Νικολάου Π. Καποδίστρια: ΣΤΑΣΙΑΣΤΕΣ ΠΑΣΑΔΕΣ ΣΤΗ...

Ο Αλή πασάς επί της ηγεμονικής λέμβου του στη λίμνη των Ιωαννίνων. Λιθογραφία βάσει σχεδίου του Λουί Ντυπρέ (Πηγή: Σπ. Β. Μαρκεζίνη, Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, τόμ. 1, εκδ. Πάπυρος, 1966).

Η ΠερΙΟδΟΣ που στο μέγιστο βαθμό απεικονίζει αυτή την κα-τάσταση είναι αναντίρρητα αυ-τή της διακυβέρνησης του Σελίμ

του Γ΄, στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα. Ο Σελίμ, διακρίνοντας τις χρό-νιες παθογένειες του κράτους του, ήταν ο πρώτος Σουλτάνος που θέλησε στην πρά-ξη να αναδιοργανώσει με βάση τα ευρωπα-ϊκά πρότυπα την παραπαίουσα Aυτοκρατο-ρία. Στην προσπάθειά του αυτή όμως δεν είχε να αντιμετωπίσει μόνο τις αντιδράσεις του πανίσχυρου οθωμανικού κατεστημένου που συναπαρτιζόταν και από την άρχουσα τάξη της πρωτεύουσας, αλλά και μιας νέας

γενιάς μουσουλμάνων τοπαρχών, που εκ-μεταλλευόμενοι την κρατική δυσλειτουργία, αναδείχθηκαν σε βασικούς ρυθμιστές των πραγμάτων σε όλη την επικράτεια.

Η κατάσταση της Οθωμανι-κής Αυτοκρατορίας στα τέλη του 18ου αιώνα και τα αιτια της κρίσης

Στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας ήταν εμ-φανέστατα πλέον τα σημάδια μιας χρόνιας παρακμής, άμεσα απορρέουσας από την αδυναμία της να ακολουθήσει τις εξελίξεις της σύγχρονης εποχής. Στην πράξη, οι σουλτα-

Τη δύση του 16ου αιώνα που έμεινε στην Iστορία ως η «χρυσή» περίοδος της οθωμανικής ιστορίας και χαρακτηρίστηκε από τη διακυβέρνηση του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, ακολούθησε η σταδιακή παρακμή, ως γέννημα του εσωτερικού απομονωτισμού στον οποίο η Αυτοκρατορία άρχιζε να περιέρχεται. Αναμφίβολα σε αυτό είχε συντείνει η νοοτροπία των χρόνων της ακμής, που καλλιεργούσε την πεποίθηση ότι καθετί οθωμανικό είναι πολύ καλύτερο από οτιδήποτε οι άπιστοι μπορούσαν να παράξουν.

ΣΤΑΣΙΑΣΤΕΣ ΠΑΣΑΔΕΣ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΤΟΥ ΥΣΤΕΡΟΥ 18ου ΑΙΩΝΑΟΙ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΡΑ ΜΑχΜΟΥΤ ΣΚΟΔΡΑ, ΑΛΗ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΚΑΙ ΠΑΣΒΑΝΟγΛΟΥ ΒΙΔΙΝΙΟΥ

του ΝΙΚΟΛΑΟΥ Π. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

6 / ΙΣΤΟΡΙΑ / ΑΥγΟΥΣΤΟΣ 2011

νικές κυβερνήσεις, διαχρονικά, δεν προώθη-σαν την ανάπτυξη των επιστημών, τη χρή-ση των νέων τεχνολογικών επιτευγμάτων ή, ακόμα, δεν επιδόθηκαν στην εκμετάλλευ-ση των αγαθών του Νέου Κόσμου, κάτι που εν τέλει πέτυχαν τα μεγάλα ευρωπαϊκά κρά-τη στηριζόμενα στο υπόβαθρο της πολιτικής τους ενοποίησης. Τα στοιχεία της αποσά-θρωσης ήταν ορατά στη διαφθορά του κρα-τικού μηχανισμού, στο αποδιοργανωμένο στράτευμα, καθώς και στα αξιοθρήνητα οι-κονομικά. Το περιρρέον κλίμα χαρακτήριζε η ανασφάλεια, με την εξάπλωση της ληστεί-ας και της πειρατείας, να οδηγεί τους κατέχο-ντες κεφαλαιούχους σε αποθησαυρισμό των χρηματικών τους κεφαλαίων, με άμεσο απο-τέλεσμα τη μείωση της αξίας του νομίσματος και αναπόφευκτες επιπτώσεις στην οικονο-μία. Ακόμα, παρατηρούνταν διαρκείς κατα-χρήσεις των οικονομικών υπαλλήλων και συ-στηματική νοθεία των τίτλων των τουρκικών άσπρων, γεγονός που γεννούσε κερδοσκο-πικές επιχειρήσεις και έπληττε τις εξαγωγές. Πλέον, το οθωμανικό νόμισμα υποτιμάτο συνεχώς και δεν ήταν δυνατό να αντεπεξέλ-θει στον διαρκώς αυξανόμενο ανταγωνισμό που δημιουργούσαν τα ξένα νομίσματα που είχαν κατακλύσει τις οθωμανικές αγορές. Σε ό,τι αφορά τη διοίκηση, το πρότυπο του κα-ταρτισμένου υπαλλήλου με το αξιοκρατικό σύστημα επαγγελματικής ανέλιξης της επο-χής του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς είχε αντικατασταθεί από έναν νέο τύπο αξιωμα-τούχου - επενδυτή, που εξαγόραζε το αξίω-μά του προσδοκώντας από αυτό το μέγιστο δυνατό κέρδος.

Ταυτόχρονα, ανάμεσα στις επαρχίες και στην κεντρική διοίκηση είχε ήδη παγιωθεί ένα είδος άτυπου ανταγωνισμού, λόγω του ότι στις περιφέρειες είχε διαμορφωθεί μια νέα τοπική ελίτ γαιοκτημόνων και τοκογλύ-φων, που εκμεταλλευόμενοι την επικρατού-σα αναρχία και στηριζόμενοι στον ατομικό πλουτισμό, δημιουργούσαν πολλαπλούς δε-σμούς με τους κατοίκους της επαρχίας, που σχετίζονταν με αυτούς είτε ως οφειλέτες είτε ως εκμισθωτές των κτημάτων τους. Σταδια-κά, τα μέλη αυτών των ελίτ άρχισαν να σχη-ματίζουν και να συντηρούν προσωπικούς στρατούς μισθοφόρων, υποβοηθούμενοι προφανώς από το ισχυρό οικονομικό τους υπόβαθρο. Έτσι, και σε συνδυασμό με την

