Νίκου Π. Καποδίστρια: ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΠΕΤΡΟ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ...

46 / ΙΣΤΟΡΙΑ / ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2012

Η κατάλυση της

παρακμάζουσας Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας, που σε συμβολικό

επίπεδο σηματοδότησε

η Άλωση της Πόλης το 1453 και

η εξ Ανατολών έλευση ενός

αλλόθρησκου κυρίαρχου ήταν

γεγονότα που τροφοδότησαν

τη λαϊκή φαντασία και τις δοξασίες

τελεολογικού τύπου. Στην

απεικόνιση ο Μωάμεθ Β’

εισέρχεται Πορθητής

στην Κωνσταντι-νούπολη.

ΟΙ ΡΩΜΙΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΡΙ ΤΟΥ «ΞΑΝΘΟΥ ΓΕΝΟΥΣ» ΠΡΟΦΗΤΕΙΕΣ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΠΕΤΡΟ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ

του ΝΙΚΟΥ Π. ΚΑΠΟδΙΣΤΡΙΑ

Η πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453, που σε συμβολικό επίπεδο σηματοδότησε την κατάλυση της βυζαντινής Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και τη συνακόλουθη απαρχή της οθωμανικής κυριαρχίας στα ίδια εδάφη, ήταν αναντίρρητα ένα γεγονός που έμελλε να αποτυπωθεί ανεξίτηλα στις συνειδήσεις των ορθοδόξων (πρώην) Βυζαντινών υπηκόων. Η Άλωση της Πόλης, κυρίως όμως η έλευση ενός αλλόθρησκου προερχόμενου εξ Ανατολών εξουσιαστή, ήταν στοιχεία που μπορούσαν άμεσα να τροφοδοτήσουν τη λαϊκή φαντασία, πολύ περισσότερο αν ληφθεί κατά νου ότι ο μεγάλος όγκος των υπηκόων (κυρίως αγροτικοί πληθυσμοί) δεν ήταν δυνατόν να έχει άμεση εικόνα των τεκταινομένων στα κέντρα των εξελίξεων, με τα συμβάντα να παίρνουν τη μορφή διαδόσεων και φημών.

3-75TYPOGRAFIKO .indd 46 12/15/11 11:26:17 AM

ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Υπό τη «φωτισμένη» διακυβέρνηση του Μεγάλου Πέτρου η Ρωσία διεκδίκησε την επέκταση της επιρροής της στη Μαύρη Θάλασσα και στη Μεσόγειο, καλλιεργώντας παράλληλα τις επαφές με τους ορθόδοξους πληθυσμούς της Βαλκανικής.ΔΕΞΙΑ:Μετά τους δύο επιτυχημένους, επί ηγεμονίας της Μεγάλης Αικατερίνης, Ρωσοτουρκικούς Πολέμους, το 1768-74 και το 1787-1792, το τσαρικό κράτος κατάφερε να πετύχει τον πολυπόθητο έλεγχο της Μαύρης Θάλασσας και τον ελεύθερο διάπλου των Στενών των Δαρδανελίων, πραγματοποιώντας το όραμα του Μεγάλου Πέτρου.

