ΠΙΕΡ ΠΑΟΛΟ ΠΑΖΟΛΙΝΙ

Τρία αιρετικά ποιήματα

κι ένα ακόμη

ΑΠΟΔΟΣΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

ΛΙΤΑ ΚΟΤΑΡΑ

ΑΘΗΝΑ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2012

Sesso, consolazione della miseria!

Sesso, consolazione della miseria!

La puttana è una regina, il suo trono

è un rudere, la sua terra un pezzo

di merdoso prato, il suo scettro

una borsetta di vernice rossa:

abbaia nella notte, sporca e feroce

come un'antica madre: difende

il suo possesso e la sua vita.

I magnaccia, attorno, a frotte,

gonfi e sbattuti, coi loro baffi

brindisi o slavi, sono

capi, reggenti: combinano

nel buio, i loro affari di cento lire,

ammiccando in silenzio, scambiandosi

parole d'ordine: il mondo, escluso, tace

intorno a loro, che se ne sono esclusi,

silenziose carogne di rapaci.

Ma nei rifiuti del mondo, nasce

un nuovo mondo: nascono leggi nuove

dove non c'è più legge; nasce un nuovo

onore dove onore è il disonore...

Nascono potenze e nobiltà,

feroci, nei mucchi di tuguri,

nei luoghi sconfinati dove credi

che la città finisca, e dove invece

ricomincia, nemica, ricomincia

per migliaia di volte, con ponti

e labirinti, cantieri e sterri,

dietro mareggiate di grattacieli,

che coprono interi orizzonti.

Nella facilità dell'amore

il miserabile si sente uomo:

fonda la fiducia nella vita, fino

a disprezzare chi ha altra vita.

I figli si gettano all'avventura

sicuri d'essere in un mondo

che di loro, del loro sesso, ha paura.

La loro pietà è nell'essere spietati,

la loro forza nella leggerezza,

la loro speranza nel non avere speranza.

1961

Σεξ, παρηγοριά στη μιζέρια!

Σεξ, παρηγοριά στη μιζέρια!

Η πόρνη είναι βασίλισσα, ο θρόνος της

είναι ένα ερείπιο, η επικράτειά της ένα κομμάτι

χεσμένο λιβάδι, το σκήπτρο της

μια τσάντα με κόκκινο βερνίκι:

γαβγίζει μες στη νύχτα, βρόμικη και άγρια

σαν αρχαία μητέρα: υπερασπίζεται

το έχει της και τη ζωή της.

Οι νταβατζήδες, τριγύρω, σε μπουλούκια,

φουσκωμένοι και άκεφοι, μουστακαλήδες

από το Μπρίντιζι ή Σλάβοι, είναι

αρχηγοί, αφεντικά: μες στο σκοτάδι

κάνουν τις κομπίνες τους των εκατό λιρετών,

κλείνοντας το μάτι σιωπηλά, ανταλλάσσοντας

συνθήματα. Ο κόσμος, αποκλεισμένος, σιωπά

γύρω τους, και οι ίδιοι αποκομμένοι από αυτόν,

σιωπηλά ψοφίμια αρπακτικών.

Αλλά μες στα σκουπίδια του κόσμου, γεννιέται

ένας καινούργιος κόσμος: γεννιούνται νέοι νόμοι

όπου δεν υπάρχει πια νόμος· γεννιέται μια νέα

τιμιότητα όπου τιμή είναι η ατιμία…

Γεννιούνται εξουσίες και άρχοντες,

άγριοι, μέσα σε σωρούς από τρώγλες,

σε τόπους απέραντους όπου νομίζεις

ότι τελειώνει η πόλη, και όπου ωστόσο

ξαναρχίζει, εχθρική, ξαναρχίζει

χιλιάδες φορές, με γέφυρες

και λαβυρίνθους, εργοτάξια και μπάζα,

πίσω από θάλασσες ουρανοξυστών,

που καλύπτουν ολόκληρους ορίζοντες.

Στην ευκολία του έρωτα

ο φουκαράς νιώθει άνθρωπος:

θεμελιώνει την εμπιστοσύνη του στη ζωή, μέχρι

του σημείου να περιφρονεί όποιον κάνει άλλη ζωή.

Τα παιδιά ρίχνονται στην περιπέτεια

σίγουρα ότι βρίσκονται σ’ έναν κόσμο

που τους φοβάται, που φοβάται το φύλλο τους.

Ο οίκτος τους βρίσκεται στην ασπλαχνιά τους,

η δύναμή τους στην ελαφρότητά τους,

η ελπίδα τους στην ανυπαρξία ελπίδας.

1961

Ballata delle madri

Mi domando che madri avete avuto.

Se ora vi vedessero al lavoro

in un mondo a loro sconosciuto,

presi in un giro mai compiuto

d’ esperienze così diverse dalle loro,

che sguardo avrebbero negli occhi?

Se fossero lì, mentre voi scrivete

il vostro pezzo, conformisti e barocchi,

o lo passate a redattori rotti

a ogni compromesso, capirebbero chi siete?

Madri vili, con nel viso il timore

antico, quello che come un male

deforma i lineamenti in un biancore

che li annebbia, li allontana dal cuore,

li chiude nel vecchio rifiuto morale.

Madri vili, poverine, preoccupate

che i figli conoscano la viltà

per chiedere un posto, per essere pratici,

per non offendere anime privilegiate,

per difendersi da ogni pietà.

Madri mediocri, che hanno imparato

con umiltà di bambine, di noi,

un unico, nudo significato,

con anime in cui il mondo è dannato

a non dare né dolore né gioia.

Madri mediocri, che non hanno avuto

per voi mai una parola d’ amore,

se non d’ un amore sordidamente muto

di bestia, e in esso v’ hanno cresciuto,

impotenti ai reali richiami del cuore.

Madri servili, abituate da secoli

a chinare senza amore la testa,

a trasmettere al loro feto

l’ antico, vergognoso segreto

d’ accontentarsi dei resti della festa.

Madri servili, che vi hanno insegnato

come il servo può essere felice

odiando chi è, come lui, legato,

come può essere, tradendo, beato,

e sicuro, facendo ciò che non dice.

Madri feroci, intente a difendere

quel poco che, borghesi, possiedono,

la normalità e lo stipendio,

quasi con rabbia di chi si vendichi

o sia stretto da un assurdo assedio.

Madri feroci, che vi hanno detto:

Sopravvivete! Pensate a voi!

Non provate mai pietà o rispetto

per nessuno, covate nel petto

la vostra integrità di avvoltoi!

Ecco, vili, mediocri, servi,

feroci, le vostre povere madri!

Μπαλάντα των μανάδων

Αναρωτιέμαι τι μάνες είχατε.

Εάν σας έβλεπαν τώρα στη δουλειά

σ’ έναν άγνωστο για εκείνες κόσμο,

μπλεγμένους σ’ έναν κύκλο, που ποτέ δεν κλείνει,

από εμπειρίες τόσο διαφορετικές από τις δικές τους,

τι βλέμμα θα είχαν στα μάτια τους;

Εάν ήταν κοντά σας, την ώρα που γράφετε

το άρθρο σας, κομφορμιστές και πομπώδεις,

ή όταν το δίνετε σε συντάκτες που υπέκυψαν

σε κάθε συμβιβασμό, θα καταλάβαιναν άραγε ποιοι είστε;

Μάνες τιποτένιες, με τον αρχαίο φόβο

στο πρόσωπο, εκείνον που σαν κακό

αλλοιώνει και θολώνει τα χαρακτηριστικά,

που τα απομακρύνει απ’ την καρδιά,

που τα κλείνει μες στην παλιά ηθική άρνηση.

Μάνες τιποτένιες, οι κακομοίρες, που ανησυχούν

μήπως τα παιδιά τους δεν μάθουν καλά το μάθημα

του εξευτελισμού: να βρουν μια θεσούλα, να είναι

[προσγειωμένα,

να μην προσβάλλουν τους προνομιούχους,

ν’ αμύνονται μπροστά στον οίκτο.

Μάνες μετριότητες, που έμαθαν

με κοριτσίστικη ταπεινοσύνη, για μας,

ότι διαθέτουμε ένα μόνο, ξεκάθαρο χαρακτηριστικό,

με ψυχές που μέσα τους ο κόσμος είναι καταδικασμένος

να μην προσφέρει ούτε πόνο, ούτε χαρά.

Μάνες μετριότητες, που δεν είχαν ποτέ

για σας ούτε μια λέξη αγάπης,

παρά μόνο μια αγάπη άθλια άφωνη,

ζωώδη, και μ’ αυτή σας μεγάλωσαν,

αδύναμους μπρος στα πραγματικά καλέσματα της καρδιάς.

Μάνες δουλοπρεπείς, συνηθισμένες από αιώνες

να σκύβουν χωρίς αγάπη το κεφάλι,

να μεταδίδουν στο έμβρυό τους

το αρχαίο, ντροπιασμένο μυστικό

της ικανοποίησης με τα αποφάγια της γιορτής.

Μάνες δουλοπρεπείς, που σας δίδαξαν

πώς μπορεί να είναι ευτυχισμένος ο δούλος

μισώντας όποιον είναι, όπως εκείνος, αλυσοδεμένος,

πώς μπορεί νε είναι, προδίνοντας, ευτυχισμένος

και σίγουρος, κάνοντας εκείνο που δεν λέει.