έλλειψη αξιόμαχου και οργανωμένου τακτι-κού στρατού, η σουλτανική Αρχή άρχισε να υπολογίζει στους μισθοφόρους των τοπικών αρχόντων, με αποτέλεσμα τα ένοπλα αυτά σώματα να αποτελέσουν εφεξής τη βάση του στρατού κατά τις εμπόλεμες περιόδους και οι εντολείς τους να εξελιχθούν σε νέους, ου-σιώδεις παράγοντες για την εσωτερική ζωή της Αυτοκρατορίας, αφού προοδευτικά, από-ντος αξιόμαχου στρατεύματος, η Πύλη απέ-κτησε με αυτούς σχέσεις στρατιωτικής εξάρ-τησης, ενώ οι ίδιοι άρχισαν να σφετερίζονται το μερίδιο της εξουσίας που θεωρούσαν πως τους αναλογούσε, να εμπλέκονται σε πολεμι-κές συρράξεις προς αύξηση της κυριαρχίας τους και να ιδιοποιούνται φόρους.

Η ανάγκη για ριζική αναδιάρθρωση της δι-οικητικής και στρατιωτικής δομής με απώτε-ρο σκοπό την ενίσχυση της κεντρικής εξου-σίας ήταν πια το ζητούμενο όπως και δύο αιώνες πριν, με τη διαφορά ότι οι όποιες με-ταρρυθμίσεις θα έπρεπε να έχουν προσανα-τολισμό το μέλλον και τις νέες συνθήκες της εποχής και όχι την επιστροφή στο επιτυχη-μένο αλλά ήδη ξεπερασμένο σύστημα δια-κυβέρνησης του Σουλεϊμάν.

Την ανάγκη για ρηξικέλευθες αλλαγές αντιλήφθηκε ο Σελίμ Γ’, που ανέβηκε στο σουλτανικό θρόνο το 1789: το σχέδιό του, που ονομάστηκε εμφατικά «Νέα Τάξη», πε-ριελάμβανε σαρωτικές αλλαγές σε όλους τους τομείς και συγκεκριμένα αναδιοργά-νωση στρατού και στόλου σε ευρωπαϊκά πρότυπα, αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτι-κού συστήματος, νέο σύστημα φορολόγη-σης, προώθηση της κοινωνικής πολιτικής, ανάπτυξη του εμπορίου, καλύτερο επισιτι-σμό της Κωνσταντινούπολης κατά τη χειμε-ρινή περίοδο, αντιμετώπιση της αστικοποίη-σης και του υπερπληθυσμού, κατάργηση της ευνοιοκρατίας και του νεποτισμού, αξιοκρα-τική διανομή των δημοσίων και των στρατι-ωτικών αξιωμάτων, ίδρυση στρατιωτικών σχολών και δανεισμό από τη δύση ώστε να ζωντανέψει η δημόσια οικονομία. Παράλλη-λα ήταν προδιαγεγραμμένη, άρα αναπόφευ-κτη, η σύγκρουσή του με το σώμα των γε-νιτσάρων, που είχε εκφυλιστεί χάνοντας τον αλλοτινό κλειστό χαρακτήρα του και είχε εκ-πέσει σε απόλυτη αχρηστία.

Ωστόσο η οθωμανική κοινωνία δεν ήταν έτοιμη για τόσο θεμελιώδεις αλλαγές, καθώς

ΣΤΑΣΙΑΣΤΕΣ ΠΑΣΑΔΕΣ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ / 7

οι συγκεντρωτικές τάσεις του Σελίμ που εί-χαν ως στόχο την ενδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας προκάλεσαν σοβαρές αντιδράσεις στις αναδυόμενες τοπικές ελίτ που πλήττο-νταν άμεσα.

Έτσι, λοιπόν, μεταξύ άλλων, οι ισχυροί πασάδες της Βαλκανικής, εκμεταλλευόμενοι τις περιρρέουσες συνθήκες σήψης, ήταν σε θέση να απαντήσουν δυναμικά στις μεταρ-ρυθμίσεις του εκσυγχρονιστή Σουλτάνου, οι οποίες ουσιαστικά αποτέλεσαν την αφορμή

που αναζητούσαν ώστε να ενισχύσουν την αυτονομιστική τους ύπαρξη και να ικανοποι-ήσουν τη βουλιμική τους διάθεση για συνεχή επέκταση της κατά τόπους παραδοσιοκρα-τούμενης εξουσίας τους.

Καρά Μαχμούτ Μπουσατλής ΣκόδραςΟι φυγόκεντρες τάσεις του πασαλικιού της Σκόδρας, στη Βόρεια Αλβανία, ξεκίνησαν στα τέλη της δεκαετίας του 1750, όταν στην

Οι γενίτσαροι αποτέλεσαν για τέσσερεις αιώνες την αιχμή της πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ακουαρέλα του 17ου αιώνα (εθνική Βιβλιοθήκη Αυστρίας, Βιέννη).


εξουσία βρέθηκε ο Μεχμέτ μπέης Μπου-σατλής. Τον Μεχμέτ αρχικά διαδέχτηκε ο γι-ος του Μουσταφά και ακολούθως το 1778 ο άλλος γιος του Καρά Μαχμούτ, ο οποίος συνέχισε την επεκτατική πολιτική του πατέ-ρα του, στρεφόμενος προς το Μπεράτι, το ελβασάν και το Κόσοβο. Η Πύλη, θορυβη-μένη από τη δραστηριότητα του πασά, το 1787 εκστράτευσε εναντίον του με τον Μαχ-μούτ να αντιστέκεται και να αναδεκνύεται τε-λικά νικητής. Ωστόσο το 1788 προσέγγισε και πάλι τον Σουλτάνο, ο οποίος του έδω-σε χάρη, μάλλον επειδή υπολόγιζε στις υπη-ρεσίες του στο στρατιωτικό μέτωπο εναντίον των ρώσων και των Αψβούργων στον πόλε-μο που είχε ήδη ξεσπάσει. Ας σημειωθεί ότι κατά το ίδιο έτος είχαν προηγηθεί συνομιλίες ανάμεσα στον Μαχμούτ και στους Αψβούρ-γους, οι οποίοι τον προόριζαν για σύμμαχό τους. Γι’ αυτόν τον λόγο του έδωσαν διάφο-ρες υποσχέσεις. Η πλήρης όμως αδυναμία των Αψβούργων να πραγματοποιήσουν όσα είχαν υποσχεθεί αλλά και η παράλληλη προ-έλαση του οθωμανικού στρατού μέχρι το Βα-νάτο του Τέμεσβαρ,1 οδήγησαν τον Μαχμούτ στην επαναπροσέγγιση που προαναφέρθη-κε με τον Σουλτάνο. Ο Μαχμούτ δυσαρε-στημένος με την αψβουργική πλευρά, αφού διέκοψε τις συνομιλίες, αποκεφάλισε τους άν-δρες μιας αντιπροσωπίας Αψβούργων επι-σήμων που είχαν φθάσει στη Σκόδρα με δώ-ρα για να τον προσεταιριστούν και έστειλε τα

κεφάλια τους στον Σουλτάνο σε ένδειξη υπα-κοής και πλήρους αφοσίωσης. Ήταν μια θη-ριωδία που αποτύπωνε ανάγλυφα τη δίψα του Μαχμούτ για συνεχή και απρόσκοπτη αύξηση της επιρροής του στο διεθνές προ-σκήνιο.

Η σύντομη περίοδος υπακοής του προς την κεντρική εξουσία διήρκεσε μόλις ως το 1791, οπότε ο Μαχμούτ ακολούθησε εκ νέ-ου ανεξάρτητη πολιτική που μοιραία τον οδη-γεί σε ένοπλη σύγκρουση με τους τοπικούς πασάδες και μπέηδες. Ο Σουλτάνος, επωφε-λούμενος από το τέλος του Β’ ρωσοτουρκι-κού πολέμου και την προσωρινή ύφεση του Ανατολικού Ζητήματος οργάνωσε εκ νέου εκστρατεία εναντίον του, ενώ τον καθαίρεσε από το αξίωμά του. Ο οθωμανικός στρατός όμως ήρθε αντιμέτωπος με νέα πανωλεθρία. Μολαταύτα, ο Μαχμούτ το 1795 ζήτησε άφε-ση από τον Σουλτάνο, ενώ μαζί με αυτήν δέ-χτηκε και την προαγωγή του σε πασά τριών ιππουρίδων.2 Τον Ιούλιο του 1796, ύστερα από γαλλική προτροπή, εισέβαλε στο Μαυ-ροβούνιο όπου κατά τη μάχη σκοτώθηκε.

Σχολιάζοντας την πολιτική του Καρά Μαχμούτ Μπουσατλή ως πασά, τεκμαίρε-ται ότι τηρούσε στάση προσαρμογής όσον αφορά τις σχέσεις του με τον Σουλτάνο, επιδιώκοντας το μέγιστο δυνατό προσω-πικό όφελος. Η εξουσία του ήταν απόλυ-τη και συγκεντρωτική, ενώ πλαισιωνόταν από συγγενείς και έμπιστους φίλους του. Ομοίως, στον οικονομικό τομέα, δρούσε αυτόβουλα, αφού εισέπραττε ο ίδιος τους φόρους, έχοντας αποκλείσει τους σουλτα-νικούς φοροεισπράκτορες. Συχνά δεν δί-σταζε να επιβάλλει και έκτακτους φόρους, ενώ ανάμεσα στα κύρια είδη πλουτισμού του εντάσσονταν η γαιοκτησία και το μονο-πωλιακό εμπόριο. Όλα τα παραπάνω του επέτρεπαν να διατηρεί δικό του στρατό με Γάλλους εκπαιδευτές, ναυτικό και να επι-δίδεται σε οχυρωματικά έργα. Παρ’ ότι όσο προχωρούσαν τα χρόνια η εξάρτησή του από την Κωνσταντινούπολη ήταν όλο και μικρότερη, γι’ αυτό και ίσως μπορεί να χα-ρακτηριστεί περίεργη η μη απόσχισή του από την κεντρική εξουσία. Ίσως αυτό να οφείλεται στο κύρος που του έδιναν τα αξι-ώματά του ώστε να επιβάλλεται στους υφι-στάμενούς του και στον λαό, αλλά και να ιδιοποιείται τους φόρους στο όνομα του

Ο Σελίμ Γ’ ο επονομαζόμενος

Μεταρρυθμιστής (1761-1808),

Σουλτάνος της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας με φιλελεύθερες

αντιλήψεις, όταν ανέβηκε

στον θρόνο το 1789

συγκρούστηκε με το σώμα

των γενιτσάρων που είχε εκφυλιστεί

χάνοντας τον αλλοτινό

κλειστό χαρακτήρα του και

είχε εκπέσει σε απόλυτη

αχρηστία.

Οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν τους Αλβανούς για να καταστείλουν την επανάσταση του 1770. Ο ελληνικός χώρος, κυρίως η Πελοπόννησος, δοκιμάσθηκε σκληρότατα από τις επιδρομές των Τουρκαλβανών. Στη λιθογραφία απεικονίζονται Αλβανοί στρατιώτες (Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).


Σουλτάνου, καθώς και στις πιθανές αντι-δράσεις των βιοτεχνών και των εμπόρων που ζημιώνονταν από πιθανή αποστασία. εξάλλου, αντίθετοι σε αυτό το ενδεχόμενο ήταν και οι Αλβανοί μουσουλμάνοι για τους οποίους ο Σουλτάνος ήταν εκτός από δι-οικητής της Αυτοκρατορίας και θρησκευτι-κός τους ηγέτης. Όπως και να ’χει, η εσω-τερική πολιτική του Μαχμούτ τον έκανε να αποκτήσει μεγάλη δημοφιλία σε όλη την Αλβανία, αφού εξάλειψε τις αυθαιρεσίες των φοροεισπρακτόρων και τις διακρίσεις στη φορολογία, έθεσε τέρμα στις διενέξεις των φεουδαρχών εξασφαλίζοντας ειρήνη και τάξη για τον απλό λαό, επέδειξε θρη-σκευτική ανοχή3 κερδίζοντας την υποστή-ριξη των καθολικών του πασαλικιού, ενώ πρέπει να σημειωθεί ότι στα χρόνια του η Σκόδρα είχε εξελιχθεί σε σημαντικό οικο-νομικό κέντρο που βασιζόταν στο εμπό-ριο και στη βιοτεχνία, με τον ίδιο τον πασά να συμμετέχει ενεργά στις εμπορικές δρα-στηριότητες.

Με την εξωτερική του πολιτική είχε ουσι-αστικά καταφέρει να καταστήσει το σαντζάκι της Σκόδρας αυτόνομο κράτος. Ο θάνατός του σήμανε το τέλος της αυτόνομης πορείας του πασαλικιού, καθώς o αδελφός και διά-δοχός του Ιμπραήμ ακολούθησε εντελώς δι-αφορετική πολιτική, κρατώντας στάση υπα-κοής και μένοντας πιστός και αφοσιωμένος στον Σουλτάνο.

Αλή Τεπελενλής Ιωαννίνωνενώ στον Βορρά της Αλβανίας το πασαλί-κι της Σκόδρας ακολουθούσε τον δρόμο της παρακμής, στην Ήπειρο, με κέντρο τα Ιωάν-νινα, άρχιζε να διαμορφώνεται ένα νέο με-γάλο πασαλίκι που μεσοπρόθεσμα επρόκει-το να πάρει πολύ μεγάλες διαστάσεις και με την ύπαρξή του να επηρεάσει αναμφισβήτη-τα τα δεδομένα στο εσωτερικό της Αυτοκρα-τορίας. Η ιστορία του είναι συνυφασμένη με το πρόσωπο του Αλή Τεπελενλή.

Ο Αλή γεννήθηκε μεταξύ 1740 και 1750 στο Τεπελένι της Αλβανίας. Αφού διετέλε-σε αρχηγός ληστοσυμμορίας, εξελίχθηκε σε μπέη και το 1785 προήχθη σε πασά του δελ-βίνου. Ωστόσο είχε ήδη αρχίσει να εποφθαλ-μιά το γειτονικό πασαλίκι των Ιωαννίνων, πόλη μεγάλη, πλούσια και με γνωστούς κοι-νωνικοοικονομικούς δεσμούς με τη νότια Αλ-βανία, που δέσποζε πάνω στον κύριο οδικό άξονα της ηπειρωτικής ενδοχώρας. Η πό-λη της Ηπείρου ήταν το σημαντικότερο πε-ριφερειακό κέντρο εξαγωγικής δραστηριό-τητας και παράλληλα σημείο συγκέντρωσης και επαναπροώθησης των πολυάριθμων ει-σαγωγών των ελλήνων εμπόρων της δια-σποράς.

Αφού το 1786 διορίστηκε πασάς των Τρι-κάλων, το 1787-88 επιβλήθηκε στους τοπι-κούς μπέηδες και κυρίευσε τα Ιωάννινα. Ακολούθως, με σουλτανικό φιρμάνι, αναγνω-


Ο Αλή μπέης, ο διαβόητος

αργότερα πασάς

των Ιωαννίνων, είχε

κληρονομήσει από τη μητέρα

του Χάμκω την ευφυΐα,

τη σκληρότητα και τη φιλοδοξία.

Στη λιθογραφία απεικονίζονται

ο Αλή πασάς με τη μητέρα του

(Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

ρίστηκε ως πασάς των Ιωαννίνων. Χωρίς να χάσει χρόνο το 1789 ξεκίνησε την επέκτασή του στην Τοσκερία,4 ενώ στα νότια κατέκτη-σε την Άρτα και έφθασε ως το Ιόνιο πέλα-γος. Συγχρόνως δεν παρέλειψε να καλλιερ-γήσει σχέσεις με τον Ναπολέοντα που εν τω μεταξύ είχε γίνει κύριος των γειτονικών νη-σιών του Ιονίου. Ακολούθως, το 1789, προ-σπάθησε να συνάψει δεσμούς με τους επό-μενους κυριάρχους του Ιονίου, τους ρώσους, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Τον Φεβρουάριο όμως του 1791 οι συνομιλίες επαναλήφθη-καν. είναι προφανές ότι ο Αλή προσέβλεπε στις καλές σχέσεις με τη ρωσία, λόγω της δυ-σμενούς για την Οθωμανική Αυτοκρατορία λήξης του ρωσοτουρκικού πολέμου και ήθε-λε να είναι υπολογίσιμος εξωτερικά σε περί-πτωση διαμελισμού της. εξάλλου είχε γνώση των διασυνδέσεων της ρωσικής κυβέρνησης με τον ορθόδοξο πληθυσμό της επικράτειάς του, ενώ θα ήθελε πολύ να έχει με το μέρος του τους πιο γνωστούς ορθοδόξους ώστε να ασκεί επιρροή στο ορθόδοξο στοιχείο, κάτι που συχνά συνέβαινε. Όπως βεβαιώνει το έγγραφο της συμμαχίας μεταξύ του Αλή πα-σά και της ρωσίας του 1791, ο Αλή δήλω-νε έτοιμος να συνάψει επίσημη συμμαχία με τη ρωσία αλλά και με τους ρωμιούς για να προκαλέσει αντιπερισπασμό στο ηπειρώτι-κο πασαλίκι. είναι ολοφάνερο ότι ο πασάς των Ιωαννίνων διείδε την προοπτική αποδέ-σμευσής του από την κεντρική σουλτανική εξουσία, υπολογίζοντας μάλιστα στους ορ-

θοδόξους, χωρίς όμως να δείχνει διάθεση να προκαλέσει ο ίδιος ρήξη.

εξέχουσα θέση στην ιστοριογραφία δι-αθέτει η σύγκρουσή του με τους ανυπότα-κτους Σουλιώτες, οι οποίοι ήταν φορείς μό-νιμης αμφισβήτησής του. Η σουλιώτικη αντιδραστικότητα απέναντι στον πασά υπο-κινείτο από την πολεμική στρατηγική της Αι-κατερίνης Β’ της ρωσίας για τον ρωσοτουρκι-κό πόλεμο του 1787-92, που απέβλεπε στην ώθηση των ομόδοξων χριστιανών της Βαλ-κανικής σε εξέγερση, ώστε να δημιουργηθεί αντιπερισπασμός στην καρδιά της ευρωπαϊ-κής πλευράς της Αυτοκρατορίας. Ο Αλή, άτε-γκτος και σκληρός καθώς ήταν σε περιπτώ-σεις αμφισβήτησης της εξουσίας του, κυρίως όμως ωθούμενος από τον κεντρικό του στό-χο για έξοδο στο Ιόνιο και στην Αδριατική, ήταν έτοιμος να παραμερίσει τα εμπόδια, ένα από τα οποία ήταν και οι Σουλιώτες.5 Παίζο-ντας πότε τον ρόλο του πιστού στον Σουλτά-νο τοπάρχη, πότε τον ρόλο του διπλωμάτη πασά με τις ηγεμονικές βλέψεις, εκτιμούσε τις περιστάσεις και προσαρμοζόταν ανάλογα με το ποια πλευρά έμοιαζε να του προσφέρει περισσότερη κάλυψη. Στην περίπτωση του Σουλίου και έχοντας τερματίσει τις συνομιλίες του με τους ρώσους, πραγματοποίησε στο όνομα της σουλτανικής Αρχής δύο μεγάλες εκστρατείες, το 1792-93 και το 1800-03 και μετερχόμενος κάθε δυνατό μέσο, όπως η μα-κροχρόνια πολιορκία, ο εκβιασμός, ο χρημα-τισμός, κατάφερε τελικά έπειτα από επίπονες

εξέχουσα θέση στην ιστοριογραφία διαθέτει η σύγκρουση του Αλή πασά με τους ανυπότακτους Σουλιώτες, οι οποίοι ήταν φορείς μόνιμης αμφισβήτησής του. Στη λιθογραφία απεικονίζεται το κάστρο του Σουλίου (Πηγή: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. ΙΒ΄, εκδοτική Αθηνών, 1975).


προσπάθειες να καταβάλει τους Σουλιώτες και να τους εκδιώξει από τα χωριά τους.

Με τη λήξη των ρωσοτουρκικών πολέ-μων του 1806 και του 1812 η κατάσταση της αυτοκρατορίας σταθεροποιήθηκε και ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β’ στράφηκε εναντίον των ανυπότακτων πασάδων των Βαλκανί-ων. Το 1820 αφαίρεσε από τον Αλή μία μία τις επαρχίες της δικαιοδοσίας του, αλλά και τον τίτλο του δερβετζή πασά.6 Ο Αλή φοβό-ταν τη διαφαινόμενη σύρραξη με τα σουλτα-νικά στρατεύματα, καθώς το εσωτερικό του πασαλικιού του ήταν εξαιρετικά ασταθές. Η πλειοψηφία των υπηκόων του που ήταν χρι-στιανοί είχαν πάψει να βλέπουν ευνοϊκά τη δι-αχείριση της εξουσίας από το πρόσωπό του, αφού με το ξέσπασμα του εθνικού τους κι-νήματος οι Έλληνες ήταν έτοιμοι να πολεμή-σουν για να υπερασπιστούν τα εθνικά τους συμφέροντα και όχι εκείνα του Αλή. Συγχρό-νως είχε απολέσει τη στήριξη και της αλβανι-κής άρχουσας τάξης.

Από την άλλη, η Πύλη είχε καθυστερή-σει να κηρύξει τον Αλή αποστάτη, επειδή αφ’ ενός δεν ήταν εύκολο να συγκεντρωθεί αρκε-τός στρατός στην περιοχή από το γειτονικό σαντζάκι της ρούμελης και αφ’ ετέρου μέσα στην ίδια την Πύλη υπήρχαν διαφωνίες όσον αφορά το ενδεχόμενο οργάνωσης εκστρατεί-ας εναντίον του Αλή.7 Τον Ιούλιο όμως του 1820 ο Αλή κηρύχθηκε αποστάτης ενώ και όλα τα άλλα μέλη της οικογένειάς του καθαι-ρέθηκαν και αντικαταστάθηκαν στα αξιώμα-

τά τους. Σύντομα, κατά τα τέλη Αυγούστου, ο οθωμανικός στρατός έφθασε στα Γιάννε-να και πολιόρκησε το κάστρο της πόλης το οποίο υπερασπιζόταν σθεναρά ο Αλή, σε τέ-τοιον βαθμό που τον Ιανουάριο του 1821 άλ-λαξε η στρατιωτική διοίκηση του οθωμανικού στρατού. Η χρονική συγκυρία ευνόησε το ξέ-σπασμα της ελληνικής επανάστασης, κάτι στο οποίο ο Αλή υπολόγιζε πολύ. Γι’ αυτό άλ-λωστε βοήθησε και χρηματικά τους εξεγερμέ-νους Έλληνες, προσδοκώντας σε αντιπερι-σπασμό. Ωστόσο, τον Ιανουάριο του 1822, ύστερα από σχεδόν δύο χρόνια πολιορκίας, ο Χουρσίτ εισχώρησε στο κάστρο των Ιωαν-νίνων. Ο Αλή πασάς αποκεφαλίστηκε και το κεφάλι του στάλθηκε στην Κωνσταντινούπο-λη μέσα σε έναν ντορβά, πρακτική που συνη-θίζονταν για τους διαβόητους εγκληματίες.

Αναμφισβήτητα, τουλάχιστον στα πρώτα χρόνια της εξουσίας του, ο Αλή ήταν ηγέτης με υψηλό κύρος το οποίο προερχόταν από τις κατακτήσεις που είχε πετύχει: έβαλε τάξη στη διοίκηση, πέτυχε εσωτερική ασφάλεια, εφάρμοσε ανεξιθρησκία και επέβαλε αμε-ρόληπτη δικαιοσύνη ανάμεσα στους υπηκό-ους του. Βεβαίως ήταν άκαμπτος και τιμώρη-σε αυστηρά και συχνά ανελέητα όσους δεν συμβιβάζονταν με τον δεσποτικό χαρακτή-ρα της εξουσίας του. Ως το 1812 η επικρά-τεια της δικαιοδοσίας του περιελάμβανε όλη σχεδόν την ηπειρωτική ελλάδα, σημαντικό μέρος της Μακεδονίας και όλη τη Νότια Αλ-βανία και για 30 συναπτά έτη μπορεί να ει-


Κατά τα πρώτα χρόνια τής

εξουσίας του ο Αλή πασάς

ήταν ηγέτης με υψηλό

κύρος το οποίο προερχόταν από

τις κατακτήσεις του: έβαλε τάξη

στη διοίκηση, πέτυχε

εσωτερική ασφάλεια, εφάρμοσε

ανεξιθρησκία και επέβαλε αμερόληπτη

δικαιοσύνη ανάμεσα στους υπηκόους του

(Πορτρέτο του Αλή πασά,

έργο Σπυρίδωνος

Βεντούρα).

πωθεί ότι το πασαλίκι των Ιωαννίνων ήταν κράτος εν κράτει.

Μολαταύτα, είναι χρήσιμο να αποκλει-στούν οι όποιες εκδοχές θέλουν τον Αλή πα-σά να επεδίωκε πλήρη απόσχιση από τους κόλπους της Αυτοκρατορίας με συνεπαγόμε-νη συγκρότηση ανεξάρτητου ελληνοαλβανι-κού κράτους. Η σύγχρονη ιστοριογραφία έχει πλέον καταλήξει στην άποψη ότι ο Αλή επε-δίωκε αυτονομία εντός του αυτοκρατορικού πλαισίου, καθώς ποτέ δεν ακολούθησε τον δρόμο της ευθείας πολεμικής σύγκρουσης με τον Σουλτάνο στο όνομα μιας νέας κρατικής οντότητας. Το πιθανότερο είναι ότι ούτε ο ίδι-ος δεν είχε ακόμα αποκρυσταλλώσει το μέγε-θος και τη μορφή του τολμήματός του.

είναι αξιοσημείωτο, τέλος, ότι ο Αλή ήταν η φυσιογνωμία που προσωποποίησε τον απόλυτο μύθο τροφοδοτώντας την ανάπτυ-ξη του δυτικού οριενταλισμού,8 θεώρηση που είχαν οι πολυάριθμοι ευρωπαίοι περιηγητές που περιφέρονταν ανά τα σημερινά ελληνι-κά εδάφη. Ο Αλή, όντας ο πιο κοντινός στους ευρωπαίους Οθωμανός πασάς και έχοντας αναπτύξει μαζί τους διπλωματικές σχέσεις, συγκέντρωνε στη φαντασία τους την κλασι-κή και παραμυθένια μορφή του μουσουλμά-νου - ανατολίτη δεσπότη ανατροφοδοτώντας τον ανατολικό μύθο τους. Όσο και αν αυτή η εικόνα δεν αντιπροσώπευε τον παραδοσια-κό οθωμανικό δεσποτισμό, παρά μια νέα τά-ξη Οθωμανών πασάδων που στρέφοντας το βλέμμα τους στη δύση και όχι προς την πα-ραπαίουσα Υψηλή Πύλη επιζητούσαν πολι-τικά οφέλη, εντούτοις ο Αλή χειρίστηκε επιδέ-ξια αυτή την ανατολίτικη φαντασίωση ώστε να προσποριστεί επιπλέον όφελος ακόμα και αν χρειαζόταν να φορέσει ένα κοστούμι που η δυτική φαντασία του είχε ράψει.

Οσμάν Πασβάνογλου ΒιδινίουΟ Οσμάν Πασβάνογλου ή Πασβάντογλου γεννήθηκε το 1738. Ο τοπικός πασάς του-λάχιστον πριν από το 1764 εκδίωξε την οι-κογένειά του από το Βιδίνι,9 προφανώς φο-βούμενος την αμφισβήτηση της εξουσίας του από τον Ομέρ, πατέρα του Οσμάν, και ση-μαίνοντα αγά της περιοχής, κατηγορώντας τον για συνωμοσία. Έτσι, ο Οσμάν Πασβά-νογλου και η οικογένειά του αναγκάστηκαν λόγω της δυσμενούς κατάστασης να κατα-

φύγουν στην Αλβανία ή στο Βελιγράδι. Ακο-λούθως έλαβε μέρος στον Β’ ρωσοτουρκι-κό πόλεμο (1787-1792) όπου διακρίθηκε ως αξιωματικός των Γενιτσάρων. Ως αναγνώρι-ση της προσφοράς του ο Σουλτάνος του πα-ραχώρησε μέρος της προηγούμενης γαιο-κτησίας που ανήκε στην οικογένειά του και επανεγκαταστάθηκε στο Βιδίνι, που θα του χρησίμευε ως βάση για να εκπληρώσει τα φι-λόδοξα σχέδιά του.

Έχοντας αποκτήσει μεγάλη φήμη στην περιοχή, από το 1791-92 ο Πασβάνογλου προσείλκυσε γύρω από το πρόσωπό του αρκετούς υποστηρικτές, πολλοί από τους οποίους ήταν Γενίτσαροι και άλλα αναρχι-κά στοιχεία που είχαν απωθηθεί από το πα-σαλίκι του Βελιγραδίου, όπου ο Σελίμ είχε αρχίσει την εφαρμογή φιλελεύθερης πολιτι-κής υπέρ των λαϊκών μαζών και των ορθο-δόξων, στο πλαίσιο βέβαια του μεταρρυθμι-στικού του προγράμματος. Ας αναφερθεί ότι ο Πασβάνογλου θεωρείται κύριος εμπνευ-στής του κινήματος των κιρτζαλήδων, Οθω-μανών ατάκτων δηλαδή, που ερχόμενοι ως έποικοι από την Ανατολία δεν είχαν καταφέ-ρει να προσαρμοστούν στον τρόπο ζωής των χριστιανών των Βαλκανίων και δίχως να

Άποψη της πόλης των Ιωαννίνων από το νησί της λίμνης. Λιθογραφία βασισμένη σε σχέδιο του Κ. ρ. Κόκερελ (Πηγή: Σπ. Β. Μαρκεζίνη, Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, τόμ. 1).


έχουν κάποια σταθερή βιοποριστική και πα-ραγωγική απασχόληση, ζούσαν παρασιτικά και ληστρικά εναντίον των ντόπιων. Χωρίς να έχουν αποβάλει τα στοιχεία της τουρκο-μανικής τους καταγωγής και της συνεπαγό-μενης νομαδικής τους διαβίωσης, μοναδική τους ενασχόληση ήταν ο πόλεμος και οι δι-αρπαγές, δημιουργώντας πονοκέφαλο στη σουλτανική διοίκηση. Ταυτοχρόνως ο Πα-σβάνογλου, στηριζόμενος στη συσπείρωση γύρω από αυτόν συγκεκριμένων πληθυσμι-ακών ομάδων (Βούλγαρων, Σέρβων, Βλά-χων), αυτοανακηρύχθηκε πασάς του Βιδινί-ου, κυριαρχώντας από το 1793 ως το 1796 στις σουλτανικές επαρχίες του δούναβη, ενώ έφθασε ένα βήμα προτού καταλάβει το κο-ντινό Βελιγράδι και τη Βλαχία, αντιμετωπίζο-ντας παράλληλα επιτυχώς κάθε σουλτανική στρατιωτική επίθεση. Η αστραπιαία άνοδός του οδήγησε την Πύλη σε πολιορκία του Βι-δινίου το 1795. Το 1797 ο Πασβάνογλου αντεπιτέθηκε και συνέχισε την επέκτασή του απρόσκοπτα ως το 1798, οπότε ο Σουλτά-νος προσδοκώντας επιτέλους να τον υποτά-ξει, έστειλε εκ νέου τεράστιο στράτευμα για να πολιορκήσει το Βιδίνι. Ο Πασβάνογλου ωστόσο αποδείχτηκε ξανά ισχυρός αντίπα-λος και αφού άντεξε σε εξάμηνη πολιορκία από τον οθωμανικό στρατό, ανάγκασε εκ των πραγμάτων τον Σουλτάνο να τον αναγνωρί-σει και επίσημα ως πασά του Βιδινίου. Αυτός άλλωστε φαινόταν ο μόνος τρόπος που είχε απομείνει στον Σελίμ για να σταματήσει την ανησυχητική και φρενήρη επέκτασή του και να τον θέσει τουλάχιστον μέσα στο πλαίσιο της εξουσίας του, σώζοντας έστω και ανα-δρομικά το γόητρό του. Το 1800 πραγματο-ποιήθηκε ακόμα μια πολιορκία του Βιδινίου από τα σουλτανικά στρατεύματα, που αυ-τή τη φορά είχαν την υποστήριξη Αυστρια-κών και ρώσων. Και σε αυτή την περίπτωση όμως ο Πασβάνογλου εξήλθε και πάλι νικη-τής. Η δυναμική παρουσία του στο πασαλί-κι παρέμεινε αμείωτη και αναμφισβήτητη ως και τον θάνατό του το 1807.

Η αντίθεσή του στις «ξενόφερτες» μεταρ-ρυθμίσεις του Σουλτάνου, αλλά και η θέση του ως προστάτη της πίστης, τον έκανε δη-μοφιλή στους κύκλους των μουσουλμάνων. Από την άλλη, όντας ικανός ρήτορας και δη-μαγωγός, και προτάσσοντας την επαναστα-τική φύση του και τον ορμητικό του λόγο,

κατάφερε να προσελκύσει εκτός από τους ήδη αναφερθέντες κιρτζαλήδες που λυμαί-νονταν τη Θράκη και πλήθος ενόπλων τμη-μάτων που αποτελούνταν από πολλές χι-λιάδες Βούλγαρους, Σέρβους και Έλληνες πολεμιστές, που πολεμούσαν με το μέρος του διοικούμενοι από συμπατριώτες τους οπλαρχηγούς. Άλλωστε, όπως διακήρυσσε ο Πασβάνογλου, ίσως στο πλαίσιο της δη-μαγωγίας του, όλες οι ανθρώπινες θρησκείες ήταν ισότιμες και ο Θεός ήταν ένας. Ο δημο-κρατικός και ανεξίθρησκος λόγος του μοιάζει να είναι πολύ κοντά με την παμβαλκανική ιδε-ολογία του ρήγα Βελεστινλή, υπόθεση που φαίνεται σωστή, αν λάβει κανείς υπ’ όψιν τη φιλία των δύο ανδρών και κυρίως τις απόψεις εκείνες που θέλουν τον ρήγα να διαμόρφωσε ιδεολογικά τον Πασβάνογλου και να υπήρξε πνευματικός του καθοδηγητής.

Η συνεργασία του Πασβάνογλου με τα ανώτερα στελέχη της εκκλησιαστικής ιεραρ-χίας ήταν μία από τις βασικές συνιστώσες τις πολιτικής του, που του παρείχαν πρόσβαση στο χριστιανικό στοιχείο της περιοχής του και στο διεθνές προσκήνιο. εξάλλου, όσον αφο-ρά την παρουσία του στη διεθνή σκηνή είχε αναπτύξει ένα αξιοθαύμαστο δίκτυο ορθοδό-ξων και εβραίων κατασκόπων που δρούσε πανευρωπαϊκά και τον κρατούσε πάντα ενή-μερο για τις διεθνείς εξελίξεις, ενώ η έντονη διπλωματική του δραστηριότητα με τις ξένες δυνάμεις τού εξασφάλιζε πολιτική επιβίωση.

Όσον αφορά την κοινωνική του πολιτική προκύπτει η παροχή ιδιαίτερων προνομίων προς τους ορθοδόξους και τους μουσουλ-μάνους εμπόρους, συμπεριλαμβανομένης της φροντίδας για τα καραβάνια. Άλλωστε, η ασφάλεια που υπήρχε σε όλο το πασαλί-κι, και η μη ισχύς των νέων φορολογικών μέ-


τρων στην περιοχή ήταν ισχυροί παράγοντες προσέλκυσης πολλών ορθοδόξων για μόνι-μη εγκατάσταση στο Βιδίνι.

διπλωματικές αναφορές της εποχής επι-σημαίνουν την κυκλοφορία νομίσματος του Πασβάνογλου: στη μια πλευρά έγραφε «ένας Θεός» και στην άλλη «ελευθερία». Ωστόσο ως σήμερα δεν έχει βρεθεί κάποιο τέτοιο νό-μισμα.10 Πιθανή ύπαρξη ενός τέτοιου νομί-σματος σίγουρα αποτελεί ένα δείγμα του με-γέθους της αυτονομίας που είχε επιτύχει ο Πασβάνογλου, πολλώ δε μάλλον αν ληφθεί κατά νουν η μη καταβολή του φόρου προς τον Σουλτάνο. Ο συνδυασμός των δύο μας κάνει να πιστεύουμε ότι η εξάρτηση που είχε από την Πύλη ήταν μηδαμινή.

Μελανό ίσως σημείο στη γενικότερη δρά-ση του Πασβάνογλου είναι η σφαγή το 1806 του επισκόπου του Βιδινίου Καλλίνικου, πολ-λών Βουλγάρων αξιωματικών του καθώς και ιερέων, με την κατηγορία μυστικών σχέσεων με τους ρώσους. Αυτό ήταν το αποκορύφω-μα της αντίδρασης του πασά στην επιρροή που είχε ασκήσει η σερβική επανάσταση στους Βούλγαρους υπηκόους του, που άρ-χιζαν να επιζητούν εθνική ανεξαρτησία. Η συ-νοχή του πασαλικιού είχε πια διαταραχθεί.

Συγκεφαλαιώνοντας, ο Πασβάνογλου ακολούθησε μια ενιαία πολιτική, στοχεύο-ντας στην αποκατάσταση της παλαιάς δόξας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των γενι-τσάρων και στην αναστολή των ευρωπαϊκών νεωτερισμών, αιτήματα όμως που είναι σα-

φές ότι εκφέρονταν στο πλαίσιο της γενικότε-ρης τυχοδιωκτικής του πολιτικής και εξυπη-ρετούσαν το όφελος του ιδίου, γεγονός που επιβεβαίωσε η συνδιαλλαγή του με τους χρι-στιανούς η οποία βασίστηκε καθαρά στην αλ-ληλοεκμετάλλευση. επηρεασμένοι από τους σπόρους του εθνικισμού οι χριστιανικοί πλη-θυσμοί είχαν αρχίσει να επιδιώκουν την ανε-ξαρτησία τους, αποδεικνύοντας συγχρόνως ότι η σχέση τους με τον Πασβάνογλου είχε προκαθορισμένη ημερομηνία λήξης.

Μία οξύμωρη κατάστασηΤα ενδεικτικά παραδείγματα του Καρά Μαχ-μούτ, του Αλή και του Πασβάνογλου, επιβε-βαιώνουν τον καιροσκοπικό χαρακτήρα τέτοι-ων κινημάτων και τις προσωπικές φιλοδοξίες των εμπνευστών τους, που ήταν πρώην λη-στές ή απλοί τυχοδιώκτες. Οι στασιαστικές κι-νήσεις αυτού του τύπου των Αγιάννηδων με τις αυτονομιστικές διαθέσεις, που πολλαπλα-σίαζαν τα δισεπίλυτα προβλήματα της σουλ-τανικής Αρχής, είναι μια μόνο πτυχή της Ιστο-ρίας που φωτογραφίζει τη σαθρή εικόνα της Αυτοκρατορίας των τελών του 18ου αιώνα και το τέλμα στο οποίο είχε αναπάντεχα αρ-χίσει να οδεύει. Το οξύμωρο της κατάστασης συνέθετε το γεγονός ότι παρ’ ότι η παρου-σία των στασιαστών πασάδων αποτελούσε αγκάθι στα πλευρά της οθωμανικής κυβέρ-νησης, ήταν συγχρόνως το πρώτο και απο-τελεσματικότερο ανάχωμα που προστάτευε την αυτοκρατορία από τις επιθετικές βλέψεις

Η αίθουσα υποδοχής

του Αλή πασά, έργο τού

Γκ. Ντε λα Πόερ Μπέρεσφορντ

(Συλλογή Βίκτωρα

και Νιόβης Μελά).

Ο Οσμάν Πασβάνογλου (1738-1807) ακολούθησε μια ενιαία πολιτική, στοχεύοντας στην αποκατάσταση της παλαιάς δόξας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των γενιτσάρων και στην αναστολή των ευρωπαϊκών νεωτερισμών.


του Ναπολέοντα. Όπως εύστοχα σημειώνει ο Λικ, «η Πύλη, με την απόφασή της να κα-ταστείλει τη δραστηριότητά τους, διέπραξε το σφάλμα να αποδίδει μεγαλύτερη σημασία στη δική της πληγωμένη υπερηφάνεια πα-ρά στην ευρωπαϊκή στρατιωτική υπεροχή και στην επικείμενη εδαφική απειλή από μέρους των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων».

Στην πράξη, η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν είχε κάνει τίποτε άλλο παρά να επιβεβαι-ώσει τον κανόνα: η προδιαγεγραμμένη πτώ-ση της είχε ξεκινήσει πρώτα από τα ίδια της τα σπλάχνα.

Σημειώσεις1. Τοποθεσία στη σημερινή δυτική ρουμανία.2. Οθωμανικό αξίωμα που όριζε την επέκταση

της εξουσίας του εκάστοτε πασά σε περισσότερες περιφέρειες.

3. Eξαίρεση η περίοδος 1788-1791 κατά την οποία φέρθηκε σκληρά και βάναυσα στους ορθοδόξους.

4. Έτσι ονομάζεται η περιοχή της σημερινής Νότιας Αλβανίας.

5. Στην ίδια περιοχή ο Αλή απειλείτο από τους Τσάμηδες αγάδες και από γειτονικούς πασάδες.

6. Τίτλος που είχε σχέση με τη φύλαξη των περασμάτων και αποσκοπούσε στον έλεγχο των ελλήνων αρματολών.

7. Ο Αλή έχαιρε της υποστήριξης των εναπομει-Ο Αλή έχαιρε της υποστήριξης των εναπομει-νάντων γενιτσάρων που τον θεωρούσαν στήριγμα της Αυτοκρατορίας.

8. Ορολογία του Έντουαρντ Σαΐντ που συνοψίζει την επίπλαστη εικόνα των δυτικών για την Ανα-τολή.

9. Το Βιδίνι βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της σημερινής Βουλγαρίας. 10. Οι ύστερες βουλγαρικές πηγές κάνουν λόγο

για την ύπαρξη νομίσματος με το όνομα paz-vanche.

Βιβλιογραφία–Gradeva Rossitsa, Osman Pasvantoglu of

Vidin: Between Old and New, στο συλλογικό τόμο The Ottoman Balkans 1750-1830, edited by Fred-erick F. Ascombe, Princeton 2006.

–Shaw J. Stanford, Between Old and New. The Ottoman Empire under Sultan Selim III 1789-1807, Harvard University Press Cambridge, Mas-sachusetts 1971.

–Shaw J. Stanford, History of the Ottoman Empire and Turkey, Volume I, Empire of the Gazis. The Rise and Decline of the Ottoman Empire 1280-1808, Cambridge University Press 1796.

–Αρς Λ. Γκρίγκορι, Η Αλβανία και η Ήπειρος στα τέλη του ΙΗ΄ και στις αρχές του ΙΘ΄ αιώνα. Τα Δυτικοβαλκανικά Πασαλίκια της Οθωμανικής Αυ-τοκρατορίας, μετάφραση από τα ρώσικα Αντωνία διάλλα, εισαγωγικό σχόλιο-επιμέλεια Βασίλης Πα-ναγιωτόπουλος, Αθήνα 1994.

–Βακαλόπουλος Απόστολος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος δ΄, Θεσσαλονίκη 1968-1984.

–Κύρρης Π. Κώστας, Τουρκία και Βαλκάνια. Ιστορικό δοκίμιο, Βιβλιοπωλείο της εστίας, Αθήνα 1986.

–Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μαρία, Οι Βαλ-κανικοί λαοί. Από την τουρκική κατάκτηση στην εθνική αποκατάσταση (14ος-19ος αι.), β΄ έκδοση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991.

–Pollo Stefanaq-Puto Arben, με τη συνεργασία Frasheri Kristo & Anamali Skender, Ιστορία της Αλβανίας, μετάφραση από τα γαλλικά Μπάμπης Ακτσόγλου, εκδ. εκδοτική ομάδα, Θεσσαλονίκη [χ.χ.].

–Σιορόκας Α. Γεώργιος, «Γιατί δεν ήθελε δικό του κράτος», στο περιοδικό Ιστορικά της Ελευθε-ροτυπίας, 74 (2001)

–Σταυριανός Σ. Λευτέρης, Τα Βαλκάνια μετά το 1453, μετάφραση από τα αγγλικά ελ. δελιβά-νη, ιστορική επιμέλεια Β. Γούναρης, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2007.

–Σφυρόερας Βασίλης, «Πασβάνογλου(ς)Οσμάν Πασάς», στην εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larrouse Britannica, 48, εκδοτικός οργανισμός Πάπυρος, Αθήνα 1990.

–Fleming E. K., Αλή Πασάς. Ο Μουσουλμάνος Βοναπάρτης, μετάφραση Βασίλης Κουρής, εκδό-σεις Οδυσσέας, Αθήνα 2000.

–Ψιμούλη Βάσω, Σούλι και Σουλιώτες. Τόπος και άνθρωποι, στο συλλογικό τόμο Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, επιμέλεια Βασίλης Παναγιωτόπουλος, 1, εκδ. ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, σ. 277-256.

Ο Νικόλαος Π. Καποδίστριας είναι ιστορι-κός.

Νικολάου Π. Καποδίστρια: ΣΤΑΣΙΑΣΤΕΣ ΠΑΣΑΔΕΣ ΣΤΗ...

Documents

Transcript of Νικολάου Π. Καποδίστρια: ΣΤΑΣΙΑΣΤΕΣ ΠΑΣΑΔΕΣ ΣΤΗ...