ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΞΕΡΟΛΙΘΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΤΥΜΦΗΣ

ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ INTERREG IIIΑ Ελλάδα – Ιταλία, 2000-2006

Τίτλος Έργου: «DRY STONE ROUTES»(Δρόμοι της ξερολιθιάς στο Ζαγόρι και στο Σαλέντο)

ΔΡΑΣΗ 2.1: ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΞΕΡΟΛΙΘΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΤΥΜΦΗΣ

Interreg IIIA, Ελλάδα- Ιταλία, Έργο ‘Dry Stone Routes’, Δράση 2.1

Δήμος Τύμφης, ΗΠΕΙΡΟΣ Α.Ε., ΑΝΕΖ Α.Ε. 1

Ιωάννινα Οκτώβριος 2007

Ομάδα Μελέτης

Η μελέτη εκπονήθηκε με τη συνεργασία της ΗΠΕΙΡΟΣ ΑΕ και της

Αναπτυξιακής Εταιρείας Ζαγορίου (ΑΝΕΖ)

Συντονισμός έργου:

Ελένη Παγκρατίου, αρχιτέκτων-γεωγράφος, σύμβουλος τοπικής

ανάπτυξης

Ομάδα μελέτης:

Αλέξανδρος Καραπέτσης, πολιτικός μηχανικός

Ηλίας Μάνης, γεωπόνος

Χαρητάκης Παπαϊωάννου, βιολόγος

Clara Puech, χωροτάκτης, γεωγράφος

Επιμέλεια:

Κωνσταντίνος Παππάς, γεωπόνος, Υπεύθυνος Διαχείρισης Έργου



ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Εισαγωγή……………………………………………… 3

2. Το έργο ‘Dry Stone Routes’………………………… 5

3. Οι στόχοι του προγράμματος……………………….. 8

4. Η μεθοδολογία της έρευνας…………………………. 9

5. Ο Δήμος Τύμφης... ... ... ... ... ………………………. 11

6. Ανάλυση των δεδομένων, αξιολόγηση…………….. 13

7. Προτασεις…………………………………………….. 30

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι……………………………………….. 32

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ………………………………………. 33



1. Εισαγωγή

Η τεχνική της ξερολιθιάς, δηλαδή της λιθοδομής χωρίς συνδετικό υλικό,

χρησιμοποιήθηκε πολύ νωρίς από τον άνθρωπο σε όλα τα γεωγραφικά μήκη

και πλάτη, τόσο για την κατασκευή δημοσίων κτιρίων, οχυρώσεων και

οικιών, όσο και για τις ανάγκες της αγροτικής οικονομίας.

Στις περισσότερες αγροτικές περιοχές της Ευρώπης και, κυρίως, της

Μεσογείου, η αρχιτεκτονική κληρονομιά της ξερολιθιάς κατέχει μια ιδιαίτερα

σημαντική θέση. Με μεγάλη τυπολογική και χρηστική ποικιλία, με

αξιοθαύμαστες τεχνικές κατασκευής και με έντονη συνεισφορά στο

ανθρωπογενές τοπίο, τα ξερολιθικά στοιχεία αποτελούν φορείς της ιστορίας

και της ταυτότητας του τόπου. Είναι η έκφραση μιας λαϊκής αρχιτεκτονικής,

ανώνυμης, που προήλθε όχι από αρχιτέκτονες αλλά από αγρότες ή από

μαστόρους που κατείχαν τη μακροχρόνια παράδοση της τέχνης της

ξερολιθιάς.

Η κληρονομιά της ξερολιθιάς, κυρίως αγροτική, είναι το αποτέλεσμα μιας

εκπληκτικής τεχνογνωσίας. Η ορεινή ύπαιθρος, συχνά εχθρική και φτωχή,

οδήγησε τους ανθρώπους να επιστρατεύσουν τις δυνάμεις τους, την ευφυϊα

και τις γνώσεις τους για να πραγματοποιήσουν κατασκευές αξιοθαύμαστες

και σοφά ενταγμένες στο περιβάλλον.

Η οργάνωση αυτών των αγροτικών κοινωνιών που είχαν αναπτύξει την

πολυδραστηριότητα και την πολυκαλλιέργεια, ήταν συνήθως κοινή για όλες:

ένας οικιστικός πυρήνας περιστοιχισμένος από καλλιέργειες

οπωροκηπευτικών σε αναβαθμίδες και μια περιφερειακή ζώνη για

κτηνοτροφική χρήση. Η διαμόρφωση αυτών των χώρων στηριζόταν στην

ξερολιθιά. Λιθόστρωτα μονοπάτια οδηγούσαν στους τόπους της αγροτικής

παραγωγής, στα σημεία των κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων και στις



αντίστοιχες εγκαταστάσεις των παραγωγικών δραστηριοτήτων πχ αλώνια,

καλύβες, αποθήκες, αλλά και στις εγκαταστάσεις υποδομής κοινής ωφέλειας

όπως οι νερόμυλοι, οι βρύσες και οι νεροτριβές.

Οι κοινωνικές και οικονομικές μεταβολές στον αγροτικό χώρο κατά τον 20ο

αιώνα, η εμφάνιση νέων μορφών χρήσης της γης καθώς και η δημιουργία

σύγχρονων υποδομών, εξαφάνισαν πολλές από τις παραδοσιακές

δραστηριότητες. Από την άλλη πλευρά, οι πολιτισμικές αλλαγές συνέτειναν

στο να λησμονηθούν πολύ γρήγορα οι τεχνικές κατασκευής της ξερολιθιάς. Η

γνώση των τεχνικών αυτών μεταδιδόταν αποκλειστικά με τον προφορικό

λόγο και την μαθητεία κοντά στον τεχνίτη. Το υλικό το όριζε ο εκάστοτε

τόπος και η μορφή προσαρμοζόταν σε αυτόν.

Πλήρως ενταγμένοι στο φυσικό περιβάλλον που τους περιβάλλει, οι

ξερολιθικοί τοίχοι παρουσιάζουν και οικολογικά πλεονεκτήματα, διότι

συμμετέχουν κατά κάποιο τρόπο στην ισορροπία των οικοσυστημάτων και

στην ποιότητα του περιβάλλοντος, συνεισφέροντας κυρίως στη μάχη κατά

της διάβρωσης. Με τον τρόπο αυτόν η ξερολιθιά παίζει ένα ρόλο

προστασίας των τοπίων από τους φυσικούς κινδύνους.

Η επιστημονική κοινότητα αναγνώρισε πολύ νωρίς την πολιτισμική,

περιβαλλοντική και αισθητική σημασία της ξερολιθιάς και την ανάγκη

καταγραφής, προστασίας και ανάδειξης των ξερολιθικών κατασκευών.

Για κάποιες αγροτικές περιοχές με μικρή πληθυσμιακή πυκνότητα, η

αρχιτεκτονική, το τοπίο, οι παραδοσιακές τεχνικές, η συλλογική μνήμη, μαζί

με άλλα πολιτισμικά αγαθά συνιστούν βασικούς πόρους.

Τα τοπία που διαμορφώνει η παρουσία της ξερολιθιάς, παίζουν έναν

πρωταρχικό ρόλο στην δημιουργία της εικόνας και κατ’ επέκταση στην

προώθηση και ανάπτυξη αυτών των περιοχών με τρόπο απόλυτα βιώσιμο

καθώς εκφράζουν την έννοια της ισορροπίας μεταξύ φύσης, ανθρώπου και

οικονομικής ανάπτυξης:

Δημιουργούν προστιθέμενη αξία στα παραγόμενα αγροτικά προϊόντα



Προσφέρουν ευκαιρίες απασχόλησης για το ντόπιο πληθυσμό και

ανάπτυξης νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων

Εμπλουτίζουν το τουριστικό κεφάλαιο του κάθε τόπου εισάγοντας

επιπλέον ευκαιρίες αισθητικής απόλαυσης στον επισκέπτη.

2. Το έργο «Dry Stone Routes», οι δρόμοι της ξερολιθιάς στο Ζαγόρι και

στο Salento

Η ευκαιρία για την ανάδειξη των τεχνικών της ξερολιθιάς και την περαιτέρω

προστασία των ξερολιθικών κατασκευών, δόθηκε από το πρόγραμμα

INTERREG IIIΑ Ελλάδα-Ιταλία, 2000-2006. Στο πλαίσιο αυτό, διακρατικό

σχήμα αποτελούμενο από 8 φορείς της Ελλάδας και της Ιταλίας, υπέβαλε

πρόταση με τίτλο “DRY STONE ROUTES’’, η οποία εγκρίθηκε και

συγχρηματοδοτείται από το Εθνικό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης

(Ε.Τ.Π.Α.).

