Ο Δούρειος ίππος. Από

αρχαίο ελληνικό αγγείο

Ιλιάδα

ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

Β α σ ι κ ά θ έ μ α τ α - Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο

Βασικό θέμα της Ιλιάδας είναι ο θυμός, ἡ μῆνις, του Αχιλλέα. Ωστόσο, αυτός ο θυμός γίνεται

αφορμή να παρουσιάσει ο Ποιητής το δεκαετή πόλεμο μεταξύ Αχαιών και Τρώων στην τρωική

πεδιάδα, άτι που αποτελεί και το περιεχόμενό της.

Πρόκειται για ηρωικό έπος με έντονο το πολεμικό στοιχείο

Π ο λ ι τ ι σ μ ό ς μ υ κ η ν α ϊ κ ή ς ε π ο χ ή ς

Υλικός πολιτισμός:

Οπλισμός ηρώων: ανάπτυξη οπλουργίας

Καράβια: ανάπτυξη ναυπηγικής τέχνης και ναυτιλίας

Χρήση μετάλλων: γνωστή η χρήση και η επεξεργασία μετάλλων και σιδήρου, που προέρχεται

από την εποχή του ποιητή κι όχι από τον τρωικό πόλεμο. (αναχρονισμός)

Μαγειρικά σκεύη, οικιακά σκεύη, ενδύματα, εργαλεία υφαντικής τέχνης

Συνδυάζονται στοιχεία της μυκηναϊκής (12ος αι.) και της ομηρικής εποχής (8ος αι.)

Αξίες-έθιμα-αντιλήψεις:

Πόλεμος:

o Ζωή σε στρατόπεδο: Αδιαμφισβήτητη υπεροχή κληρονομικού

βασιλιά (Ακμή βασιλείας), υποτυπώδες πολεμικό συμβούλιο

(συμβούλιο Αχαιών) και το Ιερατείο (θρησκευτική εξουσία που

εκπροσωπείται από τον μάντη) που ακολουθεί στις εκστρατείες

και συμβουλεύει.

o Τρόπος διεξαγωγής πολέμου: λεηλασίες(: τρόπος συντήρησης

του στρατού), μονομαχίες (: πριν από μια μονομαχία προηγείται

ένας αγώνας λόγων που περιλαμβάνει καυχησιές με στόχο τον

εκφοβισμό του αντιπάλου), τειχομαχία, ενέδρες, κατασκοπεία, γενικευμένες μάχες.

o Πολεμική τιμή- αἰδώς: αναγνώριση της πολεμικής αξίας. Τα λάφυρα και η υστεροφημία

συνδέονται με την τιμή.

o Αριστεία: όταν ο πολεμιστής διαπρέπει με μια σειρά από κατορθώματα.

o Σκύλευση νεκρού: αφαίρεση όπλων αλλά και αλόγων ολοκλήρωναν τη θριαμβευτική νίκη

του πολεμιστή

o Τύχη αιχμαλώτων: χρησιμοποιούνταν ως δούλοι, πωλούνταν, σφαγιάζονταν αλλά και

απελευθερώνονταν με την καταβολή λύτρων

o Ιδανικό ήρεμης ζωής: ο Ποιητής μέσα σε ένα καθαρά πολεμικό έπος που εξαίρει την

παλικαριά, μέσα από τους ήρωες του παρουσιάζει συχνά το ιδανικό μια ήρεμης ζωής

Η άλωση της Τροίας. O

Νεοπτόλεµος

ετοιµάζεται να σκοτώσει τον

Πρίαµο,

που κατέφυγε στο βωµό για να

σωθεί.

Στα πόδια του κρατά το νεκρό

εγγονό

του, τον Αστυάνακτα.

Από αρχαίο ελληνικό αγγείο.

Ταφικά έθιμα: απόδοση τιμών σε νεκρό, ώστε να ηρεμήσει η

ψυχή του. Στην Ιλιάδα γίνεται αναφορά στην καύση νεκρών.