οΙ «ΠΕΡΙ ΤοΥ ΞΑΝθοΥ ΓΕΝοΥΣ» ΠΡοΦΗΤΕΙΕΣ / 47

Κατά τα χρόνια που ακολούθησαν την Άλω-ση, εντός πια ενός μουσουλμανικού περιβάλ-λοντος και στο πλαίσιο διαφόρων ιδεολογι-κών ρευμάτων, από τους κόλπους της λαϊκής πολιτισμικής παράδοσης των ελληνορθοδό-ξων άρχισε να εκπορεύεται και να αναπαρά-γεται μια προφητική τελεολογία εκφραζόμενη με δοξασίες, η οποία τοποθετούσε σε ένα μα-κροπρόθεσμο μέλλον την απολύτρωση του γένους και την ανακατάληψη της Κωνσταντι-νούπολης από τους ορθοδόξους1. Υπό αυτή την αντίληψη, η ιστορική μετάβαση υπαγο-ρευόταν από τη θεία βούληση και εντασσό-ταν σε ένα ευρύτερο σχέδιο της πρόνοιας του Θεού, όπου οι Οθωμανοί δρούσαν ως όργανά του: η παρακμή της Αυτοκρατορίας και η πτώση της πρωτεύουσας θεωρούνταν παρεπόμενα των αμαρτιών που είχαν περι-πέσει οι Βυζαντινοί, με την οθωμανική περί-οδο να σημαίνει την έναρξη της δοκιμασίας στην οποία είχε υποβάλλει ο Θεός το αμαρ-τωλό του ποίμνιο ώστε να εξιλεωθεί. Το τέλος της αιχμαλωσίας των ορθοδόξων αναμενό-ταν με την κάθαρση των αμαρτιών τους, όταν

και πάλι έπειτα από θεϊκή παρέμβαση θα εμ-φανιζόταν το «ξανθό γένος»2, προωθώντας την ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατο-ρίας3. Κατά μια υπόθεση, ως «ξανθό γένος» θα μπορούσαν κάλλιστα να υπονοούνται οι Ρώσοι, αφού το Πριγκιπάτο της Μόσχας, συ-γκροτώντας πλέον τον μοναδικό χριστιανικό πόλο ορθοδόξου δόγματος που δεν βρισκό-ταν υπό αλλόθρησκη κυριαρχία, κληρονό-μησε τα ήθη της βυζαντινής παράδοσης και κατέστη «Τρίτη Ρώμη». Το συγκεκριμένο γε-γονός επιβεβαιώνεται από τις αδιάλειπτες επαφές Ρώσων και Ρωμιών, κυρίως σε εκ-κλησιαστικό επίπεδο και ιδίως μετά τον γά-μο της Ζωής, κόρης του δεσπότη της Πελο-ποννήσου Θωμά Παλαιολόγου, με τον Ρώσο πρίγκιπα Ιβάν Βασίλιεβιτς Γ’ το 14724.

Στο κατώφλι του 18ου αιώνα, μετά τις εκ-συγχρονιστικές προσπάθειες του Μεγάλου Πέτρου και τις μεταρρυθμίσεις σε ένα ευρύ φάσμα τομέων του δημοσίου βίου, όπως η διοίκηση, ο στρατός και η Εκκλησία, η Ρω-σία αναδείχθηκε σε υπολογίσιμη ευρωπαϊκή δύναμη που διεκδικούσε την επέκταση της


48 / ΙΣΤοΡΙΑ / ΙΑΝοΥΑΡΙοΣ 2012

Ο Αλέξιος Ορλώφ υπήρξε ο πληρεξούσιος

της Μεγάλης Αικατερίνης και βασικός

ενδιάμεσός της με

τους ελληνικούς πληθυσμούς

της Μεσογείου κατά

τον πρώτο Ρωσοτουρκικό

Πόλεμο (1768-74).