Αναλυτικά, στο έργο συμμετέχουν από την Ελληνική πλευρά οι Δήμοι

Κεντρικού Ζαγορίου, Ανατολικού Ζαγορίου και Τύμφης μαζί με το Τ.Ε.Ι.

Ηπείρου ενώ από την Ιταλική πλευρά το Salento με τους δήμους Poggiardo,

Sanarica, και Supersano μαζί με το Πανεπιστήμιο του Salento.

Η ημιορεινή περιοχή του Ζαγορίου βρίσκεται στην καρδιά της οροσειράς της

Πίνδου στην ΒΔ Ελλάδα και συνιστά ένα αξιοθαύμαστο τοπίο που

εντυπωσιάζει τον επισκέπτη. Η δημιουργία και η ανάπτυξη των χωριών του

Ζαγορίου επηρεάστηκαν έντονα από την τοπογραφία, την έντονη παρουσία

του υδάτινου στοιχείου, το υψόμετρο, τη μορφή και τη σύσταση του εδάφους

καθώς και από τις δραστηριότητες των κατοίκων, γεωργικές και οικονομικές

και την ανάγκη τους για ασφάλεια και προστασία κατά το παρελθόν αλλά

και στις μέρες μας.

Η ξερολιθική κληρονομιά του Ζαγορίου, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον

τόσο λόγω του εντυπωσιακά μεγάλου αριθμού ξερολιθικών κατασκευών όσο

και λόγω της μεγάλης ποικιλίας των στοιχείων που συναντάμε στην εν λόγω



περιοχή. Είναι παρόντα σχεδόν όλα τα είδη κτισμάτων που σχετίζονται με

τις οικονομικές (αγροτικές κυρίως), κοινωνικές και θρησκευτικές

δραστηριότητες, καθώς και με τις μεταφορές και μετακινήσεις: λιθόστρωτοι

δρόμοι, μονοπάτια και γεφύρια που συνιστούν δίκτυο επικοινωνίας με τα

χωράφια, τους βοσκοτόπους και τους οικισμούς, νερόμυλοι, βρύσες,

ξωκλήσια, αλώνια, καλύβες, αναβαθμίδες, αναλημματικοί τοίχοι κλπ.

Όλη η περιοχή του Ζαγορίου αποτελεί ιδιαίτερη αρχιτεκτονική οντότητα.

Ωστόσο, στο εσωτερικό της διακρίνουμε τρεις γεωγραφικές, τοπιογραφικές

και οικονομικές ενότητες : στα δυτικά, το Δυτικό Ζαγόρι των βουνών και των

κτηνοτρόφων, στα ανατολικά, το Ανατολικό Ζαγόρι των δασών και της

δασοκαλλιέργειας, στο κέντρο το Κεντρικό Ζαγόρι μια μεταβατική ενότητα

ανάμεσα στις δύο προηγούμενες με άφθονα νερά και δάση. Σε αυτές τις

τρεις ενότητες αντιστοιχούν και γεωλογικές ιδιαιτερότητες (λευκός

ασβεστόλιθος στα δυτικά και στο κέντρο, γκρίζος φλύσχης στα ανατολικά)

που έχουν επηρεάσει την όψη του τοπίου και τη βλάστηση, πριν φτάσουν να

επηρεάσουν και την αρχιτεκτονική του και τον τρόπο ζωής των κατοίκων. Ο

φυσικός και πολιτισμικός πλούτος της περιοχής προστατεύεται σήμερα με

τριών ειδών θεσμικά εργαλεία:

1. Τους εθνικούς δρυμούς Βίκου-Αώου και Πίνδου

2. Τα Π.Δ./ΦΕΚ Δ615/1-12-1979 και Π.Δ. 15-6-95/ΦΕΚ Δ423/20-6-95

με το οποίο καθορίζονται οι όροι δόμησης της περιοχής και

3. Την Κ.Υ.Α (ΦΕΚ 639/14/6/1005) ίδρυσης του Εθνικού Πάρκου της

Βόρειας Πίνδου , με την οποία καθορίζονται οι χρήσεις γης και οι

επιτρεπόμενες δραστηριότητες στην περιοχή.

Το Π.Δ. περί όρων δόμησης και η Κ.Υ.Α. περί χαρακτηρισμένων Εθνικών

Πάρκων καλύπτουν και τους τρεις Δήμους και μάλιστα σε αρκετά

μεγαλύτερη από αυτούς περιοχή, κυρίως το Εθνικό Πάρκο της Βόρειας

Πίνδου εκτείνεται και σε τμήμα της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας.

Η εγκατάλειψη των αγροτικών δραστηριοτήτων και η πληθυσμιακή ερήμωση

της περιοχής κατά τον 20ο αιώνα επέφεραν την φθορά της ξερολιθικής

κληρονομιάς του αγροτικού τομέα, ενώ οι οικονομικές και κοινωνικές



μεταβολές οδήγησαν στη χρήση νέων υλικών και νέων τρόπων κατασκευής.

Έτσι χάθηκαν πολλές ξερολιθικές κατασκευές, ενώ άλλες βρίσκονται σε

κακή κατάσταση. Ωστόσο σημαντικός αριθμός μνημείων έχουν διασωθεί και

χρησιμοποιούνται ακόμη από τους κατοίκους (αναβαθμίδες, βρύσες,

μαντρότοιχοι, σκάλες κλπ.).

Η ανάπτυξη διαφόρων μορφών τουρισμού ευαισθητοποίησε τα τελευταία

χρόνια τους ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς σχετικά με την σημασία των

παραδοσιακών καλλιεργειών και της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Η

αρχιτεκτονική, ως βασική συνιστώσα της τοπικής ταυτότητας, ξεκίνησε

αρχικά από το μνημειακό χαρακτήρα της και απλώθηκε στη συνέχεια σε όλη

την αρχιτεκτονική παραγωγή. Σε αυτό το πλαίσιο, η ξερολιθική κληρονομιά

αποτελεί πραγματική ευκαιρία για την τουριστική και οικονομική ανάπτυξη

του Ζαγορίου. Πολλές πρωτοβουλίες, τοπικές, εθνικές και ευρωπαϊκές

υλοποιήθηκαν ως σήμερα στην περιοχή, με σκοπό τη διάσωση, την

αξιοποίηση και την προώθηση αυτής της κληρονομιάς καθώς και τη

μετάδοση των γνώσεων που σχετίζονται με αυτήν. Χαρακτηριστικά

αναφέρονται:

LIFE 1995-1998, Κυκλάδες- Ιωάννινα

PROTERRA, άρθρο 8 του FEOGA

REPPIS άρθρο 10 του ΕΤΠΑ

LITHOS INTERREG ΙΙ, Ελλάδα- Αλβανία

Διακρατικό σκέλος του LEADER II, ‘Τοπία αναβαθμίδων χιλιετίες

καινοτομίας’

Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και το έργο “Dry stone routes”, που στοχεύει

στη διαφύλαξη και τη μετάδοση της τεχνογνωσίας της ξερολιθιάς καθώς και

την ανάδειξη και προστασία των ξερολιθικών κτισμάτων.

Μέσω των δράσεων του προγράμματος επιδιώκεται :

Η γνωριμία με τους οικισμούς και με την αρχιτεκτονική τους

Η αναγνώριση των ξερολιθικών κατασκευών ως πολιτιστική

κληρονομιά



Η προστασία τους

Η κατανόηση της αδιάσπαστης σχέσης ανθρώπου και φύσης και της

αλληλεξάρτησης του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος

Η απόκτηση επίγνωσης των κοινωνικών, οικονομικών και

περιβαλλοντικών προβλημάτων του χώρου

Η τεκμηρίωση υλικού για εκπαιδευτικές και πολιτιστικές χρήσεις

Η επαφή και δραστηριοποίηση εμπλεκόμενων φορέων και κατοίκων

για τη διερεύνηση των δυνατοτήτων ανάπτυξης στο πλαίσιο του

σεβασμού προς τα έργα της φύσης και του ανθρώπου.