Αυτό είναι κάτι που γινόταν την εποχή του Ομήρου και γι’

αυτό αποτελεί αναχρονισμό. Κατά την τρωική εποχή, οι νεκροί

θάβονταν (θυμίσου τους θολωτούς τάφους)

Θεσμός φιλοξενίας & ικεσίας: θεσμοί της αρχαίας ελληνικής

κοινωνίας που εξυπηρετούσαν κοινωνικές ανάγκες και

προστατεύονταν από το Δία

Ζωή γυναικών ανώτερης τάξης: δεν είναι περιορισμένες στο

σπίτι και στις γυναικείες δουλειές. Βγαίνουν έξω με τη συνοδεία

δούλας και συμμετέχουν στη θρησκευτική ζωή.

Ανταλλαγή δώρων: η ανταλλαγή δώρων στην ομηρική εποχή

πέρα από κοινωνική- πολιτική σημασία είχε και πολιτική

διάσταση. Σε μια κοινωνία χωρίς οργανωμένο πολιτικό

σχηματισμό εντάσσονταν σε μια προσπάθεια δημιουργίας

δεσμών που θα επέβαλαν υποχρέωση για πολεμική βοήθεια ή

προσπάθεια απόκτησης φίλων.

Όρκος: ιερός και απαραβίαστος

Ηθικό σχήμα: ύβρη, νέμεση, τίση

Π ρ ό σ ω π α

Σε θεϊκό επίπεδο:

Οι θεοί στα ομηρικά έπη αντιπροσωπεύουν τις δυνάμεις εκείνες στις οποίες συνυπάρχει το καλό

και το κακό. Είναι, δηλ. θεοί και δαίμονες μαζί. Συνεπώς ο ρόλος τους είναι άλλοτε ευεργετικός

και άλλοτε καταστροφικός. Ωστόσο οι ενέργειες των θεών δεν κρίνονται με βάση τον ηθικό

κώδικα που ρυθμίζει τις ανθρώπινες σχέσεις.

Τρόπος εμφάνισής τους στους ανθρώπους: ενανθρώπιση, μεταμόρφωση, επιφάνεια, αθέατη

θεϊκή βοήθεια.

Σε ανθρώπινο επίπεδο:

Αχιλλέας: παρορμητικός, εκρηκτικός, φιλόξενος, οξύθυμος, σκληρός, ευαίσθητος σε θέματα

τιμή, ευσεβής. Η σκηνή με τον Πρίαμο παρουσιάζει και το ηθικό μεγαλείο που τον χαρακτηρίζει.

Αγαμέμνονας: ασεβής, αυταρχικός, συμφεροντολόγος, εγωκεντρικός, αχάριστος

Έκτορας: Ο πρώτος ήρωας των Τρώων, αλλά και ο στοργικός, τρυφερός πατέρας και σύζυγος.

Ήρεμος, ψύχραιμος και στοχαστικός ιεραρχεί τις αξίες και αφιερώνεται στα ηρωικά ιδανικά.

Κάποιες φορές γίνεται αλαζονικός και στο τέλος αποδέχεται στη μοίρα του .

Ανδρομάχη: Η αφοσιωμένη σύζυγος, η στοργική μητέρα. Η στάση της δεν είναι ηρωική αλλά

ανθρώπινη.

Ελένη: περήφανη για την ομορφιά της και την καταγωγή της, εκφράζει μεταμέλεια, ενοχές, τύψεις

και νοσταλγία

Πρίαμος: τον χαρακτηρίζει η αρχοντιά, η ευγένεια, η ανωτερότητα, εκτιμά και θαυμάζει

αντιπάλους. Στο τέλος είναι ένας τραγικός πατέρας

Πάτροκλος: Γενναίος, παθιασμένος ορμητικός, ακούραστος πολεμιστής

Οδυσσέας: Ο Οδυσσέας είναι γνώστης της τέχνης της πειθούς αλλά και της ανθρώπινης

ψυχολογίας.

Νέστορας: διπλωματικός, γλυκομίλητος, διορατικός.

Μάντης Κάλχας: εκπρόσωπος του Ιερατείου-ζητάει προστασία από την Εξουσία

Χρύσης: ευγενής, αξιοπρεπής, αλλά εκδικητικός στην προσευχή του προς τον Απόλλωνα.

Αχαιοί: διαφωνούν με Αγαμέμνονα, αλλά από φόβο και σεβασμό μένουν σιωπηλοί. Υφίστανται

τις συνέπειες από τις αποφάσεις των αρχηγών τους. Ο θεσμός της βασιλείας είναι ισχυρός.