Μάνες άγριες, που προσπαθούν να υπερασπιστούν

εκείνο το λίγο που σαν αστές κατέχουν,

την ομαλότητα και το μισθό,

με τη λύσσα σχεδόν εκείνου που εκδικείται

ή που τον περιζώνει μια παράλογη πολιορκία.

Μάνες άγριες, που σας δίδαξαν:

Επιβιώστε! Να σκέφτεστε τον εαυτό σας!

Μην λυπάστε και μη σέβεστε ποτέ

κανένα, να φωλιάζει μέσα σας

το ένστικτο του αρπακτικού!

Να τες, τιποτένιες, μετριότητες, δουλοπρεπείς,

Che non hanno vergogna a sapervi

- nel vostro odio - addirittura superbi,

se non è questa che una valle di lacrime.

È così che vi appartiene questo mondo:

fatti fratelli nelle opposte passioni,

o le patrie nemiche, dal rifiuto profondo

a essere diversi: a rispondere

del selvaggio dolore di esser uomini.

1962

άγριες, οι μάνες σας!

Που δεν ντρέπονται να σας θεωρούν

- με το μίσος σας – πράγματι ανώτερους,

μιας και δεν είναι αυτή εδώ παρά μία κοιλάδα των δακρύων.

Μ’ αυτό τον τρόπο σας ανήκει αυτός ο κόσμος:

παρά τα αντίθετα πάθη σας

ή τις εχθρές σας πατρίδες, εκείνο που σας κάνει αδέρφια

είναι η βαθιά σας άρνηση

να είσαστε διαφορετικοί: να πάρετε την ευθύνη

του άγριου πόνου να είστε άνθρωποι.

1962

Απαγγελία του ποιήματος από το Βιτόριο Γκάσμαν:

http://www.youtube.com/watch?v=1b1qc4fBhFQ

Il Pci ai giovani!!

È triste. La polemica contro

il PCI andava fatta nella prima metà

del decennio passato. Siete in ritardo, figli.

E non ha nessuna importanza se allora non

[eravate ancora nati...

Adesso i giornalisti di tutto il mondo

[(compresi

quelli delle televisioni)

vi leccano (come credo ancora si dica nel

[linguaggio

delle Università) il culo. Io no, amici.

Avete facce di figli di papà.

Buona razza non mente.

Avete lo stesso occhio cattivo.

Siete paurosi, incerti, disperati

(benissimo) ma sapete anche come essere

prepotenti, ricattatori e sicuri:

prerogative piccoloborghesi, amici.

Quando ieri a Valle Giulia avete fatto a

[botte

coi poliziotti,

io simpatizzavo coi poliziotti!

Perché i poliziotti sono figli di poveri.

Vengono da periferie, contadine o urbane

[che siano.

Quanto a me, conosco assai bene

il loro modo di esser stati bambini e ragazzi,

le preziose mille lire, il padre rimasto

[ragazzo anche lui,

a causa della miseria, che non dà autorità.

La madre incallita come un facchino, o

[tenera,

per qualche malattia, come un uccellino;

i tanti fratelli, la casupola

tra gli orti con la salvia rossa (in terreni

altrui, lottizzati); i bassi

sulle cloache; o gli appartamenti nei grandi

caseggiati popolari, ecc. ecc.

E poi, guardateli come li vestono: come

[pagliacci,

con quella stoffa ruvida che puzza di rancio

fureria e popolo. Peggio di tutto,

[naturalmente,

è lo stato psicologico cui sono ridotti

(per una quarantina di mille lire al mese):

senza più sorriso,

senza più amicizia col mondo,

separati,

esclusi (in una esclusione che non ha uguali);

umiliati dalla perdita della qualità di uomini

per quella di poliziotti (l’essere odiati fa

[odiare).

Hanno vent’anni, la vostra età, cari e care.

Siamo ovviamente d’accordo contro

[l’istituzione della polizia.

Ma prendetevela contro la Magistratura, e

[vedrete!

I ragazzi poliziotti

Το ΚΚΙ προς τους νέους!! ¹

Είναι θλιβερό. Η πολεμική ενάντια

στο ΚΚΙ γινόταν το πρώτο μισό

της περασμένης δεκαετίας. Είστε αργοπορημένοι, παιδιά μου.

Και δεν έχει καμία σημασία εάν τότε δεν είχατε ακόμη γεννηθεί...

Τώρα οι δημοσιογράφοι όλου του κόσμου (συμπεριλαμβανομένων

εκείνων της τηλεόρασης)

σας γλύφουν (όπως πιστεύω ότι το λέτε ακόμη στη γλώσσα

του Πανεπιστημίου) τον κώλο. Εγώ όμως όχι, φίλοι μου.

Έχετε την όψη των πατεράδων σας, παιδιά του μπαμπά.

Η καλή ράτσα δεν κρύβεται.

Έχετε το ίδιο κακό βλέμμα.

Είστε φοβητσιάρηδες, αβέβαιοι, απογοητευμένοι

(πολύ καλά), ξέρετε όμως και τον τρόπο να είστε

θρασείς, εκβιαστές και σίγουροι:

μικροαστικά προνόμια, φίλοι μου.

Όταν χθες στη Βάλε Τζούλια πιαστήκατε στο ξύλο

με τους αστυνομικούς,

εγώ ήμουν με το μέρος των αστυνομικών!

Επειδή οι αστυνομικοί είναι παιδιά φτωχών ανθρώπων.

Προέρχονται από την περιφέρεια, αγροτική ή αστική αδιάφορα.

Όσο για μένα, γνωρίζω αρκετά καλά

τον τρόπο που έζησαν σαν μικρά παιδιά και σαν αγόρια,

τις πολύτιμες χίλιες λιρέτες, τον πατέρα που έμεινε αγόρι κι εκείνος

εξ αιτίας της μιζέριας, που δεν δίνει κύρος.

Η μάνα γεμάτη κάλους σαν αχθοφόρος, ή λεπτεπίλεπτη,

εξ αιτίας κάποιας αρρώστιας, σαν πουλάκι·

τα πολλά αδέρφια, η τρώγλη

ανάμεσα στα περιβόλια με το κόκκινο φασκόμηλο (σε ξένα

οικόπεδα, πολυτεμαχισμένα)· οι παράγκες

επάνω στους υπονόμους· ή τα διαμερίσματα στις μεγάλες

λαϊκές πολυκατοικίες κ.τ.λ. κ.τ.λ.

Κι έπειτα, κοιτάτε τους πώς τους ντύνουν: σαν παλιάτσους,

μ’ ένα τραχύ ύφασμα που βρωμάει συσσίτιο,

στρατώνα και λαό. Χειρότερο απ’ όλα, φυσικά,

είναι η ψυχολογική κατάσταση στην οποία έχουν ξεπέσει

(για τρεις κι εξήντα):

χωρίς χαμόγελο πια,

χωρίς φιλία πλέον με τον κόσμο,

ξεχωρισμένοι,

αποκλεισμένοι (με έναν αποκλεισμό που δεν έχει το όμοιό του)·

εξευτελισμένοι, επειδή έχασαν την ανθρώπινή τους ιδιότητα

για να πάρουν εκείνη του αστυφύλακα ( το μίσος γεννά μίσος).

Είναι είκοσι χρονών, στην ηλικία σας, αγαπητοί και αγαπητές μου.

Προφανώς συμφωνούμε ενάντια στο θεσμό της αστυνομίας.

Αλλά να τα βάλετε με τη δικαστική εξουσία και θα δείτε!

Τα παιδία, οι αστυφύλακες,

που εσείς με ιερή βία (της αξιοθαύμαστης παράδοσης

του Risorgimento), σαν παιδιά του μπαμπά που είστε, δείρατε,

ανήκουν σε άλλη κοινωνική τάξη.

Στη Βάλε Τζούλια, είχαμε έτσι, χθες, ένα δείγμα

της πάλης των τάξεων: κι εσείς φίλοι μου (αν και βρίσκεστε

από τη μεριά του σωστού) ήσασταν οι πλούσιοι,

ενώ οι αστυφύλακες (που ήταν από τη μεριά του

λάθους) ήταν οι φτωχοί. Ωραία νίκη, μα την αλήθεια,

η δική σας! Σ’ αυτές τις περιπτώσεις,

στους αστυφύλακες δίνουν λουλούδια, φίλοι μου.

[…]

che voi per sacro teppismo (di eletta

[tradizione

risorgimentale)

di figli di papà, avete bastonato,

appartengono all’altra classe sociale.

A Valle Giulia, ieri, si è cosi avuto un

[frammento

di lotta di classe: e voi, amici (benché dalla

[parte

della ragione) eravate i ricchi,

mentre i poliziotti (che erano dalla parte

del torto) erano i poveri. Bella vittoria,

[dunque,

la vostra! In questi casi,

ai poliziotti si danno i fiori, amici.

[...]

Spero che l’abbiate capito

che fare del puritanesimo

è un modo per impedirsi

la noia di un’azione rivoluzionaria vera.

Ma andate, piuttosto, pazzi, ad assalire

[ Federazioni!

Andate a invadere Cellule!

andate ad occupare gli usci

del Comitato Centrale: Andate, andate

ad accamparvi in Via delle Botteghe Oscure!

Se volete il potere, impadronitevi, almeno, del

[ potere

di un Partito che è tuttavia all’opposizione

(anche se malconcio, per la presenza di

[signori

in modesto doppiopetto, bocciofili, amanti

[della litote,

borghesi coetanei dei vostri schifosi papà)

ed ha come obiettivo teorico la distruzione del

[ Potere.

Che esso si decide a distruggere, intanto,

ciò che un borghese ha in sé,

dubito molto, anche col vostro apporto,

se, come dicevo, buona razza non mente...

Ad ogni modo: il Pci ai giovani, ostia!

Ma, ahi, cosa vi sto suggerendo? Cosa vi sto

consigliando? A cosa vi sto sospingendo?

Mi pento, mi pento!

Ho perso la strada che porta al minor male,

che Dio mi maledica. Non ascoltatemi.

Ahi, ahi, ahi,

ricattato ricattatore,

davo fiato alle trombe del buon senso.

Ma, mi son fermato in tempo,

salvando insieme,

il dualismo fanatico e l’ambiguità...

Ma son giunto sull’orlo della vergogna.

Oh Dio! che debba prendere in

[considerazione

l’eventualità di fare al vostro fianco la Guerra

Ελπίζω να το ’χετε καταλάβει

ότι με τον πουριτανισμό σας

έχετε βρει έναν τρόπο ν’ απαλλαγείτε

από τον κόπο μιας πραγματικής επαναστατικής δράσης.

Πηγαίνετε όμως καλύτερα, τρελοί, να καταλάβετε τα Γραφεία της

[Κομμουνιστικής Νεολαίας!

Πηγαίνετε να εισβάλετε στις Κόβες!

πηγαίνετε να καταλάβετε τις εξόδους

της Κεντρικής Επιτροπής: Πηγαίνετε, πηγαίνετε

να στρατοπεδεύσετε έξω από τα Κεντρικά Γραφεία του ΚΚΙ!

Εάν θέλετε την εξουσία, οικειοποιηθείτε, τουλάχιστον, την εξουσία

ενός κόμματος που βρίσκεται στην αντιπολίτευση

(αν και σε κακά χάλια, εξ αιτίας της παρουσίας κάποιων κυρίων

με απλό σταυρωτό σακάκι, φίλων του παιχνιδιού με τις σφαίρες,

[εραστών του σχήματος λιτότητας,

αστών, συνομήλικων των αηδιαστικών πατεράδων σας)

και έχει σαν θεωρητικό στόχο την καταστροφή της Εξουσίας.

Έχω μεγάλες αμφιβολίες ωστόσο, εάν αυτό είναι αποφασισμένο

να καταστρέψει ό, τι ένας αστός κουβαλά μέσα του,

ακόμη και με τη δική σας συνεισφορά, αφού, όπως έλεγα, η καλή

ράτσα δεν κρύβεται….

Όπως και να’ χει, το ΚΚΙ προς του νέους, που να πάρει ο διάολος!

Μα τι κάθομαι και σας λέω τώρα;

Τι σας συμβουλεύω; Πού σας σπρώχνω;

Μετανοώ, μετανοώ!

Έχασα το δρόμο που οδηγεί στο μικρότερο κακό,

ο Θεός να με τιμωρήσει. Μη μ’ ακούτε.

Αχ, αχ, αχ,

εκβιάζων εκβιαζόμενος,

έκανα βούκινο την κοινή λογική.

Σταμάτησα όμως εγκαίρως, διασώζοντας μαζί,

τον φανατικό δυισμό και την αμφιλογία…

Έφτασα όμως στο χείλος της ντροπής.

Ω, Θεέ μου! θα πρέπει να λάβει κανείς υπόψη του

το ενδεχόμενο να κάνει πλάι σας Εμφύλιο Πόλεμο,

βάζοντας κατά μέρος την παλιά μου ιδέα για Επανάσταση;

1968

[Civile

accantonando la mia vecchia idea di

[Rivoluzione?.

1968

Supplica a mia madre

E' difficile dire con parole di figlio

ciò a cui nel cuore ben poco assomiglio.

Tu sei la sola al mondo che sa, del mio

[cuore,

ciò che è stato sempre, prima d'ogni altro

[amore.

Per questo devo dirti ciò ch'è orrendo

[conoscere:

è dentro la tua grazia che nasce la mia

[angoscia.

Sei insostituibile. Per questo è dannata

alla solitudine la vita che mi hai data.

E non voglio esser solo. Ho un'infinita fame

d'amore, dell'amore di corpi senza anima.

Perché l'anima è in te, sei tu, ma tu

sei mia madre e il tuo amore è la mia

[schiavitù:

ho passato l'infanzia schiavo di questo senso

alto, irrimediabile, di un impegno immenso.

Era l'unico modo per sentire la vita,

l'unica tinta, l'unica forma: ora è finita.

Sopravviviamo: ed è la confusione

di una vita rinata fuori dalla ragione.

Ti supplico, ah, ti supplico: non voler

[morire.

Sono qui, solo, con te, in un futuro aprile…

1964

Ικεσία στη μητέρα μου

Είναι δύσκολο να πω με τα λόγια του γιου

αυτό που τόσο λίγο μες στην καρδιά τού μοιάζω.

Είσαι η μόνη στον κόσμο που γνωρίζει τι ήταν πάντα

η καρδιά μου, πριν από οποιαδήποτε άλλη αγάπη.

Γι’ αυτό πρέπει να σου πω αυτό που είναι φοβερό να γνωρίζεις:

μέσα στην καλοσύνη σου γεννιέται η αγωνία μου.

Είσαι αναντικατάστατη. Γι’ αυτό είναι καταδικασμένη

στη μοναξιά η ζωή που μου έδωσες.

Και δεν θέλω να’ μαι μόνος. Πεινάω πολύ

γι’ αγάπη, για την αγάπη σωμάτων χωρίς ψυχή.

Επειδή η ψυχή είναι μέσα σου, είσαι εσύ, εσύ όμως

είσαι η μητέρα μου και η αγάπη σου είναι η σκλαβιά μου:

πέρασα τα παιδικά μου χρόνια σκλάβος αυτού του ανώτερου

αισθήματος, του αγιάτρευτου, σκλάβος μιας τεράστιας

[προσπάθειας

‘Ήταν ο μοναδικός τρόπος για να νιώσω τη ζωή,

η μοναδική απόχρωση, το μοναδικό σχήμα: τώρα τέλειωσε.

Επιζούμε: και πρόκειται για τη σύγχυση

μιας αναγεννημένης ζωής έξω από τη λογική.

Σε ικετεύω, α, σε ικετεύω: μη θέλεις να πεθάνεις.

Είμαι εδώ, μόνος, μαζί σου, σ’ ένα μελλοντικό Απρίλη…

1964

Απαγγελία του ποιήματος από τον ίδιο τον ποιητή

http://www.youtube.com/watch?v=nNRcb6a4sxI

¹ Η δημοσίευση του αποσπάσματος αυτού από την εφημερίδα Espresso το καλοκαίρι του 1968

ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων κυρίως από την αριστερά και τους φοιτητικούς κύκλους της

Ιταλίας. Η εξέγερση των φοιτητών στην Ιταλία μόλις είχε αρχίσει (εκεί η διάρκειά της ήταν

πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες), οι συγκρούσεις με την αστυνομία ήταν

καθημερινό φαινόμενο και μάλιστα σε μερικές περιπτώσεις υπήρξαν και αιματηρές. Οι

εξεγερμένοι δεν πίστευαν στα μάτια τους όταν διάβασαν το ποίημα, γραμμένο από μια

σημαντική προσωπικότητα της αριστερής ιταλικής διανόησης, δηλωμένο μαρξιστή. Αυτό που

κατάλαβαν τότε όλοι ήταν ότι ο Παζολίνι υπερασπίζεται την αστυνομία εις βάρος των

φοιτητών.

Η εφημερίδα Espresso, για να ξεδιαλύνει τα πράγματα, οργάνωσε στρογγυλή τράπεζα επί του

θέματος στην οποία πήραν μέρος, εκτός από τον ποιητή, o Βιτόριο Φόα ((Vittorio Foa),

γραμματέας τότε του αριστερού συνδικάτου Cgil, o Κλάουντιο Πετρουτσόλι (Claudio

Petruccioli), γραμματέας της κομμουνιστικής νεολαίας Ιταλίας και δύο εκπρόσωποι του

φοιτητικού κινήματος, οι οποίοι ουσιαστικά δεν πήραν μέρος στη συζήτηση, αφού ανέγνωσαν

ένα κείμενο με τις αντιδράσεις των φοιτητών και αποχώρησαν. Τη συζήτηση διηύθυνε ο

δημοσιογράφος Νέλο Αγέλο (Nello Ajello).

Επειδή, κατά τη γνώμη μας, τόσο το ποίημα όσο και ο διάλογος που προκάλεσε παρουσιάζουν

ενδιαφέρον, κρίναμε σκόπιμο, για πληρέστερη ενημέρωση των αναγνωστών μας, να

μεταφέρουμε εδώ και τον διάλογο που αναπτύχθηκε στη διάρκεια της στρογγυλής τράπεζας.

Πρώτος φοιτητής. Το φοιτητικό κίνημα έχει τη γνώμη πως μία συζήτηση και μία

πολιτική επαναστατική πράξη δεν θα έπρεπε να διεξαχθούν στην έδρα του

“Espresso”, αλλά στα οδοφράγματα και μέσα στα κατειλημμένα εργοστάσια. Το

φοιτητικό κίνημα έχει, επομένως, όλη τη διάθεση να συναντηθεί με τον Παζολίνι,

αλλά στους τόπους όπου εξελίσσεται ο διάλογος και η πολιτική επαναστατική πράξη.