Η «αναγέννηση» ορισμένων ξερολιθικών κατασκευών με νέες

καινοτόμες χρήσεις και πρακτικές

Η διατύπωση στρατηγικής και συστήματος αξιών για την προστασία

και την κοινή αντιμετώπιση των προβλημάτων των περιοχών.

3. Οι στόχοι του προγράμματος

Η πρώτη φάση του έργου “Dry stone routes” έχει στόχο την καταγραφή των

ξερολιθικών μνημείων και κατασκευών στους τρεις Δήμους του Ζαγορίου. Οι

έρευνες πληροφόρησης και συστηματοποίησης καθώς και η επεξεργασία

της χαρτογραφίας αποτελούν πολύ χρήσιμα εργαλεία ταυτοποίησης,

περιγραφής και χωροθέτησης για κάθε μελλοντική δράση. Εκτός από την

επιδίωξη γνωριμίας και διατήρησης της κληρονομιάς, η καταγραφή αποτελεί

απαραίτητη διαδικασία για την ανάπτυξη δράσεων πληροφόρησης,

προστασίας, ανάδειξης και, γενικότερα, διαχείρισης των ξερολιθικών

κατασκευών. Στην περίπτωση του Ζαγορίου, η καταγραφή και η

συστηματοποίηση της συγκεντρωθείσας πληροφορίας θα οδηγήσουν στην

εξαγωγή δεδομένων απαραίτητων για τις ακόλουθες δράσεις :

Προστασία αξιοσημείωτων ξερολιθικών κατασκευών που αποτελούν

μια πολύ σημαντική πολιτισμική κληρονομιά για τον αγροτικό χώρο

Πολιτισμική και τουριστική αξιοποίηση της ξερολιθικής κληρονομιάς

Διατήρηση της σχετικής με την ξερολιθιά τεχνογνωσίας



4. Η Μεθοδολογία της έρευνας

Η έρευνα που διενεργήθηκε και στους 3 Δήμους, χωρίζεται γενικά σε δύο

κύριους τομείς την βιβλιογραφική και την έρευνα πεδίου. Αρχικά

πραγματοποιήθηκε η βιβλιογραφική αναζήτηση με στόχο τη γνωριμία της

ομάδας εργασίας με το αντικείμενο της καταγραφής. Μελετήθηκε η

υπάρχουσα βιβλιογραφία για το Ζαγόρι και την ξερολιθιά και αναζητήθηκαν

τα εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα που αφορούσαν είτε στην περιοχή

είτε στο αντικείμενο της ξερολιθιάς. Ακολούθησε η έρευνα πεδίου με τις

εργασίες καταγραφής, οι οποία διαρθρώθηκε σε 3 φάσεις:

α. Προετοιμασία της έρευνας

β. Έρευνα πεδίου

γ. Επεξεργασία των αποτελεσμάτων

Κατά την προπαρασκευαστική φάση α, καθορίστηκαν τα εξής απαραίτητα

βήματα για την εργασία της καταγραφής:

- Σχεδιασμός του δελτίου καταγραφής και επιλογή των κριτηρίων για τα

δεδομένα του.

- Χρήση GPS για τον εντοπισμό των καταγραφέντων στοιχείων.

- Δημιουργία μιας βάσης δεδομένων για την καλύτερη αξιοποίηση των

αποτελεσμάτων και την ευχερέστερη διαχείριση του υλικού.

Το ειδικό καταγραφικό δελτίο (βλέπε παράρτημα ΙΙ) που συντάχθηκε για την

πραγματοποίηση των καταγραφών περιέλαβε τα εξής στοιχεία:

Κωδικό δελτίου

Ημερομηνία καταγραφής

Ονόματα ερευνητών

Κωδικό φωτογραφιών

Γεωγραφική θέση: Δημοτικό Διαμέρισμα, τοπωνύμιο, συντεταγμένες

GPS, τρόπος πρόσβασης στο έργο

Αρχική χρήση της ξερολιθικής κατασκευής



Σημερινή χρήση

Ιδιοκτησιακό καθεστώς

Τύπος προστασίας

Κατάσταση διατήρησης

Περιβάλλον γύρω από το έργο

Στη συνέχεια, κατά τη φάση β, με την έρευνα πεδίου, εντοπίστηκαν και

καταγράφηκαν στα δελτία τα μνημεία και οι ξερολιθικές κατασκευές της

περιοχής καθώς και τα κύρια χαρακτηριστικά τους. Η ερευνητική ομάδα κάθε

δήμου (εικόνες 1 & 2) κατέγραψε όλα τα είδη ξερολιθικών κατασκευών

(κατοικίες, μικρή αγροτική κληρονομιά, δίκτυο οδικής επικοινωνίας κλπ.),

όποια κι αν είναι η σημερινή τους κατάσταση (ερείπιο, εγκαταλελειμμένο, σε

καλή κατάσταση κλπ.). Πρόκειται για μια συστηματική και λεπτομερή

καταγραφή που δίνει σαφή στοιχεία για την ξερολιθική κληρονομιά της

περιοχής.

Εικόνα 1 Εικόνα 2

Η καταγραφή αυτή άρχισε με τη μελέτη των ξερολιθικών κατασκευών που

βρίσκονται μέσα στους οικισμούς του Δήμου και στη συνέχεια, επεκτάθηκε

στις περιοχές μεταξύ των χωριών, όπου φυσικά ήταν δυνατή η πρόσβαση.

Έμφαση δόθηκε επίσης στις διαδρομές και στα ιστορικά μονοπάτια που

συνδέουν τα χωριά μεταξύ τους.

Τα στοιχεία που συλλέχθηκαν με τη μέθοδο αυτή καταχωρήθηκαν έπειτα στη

βάση δεδομένων.



Τέλος η φάση γ, αφορά στην ποσοτική και ποιοτική επεξεργασία των

συλλεχθέντων στοιχείων.

5. Ο Δήμος Τύμφης

Ο Δήμος Τύμφης, όπως παρουσιάζεται και στον ακόλουθο χάρτη 1, ανήκει

γεωγραφικά στο κεντρικό τμήμα της περιοχής Ζαγορίου στην ανατολική

πλευρά της χαράδρας του Βίκου.

. Χάρτης 1: Δήμος Τύμφης

Πηγή: http://www.minagric.gr/Greek/agro_pol/leader/IOANNINA/D_TYMFIS.htm

Αποτελείται από 12 Δημοτικά Διαμερίσματα, με συνολικό αριθμό κατοίκων

1.006 (πραγματικό πληθυσμό – 2.459 άτομα εγγεγραμμένοι στο

δημοτολόγιο) και καταλαμβάνει έκταση 428.296 στρεμμάτων (Πιν.1). Τα όριά

του αποτελούν από τα βόρεια ο ποταμός Αώος και η κοιλάδα του, από τα

νότια το βουνό Μιτσικέλι και ο Δήμος Κεντρικού Ζαγορίου, δυτικά ο ορεινός

όγκος της Τύμφης και ανατολικά ο Δήμος Ανατολικού Ζαγορίου.

Πίνακας 1. Βασικά στοιχεία για το δήμο Τύμφης



Πηγή: ΕΣΥΕ, επεξεργασία στοιχείων απογραφής πληθυσμού (2001)

Η περιοχή του Δήμου Τύμφης, όπως και όλο το Ζαγόρι, έχει πολύ πλούσια

πανίδα και χλωρίδα. Πάνω από 100 είδη πτηνών, πολλά από τα οποία είναι

σπάνια (γυπαετός, χρυσαετός, όρνιο κλπ), πάνω από 25 είδη θηλαστικών,

με ορισμένα σπάνια ζώα (αρκούδα, λύκος, λίγκας, ζαρκάδι, αγριόγιδο κλπ),

και πάνω από 1.800 είδη φυτών, μερικά από τα οποία είναι πολύ σπάνια ή

μοναδικά του Ζαγορίου, βρίσκονται εδώ. Η μεγαλύτερη έκταση του Δήμου

καλύπτεται από δάση κωνοφόρων και αείφυλλων-πλατύφυλλων, ενώ έντονη

είναι η παρουσία του υγρού στοιχείου (ποτάμια, ρέματα).

