ἌἌγγκκυυρρααἘἘλλππίίδδοοςς

Δ ΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΙΕΡΑΠΥΤΝΗΣ ΚΑΙ ΣΗΤΕΙΑΣ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β ΄ ΤΕΥΧΟΣ 44 ΜΑΪΟΣ– ΙΟΥΝΙΟΣ 2008

��

Στίς 9 τοῦ Σεπτεμβρίου τοῦ 1787 ἡαὐτοκράτειρα τῆς Ρωσίας Αἰκατε-ρίνη Β´ ἡ Μεγάλη κήρυξε τό δεύ-

τερο πόλεμο ἐναντίον τῆς Τουρκίας,ἔχοντας ὡς σύμμαχο της τόν αὐτο-κράτορα τῆς Αὐστρίας Ἰωσήφ Β´. ἩΜεγάλη Αἰκατερίνη διακήρυττεὅτι σκεπτόταν νά διαλύσει τήντουρκική αὐτοκρατορία καί νάἀνασυστήσει τή βυζαντινή μέαὐτοκράτορα τόν ἐγγονό τηςΚωνσταντίνο. Μάλιστα λίγουςμῆνες ἀργότερα, στίς 17 τοῦ Φε-βρουαρίου τοῦ 1788, ἡ αὐτοκράτει-ρα μέ ἔντυπη προκήρυξή τηςπρός τούς Ἕλληνες τόνιζε:«ὁπλισθῆτε ὁμοψύχως, ἵναἀνασταθῇ ἡ καταβεβλημένη ὑμῶν τύχη. Αἱγάρ ναυτικαί ἡμῶν δυνάμεις παραγίγνον-ται ὑμῖν εἰς τοῦτο συνεργῆσαι». (Εἰκ. 1).

Τήν ἐποχή αὐτή στήν καρδιά τῶν Ἑλλή-νων ὑπῆρχε πικρία καί δυσπιστία πρός τούςὁμόθρησκούς τους Ρώσους. Καί ἦταν τοῦτοφυσικό. Οἱ πομπώδεις διακηρύξεις καίὑποσχέσεις τῆς Αἰκατερίνης Β´, τίς παρα-μονές τοῦ πρῶτου ρωσοτουρκικοῦπολέμου (1768-1774), διαψεύστηκανοἰκτρά. Πιό συγκεκριμένα: Ἡ Πε-λοπόννησος, ἡ Στερεά Ἑλλάδακαί κατά ἕνα μέρος ἡ Θεσσαλία,ἡ Κρήτη, τά νησιά τοῦ Αἰγαίουκαί τοῦ Ἰονίου Πελάγους, ἔπει-τα ἀπό τήν ὑπόσχεση τῆς Αἰκα-τερίνης γιά ἐθνική καί πολιτικήἐλευθερία, ξεσηκώθηκαν ἐναν-τίον τῶν Τούρκων μέ τήν ἐμφάνισητοῦ ρωσικοῦ στόλου. Ὅμως οἱΡώσοι, ὅταν, δίχως σχέδιο καί

ὀργάνωση, συντρίφτηκαν ἀπό τούς Τούρ-κους τοῦ Μοριᾶ ἐγκατέλειψαν τούς Ἕλλη-νες στήν τύχη τους καί ἀπέπλευσαν. Τό κί-

νημα τῆς Πελοποννήσου πνίγηκε στόαἷμα καί τά ἀλβανικά στίφη πού

κατέβηκαν πρός τά νότια ἔκαμανφοβερές καταστροφές καί σφα-γές χριστιανῶν στήν Ἤπειρο,τή Θεσσαλία καί τή ΣτερεάἙλλάδα.

Ἔτσι τώρα οἱ Ἕλληνες, μο-λονότι οἱ χορδές της ἐθνικῆς

εὐαισθησίας τους δονήθηκανμέ τήν ἔκρηξη τοῦ ρωσοαυ-

στριακοῦ κατά τῆς Τουρκίας πολέ-μου καί μέ τίς διακηρύξειςτῆς τσαρίνας, δέν ἐξεγέρ-θησαν.

Ὅμως στό προσκλητήριο τῆς τσαρίναςἔσπευσε νά ἀνταποκριθεῖ ὁ Λάμπρος Κα-τσώνης, Ἕλληνας λοχαγός στήν ὑπηρεσίατῆς Ρωσίας (Εἰκ. 2). Ἀπό τήν Τεργέστη μέμικρό στόλο, πού εἶχε ἑτοιμάσει ἡ ἐκεῖἑλληνική κοινότητα μέ δικές της δαπάνες,ἀπέπλευσε γιά τό Αἰγαῖο. Στό στόλο του μέ

ἄδεια τῆς τσαρίνας ὕψωσε τή ρωσικήσημαία. Σέ μία κορβέττα του τῶν 28

κανονιῶν, πού ἦταν ἀμερικάνικηςκατασκευῆς, ἔδωσε τό ὄνομαπού ἔδιναν οἱ Ἕλληνες τότεστήν Αἰκατερίνη Β´, «Ἀθηνάτῆς Ἄρκτου» (Εἰκ. 3).

Τό σχέδιο τοῦ Λάμπρου Κα-τσώνη ἦταν ἔξυπνο καί παρά-

τολμο. Συγκεκριμένα: Ὁ Λάμ-προς πίστευε ὅτι ἡ τύχη τῆς Ἑλλά-

δας ἐξαρτιόταν ἀπό τήν ἔκβαση τοῦδεύτερου ρωσοτουρκικοῦ πο-

ἸἸωωάάννννηηςς ΚΚααρρδδίίττσσηηςς:: ὉὉ ΓΓεερρααππεεττρρίίττηηςς ππλλοοίίααρρχχοοςς ττοοῦῦ ΛΛάάμμππρροουυ ΚΚααττσσώώννηη

Δημητρίου Λ. Παπαδάκη, φιλολόγου-τ. Λυκειάρχου

((ΕΕἰἰκκ.. ��)).. ΑΑἰἰκκααττεερρίίννηη ἡἡ ΒΒ΄́..

((ΕΕἰἰκκ.. ��)).. ΛΛάάμμππρροοςς ΚΚααττσσώώννηηςς..

λέμου. Πίστευε ἀκόμα ὅτι ὁ πόλεμος αὐτόςθά κρινόταν κατά τή σύρραξη τῶν στόλωντοῦ σουλτάνου καί τῆς τσαρίνας στόνΕὔξεινο Πόντο. Γνώριζε ὅτι ἡ ρωσική ναυ-τική μοίρα τῆς Βαλτικῆς ἐπρόκειτο νάκατεβεῖ στό Αἰγαῖο, γιά νά κτυπήσει ἀπό τάνῶτα τήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία. Ἀντι-λαμβανόταν ὅμως ὅτι αὐτή ἡ μοίρα θάἀργοῦσε νά φτάσει στό Αἰγαῖο. Ἔπρεπε λοι-πόν νά φτάσει αὐτός στό Αἰγαῖο. Ἔπρεπεμέ τή ναυτική του δράση νά ὑποχρεώσειτήν Τουρκία νά ἀποστείλει ἐναντίον τουἰσχυρή ναυτική μοίρα. Ἔτσι θά χώρι-ζε τίς ναυτικές δυνάμεις τῆς Τουρ-κίας καί θά εὐκόλυνε τούς Ρώσουςστόν Εὔξεινο Πόντο.

Ἔφτασε πράγματι στό Αἰγαῖο καί ἀμέσωςἄρχισε τίς ἐπιδρομές. Μέ τη σύλληψητουρκικῶν πλοίων αὔξησε τό στόλο του σέ16 πλοῖα καί ἔγινε ὁ φόβος καί ὁ τρόμοςτῶν Τουρκῶν στή Μεσόγειο. Πάνω στά κύ-ματα τοῦ Αἰγαίου ἔγραφε νέα θαυμαστά κα-τορθώματα τῶν Ἑλλήνων.

Ἡ τσαρίνα, ὅταν ἔμαθε τά κατορθώμα-τα τοῦ Κατσώνη, διέταξε νά ὀνομάζεται ἡμικρή ἁρμάδα του «στόλος τῆς ρωσικῆςαὐτοκρατορίας».

Πλοίαρχος τοῦ Λάμπρου Κατσώνη, τοῦπρόδρομου τῶν Μιαούληδων καί τῶν Κα-νάρηδων, ἦταν ὁ Ἰωάννης Καρδίτσης. Σέκάθε ναυμαχία πού ἔκαμε στό Αἰγαῖο ὁ Κα-τσώνης κυριαρχική ἦταν ἡ παρουσίατοῦ·Καρδίτση καί πολύτιμη ἡ συμβολήτου. Τά κατορθώματά του εἶναι τόσοἐκπληκτικά, ὥστε νά μπορεῖ κανείς νά τάθεωρήσει κατασκευάσματα τοῦ θρύλου ἤμίας εὔκολης πατριωτικῆς μυθοπλασίας.Ὅμως, δυστυχῶς, ἡ μεγάλη αὐτή μορφήεἶναι ἐλάχιστα γνωστή στούς εἰδικούς τηςνεοελληνικῆς ἱστορίας καί ἐντελῶς ἄγνω-στη στό μεγάλο κοινό.

Ἄς παρακολουθήσομε τώρα λεπτομερῶςτή ζωή καί τή δράση του Ἰωάννη Καρδίτσηὅπως βγαίνουν ἀπό τά ἀπομνημονεύματάτου καί ἀπό τήν ἱστορία. Πρέπει νά σημει-ωθεῖ ὅτι στίς σελίδες τῆς ἱστορίας δέν

ἀναφέρεται τό ὄνομα τοῦ Ἰωάννη Καρδί-τση. Χρησιμοποίησα ὡστόσο διάφορα ἱστο-ρικά συγγράμματα, γιά νά ἀναστήσω, ὅσοεἶναι δυνατό, τήν ἐποχή τοῦ Καρδίτση, για-τί, κατά τή γνώμη μου, μόνο ἔτσι ἡ δράσητοῦ ἥρωά μας θά κατανοηθεῖ καί θά ἀπο-τιμηθεῖ σωστά. Ἀκόμα χρησιμοποίησαἱστορικά συγγράμματα, γιά νά παρουσιά-σω πιό ὁλοκληρωμένα τά ἱστορικά γεγο-νότα, στά ὁποῖα ὁ ρόλος πού διαδραμάτι-σε ὁ ἥρωάς μας ἦταν σημαντικός.

Ὁ Ἰωάννης Καρδίτσης γεννήθηκε στήνἹεράπετρα τῆς Κρήτης (Εἰκ. 4). Ὁ πατέραςτου Ν. Κορδίτσης -στά ἀπομνημονεύματατοῦ γιοῦ ἀναφέρεται μόνο τό ἀρχικό γράμ-μα τοῦ μικροῦ ὀνόματος τοῦ πατέρα- ἀγα-ποῦσε μέ πάθος τήν πατρίδα του Ἑλλάδακαί τή Ρωσία. Γι’ αὐτό ἄφησε τό μεγάλοβαθμό πού εἶχε στό στρατό τῆς Βενετίας καίἔτρεξε στό Μοριά, γιά νά ἀγωνιστεῖ ὑπότούς Ὀρλώφ ἐναντίον τῶν Τούρκων, γιάτήν ἀπελευθέρωση τῆς Ἑλλάδας καί γιά τόμεγαλεῖο τῆς Ρωσίας. Καί ἔπεσε μαχόμενοςἡρωικά. Ἡ ὁλόψυχη αὐτή ἀγάπη τοῦ πα-τέρα πρός τήν Ἑλλάδα καί τή Ρωσία, τόἀγωνιστικό του φρόνημα καί ὁ ἡρωικόςτου θάνατος συγκίνησαν καί συγκλόνισανβαθύτατα τό γιό. Τοῦτα τοῦ διαμόρφωσαντό χαραχτήρα περήφανο καί φιλελεύθεροκαί πάνω ἀπ᾽ ὅλα ἀμείλιχτο ἐχθρό τουΤούρκου κατακτητῆ. Γιά τή μητέρα του δέ

��

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

((ΕΕἰἰκκ.. ��)).. ἩἩ ννααυυμμααχχίίαα ττοοῦῦ ΚΚααττσσώώννηη ««ἈἈθθηηννάά ττῆῆςς ἌἌρρκκττοουυ»»..

