σε κυβικά μέτρα ανά δευτερόλεπτο.- Δεν είναι σταθερή (π.χ. διαφέρει τις εποχές ξηρασίας με αυτές των βροχοπτώσεων). – Γι’ αυτό λαμβάνουμε τη μέση παροχή για ένα έτος (το μέσο όρο των τιμών της για ένα έτος).

2.Ποια άλλα χαρακτηριστικά του ποταμού αποτελούν κριτήριο του μεγέθους του; Ποια χαρακτηριστικά ( τα τμήματα) έχουν;

• ΟΙ Πηγές: χώρος απ’ όπου ξεκινά ο ποταμός.- είναι κυρίως σε βουνά με μεγάλη κλίση του εδάφους και έχει ορμητική ροή ο ποταμός.

• Η κυρίως ροή (κοίτη): το τμήμα του ποταμού που συνδέει τις πηγές με τις εκβολές του.

- Ο ποταμός κυλά σε μια κεντρική κοίτη, τον κύριο κορμό του- Το έδαφος είναι ομαλό και η ροή ήρεμη. - Στις όχθες του υπάρχουν οικισμοί.- Στο τμήμα αυτό όταν η κοίτη καμπυλώνεται, έχει τη μορφή μαιάνδρου. Μαίανδροι σε πολλά σημεία της δίνει τη μορφή φιδιού στο ποτάμι.

• Οι εκβολές: το τμήμα αυτό, όπου το ποτάμι χύνεται, π.χ. στη θάλασσα.

- Είναι συνήθως πιο πλατύ το ποτάμι, με ομαλή κλίση, και ροή.- Όταν το έδαφος είναι επίπεδο, το νερό ξεχειλίζει - οι αποθέσεις του

ποταμού δημιουργούν μια πεδινή έκταση - η κοίτη του χωρίζεται σε περισσότερες από μια κοίτες, που απομακρύνονται. Η πεδινή έκταση πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας έχει τη μορφή κεφαλαίου γράμματος Δ και ονομάζεται Δέλτα του ποταμού, αυτή που σχηματίζεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας ονομάζεται προδέλτα και αποτελείται από λεπτόκοκκα υλικά.

3. Ποιες είναι οι αλληλεπιδράσεις των ποταμών με τις δραστηριότητες των ανθρώπων; (Πώς επηρεάζουν τη ζωή τους);

• Άσκηση: στη σελίδα του βιβλίου 59 στο μωβ πλαίσιο «οι υδάτινοι δρόμοι του κόσμου».