Το κυρίαρχο πέτρωμα είναι ο ψαμμιτικός φλύσχης, ο οποίος μας δίνει τη

λεγόμενη «μαύρη» πέτρα, όμως στα σημεία που η περιοχή γειτονεύει με τη

χαράδρα του Βίκου, συναντάμε και ασβεστόλιθο, τη λεγόμενη «άσπρη»

πέτρα. Έτσι σ’ έναν αριθμό οικισμών (π.χ. Καπέσοβο, Κουκούλι, Κήποι)

στις κατασκευές χρησιμοποιούνται και τα δύο είδη πετρώματος και μάλιστα

πολλές φορές ανάμικτα στο ίδιο κτίσμα.

Αναλυτικά τα δημοτικά διαμερίσματα που απαρτίζουν το Δήμο με τους

οικισμούς τους καθώς και πληροφορίες πληθυσμού, υψομέτρου και

εγγύτητας στην πρωτεύουσα του Νομού τα Ιωάννινα, παρουσιάζονται στον

πίνακα 2.

Πίνακας 2. Δημοτικά Διαμερίσματα και οικισμοί

ΔΗΜΟΣ ΤΥΜΦΗΣ

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ηπείρου

ΝΟΜΟΣ Ιωαννίνων

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 1.006

ΕΚΤΑΣΗ (στρέμματα) 428.296,00

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ 12

ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΑΝΑ ΤΧΛΜ 2,35



Δήμου Τύμφης

α/α Δημοτικό Διαμέρισμα Ονομασία Πραγματικός

πληθυσμός

Υψόμετρο Απόσταση

από τα

Ιωάννινα

1 Δ.δ. Βραδέτου το Βραδέτον 12 1.340 μ. 49 χλμ.

2 Δ.δ. Βρυσοχωρίου το Βρυσοχώριον 58 940 μ. 75 χλμ.

3 Δ.δ. Ηλιοχωρίου το Ηλιοχώριον 36 1.050 μ. 71 χλμ.

4 Δ.δ. Καπεσόβου το Καπέσοβον 36 1.100 μ. 43 χλμ.

5 Δ.δ. Κήπων οι Κήποι 69 800 μ. 38 χλμ.

6 Δ.δ. Κουκκουλίου το Κουκκούλιον 40 870 μ. 38 χλμ.

7 Δ.δ. Λαΐστης η Λαΐστα 104 1.020μ. 85 χλμ.

8 Δ.δ. Λεπτοκαρυάς

Ζαγορίου

η Λεπτοκαρυά 45 970 μ. 63 χλμ.

9 Δ.δ. Νεγάδων οι Νεγάδες 20 1.030 μ. 47 μ.

10 Δ.δ. Σκαμνελλίου το Σκαμνέλλιον 163 1.160 μ. 46 χλμ.

11 Δ.δ. Τσεπελόβου το Τσεπέλοβον 348 1.080 μ. 51 χλμ.

12 Δ.δ. Φραγκάδων οι Φραγκάδες 75 960 μ. 58 χλμ.

6. Ανάλυση των δεδομένων, αξιολόγηση

Ο Δήμος Τύμφης, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, περιλαμβάνει 12 οικισμούς

τους οποίους επισκέφτηκε η ομάδα μελέτης από το Μάιο του 2007 έως το

Μαϊο του 2008. Εκτός από τις εντός οικισμού κατασκευές καθώς και εκείνες

που εντοπίστηκαν στην ευρύτερη περιοχή δράσης των κατοίκων,

καταγράφηκαν επίσης κατασκευές που βρίσκονται μεταξύ των οικισμών (πχ.

σκάλες, γεφύρια, ξωκλήσια, εικονοστάσια).

Στο σύνολο της περιοχής που ερευνήθηκε, εντοπίσθηκαν 670 σημεία

ξερολιθικών κατασκευών τα οποία και καταγράφηκαν σε αντίστοιχα δελτία.

Στον παρακάτω πίνακα 3, παρουσιάζονται συγκεντρωτικά ανά δημοτικό

διαμέρισμα το πλήθος των ξερολιθικών κατασκευών που καταγράφηκαν, με

τους αντίστοιχους κωδικούς που δόθηκαν, καθώς και οι ημερομηνίες στις



οποίες πραγματοποιήθηκαν. Δίνεται έτσι μια πρώτη εντύπωση του μεγέθους

της ξερολιθικής κληρονομιάς που έχει διασωθεί και διαχειρίζεται το κάθε

χωριό του Δήμου.

Πίνακας 3. Σύνολο καταγραφής ξερολιθικών κατασκευών

α/α Δημοτικό

Διαμέρισμα

Δελτία

καταγραφής

Από - έως Ημερομηνία

καταγραφής

1 Δ.δ. Βραδέτου 48 ΒΡΑΔ01-49 5-12/05/07

2 Δ.δ. Βρυσοχωρίου 04 ΒΡΥΣ01-04 13/05/07

3 Δ.δ. Ηλιοχωρίου 01 ΗΛΙΟ01 13/05/07

4 Δ.δ. Καπεσόβου 54 ΚΑΠΕ01-54 14/07/07

5 Δ.δ. Κήπων 77 ΚΗΠΟ01-77 15/07/07 –

19/01/08

6 Δ.δ. Κουκκουλίου 68 ΚΟΥΚ01-68 12/05/07

7 Δ.δ. Λαΐστης 09 ΛΑΙΣ01-09 13/05/07


Ζαγορίου

123 ΛΕΠΤ01-

123

03/06/07 –

19/01/08

9 Δ.δ. Νεγάδων 50 ΝΕΓΑ01-51 03/07/07

10 Δ.δ. Σκαμνελλίου 74 ΣΚΑΜ01-74 16/05/07

11 Δ.δ. Τσεπελόβου 53 ΤΣΕΠ01-53 1/07/07

12 Δ.δ. Φραγκάδων 109 ΦΡΑΓ01-

109

16/06/07

Σύνολο καταγραφών 670

Με εξαίρεση τα χωριά Ηλιοχώρι, Βρυσοχώρι και Λάϊστα τα οποία κάηκαν

κατά την Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όλα τα χωριά του Δήμου Τύμφης διαθέτουν

έναν μεγάλο αριθμό καταγραφών ξερολιθικών κατασκευών, οι οποίες

υφίστανται ως πλούτος του κάθε οικισμού. Βέβαια το πλήθος των

ευρημάτων εξαρτάται από το μέγεθος του κάθε χωριού, η αναλογία τους

όμως σε σχέση με πιο σύγχρονες κατασκευές επηρεάζεται και από

κοινωνικο-πολιτιστικούς και ιστορικούς παράγοντες (για παράδειγμα χωριά

που αντιμετώπισαν σε μεγάλο βαθμό εγκατάλειψη από το ντόπιο πληθυσμό

διατηρούν σε μεγαλύτερο βαθμό τον ξερολιθικό χαρακτήρα των κατασκευών



από άλλα που οι κάτοικοι παρέμειναν και επενέβησαν με εργασίες

συντήρησης ή κατεδάφισης).

Πιο συγκεκριμένα τα διάφορα είδη ξερολιθικών κατασκευών που

καταγράφηκαν σε κάθε οικισμό παρουσιάζεται συνοπτικά στον παρακάτω

πίνακα 4, και αναλυτικά στην παρουσίαση ανά δημοτικό διαμέρισμα που

έπεται. Στη συνέχεια θα αναλυθούν ποσοτικά και ποιοτικά τα αποτελέσματα

των καταγραφών για το σύνολο του Δήμου ενώ στο τέλος θα παρατεθούν

σχόλια, συμπεράσματα και προτάσεις.