επιρροής της στη Μαύρη Θάλασσα και στη Μεσόγειο5. Ο Μέγας Πέτρος, αντιλαμβανόμε-νος τη σημασία της ύπαρξης ορθοδόξων στη Βαλκανική και όντας γνώστης των προφητει-ών που διαδίδονταν στην περιοχή, καλλιέρ-γησε περαιτέρω τις μεταξύ τους σχέσεις και αναζωπύρωσε τις ελπίδες τους έχοντας ως συνδέσμους διαφόρους ιεράρχες. Μάλιστα, πολλοί Ρωμιοί άρχισαν να ναυτολογούνται στον ρωσικό στόλο και Ρώσοι πράκτορες να οργώνουν όλη τη Χερσόνησο του Αίμου μοι-ράζοντας στα μοναστήρια και στις εκκλησίες τα πλούσια δώρα του τσάρου. Ο Μ. Πέτρος αποκτούσε προοδευτικά τεράστια αίγλη ανά-μεσα στις τάξεις των ορθόδοξων υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με το όνο-μά του να προσλαμβάνει διαστάσεις λαϊκού θρύλου και να μνημονεύεται στις εκκλησίες και σε τραγούδια. Σε αυτό το περιβάλλον κυ-κλοφορούσαν με μεγάλη επιτυχία έντυπα φυλλάδια με τη βιογραφία του, όπου υμνού-νταν ο ίδιος και τα κατορθώματά του. Παρά την ήττα του από τους Οθωμανούς το 1711 που του έκλεισε τον δρόμο για τη Μαύρη Θά-λασσα και τον υποχρέωσε να στραφεί στη Βαλτική, η Ρωσία είχε αρχίσει να καθιερώνε-ται στις συνειδήσεις των Ρωμιών ως προστά-της τους και υπερασπιστής της Ορθοδοξίας, μορφοποιώντας έτσι το όραμα του «ξανθού γένους»6.

Η ανακαινιστική εσωτερική πολιτική του Μεγάλου Πέτρου θα πρέπει να ενταχθεί σε μια γενικότερη προσπάθεια ορισμένων νε-ωτεριζόντων μοναρχών του 18ου αιώνα να δημιουργήσουν αποτελεσματικότερες συν-θήκες διακυβέρνησης, εκσυγχρονίζοντας σε κάποιον βαθμό τις καθυστερημένες τους επικράτειες, πολιτική που συνοψίζεται ως «φωτισμένη απολυταρχία». Παρότι Ευρω-παίοι διαφωτιστές όπως ο Μοντεσκιέ και ο Ρουσσώ, απέρριπταν το μοναρχικό πολί-τευμα, καθώς θεωρούσαν ότι σε κάθε μορ-φή του περιόριζε την ελευθερία του ατόμου, ο Βολταίρος και ο Ντιντερό, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις περιπτώσεις φωτισμένων μο-ναρχών της εποχής με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον Μ. Πέτρο, ήταν διατεθειμέ-νοι να δουν τη φωτισμένη απολυταρχία ως αφετηρία εκσυγχρονισμού καθυστερημέ-νων πολιτισμικά κοινωνιών, θεωρώντας ότι προχωρούσε σε σημαντικές αλλαγές πολιτι-κοκοινωνικού χαρακτήρα, προετοιμάζοντας

έτσι το έδαφος για τον Διαφωτισμό7. Η ακτι-νοβολία των επιτευγμάτων της φωτισμένης διακυβέρνησης του Μ. Πέτρου, όπως διαδό-θηκε και καλλιεργήθηκε από τη ρωσική προ-παγάνδα στη Βαλκανική χερσόνησο, συνδυ-ασμένη με τους χρησμούς, τους θρύλους και τα λαϊκά τραγούδια από το μεσαιωνικό πα-ρελθόν, που αποτύπωναν την επίδραση της Άλωσης της Πόλης στους ελληνικούς πλη-θυσμούς της περιοχής και καλλιεργούσαν την ελπίδα για ανασύσταση της χριστιανι-κής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στο απώτε-ρο μέλλον, δημιούργησε κατ’ ουσία στις τά-ξεις τους την αυτοδιάθεση για συμμετοχή σε ανατρεπτικά εγχειρήματα εναντίον του αλλό-δοξου κυριάρχου κυρίως όμως την πίστη για την επίτευξή τους. Με άλλα λόγια, οι παρα-δοσιακές απολυτρωτικές προσδοκίες τελε-ολογικού τύπου, βρήκαν στη δυναμική και στην εξωστρέφεια της αναδυόμενης ομόδο-ξης αυτοκρατορίας ένα ρεαλιστικό πλαίσιο για την εκπλήρωσή τους ενώ στην πολιτική σκέψη των Ρωμιών λογίων, λαϊκών ή εκκλη-σιαστικών, είχε πια διαμορφωθεί ως κοινός τόπος η πεποίθηση ότι η λύτρωση θα ερχό-ταν από τη Ρωσία. Εξάλλου, η πεποίθηση αυτή βρήκε και πλατιά λαϊκή απήχηση, αφού άρχιζε πλέον να γίνεται ορατή η αναδιάταξη συσχετισμών ανάμεσα στις ευρωπαϊκές Δυ-νάμεις γεγονός που ευνοούσε τις προθέσεις του ρωσικού παράγοντα8.


Τα Ορλωφικά ήταν μια από τις εξεγέρσεις των ομοδόξων στη Ρωσία πληθυσμών της Βαλκανικής που υποκινήθηκαν από πράκτορες ρωσικών συμφερόντων με σκοπό την αποστα-θεροποίηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά την πρώτη επί Αικατερίνης ρωσοτουρκική σύγκρουση. Στην ελαιογραφία του Ιβάν Αϊβαζόφσκι απεικονίζεται η Ναυμαχία της Χίου που διεξήχθη στις 24 Ιουνίου 1770, κατά τη διάρκεια των Ορλωφικών.

οΙ «ΠΕΡΙ ΤοΥ ΞΑΝθοΥ ΓΕΝοΥΣ» ΠΡοΦΗΤΕΙΕΣ / 49

Όπως προαναφέρθηκε, η μυθολογία γύ-ρω από τα επιτεύγματα του Μ. Πέτρου, τον κατέστησε έναν από τους επιφανέστερους ήρωες της λαϊκής φαντασίας του πρώτου μι-σού του 18ου αιώνα9. Στην πορεία όμως του αιώνα και υπό την επίδραση της χρησμο-λογικής έξαρσης, τη φαντασία των Ρωμιών συνάρπαζαν και άλλοι «φωτισμένοι μονάρ-χες», προερχόμενοι από την Πρωσία και την αψβουργική μοναρχία, όπως ο Φρειδερίκος Β’ και η Μαρία Θηρεσία αντίστοιχα10. Ωστό-σο, η αυτοπεποίθηση που απέπνεε η Ρω-σία μετά την πολιτισμική αλλαγή την οποία είχε υποστεί, σε συνάρτηση με τις φιλοδο-ξίες για έξοδο στις ζεστές θάλασσες (Μαύ-ρη Θάλασσα και Μεσόγειος) τροφοδότησαν την αδιάλειπτη δραστηριότητα της ρωσικής διπλωματίας και ωρίμασαν τις συνθήκες για την ανάδειξη της αυτοκράτειρας εκείνης που θα πραγμάτωνε στα τέλη του αιώνα το όρα-μα του Μ. Πέτρου. H γερμανικής καταγω-γής Μεγάλη Αικατερίνη (1762-1796) ήταν η ηγεμόνας εκείνη που όχι μόνον ενέπνευ-σε τους Ρωμιούς, αλλά εντέλει κατάφερε να τους ξεσηκώσει στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, στο προσκήνιο των δύο Ρωσοτουρ-κικών πολέμων που ξέσπασαν επί διακυβέρ-νησής της11.

Ειδικότερα, η Ρωσία στα τέλη του αιώ-να είχε καταφέρει να αναδειχθεί και να καθι-ερωθεί ως μία από τις ισχυρότερες δυνάμεις στον ευρωπαϊκό χώρο, με καθοριστικό ρό-λο στις διπλωματικές εξελίξεις. Σε αυτή την πρόοδο η συμβολή της Αικατερίνης της Με-γάλης ήταν καθοριστική, καθώς ως «φωτι-σμένη μονάρχης» συγκέντρωσε τον κρατικό μηχανισμό γύρω από τον έλεγχό της, εκσυγ-χρόνισε περαιτέρω το στράτευμα και παρή-γαγε αξιομνημόνευτο νομοθετικό έργο. Μετά τους δυο επιτυχημένους επί ηγεμονίας της Ρωσοτουρκικούς πολέμους, το 1768-74 και το 1787-1792, το τσαρικό κράτος κατάφερε να πετύχει τον πολυπόθητο έλεγχο της Μαύ-ρης Θάλασσας, τον ελεύθερο διάπλου των στενών των Δαρδανελίων και τη δυνατότη-τα παρέμβασης στα εσωτερικά της Οθωμα-νικής Αυτοκρατορίας12.

Βασικό πρόσταγμα βάσει του οποίου χα-ράχθηκε η ρωσική πολιτική κατά την ένατη δεκαετία του 18ου αιώνα ήταν το κατ’ ευφημι-σμόν «ελληνικό πρόγραμμα»13: δύο από τις βασικότερες συνιστώσες αυτού του σχεδίου

ήταν η ίδρυση μιας ελληνικής αυτοκρατορίας - ρωσικού δορυφόρου, με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη και επικράτεια που θα έφθανε ως τη Θεσσαλία, καθώς και η σύστα-ση ανεξάρτητου κράτους με το όνομα Δακία, που θα περιελάμβανε τη Μολδοβλαχία και τη Βεσσαραβία. Άλλωστε, για ηγεμόνα της ελ-ληνικής αυτοκρατορίας προόριζε τον εγγονό της Κωνσταντίνο, τον οποίο μεγάλωνε με Ελ-ληνίδες τροφούς ενώ κατά τη γέννησή του εί-χε κόψει αναμνηστικό νόμισμα στο οποίο εί-χε χαράξει την εκκλησία της Αγίας Σοφίας με ένα αστέρι από επάνω. Στην πράξη επρό-κειτο για ένα μεγαλόπνοο και ουτοπικό σχέ-διο της Αικατερίνης, που έθετε ως κατάλη-ξη των ρωσικών επεκτατικών βλέψεων την Κωνσταντινούπολη, με τους Οθωμανούς να εκδιώκονται από τον ευρωπαϊκό χώρο και τους ορθόδοξους πληθυσμούς της Βαλκανι-κής να προορίζονται ως στυλοβάτες της ρω-σικής επιρροής στην περιοχή. O Αψβούργος μονάρχης Ιωσήφ Β’ λογιζόταν από την Αικα-τερίνη ως βασικός σύμμαχος για την εκπλή-ρωση του οράματος που προέβλεπε τη ριζι-κή μεταβολή της πολιτικής κατάστασης στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και στη Δυτική Με-σόγειο διά του διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και για τον λόγο αυτόν η Αι-κατερίνη, με επιστολή της το 1782, εξέθεσε στον Ιωσήφ τα σχέδιά της, τα οποία εν συ-νεχεία αναδιαμόρφωσε βάσει των αντιπρο-


50 / ΙΣΤοΡΙΑ / ΙΑΝοΥΑΡΙοΣ 2012

τάσεών του14. Αξιοσημείωτη ήταν η πολιτική προστασίας που άσκησε η ρωσική διπλω-ματία, ανατροφοδοτώντας τη γνώριμη εικόνα του Ρώσου ελευθερωτή των Ρωμιών. Όπως είχε γίνει και στο παρελθόν, έτσι και επί Αι-κατερίνης, εντάθηκαν οι επαφές με τους ορ-θόδοξους πληθυσμούς της Οθωμανικής Αυ-τοκρατορίας μέσω της δράσης πρακτόρων ρωσικών συμφερόντων, οι οποίοι προετοί-μαζαν τις συνθήκες για εξεγέρσεις των εντό-πιων πληθυσμών υπό ρωσική καθοδήγηση και επιστασία, σε περιοχές όπως η Βλαχία, η Μολδαβία, το Μαυροβούνιο, η σημερινή Αλ-βανία και τα σημερινά σερβικά και ελληνικά εδάφη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοι-ων εξεγέρσεων είναι τα «Ορλωφικά» και η κουρσάρικη δράση του Λάμπρου Κατσώ-νη15. Όπως σημειώνει ο Νίκος Ροτζώκος, το σημαντικότερο στοιχείο της ρωσικής ρητο-ρικής με το οποίο οι πράκτορες της Αικατε-ρίνης υποκίνησαν τον ξεσηκωμό των ορθο-δόξων των Βαλκανίων, ήταν η προβολή της αντίθεσης Ορθοδοξίας και Ισλάμ, με τους ορ-θόδοξους να καλούνται να μετάσχουν στην εκδίωξη των αλλόδοξων κυριάρχων από τα εδάφη της αλλοτινής Βυζαντινής Αυτοκρατο-ρίας. Πέραν αυτού ωστόσο, η ρωσική προ-παγάνδα διακρινόταν και από νεωτεριστικά χαρακτηριστικά, αφού οι εκκλήσεις εμπερι-είχαν αναφορές σε σύγχρονα με την εποχή που εξετάζουμε ιδανικά, όπως η χρηστή δι-οίκηση, η ευημερία των υπηκόων και η θρη-σκευτική ελευθερία, άμεσα δηλαδή απότοκα της «φωτισμένης απολυταρχίας», που αφο-ρούσαν μια καλύτερη ζωή στον επίγειο κό-σμο, υπό τη ρωσική πάντα προστασία. Σε κάθε περίπτωση, η Αικατερίνη, πρώτα και κύρια, αυτοπροβλήθηκε ως η ομόδοξη προ-στάτιδα των ορθοδόξων η οποία δρούσε ως το εντεταλμένο όργανο του Θεού, με τους ορθοδόξους να προσλαμβάνουν τις κινήσεις της στο πλαίσιο όσων απέρρεαν από τη χρη-σμολογική τους παράδοση με στόχο την πο-λιτική τους απελευθέρωση από τον αλλόπι-στο κυρίαρχο16.

Μια διαφορετική θεώρηση της ανεξαρτησίας Από τη σύντομη προσέγγιση που προηγή-θηκε, μπορεί εντέλει να υποστηριχθεί ότι κύ-ριος δίαυλος ανάμεσα στις δύο πλευρές ήταν το κοινό δόγμα, που γεννούσε μεταξύ τους

μια αμοιβαία αίσθηση του συνανήκειν και άρα του συμπράττειν. Με άλλα λόγια, η επίκλη-ση στην Ορθοδοξία ήταν το στοιχείο εκείνο που επέτρεπε όχι μόνο την προσέγγιση Ρώ-σων και Ρωμιών αλλά και τη σύμπραξή τους σε κοινό αγώνα εναντίον των Οθωμανών. Οι ελληνόφωνοι Ρωμιοί δεν υιοθέτησαν τη ρω-σική προπαγάνδα επιζητώντας ανεξαρτησία με όρους εθνικούς, μια και μη ευρισκόμενοι ακόμη σε θέση να γνωρίζουν ένα εναλλα-κτικό πολιτειακό πλαίσιο εκτός της απολυ-ταρχίας ήταν διατεθειμένοι να δώσουν το αί-μα τους για την υπαγωγή σε μια χριστιανική εξουσία, εμπνεόμενοι από ιδανικά όπως η θρησκεία και ο χριστιανός μονάρχης, αλλά και οι «γοητευτικές» κατακτήσεις της «φωτι-σμένης» διακυβέρνησης που προτάσσονταν από τη ρωσική φρασεολογία.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ1. Βλ. Κιτρομηλίδης Μ. Πασχάλης, Νεοελληνι-

κός Διαφωτισμός. Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες, Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1996, σ. 169.

2. Όπως υποστηρίζει ο Παρασκευάς Κονόρ-τας στο «Κωνσταντινούπολη και Μικρά Ασία 1833-1876», στον συλλογικό τόμο Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, επιμέλεια Βασίλης Πανα-γιωτόπουλος, τόμος 4, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, σ. 349-351, από το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα και τουλάχιστον ως το 1870 και την ίδρυση της βουλγαρικής εξαρχίας, στα επίσημα οθωμανικά διοικητικά έγγραφα ο όρος Rum (Ρω-μαίος-Ρωμιός) υποδηλώνει όλους τους ορθόδο-ξους υπηκόους του Σουλτάνου που τελούσαν υπό τη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριάρχη Κων-σταντινουπόλεως, ανεξάρτητα αν πρόκειται για ελ-ληνόφωνους, βουλγαρόφωνους, αλβανόφωνους, βλαχόφωνους, αραβόφωνους, τουρκόφωνους κ.λπ. και έχει καθαρά θρησκευτική χροιά. Η χρήση του όρου για όλους τους ορθόδοξους είχε να κάνει με την επιρροή που ασκούσαν στην Πύλη οι Φα-ναριώτες και ο Ανώτατος Ορθόδοξος Κλήρος, οι οποίοι αυτοπροσδιορίζονταν ως Ρωμιοί (θεωρώ-ντας εαυτούς κληρονόμους των Βυζαντινών) και μέσω της οθωμανικής εξουσίας επέβαλαν σταδι-ακά τον όρο σε όλη την ορθόδοξη κοινότητα. Στον παρόν άρθρο θα μας απασχολήσει κατά κύριο λόγο η εθνοπολιτισμική ομάδα των ελληνόφωνων Ρωμιών. Συζήτηση για τη χρήση του όρου στο Βυ-ζάντιο από όπου προήλθε βρίσκουμε στο Vryonis Speros, «Greek identity in the Middle Ages», Byz-ance et l’ hellénisme: l’ identité grecque au Moyen-Âge. Actes du congrès international tenu à Trieste du 1er au 3 octobre 1997, Études balkaniques: Association Pierre Belon, Paris 2000, σ. 19-36,


Με τη δράση των κουρσάρων του στη Μεσόγειο κατά τον δεύτερο Ρωσοτουρκικό πόλεμο (1787-92) για λογαριασμό της Ρωσίας, ο Λάμπρος Κατσώνης συνέτεινε στήν αποδυνάμωση του οθωμανικού στόλου και, κατά συνέπεια, στην ευόδωση των ρωσικών σχεδίων στη Μεσόγειο.

ΟΙ «ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΞΑΝΘΟΥ ΓΕΝΟΥΣ» ΠΡΟΦΗΤΕΙΕΣ / 51

καθώς και στο Γουναρίδης Πάρις, «Η εξέλιξη της ταυτότητας των Ελλήνων στη Βυζαντινή Αυτοκρα-τορία», σ. 51-68 του ίδιου συλλογικού τόμου.

3. Βλ. Τζάκης Δ., «Ρωσική παρουσία στο Αι-γαίο. Από τα Ορλωφικά στον Λάμπρο Κατσώνη», ό.π., σ. 115-117.

4. Βλ. Βακαλόπουλος Απ., Ιστορία του Νέου Ελληνισμού. Τουρκοκρατία 1669-1812, ό.π., σ. 67.

5. Βλ. Τζάκης Διονύσης, «Ρωσική παρουσία στο Αιγαίο. Από τα Ορλωφικά στον Λάμπρο Κα-τσώνη», ό.π., σ. 117-118.

6. Βλ. Βακαλόπουλος Απόστολος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού. Τουρκοκρατία 1669-1812, ό. π., σ. 70-74.

7. Βλ. Κιτρομηλίδης Μ. Π., Νεοελληνικός Δια-φωτισμός. Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες, ό.π., σ. 165-175.

8. Βλ. Κιτρομηλίδης Μ. Π., Νεοελληνικός Δια-φωτισμός. Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες, ό.π., σ.171-175.

9. Βλ. Βακαλόπουλος Απ., Ιστορία του Νέου Ελληνισμού. Τουρκοκρατία 1669-1812, ό.π.

10. Βλ. Κιτρομηλίδης Μ. Πασχάλης, Νεοελ-ληνικός Διαφωτισμός. Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες, ό.π.

11. Βλ. Τζάκης Δ., «Ρωσική παρουσία στο Αι-γαίο. Από τα Ορλωφικά στον Λάμπρο Κατσώνη», ό.π., σ. 118-119.

12. Βλ. Τζάκης Δ., «Ρωσική παρουσία στο Αι-γαίο. Από τα Ορλωφικά στον Λάμπρο Κατσώνη», ό. π.

13. Ο ρωσικός προσδιορισμός που προφα-νώς χρησιμοποιούσε η Αικατερίνη παρέπεμπε στον όρο γραικικός και όχι στον όρο ελληνικός, καθώς κατά την εποχή που εξετάζουμε η χρήση του όρου Έλληνας/ελληνικός, για ό,τι έχει να κάνει με τους ελληνικούς πληθυσμούς της οθωμανικής επικράτειας, θεωρείται περιορισμένος από τους συγχρόνους και περιορίζεται σε κάποιους κύκλους διανοουμένων, οι οποίοι αργότερα και κατά τη δι-άδοση του ελληνικού εθνικού κινήματος τον καθι-έρωσαν.

14. Βλ. Χασιώτης Κ. Ι., Οι Eυρωπαϊκές δυνά-μεις και η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το πρόβλημα της κυριαρχίας στην ανατολική Μεσόγειο από τα μέσα του 15ου ως τις αρχές του 19ου αιώνα, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2005, σ. 239-242.

15. Βλ. Τζάκης Δ., «Ρωσική παρουσία στο Αι-γαίο. Από τα Ορλωφικά στον Λάμπρο Κατσώνη», ό.π.

16. Βλ. Ροτζώκος Β. Νίκος, Εθναφύπνιση και εθνογένεση: Ορλωφικά και ελληνική ιστοριογρα-φία, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα 2007, σ. 188-192.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ—Vryonis Speros, «Greek identity in the

Middle Ages», Byzance et l’ hellénisme: l’identité

grecque au Moyen-Âge. Actes du congrès inter-national tenu à Trieste du 1er au 3 octobre 1997, Études balkaniques: Association Pierre Belon, Paris 2000, σ. 19-36.

—Βακαλόπουλος Απ., Ιστορία του Νέου Ελλη-νισμού. Τουρκοκρατία 1669-1812, τόμος Δ’, Θεσ-σαλονίκη 1968-1984.

—Γουναρίδης Π., «Η εξέλιξη της ταυτότητας των Ελλήνων στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία», By�- By�-ance et l΄ hellénisme: l’ identité grecque au Moyen-Âge: Actes du congrès international tenu à Trieste du 1er au 3 octobre 1997, Études balkaniques: As-sociation Pierre Belon, Paris 2000, σ. 51-68.

—Κιτρομηλίδης Μ. Πασχάλης, Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες, Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1996.

—Κονόρτας Παρασκευάς, «Κωνσταντινού-πολη και Μικρά Ασία 1833-1876», στον συλλο-γικό τόμο Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, επιμέλεια Βασίλης Παναγιωτόπουλος, τόμος 4, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, σ. 343-358.

—Ροτζώκος Β. Νίκος, Εθναφύπνιση και εθνογένεση: Ορλωφικά και ελληνική ιστοριογρα-φία, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2007.

—Τζάκης Διονύσης, «Ρωσική παρουσία στο Αιγαίο. Από τα Ορλωφικά στον Λάμπρο Κα-τσώνη», στον συλλογικό τόμο Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, επιμέλεια Βασίλης Πα-ναγιωτόπουλος, τόμος 1, εκδ. Ελληνικά Γράμ-ματα, Αθήνα 2003, σ. 115-150.

Ο Νίκος Π. Καποδίστριας είναι ιστορικός.


Νίκου Π. Καποδίστρια: ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΠΕΤΡΟ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ...

Documents

Transcript of Νίκου Π. Καποδίστρια: ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΠΕΤΡΟ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ...