Η τηλεόραση του παρά φύσιν

- Διανύουμε, ίσως ακόμα, μια εποχή που η καθιέρωση της τηλεόρασης, αλλά και μερικοί ακόμα παράγοντες, οδήγησαν το θέατρο σε κρίση. Είναι έτσι; Η κρίση ήταν μόνο οικονομική ή και ποιοτική;

«Μόνο οικονομική. Η κρίση που δημιουργήθηκε με την εμφάνιση της τηλεόρασης, δημιουργήθηκε στο σύνολο του κοινωνικού ιστού, όχι μόνο στο θέατρο. Η τηλεόραση ώθησε τον άνθρωπο σε μια συμφιλίωση με το είδωλο του ανθρώπου και το είδωλο των πράξεων του ανθρώπου. Άρχισε με λίγα λόγια σιγά σιγά ο άνθρωπος να μην έχει ανάγκη τόσο το ίδιο το ζωντανό το σώμα, αλλά να του φτάνει να βλέπει το είδωλό του, γιατί αυτό βλέπει μέσα από την τηλεόραση. Με αυτό τον τρόπο κατάφερε να αθωώνει πολλές πράξεις των ανθρώπων, να αντέχει τα ανθρώπινα εγκλήματα και γενικά να απομακρύνεται χρόνο με το χρόνο από το ίδιο αυτό το γεγονός που λέγεται άνθρωπος και ζωή, γιατί συμφιλιώθηκε με το είδωλο αυτού του πράγματος. Όσο κοινότοπο ή λαϊκίστικο κι αν ακουστεί ένα παράδειγμα είναι το πώς χαζεύει ο σύγχρονος τηλεθεατής το μεγαλύτερο έγκλημα που μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος, να σκοτώνει έναν άλλον. Πώς χαζεύουμε έναν πόλεμο. Αυτό το αντέχει ο άνθρωπος γιατί το βλέπει όχι βιώνοντάς το, αλλά παρατηρώντας το είδωλο αυτού όλου του πράγματος. Δεν βλέπει μια ζωντανή εικόνα εκείνη τη στιγμή και μπορεί να την αντέξει, να φτάσει στο σημείο να συμφιλιωθεί μαζί της. Μια βόμβα στην αγορά της Βαγδάτης δεν είναι μια απλή εικόνα, είναι το είδωλο αυτής της πράξης. Άρα η κρίση η πολιτισμική που δημιουργήθηκε με την τηλεόραση δεν ακουμπά μόνο το χώρο του θεάτρου, ακουμπά την ίδια την ανθρώπινη οντότητα. Υπάρχει μια μετάλλαξη με λίγα λόγια ή κινδυνεύουμε να μεταλλαχτούμε».

- Πιστεύετε ότι η εικόνα αυτή που εκπέμπει η τηλεόραση διεισδύει, έχει αλλοτριώσει ακόμα και τον σκεπτόμενο άνθρωπο, εννοώ τους διανοούμενους, τους συγγραφείς;

«Είναι αλήθεια αυτό. Γιατί η τηλεόραση στηρίζεται στο παρά φύσιν, στο εκτός της φύσης, στη δική σας τη δουλειά για παράδειγμα, ένα γεγονός είναι είδηση όταν είναι εκτός του κανόνα. Εάν το φυσικό είναι ότι πετάνε εκατοντάδες χιλιάδες αεροπλάνα γύρω απ' αυτόν τον πλανήτη, η είδηση είναι το αεροπλάνο που θα πέσει. Αυτό ωθεί τον άνθρωπο σε μια απάντηση-συμφιλίωση, σε μια αναμονή τού παρά φύσιν. Εγώ σ' αυτή την περίπτωση το μόνο που μπορώ να κάνω είναι διαρκώς και συνεχώς, μέσα από την τέχνη που υπηρετώ, μέσα από την αλήθεια της τέχνης να συνεχίσω να υπενθυμίζω στους ανθρώπους αυτά που έχουν ξεχάσει, όσο κοινότοπος κι αν ακούγομαι, όσο και γραφικός κι αν κινδυνεύω να γίνω».

(Απόσπασμα από συνέντευξη του Γ. Κιμούλη στην «Ε», 20/9/03)

ΘΕΜΑΤΑ:

Α. Παρουσίασε το κείμενο στους συμμαθητές σου, πυκνώνοντάς το με 110 λέξεις.

Β1. Με ποιον τρόπο ο συνεντευξιαζόμενος υποστηρίζει τη θέση του ότι η τηλεόραση οδηγεί σταδιακά στην αλλοτρίωση του ανθρώπου από τον ίδιο του τον εαυτό;

Β2. Ποια λογική σχέση εκφράζουν οι ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου: με λίγα λόγια, γιατί, κι αν, άρα.

Β3. Γράψε από ένα συνώνυμο των παρακάτω λέξεων, χωρίς να αλλοιώνεται το νόημα του κειμένου: διανύουμε, ώθησε, κοινότοπο, οντότητα, ακουμπά, απομακρύνεται, βιώνοντας, αναμονή.

Β4. Να δικαιολογήσεις την επιλογή ενεργητικής ή παθητικής σύνταξης στις παρακάτω περιπτώσεις: - «Η τηλεόραση ώθησε τον άνθρωπο σε μια συμφιλίωση…»- «Η κρίση η πολιτισμική που δημιουργήθηκε με την τηλεόραση…»

Γ. Σε μια συζήτηση που γίνεται στην τάξη σου, μετά την ανάγνωση του παραπάνω κειμένου, παίρνεις το λόγο, για να επισημάνεις διάφορες πλευρές της σχέσης «τηλεόραση και πολιτισμός». Σύνθεσε τον προσχεδιασμένο προφορικό λόγο σου σε ένα κείμενο 400 λέξεων.[Σημ.: η τηλεόραση – με δεδομένο τον εκδημοκρατισμό της κουλτούρας – ευνοεί ή όχι την ανάπτυξη πολιτιστικών εκφράσεων, όπως είναι το θέατρο, ο κινηματογράφος, το βιβλίο κ.ά.;]

9

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α. Στην παρούσα συνέντευξη αναδεικνύεται μία δυσάρεστη όψη του πολιτισμού της εικόνας. Σε ερώτηση του δημοσιογράφου για τους λόγους της κρίσης του θεάτρου, ο Κιμούλης απάντησε πως η κρίση στο θέατρο οφείλεται πρωτίστως στην τηλεόραση. Αιτιολόγησε τη θέση του, επισημαίνοντας πως η τηλεόραση δημιουργεί μια εικονική πραγματικότητα στην οποία εγκλωβίζεται ο άνθρωπος. Ανέφερε μάλιστα ως παράδειγμα την παθητικότητα με την οποία ο μέσος τηλεθεατής παρακολουθεί σκηνές βίας, χωρίς να αντιδρά. Στη συνέχεια, αφού ρωτήθηκε εάν η αλλοτρίωση έχει αγγίξει και τους διανοουμένους, απάντησε καταφατικά, υποστηρίζοντας πως η τηλεόραση προωθεί το παράδοξο, αλλά και στηρίζεται σ΄ αυτό. Καταληκτικά, τόνισε πως η προσωπική του ευθύνη ως δημιουργού είναι υπηρετώντας την τέχνη, να στέργει τον άνθρωπο.

Β1. Ο Γ. Κιμούλης αναφέρει συγκεκριμένα παραδείγματα, για να πιστοποιήσει το γεγονός ότι ο τηλεθεατής σταδιακά απορροφάται από την εικονική πραγματικότητα, ώστε χάνει την αίσθηση των πραγμάτων.

Β2. - με λίγα λόγια: επεξήγηση- γιατί: αιτιολόγηση- κι αν: εναντίωση- άρα: συμπέρασμα

Β3. διανύουμε = περνάμεώθησε = παρακίνησεκοινότοπο = συνηθισμένοοντότητα = ύπαρξηακουμπά = αγγίζειαπομακρύνεται = αποξενώνεταιβιώνοντας = ζώνταςαναμονή = προσμονή

Β4. - Ενεργητική σύνταξη: ο συντάκτης θέλει να δείξει τις ευθύνες της τηλεόρασης, γι΄ αυτό τονίζει το λογικό υποκείμενο.- Παθητική σύνταξη: σημασία δεν έχει το λογικό υποκείμενο, «η τηλεόραση», αλλά η ίδια η πράξη.

Γ. (α) Η αισιόδοξη άποψη:

Αφήνοντας πίσω την ουτοπία περί καταστροφής των μέσων επικοινωνίας, η σχολή των ρεαλιστών προτιμά μια άλλη οδό. Αφετηρία της, από τη μια, είναι η τεχνολογική αισιοδοξία του Καναδού θεωρητικού Μάρσαλ Μακ Λούαν, σύμφωνα με την οποία τα ηλεκτρονικά μέσα, και ειδικότερα η τηλεόραση, εγκαινίασαν μια γενικευμένη πλανητική επικοινωνία, το φημισμένο «παγκόσμιο χωριό», αλλά και την επικράτηση της πλήρους διαφάνειας στην πληροφόρηση και την επικοινωνία. Από την άλλη, βασίζεται στην ανάλυση του Γερμανού στοχαστή Χανς Μάγκνους Εντσερμπέργκερ, ο οποίος στα «Σχόλια για μια θεωρία των μέσων επικοινωνίας» υποστήριζε ότι «για πρώτη φορά στην Ιστορία τα μέσα ενημέρωσης κάνουν δυνατή τη μαζική συμμετοχή σε μια άμεσα κοινωνική και κοινωνικοποιημένη παραγωγική διαδικασία, μια συμμετοχή της οποίας τα πρακτικά μέσα βρίσκονται στα χέρια των ίδιων των μαζών». Με άλλα λόγια, αντί για τη ριζική εξάλειψη ενός «οργάνου κοινωνικού ελέγχου και επιβολής» προτείνεται η κατάληψη και η εκτροπή τους προς όφελος των μαζών.

Αφού λοιπόν, όπως αναφέρει ο Πάτρικ Μπάντλιντζερ στη μελέτη του «Άρτος και θεάματα», η τηλεόραση είναι το μέσο που επικρίθηκε περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο ότι προκαλεί πολιτιστική και κοινωνική παρακμή, αυτό που μένει για τους ρεαλιστές είναι να αντιτάξουν στη δαιμονολογία ενάντια στη μικρή οθόνη, το απελευθερωτικό δυναμικό της, δίνοντάς της ένα νέο περιεχόμενο. Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στο μέσο αλλά στη χρήση του. Ή, σύμφωνα με τον Ουμπέρτο Εκο, «ένας δημοκρατικός πολιτισμός θα σωθεί μόνο αν κάνει τη γλώσσα της εικόνας ερέθισμα για κριτικό στοχασμό κι όχι πρόκληση για ύπνωση».

Το συμπέρασμα είναι αυτονόητο. Η τηλεόραση μπορεί να διολισθαίνει στην οικονομία της αγοράς, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι τα προγράμματα των καναλιών δεν μπορούν να είναι καλαίσθητα και ποιοτικά. Αντί για τη συνεχή ροή από ανούσιες ταινίες, πληκτικές σαπουνόπερες, άγευστα σόου, εκτυφλωτικές διαφημίσεις και ασήμαντες αλλά υστερικά

μεταδιδόμενες ειδήσεις, ένα άλλο σύμπαν με εκπαιδευτικά ντοκιμαντέρ, συζητήσεις με καλεσμένους ανθρώπους του πνεύματος, εμπεριστατωμένες πολιτικές αναλύσεις και αντικειμενική, ψύχραιμη ειδησεογραφία. Αποτέλεσμα θα ήταν ο θάνατος του μεταλλαγμένου θεατή, του couch potato, όπως ονομάζουν σαρκαστικά οι Αμερικανοί τον τύπο του απομονωμένου ανθρώπου, που καταβροχθίζει τσιπς στον καναπέ κολλημένος στη οθόνη, αλλά ο σφαιρικά ενημερωμένος πολίτης που θα ψυχαγωγείται με εκπομπές υψηλής αισθητικής.

Ένα ουτοπικό σχέδιο; Ίσως, αλλά ακόμη κι ένας άφθαστα ειρωνικός στοχαστής, όπως ο Μπρυκνέρ, παραδέχεται ότι μπορεί απλώς η σημερινή κατάσταση να είναι αποτέλεσμα της κακής χρήσης της τηλεόρασης. Συμπληρώνοντας ότι «τίποτα δεν απαγορεύει να ονειρευόμαστε μια τηλεόραση που θα είναι εργαλείο πνευματικής δημιουργίας και η τεράστια εκπαιδευτική της δύναμη θα συνδυάζεται με μια γνήσια εκπαιδευτική σκοπιμότητα».

(β) Η απαισιόδοξη άποψη:

Σε μια εποχή που ολόκληρες γενιές έχουν εθιστεί σε μια τηλεόραση με καταιγισμό πληροφοριών, τη δραματοποιημένη ειδησεογραφία και τη λογική του βιντεοκλίπ, η πρόταση μυρίζει αναχρονισμό. Σε καιρούς που η τηλεθέαση αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της καθημερινής ζωής, οι ρεαλιστές προτείνουν μια λύση που να αναδεικνύει τον παιδευτικό της ρόλο, αλλά αδυνατούν να κάνουν την πρόταση τόσο γοητευτική όσο τα τηλεπαιχνίδια και τα ριάλιτι σόου.

Όπως έδειξαν και οι διάφοροι πειραματισμοί, στην Ευρώπη ένα κανάλι σύμφωνο με την άποψη των ρεαλιστών είναι αδύνατο να συγκινήσει τις μάζες που εκτιμούν την τηλεόραση ως «ρόφημα των ματιών», όπως την αποκαλεί ο Γάλλος στοχαστής Πασκάλ Μπρυκνέρ. Στη σημερινή πραγματικότητα η τηλεόραση είναι μια «μόνιμη υπόσχεση ψυχαγωγίας» κατά τον ορισμό του Νιλ Πόστμαν, η οποία μεταμορφώνει τα πάντα σε θέαμα, ακόμη κι αν πρόκειται για κάτι εξ ορισμού σοβαρό, όπως ο πόλεμος ή μια πολιτιστική εκπομπή.

Από πρακτική άποψη, κανένα μέσο επικοινωνίας και ιδιαίτερα η τηλεόραση δεν θα μπορούσε να υπάρξει στη σημερινή οικονομία χωρίς την τροφοδότηση διαφημιστικών μηνυμάτων και, επομένως, θα υποτασσόταν στη λογική του ανταγωνισμού. Σε άλλη περίπτωση θα πρέπει να δεχθεί την κρατική χρηματοδότηση, άρα και την παρέμβαση της κεντρικής εξουσίας στο πρόγραμμά της. Αν και οι πιο αισιόδοξοι αναμένουν την αυτομεταρρύθμιση της τηλεόρασης όταν κουραστεί από τον ίδιο της τον κυνισμό.

Αρκεί φυσικά ο αφορισμός του Εμίλ Ζολά που παρατηρεί για την αισιοδοξία των ρεαλιστών ότι είναι σαν να λέμε ότι «αν βρούμε αλκοόλ που θα μας κάνει γαλήνιους και μετριοπαθείς, θα σωθούμε από τον αλκοολισμό».