Πίνακας 5. Είδη ξερολιθικών κατασκευών ανά οικισμόΟικισμός

Είδος ΒΡΑΔΕΤΟ ΒΡΥΣΟΧΩΡΙ ΗΛΙΟΧΩΡΙ ΚΑΠΕΣΟΒΟ ΚΗΠΟΙ ΚΟΥΚΟΥΛΙ ΛΑΪΣΤΑ ΛΕΠΤΟΚΑΡΥΑ ΝΕΓΑΔΕΣ ΤΣΕΠΕΛΟΒΟ ΣΚΑΜΝΕΛΙ ΦΡΑΓΚΑΔΕΣ ΣΥΝΟΛΟ

ΑΓΩΓΟΣ ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗΣ / ΑΡΔΕΥΤΙΚΟ ΑΥΛΑΚΙ 2 0 0 0 1 4 0 1 0 1 0 0 9

ΑΛΩΝΙ 1 0 0 0 2 0 0 0 0 2 0 1 6

ΑΝΑΒΑΘΜΙΔΕΣ 2 0 0 5 0 6 2 5 4 4 3 2 33

ΑΠΟΘΗΚΗ 0 0 0 1 1 0 0 1 0 0 5 0 8

ΑΥΛΟΓΥΡΟΣ 7 0 0 5 10 10 0 25 5 3 29 16 110

ΑΥΛΟΠΟΡΤΑ 2 0 0 7 1 4 0 1 7 8 2 4 36

ΒΡΥΣΗ 0 0 0 1 2 1 0 1 1 0 0 1 7

ΓΕΦΥΡΙ 1 3 0 1 8 2 0 2 1 2 1 1 22

ΕΙΚΟΝΙΣΜΑ 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 2

ΕΚΚΛΗΣΙΑ 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 2 1 4

ΕΞΩΠΟΡΤΑ 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 2

ΚΑΛΥΒΑ 7 0 0 3 18 5 4 12 11 13 0 19 92

ΚΑΛΝΤΕΡΙΜΙ 10 0 0 2 8 10 1 7 3 5 6 16 68

ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

ΜΥΛΟΣ 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1 3

ΟΔΟΔΕΙΚΤΗΣ 0 0 0 0 1 0 0 3 0 0 0 0 4

ΟΙΚΙΑ 7 0 1 10 4 7 1 13 9 9 4 5 70

ΠΑΡΑΣΠΙΤΑ 0 0 0 2 14 4 0 20 2 4 13 19 78

ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙ 1 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0 5

ΠΕΡΙΦΡΑΞΗ 3 0 0 4 0 1 0 4 0 0 1 0 13

ΣΚΑΛΑ 1 0 0 0 1 0 0 2 0 0 3 0 7

ΣΤΑΒΛΟΣ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

ΣΧΟΛΕΙΟ 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1

ΤΟΙΧΟΣ ΑΝΤΙΣΤΗΡΙΞΗΣ 1 1 0 7 2 5 1 8 3 2 1 2 33

ΦΡΑΧΤΗΣ 2 0 0 1 3 8 0 15 4 0 4 20 57

ΣΥΝΟΛΟ 48 4 1 54 77 68 9 123 50 53 74 109 670



Σχολιασμός ανά οικισμό

Στους 12 οικισμούς που απαρτίζουν το Δήμο Τύμφης βρέθηκαν τα

ακόλουθα.

Βραδέτο

Στο Βραδέτο βρέθηκαν πληθώρα σημαντικών ξερολιθικών μνημειών με

κυριότερα, οικίες με αυλόγυρους, καλύβες και καλντερίμια. Παρά την

παρουσία της Σκάλας του Βραδέτου και την αξιοζήλευτη θέα στο φαράγγι

του Βίκου από τη θέση Μπελόη, το Βραδέτο δεν έχει γνωρίσει την τουριστική

ανάπτυξη όπως τα γειτονικά χωριά Καπέσοβο και Κουκούλι. Έτσι ο

σημαντικός αριθμός των ερειπίων (κτισμάτων) που βρίσκονται στο Βραδέτο

παραμένει ως έχει (εικ.3).

Εικόνα 3

Βρυσοχώρι

Μικρός οικισμός χωρίς μεγάλο αριθμό καταγραφών που έχει υποστεί

καταστροφικές πυρκαγιές κατά την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα

πιο ενδιαφέροντα ευρήματα αποτελούν οι 3 πέτρινες γέφυρες του χωριού

(εικ. 4).

Εικόνα 4



Ηλιοχώρι

Μικρός οικισμός χωρίς κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον σχετικό με ξερολιθικά

μνημεία.

Καπέσοβο

Στο γνωστό και τουριστικά ανεπτυγμένο οικισμό ξεχωρίζουν οικίες με

αυλόπορτες, αυλόγυροι, τοιχία αντιστήριξης και περιφράξεις που έχουν

διατηρηθεί σε πολύ καλή κατάσταση. Αξίζει να σημειωθεί πως μερικά

αρχοντικά έχουν μετατραπεί σε ξενώνες (εικ.5). Επίσης ενα πανέμορφο

ξώκλησι στο λοφάκι πάνω από τον οικισμό (εικ.6) και αναβαθμίδες οπου

καλλιεργούνται ακόμη στο κάτω μερος του χωριού.


Κήποι

Μέγαλη ποικιλία ξερολιθικών κατασκευών διασώζεται και στους Κήπους.

Μεγάλο και ανεπτυγμένο τουριστικό χωριό με οικίες, καλύβες, αυλόγυρους

(εικ.7), περιφράξεις και τοιχία αντιστήριξης που στην πλειοψηφία τους είναι

διατηρημένα σε καλή κατάσταση. Ο οικισμός παρουσιάζει ενα εκτεταμένο

δίκτυο γεφυρίων (8 τον αρίθμο) με βρύσες (εικ.8) και νερόμυλο λογω των

πολλών ρεμάτων της περιοχής (Μπαγιώτικο ρέμα, Βικάκης ρέμα, Μιρίσι

ρέμα, Ντόβρης ρέμα).




Κουκούλι

Ολόκληρος ο οικισμός παρουσιάζει εκτεταμένο δίκτυο καλντεριμιών με

ποικιλία στην κατασκευή τους που διατηρείται σε αρκετή καλή κατάσταση

παρά τη χρήση και το χρόνο (εικ.9).

Στο Κουκούλι καταγράφηκαν πολλές κατασκευές με επικρατέστερες τις οικίες

με αυλόγυρους που συνήθως τις συνοδεύουν και καλύβες. Επίσης αξίζει να

σημειωθεί η παρουσία ενος αξιόλογου αγωγού αποχέτευσης μεσα σε ενα

τοιχίο αντιστήρηξης με ύψος πανω απο 3 μέτρα (εικ 10). Η καταστασή των

κατασκευών θεωρείται γενικά πολύ καλή.

Τέλος, πολύ αξιόλογο στοιχείο για το χωριό είναι και το μονοπάτι που

συνδέει το Κουκούλι με τους Κήπους. Η διαδρομή αυτη παρουσίαζει

ενδιαφέρουσα ξερολιθικά μνημεία, οπως τη σκάλα του Κουκουλίου, έναν

οδοδείκτη και το γεφύρι του Κοντοδήμου στους Κήπους.


Λαϊστα

Μικρός οικισμός με λίγες ενδιαφέρουσες καταγραφές. Στο δημοτικό

διαμέρισμα της Λαϊστας βρέθηκαν κυρίως καλύβες και αναβαθμίδες σε

μετρία κατάσταση.

Λεπτοκαρυά

Η Λεπτοκαρυά, ο πιο μακρινός οικισμός του Δήμου Τύμφης, παρουσιάζει

ποικιλία ευρημάτων με επικρατέστερα οικίες (εικ 11), αυλόγυρους, καλύβες,

παράσπιτα και περιφράξεις. Η κατάστασή τους θεωρείται γενικά καλή και τα

περισσότερα συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται κανονικά. Αξίζει να

σημειωθεί πως οι αναβαθμίδες του οικισμού καλλιεργούνται ακομη (εικ.12).




Νεγάδες

Μεγάλος οικισμός με ενδιαφέρουσα ποικιλία κατασκευών στις οποίες

κυριαρχούν οι αυλόγυροι, τα καλντερίμια (εικ 13) και τα τοιχία αντιστήριξης

που βρίσκονται γενικά σε καλή κατάσταση. Αξιζεί να συμειωθεί η παρουσία

μερικών εν μέρει ξερολιθικών οικιων με μεγάλο ύψος που κατοικούνται

ακομη παρα την μέτρια κατάσταση διατηρησής τους.


Σκαμνέλι

Μεγάλος οικισμός με ποικιλία ευρημάτων, στην πλειοψηφία τους αυλόγυροι

και καλύβες. Η διατήρηση των κατασκευών βρίσκεται σε μέτρια κατάσταση.

Αξιόλογο στοίχειο είναι η καλλιεργεία των κηπών με αναβαθμίδες (εικ 15) και

η ανάμικτη χρήση της «μαύρης» και της «άσπρης» πέτρας στις ξερολιθικες

κατασκευες (εικ 16).