γνωρίζομε τίποτα. Ἀσφαλῶς ὅμως καίαὐτή, μέ τόν τρόπο πού γνωρίζει μόνο ἡμάνα, θά τοῦ ἐμφύσησε ἀπό τή βρεφική τουἡλικία τό πνεῦμα μίας ἡρωικῆς καί ἐθνικῆςἀγωγῆς, πού τόν ἔκαμε δυνατό καί ἄξιοἀγωνιστή τῆς λευτεριᾶς τοῦ ἔθνους του.

Ἡ θέση τῆς Ἱεράπετρας -κεῖται στό νο-τιοαναολικό μέρος τῆς Κρήτης καί ἁπλώ-νεται στό ἀγκάλιασμα τοῦ ἀνοιχτοῦ Λι-βυκοῦ πελάγους- σφράγισε βαθιά τή ζωήτης καί ἔδωσε μία ξεχωριστή νότα στήνἱστορία της. Πιστεύω πώς ἡ γεωγραφικήαὐτή θέση τῆς πόλης ἐπέδρασε καί στό χα-ραχτήρα τοῦ τέκνου της, τοῦ ἸωάννηΚαρδίτση. Συγκεκριμένα ἔχω τή γνώμη ὅτιαὐτή συντέλεσε στό νά ἐξοικειωθεῖ ὁ Καρ-δίτσης ἀπό τήν παιδική του ἡλικία μέ τόὑγρό στοιχεῖο καί νά γίνει ἔτσι τολμηρός,ριψοκίνδυνος, πραγματικός θαλασσόλυκος.

Ἔπειτα ἀπ᾽ αὐτά, δέν εἶναι καθόλουπαράξενο, πού παρέλαβε ἐπάξια ὁ Ἰωάν-νης Καρδίτσης τη σκυτάλη τοῦ ὡραίουἀγώνα ἀπό τόν πατέρα του καί ἔγραψε σε-λίδες δόξας στή θάλασσα.

Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι δέν μποροῦμενά δώσομε τά ἐξωτερικά χαραχτηριστικάτοῦ Καρδίτση, μέ τά ὁποῖα θά εἴχαμε πιόὁλοκληρωμένη τήν εἰκόνα του. ∆υστυχῶςοὔτε στά ἀπομνημονεύματά του ὑπάρ-χουν σχετικά στοιχεῖα οὔτε φωτογραφίατου ἔχει διασωθεῖ.

Μόλις ἔφτασε στό Αἰγαῖο ὁΛάμπρος Κατσώνης μέ τό μικρόστόλο του, ὁ Ἰωάννης Καρδίτσηςἔσπευσε νά ἀγωνιστεῖ κάτω ἀπότή σημαία του. Τοῦ πρόσφερεἀμέσως, γιά ἐνίσχυση τοῦ ἀγώνατου, 3673 ὁλλανδικά δουκάτα.Ἐπειτα, γυρνώντας στά νησιάτοῦ Αἰγαίου, κατόρθωσε μέ φλο-γερά κηρύγματα νά στρατολο-γήσει 222 Ἕλληνες ὡς πλήρωματοῦ στόλου του.

Ὁ Λάμπρος Κατσώνης μέ τήδράση του εἶχε προξενήσει σο-βαρές ἀπώλειες στόν τουρκικό

στόλο καί εἶχε σταματήσει κάθε κίνηση στάτουρκικά λιμάνια. Τότε ἐξαγριωμένος ὁσουλτάνος Σελίμ Γ´ διέταξε τόν ἀρχι-ναύαρχό του Κιουτσούκ Χουσεΐν νά βρεῖ τόστολίσκο τοῦ Κατσώνη, νά τόν συντρίψεικαί νά τοῦ φέρει ζωντανό ἤ νεκρό τόνἀρχηγό του. Ὁ ἀρχιναύαρχός του ὅμως σέμία πρώτη ἀπόπειρα ἀπέτυχε. Ἔτσι τόν κά-λεσε στήν Κωνσταντινούπολη καί τόνἐπίπληξε μέ ὀργή.

Ἔπειτα ἀπ’ αὐτό, ὁ ἀρχιναύαρχος Κιου-τσούκ Χουσεΐν μέ μεγαλύτερη ἁρμάδαἀνήχθηκε στό πέλαγος, γιά νά κατατρο-πώσει, ὅπου τόν ἔβρισκε τόν Κατσώνη.

Στίς 17 Μαίου τοῦ 1790, μεταξύ Ἀνδρουκαί Εὔβοιας, κοντά στόν Καφηρέα (Κάβο ντ’Ὄρο), συνάντησε ὁ Τοῦρκος ἀρχιναύαρχοςτό στόλο τοῦ Κατσώνη. ∆εκαεννιά πολε-μικά ἀποτελοῦσαν τήν τουρκική ἁρμάδα.Μόνο 9 πλοῖα μάχης ἀποτελοῦσαν τό στό-λο τοῦ Κατσώνη. Καί ἦταν τά ὀθωμανικάπλοῖα θαλάσσιος Γολιάθ μπροστά στάἑλληνικά καταδρομικά. Ὁ Κατσώνης ὅμωςδέν πτοήθηκε ἀπό τίς ὑπέρτερες δυνάμειςτοῦ ἐχθροῦ. Εἶχε ἐμπιστοσύνη στούς Λαμ-πρινούς του - ἔτσι ὀνομάζονταν οἱ ἄντρεςπού πολεμοῦσαν ὑπό τίς διαταγές τοῦΒοιωτοῦ καταδρομέα.

Ἡ ναυμαχία ἄρχισε στίς 2 τό ἀπόγευμα.Καί οἱ Ἕλληνες καί οἱ Τοῦρκοι πολε-

��

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

((ΕΕἰἰκκ.. ��)).. ἩἩ ἹἹεερράάππεεττρραα σσττίίςς ἀἀρρχχέέςς ττοοῦῦ ����οουυ ααἰἰώώνναα,, γγεεννέέττεειιρραα ττοοῦῦ ἸἸωωάάννννηη ΚΚααρρδδίίττσσηη..

��

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

μοῦσαν μέ μανία. Οἱ Ἕλληνες ἀμύνοντανκαί μέ ἐπιδέξιους χειρισμούς ἀπέφευγαν τάκαταιγιστικά πυρά τῶν ἐχθρῶν. Ὅτανἄρχισε νά νυχτώνει, οἱ Ἕλληνες ἔτρεψανσέ φυγή τούς Τούρκους. ∆υστυχῶς, ὅμως,ἐπειδή τά περισσότερα πλοῖα τους εἶχαν πά-θει φοβερές ζημιές, δέν ἐξακολούθησαντήν καταδίωξη καί ἔτσι ἡ ἁρμάδα χάθηκεστό σκοτάδι.

Τό πρωί τῆς ἑπόμενης μέρας οἱ Ἕλληνες,ἀφοῦ τή νύχτα ἔφτιαξαν τίς ζημιές στάἄλμπουρα καί τά ἄρμενα τῶν πλοίωντους, ἐπιτέθηκαν ἐναντίον τῆς τουρκικῆςμοίρας. Τότε ὅμως ἔφτασαν πρός βοήθειατῶν Τούρκων οἱ Ἀλγερινοί μέ 12 πλοῖα. Τάἐχθρικά πλοῖα ἦταν τώρα 31 καί τά ἑλλη-νικά 7. Καί δέν ἔφτανε αὐτό. Ὁ ἑλληνικόςστόλος βρισκόταν ἀνάμεσα σέ δύο πυρά! Ἡἧττα τώρα τοῦ Κατσώνη ἦταν βέβαιη. ὉὈθωμανός ἀρχιναύαρχος τοῦ πρότεινε νάπαραδοθεῖ. Ἐκεῖνος ἀπέρριψε ἀγέρωχατήν πρόταση. Ἡ συμπλοκή πού ἀκολούθησεἦταν σφοδρή. Ἀγωνίζονταν ἡρωικά οἱΤοῦρκοι, καί οἱ Ἀλγερινοί· ἀγωνίζοντανὑπεράνθρωπα καί οἱ Ἕλληνες. Πάνω στόκατάστρωμα τῆς ναυαρχίδας «Ἀθηνά τῆςἌρκτου» μαχόταν ὡς ἁπλός ναύτης ὁΚαρδίτσης. Σέ μία στιγμή ὅλοι μαζί οἱἐχθροί χτύπησαν μέ 400 κανόνια τή με-γαλύτερη ναυαρχίδα. Ἔπειτα τό μεγαλύ-τερο σεμπέκι τοῦ ἀλγερινοῦ στόλου, πούἔφερε 36 μεγάλα πυροβόλα καί 600 ἄντρες,πλησίασε τή ναυαρχίδα. Καί οἱ Λαμπρινοίκαί οἱ Ἀλγερινοί πυροβολοῦσαν τώρα μέτά τρομπόνια καί τά καριοφίλια τους. Τόσεμπέκι προσκολλήθηκε στή ναυαρχίδα.Ἐπακολούθησε ρεσάλτο. Οἱ Ἀλγερινοίπλημμύρισαν τό κατάστρωμα τῆς «Ἀθηνᾶςτῆς Ἄρκτου». Οἱ Λαμπρινοί εἶχαν ἀλείψειτό κατάστρωμα μέ λίπος καί βραστό λάδι.Ἔτσι μερικοί ἀπό τούς εἰσβολεῖς γλι-στρώντας ἐξοντώνονταν εὔκολα ἀπό τούςἄντρες τοῦ Κατσώνη. Οἱ πολλοί ὅμως μά-χονταν στῆθος μέ στῆθος μέ τούς Λαμ-πρινούς. Καί ὁ Ἰωάννης Καρδίτσης φέ-ροντας τραῦμα στό κεφάλι, μέ τό πρόσω-

πο μέσα στό αἷμα, μαχόταν ὑπεράνθρωπα.Ἀπό τούς 600 Ἀλγερινούς μόνο 36 δια-

σώθηκαν. Μά καί ἀπό τούς 295 ἄντρες, πούἀποτελοῦσαν τό πλήρωμα τῆς ἑλληνικῆςναυαρχίδας, ἀπέμειναν μόνο 5 ἀξιωματι-κοί καί 56 ναῦτες, ἀπό τούς ὁποίους 38τραυματισμένοι. Ἡ θάλασσα γέμισε ἀπόναυάγια, ναυαγούς καί νεκρούς· κοκκίνι-σε ἀπό αἷμα. Τό μέρος τοῦτο τοῦ ὀλέθρουβούιζε ἀπό τήν ἄγρια συμφωνία τῆς φρί-κης καί τοῦ θανάτου.

Ἀπό τό σφοδρό κανονιοβολισμό τά κα-τάρτια τῆς ναυαρχίδας εἶχαν πάθει μεγά-λες βλάβες, οἱ κεραῖες εἶχαν γίνει κομμά-τια, τά ἱστία εἶχαν καταστραφεῖ, τά πλευ-ρά εἶχαν κατατρυπηθεῖ. Στό κύτος τοῦπλοίου ἄρχισαν νά εἰσέρχονται νερά.

Τή νύχτα ὁ Κατσώνης καί ὁ Καρδίτσης,λαβωμένοι καί οἱ δύο, μοίρασαν, μέ κάθεπροφύλαξη καί μυστικότητα, τό πλήρωματῆς ναυαρχίδας στά ἄλλα ἑλληνικά καρά-βια. Ἔμειναν μόνοι πάνω στό πλοῖο. Τότεὁ Καρδίτσης κατά διαταγή τοῦ Κατσώνη,ἀφοῦ κατεύθυνε τή ναυαρχίδα καταπάνωσέ δύο ἐχθρικά πλοῖα, κατέβηκε στό ἀμπά-ρι, ὅπου βρίσκονταν στοιβαγμένα τά βα-ρέλια μέ τό μπαρούτι, οἱ κάσες μέ τά φυ-σέκια καί οἱ μπόμπες, καί ἔβαλε φωτιά.Ἔπειτα οἱ δύο ἄντρες κατέβηκαν γρήγοραστή βάρκα πού τούς περίμενε καί κωπη-λατώντας δυνατά ἀπομακρύνθηκαν. Τόπλοῖο τυλίχτηκε μέσα σέ φλόγες καί κα-πνούς καί διασκορπίστηκε σέ συντρίμμια.Πολλοί Τούρκοι βρῆκαν φριχτό θάνατο.