Θεϊκές παρεμβάσεις και ανθρώπινη βούληση: οι θεοί επεμβαίνουν και ρυθμίζουν πολύ συχνά

τα πράγματα. Όμως και οι άνθρωποι έχουν ελευθερία βούλησης φέρουν μερίδιο ευθύνης για τη

ζωή τους παρά τις επεμβάσεις των θεών.

Ο α ν θ ρ ω π ι σ μ ό ς τ ο υ Ο μ ή ρ ο υ :

Ο Όμηρος πολλές φορές μέσα από τα έργα του προβάλλει την ειρήνη και εξυμνεί και τους

αντιπάλους (Τρώες: βλ. Έκτορα και Πρίαμο).

Α φ η γ η μ α τ ι κ ο ί τ ρ ό π ο ι & τ ε χ ν ι κ έ ς :

Η Ιλιάδα διαρκεί 51 μέρες (ποιητικό παρόν) . Μέσα σ’ αυτές βέβαια γίνονται αναφορές στο

παρελθόν με χρονικές συντμήσεις, αναδρομές στα περασμένα και ένθετες διηγήσεις

(εγκιβωτισμούς) παλαιών γεγονότων, όπως και προαναγγελίες για το μέλλον.

Αφηγηματικοί τρόποι: περιγραφή, αφήγηση σε γ΄ πρόσωπο και εναλλαγή με αφήγηση σε α΄

πρόσωπο (αποστροφή), διάλογος

Στοιχεία τεχνικής: παρομοιώσεις, υπερβολές, θέμα αδυνάτου, προοικονομία, επικές ειρωνείες,

επιβράδυνση, αντιθέσεις, ρητορικές ερωτήσεις, οικονομία έργου, άστοχα ερωτήματα,

επανάληψη, αναχρονισμοί, το θαυμαστό στοιχείο, αναδρομική αφήγηση, επίθετα, τυπικά

στοιχεία.

Ο Αινείας μεταφέρει τον πατέρα

του. Μελανόμορφη οινοχόη,

περ. 520-510 π.Χ., Μουσείο του

Λούβρου (F 118)

Ο Λαοκόων και οι γιοί του

(Βατικανό)

Σχετικές μυθολογικές παραδόσεις

Ο Αινείας ήταν γιος του Αγχίση και της θεάς Αφροδίτης, και συγγενής του βασιλιά της

Τροίας Πριάμου. Ο Αινείας έλαβε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο επικεφαλής των Δαρδάνων, ως

σύμμαχος των Τρώων, και ήταν ο γενναιότερος ήρωας στην

πλευρά τους μετά τον Έκτορα. Μετά την άλωση και τη λεηλασία

της Τροίας, οι Αχαιοί τους διεμήνυσαν ότι δέχονται «ύστερα από

συμφωνία να αποχωρήσουν, όσοι επέζησαν, ανενόχλητοι, με την

άδεια να πάρουν ο καθένας τους ό,τι μπορούσε να σηκώσει στα

χέρια του από την περιουσία του. Και ενώ όλοι οι άλλοι γέμισαν

και πήραν σακιά με χρυσάφι, ασήμι, κοσμήματα, χρήματα, κλπ.,

ο Αινείας σήκωσε στους ώμους του τον γέροντα κα ι ανήμπορο

πατέρα του, τον Αγχίση, και τον μετέφερε έξω από την πόλη. Τότε

οι Αχαιοί, θαυμάζοντας την πράξη του αυτή, του επέτρεψαν να

πάρει ελεύθερα και ό,τι άλλο ήθελε από το σπίτι τους. Αλλά εκείνος και πάλι δεν προτίμησε

τίποτα άλλο από τα ιερά ξόανα των θεών και τα οικογενειακά κειμήλια, που τα θεωρούσε

ανώτερα από κάθε άλλο θησαυρό. Στο σημείο αυτό συνεχίζει η μεταγενέστερη και ρωμαϊκή

παράδοση, που αναφέρει ότι ο Αινείας, φεύγοντας από την Τροία , εγκαταστάθηκε στην Ιταλία.

Εκεί θεωρήθηκε ότι τα εγγόνια του έχτισαν τη Ρώμη.

Σχετικά με το Δούρειο Ίππο: Όταν οι Τρώες αντίκρισαν το Δούρειο

Ίππο, η Κασσάνδρα φώναζε πως µέσα στην κοιλιά του ήταν

κρυµµένοι Αχαιοί. Κανένας δεν την πίστευε. Κι ένας Τρώας, ο

Λαοκόoντας, που ήταν ιερέας του Απόλλωνα, είπε: «Να φοβάστε

τους Αχαιούς ακόµη κι αν σας φέρνουν δώρα». Αµέσως

δυο τεράστια φίδια σταλµένα από τον Ποσειδώνα, βγήκαν από τη

θάλασσα κι έπνιξαν τον Λαοκόοντα µαζί µε τα παιδιά του.

Βλέποντας το θαύµα αυτό οι Τρώες τρόµαξαν κι έσυραν το

άλογο στην πόλη. Για να µπει, γκρέµισαν κι ένα µέρος απ’ τα τείχη

της.

Φράσεις σχετικές με Ιλιάδα

o Φοβου τους Δαναούς και δώρα φέροντας (ανήκει στον Λαοκόντα): φράση που λέμε για

ανθρώπους απέναντι στους οποίους πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί παρά τη φιλική τους

διάθεση

Ο Αχιλλέας. Από

αρχαίο

ελληνικό αγγείο.

o Δούρειος Ίππος: φράση που λέμε για καθετί που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο

εξαπάτησης, δημιουργώντας καλή εντύπωση στον αντίπαλο, λειτουργώντας όμως στην

πράξη εναντίον του.

o Ο τρώσας και ιάσεται: όποιος προκάλεσε τη ζημιά, θα την αποκαταστήσει.

o Εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περι πάτρης (ανήκει στον Έκτορα): το καλύτερο είναι να

υπερασπίζεσαι την πατρίδα

o Μήλον της έριδας: φράση που λέμε για ένα αντικείμενο που διεκδικούμε πολλοί

o Αχίλλειος πτέρνα: φράση που λέμε για το τρωτό, ευαίσθητο σημείο κάποιου, στο οποίο είναι

ευάλωτος.

o Μάντης κακών (το είπε ο Αγαμέμνων στον Κάλχα) : φράση που λέμε για κάποιος που κάνει

απαισιόδοξες προβλέψεις.

o Κασσάνδρα (κόρη του Πρίαμου, αδελφή του Έκτορα: είχε το χάρισμα της προφητείας, αλλά

επειδή δεν κράτησε το λόγο της στον Απόλλωνα, εκείνος την τιμώρησε με το να μην την

πιστεύει κανένας) : ονομάζουμε άντρα ή γυναίκα που προλέγει τον ερχομό κάποιου κακού το

οποίο οι άλλοι αντιμετωπίζουν με δυσπιστία.

o Αιδώς Αργείοι! (ειπώθηκε από Αγαμέμνονα, Δία, Ήρα για να

δώσουν θάρρος στους Αχαιούς μετά από την υποχώρηση του

Αχιλλέα): Τη φράση τη χρησιμοποιεί κανείς για να αποδοκιμάσει

κάποιον που κάνει πράγματα για τα οποία πρέπει να ντρέπεται).

o Επί ξυρού ακμής (ειπώθηκε από Νέστορα για να δείξει πόσο

δύσκολα ήταν τα πράγματα): Η φράση χρησιμοποιείται μεταφορικά

για να δείξει πόσο κρίσιμη είναι μια κατάσταση).

o Άχθος αρούρης (σημαίνει βάρος της γης και με αυτή τη φράση

περιέγραψε ο Αχιλλέας τον εαυτό του μετά από το θάνατο του

Πάτροκλου): η φράση αυτή χρησιμοποιείται σήμερα για να

χαρακτηρίσει κάποιον άχρηστο.

o Αιέν αριστεύειν …(το είπε στη ραψ Ζ ο Ιππόλοχος στο γιο του

Γλαύκο και σημαίνει πάντα να είσαι πρώτος και να τους περνάς

όλους στη μάχη): η φράση αυτή μεταφορικά δηλώνει προτροπή

για υπεροχή

Επιμέλεια: Αγγελικη Χρόνη- Φιλόλογος

Υλικό για Ιλιάδα: βλέπε και στην ιστοσελίδα: Ας μιλήσουμε φιλολογικά