Τσεπέλοβο

Ο μεγάλος και τουριστικός οικισμός του Τσεπέλοβου, έδρα του Δήμου,

επιδεικνεί μια ποικιλία ευρημάτων με πιο κυρίαρχα τα καλτερίμια (εικ 17), τις

καλύβες, τους αυλόγυρους και τα τοιχία αντιστήριξης. Πολύ αξιόλογο

στοίχειο είναι η χρήση στογγυλής πέτρας (κροκάλας) σε μερικά τοιχία

αντιστήριξης (εικ 18). Η κατάστασή των κατασκευών θεωρείται μέτρια εως

καλή με εξαίρεση τα καλντερίμια που βρίσκονται σε πολύ καλή κατάστασή.

.


Φραγκάδες

Ο οικισμός παρουσιάζει μια σχετική ποικιλία στις ξερολιθικές κατασκευές

στις οποίες κυριαρχούν τα τοιχία αντιστήριξης, τα καλντερίμια και οι καλύβες

και ακολουθούν οι αυλόγυροι και τα παράσπιτα. Αξιοσημείωτο είναι πως οι

διασωθείσες καλύβες διατηρούνται σε σχετικά καλή κατάσταση (εικ 19).



Εικόνα 19

Σχολιασμός για το σύνολο του Δήμου

Μεταξύ των 670 ξερολιθικών κατασκευών που καταγράφηκαν,

παρατηρήθηκαν τους παρακάτω τύπους.

Πίνακας 5. Κατηγορίες καταγραφής

α/α Κατηγορίες

Αριθμός

καταγραφών

1

ΑΓΩΓΟΣ ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗΣ

ΑΠΟΧΕΤΕΥΤΙΚΟ / ΑΡΔΕΥΤΙΚΟ

ΑΥΛΑΚΙ 9

2 ΑΛΩΝΙ 6

3 ΑΝΑΒΑΘΜΙΔΕΣ 33

4 ΑΠΟΘΗΚΗ 8

5 ΑΥΛΟΓΥΡΟΣ 110

6 ΑΥΛΟΠΟΡΤΑ 36

7 ΒΡΥΣΗ 7

8 ΓΕΦΥΡΙ 22

9 ΕΙΚΟΝΙΣΜΑ 2

10 ΕΚΚΛΗΣΙΑ 4

11 ΕΞΩΠΟΡΤΑ 2

12 ΚΑΛΥΒΑ 92

13 ΚΑΛΝΤΕΡΙΜΙ 68

14 ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ 0

15 ΜΥΛΟΣ 3

16 ΟΔΟΔΕΙΚΤΗΣ 3

17 ΟΙΚΙΑ 70



18 ΠΑΡΑΣΠΙΤΑ 78

19 ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙ 5

20 ΠΕΡΙΦΡΑΞΗ 13

21 ΣΚΑΛΑ 7

22 ΣΤΑΒΛΟΣ 0

23 ΣΧΟΛΕΙΟ 1

24 ΤΟΙΧΟΣ ΑΝΤΙΣΤΗΡΙΞΗΣ1 33

25 ΦΡΑΧΤΗΣ 57

Σύνολο καταγραφών 670

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΑΤΑΓΕΓΡΑΜΜΕΝΩΝ ΞΕΡΟΛΙΘΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ

9

6

33

8

110

36

7

22

2

4

2

92

68

0

3

3

70

78

5

13

7

0

1

33

57

0 20 40 60 80 100 120

ΑΓΩΓΟΣ ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗΣ ΑΠΟΧΕΤΕΥΤΙΚΟ / ΑΡΔΕΥΤΙΚΟ ΑΥΛΑΚΙ

ΑΛΩΝΙ

ΑΝΑΒΑΘΜΙΔΕΣ

ΑΠΟΘΗΚΗ

ΑΥΛΟΓΥΡΟΣ

ΑΥΛΟΠΟΡΤΑ

ΒΡΥΣΗ

ΓΕΦΥΡΙ

ΕΙΚΟΝΙΣΜΑ

ΕΚΚΛΗΣΙΑ

ΕΞΩΠΟΡΤΑ

ΚΑΛΥΒΑ

ΚΑΛΝΤΕΡΙΜΙ

ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ

ΜΥΛΟΣ

ΟΔΟΔΕΙΚΤΗΣ

ΟΙΚΙΑ

ΠΑΡΑΣΠΙΤΑ

ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙ

ΠΕΡΙΦΡΑΞΗ

ΣΚΑΛΑ

ΣΤΑΒΛΟΣ

ΣΧΟΛΕΙΟ

ΤΟΙΧΟΣ ΑΝΤΙΣΤΗΡΙΞΗΣ

ΦΡΑΧΤΗΣ

Τα κυριότερα ξερολιθικά στοιχεία που διατηρούνται μέχρι σήμερα είναι

κυρίως οι περιφράξεις (αυλόγυροι, περιφράξεις, φράχτες, τοίχοι αντιστήριξης

– σύνολο 213), που χρησιμοποιούνται ακόμη για να οριοθετήσουν

1 Για την ακρίβεια της ανάλυσης να σημειωθεί ότι δεν έχουν καταγραφεί όλοι οι τοίχοι αντιστήριξης. Η καταγραφή περιορίστηκε στους πιο αξιόλογους τοίχους (ως προς το μήκος, το ύψος, τον τρόπο κατασκευής και την κατάσταση διατήρησής τους).



αγροτεμάχια και οικόπεδα με κατοικίες, οι οικίες και παράσπιτα

(καταγράφηκαν 148) καθώς και οι καλύβες και οι λιθόστρωτοι δρόμοι

(καλντερίμια). Από την ανάλυση του πίνακα 4 (κατανομή των ξερολιθικών

στοιχείων ανα χωριό) καταδεικνύεται πως ο μεγαλύτερος αριθμός κατοικιών

εντοπίσθηκε στα χωριά Λεπτοκαρυά, Καπέσοβο, Βραδέτο και Νεγάδες. Οι

οικισμοί των Φραγκάδων, των Κήπων και του Κουκούλι, έχουν λιθόστρωτα

μονοπάτια με πολύ ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά (τρόπος κατασκευής,

κατάσταση διατήρησης).

Η σημαντική παρουσία λιθόκτιστων μονοπατιών, γεφυριών και σκαλιών

εξηγείται από την προσπάθεια του ανθρώπου να ξεπεράσει τα βουνά και τα

ορμητικά ποτάμια που του έκλειναν το δρόμο για να φτάσει στα διπλάνα

χωριά και να ταξιδέψει σε άλλους τόπους. Οι σκάλες (σκάλα του Βραδέτου,

σκάλα του Κουκουλίου, σκάλα του Τσεπελόβου) δημιουργήθηκαν ως

συνέχεια και συμπλήρωμα των μονοπατιών μέσα στις απότομες χαράδρες

(εικ.20).

Εικόνα 20

Ανάγκη που γέννησε ο τόπος ήταν, εκτός από τις σκάλες και τα γεφύρια.

Σημέρα στο Ζαγόρι συναντά κανείς πολλά γεφύρια (περίπου 60 σε καλή

κατάσταση). Στο Δήμο Τύμφης, από τα πιο εντυπωσιακά είναι το γεφύρι του

Νούτσου ή Κόκκορη (ανάμεσα στα χωριά Κήποι, Δίλοφο και Κουκούλι), το

Καλογερικό ή γεφύρι του Πλακίδα, τρίτοξο στο Μπαγιώτικο ρέμα, το γεφύρι

του Μύλου έξω από τους Κήπους, το γεφύρι του Πετσιώνη έξω από τους



Φραγκάδες (εικ.21). Εκτός από τα γεφύρια, η παρουσία βρυσών και

νερόμυλων που σημειώθηκε εξηγείται από το σημαντικό σύνθετο

υδρογραφικό δίκτυο που αποτελεί ενα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της

περιοχής (εικ.22).


Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι όλες οι κατοικίες στα χωριά του Δήμου

Τύμφης, εκτός από το Ηλιοχώρι, το Βρυσοχώρι και τη Λάϊστα, έχουν στέγες

επικαλυμμένες με πλάκες ξερολιθικής τεχνικής (εικ.23). Αυτό το ξερολιθικό

στοιχείο αποτελεί ένα αρχιτεκτονικό χαρακτηριστικό ιδιαίτερα σημαντικό για

την περιοχή και διατηρείται μέχρι σήμερα λόγω των όρων δόμησης που

επιβάλλει το Προεδρικό Διάταγμα για την περιοχή Ζαγορίου.