Δεύτερος φοιτητής. Αποφασίσαμε να μην έρθουμε σε έντονη αντιπαράθεση με τον

Παζολίνι, αφού το ποίημά του έχει διαψευστεί από την ιστορία. Ωστόσο, έχουμε τη

γνώμη ότι ο Παζολίνι, πριν γράψει κανένα καινούργιο ποίημα, θα πρέπει να γνωρίσει

κάπως καλύτερα τους νέους για τους οποίους μιλάει, πηγαίνοντας, για παράδειγμα,

στα οδοφράγματα (οι ευκαιρίες δεν λείπουν σ’ όλη την Ευρώπη), ή να διαβάσει καμία

γραμμή. Θ’ αναφέρουμε έναν κλασικό, για συντομία, επειδή οι κλασικοί είναι σαφείς

και μας απαλλάσσουν από περιττά λόγια. Ο Λένιν στις αρχές του αιώνα έγραφε στο

«Τι να κάνουμε;»: «Το δόγμα του σοσιαλισμού προέρχεται από εκείνες τις

φιλοσοφικές, ιστορικές, οικονομικές θεωρίες που επεξεργάστηκαν οι μορφωμένοι

εκπρόσωποι των κυρίαρχων τάξεων, οι διανοούμενοι».

Από την άποψη κοινωνικής προέλευσης, οι ιδρυτές του σύγχρονου επιστημονικού

σοσιαλισμού, οι Μαρξ και Έγκελς, ήταν αστοί διανοούμενοι. Και στη Ρωσία ακόμη,

η θεωρία της σοσιαλδημοκρατίας γεννήθηκε εντελώς ανεξάρτητα από το αυθόρμητο

εργατικό κίνημα. Γεννήθηκε σαν φυσικό και μοιραίο αποτέλεσμα της εξέλιξης της

σκέψης μεταξύ των επαναστατών σοσιαλιστών διανοουμένων. Την εποχή στην οποία

αναφερόμαστε, δηλαδή γύρω στο 1895, όχι μόνο το δόγμα αυτό ενέπνεε πλήρως το

πρόγραμμα της ομάδας «Απελευθέρωση της εργασίας», αλλά είχε κατακτήσει την

πλειοψηφία των επαναστατημένων νέων της Ρωσίας».

Θα θέλαμε, επιπλέον, ο Παζολίνι να στρέψει ιδιαίτερα την προσοχή του στην

ακόλουθη φράση: «Είχαμε επομένως ταυτόχρονα μία αυθόρμητη αφύπνιση των

εργατικών μαζών, αφύπνιση στη ζωή και στο συνειδητό αγώνα, και την παρουσία

μιας επαναστατικής νεολαίας η οποία, οπλισμένη με τη σοσιαλδημοκρατική θεωρία,

έτρεφε την έντονη επιθυμία να πλησιάσει τους εργάτες». Εδώ τελειώνει η αναφορά

στο Λένιν.

Όσο για τους αστυφύλακες, ο Παζολίνι θα πρέπει να ξέρει τι είναι το Κράτος. Και

εάν δεν το ξέρει, θα πρέπει να διαβάσει το έργο του Λένιν «Κράτος και επανάσταση»,

όπου εξηγείται με αρκετή σαφήνεια πώς καταφέρνει μια ελάχιστη μειοψηφία

εκμεταλλευτών να κυριαρχεί επάνω σε περισσότερες εκμεταλλευόμενες τάξεις. Στο

σημείο αυτό οι εκπρόσωποι του φοιτητικού κινήματος πρέπει να σηκωθούμε επειδή

μας περιμένει δουλειά στο Απόλλων, που είναι ένα κατειλημμένο εργοστάσιο. Μας

περιμένουν.

Αγιέλο. Η ποίηση του Παζολίνι εγκαλεί το φοιτητικό κίνημα, την εργατική τάξη και

το κομμουνιστικό κόμμα. Το φοιτητικό κίνημα απάντησε με ένα απόσπασμα από το

«Τι να κάνουμε;» Ας ακούσουμε τώρα και την άποψη των άλλων.

Φόα. Το ποίημα δεν μου αρέσει, το βρίσκω πολύ άσχημο. Όμως είναι και

ενδιαφέρον: όχι τόσο γι’ αυτά που λέει για τους φοιτητές ή για το εργατικό κίνημα,

αλλά γι’ αυτά που αποκαλύπτει για τον Παζολίνι. Ο Παζολίνι έχει μια συντηρητική

άποψη για την πάλη των τάξεων και το εργατικό κίνημα. Δεν καταλαβαίνει τους

φοιτητές επειδή δεν είναι σήμερα οι εργάτες: η εργατική τάξη δεν είναι πλέον εκείνη

των μέσων της δεκαετίας του ’50, είναι κάτι άλλο, εντελώς διαφορετικό.

Ο Παζολίνι μιλά για εργάτες που δεν γνωρίζουν αγγλικά και γαλλικά και το

περισσότερο που μπορούν να κάνουν είναι να μάθουν καμιά ρωσική λέξη. Θα ήθελα

να υπενθυμίσω ότι σήμερα, στις μεγάλες πόλεις του Βορά, πολλές χιλιάδες εργατών

πηγαίνουν σε νυχτερινά σχολεία και μαθαίνουν ξένες γλώσσες, τεχνολογία,

ανθρωπιστικές επιστήμες. Και στο σημείο αυτό βρίσκεται το γεγονός ότι έχουν βρει

ένα αρκετά ομοιογενές έδαφος με τους φοιτητές.

Πετρουτσόλι. Κατά τη γνώμη μου ο Παζολίνι περισσότερο αγνοεί την εργατική

τάξη παρά δεν την καταλαβαίνει. Στη σκέψη του Παζολίνι η εργατική τάξη δεν

υπάρχει και δεν υπήρξε ποτέ. Αυτό που υπάρχει είναι ένας διαχωρισμός της

ανθρωπότητας σε πλούσιους και φτωχούς, σε ανθρώπους που βρωμάνε ή δεν

βρωμάνε. Είναι χαρακτηριστικό, στην προκειμένη περίπτωση, το απόσπασμα του

ποιήματος που μιλά για τους αστυφύλακες.

Του διαφεύγει ένα σημαντικό γεγονός, το εξής: ότι ο πολιτικός ρόλος των

κοινωνικών στρωμάτων δεν συνδέεται με την «κακομοιριά» τους, αλλά με τη

συγκεκριμένη θέση που κατέχουν στη διαδικασία της παραγωγής και άρα με τη

δυνατότητα που έχουν να αποκτήσουν επαναστατική συνείδηση.

Για τον ίδιο λόγο ο Παζολίνι κάνει λάθος και στην κρίση του για τους φοιτητές, οι

οποίοι δεν μπορούν να κριθούν από την προέλευσή τους, από το γεγονός ότι ένα

μεγάλο μέρος τους είναι παιδιά της αστικής τάξης, αλλά μόνο από το ρόλο που

ανέλαβαν να παίξουν σήμερα μέσα στην κοινωνική διαλεκτική καθώς και από τις

συγκεκριμένες τους συμπεριφορές. Με άλλα λόγια ο Παζολίνι αντιλαμβάνεται τις

κοινωνικές τάξεις ως αντιτιθέμενες ποιητικές οντότητες: Φτωχοί και Πλούσιοι.

Βλέπει την εργατική τάξη πάντα με τρόπο λαϊκίστικο και αυτό δεν του επιτρέπει να

κατανοήσει και τους φοιτητές. Είναι αλήθεια ότι το φοιτητικό κίνημα αποτελείται

από άτομα που κατά ένα μεγάλο μέρος έχουν αστικές καταβολές, αυτό όμως

αποδεικνύει ότι η αστική ηγεμονία επάνω στη σύγχρονη κοινωνία περνάει κρίση. Με

τη σειρά του το οργανωμένο εργατικό κίνημα προσπαθεί να ηγεμονεύσει επάνω σ’

αυτά τα στρώματα που εγκαταλείπουν την αστική τάξη, το πετυχαίνει όμως εν μέρει.

Παζολίνι. Όλα όσα είπατε με αφορμή την ποίησή μου προέρχονται από το γεγονός

ότι πρόκειται για μια άσχημη ποίηση, δηλαδή ασαφή. Αυτούς τους άσχημους στίχους

τους έγραψα σε διάφορα επίπεδα ταυτόχρονα και, επομένως, έχουν όλοι «διπλό»

νόημα: ειρωνικό και αυτοειρωνικό. Όλα όσα λέγονται είναι σαν να μπαίνουν μέσα σε

εισαγωγικά.

Αγιέλο. Επομένως τίποτα δεν μπορούμε να πάρουμε κατά γράμμα σ’ αυτό το ποίημα,

ούτε το κομμάτι που αναφέρεται στους αστυφύλακες, ούτε εκείνο για τους εργάτες…

Παζολίνι. Το κομμάτι για τους αστυφύλακες είναι ένα κομμάτι της “ars retorica”, που

ένας Μπολονιέζος συμβολαιογράφος, αποτρελαμένος, θα μπορούσε να ορίσει ως

“captatio malevolentiae”. Τα εισαγωγικά, συνεπώς, είναι εκείνα της πρόκλησης.