Ὁ καπουδάν πασάς πίστεψε ὅτι ὁ Κα-τσώνης σκοτώθηκε. Ἀνέφερε μέ χαράτοῦτο στό σουλτάνο καί ἐκεῖνος τοῦ ἐξέ-φρασε τήν εὐαρέσκειά του. Ἀργότερα ὁσουλτάνος, ὅταν ἔμαβε ὅτι ὁ Κατσώνης σώ-θηκε, ὀργίστηκε πολύ.

Ὁ Καρδίτσης τραυματισμένος καί με-ταμφιεσμένος σέ ἔμπορο περιφερόταν στάνησιά τοῦ Αἰγαίου. Ὅμως μία μέρα τόν συ-νέλαβαν Τοῦρκοι ναῦτες καί τόν ἐπιβίβα-σαν σέ πλοῖο μέ προορισμό τήν Κωνσταν-τινούπολη. Οἱ Τοῦρκοι, ἐπειδή φύσηξε

��

�Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἀντίθετος ἄνεμος, ὁδήγησαν τό πλοῖοκοντά στήν ἀκτή τῆς ἀρχαίας Τροίας. ὉΚαρδίτσης συλλογιζόταν ὅτι θα βρεῖ, ὅπωςτόσοι ἄλλοι Ἕλληνες ἀγωνιστές, μαρτυ-ρικό θάνατο στό φοβερό μπουντρούμι τοῦναυστάθμου τῆς Κωνσταντινούπολης, στόμπάνιο1, καθώς τό ἔλεγαν τότε. Σκεφτότανὅτι ἔπρεπε ὁπωσδήποτε νά δραπετεύσει,ἀπό τό πλοῖο. Πῶς ὅμως; Ἐκεῖνος ἦτανἄοπλος· καί οἱ Τοῦρκοι ἦταν ἕνδεκα. Τόνκατέλαβε ἀπελπισία. Γρήγορα ὅμως βγῆκεἀπό τή δεινή θέση στήν ὁποία βρισκόταν.Τή νύχτα οἱ Τοῦρκοι ἀπέθεσαν τόν ὁπλισμότους καί ἔπεσαν νά κοιμηθοῦν. Ὁ Καρδί-τσης ἅρπαξε ἀμέσως ἕνα ὅπλο καί ἕνα σπα-θί καί τούς ἐπιτέθηκε. Ἀπό τούς πυροβο-λισμούς καί τίς σπαθιές του ἔχασαν τή ζωήτους μερικοί. Οἱ ἄλλοι πού ἀπέμεινανἔπεσαν τρομαγμένοι στή θάλασσα καί κο-λυμπώντας ἔφτασαν στήν ἀκτή. ∆ύοναῦτες, πού συνέλαβε αἰχμαλώτους, τούςἔκλεισε στό ἀμπάρι τοῦ πλοίου. Ἔπειτα ἔρι-ξε μία βάρκα τοῦ πλοίου στή θάλασσα,μπῆκε μέσα καί ἦταν ἕτοιμος νά φύγει. Τότεεἶδε τούς δύο αἰχμαλώτους του νά πηδοῦνστή θάλασσα καί νά κολυμποῦν πρός τήνἀκτή. Τούς κυνήγησε μέ τή βάρκα του, τούςἔφτασε, καί τούς σκότωσε μέ τά κουπιά.

Ἐκείνη τήν ὥρα φύσηξε οὔριος ἄνεμος.Ὁ Καρδίτσης ἄνοιξε τά ἱστία τῆς βάρκας καίἔβαλε πλώρη πρός τή Χαλκιδική. Ὅτανἔφτασε κοντά στόν Ἄθω, ξέσπασε μεγάλητρικυμία. Βλέποντας ὅτι ἡ βάρκα του θάκομματιαζόταν πάνω στά ἄγρια βράχια τηςἀκτῆς, γύρισε τό τιμόνι καί ἔστριψε τήνπλώρη τῆς βάρκας κατά τό νησί τῆς Ἀμο-λιανῆς. Τά κύματα σήκωναν τή βάρκαψηλά σάν καρυδότσουφλο καί ὕστερα τήνκατέβαζαν στά τρίσβαθα, λές καί θά τήν κα-τάπιναν. Ὧρες πολλές πάλευε ὁ Καρδίτσηςμέ τή μανιασμένη θάλασσα. Τέλος τά κύ-ματα τόν ἔριξαν σέ κάποια ἀκτή τοῦ νησιοῦ.Ἡ βάρκα εἶχε πάθει μεγάλες ζημιές. Ὁ Καρ-δίτσης πέρασε τή νύχτα στό ὕπαιθρο, κα-ταπονημένος, νηστικός, κάτω ἀπό βροχή.

Τό πρωί τόν εἶδαν δέκα νησιῶτες. Εἶδαν

καί τή μισοκαταστρεμμένη βάρκα του. Κα-τάλαβαν ἀμέσως ὅτι ὁ ναυαγός εἶναι Λαμ-πρινός. Γνώριζαν ὅτι πολλοί Τοῦρκοι ἔψα-χναν σ’ ὅλο τό νησί τους νά βροῦν ἄντρεςτοῦ Λάμπρου, πού, κατά πληροφορίες πούεἶχαν, κατέφυγαν σ’ αὐτό μετά τή ναυμα-χία τῆς Ἄνδρου. Γνώριζαν ἀκόμα ὅτι οἱΤοῦρκοι θά κατέστρεφαν μέ φωτιά καί σί-δερο τό νησί -ὑπῆρχε σχετική διακήρυξήτους- ἄν μάθαιναν ὅτι οἱ κάτοικοί του ἀπέ-κρυπταν ἤ περιέθαλπαν Λαμπρινούς. Ἀντι-λαμβανόμενοι ὅτι ἡ ἄφιξη τούτου ἐγκυ-μονοῦσε κινδύνους γιά τό νησί τους, ἀπο-φάσισαν νά τόν συλλάβουν καί νά τόν πα-ραδώσουν στόν καδή τοῦ νησιοῦ. Ἐκεῖνοςτότε τούς εἶπε: «Μπορεῖτε νά μέ καταδώ-σετε στούς Τούρκους. Σκεφθεῖτε ὅμως ὅτιεἶστε δέκα καί μία τέτοια πράξη σας δένμπορεῖ νά μείνει κρυφή. Κάποιος ἀπό σᾶςθά τή φανερώσει. Ἔτσι θά τό μάθει ὁἀρχηγός μου ὁ Κατσώνης καί θά ἐκδικηθεῖτό θάνατό μου, σκοτώνοντάς σας καί κα-ταστρέφοντας συθέμελα τήν κωμόπολήσας. Ἔχετε ὑπόψη σας ὅτι ἔκαψε τό Τρίκερι,ἐπειδή οἱ κάτοικοί του δέ θέλησαν νά τοῦπαραδώσουν τό φονιά ἑνός ἀξιωματικοῦτου. Συμφέρον σας εἶναι νά ἐπισκευάσετετή βάρκα μου, γιά νά μπορέσω νά φύγω μ’αὐτήν καί νά βρῶ τούς συντρόφους μου καίτούς συγγενεῖς μου».

Οἱ δέκα ἀνθρωποι, ἀφοῦ συσκέφτηκανπαράμερα λίγο, ἀποφάσισαν νά μήν τόν κα-ταδώσουν. Μάλιστα ἐπισκεύασαν τή βάρ-κα του τήν ἴδια μέρα.

Ὁ Καρδίτσης ἀπέπλευσε μέ τή βάρκα τουἀπό τήν Ἀμολιανή γιά τήν Πάρο. Ὕστεραἀπό ταξίδι λίγων μερῶν ἀντίκρισε τήνΠάρο. Ἡ θέα τοῦ νησιοῦ ἔφερε στή συνεί-δησή του τρυφερές σκηνές ἀπό τήν παιδι-κή του ἡλικία. Ἐδῶ εἶχε μείνει μικρός ἀρκε-τές μέρες κοντά στόν πατέρα του, ὅταν ναυ-λοχοῦσε ἡ ὑπό τόν Ὀρλώφ ρωσική μοίρα,στήν ὁποία ὑπηρετοῦσε. Πολλά παιδικάβιώματα καί ἀναμνήσεις ξύπνησαν μέσατου. Εἶδε τόν ἑαυτό του μικρό. Εἶδε τόν ἀγα-πημένο του πατέρα νά τόν παίρνει στήν

ἀγκαλιά του, νά τοῦ χαϊδεύει τά μαλ-λιά καί νά τόν γεμίζει φιλιά. Εἶδεἀκόμα τό ναύαρχο Ὀρλώφ νά τόνπαίρνει κοντά του καί νά τόν χαϊ-δεύει. Καί γέμισαν δάκρυα τά μάτιατου ἀπό συγκίνηση.

Βγῆκε ὁ Καρδίτσης στήν Πάρο.Πῆγε σέ ἕνα χωριό. Ἐκεῖ προσπα-θοῦσε νά βρεῖ πλοῖο, γιά νά ἐπι-στρέψει στό στολίσκο τοῦ Κατσώνη.Οἱ Τοῦρκοι ὅμως ἔμαθαν ὅτι ἔφτα-σε κάποιος Ἕλληνας στό νησί. Κα-τάλαβαν ὅτι ἦταν ἐκεῖνος, πού, ἐνῶμεταφερόταν μέ πλοῖο στήν Κωνσταντι-νούπολη, δραπέτευσε σκοτώνοντας πολ-λούς ναῦτες. Καί ἄρχισαν τήν καταδίωξη.

Ὁ Καρδίτσης εἰδοποιήθηκε ἀπό κάποιονἝλληνα ὅτι οἱ Τοῦρκοι τόν καταζητοῦσαν.Ἔφυγε ἀπό τό χωριό ἀμέσως καί πεζοπο-ρώντας ἔφτασε στήν ἄλλη ἄκρη τοῦ νησιοῦ.Ἐκεῖ βρῆκε μερικούς ψαράδες. Τούς εἶπε ὅτιτάχα θέλει νά ψαρέψει. Νοικίασε μία βάρ-κα τους καί ἀνήχθηκε στό πέλαγος. Οἱ Πά-ριοι, ἐπειδή δέ βοήθησαν στή σύλληψη τοῦΚαρδίτση, πλήρωσαν στούς Τούρκους 2.500γρόσια.

Ὁ Καρδίτσης, ἀφοῦ περιπλανήθηκε στόπέλαγος δέκα μερόνυχτα, ἔφτασε στά Κύ-θηρα. Ἐκεῖ βρισκόταν ὁ στολίσκος τοῦΚατσώνη. Ἡ συνάντηση μέ τούς συντρό-φους του ἦταν συγκινητική.

Μέ τή ναυμαχία τῆς Ἄνδρου ὁ Κατσώνηςδέν ἔχασε τό θάρρος του. Συγκρότησε ἀμέ-σως νέο μικρό στόλο καί ἑτοιμαζόταν νάἐξακολουθήσει τόν ἀγώνα του. Στήν κρί-σιμη ὅμως αὐτή στιγμή ἡ τσαρίνα ἔκλεισεεἰρήνη μέ τήν Τουρκία, μέ τή συνθήκη τοῦἸασίου (9 Ἰανουαρίου 1792), καί τοῦ ἔδω-σε διαταγή νά σταματήσει τίς ἐπιχειρήσειςτου καί νά συμμορφωθεῖ πρός τή νέα κα-τάσταση. Ὁ Κατσώνης δέν ὑπάκουσε. ΤόΜάϊο τοῦ 1792 ἐξέδωσε τήν περίφημηπροκήρυξη μέ τόν τίτλο «φανέρωσις τοῦἐξοχωτάτου χιλιάρχου καί ἱππέως ΛάμπρουΚατσώνη». Μέ αὐτή κατάγγειλε τήν ἐγκα-τάλειψη τῶν Ἑλλήνων ἀπό τήν Αἰκατερίνη

καί διακήρυττε ὅτι «οἱ Ρωμαῖοι (Ἕλληνες),ὁπού μέ τό ἴδιο τους αἷμα κατεχρωμάτισαντά ρωσικά σημεῖα, τότε θέλουν παύσει νάἐχθρεύωνται τούς ἐχθρούς ὁπού ἡ Ρωσίαμετ’ αὐτῶν διεφιλίωσεν, ὅταν λάβουν τάδίκαια ὁπού τούς ἀνήκουν». Ἔπειτα μέ τόνἈνδροῦτσο Βερούση, τόν πατέρα τοῦ ἥρωατοῦ Εἰκοσιένα Ὀδυσσέα Ἀνδρούτσου, ἦρθε,στή Λακωνική παραλία, γύρω ἀπό τό Ταί-ναρο. Ἐκεῖ ἐπέλεξε τό Πόρτο Κάγιο ὡςβάση·του καί τό ὀχύρωσε κατάλληλα. Μέβάση τοῦτο ὁ Κατσώνης ἀνέπτυξε νέα σο-βαρή δράση ἐναντίον τῶν τουρκικῶν καίἀλγερικῶν πλοίων. Τίς δύσκολες αὐτέςὧρες ὁ Ἰωάννης Καρδίτσης ἦταν κοντάστόν Κατσώνη.

Ἡ παρουσία τοῦ Κατσώνη στό Αἰγαῖο καίσυγκεκριμένα ὁ ἐνεργούμενος ἀπ’ αὐτόνἀποκλεισμός τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρα-τορίας ἔβλαπτε πολύ τά ἐμπορικά συμφέ-ροντα τῶν Μεγάλων ∆υνάμεων, τῶν ὁποί-ων ἡ Τουρκία ἦταν ἕνας καλός πελάτης.Προπαντός ἔβλαπτε τά συμφέροντα τῆςΓαλλίας, πού τήν ἐποχή ἐκείνη εἶχε ἐξα-σφαλίσει τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ εἰσα-γωγικοῦ καί ἐξαγωγικοῦ ἐμπορίου τῆςὈθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Τό πράγματοῦτο ὑποκίνησε τό Γαλλικό Ναυαρχεῖο νάσυνεργασθεῖ μέ τούς Τούρκους πρός ἐξόν-τωση τοῦ Κατσώνη.

Ἔτσι, στίς 28 Ἰουνίου2 τοῦ 1792, 30τουρκικά πλοῖα ὑπό τόν καπουδάν πασᾶΚιουτσούκ Χουσεΐν καί 3 γαλλικές φρε-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

��

((ΕΕἰἰκκ.. ��)).. ἩἩ ννααυυμμααχχίίαα ττοοῦῦ ΚΚααττσσώώννηη σσττόό ΠΠόόρρττοο ΚΚάάγγιιοο ((ἈἈθθήήνναα,,ἘἘθθννιικκόό ἹἹσσττοορριικκόό ΜΜοουυσσεεῖῖοο))..

γάτες προσέβαλαν τόν Κατσώνη στό Πόρ-το Κάγιο (Εἰκ. 5). Ὁ ἀγώνας ἦταν σκληρός.Τήν πρώτη μέρα οἱ τουρκο-γαλλικές δυ-νάμεις μέ σφοδρό κανονιοβολισμό χτύ-πησαν τίς ὀχυρωμένες θέσεις τοῦ Κατσώ-νη. Ὅμως δέν μπόρεσαν νά κάμψουν τήλυσσαλέα ἄμυνα τῶν Λαμπρινῶν καί νάφτάσουν τά 11 πλοῖα πού ἦταν μέσα στό λι-μάνι, προστατευμένα ἀπό βράχους. Τήδεύτερη μέρα ὁ κανονιοβολισμός συνεχί-σθηκε σφοδρότερος, ἀλλά καί πάλι χωρίςἀποτέλεσμα. Στήν ἀπόκρουση αὐτή τῶνἐχθρῶν σημαντική ἦταν ἡ συμβολή τοῦπλοιάρχου Καρδίτση. Προστάτευσε μέ ἐπι-τυχία τήν εἴσοδο·τοῦ λιμανιοῦ μέ δύο κα-νονιοφόρα ἀκάτια. Τήν τρίτη μέρα ὁ κα-πουδάν πασάς Χουσεΐν ἀποτόλμησε ἀπό-βαση. Τέσσερις χιλιάδες μανιασμένοιΤοῦρκοι ἀποβιβάστηκαν στό στόμιο τοῦ λι-μανιοῦ. Ὁ Καρδίτσης καί οἱ ἄλλοι Λαμ-πρινοί δέν τούς ἐμπόδισαν, ἀπό σκοποῦ.Τότε οἱ ἄντρες τοῦ Ἀνδρούτσου, πού εἶχανταμπουρωθεῖ στά γύρω ὑψώματα μέ σπα-θιά καί οἱ Λαμπρινοί μέ τσεκούρια ὅρμη-σαν ἐναντίον τους καί ἄρχισαν νά τούς κα-τασφάζουν. Τή γῆ τοῦ Πόρτο Κάγιο κατα-κάλυψαν 3.900 κουφάρια. Ἦταν τό μέροςτοῦτο πράγματι «Αἶδος στόμα».

Ὁ ναύαρχος Χουσεΐν πασάς ἀντιλήφθη-κε ὅτι δέν ἦταν δυνατό νά καταβάλει,τούς ἄντρες τοῦ Κατσώνη καί τοῦ Ἀνδρού-τσου. Κατέφυγε λοιπόν σέ ἐκβιασμό. Ἀπεί-λησε τόν ἡγεμόνα τῆς Μάνης ΤζανέτοΓρηγοράκη ὅτι θά κατέστρεφε τή Μάνη καίθά τόν ἀποκεφάλιζε, ἄν δέν χτυποῦσε καίαὐτός ἀπό τήν ξηρά τούς Λαμπρινούς. ὉΓρηγοράκης κινητοποίησε μεγάλο ἀριθμόΜανιατῶν. Ταυτόχρονα ὅμως ἐνημέρωσετόν Κατσώνη γιά τή δυσχερή θέση του, ἐξαι-τίας τῶν ἀπειλῶν τοῦ Χουσεΐν, καί τόν πα-ρακάλεσε νά τόν ἀπαλλάξει ἀπ’ αὐτήν.Ἔτσι ὁ Κατσώνης διέλυσε τό στρατόπεδοκαί ἀπέλυσε τά πληρώματα τοῦ στόλου του.

Οἱ Ἕλληνες πολεμιστές ἔφυγαν τμημα-τικά ἀπό τό Πόρτο Κάγιο. Ὁ Κατσώνης κα-τέφυγε μέ λίγους συντρόφους του στά

Κύθηρα. Στά Κύθηρα κατέφυγε καί ὁἈνδροῦτσος. Ἀπό ἐκεῖ πῆρε ὁ Ἀνδροῦτσοςμέ λίγους συντρόφους του μία βάρκα καίτράβηξε γιά τήν Πρέβεζα. Κυνηγημένοςἀπό τούς Τούρκους, ἀλλά καί ἀπό τούς Βε-νετούς πού εἶχαν στήν κατοχή τους τήνΠρέβεζα, ἀποφάσισε νά πάει στή Ρωσία, γιάνά ἐκθέσει τίς ὑπηρεσίες του στήν αὐτο-κράτειρα Αἰκατερίνη Β΄ καί νά ζητήσειτήν προστασία της. Πῆρε λοιπόν μαζί τουπέντε ἐκλεκτούς συντρόφους του καί πῆγεστό Σπαλάτο τῆς ∆αλματίας. Ἐκεῖ ἔπρεπε,πρίν ἀναχωρήσουν γιά τή Ρωσία, νά ὑπο-βληθοῦν στή νόμιμη ὑγειονομική κάθαρ-ση. Ὅμως ἀπροσδόκητα, στίς 8 Σεπτεμβρίουτοῦ 1792, οἱ ἀρχές τοῦ Σπαλάτου ἔπιασαν,ἔπειτα ἀπό διαταγή τῆς Βενετικῆς κυβέρ-νησης, τόν Ἀνδροῦτσο καί τούς συντρόφουςτου, ἀφοῦ τούς ἔδεσαν τά πόδια μέ σιδε-ρένιους δεσμούς, τούς ἔστειλαν στή Ζάρα.Ἐκεῖ, στίς 15 Σεπτεμβρίου τοῦ 1793, οἱ Βε-νετοί τόν παρέδωσαν μαζί μέ δύο συντρό-φους του στόν πασά τῆς Βοσνίας. Καίἐκεῖνος τούς ἔστειλε ἁλυσόδετους στήνΚωνσταντινούπολη (27 Νοεμβρίου 1793),ὅπου κλείστηκαν στίς φυλακές τοῦ ναύ-σταθμου. Οἱ Βενετοί παρέδωσαν τόνἈνδροῦτσο καί τούς δύο ἐκλεκτούς συν-τρόφους του στούς Τούρκους, ἔπειτα ἀπόἐπίμονη ἀπαίτησή τους, γιατί δέν ἤθελαννά διαταράξουν τίς σχέσεις τους μέ αὐτούς!Οἱ ἄλλοι ἄντρες τοῦ Κατσώνη καί τοῦἈνδρούτσου, μεταξύ αὐτῶν ἦταν καί ὁ Καρ-δίτσης, ζήτησαν σωτηρία στά χωριά καί στάβουνά τῆς Μάνης, ὅπου πέρασαν μαῦρεςμέρες ἀπό ἔλλειψη τροφίμων.

Πρέπει νά σημειωθεῖ ἐδῶ ὅτι ὁ ἀγώναςτοῦ Κατσώνη μέ τίς ἐπικές καί τραγικές φά-σεις του, στόν ὁποῖο ἡ συμμετοχή τοῦΚαρδίτση, ὅπως εἴδαμε, ἦταν μεγάλη, ὠφέ-λησε καί τή Ρωσία καί τήν Ἑλλάδα. Συγ-κεκριμένα: Οἱ Τοῦρκοι διατήρησαν ἰσχυρήναυτική μοίρα στό Αἰγαῖο γιά τήν ἀντιμε-τώπιση τοῦ Κατσώνη, τήν ὁποία θά ἔστελ-ναν διαφορετικά στόν Εὔξεινο Πόντο,ὅπου διεξῆγαν πολεμικές ναυτικές ἐπι-

�Ἄγκυρα Ἐλπίδος

��

��

χειρήσεις ἐναντίον τῆς Ρωσίας. Ὁ τρόμοςπού κατεῖχε τούς Τούρκους εἶχε ὡς ἀπο-τέλεσμα νά ματαιωθοῦν οἱ ἀποστολέςτουρκικῶν στρατευμάτων στά παράλιατῆς Θράκης καί ἀπό ἐκεῖ στό ρωσικό μέ-τωπο. Οἱ Ἕλληνες ἀντιλήφθηκαν ὅτι ἡὈθωμανική Αὐτοκρατορία δέν ἦταν τόσοἄτρωτη ὅσο φαινόταν. Ἀντιλήφθηκανἀκόμα ὅτι θά ἀποχτήσουν τήν ἀνεξαρτη-σία τους μόνο μέ τίς δικές τους δυνάμεις.«Αἱ νίκαι τῶν θαλασσίωνμας ἐπί Λάμπρου Κατσώνη»,ὅπως ἀναφέρει ὁ Ἐμμα-νουήλ Ξάνθος στά ἀπομνη-μονεύματά του, ἦταν στοι-χεῖο ἐνθαρρυντικό γιά τήνἵδρυση τῆς Φιλικῆς Ἑται-ρείας.

Ἄς παρακολουθήσουμεὅμως στή συνέχεια τή δράσητοῦ ἥρωά μας.

Ὁ Ρῶσος στρατάρχης καίσύμβουλος τῆς ΑἰκατερίνηςΒ´ Γρηγόριος ἈλεξάντροβιτςΠοτέμκιν παρακάλεσε τόνΚαρδίτση νά ἀναλάβει μίασπουδαία καί δύσκολη ἀπο-στολή στόν Ἀλή πασά τῆς Ἠπείρου.Ἐκεῖνος δέχτηκε. Ἡ ἀποστολή ὅμως αὐτήδέν πραγματοποιήθηκε ἐξαιτίας τοῦ θα-νάτου τοῦ Ποτέμκιν.

Τήν ἐποχή αὐτή ἡ Ρωσία φρόντιζε νάἐποικίσει τά παράλια του Εὔξεινου Πόντου.Οἱ Σουλιῶτες ἤθελαν νά ἐγκατασταθοῦνἐκεῖ. Ὅμως ἐμπόδιο σ’ αὐτό ἦταν ὁ Ἀλή πα-σάς τῶν Ἰωαννίνων, πού ἔτρεφε ἄσπονδομίσος γιά τούς Σουλιῶτες (Εἰκ. 6). Οἱ Σου-λιῶτες, ζώντας στήν ὀρεινή περιοχή τους,στήν ἀνυπόταχτη αὐτή νησίδα τῆς ἐλευ-θερίας, ἦταν ἐμπόδιο στή δημιουργία μίαςἑνιαίας τάξης πραγμάτων στό κράτος του.Καί στίς δύο ἐκστρατεῖες πού ἔκαμε ὁἈλής ἐναντίον τοῦ Σουλίου -ἡ μία ἔγινεστά 1790 καί ἡ ἄλλη στά 17923- ἀπέτυχε, χά-νοντας πολλούς ἄντρες του. Τότε οἱ Σου-

λιῶτες παρακάλεσαν τόν καπετάν Καρδί-τση νά μεταβεῖ στή Ρωσία, προκειμένου νάπετύχει τήν ποθητή μετανάστευσή τους.Καί ἐκεῖνος δέχτηκε.

Τό ταξίδι τοῦτο τοῦ Καρδίτση ἦταν γε-μάτο κινδύνους. Ἄν ταξίδευε μέ πλοῖο,ὑπῆρχε ὁ μεγάλος κίνδυνος τῶν πειρατῶν,πού κυριαρχοῦσαν στό Αἰγαῖο πέλαγος. Ἄνταξίδευε μέσω ξηρᾶς, ὑπῆρχε ὁ κίνδυνοςτοῦ Ἀλῆ πασᾶ, ἀπό τό κράτος τοῦ ὁποίου

ἔπρεπε νά περάσει. Συγ-κεκριμένα ὁ Ἀλή πασάς, ὁὁποῖος ἦταν γνωστός γιάτά φρικιαστικά τουἐγκλήματα, τήν ἐκδικη-τική του μανία καί τήναἱματόχαρη κτηνωδία τουκαί ὁ ὁποῖος ἦταν, ὅπωςεἴπαμε παραπάνω, ἐχθρόςτῶν Σουλιωτῶν, ἄν μά-θαινε τό σκοπό τῆς ἀπο-στολῆς του, θά τόν σκό-τωνε μέ τόν πιό φριχτότρόπο. Νά περάσει βέβαιακρυφά ἀπό τή χώρα τοῦἈλῆ δέν ἦταν δυνατό. Ὁεὐφυέστατος καί σατανι-

κότατος σατράπης εἶχε τή δύναμη καί τάμέσα νά παρακολουθεῖ ἄγρυπνα τούς πάν-τες καί τά πάντα στήν ἐκτεταμένη ἐπι-κράτειά του. Ὁ Καρδίτσης δέν ἤξερε τί νάκάνει. Ἦταν ὅπως λέει ὁ λαός, «μπρόςγκρεμός καί πίσω ρέμα». Ἔπειτα ἀπό πολ-λές ἀμφιταλαντεύσεις ἀποφάσισε νά τα-ξιδέψει μέσω ξηρᾶς.

Ὁ Καρδίτσης ἀναχώρησε γιά τή Ρωσία.Εἶχε μαζί του γιά τόν Ἀλή πασά φιλική ἐπι-στολή τοῦ Λάμπρου Κατσώνη. Εἶχε ἀκόμαμαζί του γιά τήν αὐτοκράτειρα Αἰκατερί-νη Β´ ἔγγραφο τῶν Σουλιωτῶν, μέ τόὁποῖο τῆς παρουσίαζαν γενικά τήν ἱστορίατῆς ἰδιαίτερης πατρίδας τους, τούς ἀγῶνεςτους ἐναντίον τοῦ Ἀλῆ πασᾶ τῆς Ἠπείρου,πού ἤθελε νά τούς ἐξολοθρεύσει, τήν κα-τάσταση στήν Ἑλλάδα ἔπειτα ἀπό τούς

�Ἄγκυρα Ἐλπίδος

((ΕΕἰἰκκ.. ��)).. ἈἈλλήή ππαασσάάςς..

ἀγῶνες τοῦ Κατσώνη καί μέ τό ὁποῖο τήνπαρακαλοῦσαν νά ἐπιτρέψει τήν ἐγκατά-στασή τους στά παράλια τοῦ ΕὔξεινουΠόντου. Τά ἔγγραφα αὐτά εἶχε κρύψειμέσα σ’ ἕνα κουφωτό ραβδί.

Πεζοπορώντας ὁ Καρδίτσης πολλά με-ρόνυχτα ἔφτασε στήν περιοχή τοῦ Ἀλῆπασᾶ. Τόν καιρό ἐκεῖνο Τουρκαλβανοί τοῦἈλῆ πασᾶ, νικημένοι ἀπό τούς Σουλιῶτες,εἶχαν στρατοπεδεύσει σέ μία τοποθεσίαἀνάμεσα στήν Ἄρτα καί τά Γιάννενα.

Βρέθηκε ξαφνικά μπροστά τους. Συνέχισενά προχωρᾶ δῆθεν ἀδιάφορα. ∆ύο στρα-τιῶτες λίγο πιό πέρα ἔψηναν πρόβατοστή σούβλα. Τόν πλη-σίασε ὁ ἕνας στρατιώ-της, τοῦ πῆρε τό ραβδίκαί ἄρχισε μέ αὐτό νάἀνακινεῖ τήν ἀνθρα-κιά. Ὁ Καρδίτσης στά-θηκε δίπλα τους καίπαρατηροῦσε μέ προ-σποιητική περιέργειατό ψήσιμο τοῦ ἀρνιοῦ.Ἡ ἀγωνία του ἦτανμεγάλη. Τό ραβδί θάκαιγόταν καί μαζί τουθά καίγονταν τά ἔγγρα-φα! ∆έν ἤξερε τί νά κά-νει. Νά ζητήσει ἀπό τόν Τουρκαλβανό τόραβδί; Ὑπῆρχε φόβος νά τοῦ δημιουργή-σει τήν ὑπόνοια ὅτι τό ραβδί περιεῖχεἀπόρρητα ἔγγραφα. Νά ἐπιτεθεῖ καί νά τοῦτό πάρει; Θά ἦταν ἀπερισκεψία. Τίς δύ-σκολες αὐτές στιγμές ὁ Καρδίτσης ἄρχισενά μιλᾶ στούς Τουρκαλβανούς γιά διάφο-ρα ἀσήμαντα πράγματα. Ἔπειτα πῆρε τόραβδί, ἀνακίνησε τήν ἀνθρακιά καί τόἀπέθεσε δίπλα του λέγοντάς τους: «Τόραβδί μου εἶναι ἀπαραίτητο, γιατί τό χρη-σιμοποιῶ γιά νά στηρίζομαι καί γιατί μέαὐτό θά μπορέσω νά ὑπερασπίσω τόν ἐαυ-τό μου ἀπό τά ἄγρια ζῶα τοῦ δάσους». Ἔτσιδιέσωσε τά σπουδαῖα ἔγγραφα.

Οἱ Τουρκαλβανοί πρόσφεραν στόν Καρ-δίτση ἕνα κομμάτι κρέας. Ἐκεῖνος τό ἔφα-

γε μέ βουλιμία. Ἔπειτα τούς εὐχαρίστησε,τούς ἀποχαιρέτησε καί ἀναχώρησε. Ἔφτα-σε στά Γιάννενα, ἀφοῦ πέρασε δύσβατουςδρόμους. Ἐκεῖ τόν σταμάτησαν δύο κου-λουκτσῆδες (ἀστυνομικοί).

-Ποῦ πηγαίνεις; τόν ρώτησαν.-Πηγαίνω στόν Ἀλή πασά γιά ὑπόθεσή

μου. Παρακαλῶ νά μέ ὁδηγήσετε σ’ αὐτόν,τούς ἀπάντησε.

Οἱ κουλουκτσῆδες τόν ὁδήγησαν στόπαλάτι τοῦ Ἀλῆ (Εἰκ. 7), τόν ἀνάγγειλανκαί ἔφυγαν. Κάποιος φρουρός τόν συνό-δευσε σέ μία αἴθουσα τοῦ παλατιοῦ. Ὁ Καρ-δίτσης ἄφησε σέ μία γωνιά τό ραβδί του, τό

δερμάτινο σκοῦφο του,τίς ἀποσκευές του καίπερίμενε. Ὅση ὥρα πε-ρίμενε στήν αἴθουσασκεφτόταν τή γεμάτηαἷμα ζωή τοῦ Ἀλῆπασᾶ. Καί τόν εἶδε μέ τήφαντασία του νά σκο-τώνει, μέ τά ἴδια τοῦ τάχέρια, ὄχι μονάχαἐχθρούς ἀλλά καί συγ-γενεῖς καί εὐεργέτεςτου. Φαντάστηκε γιάμία στιγμή τό κεφάλιτου κομμένο, καρφω-

μένο πάνω σέ λόγχη καί ἐκτεθειμένο στίςἐπάλξεις τοῦ παλατιοῦ, ἀνάμεσα στά τόσατρόπαια τοῦ ἀπάνθρωπου Ἀλῆ, καί τόν κα-τέλαβε τρόμος.

Σέ λίγο ἕνας ἀξιωματικός τόν ὁδήγησεστό γραφεῖο τοῦ Ἀλῆ. Χαιρέτησε μέ ὑπό-κλιση τόν πασά καί τοῦ ἔδωσε τήν ἐπιστολήτοῦ Κατσώνη. Ἐκεῖνος τή διάβασε μέ προ-σοχή καί ἔπειτα τόν ρώτησε μέ προσποιητήγλυκύτητα.

-Μήπως ἔχετε καμιά ἐπιστολή γιά τήνΠετρούπολη;

-∆έν ἔχω καμιά. Πηγαίνω μόνο γιά δικέςμου δουλειές. Γι’ αὐτό παρακαλῶ νά μοῦδώσετε ἄδεια νά περάσω μέσα ἀπό τόκράτος σας.

-Θά σοῦ δώσω ἄδεια νά περάσεις ἀπό τό

�Ἄγκυρα Ἐλπίδος

��

((ΕΕἰἰκκ.. ��)).. ΧΧααλλκκοογγρρααφφίίαα ττοοῦῦ ����οουυ ααἰἰώώνναα,, πποούύππααρροουυσσιιάάζζεειι ττάά ππααλλάάττιι ττοοῦῦ ἈἈλλῆῆ ΠΠαασσᾶᾶ σσττάάΓΓιιάάννννεενναα.. ΣΣήήμμεερραα ττόό ππααλλάάττιι δδέένν σσώώζζεεττααιι..

κράτος μου. Πρέπει ὅμως πρῶτα νά περι-μένω τήν ἐπιστροφή τοῦ Μεμέτ Ἐφέντηἀπό τήν Κωνσταντινούπολη ὅπου ἔχειπάει γιά σοβαρή ὑπόθεση. Μόλις ἐπιστρέ-ψει, ἔχοντας ἐπιτύχει τήν ἀποστολή του, θάσού δώσω καί ἐπιστολή πρός τήν ΑὐτῆςΑὐτοκρατορική Μεγαλειότητα.

Ὅλη τήν ὥρα τῆς συνομιλίας τους ὁἈλής εἶχε καρφωμένο τό βλέμμα του στόνΚαρδίτση. Ἦταν φανερό πώς προσπαθοῦσενά διαγνώσει τίς πραγματικές σκέψειςτου.

Μετά τή συνομιλία τους κάλεσε τόνκαδή καί τοῦ εἶπε: «Νά ὁδηγήσεις τόνξένο στήν κατοικία σου καί σέ ὅλη τή διάρ-κεια τῆς παραμονῆς του στά Γιάννενα νάτόν περιποιεῖσαι μέ ἔξοδα τοῦ ∆ημοσίου».

Τό ἐνδιαφέρον τοῦ Ἀλῆ γιά τόν Καρδίτσηἦταν πλαστό. Ο καδής εἶχε λάβει ἤδηἐντολή νά παρακολουθεῖ τόν Καρδίτση, γιάνά μάθει τό λόγο τοῦ ἐρχομοῦ του στήνἬπειρο. Ὁ Καρδίτσης, πού ἀντιλήφθηκε τόσχέδιο τοῦ δόλιου Ἀλῆ, τόν εὐχαρίστησε μέθαυμαστή προσποίηση καί ἔφυγε ἀπό τόπαλάτι.

Ὁ καδής, ἐκδηλώνοντας προσποιητάσυμπάθεια πρός τόν Καρδίτση, προσπα-θοῦσε νά ἐκμαιεύσει τό λόγο τοῦ ἐρχομοῦτου στήν Ἤπειρο. Ἡ προσπάθειά του,ὅμως αὐτή δέν ἀπέδωσε καρπούς. Ἔπειταἀπό τήν ἀνεπιτυχή του αὐτή προσπάθεια,μία μέρα πού ἀπουσίαζε ὁ ξένος ἀπό τό σπί-τι του ἐρεύνησε τίς ἀποσκευές του, ἐλπί-ζοντας νά βρεῖ στοιχεῖα σχετικά μέ τήν ἄφι-ξή του στήν Ἤπειρο. ∆έ βρῆκε τίποτα. Μίαἄλλη μέρα παρακάλεσε τόν Καρδίτση νάκάνουν μαζί ἕνα θερμόλουτρο. Ἐκεῖνος δέ-χτηκε. Πῆγαν στό χαμάμ. Ἄφησαν τά μένἐξωτερικά τους ροῦχα στήν αἴθουσα ἀνα-μονῆς καί ἀνάπαυσης, τά δέ ἐσώρουχά τουςστόν ἡμίθερμο χῶρο καί ἔπειτα προχώρη-σαν στόν ἀφαλό, στό χῶρο τῆς ὁμαδικῆςλούσης. Ἐνῶ ἔκαναν τό λουτρό τους, ὁ κα-δής βγῆκε μέ κάποια πρόφαση ἀπό τόνἀφαλό, πῆγε στήν αἴθουσα ἀναμονῆς καίὕστερα ξαναγύρισε. Ὁ Καρδίτσης, ὅταν

βγῆκε ἀπό τό λουτρό, βρῆκε τά ροῦχατου, τά ὁποῖα εἶχε κάμει δέμα καί εἶχε δέ-σει μέ ναυτικό κόμπο, δεμένα μέ κοινό κόμ-πο. Κατάλαβε ὅτι ὁ καδής ἔψαξε τά ροῦχατου...

Στά Γιάννενα ὁ Καρδίτσης ἔμεινε 45 μέ-ρες, πάντοτε ὑπό στενή παρακολούθηση.Ἐκεῖ γνωρίστηκε καί συνδέθηκε φιλικά μέτό Θανάση Βάγια, πού ἦταν ἔμπιστος σύμ-βουλος τοῦ Ἀλῆ καί ἀρχηγός τῆς φρουρᾶςτου. Ἔτσι ἔμαθε ἀπ’ αὐτόν ὅτι ὁ ΜεμέτἘφέντης γύρισε ἀπό τήν Κωνσταντινού-πολη. Ἔμαθε ἀκόμα ὅτι ὁ Ἀλή πασάς σκε-φτόταν νά τόν σκοτώσει, γιά νά εὐχαρι-στήσει τό σουλτάνο. Ἔμαθε τέλος ὅτι ὁἈλής, παρά τή φιλική ἐπιστολή τοῦ Λάμ-πρου Κατσώνη, ὑποσχέθηκε κρυφά 50.000δουκάτα σέ κεῖνον πού θά τοῦ ἔφερνεζωντανό τόν Κατσώνη καί 12.000 σέ κεῖνονπού θά τοῦ ἔφερνε τό κεφάλι του.

Μία μέρα ὁ Θανάσης Βάγιας κάλεσε τόνΚαρδίτση στό παλάτι τοῦ Ἀλή προκειμένουνά παραστεῖ σέ μία τελετή βάπτισης. Ὁ Καρ-δίτσης πῆγε στό παλάτι. ∆έν μποροῦσεὅμως νά εἰσέλθει σ’ αὐτό. Ἡ κεντρικήπύλη ἦταν κλειστή καί στήν πίσω μικρήπύλη ὑπῆρχαν φύλακες, πού ἀπαγόρευαντήν εἴσοδο στό παλάτι. Καθώς γύριζε γύρωγύρω τό παλάτι μέ ἀμηχανία, εἶδε μία πολύμικρή θύρα ἀφύλαχτη. Χωρίς χρονοτριβήπέρασε τή θύρα αὐτή, προχώρησε καίἔφτασε στά ἐσωτερικά δωμάτια τοῦ πα-λατιοῦ. Σέ κάποιο ἀπ’ αὐτά βρέθηκε πρό-σωπο μέ πρόσωπο μέ τόν Ἀλή. Ἔμεινεἄναυδος. Μά καί ὁ Ἀλής φοβισμένος κραύ-γασε:

-Πῶς ἔφτασες ὥς ἐδῶ; Τί θέλεις;-Ἦρθα ἐδῶ, γιά νά παραβρεθῶ στήν τε-

λετή τῆς βάπτισης, ἀπάντησε. Μέ κάλεσεσ’ αὐτήν ὁ Θανάσης Βάγιας.

Ὁ Ἀλή πασάς ἠρέμησε, μόνο ὅταν ἦρθεὁ Βάγιας καί ἐπιβεβαίωσε ὅσα εἶπε ὁ Καρ-δίτσης.

Γνωρίζοντας ὁ Καρδίτσης, ὅπως εἴδαμεπαραπάνω, ὅτι ὁ Ἀλή πασάς εἶχε κακές προ-θέσεις γι’ αὐτόν, ἀποφάσισε νά φύγει, ὅσο

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

��

τό δυνατό πιό γρήγορα, ἀπό τό κλουβί του.Παρουσιάστηκε λοιπόν στόν τύραννο καίτόν παρακάλεσε νά τοῦ δώσει τήν ἄδεια νάἀναχωρήσει γιά τήν Πρέβεζα. Ὁ Ἀλή πα-σάς τοῦ ἔδωσε τήν ἄδεια καί τό παρακάτωἔγγραφο4.

«Φύλακες, μπινμπασῆδες5, καπετάνιοικαί λοιποί ἀρχηγοί ἐξαρτώμενοι ἐκ τοῦκράτους μου, ὁ φέρων τήν διαταγήν μουμεταβαίνει ἀπό ἐδῶ εἰς τήν πόλιν τῆςΠρεβέζης ἔχων πανταχοῦ ἐλευθέραν καίἀκώλυτον τήν διάβασιν καθώς καί εἰςτήν ἐπιστροφήν, μόνος εἰς τόν δρόμον ἤ καίμέ συνταξιδιώτην. ∆ιά τοῦτο νά μή γίνη εἰςαὐτόν οὐδ’ ἡ ἐλαχίστη δυσκολία καί νά τοῦδοθῆ πᾶσα ἀναγκαία βοήθεια, διότι τόἄτομον τοῦτο χαίρει τῆς ἡμετέρας ἐμπι-στοσύνης.

Πρός πιστοποίησιν: Ἀλή πασάς.Ἐν Ἰωαννίνοις 5 Μαρτίου 1793».Ὁ Καρδίτσης πῆγε στήν Πρέβεζα. Ἀπό

ἐκεῖ ἔφυγε μέ πλοῖο γιά τήν Κωνσταντι-νούπολη. Στό Αἰγαῖο του ἐπιτέθηκαν Μαλ-τέζοι πειρατές καί τοῦ πῆραν 300 δουκά-τα, ἕνα δαμασκηνό σπαθί καί μία φιάλη μέροδέλαιο ἀξίας 150 καί 70 δουκάτων ἀντί-στοιχα. Εὐτυχῶς διέσωσε τό ραβδί του μέτά ἔγγραφα.

Ἔφτασε ὁ Καρδίτσης στήν Κωνσταντι-νούπολη. Γιά νά ζήσει, πουλοῦσε χάρτεςναυτικούς στούς πλοιάρχους τῶν ἐμπο-ρικῶν πλοίων πού ἔφταναν ἐκεῖ.

Στό ναύσταθμο τῆς Κωνσταντινούπολης(Εἰκ. 8), βρισκόταν αἰχμάλωτος, ὅπωςεἴδαμε, ὁ φίλος καί συναγωνιστής του

Ἀνδροῦτσος. Ὁ Καρδίτσης ἤθελε νά τόν δεῖ,γιά νά τόν ἐνθαρρύνει. Ἤθελε νά τοῦ πεῖὅτι συνάντησε τήν ἀγαπημένη του γυναί-κα Ἀκριβή στήν Πρέβεζα καί ὅτι, ὅπως τοῦεἶπε, καταβάλλει κάθε προσπάθεια, γιά νάτόν ἀπελευθερώσει. Ἤθελε ἀκόμα νά τοῦπεῖ ὅτι καί ὁ ἴδιος ἐνεργεῖ μέσῳ τῆς Πε-τρούπολης γιά τήν ἀπελευθέρωσή του.

∆έν ἦταν ὅμως εὔκολο νά δεῖ ὁ Καρδί-τσης τόν Ἀνδροῦτσο. Τουρκικό φιρμάνιἀπαγόρευε, μέ τήν ποινή τοῦ θανάτου, τήνεἴσοδο στό ναύσταθμο σέ ὁποιοδήποτεδέν ἐργαζόταν σ’ αὐτόν. ∆έ λιποψύχισε ἀπ’αὐτό. Πλήρωσε ἕνα Τούρκο καί τόν μετέ-φερε μέ τή βάρκα τοῦ κρυφά σ’ ἕνα ἀπό-μερο σημεῖο τοῦ ναύσταθμου. Βγῆκε ὁΚαρδίτσης στήν ξηρά, ἀφοῦ προηγουμένωςὁ βαρκάρης τοῦ ὁρκίστηκε ὅτι θά τόν πε-ρίμενε στό σημεῖο αὐτό.

Σέ μία στιγμή ὁ Καρδίτσης ἐνῶ εἶχε ἀπο-μακρυνθεῖ ἀπό τό σημεῖο τῆς ἀπόβασής τουκοίταξε πίσω του. Ἔμεινε ἄναυδος. Ἡβάρκα βρισκόταν μακριά ἀπό τό ναύ-σταθμο. Ὁ Τοῦρκος βαρκάρης τόν εἶχεἐγκαταλείψει! Μπροστά του τώρα ἦταν ὁθάνατος. Τή δύσκολη αὐτή ὥρα ὁ ἡρωικόςαὐτός πρόμαχος τῆς ἐλευθερίας, πού, ὅπωςὅλοι οἱ Τουρκομάχοι πρόγονοί μας, εἶχε βα-θύτατο τό θρησκευτικό συναίσθημα, προ-σευχήθηκε σιωπηλά. Ὕστερα ἄρχισε νάδιασχίζει μέ βῆμα σταθερό τό ναύσταθμο.Οἱ αἰχμάλωτοι Ἕλληνες ἀγωνιστές, δεμέ-νοι, μέ βαριές ἁλυσίδες, ἀδύνατοι καί ντυ-μένοι μέ κουρέλια, τοῦ ζητοῦσαν ἐλεημο-σύνη. Ἔδωσε σ’ αὐτούς ὅλα του τά χρή-

��

�Ἄγκυρα Ἐλπίδος

((ΕΕἰἰκκ.. ��)).. ὉὉ ννααύύσσττααθθμμοοςς ττῆῆςς ΚΚωωννσσττααννττιιννοούύπποολληηςς..

ματα. Προχωροῦσε, μόλις συγκρατώντας τάδάκρυά του ἀπό τό φριχτό θέαμα. Ἔφτα-σε στήν πύλη. Περίμενε μέ ἀγωνία ἀπόστιγμή σέ στιγμή νά τόν σταματήσουν οἱφρουροί καί νά τοῦ κάμουν ἔλεγχο. Μπρο-στά του ἦταν ὁ θάνατος. Ὅμως κανέναςφρουρός δέν τόν σταμάτησε. Μέ λίγα βή-ματα βρέθηκε ἔξω ἀπό τήν πύλη. Ἐνῶ προ-χωροῦσε, γύρισε μία στιγμή τό κεφάλιτου πρός τά πίσω. Καί τότε τρόμαξε. Εἶδεἕνα γενίτσαρο φρουρό νά τόν κοιτάζει. Ὁφρουρός ἔδειξε μέ τό χέρι του τόν οὐρανόκαί τό μέρος τῆς καρδιᾶς του. Μέ τή χει-ρονομία του αὐτή ἤθελε νά τοῦ πεῖ ὅτι ὁΘεός καί τό συναίσθημα τῆς εὐσπλαχνίαςδέν τοῦ ἐπιτρέπουν νά τόν συλλάβει. Τέ-λος ὁ γενίτσαρος κίνησε τά χέρια του σά νάἤθελε νά τοῦ πεῖ: «Στό ἑξῆς νά μήν εἶσαιτόσο τολμηρός. Σοῦ χαρίζω τή ζωή. Νά τήχαρεῖς». Ἡ θεία πρόνοια ἔσωσε τόν ἥρωαἀπό βέβαιο θάνατο.

Ὁ Καρδίτσης ἄρχισε νά προχωρᾶ μέβῆμα ἀργό μέ τό κεφάλι σκυφτό, μέ πραγ-ματική συντριβή. Ὁ ἴδιος μόλις γλίτωσεἀπό βέβαιο θάνατο. Οἱ φυλακισμένοι στόναύσταθμο Ἕλληνες ἀγωνιστές ἔλειωνανἀπό τά βασανιστήρια. ∆έν μπόρεσε νά δεῖτό φίλο καί συναγωνιστή του Ἀνδροῦτσο.Καί ἡ ἐλπίδα, πού εἶχε γιά τήν ἀπελευθέ-ρωσή του, ἔσβησε ὕστερα ἀπό τίς φριχτέςεἰκόνες πού εἶδε στό ναύσταθμο. Ἄς ση-μειωθεῖ ὅτι ὁ Ἀνδροῦτσος, ὁ ἀετός αὐτός

τῶν ψηλῶν βουνῶν, δέν εἶδεποτέ πιά τό ἐλεύθερο φῶς.Βασανισμένος ἀπό τούς ἀνε-λέητους δεσμοφύλακες ἔλει-ωσε μέσα στό τουρκικό μπουν-τρούμι (1797).

Ἀπό τήν Κωνσταντινούποληὁ Καρδίτσης πέρασε τή ΜαύρηΘάλασσα καί ἔφθασε στή Ρω-σία. Πῆγε κατευθείαν στήνπρωτεύουσά της Πετρούπολη(Εἰκ. 9).

Τήν ἑπόμενη μέρα τῆς ἄφι-ξης τοῦ πῆγε στά ἀνάκτορα.

Τήν κεντρική πύλη τους φύλαγαν δύοκοζάκοι. Τούς εἶπε τό ὄνομά του καί τούςπαρακάλεσε νά ἐπιτρέψουν τήν εἴσοδότου, προκειμένου νά παρουσιαστεῖ στήναὐτοκράτειρα γιά σοβαρή ὑπόθεσή του.Ἐκεῖνοι τοῦ ἐπέτρεψαν τήν εἴσοδο. ὉΚαρδίτσης εἰσῆλθε τότε στά ἀνάκτορα,πέρασε πολλούς διαδρόμους καί ἔφτασε σέἕνα δωμάτιο, ὅπου ὑπῆρχαν ἀξίωματι-κοί. Τούς παρακάλεσε νά τόν παρουσιάσουνστήν τσαρίνα. Ἕνας ἀξιωματικός μίλησεσιγά σ’ ἕνα κοζάκο καί ἐκεῖνος μέ τή σει-ρά του εἶπε στόν Καρδίτση νά τόν ἀκο-λουθήσει. Πέρασαν ἕνα μακρύ διάδρομο καίμπῆκαν σ’ ἕνα δωμάτιο γεμάτο φύλακες.Κάτι εἶπε ὁ κοζάκος στόν ἀρχιφύλακα καίἐκεῖνος ἄνοιξε μιά βαριά πόρτα ἀπ’ ὅπουὁδήγησε τόν Καρδίτση σέ μιά αἴθουσα με-γάλη καί πλούσια στολισμένη. Στό βάθοςτῆς αἴθουσας πίσω ἀπό ἕνα ἐπιβλητικό γρα-φεῖο, καθισμένη σέ θρόνο ξύλινο, πούἔφερε πλούσια διακόσμηση καί ἔνθετακοσμήματα, καθόταν ἡ αὐτοκράτειρα. Πλάϊτης ὄρθιος ἦταν ἕνας σύμβουλός της. Πλη-σίασε στό γραφεῖο τῆς αὐτοκράτειρας τα-ραγμένος καί χαιρέτησε μέ βαθιά ὑπό-κλιση. Τῆς ἐξέθεσε τό σκοπό τῆς ἄφιξής τουστή Ρωσία καί τῆς παρέδωσε τό ἔγγραφοπού ἔφερε μαζί του. Ἐκείνη τό πῆρε. Συ-νεννοήθηκε μέ τό σύμβουλό της καί ὕστε-ρα εἶπε στόν Καρδίτση ὅτι θά τοῦ ἀπαντή-σει μετά ἀπό λίγες μέρες. Ὁ Καρδίτσης χαι-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

��

((ΕΕἰἰκκ.. ��)).. ἩἩ ΠΠεεττρροούύπποολληη σσέέ ππααλλιιάά χχααλλκκοογγρρααφφίίαα..

ρέτησε μέ βαθιά ὑπόκλιση καί βγῆκε ἀπότό αὐτοκρατορικό γραφεῖο.

Μέ διαταγή τῆς Αἰκατερίνης Β´ μετα-φράστηκε ἀπό τό συνταγματάρχη τοῦ πυ-ροβολικοῦ καί σύμβουλο τοῦ κράτους Π. Ἰ.Καβαλίνσκη τό ἔγγραφο πού τῆς παρέδω-σε ὁ Καρδίτσης. Ἡ Αἰκατερίνη καί οἱ σύμ-βουλοί της μελέτησαν ἔπειτα τό μετα-φρασμένο ἔγγραφο. Ὁ Καρδίτσης ἔμαθεσυγκινημένος ὅτι ἡ Αἰκατερίνη Β´ ἡ μεγάληἔδωσε τήν ἄδεια νά ἐγκατασταθοῦν οἱΣουλιῶτες στό φρούριο Χατζή μπέη τῆςΜαύρης Θάλασσας.

Πραγματικά ἐγκαταστάθηκαν πολλοίΣουλιῶτες στήν Ὀδησσό πού ἱδρύθηκεἀπό τήν Αἰκατερίνη Β´ στά ἐρείπια τοῦφρουρίου Χατζή μπέη (διάταγμα 27 Μαΐ-ου 1794). Οἱ Σουλιῶτες ἄποικοι, ὅπως καίοἱ ἄλλοι Ἕλληνες ἄποικοι ἀπό τό Ἀρχι-πέλαγος, ἔλαβαν ἀπό τήν τσαρίνα δωρεάνγαῖες, σπίτια καί οἰκονομική ἐνίσχυση γιάτήν ἐγκατάστασή τους στήν Ὀδησσό. Ἡπόλη αὐτή, ἡ ὁποία ἔλαβε τό ὄνομά της ἀπόἀρχαία ὁμώνυμη πόλη, ἀποικία τῶν Μι-λησίων, εὐδοκίμησε γρήγορα. Οἱ Ἕλληνεςναύκληροι, ἔμποροι καί τραπεζίτες ἀπέ-κτησαν πολλά πλούτη ἐκεῖ. Μία συνοικίατῆς πόλης ὀνομάστηκε ἑλληνική.

Τήν παραπάνω ἐπιτυχῆ ἀποστολή τοῦΚαρδίτση στήν Αἰκατερίνη Β´ βεβαιώνειἔγγραφο, πού ἔχει ὑπογραφεῖ στίς 30 Νο-εμβρίου 1809 ἀπό τό 12ο τμῆμα τοῦ Ἐπι-τελείου τῶν Ἀξιωματικῶν. Ἄς σημειωθεῖὅτι ἡ γνησιότητα τοῦ περιεχομένου τοῦἐγγράφου τούτου καί τῆς ὑπογραφῆς ἔχειἐπικυρωθεῖ στίς 13 Ἀπριλίου 1810 ἀπό τόΠολιτικό ∆ικαστήριο στήν Πετρούπολη.

Ὁ σπόρος, πού ἔριξε τό 1814 ἡ ΦιλικήἙταιρεία στήν Ὀδησσό, λόγω τῶν πολλῶνἙλλήνων ἐκεῖ βρῆκε γόνιμο ἔδαφος… Μέπροτροπή τοῦ Καρδίτση οἱ Ρῶσοι ἔστειλανστό Λάμπρο Κατσώνη, πού ζοῦσε στήνπόλη Ἀγνιάν τῆς Ἠπείρου, 10.000 δουκά-τα γιά ἐνίσχυση τῶν γυναικῶν τῆς πε-ριοχῆς, τῶν ὁποίων οἱ ἄντρες ἔπεσαν πο-λεμώντας κάτω ἀπό τή ρωσική σημαία.

Ὁ Καρδίτσης ἔμενε στά ἀνάκτορα τῆς Πε-τρούπολης. Μέ μεγάλη χαρά, στίς 18 Μαΐ-ου τοῦ 1795, ἔλαβε ἀπό τήν αὐτοκράτειραΑἰκατερίνη Β´ τή μεγάλη τό παρακάτωοὐκάζιο:

«Ὁ Ἕλληνας, πού ἀνέλαβε ρωσική ὑπη-ρεσία κατά τῶν Τούρκων σέ περίοδο πο-λέμου, ἐπέδειξε ζῆλο ἐξαίρετο στίς μάχεςἐναντίον τῶν ἐχθρῶν, ὅπως βεβαιώνουνοἱ ἀνώτεροι ἀξιωματικοί πού ἦταν στό Πο-λεμικό Ἀρχηγεῖο, στοῦ ὁποίου τήν ἐπίση-μη ἔκθεση φέρεται καί ὁ Ἰβάν Καρδίτσηςμέ τό βαθμό τοῦ πλοιάρχου. Γιά τοῦτο καίδίδεται σ’ αὐτόν ὁ παρών διορισμός γιά τό∆ημόσιο Ταμεῖο καί γιά τόν προβλεπόμε-νο ἀπό τό νόμο ὅρκο».

Ἡ Αἰκατερίνη ὅμως ἡ Μεγάλη πέθανε.Ἔτσι ἀναγκάστηκε ὁ Κάρδίτσης νά ἐγκα-ταλείψει τά ἀνάκτορα. Ἡ κατάσταση τουἦταν πάλι θλιβερή. Γιά νά ἀντεπεξέλθειστίς βιοτικές του ἀνάγκες, δανειζότανχρήματα ἀπό γνωστούς του.

Ἀργότερα στό Τσάρσκοε Σέλο, ὅπου ἦταντά θερινά ἀνάκτορα τῶν Τσάρων, μία ἀνε-ψιά τοῦ Καρδίτση μίλησε στόν αὐτοκράτοραἈλέξανδρο Α´ γιά τίς σημαντικές ὑπηρεσίεςπού πρόσφερε στή Ρωσία καί τήν Ἑλλάδαὁ σεβαστός της θεῖος. Στή συνέχεια τοῦ ὑπέ-βαλε ὅλα τά ἔγγραφα πού ἀναφέροντανστή δράση τοῦ θείου της. Ὁ αὐτοκράτοραςτά διάβασε καί εἶδε ὅτι πράγματι οἱ ὑπη-ρεσίες τοῦ πλοιάρχου πρός τή Ρωσία ἦτανσημαντικές. Ἔτσι ἔδωσε ἐντολή νά δώσουνστόν Ἕλληνα πλοίαρχο ἀπό τό ἰδιαίτεροταμεῖο του 3.000 ρούβλια ἐφάπαξ, ἐνῶ στήνἀνεψιά του ὑποσχέθηκε ὅτι, ὅταν πάειστό Ταϊγάνιο, θά φροντίσει νά ἀνταμειφθεῖπερισσότερο ὁ θεῖος της. ∆υστυχῶς ὅμωςκαί ὁ Ἀλέξανδρος Α´ πέθανε.

Ὁ Καρδίτσης ὑπέβαλε στό διάδοχό τοῦαὐτοκράτορα Ἀλέξανδρου Α΄ στόν ΝικόλαοΑ´, ἀναφορά, στήν ὁποία παρουσίαζε τίςὑπηρεσίες του στή Ρωσία καί τή δύσκοληοἰκονομική του κατάσταση. Ὁ αὐτοκρά-τορας, ἀφοῦ διάβασε τήν ἀναφορά του, τοῦἔδωσε 1.000 ρούβλια καί ἕνα ἔγγραφο, στό

��

�Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ὁποῖο τοῦ ἐκφράζει τήν ἐκτίμησή του.Ἰδού τό ἔγγραφο:

«Κύριο καπετάν Καρδίτση.Ἔπειτα ἀπό τήν ἀναφορά πού ὑποβά-

λατε, μέ τήν ὁποία παρακαλεῖτε νά δείξο-με ἐνδιαφέρον γιά τήν κατάσταση σας, λαμ-βάνοντας ὑπόψη τίς προηγούμενες ὑπη-ρεσίες σας, σᾶς ἀποστέλλεται, κατόπινἐντολῆς μου, ἀπό τό διευθυντή τοῦ Ὑπουρ-γείου τῶν Ἐξωτερικῶν κόμητα Νέσσελ-ροντ, ἔπειτα βέβαια ἀπό ἀνώτατη διαταγή,τό παρόν, σέ ἔνδειξη ἐκτίμησης τῆς ΑὐτοῦΑὐτοκρατορικῆς Μεγαλει-ότητος.

Θεωρήθηκε: Ὁ μυστικο-σύμβουλος πρίγκιπας Ἀλέ-ξανδρος Γαλίτσιν.

Ἀριθμ. 1059. Πετρούπολη,21 Ὀκτωβρίου 1826».

Ὁ Καρδίτσης ἔδωσε τά χρή-ματα πού πῆρε ἀπό τόν αὐτο-κράτορα στούς δανειστές του.Ἔτσι ἡ οἰκονομική του κα-τάσταση ἐξακολουθοῦσε νάεἶναι κακή.

Ἀπό τήν Πετρούπολη ἦρθεὁ Καρδίτσης στή Μόσχα. Ἐδῶσυνέγραψε στή ρωσικήγλώσσα τά ἀπομνημονεύμα-τά του, στά ὁποῖα παρουσιά-ζει μέ τρόπο ἁπλό τήν πολυ-τάραχη καί γεμάτη ἡρωισμούς ζωή του, καίτά ἐξέδωσε σέ φυλλάδιο. Ἡ ἐκτύπωσήτους ἔγινε μέ ἔξοδά του στό Τυπογραφεῖοτοῦ Πανεπιστημίου τῆς Μόσχας. Τό φυλ-λάδιο ἔχει σχῆμα 8ο καί ἀριθμεῖ σελίδες 32.Ὁ τίτλος του εἶναι: «Ἀνδραγαθίες καί πε-ριπέτειες τοῦ καπετάν Καρδίτση στήν πε-ρίοδο τοῦ πολέμου κατά τῶν Τούρκων. Μό-σχα. Ἀπό τό Πανεπιστημιακό Τυπογραφεῖο,1828». (Εἰκ. 10). Στό ἔσω ἐξώφυλλο ὑπάρ-χει ἡ ἄδεια ἐκτύπωσής του: «Ἐκτυπώθη-κε μέ ἄδεια της Ἐπιτροπῆς Λογοκρισίας, γιάνά κυκλοφορήσει, μετά βέβαια τήν ἀπο-στολή τριῶν ἀντιτύπων σ’ αὐτήν Μόσχα,24 Ἰουλίου 1828. Ὁ προϊστάμενος τῆς

Ἐπιτροπῆς Λογοκρισίας στή Μόσχα ΣέργιοςἈξάκωφ». Στή σελίδα 3 ὑπάρχει ἡ ἀφιέ-ρωση τοῦ Καρδίτση: «Στήν Αὐτῆς Ἐξοχό-τητα κυρία κόμισσα Ἄννα Ἀλέξιεφ ὈρλώφΤσεμίνσκιη, ἀνώτατη δεσποινίδα ἐπί τῶντιμῶν τῆς αὐτοκρατορικῆς Αὐλῆς καί κυ-ρία τοῦ Τάγματος τῶν Ἱπποτῶν, μέ ἔνθερ-μη ἀφοσίωση ἀφιερώνει ὁ συγγραφέας». Ἡσελίδα 4 εἶναι λευκή. Στίς σελίδες 5-32ἐκτείνεται τό κείμενο πού ἀναφέρεταιστή ζωή καί τή δράση του.

Ὁ Ἰωάννης Καρδίτσης, ὁ φλογερός Κρη-τικός, ὁ ἄνθρωπος μέ τήνἀπαράμιλλη ἀνδρεία καί ἀπο-φασιστικότητα, ὁ φοβερόςναυμάχος ζοῦσε γέρος πιά, τι-μημένος καί πολυσέβαστοςστή Μόσχα. Ζοῦσε μέ συν-τροφιά τίς ἀναμνήσεις του.Θυμόταν μέ συγκίνηση τάκαράβια, τήν «Ἀθηνά τῆςἌρκτου», τίς ναυμαχίες, τούςσυντρόφους του πού χάθη-καν καί κείνους πού ζοῦσανμακριά του.

Στή Μόσχα παρέδωσε ὁΚαρδίτσης τήν τελευταία τουπνοή στόν Ὕψιστο. Ἔφυγεἀπό τή ζωή ἀσφαλῶς εὐτυχι-σμένος. Ἐπιτέλεσε τό χρέοςτου ἀπέναντι στή Ρωσία καί

ἀπέναντι στήν Ἑλλάδα. Ἀγωνίστηκε γιά τήδόξα καί τό μεγαλεῖο τῆς Ρωσίας. Πρόσφερεμεγάλες ὑπηρεσίες στήν Ἑλλάδα καίὑπῆρξε πρωτοπόρος στούς ἀγῶνες γιάτήν ἀπελευθέρωσή της. Καί εἶχε τήν τύχηνά ἐπιζήσει καί νά δεῖ τήν Ἑλλάδα ἐλεύ-θερη.

Ἡ Ρωσία, ὅπως εἴδαμε, ἔχει ἀποδώσειστόν Καρδίτση κάποιες τιμές, ἀναγνωρί-ζοντας τίς ὑπηρεσίες του πρός αὐτήν. Ἄςμοῦ ἐπιτραπεῖ νά ὑπενθυμίσω σύντομα τίςτιμές αὐτές στή θέση τούτη. Ἡ αὐτοκρά-τειρα Αἰκατερίνη Β´ ἡ Μεγάλη τοῦ·ἔδωσεοὐκάζιο, στό ὁποῖο ἀναφέρεται ὅτι «ἐπέ-δειξε μεγάλο ζῆλο ἐναντίον τῶν ἐχθρῶν»,

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

��

((ΕΕἰἰκκ.. ����)).. ΤΤόό ἐἐξξώώφφυυλλλλοο ττῶῶνν ἀἀπποομμννηημμοοννεευυμμάάττωωνν ττοοῦῦ ἸἸωωάάννννηη ΚΚααρρδδίίττσσηη..

προκειμένου νά τό χρησιμοποίησει γιάτό ∆ημόσιο Ταμεῖο. Ὁ αὐτοκράτορας Ἀλέ-ξανδρος Α´ τοῦ χορήγησε γιά τίς σημαντι-κές πρός τή Ρωσία ὑπηρεσίες του 3.000 ρού-βλια ἐφάπαξ καί ἀκόμα ὑποσχέθηκε στήνἀνεψιά του ὅτι ἀργότερα θά τόν ἀνταμεί-ψει περισσότερο. Ὁ αὐτοκράτορας Νικό-λαος Α´ τοῦ ἔδωσε οἰκονομική βοήθεια1.000 ρουβλίων καί συνοδευτικό ἔγγραφο«σέ ἔνδειξη ἐκτίμησής» του. Καί τέλος οἱἁπλοί ἄνθρωποι τῆς Μόσχας τοῦ ἔδει-χναν μέ τή συμπεριφορά τους τήν ἀγάπη,τό σεβασμό καί τήν ἐκτίμησή τους.

Καί ἡ Ἑλλάδα ἔχει χρέος νά τιμήσει τόνἸωάννη Καρδίτση. Ἄς μήν ξεχνᾶμε τόλόγο τοῦ πιό μεγάλου ἀντιπροσώπου τῆςΚλειοῦς στή γή, τοῦ Θουκυδίδη, «Ἀνδρῶνἀγαθῶν ἔργῳ γενομένων, ἔργῳ καί δη-λοῦσθαι τάς τιμάς...» (Θουκυδ. Β´, 35) καίτήν ἐντολή τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου «Χρήτούς ἐν πολέμοις ἀριστεύσαντας τιμῶνἀξιοῦσθαι καί στήλας ἐγείρεσθαι...». Τό χρέ-ος τοῦτο εἶναι ἀσφαλῶς μεγαλύτερο γιάτήν Ἱεράπετρα, τή γενέτειρά του. Οἱ ∆η-μοτικοί ἄρχοντες πρέπει νά ἐκφράσουνἔμπρακτα καί ἁπλά τήν τιμή τους, τήν τιμήτῶν συμπολιτῶν τους, πρός τόν ἸωάννηΚαρδίτση, δίδοντας σέ δρόμο τῆς Ἱεράπε-τρας τό ὄνομά του. Τοῦτο θά εἶναι ὄχι μο-νάχα ἀπόδοση ἐλάχιστου φόρου τιμῆς στόἄξιο τέκνο τῆς Ἱεράπετρας ἀλλά καί ἰδι-αίτερα χρήσιμο γιά τήν πατρίδα. Ὁ Θου-κυδίδης εἶπε: «...ἆθλα γάρ οἷς κεῖται ἀρετῆςμέγιστα, τοῖς δέ καί ἄνδρες ἄριστοι πολι-τεύουσι» (Θουκυδ. Β´, 46).*

*Ἡ ἐργασία αὐτή δημοσιεύτηκε τό 1983 στόἹστορικό καί Λαογραφικό περιοδικό τῆς Ἀθήνας«Κρητική Ἑστία» (τεῦχος Νοεμβρίου - ∆εκεμ-βρίου). Ἔπειτα ἀπό τή δημοσίευσή της τό ∆η-μοτικό Συμβούλιο Ἱεράπετρας ἔδωσε τό ὄνοματοῦ Ἰωάννη Καρδίτση σέ δρόμο τῆς Ἱεράπετρας(Νίκου Τζώρτζη, Τά ὁδωνυμικά τῆς Ἱεράπετρας,Ἱεράπετρα 1997, σελ. 28).

ὙὙπποοσσηημμεειιώώσσεειιςς:: 1. Μπάνιο, τό: τό κάτεργο (ἰταλ. bagno).2. Ὑπάρχουν διαφωνίες ὅσον ἀφορᾶ τήν ἡμε-

ρομηνία τῆς ναυμαχίας στό Πόρτο Κάγιο.3. ∆έν συμφωνοῦν ὅλοι οἱ ἱστορικοί μέ τίς χρο-

νολογίες αὐτές.4. Ὁ Ἀλή Πασάς χρησιμοποιοῦσε τήν ἑλληνι-

κή γλώσσα στίς διπλωματικές συνεννοήσεις τουκαί στή σύνταξη δημοσίων ἐγγράφων.

5. Μπίνμπασης, ὁ: ὁ ταγματάρχης (τουρκ.binbasi)

ΒΒιιββλλιιοογγρρααφφίίαα..1. Ἀπομνημονεύματα τοῦ ὑπό ρωσικήν ση-

μαίαν ὑπηρετοῦντος Ἰωάννου Καρδίτση ἐξἹεραπέτρας Κρήτης, πλοιάρχου εἰς τόν στόλοντοῦ Λάμπρου Κατσώνη, Ἀθήνα 1976. (Στόν πρό-λογο τοῦ ὀλιγοσέλιδου τούτου βιβλίου -ἔχει σε-λίδες 22- ὁ Γεώργιος Λαδᾶς λέει ὅτι ἡ μετάφρα-ση στήν ἑλληνική τῶν σέ ρωσική γλώσσα ἀπο-μνημονευμάτων τοῦ Ἰωάννη Καρδίτση ἔγινε τό1930 ἀπό τήν ποιήτρια Μαρίκα Κ. Φιλιππίδη, ἔπει-τα ἀπό παράκλησή του).

2. Κωνσταντίνου Ν. Σάθα, Τουρκοκρατούμε-νη Ἑλλάς. Ἱστορικόν δοκίμιον περί τῶν πρός ἀπο-τίναξιν τοῦ ὀθωμανικοῦ ζυγοῦ ἐπαναστάσεωντοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους (1453-1821), Ἀθήνησι1869, σελ. 523-564.

3. Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, Ἐπίτο-μος Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους (Γενική ἐπι-μέλεια καί συμπλήρωση ὑπό Ἀπ. Β. ∆ασκαλά-κη), Ἀθῆναι 1968, σελ. 514-529.

4. Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, ἘκδοτικήἈθηνῶν Α.Ε., τόμ. ΙΑ΄, Ἀθήνα 1974, σελ. 81-97.

5. Γεωργίου Ρούσσου, Νεότερη Ἱστορία τοῦἙλληνικοῦ Ἔθνους, τόμ. Α΄, Ἀθῆναι 1975, σελ.146-190.

6. ∆ημήτρη Φωτιάδη, Ἡ ἐπανάσταση τοῦ ’21,2η ἔκδοση, τόμ. Α΄, Ἀθήνα 1977, σελ. 117-122 καί312-327.

��

Ἄγκυρα Ἐλπίδος