Εικόνα 23

Σε γενικές γραμμές, η πλειοψηφία των ξερολιθικών κατασκευών που

καταγράφηκαν είναι σε καλή κατάσταση (Πιν.6).

Πίνακας 6. Κατάσταση διατήρησης



ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΡΙΘΜΟΣ

ΑΡΙΣΤΗ 63

ΚΑΛΗ 339

ΜΕΤΡΙΑ 212

ΕΡΕΙΠΙΟ 56

ΣΥΝΟΛΟ 670

Αυτό ισχύει ειδικότερα για τους τοίχους περίφραξης που αντέχουν καλύτερα

στο χρόνο, χωρίς ειδική ανάγκη συντήρησης, καθώς και για τους

λιθόστρωτους δρόμους. Οι κατοικίες και τα στοιχεία της καθημερινής ζωής

συντηρήθηκαν από τους ιδιοκτήτες τους, όμως συχνά συναντάμε ατυχείς

επεμβάσεις στα κτίσματα αυτά με σκοπό τη συντήρηση - ανακαίνιση τις

κατασκευής (αρμολόγημα με τσιμέντο, τσιμεντένιο σενάζ). Οι καλύβες, οι

περισσότερες από τις οποίες δεν χρησιμοποιούνται, βρίσκονται σε σχετικά

καλή κατάσταση διατήρησης. Αντίθετα, οι αναβαθμίδες καλλιέργειας

φαίνεται ότι υπέστησαν σημαντικές φθορές από την εγκατάλειψη της

καλλιέργειας των οπωροκηπευτικών. Οι πιο αξιόλογες κατασκευές

(ξωκλήσια, γεφύρια), βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση και συντηρούνται

από τους ντόπιους.

Αξιζει να σημειωθεί πως τα ξερολιθικά κτίσματα που διατηρούνται σε

άριστη/καλή κατάσταση εξακολουθούν να διατηρούν την ίδια χρήση στο

μεγαλύτερο μέρος τους.

Η κατάσταση διατήρησης των ξερολιθικών κατασκευών στα μελετηθέντα

χωριά, φαίνεται να συνδέεται με το επίπεδο της οικονομικής και τουριστικής

ανάπτυξης των εν λόγω χωριών, με εξαίρεση το Ηλιοχώρι, το Βρυσοχώρι και

τη Λάϊστα, που η ξερολιθική κληρονομιά καταστράφηκε παντελώς κατά τη

διάρκεια του Β’ Πολέμου.

Τα χωριά Τσεπέλοβο, Κήποι, Καπέσοβο και Κουκούλι που γνωρίζουν μια

σημαντική πρόοδο στον τομέα της τουριστικής ανάπτυξης τα τελευταία

χρόνια, φαίνεται ότι δείχνουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην συντήρηση και

αξιοποίηση των ξερολιθικών κατασκευών.

Τα χωριά Νεγάδες, Σκαμνέλι, Φραγκάδες και Λεπτοκαρυά, που είναι σχετικά

απομακρυσμένα από τους τουριστικούς άξονες διαθέτουν ένα σημαντικό

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΞΕΡΟΛΙΘΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ

51%

32%

9%8%

ΑΡΙΣΤΗ ΚΑΛΗ ΜΕΤΡΙΑ ΕΡΕΙΠΙΟ



κεφάλαιο από ξερολιθικά μνημεία, που θα μπορούσε να κινήσει το

ενδιαφέρον όλο και περισσότερων επισκεπτών.

Το Βραδέτο διαθέτει πολύ σημαντικά στοιχεία ξερολιθικής κληρονομιάς

(οικίες, καλύβες, λιθόστρωτα) που πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο

δράσεων προστασίας ώστε να αξιοποιηθούν τουριστικά, σε συνδυασμό με

το γειτονικό χωριό του Καπέσοβο, που ήδη μπήκε σ’ ένα ρυθμό τουριστικής

ανάπτυξης και την Σκάλα του Βραδέτου, προστατευόμενο μνημείο που

αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης για την περιοχή.

Η ανάλυση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος καταδεικνύει ότι οι περισσότερες

καταγραφείσες κατασκευές είναι ιδιοκτήτες (65%). Περίπου 18% των

ξερολιθικών στοιχείων ανήκουν στο δημόσιο (κυρίως οι λιθόστρωτοι

δρόμοι), 4% ανήκουν στην εκκλησία, ενώ για κάποιο αριθμό κατασκευών

δεν ήταν δυνατό να εντοπισθεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς.

Από το σύνολο των καταγεγραμμένων ξερολιθικών κατασκευών, επελέγησαν

από το Δήμο Τύμφης 74 μνημεία και έγιναν αποτυπώσεις στα 18 (βλεπε

πίνακα 7), μετά από αξιολόγηση με τα παρακάτω κριτήρια:

Επίτευξη ισομερούς κατανομής στον χώρο

Αντιπροσώπευση όλων των ειδών κατασκευών

Μνημειακή αξία των κατασκευών

Σχετικά υψηλή προσβασιμότητα στις κατασκευές

Αισθητική αξία των κατασκευών

Απόψεις των Φορέων Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Πίνακας 7. Προτεινόμενα μνημεία στο Δήμο Τύμφης

α/α Δημοτικό

Διαμέρισμα

Κωδικός δελτίου

Καταγραφής

Είδος Αποτυπώσεις

1 Δ.δ. Βραδέτου ΒΡΑΔ04

ΒΡΑΔ05

ΒΡΑΔ06

ΒΡΑΔ13

ΒΡΑΔ17

ΒΡΑΔ20

Αλώνι

Σκάλα

Παρεκκλήσι

Οικία

Αυλόγυρος

Οικία

Ναι



ΒΡΑΔ23

ΒΡΑΔ36

ΒΡΑΔ40

ΒΡΑΔ43

ΒΡΑΔ47

Οικία

Αποχετευτικό

αυλάκι

Εξώπορτα

Οικία

Καλντερίμι

2 Δ.δ.