Ανάμεσα σε εισαγωγικά μπαίνουν επίσης, για παράδειγμα, τα δύο κομμάτια που

έχουν να κάνουν με τους παλιούς εργάτες που πάνε το βράδυ στην κόβα για να

μάθουν ρωσικά και την εξέλιξη του παλιού, τσακισμένου ΚΚΙ. Εκτός του ότι αυτή η

μορφή του εργάτη και του κομμουνιστικού κόμματος ανταποκρίνονται και στην

πραγματικότητα, εδώ στο ποίημα μου, είναι ρητορικές μορφές και παράδοξες,

προκλητικές. Ο Φόα μου λέει πως η εργατική τάξη δεν είναι πια εκείνη που

περιγράφω. Εγώ όμως (ανεξάρτητα από τις προκλήσεις) πιστεύω ότι και ο Φόα κάνει

λάθος, ότι έχει αυταπάτες. Η εργατική τάξη έχει προφανώς αλλάξει, αλλά πρόκειται

για μειοψηφίες στο Βορά. Εδώ στη Ρώμη, από ό,τι είμαι εις θέση να γνωρίζω, δεν

άλλαξε σχεδόν τίποτα σε σχέση με τη δεκαετία του ’50, ούτε στους τόπους δουλειάς,

ούτε στους κομμουνιστικούς πυρήνες. Ο Φόα με κατηγορεί για συντηρητισμό.

Μπορεί να υιοθέτησα ένα είδος προσποιητού συντηρητισμού, σαν φόρμα, πάντα

προκλητική στα πλαίσια της πολεμικής.

Εξηγούμε καλύτερα: ο πραγματικός στόχος της οργής μου δεν είναι τόσο οι νέοι, που

θέλησα να τους προκαλέσω για ν’ ανοίξω μαζί τους έναν ειλικρινή και αδελφικό

διάλογο· το αντικείμενο της περιφρόνησής μου είναι εκείνοι οι ενήλικες, οι

συνομήλικοί μου, που δημιουργούν για τους εαυτούς τους ένα είδος παρθενίας

κολακεύοντας τα παιδιά. Δημοσιεύω αυτούς τους άσχημους στίχους γιατί θέλω να πω

το εξής: πέρασα τη ζωή μου μισώντας τους παλιούς ηθικολόγους αστούς, και τώρα

πρώιμα πρέπει ν’ αρχίσω να μισώ και τα παιδιά τους, που δεν είναι ρομπότ, αλλά

εξεγερμένα, εξαιρώντας μόνο εκείνους τους λίγους που θα έχουν τη δική μου

κακότυχη μοίρα, μπορεί και χειρότερη, δεδομένου ότι οι σύντροφοί τους στη ζωή θα

πολλαπλασιάσουν χίλιες φορές το μοραλισμό των πατεράδων τους…

Φόα. Η ποίηση από τη στιγμή που θα δημοσιευτεί αποκτά μια δική της οντότητα και

εκείνος που τη διαβάζει δεν γνωρίζει τους ερμηνευτικούς κανόνες του δημιουργού

της. Η ποίησή σας, Παζολίνι, έρχεται να πέσει μέσα σε μία συγκεκριμένη κοινωνία

μια συγκεκριμένη στιγμή, μια στιγμή κατά την οποία οι νέοι, παρά τις αυταπάτες σας,

βρίσκονται αντιμέτωποι με πολύ μεγάλες δυσκολίες. Αναφέρομαι στους φοιτητές και

νεαρούς εργάτες. Κατά τη γνώμη μου βρίσκεται σε εξέλιξη μία κοινή ενέργεια

απομόνωσης του κινήματος της νεολαίας. Βρίσκεται σε εξέλιξη μια μεγάλη

προσπάθεια που προσφεύγει σε όλα τα μέσα, συμπεριλαμβανομένης της απόπειρας,

που ευτυχώς έχει αποτύχει, να στρέψουν ενάντια στους νέους τις εργατικές και

συνδικαλιστικές οργανώσεις. Είναι ένα πογκρόμ αυτό που ετοιμάζεται, όχι κατ’

ανάγκη φυλετικό, παραμένει ωστόσο ένα πογκρόμ. Σε όλη αυτή τη συνάθροιση

δυνάμεων που προσπαθεί ν’ απομονώσει τους νέους, έλειπε η φωνή ενός ποιητή. Και

η φωνή του ποιητή ήρθε, για να τους κατηγορήσει ότι είναι κακόπιστοι, ότι είναι

μικροαστοί. Πώς μπορείτε να ισχυρίζεστε, Παζολίνι, ότι η Βάλε Τζούλια υπήρξε ένα

επεισόδιο ταξικής πάλης από την ανάποδη; Τι σημασία έχει εάν οι αστυφύλακες είναι

φτωχοί και προέρχονται από αγροτικές τρώγλες; Οι στρατιώτες της Προσωρινής

Κυβέρνησης που, τον Ιούλιο του 1917, κυνήγησαν για να βάλουν στη φυλακή τους

μπολσεβίκους, τους έδειραν και τους ανάγκασαν να ξενιτευτούν, δεν ήταν κι εκείνοι

φτωχοί αγρότες, με στολή που βρομούσε, που πολεμούσαν ενάντια στους αστούς της

μπολσεβίκικης ηγεσίας;

Αγιέλο. Νομίζω πως το ποίημα «Το ΚΚΙ προς τους νέους» βρίσκεται σε πλήρη

αντιστοιχία με την προηγούμενη λογοτεχνική παραγωγή του Παζολίνι. Το είδωλό

του, το ποιητικό του υλικό δεν είναι η εργατική τάξη, αλλά το υπο-προλεταριάτο.

Εσείς, Φόα, συμφωνείτε;

Φόα. Μα και το υπο-προλεταριάτο αλλάζει, ο Παζολίνι, θα έπρεπε να το γνωρίζει

αυτό. Οι νεαροί εργάτες στο Βορά που πάνε στο σχολείο και που έχουν

αντιμετωπίσει, πριν ακόμη από τους φοιτητές, την αστυνομία, στο Μιλάνο, στο

Τορίνο, στο Βαλντάνιο, εκείνοι οι εργάτες που έχουν καταλάβει εδώ και είκοσι μέρες

τα μεταλλουργεία του Μπάρι είναι σε μεγάλο ποσοστό πρώην υπο-προλετάριοι του

Νότου. Δεν έχουν συνείδηση του γεγονότος ότι η κατάστασή τους ως

εκμεταλλευομένων θέτει ένα πρόβλημα ταξικό και εξουσίας. Οι σημερινοί νέοι έχουν

πάντα κατά νου την ανάγκη μιας ριζικής μεταρρύθμισης των κοινωνικών δομών

μέσα στις οποίες ζουν. Είναι νεαροί φοιτητές και νεαροί εργάτες…

Πετρουτσόλι. Βρίσκεται σε εξέλιξη ένας επικίνδυνος ελιγμός, αρκεί να ρίξει κανείς

μια ματιά στις εφημερίδες της μεγαλοαστικής τάξης. Εγώ εμπιστεύομαι τις

εφημερίδες της μεγαλοαστικής τάξης: εντοπίζουν αμέσως τον κύριο κίνδυνο για την

τάξη που εκπροσωπούν. Τι κάνουν σήμερα αυτές οι εφημερίδες; Κάνουν τα πάντα για

να εμποδίσουν τη συνάντηση ανάμεσα στο φοιτητικό κίνημα και στις εργατικές

οργανώσεις, εμφανίζοντας κάθε τόσο τους φοιτητές ως αστούς ή ως Κινέζους. Γι’

αυτό το ποίημα του Παζολίνι είναι λαθεμένο και άκαιρο. Εάν ο στόχος των

αντιπάλων μας είναι να διασπάσουν τις δυνάμεις μας, τότε εμείς πρέπει να

ξεκαθαρίσουμε ποιος είναι ο δικός μας στόχος: να ισχυροποιήσουμε τους δεσμούς, να

πετύχουμε αυτή τη συνάντηση.

Αγιέλο. Παζολίνι, σας χαρακτήρισαν ως τον «ποιητή του πογκρόμ». Πώς

υπερασπίζεστε τον εαυτό σας;

Παζολίνι. Το ότι το ποίημά μου παρανοήθηκε, δεν μ’ ενδιαφέρει καθόλου. Είτε

παρανοήθηκε είτε όχι, εμείς εδώ ήρθαμε για να συζητήσουμε και μάλιστα όχι με

όρους ιερατείου. Αυτό τουλάχιστον ισχύει για μένα, για σας δεν ξέρω. Στο ποίημά

μου λέω: Εσείς φοιτητές είστε παιδιά του μπαμπά, και σας μισώ όπως μισώ τους

πατεράδες σας. Γιατί όμως το λέω αυτό; Να γιατί: μέχρι τη γενιά μου,

συμπεριλαμβανομένης, οι νέοι είχαν απέναντί τους την αστική τάξη σαν ένα

αντικείμενο, σαν ένα ξεχωριστό κόσμο. Μπορούσαμε να κοιτάζουμε την αστική τάξη

έτσι αντικειμενικά και κάναμε τη σύγκριση με ό, τι δεν ήταν αστική τάξη: τους

εργάτες και τους αγρότες. Για το σημερινό νέο το θέμα μπαίνει διαφορετικά: γι’

αυτόν είναι πολύ πιο δύσκολο να κοιτάζει την αστική τάξη αντικειμενικά μέσα από

το βλέμμα μιας άλλης κοινωνικής τάξης. Γιατί; Επειδή η αστική τάξη θριαμβεύει:

μετατρέπει σε αστούς τόσο τους εργάτες όσο και τους αγρότες. Με άλλα λόγια, μέσω

του νέο-καπιταλισμού η αστική τάξη γίνεται η ίδια η κοινωνία, συμπίπτει με την

ιστορία του κόσμου.

Πετρουτσόλι. Πώς μπορεί κανείς να ισχυρίζεται σήμερα ότι η αστική τάξη τείνει να

συμπέσει με την ιστορία του κόσμου; Ας δούμε το Βιετνάμ και τους λαούς του τρίτου

κόσμου, τη Γαλλία και την ευρωπαϊκή εργατική τάξη, τους νέγρους της Αμερικής,

τους φοιτητές. Αυτές είναι οι δυνάμεις που τώρα δημιουργούν ιστορία, με τις ιδέες

τους και τους αγώνες τους και είναι ενάντια στην αστική τάξη.

Αγιέλο. Κι εσείς Φόα; Έχετε κι εσείς την ίδια γνώμη με τον Παζολίνι ότι ο

νεοκαπιταλισμός έχει μία τεράστια ικανότητα να απορροφά και να εξουδετερώνει

δράσεις και συνειδήσεις;

Φόα. Ναι, έχω κι εγώ την ίδια γνώμη και ξέρω πολύ καλά ότι το σχολείο είναι ένα

από τα εργαλεία που διαθέτει ο νεοκαπιταλισμός, ίσως το σημαντικότερο. Όμως το

φοιτητικό και το εργατικό κίνημα αγωνίζονται ενάντια σ’ αυτή την κατάσταση. Κι

εδώ έγκειται το πραγματικά καινούργιο σε σχέση με το χθες. Σήμερα είμαστε

μάρτυρες μιας επαναστατικής διεργασίας, ή τουλάχιστον βλέπουμε τα συμπτώματά

της, αρχικά μεν, αλλά ολοφάνερα, και βλέπουμε πως σ’ αυτή τη διεργασία η εργατική

τάξη και το φοιτητικό κίνημα συμμετέχουν συμπλέοντας.

Όταν οι Γάλλοι εργάτες καταλαμβάνουν το εργοστάσιο, κλειδώνουν μέσα το

διευθυντή (όχι γιατί είναι κακός, το αντίθετο, λένε πως είναι καλός άνθρωπος και δεν

φταίει εκείνος που ενσαρκώνει την εξουσία), υψώνουν την κόκκινη σημαία και

τραγουδούν τη Διεθνή, βρισκόμαστε μπροστά σε μία κατάσταση που δεν σηκώνει

αμφισβητήσεις. Πείτε με εάν θέλετε, Παζολίνι, παθιασμένο: αλλά στην προκειμένη

περίπτωση εγώ τους ανθρώπους τους κρίνω ανάλογα με το εάν βρίσκονται στη μία

πλευρά ή την άλλη.

Παζολίνι. Όχι, αφήστε με να εξηγηθώ. Είμαι σαφώς με το μέρος των Γάλλων

εργατών που κατέλαβαν το εργοστάσιο και κλείδωσαν μέσα το διευθυντή. Ενώ όμως

ο εργάτης τη στιγμή που ξεσηκώνεται και καταλαμβάνει το εργοστάσιο κάνει

επανάσταση, ο φοιτητής, όταν καταλαμβάνει το πανεπιστήμιο, κάνει μόνο εμφύλιο

πόλεμο. Πρέπει να κάνουμε σαφή διάκριση ανάμεσα σ’ αυτά τα δυο πράγματα. Γι’

αυτό λέω στους φοιτητές: «Προσέχετε, ανάμεσα σ’ εσάς και στους εργάτες η

ομοφωνία είναι αδύνατη. Ξίδι και λάδι δεν αναμειγνύονται». Στις 8 Μαΐου

παραβρέθηκα σ’ ένα αλησμόνητο ντουέτο: Σκαλτόνε - Λόνγκο. Είναι γνωστό πως τον

τελευταίο καιρό οι φοιτητές κατάλαβαν ότι πρέπει να θυμηθούν και τους εργάτες και

πήγαν να διαδηλώσουν πιασμένοι μαζί τους αγκαζέ. Το γεγονός είχε σαν μοναδικό

αποτέλεσμα να δώσει ανειλικρινείς εμπνεύσεις στους τιτλοδότες της εφημερίδας

«Ουνιτά» και να αποδείξει πόση διαφορά υπάρχει ανάμεσα στο πρόσωπο και στο

σώμα ενός φοιτητή και ανάμεσα στο πρόσωπο και στο σώμα ενός εργάτη.

Αγέλο. Θα ήταν ίσως σκόπιμο ο Παζολίνι να μας εξηγούσε καλύτερα γιατί η

εξέγερση των φοιτητών μετατρέπεται σε εμφύλιο πόλεμο και όχι σε επανάσταση.

Παζολίνι. Επειδή η μάζα των «διαφωνούντων» φοιτητών θέλει αλλαγές μέσα σε μια

μέρα, αντί σε μια δεκαετία και θέλει χίλιες, αντί για μία. Αυτοί οι ευγενέστατοι

Πιερότοι δεν αποδέχονται δουλικά το σύστημα, απαιτούν να το εξουσιάζουν. Τι

σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι η αστική τάξη παρατάσσεται στα οδοφράγματα εναντίον

του ίδιου του εαυτού της, ότι τα «παιδιά του μπαμπά» στρέφονται εναντίον των

πατεράδων τους. Ο στόχος των φοιτητών δεν είναι πλέον η επανάσταση, αλλά ο

εμφύλιος πόλεμος. Αλλά, επαναλαμβάνω, ο εμφύλιος πόλεμος είναι ένας πόλεμος

ιερός που η αστική τάξη κάνει εναντίον της…

Φόα. Παζολίνι, επιτρέψτε μου να σας κάνω για άλλη μια φορά μία προσωπική

κριτική. Παραπονιέστε για την υπερεξουσία, την παρούσα και τη μελλοντική, της

αστικής τάξης, φοβάστε τις τερατώδεις εξαπατήσεις του νεοκαπιταλισμού, που

επιδρά επάνω σε όλους και τους διαφθείρει. Ταυτόχρονα όμως γράφετε ένα ποίημα

ενάντια στους φοιτητές και το παρουσιάζετε σαν ποίημα «πρόκλησης»,

«αυτοκριτικής» κ.τ.λ. Θέλετε να γίνει διάλογος γι’ αυτό το ποίημα, να γίνει επίθεση

εναντίον του, αρκεί να μιλάνε γι’ αυτό. Κάνετε κριτική στον εαυτό σας, προκαλείτε

τους άλλους να σας κριτικάρουν, αντιφάσκετε. Με ποιο αποτέλεσμα; Να δώσετε αξία

στο προϊόν σας με όρους αγοράς. Αυτά σε ό,τι αφορά το εμπορικό μέρος του

θέματος. Από πολιτική άποψη η ωδή σας δίνει χείρα βοηθείας στους εχθρούς του

φοιτητικού κινήματος, μία βοήθεια με πολιτικό βάρος. Γι’ αυτό θα έλεγα, πριν

επιτεθείτε ενάντια στο σύστημα, θα πρέπει να δείτε σε ποιον βαθμό είστε αιχμάλωτός

του. Την πρώτη μας δοκιμή την κάνουμε εμπρός στον καθρέφτη.

Παζολίνι. Δυσκολεύομαι ν’ απαντήσω. Θα έπρεπε να δικάσω τον εαυτό μου, να

κάνω μια αυτοεξομολόγηση. Θα έπρεπε να βγάλω τα σωθικά μου πάνω σ’ αυτό το

τραπέζι. Το πράγμα είναι πολύ περίπλοκο. Σε ό,τι με αφορά, μέχρι χθες δεν είχα

συνειδητοποιήσει την εκρηκτική αξία αυτής της ωδής, ούτε σκέφτηκα να την

αξιοποιήσω. Και για να επιστρέψουμε στους φοιτητές, νομίζω ότι εφόσον η

αυτοκριτική τους θα είναι ολοκληρωμένη, αυστηρή, σκληρή, δίκαιη, τότε το κίνημά

τους θα μπορέσει πραγματικά να σταθεί πλάι στους εργάτες.

Αγιέλο. Να δούμε, λοιπόν, εάν και μέχρι ποιου σημείου το φοιτητικό κίνημα την έχει

κάνει αυτή την αυτοκριτική; Ποια είναι η γνώμη σας επί του θέματος, Πετρουτσόλι;

Πετρουτσόλι. Κατά τη γνώμη μου, όλα τα προβλήματα που συζητήσαμε μέχρις

στιγμής τα έχει υπόψη του το φοιτητικό κίνημα. Αν εξαιρέσει κανείς κάποιες μικρές

ομάδες, κανείς μες στο κίνημα δεν ισχυρίζεται ότι την επανάσταση κάποτε την

έκαναν οι εργάτες και σήμερα την κάνουν οι φοιτητές. Το ζητούμενο είναι ο

πρωτότυπος δρόμος προς μία σοσιαλιστική επανάσταση, που θα συμπεριλαμβάνει

την εργατική τάξη και τους συμμάχους της, ανάμεσα στους οποίους πρωταγωνιστούν

οι προοδευτικοί φοιτητές.

Παζολίνι. Μπορεί να κάνω λάθος, η οπτική μου ίσως είναι ποιητική, αλλά μου

φαίνεται πως αυτό δε συμβαίνει. Στη Γαλλία, από τη μια μεριά βλέπω τους εργάτες

και από την άλλη τους φοιτητές, με κάποια μεμονωμένη περίπτωση συνεύρεσης.

Αγιέλο. Οι εκπρόσωποι του φοιτητικού κινήματος που καλέσαμε για να σχολιάσουν

το ποίημα του Παζολίνι ανέφεραν δύο αποσπάσματα από το «Τι να κάνουμε;» του

Λένιν και στη συνέχεια έφυγαν. Εσείς, Παζολίνι, έχετε, κατόπιν τούτου, σκεφτεί αυτά

τα δύο αποσπάσματα;

Παζολίνι. Τα αποσπάσματα που παρουσιάζουν οι φοιτητές είναι λαθεμένα, ο

μικροαστός, για τον οποίον μιλούσε ο Λένιν, υπήρχε πριν μισόν αιώνα. Σήμερα δεν

υπάρχει πια. Ο σημερινός μικροαστός δεν έχει πλέον παππούδες αγρότες, αλλά

προπάππους και ίσως ακόμη πιο μακρινούς προγόνους αγρότες· δεν έζησε μια

αντιαστική εμπειρία, επαναστατική, αλλά έχει δοκιμάσει την νεοκαπιταλιστική ζωή,

τα προβλήματα της ολικής εκβιομηχάνισης. Οι σημερινοί νέοι δεν αντιλαμβάνονται

πόσο αποκρουστικός είναι ένας σύγχρονος μικροαστός…

Αγιέλο. Θα ήθελα να ρωτήσω στον Πετρουτσιόλι, που είναι κομμουνιστής, τι

εντύπωση του προκάλεσε όταν διάβασε στην «Πράβδα», πριν δύο εβδομάδες, μία

σκληρή καταδίκη των εξεγερμένων φοιτητών του Παρισιού, των οπαδών του

Μαρκούζε κ.τ.λ.

Πετρουτσόλι. Έχω ήδη σχολιάσει στην «Ουνιτά» το άρθρο της «Πράβδα». Το

βασικό λάθος του ήταν ότι δεν έλαβε υπόψη το πολιτικό κλίμα μες στο οποίο

συνέβαινε το γεγονός, το ότι εκείνες τις μέρες ακριβώς, για παράδειγμα, η «Κοριέρε

ντελα Σέρα» δημοσίευε με πηχυαίους τίτλους «Εργάτες εναντίον φοιτητών στη

Γαλλία». Αλλά και αν ακόμη δεν υπήρχαν τέτοια επεισόδια, εμείς οι κομμουνιστές

πρέπει να δουλέψουμε για να επιτευχθεί η συνένωση εργατών και φοιτητών. Στην

Ιταλία δουλεύουμε προς αυτή την κατεύθυνση.

Παζολίνι. Εσείς οι κομμουνιστές, λοιπόν, συμφωνείτε μ’ εμένα ότι υπάρχει μία

ουσιώδης διαφορά, σχεδόν φυσική, ανάμεσα στους φοιτητές και τους εργάτες;

Πετρουτσόλι. Το οργανωμένο εργατικό κίνημα έχει μισόν αιώνα ζωής, το φοιτητικό

κίνημα μόλις έχει γεννηθεί. Υπάρχει διαφορά γλώσσας και παράδοσης, πέρα από την

κοινωνική καταγωγή και το θεωρητικό σφρίγος.

Φόα. Δεν είναι μόνο αυτή η ιστορική διαφορά για την οποία μιλά ο Πετρουτσόλι,

υπάρχει και μία δράση του ταξικού αντιπάλου, ειδική, σταθερή, επίμονη, δημαγωγική

για να πετύχει τη ρήξη ανάμεσα στους φοιτητές και στους εργάτες. Η ωδή σας,

Παζολίνι, συμβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση.

Παζολίνι. Μα εγώ δεν ακολουθώ καμία πολιτική τακτική. Εάν κάνω λάθος, δεν μ’

ενδιαφέρει καθόλου. Δεν είμαι δα κανένας πολιτικός εγώ.

Αγιέλο. Μα εσείς, Παζολίνι, δεν λέγατε πριν λίγο ότι όλα τα έργα σας σε στίχους δεν

είναι παρά πολιτική ποίηση;

Παζολίνι. Πρόκειται για την πολιτική ενός μη πολιτικού, ενός συγγραφέα που δεν

είναι εγγεγραμμένος σε κανένα κόμμα.

Πετρουτσόλι. Τι θέλει να πει, τέλος πάντων, ο Παζολίνι με το ποίημά του; Ότι οι

φοιτητές πρέπει ν’ αυτοκτονήσουν σαν φοιτητικό κίνημα; Ότι ο μικροαστός πρέπει ν’

απαρνηθεί τη μικροαστική του ύπαρξη για να γίνει επαναστάτης; Επ’ αυτού

συμφωνούμε όλοι. Ας αρχίσουμε λοιπόν να βλέπουμε τι κάνουν στην

πραγματικότητα οι φοιτητές. Το κύριο σύνθημά τους είναι: «Όχι στο σχολείο των

αφεντικών». Ψάχνουν να βρουν τι τους συνδέει με την εργατική τάξη, θέλουν ένα

ριζικό μετασχηματισμό της αστικής κοινωνίας, μία υπέρβαση του δυτικού

πολιτισμού. Αυτά κάνουν οι φοιτητές, αυτοί είναι.

Παζολίνι. Αυτή είναι η θέλησή τους. Αυτό θέλουν. Αυτό όμως που είναι στην

πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετικό: είναι αστοί, παιδιά του μπαμπά, ίδιοι οι

πατεράδες τους. Μιλούν σαν εκείνους, έχουν μία νομιμόφρονα άποψη για τη ζωή,

είναι βαθιά κομφορμιστές. Θα ήθελα όμως να σας θέσω μια ερώτηση: ποια είναι η

διαφορά, κατά την άποψή σας, ανάμεσά σ’ έναν φοιτητή και σ’ έναν διανοούμενο;

Για μένα είναι το ίδιο πράγμα. Και ήρθε η ώρα, νομίζω, να πάψουν οι φοιτητές να

αυτοπροσδιορίζονται ως φοιτητές. Τι συμφέρον έχουν; Ας αυτοαποκαλούνται

«διανοούμενοι». Όλοι ξέρουν πως το πανεπιστήμιο, στην Ιταλία, είναι ένας ταξικός

θεσμός. Όποιος προσδιορίζεται ως φοιτητής διεγείρει αμέσως την υποψία ότι είναι

εκπρόσωπος μιας οπισθοδρομικής τάξης.

Πετρουτσόλι. Νομίζω πως δεν έχει νόημα ν’ αρχίσουμε μια συζήτηση για τις λέξεις.

Στη Ρώμη, τις μέρες που ακολούθησαν τα γεγονότα της Βάλε Τζούλια, ένας

εκπρόσωπος του φοιτητικού κινήματος απευθυνόμενος στους αστυφύλακες σε μία

συγκέντρωση είπε: «Θέλουμε ένα πανεπιστήμιο στο οποίο να μπορούν να φοιτήσουν

και τα δικά σας παιδιά», αυτή ήταν η ουσία της παρέμβασής του. Ήταν μία

σημαντική έκκληση. Κατά τη γνώμη μου, στο πανεπιστήμιο, όπως και στην κοινωνία,

η όσμωση μεταξύ φοιτητών και εργατών κάθε άλλο παρά αδύνατη είναι. Εάν είχαμε

τη γνώμη ότι είναι αδύνατη, τότε θα έπρεπε να προτρέψουμε τους φοιτητές να κάνουν

στην άκρη, ν’ αγκαλιάσουν την αστική τάξη που τους γέννησε, χωρίς να

δημιουργείται σύγχυση. Θα έπρεπε να τους γυρίσουμε πίσω. Θα καταλήγαμε στο να

δημιουργήσουμε μία νέα κατηγορία «ανεπιθύμητων». Όχι πλέον τους «κολασμένους

της γης», αλλά τους κολασμένους λόγω καταγωγής.

----------------

Παρόλο που έχουν περάσει 45 περίπου χρόνια από τη δημοσίευσή του, το ποίημα

εξακολουθεί να απασχολεί τους Ιταλούς διανοουμένους και είναι φυσικό, αφού οι

διαδηλώσεις και οι εξεγέρσεις (των κινημάτων αυτή τη φορά) και η συνακόλουθη βία

των κατασταλτικών μηχανισμών όχι μόνο δεν έπαψαν, αλλά έχουν ενταθεί. Από τις

πολλές και διάφορες αναλύσεις και τοποθετήσεις επί του θέματος, που κατά καιρούς

έχουν δει το φως της δημοσιότητας, επιλέξαμε να παρουσιάσουμε στη συνέχεια εκείνη

του Πιέρο Σανσονέτι, που έκανε την εμφάνισή της στην εφημερίδα Ουνιτά τον Ιούνιο

του 2003. Η επιλογή δεν είναι τυχαία· έχει σχέση με την ιδιαίτερη διάσταση που δίνει ο

συγγραφέας (με την ψυχραιμία και την αντικειμενικότητα της χρονικής απόστασης)

στην ικανότητα του Παζολίνι να προβλέπει τις μελλοντικές κοινωνικές εξελίξεις

ξεκινώντας από μια αδέσμευτη και σε βάθος ανάλυση της πραγματικότητας.

Η προφητεία του Παζολίνι

Το μυθικό Ιούνιο του 1968, πριν τριανταπέντε χρόνια ακριβώς, ο Πιερπάολο

Παζολίνι έγραψε ένα ποίημα και το εξαπέλυσε εναντίον των εξεγερμένων φοιτητών,

υπερασπιζόμενος τους αστυνομικούς. Προκλήθηκε ένα τεράστιο σκάνδαλο. Μόλις

είχε λήξει ο γαλλικός Μάης στη διάρκεια του οποίου η αστυνομία χτυπούσε με

αγριότητα, και βρίσκονταν σε εξέλιξη οι φοιτητικοί αγώνες σε όλο τον κόσμο: από τα

κολέγια της Καλιφόρνιας στα ιταλικά και γερμανικά πανεπιστήμια, μέχρι εκείνα της

Πράγας και των άλλων κομμουνιστικών χωρών, της Ισπανίας και της Ελλάδας που

ήταν χώρες φασιστικές. Ο Παζολίνι ήταν ένας κομμουνιστής διανοούμενος. Έπεσαν

επάνω του τα βέλη της οργής του φοιτητικού κινήματος και της καταδίκης των

αριστερών κομμάτων.

Εμείς, παιδιά εκείνης της εποχής, ήμασταν εξοργισμένοι, βρήκαμε ότι το ποίημα ήταν

ηλίθιο και κομφορμιστικό, σεγοντάριζε τη δεξιά, και χαρακτηρίζαμε τον Παζολίνι ως

ένα ναρκισσιστή διανοούμενο στον οποίο άρεσε μόνο να δημιουργεί εντυπώσεις και

να ξεχωρίζει, με άλλα λόγια ως κάποιον που απέρριπτε την ιδέα του οργανικού

διανοούμενου, ιδέα που είχε συλλάβει ο Γκράμσι. Υποφέραμε γι’ αυτό, επειδή είχαμε

διαβάσει τα βιβλία του και είχαμε δει τα φιλμ του (Παιδιά της ζωής, Μια βίαιη ζωή,

το επαναστατικό Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, το ποιητικό Κακά πουλιά και μικρά

πουλιά), τα αγαπούσαμε και ο ρόλος τους υπήρξε αποφασιστικός για τη

διαπαιδαγώγησή μας και κατά συνέπεια για το γεγονός ότι γίναμε εκείνοι οι

«αμφισβητίες» που εκείνος τώρα καταδίκαζε και προσέβαλλε

Ξαναδιαβάζοντας σήμερα το ποίημα του Παζολίνι σχηματίζουμε μια εντελώς

διαφορετική εντύπωση. Πρόκειται για ένα ωραιότατο ποίημα, γεμάτο με τρυφερότητα

και με έντονες καταγγελίες, με λογοτεχνικές αξιώσεις και με συλλογισμούς, και

κυρίως με επιθετικότητα (συζητήσιμη ίσως, αλλά εντονότατη) καθώς και με ιδιοφυή

πολιτική διορατικότητα.

Δεν ήταν μόνο ένα ποίημα εναντίον των φοιτητών. Έλεγε άλλα τέσσερα

σπουδαιότατα πράγματα. Πρώτον, η αστική τάξη βρίσκεται καθ’ οδόν προς την

κατάκτηση του κόσμου, τον ενώνει και τον οδηγεί προς την ομογενοποίηση και τη

μονοδιάστατη σκέψη (ο Παζολίνι δε χρησιμοποίησε τον όρο «μονοδιάστατη σκέψη» ,

αλλά υπήρξε ο προάγγελος της έννοιας). Δεύτερον, ο κόσμος όλο και περισσότερο

χωρίζεται σε πλούσιους και φτωχούς (η κατηγορία της εργατικής τάξης δεν αρκεί

πλέον για να τον κατανοήσουμε). Τρίτον, η πολιτική ως απλή αναζήτηση της

εξουσίας είναι μία πολιτική παλαιάς κοπής, καταδικασμένη στην ήττα. Τέταρτον, το

’68 δεν είναι Επανάσταση, αλλά Εμφύλιος Πόλεμος, δηλαδή είναι ένα φαινόμενο

ανατροπής των σχέσεων ισχύος και των κυρίαρχων ιδεών στο εσωτερικό της Αστικής

Τάξης. Για αυτές του τις θέσεις λοιπόν ο Παζολίνι αποτελούσε ύβρη για έναν παλιό

κομουνιστή, αλλά εξ αιτίας αυτών των θέσεων ακριβώς γίνεται αποδεκτός, επειδή

ανανεώνει, επειδή «βελτιώνει», επειδή – θα λέγαμε σήμερα – είναι ρεφορμιστής.

Λίγες εβδομάδες μετά την πρώτη δημοσίευση του ποιήματος το Εσπρέσο οργάνωσε

στρογγυλή τράπεζα

[….]

Κατά τη διάρκεια εκείνης της συζήτησης ο Παζολίνι είπε πράγματα που – εάν

σήμερα ήταν ζωντανός – θα τα επαναλάμβανε σχεδόν ακέραια. Οι επεμβάσεις των

Φόα και Πετρουτσόλι, αντίθετα, μοιάζουν παλιές έναν αιώνα.

Προκαλεί παράξενη εντύπωση. Μοιάζει να ήταν ο Παζολίνι ο μοναδικός που είχε

αντιληφθεί τη σημασία του ’68 και να είχε αποφασίσει να επιστρατεύσει όλη την

αναλυτική του δεινότητα προς την κατεύθυνση της μελέτης εκείνου του φαινομένου

(την εποχή εκείνη το αποκαλούσαμε: «ταξική ανάλυση»…).

Οι άλλοι δεν κατέβαλλαν καμία προσπάθεια κατανόησης, περιορίζονταν μονάχα στο

να ερμηνεύουν τα γεγονότα εκείνων των ημερών με τα κλασικά και παντοτινά

γραφειοκρατικά ερμηνευτικά εργαλεία.

Ο Παζολίνι ισχυριζόταν πως βρισκόταν σε εξέλιξη ένας εμφύλιος πόλεμος μέσα

στους κόλπους της ίδιας της αστικής τάξης (και ασκούσε κριτική σε ό,τι αφορά την

απουσία πραγματικής επανάστασης σ’ εκείνη την εξέγερση των φοιτητών), οι ηγέτες

της αριστεράς, αντίθετα, έβλεπαν μόνο τη θετική ώθηση προς τα αριστερά πλατιών

και σημαντικών μαζών της νεολαίας.

Ας το πούμε διαφορετικά: Ο Παζολίνι ζούσε μέσα στην ιστορία, οι αριστεροί ηγέτες

μόνο μέσα στα γεγονότα. Ο Παζολίνι στο μέλλον, οι άλλοι στο κοντινό παρελθόν.

Το ποίημα ήταν μακροσκελέστατο και δεν είχε μέτρο παρά μόνο ρυθμό και ένταση.

Το αποτελούσαν περισσότεροι από διακόσιους στίχους.

Στη συζήτηση, που πραγματοποιήθηκε στην έδρα της εφημερίδας Εσπρέσο, ο

Παζολίνι από τη μια μεριά και οι Φόα και Πετρουτσιόλι από την άλλη, διαφώνησαν

σχεδόν σε όλα. Αντιγράφω μερικά αποσπάσματα της συνομιλίας:

[…]

Τι συμπέρασμα μπορούμε να βγάλουμε διαβάζοντάς τα; Τρία πράγματα. Την

επιβεβαίωση ότι ο Πιερπάολο Παζολίνι ήταν ένας μοναδικός διανοούμενος, ποιητής

και προβλεπτικός, πολύ πιο πολιτικός – λιγότερο αδιάφορος – από ότι ισχυρίζονταν

διάφοροι στην εποχή του (ίσως υπήρξε ο πιο σαφής μεταπολεμικός Ιταλός

διανοούμενος).

Την επιβεβαίωση ότι το ευφυέστερο και πιο μοντέρνο τμήμα της πολιτικής μας τάξης

(με εκπροσώπους τους Φόα και Πετρουτσιόλι στην προκειμένη περίπτωση) πάντα

φοβόταν να εγκαταλείψει τα παγιωμένα σχήματα και να διακινδυνεύσει,

απελευθερωμένο, την αναζήτηση της κατανόησης του τι θα συμβεί αύριο.

Και τέλος, την υποψία ότι το ποίημα του Παζολίνι, εάν ξαναδιαβαστεί, θα αρέσει –

παραδόξως – σ’ εκείνους που έκαναν το ’68 και δεν το απαρνιούνται, ενώ θα

τρομάξει κάπως εκείνους που σήμερα πιστεύουν ότι το ’68 ήταν μία νεανική τρέλα

για την οποία θα πρέπει να ντρεπόμαστε.

Μπορεί ν’ αρέσει και σ’ εκείνους τους δύο φοιτητές (των οποίων δε γνωρίζω τα

ονόματα) που δεν θέλησαν να πάρουν μέρος στη συζήτηση του Εσπρέσο, και είπαν

στον Παζολίνι ότι, εάν ήθελε να κουβεντιάσει μαζί τους, «τον περίμεναν στα

οδοφράγματα».