Βρυσοχωρίου

ΒΡΥΣ01

ΒΡΥΣ03

Γεφύρι

Γεφύρι

3 Δ.δ. Ηλιοχωρίου -

4 Δ.δ. Καπεσόβου ΚΑΠΕ06

ΚΑΠΕ16

ΚΑΠΕ31

ΚΑΠΕ49

ΚΑΠΕ50

ΚΑΠΕ51

ΚΑΠΕ52

ΚΑΠΕ53

ΚΑΠΕ54


Οικία

Καλύβα




Βρύση

Αναβαθμίδες

Γεφύρι

Ναι

Ναι

Ναι

Ναι

5 Δ.δ. Κήπων ΚΗΠΟ04

ΚΗΠΟ16

ΚΗΠΟ040

ΚΗΠΟ065

ΚΗΠΟ066

ΚΗΠΟ067

ΚΗΠΟ068

ΚΗΠΟ069

ΚΗΠΟ070

ΚΗΠΟ071

Καλύβα

Καλύβα

Βρύση

Γεφύρι

Γεφύρι

Γεφύρι

Γεφύρι

Γεφύρι

Μυλος

Γεφύρι

Ναι

Ναι

Ναι

6 Δ.δ. Κουκκουλίου ΚΟΥΚ09

ΚΟΥΚ10

ΚΟΥΚ11

ΚΟΥΚ13

ΚΟΥΚ15

ΚΟΥΚ39

ΚΟΥΚ53

ΚΟΥΚ54

Αυλόγυρος

Αγωγός

αποχέτευσης

Οικία

Τοιχος αντιστήριξης

Σχολειό

Καλύβα


Ναι

Ναι

Ναι

Ναι



ΚΟΥΚ60

ΚΟΥΚ61

ΚΟΥΚ64

Αγωγός

αποχέτευσης

Καλύβα

Οικία

Οικία

Ναι

7 Δ.δ. Λαΐστης ΛΑΙΣ08 Καλύβα


Ζαγορίου

ΛΕΠΤ50

ΛΕΠΤ85

ΛΕΠΤ95

ΛΕΠΤ112

ΛΕΠΤ111

ΛΕΠΤ113

Σκάλα

Οικία

Εικόνισμα

Αγωγός ύδρευσης


Γεφύρι

9 Δ.δ. Νεγάδων ΝΕΓΑ11

ΝΕΓΑ14

ΝΕΓΑ24

ΝΕΓΑ32

ΝΕΓΑ42

ΝΕΓΑ46

ΝΕΓΑ47



Οικία

Καλύβα

Οικία

Βρύση

Γεφύρι

Ναι

Ναι

10 Δ.δ. Σκαμνελλίου ΣΚΑΜ02

ΣΚΑΜ12

ΣΚΑΜ14

ΣΚΑΜ16

ΣΚΑΜ58

Σκάλα

Γεφύρι

Οικία

Καλύβα


11 Δ.δ. Τσεπελόβου ΤΣΕΠ02

ΤΣΕΠ08

ΤΣΕΠ09

ΤΣΕΠ18

ΤΣΕΠ25

ΤΣΕΠ31

ΤΣΕΠ35

ΤΣΕΠ40

ΤΣΕΠ47

Καλύβα

Αλώνι



Τοίχος αντιστήριξης


Αυλόπορτα

Οικία

Οικία

12 Δ.δ. Φραγκάδων ΦΡΑΓ03

ΦΡΑΓ105

ΦΡΑΓ106


Εικόνισμα

Γεφύρι

Ναι

Ναι



ΦΡΑΓ108 Βρύση Ναι

Συμπεράσματα

Η καταγραφή των ξερολιθικών κατασκευών στο Δήμο Τύμφης αποτελεί ένα

πρώτο βήμα για τη γνωριμία με την αρχιτεκτονική αυτή κληρονομιά. Η

συστηματική καταγραφή των ξερολιθικων κατασκευων που αποτυπώνεται

για πρώτη φορά έδωσε σημαντικά στοιχεία για τον πλούτο της λαϊκής

αρχιτεκτονικής του Δήμου Τύμφης, για την ποικιλία του ειδούς των

κατασκευών αλλά και για τη σημερινή τους κατάσταση. Μέσω της μελέτης

αυτής κατέστη φανερό ότι η αρχιτεκτονική της ξερολιθιάς κατέχει μια πολύ

σημαντική θέση μεταξύ των στοιχείων της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς στο

Ζαγόρι και ότι καταδείχτηκε η ποικιλία των κτισμάτων σε σχέση με τη

γεωγραφία, τη γεωλογία, την ιστορία και την οικονομική δραστηριότητα της

περιοχής, καθώς και η κατάσταση διατήρησης αυτών των κατασκευών.

7. Προτάσεις

Το τοπίο που διαμορφώνει η χρήση της ξερολιθιάς θα πρέπει να παίξει έναν

κυρίαρχο ρόλο στην προώθηση της εικόνας του Δήμου Τύμφης,

συμβάλλοντας έτσι στην αξιοποίηση του πολιτιστικού τουρισμού και των

τοπικών προϊόντων, δηλαδή στη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη που είναι

αναγκαία για τον τόπο.

Η υλοποίηση ενός προγράμματος για την ξερολιθική κληρονομιά είναι δείγμα

του ενδιαφέροντος που δείχνουν οι δημόσιες αρχές και οι ιδιώτες, ότι

συνειδητοποιούν το πολιτισμικό, τοπικό και τουριστικό ενδιαφέρον που

αντιπροσωπεύουν οι ξερολιθικές κατασκευές. Είναι φανερό πλέον ότι

κάποιες δυνάμεις κινητοποιούνται για την αξιοποίηση αυτής της

κληρονομιάς και ότι απαιτούνται δράσεις ευαισθητοποίησης για να

περιορισθεί η φθορά των ξερολιθικών κατασκευών και να αναβιώσει η

χρήση αυτής της τεχνικής.

Καταλήγοντας, η ομάδα μελέτης προτείνει κάποιες δράσεις με στόχο και την

προστασία, την αξιοποίηση αυτής της σημαντικής κληρονομιάς:

Ευαισθητοποίηση των κατοίκων ως προς τον πλούτο της ξερολιθικής

κληρονομιάς, με δράσεις ευρείας πληροφόρησης.



Ενθάρρυνση της χρήσης των ξερολιθικών κατασκευών (αναβαθμίδες,

καλύβες κ.λ.π.), ώστε να προληφθεί η πλήρης εγκατάλειψή τους.

Υλοποίηση έργων συντήρησης και αξιοποίησης των λιθόστρωτων

δρόμων με χρήση των παραδοσιακών τεχνικών της ξερολιθιάς, μέσω

των κατάλληλων διαδικασιών από τις Τεχνικές Υπηρεσίες των Δήμων.

Ένταξη της ξερολιθικής κληρονομιάς στην προώθηση του τουριστικού

προϊόντος της περιοχής.

Ανάπτυξη δράσεων τεχνικής κατάρτισης ώστε να μεταφερθεί η

παραδοσιακή τεχνογνωσία στους νέους τεχνίτες.

Ενθάρρυνση δράσεων για την ποιότητα της αρχιτεκτονικής με

σεβασμό προς την ιστορία και το περιβάλλον.

Ευαισθητοποίηση των εργολάβων και των Δημοσίων Αρχών ως προς

το οικολογικό ενδιαφέρον των ξερολιθικών κατασκευών, κυρίως σ’ ότι

αφορά στον αγώνα κατά της διάβρωσης και των κατολισθήσεων.

Ο χωροταξικός σχεδιασμό και οι χρήσεις γης αποτελούν τα πρώτιστα

εργαλεία ελέγχου των δράσεων που αφορούν στις ξερολιθικές κατασκευές. Η

προστασία των περιοχών που διαθέτουν σημαντικό αριθμό ξερολιθικών

έργων, προϋποθέτει μέτρα για την αποφυγή της περαιτέρω φθοράς τους, τη

χρηματοδοτική ενίσχυση και την υλοποίηση προγραμμάτων

ευαισθητοποίησης.

Τα κανονιστικά μέτρα προστασίας που επιβάλλονται συνήθως δεν αρκούν

από μόνα τους και οι επιπτώσεις τους είναι σχετικά περιορισμένες. Είναι

αναγκαίο να συμπληρώνονται με δράσεις που θα εμπλέκουν τον τοπικό

πληθυσμό στη διαδικασία προστασίας και ανάδειξης της κληρονομίας και

στις πολιτικές της βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης ώστε να εξασφαλισθούν

μακροπρόθεσμα αποτελέσματα.



ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι – ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ



ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ – ΔΕΛΤΙΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΞΕΡΟΛΙΘΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ

Αρ. Κατ. ΤοποθεσίαΗμερομηνία Δήμος : Οικισμός :Ομάδα εργασίας Τοπωνύμιο :Κωδικοί φωτογραφιών Συντεταγμένες GPS : X : Y : H :

Επαρχιακός Δρόμος (άσφαλτος) Μονοπάτι ΠρόσβασηΧωματόδρομος Χωρίς άμεση πρόσβαση

Αρχική χρήσηΒασική κατηγορία Περιγραφή

o ΟριοθέτησηΑναβαθμίδες Στάβλος Βρύση

Περίφραξη ΑποθήκηΑυλόγυρος Εξώπορτα

o Αγροτικές & κτηνοτροφικές κατασκευές

Αγροικία Αλώνι

o Έργα άρδευσης – ύδρευσης,

o Υδροκίνητες κατασκευές

Οικία Αυλόγυροςo ΚατοικίαΒοηθητικός χώρος (μαγειριό) Εξώπορτα

Μοναστήρι Εικόνισμαo Μνημεία (θρησκευτικά, κτλ)

Εκκλησία ΠαρεκκλήσιΓεφύρι Καλντερίμιo Έργα ΥποδομήςΣκάλα Σχολείο

Σύγχρονη χρήσηΊδια Νέα χρήση Ερείπιο

Ιδιοκτησιακό Καθεστώς

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Δημόσιο Ιδιόκτητο ΆγνωστοΚατάσταση Υπό ειδική προστασία

Άριστη Μέτρια

Καλή Ερείπιο

o Ναι Όχι Σε εξέλιξη

ΠαρατηρήσειςΦυσικό Περιβάλλον γύρω από το Μνημείο

Δάσος-Θάμνοι ΚοιλάδαΣυστάδα με Γέρικα Δένδρα Φαράγγι

Λιβάδι Λόφος

Βραχώδες Τοπίο

Σημειώνεται με x ένα ή περισσότερα πεδία ανάλογα με την περίπτωση

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΞΕΡΟΛΙΘΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΤΥΜΦΗΣ

Documents

Transcript of ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΞΕΡΟΛΙΘΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΤΥΜΦΗΣ